Managementsamenvatting

Energie Efficiency Plan – Hanzehogeschool Groningen

Managementsamenvatting De Hanzehogeschool heeft zicht gecommitteerd aan het MJA-3 convenant. Deze EEP-rapportage is een opvolging van de EEP-rapportage 2009 en dient voor de termijn 2013-2016. De maatregelen uit de EEP 2009 zijn voor een deel uitgevoerd en hebben nog niet de geplande besparing bereikt. In de EEP 2009 heeft qua energieverbruik alleen betrekking op de kooppanden. De huurpanden zijn destijds buiten beschouwing gehouden omdat hier de invloed op het energieverbruik moeilijker is. In de EEP 2009 is bepaald dat van de huurpanden wel een energieprestatie adviesrapportage zou worden opgesteld. Dit is nog niet uitgevoerd en zal in deze EEP-periode worden uitgevoerd. Momenteel zijn er een aantal renovaties en/of maatregelen in uitvoering dan wel in voorbereiding om uitgevoerd te worden. Deze rapportage geeft aan wat er aan besparing is gerealiseerd in de periode 2009-2012. Daarnaast wordt het proces weergegeven van de opleiding tot en met de keten. Voor de horizon 2013-2016 wordt een overzicht gegeven van de te nemen maatregelen om de afgesproken besparing op energie (2% per jaar) te realiseren. EEP-maatregelen gaan gepaard met investeringen en opbrengsten. Per maatregel is de eenvoudige terugverdientijd berekend, oftewel de investering gedeeld door de besparing. Vervolgens zijn deze maatregelen gecategoriseerd in een drietal groepen; -

Terugverdientijd 0-6 jaar; Terugverdientijd 5-10 jaar; Terugverdientijd 10 jaar en langer.

Tevens is in de categorisering weergegeven wat de reeds gerealiseerd besparing is en wat de reeds in (geplande) uitvoering zijnde werken voor besparing opleveren.

Omschrijving maatregelen De diverse maatregelen zijn verdeeld in een aantal categorieën; te weten: -

Input studenten en medewerkers (change), bevorderen energiebesparend gedrag onder personeel en studenten; Actualiseren maatregelen EEP 2009, de niet uitgevoerde maatregelen uit de vorige periode; Renovaties, de te nemen maatregelen bij op stapel staande renovaties; Ketenmaatregelen, maatregelen die wel een CO2 besparing tot gevolg hebben maar niet direct terug te zien zijn in het energiegebruik van de Hanzehogeschool (bv. groene stroom); Aanvullende EEP-maatregelen technisch, technische maatregelen om energie te besparen.

De maatregelen uit het Change-programma vergen veel organisatorische inspanningen. De uiteindelijk beoogde besparing wordt pas in 2016 verwacht. Het Change programma is een energiebesparingsprogramma, energie sparen door middel van gedragsverandering, die afgelopen jaren bij Duitse hogescholen en universiteiten is uitgevoerd onder begeleiding van de Universiteit Bochum en De Hochschul-Informations-System (HIS) te Hannover. Door de Rijks Universiteit Groningen (RUG) en de Hanzehogeschool (HG) is met het HIS afgesproken dat van het ontwikkeld materiaal en van de opgedane ervaringen gebruik kan worden gemaakt. In

2


2013 zal het Change programma, zoals het er nu naar uit ziet, door de TU Braunschweig verder worden "uitgerold". De HG heeft in overleg met het HIS zich hiervoor aangemeld. Maatregelen in relatie tot MJA-3 In 2009 is de Hanzehogeschool (HG) het MJA3 convenant aangegaan. Vanaf 2010 zijn de eerste energiebesparende maatregelen ingevoerd. Op dit moment loopt de HG achter op de doelstelling (2% besparing per jaar). Om in 2016 “bij te zijn” moet er ca. 18 Terajoule (TJ) aan energie bespaard worden t.o.v. het jaar 2009, oftewel een besparing van 14%. Tot het jaar 2011 is hiervan totaal 4,5 TJ bespaard (3,7%). De maatregelen welke op dit moment in uitvoering zijn of in voorbereiding zijn leveren totaal een besparing op van 0,5 TJ (0,4%). Onderdeel van deze besparing is het uitbreiden van de ventilatie in het gebouw van Doorenveste. Dit is een zogenaamde ontsparende maatregel omdat deze comfort verhogende maatregel meer energie kost en dus ook een negatieve terugverdientijd veroorzaakt. Er zal dus meer energie bespaard moeten worden dan voordat deze maatregel ingevoerd werd. De maatregelen met een TVT van 0-6 jaar leveren een besparing op van ca. 12,1 TJ (10,2%). De betreffende maatregelen hebben een geprognotiseerde oplevering van 2012 tot 2016. De maatregelen met een TVT van 6-10 jaar vergen nadere (financiële) beschouwing. Met deze maatregelen wordt ca. 1,4 TJ (1,2%) bespaart. De maatregelen met een TVT van 10 jaar of langer betreffen met name grote ingrepen, bouwkundig dan wel technisch. Een aantal van deze maatregelen geven comfort verhogende resultaten. Met deze maatregelen kan totaal een besparing van 6,1 TJ (5,2%) worden bereikt. Effecten energiebesparende maatregelen samengevat:

Maatregelen

investering

Invest.MJA

1. reeds uitgevoerd (zie energiejaarverslag)

2. in uitvoering/planning (PE)

besparing primaire energie TJ

Bijdrage doelstelling t.o.v. 2009 t.o.v. 2011

4,5

3,7%

N.v.t.

1.235.333

140.804

0,5

0,4%

0,4%

3. terugverdientijd < 6 jaar (cat. A, PE+KE)

487.900

322.900

12,1

9,9%

10,2%

4. terugverdientijd 6 t/m 10 jaar (cat.B, KE+PE)

181.200

161.200

1,4

1,2%

1,2%

5.820.435

3.336.435

6,1

5,0%

5,2%

Totaal t.o.v. 2009

24,7

20,1%

Totaal t.o.v. 2011

7.724.868

3.961.339

20,2

17%

5. Terugverdientijd > 10 jaar (cat.C, PE+KE)

De maatregelen met een terugverdientijd < 10 jaar plus het isoleren van de gevel gebouw F Zernikeplein 1 (maatregel 41) worden uitgevoerd in de periode tot 2016. Dit levert een besparing op van 11,8%. Hiermee wordt de beoogde besparing van 8% gehaald. De totale besparing t.o.v. 2009, dus inclusief de reeds vanaf 2010 getroffen maatregelen is 15,2%. Waarmee de in 2016 te behalen doelstelling van ca. 14% wordt behaald.

In de maatregelen met een TVT <6 jaar zitten ook ketenmaatregelen. Deze zullen niet als besparing terug te zien zijn op de energienota’s.

3


Inhoudsopgave Managementsamenvatting ..................................................................................................................... 2 2. Context EEP ........................................................................................................................................ 7 2.1 Algemeen ....................................................................................................................................... 7 2.2 Inhoudelijke beschouwing ............................................................................................................. 8 2.3 ETS‐ronde 2013‐2016 .................................................................................................................... 8 3. Energiezorg .......................................................................................................................................... 9 3.1 Stand van zaken ............................................................................................................................. 9 3.2 Wijze van energiemonitoring en organisatie ................................................................................ 9 3.3 Budget en menskracht .................................................................................................................. 9 4. Beschrijving en analyse productieproces .......................................................................................... 10 4.1 Productieproces/onderwijs als primaire gebruiksfunctie ........................................................... 10 4.2 Energiebalans en prestatiemaat.................................................................................................. 13 4.2.1 Bouwkundige staat gebouwen ............................................................................................. 13 4.2.2 Technische staat gebouwen ................................................................................................. 13 4.2.3 Energieverbruik .................................................................................................................... 14 4.2.4 Prestatiemaat en energieverbruik ....................................................................................... 15 4.2.5 Energieverbruik in relatie tot MJA ....................................................................................... 16 4.3 Ontwikkelingen gebouwen .......................................................................................................... 17 4.4 Overige relevante zaken .............................................................................................................. 18 4.4.1 Isolatiegraad ......................................................................................................................... 18 4.4.2 Rendement verwarming ....................................................................................................... 18 4.4.3 Bemetering ........................................................................................................................... 18 4.3.4 Aantal studenten .................................................................................................................. 19 4.4.5 Klimaatinstellingen ............................................................................................................... 19 4.4.6 Energiezuinig Ventileren ...................................................................................................... 19 4.4.7 Efficiënte verlichting ............................................................................................................. 20 4


4.4.8 Energiebeheer pc’s ............................................................................................................... 20 5 Beschrijving en analyse van de keten ................................................................................................ 21 5.1 Energieverbruik in de keten ........................................................................................................ 21 5.2 Proces gebonden aspecten en analyse van de keten ................................................................. 23 6.1 Algemene visie ............................................................................................................................ 28 6.2 Visie in de praktijk ....................................................................................................................... 28 7. Vertaalslag van voorstudie naar EEP ................................................................................................. 30 7.1 Toekomstvisie hoger onderwijs algemeen .................................................................................. 30 7.2 Toekomstvisie hoger onderwijs Hanzehogeschool ..................................................................... 31 7.3 Vertaling routekaart voor HG ...................................................................................................... 31 7.4 Beschrijving projecten/activiteiten en maatregelen ................................................................... 31 8. Inventarisatie besparingsmogelijkheden .......................................................................................... 33 8.1 Afwegingskader ........................................................................................................................... 33 8.2 Geanalyseerde maatregelen ....................................................................................................... 35 8.2.1 Uitgevoerde maatregelen t/m 2011 .................................................................................... 35 8.2.2 Maatregelen in uitvoering/planning (categorie A, zeker) .................................................... 35 8.2.3 Maatregelen met terugverdientijd <6 jaar (categorie A, zeker) .......................................... 36 8.2.4 Maatregelen met terugverdientijd tussen 5 en 10 jaar (categorie B, voorwaardelijk) ........ 37 8.2.5 Maatregelen met terugverdientijd > 10 jaar, (categorie C, voorwaardelijk) ....................... 37 8.3 Geplande maatregelen ................................................................................................................ 39 8.4 Berekeningsmethode .................................................................................................................. 39 8.5 Energietarieven ........................................................................................................................... 40 9. Overige activiteiten ........................................................................................................................... 40 Bijlage 1: Omschrijving maatregelen ..................................................................................................... 41 Bijlage 2: Overzicht geanalyseerde maatregelen .................................................................................. 47 Bijlage 3: Energiehuishouding individuele gebouwen .......................................................................... 50

5


6


2. Context EEP 2.1 Algemeen Figuur 2.1 Organogram Hanzehogeschool

Bovenstaand het organogram van de Hanzehogeschool.

7


De Hanzehogeschool is gehuisvest in verschillende gebouwen veelal in en rondom Groningen. Onderstaand zijn de hoofdlocaties weergegeven binnen Groningen. Figuur 2.2 Overzicht locaties Hanzehogeschool Groningen

2.2 Inhoudelijke beschouwing De Hanzehogeschool (HG) is in 2010 gestart met de MJA. Echter vanaf 2011 zijn actief maatregelen uitgevoerd om energie te besparen. De meeste maatregelen hebben effect aan het einde van het jaar 2011 of aan het begin van 2012. Hierdoor heeft de HG een kleine achterstand voor wat betreft de MJA-afspraken, dit is ook te zien in de realisatiecijfers. HG is voornemens om voor de jaargangen 2013 -2016 de achterstand in te halen en daarnaast aan haar verplichtingen te voldoen voor de EEPperiode (2% per jaar).

2.3 ETS-ronde 2013-2016 Niet van toepassing voor de Hanzehogeschool Groningen.

8


3. Energiezorg 3.1 Stand van zaken Het behalen van de MJA3 ambities is slechts mogelijk indien binnen een organisatie voldoende draagvlak, committent en continuïteit is gewaarborgd. Een belangrijke eerste stap hiertoe is om energiezorg binnen de instelling te organiseren. In de voorgaande EEP-periode is met name de aandacht gericht geweest op het technische vlak; het goed beheren en registreren van het energieverbruik. In de komende EEP-periode zal het breed uitdragen van de energie-afspraken binnen de organisatie worden uitgevoerd. Hiervoor zal de “Basischeck Energiezorg” als leidraad worden gehanteerd. Er wordt op dit moment een stappenplan kwaliteitsborging opgesteld. De doelstelling is om eind 2013 80% van de 2J- en 3J-vragen positief te kunnen beantwoorden. Eind 2014 wil de Hanzehogeschool volledig aan de basischeck energiezorg voldoen. De eerste prioriteit zal worden gesteld bij het betrokken maken van de medewerkers en studenten van de Hanzehogeschool met energiebesparing (“good housekeeping”). Dit omdat hier de grootste winst is te halen.

3.2 Wijze van energiemonitoring en organisatie Energiemonitoring wordt door de Hanzehogeschool Groningen in de komende periode verder ter hand genomen. De verbruiken van gas, warmte, water en elektriciteit worden al maandelijks opgenomen en (automatisch) verwerkt in een verbruiksregistratieprogramma (Erbis). Momenteel vindt uitbreiding plaats van het aantal meters om zo een nauwkeuriger registratie van energie te verkrijgen. Tevens wordt het registratieprogramma verder geactualiseerd en benut zodat automatische verbruiksrapportages, alsmede managementrapportages, gegenereerd kunnen worden. Daarnaast worden momenteel de energiemeters geijkt. Jaarlijks wordt de energiemonitoring aan Agentschap (d.m.v. E-MJV) worden gecommuniceerd. Op basis van de output van het registratieprogramma wordt per jaar een energiebegroting opgesteld (vanaf 2011). De verbruiken per gebouw worden gespiegeld aan de verbruiken van voorgaande jaren en tevens vindt vergelijking plaats tussen de diverse gebouwen onderling. Op basis van deze informatie wordt inzicht verkregen of de genomen EEP-maatregelen het verwachte resultaat hebben opgeleverd en of genomen maatregelen wellicht ook interessant zijn voor andere gebouw(del)en. Als laatste wordt met deze vergelijking inzicht verkregen in de stand van zaken rondom MJAverplichting; wordt aan de doelstelling voldaan of moet e.e.a. worden bijgesteld. Met bovenstaande informatie wordt jaarlijks, ingaande 2011, een managementrapportage opgesteld, bestemd voor het College van Bestuur (CvB).

3.3 Budget en menskracht De uitvoering van de werkzaamheden en uitvoering van de maatregelen zoals beschreven worden in dit plan, zullen gecoördineerd worden door de energie- en (milieu)coördinator. In de uitvoering van genoemde maatregelen en het signaleren van mogelijke nieuwe maatregelen zal hij ondersteuning krijgen van de afdelingen Faciliteiten, Bedrijfsbureau, Vastgoed en FEZ. Daarnaast zullen waar nodig externe adviseurs worden ingeschakeld voor procesmatige- en inhoudelijke ondersteuning. De budgettering, voor zover bekend voor aankomende maatregelen, is in hoofdstuk 8 opgenomen. Een aantal van deze maatregelen valt binnen het meer-jaren-investeringsschema van de afdeling Vastgoed van de Hanzehogeschool Groningen.

9


4. Beschrijving en analyse productieproces 4.1 Productieproces/onderwijs als primaire gebruiksfunctie De HG is de oudste multisectoriële hogeschool van Nederland. In 2013 viert zij haar 215-jarig bestaan. Met vestigingen in Groningen, Assen, Leeuwarden en Amsterdam telt de hogeschool circa 26.000 studenten en 2.700 personeelsleden. De hogeschool ontwikkelt zich met ruim 30 lectoraten en 6 kenniscentra tot een kennisinstelling voor onderwijs en toegepast onderzoek. Dit gebeurt uiteraard in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven en non-profit instellingen. Het onderwijsaanbod van de HG omvat momenteel 70 bachelor opleidingen, 4 programma's voor Associate degree en 13 masteropleidingen. Er zijn zowel Nederlands-, als Duits- en Engelstalige opleidingen. Jaarlijks maken zo'n 1.500 cursisten uit overheid en bedrijfsleven gebruik van kennisproducten van HanzeConnect, de zakelijke dienstverlener van de hogeschool.

De volgende locaties van de Hanzehogeschool Groningen zijn opgenomen in dit EEP:  Gedempte Zuiderdiep 158 – Academie Minerva  Zuiderkuipen 19 - School van de Architectuur  Praediniussingel 59 - Museum  Eyssoniusplein 18 - Wiebengacomplex  Radesingel 6 - Singelhuis  Veemarktstraat 76 - Prins Claus Conservatorium  Zernikeplein 23 - Marie KamphuisBorg  Zernikeplein 23 - IFD Units  Zernikeplein 11 - Van DoorenVeste  Zernikeplein 17 - Willem-Alexander Sportcentrum  Landleven 10 - BrugsmaBorg  Zernikeplein 1 - Bouwdeel F  Zernikeplein 7 - Bouwdeel G  Zernikeplein 5 - Bouwdeel ABC  Zernikeplein 5 - Appel  Zernikeplein 7 - Van OlstToren  Zernikeplein 5 - Bouwdeel E + Atrium  Zernikeplein 1 - Bouwdeel H  Zernikeplein 7 - Bouwdeel I  Daarnaast heeft de Hanzehogeschool onderstaand pand in eigendom. Deze is in beheer bij de RUG (sportcentrum).  Blauwborgje 4 (Sportcentrum), Groningen Verder heeft de Hanzehogeschool Groningen de volgende panden in medegebruik / huur:  Deusinglaan (Tandheelkunde/ medegebruik RUG), Groningen  Industrieweg Assen (Ziengs gebouw)  Zernikepark 4 (OZ), Groningen (huurcontract t/m 2015)  Zernikeperk 2 P&O, Groningen (huurcontract t/m 2015)  Laan Corus den Hoorn (Meerwold), Groningen (huurcontract t/m 2013)  Ulgersmaweg, Groningen  Achter den Hoven, Leeuwarden

10




Akkerstraat, Groningen

Het merendeel van bovenstaande panden zijn gehuurd dan wel in medegebruik. Voor al deze panden geldt dat de Hanzehogeschool Groningen de kwaliteit van het gebouw en installaties als een gegeven moet aanvaarden en hierop nauwelijks directe invloed kan uitoefenen. Vandaar dat deze panden buiten dit EEP zijn gehouden. Wel zal als ketenmaatregel worden opgenomen om in de huurpanden, daar waar mogelijk, energie te besparen, zoals het beheersen van kloktijden, gebruikersgedrag etc. Tevens zullen de te nemen ketenmaatregelen zoals papiergebruik etc. (zie hiervoor de lijst met geplande maatregelen), daar waar mogelijk, worden doorgevoerd in de huurpanden. Bij het afsluiten van eventuele nieuwe huurcontracten kan een energiebesparende renovatie een voorwaarde zijn voor continuering van het huurcontract. De afdeling Vastgoed van het Facilitair Bedrijf is verantwoordelijk voor het onderhoud van het gebouw en de werktuigkundige- en elektrotechnische installaties. T.b.v. het onderwijsproces is gas, elektra, warmte en water nodig voor onderstaande functies: o Gebouwverwarming; o Gebouwkoeling; o Ventilatie; o Sanitaire installaties; o Keuken/catering; o ICT; o Verlichting; o Beveiliging en besturing. De HG koopt gas, elektra en warmte in om bovenstaande primaire processen te kunnen bewerkstelligen. Daarnaast wekt HG ook warmte en elektra op binnen de inrichting. In onderstaande energiematrix is weergegeven hoe de verwarming en koeling wordt gerealiseerd en waar de inkoopgrenzen liggen. In de matrix, figuur 4.1 op pagina 10, is te zien dat er naast warmte- en koude opwekking binnen de inrichting ook van buiten warmte en koude wordt ingekocht. Deze bestaat uit twee gedeelten; 1. WKK-installatie ondersteund met cv-ketels, geëxploiteerd door het energiebedrijf; 2. WKO-installatie geëxploiteerd door een externe leverancier, niet zijnde het energiebedrijf.

11


Figuur 4.1 Energiematrix gebouwen 2011

12


4.2 Energiebalans en prestatiemaat

4.2.1 Bouwkundige staat gebouwen Tabel 4.1 Energielabels locaties Hanzehogeschool Groningen

Gebouw

Bouwjaar

Label

Energie-Index

Zernikeplein 11 - van Dooren Veste

1996

A

0,84

Zernikeplein 23 - IFD Units

1996

A

0,86

Landleven 10 - BrugsmaBorg

1983

A

0,90

Zernikeplein 5 - Bouwdeel E + Atrium

1993

A

0,91

Zernikeplein 7 - van Olst Toren

2005

A

0,95

Zernikeplein 17 - Willem-Alexander Sportcentrum

2008

A

1,01

Zernikeplein 7 – Bouwdeel G

1997

A

1,02

Zernikeplein 7 - Bouwdeel I

2002

A

1,03

Zernikeplein 1 - Bouwdeel H

2000

B

1,12

Zuiderkuipen 19 – School van Architectuur

1998

B

Zernikeplein 23 - Marie Kamphuisborg Zernikeplein 5 - Bouwdeel ABC

1,15 1

1975

C*

1,21

1985

C

1,23

1923/1998

C

1,27

Zernikeplein 1 - Bouwdeel F

1993

C

1,30

Zernikeplein 5 - Appel

1994

D

Eyssoniusplein 18 - Wiebengacomplex

1,35 1

Veemarktstraat 76 - Prins Claus Conservatorium

1985

D*

1,44

Gedempte Zuiderdiep 158 - Minerva

1983

G

1,82

Radesingel 6 - Singelhuis

1900

G

2,20

Praediniussingel 59 - Museum

1900

G

2,60

*1 de thermische schil is gedeeltelijk verbeterd. Er is echter geen nieuwe EPA-berekening gemaakt en dus niet voorzien van een nieuw energielabel.

4.2.2 Technische staat gebouwen Tabel 4.2 Technische staat locaties Hanzehogeschool Groningen IsolatieRendement Instellingen Graad verwarming verwarming Gedempte Zuiderdiep 158 matig goed redelijk Minerva Zuiderkuipen 19 - School van goed goed redelijk de Architectuur Preadiniussingel 59 - Museum slecht matig redelijk Eyssoniusplein 18 matig redelijk redelijk Wiebengacomplex Radesingel 6 - Singelhuis matig goed redelijk Veemarktstraat 76 - Prins matig goed redelijk Claus Conservatorium Zernikeplein 23 - Marie redelijk matig redelijk Kamphuisborg Zernikeplein 23 - IFD Units goed goed redelijk Zernikeplein 11 - van Dooren redelijk redelijk redelijk Veste Zernikeplein 17 - Willemgoed goed redelijk Alexander Sportcentrum Landleven 10 - BrugsmaBorg matig matig redelijk Zernikeplein 1 - Bouwdeel F goed goed redelijk Zernikeplein 7 – Bouwdeel G goed goed redelijk

Energiezuinig ventileren redelijk

Efficiëntie verlichting slecht

Energiebeheer PC’s goed

redelijk

matig

goed

matig matig

redelijk goed

goed goed

slecht matig

matig goed

goed goed

goed

goed

goed

goed redelijk

goed redelijk

goed goed

redelijk

redelijk

goed

redelijk matig redelijk

goed goed goed

goed goed goed

13


Vervolg tabel 4.2 Technische staat locaties Hanzehogeschool Groningen

Zernikeplein 5 - Bouwdeel ABC Zernikeplein 5 - Appel Zernikeplein 7 - van Olst Toren Zernikeplein 5 - Bouwdeel E + Atrium Zernikeplein 1 - Bouwdeel H Zernikeplein 7 - Bouwdeel I

IsolatieGraad matig

Rendement verwarming goed

Instellingen verwarming redelijk

Energiezuinig ventileren matig

Efficiëntie verlichting redelijk

Energiebeheer PC’s goed

redelijk goed

goed goed

redelijk redelijk

matig matig

goed goed

matig/redelijk matig/redelijk

goed

goed

redelijk

goed

goed

matig/redelijk

goed

goed

redelijk

redelijk

goed

matig

goed

goed

redelijk

redelijk

goed

matig/redelijk

Bovenstaande beoordelingen zijn nader toegelicht in paragraaf 4.4.

4.2.3 Energieverbruik Tabel 4.3 Energieverbruik gebouwen 2011 Gebouwen (excl. Huurpanden)

HG totaal

Warmte

Gas

Totaal eq. gas

Elektra

GJ

m3

m3

kWh

5.400

1.292.959

1.714.381

8.098.877

Eysoniusplein 18

0

12.086

279.222

768.875

Gedempte Zuiderdiep

0

100.404

100.404

414.246

Zernikeplein 1 bouwdeel H

0

zit in zp 5

Praediniussingel 59

0

44.374

44.374

107.851

Radesingel

0

37.571

37.571

91.191

Veemarktstraat

0

42.834

42.834

456.454

Zernikeplein 17

5.400

31.946

186.232

1.153.251

Zernikeplein 11

via gas

28.694

28.694

2.320.113

Zernikeplein 23

0

152.979

152.979

765.610

Zernikeplein 5-7

via gas

836.250

836.250

1.686.602

Zernikeplein 7 D-gebouw

via gas

zit in zp 5-7

zit in zp 5-7

310.177

0

5.821

5.821

24.507

Zuiderkuipen

In bovenstaande tabel 4.3 zijn de energieverbruiken in 2011 weergegeven. De hoeveelheden warmte en gas zijn tevens omgerekend naar equivalent gasverbruik.

14


4.2.4 Prestatiemaat en energieverbruik Tabel 4.4 benchmark gebouwen

Gebouwen

Oppervlakte gasverbruik m2 m3/m2

Kengetal Agentschap HBO

elektraverbruik kWh/m2

*1

HG totaal

119086

14

Eysoniuspln 18 Gedemte Zuiderdiep Huisvesting Praediniussingel 59 Radesingel Veemarktstraat Zernikeplein 17 Zernikeplein 11 Zernikeplein 23 Zernikeplein 5-7 Zernikeplein 7 D-geb Zuiderkuipen

15581 8157 282 3178 1893 3926 11481 24315 14819 29456 5472 526

18 12 0 14 20 11 16 1 10 14 zit in ZP 5-7 11

Verbruikskengetallen Agentschap Gas m3/m2.jaar 20% 50% 80% 8 21 35

68

14

49 51 0 34 48 116 100 95 52 57 57 47

18 12

Verbruikskengetallen Agentschap Elektra kWh/m2.jaar 20% 50% 80% 20 57 94

68 49 51

14

34 20

48

11 16

116 100 95

1 10 14 *2

52 57 57 47

11

*1 De kengetallen van Senter Novem geven aan de waarde die geldt voor de onderste 20% en de bovenste 20% van de waarnemingen. Ook is de mediaan weergegeven *2 warmteopwekking tevens voor Zernikeplein 11 en 7 (D-gebouw)

Bovenstaande tabel 4.4 laat zien hoe de gebouwen presteren t.o.v. de branche. De gas‐ en elektra verbruiken zijn gespiegeld aan de kengetallen van Agentschap (voorheen Senter Novem). Hieruit is tevens af te leiden hoe de gebouwen onderling ten opzichte van elkaar presteren. De gebouwen op het Zernikeplein hebben voor een gedeelte een gezamenlijke warmte‐opwekking. De verbruiken geven hierdoor een enigszins vertekend beeld. Binnen de gebouwen is het energieverbruik aan verschillende primaire functies toe te wijzen. In onderstaande figuur 4.1 is weergegeven hoe de energieverdeling is binnen de gebouwen. 2% 1%

Verwarming Koeling

12% Tapwater 34% Verlichting 20%

Apparatuur Ventilatoren 3% 25%

3%

Pompen Verwarming bassin zwembad

Figuur 4.1 energieverdeling gebouwen

15


4.2.5 Energieverbruik in relatie tot MJA

In onderstaande tabel zijn de primaire energieverbruiken weergegeven voor de gehele Hanzehogeschool. De verbruiken zijn gespiegeld aan de MJA‐afspraken. Tabel 4.5 gerealiseerd energieverbruik in relatie tot MJA

Verbruik primaire energie (TJ) besparing t.o.v. 2009 MJA convenant stand besparing t.o.v. MJA‐convenant gerealiseerde besparing t.o.v. 2009 (TJ) benodigde besparing t.o.v. 2009 (TJ)

2009 123,036 0,00% 0% 0,00% 0,00 0

2010 134,496 ‐9,31% 2% 11,31% ‐11,460 2,461

2011 118,526 3,67% 4% 0,33% 4,510 4,921

De rode getallen geven aan dat er niet bespaard is maar dat er juist meer energie verbruikt is.

Bovenstaande tabel 4.5 geeft aan dat er in 2010 een achterstand is opgelopen welke in 2011 grotendeels is ingehaald. In 2011 is er een achterstand van 0,33% t.o.v. het MJA-convenant. (Deze tabel is opgesteld conform het format van Agentschap NL. Dit maakt dat de getallen niet één op één vertaald kunnen worden naar het opgeleverde energiejaarverslag 2011.) De kloof tussen de doelstelling en de realisatie dient te worden opgevangen door aanvullende EEPmaatregelen of ketenmaatregelen, zodat uiteindelijk de MJA doelstelling wordt bereikt.

Als graadmeter voor de ontwikkeling van het energieverbruik en de uitvoering van energiebeleid op de HG gelden in belangrijke mate het verbruik van elektriciteit en gas. In onderstaande figuur 4.2 is de ontwikkeling van het gas- en elektriciteitsverbruik weergegeven na invoering van de vastgestelde efficiency-maatregelen.

Figuur 4.2 grafische weergave ontwikkeling energieverbruik

Ontwikkeling aardgas

16


Het gasverbruik is in 2010 en 2011 fors gestegen (blauwe lijn, in figuur 4.2). De stijging van het aardgasverbruik wordt grotendeels veroorzaakt door het in eigendom nemen van de vernieuwde WKK installaties in de Van Olst Toren (Zernikeplein 5-7). In het verleden huurde de HG een WKK installatie van de energieleverancier. De energieleverancier bracht geen kosten voor gasverbruik in rekening, maar kosten voor warmte, omgerekend naar equivalent aardgasverbruik. Nu voor de eigen WKK installatie zelf gas wordt ingekocht, is het gasverbruik uiteraard ook een stuk hoger. Als gevolg hiervan is de warmteafname gedaald. In de prognoseperiode wordt verwacht dat het gasverbruik als gevolg van de in het EEP opgenomen maatregelen zal dalen. Ontwikkeling elektriciteit Het elektriciteitsverbruik (paarse lijn, in figuur 4.2) is in 2010 en 2011 ten opzichte van 2009 respectievelijk met 2 en 9% gedaald. Als gevolg van de in het EEP opgenomen maatregelen wordt verwacht dat in 2015 het elektriciteitsverbruik ten opzichte van 2009 11% lager ligt. Dit is in lijn met de geformuleerde MJA3 doelstellingen, een jaarlijkse daling van het energieverbruik van 2%. Elektriciteit wordt op de HG voornamelijk gebruikt voor gebouwinstallaties (t.b.v. verlichting, klimaat) en ICTvoorzieningen. De daling van het verbruik is gerealiseerd ondanks een toename van elektrische apparaten en intensiever gebruik van gebouwen en apparaten (t.g.v. toename aantal studenten). Ontwikkeling warmte Het warmteverbruik is in 2010 en 2011 fors gedaald (oranje lijn in figuur 4.2), 56% ten opzichte van 2009. De reden staat genoemd onder bij ontwikkeling aardgas. In de prognoseperiode wordt verwacht dat het warmteverbruik, als gevolg van de in het EEP opgenomen maatregelen, verder zal dalen.

4.3 Ontwikkelingen gebouwen T.b.v. het Prins Claus Conservatorium zijn aan de Meeuwerderweg in Groningen een tweetal woningen aangekocht welke in 2014/2015 volledig worden geïntegreerd in het conservatorium. Bij het combineren van de gevels wordt tevens de gevelisolatie opgewaardeerd. De renovatie van de Preadiniussingel is in 2011 gereed gekomen en is vanaf 2012 volledig in gebruik. De renovatie van de Mariekamphuisborg, in hoofdlijnen bestaand uit het aanbrengen van ventilatie en het verbeteren van de isolatiewaarde van glas en gevel, is in 2012 gereed gekomen. De Hanzehogeschool ontwikkelt samen met de RUG het project “Energy Valley”. Bij dit project wordt in tijdelijke huisvesting proeven gedaan betreffende energie en de besparing daarvan. De exacte impact op het energieverbruik is onbekend. Wel kan dit tot significante toename leiden van het energieverbruik. Ten aanzien van dit energie onderzoek zullen we in overleg treden met Agentschap NL over het al dan niet meenemen van de hiermee gemoeide energie verbruiken in MJA3. In het EEP van 2009 is de ambitie uitgesproken om ook de huurpanden te voorzien van energielabels. Dit is vooralsnog niet uitgevoerd maar zal in de komende EEP‐periode worden opgepakt. 17


4.4 Overige relevante zaken 4.4.1 Isolatiegraad De isolatiegraad van de panden is verschillend. Zo zijn er oude slecht geïsoleerde panden met name in het centrum van Groningen en goed geïsoleerde panden met name locatie Zernikeplein. Verbeteren van de isolatiegraad van slecht geïsoleerde locaties is een kostbare aangelegenheid en wordt slechts geadviseerd als er sprake zal zijn van het vervangen van kozijnen en beglazing of het isoleren van platte daken bij vervanging van dakbedekking. Bij grootschalige renovaties wordt onderzocht of het verbeteren van de thermische schil financieel en technisch tot de mogelijkheden behoort.

4.4.2 Rendement verwarming Enkele panden worden nog verwarmd met een Vr-ketel. Het rendement op warmteopwekking wordt hierbij als matig beschouwd. Verder zijn er nog panden met HR-107 ketels of warmtepompen (o.a. sportcentrum). Het rendement op warmteopwekking wordt hierbij als goed beoordeeld. Vele panden aan het Zernikeplein werden verwarmd vanuit een centraal ketelhuis met een centrale WKK installatie aangevuld met Hr- en Vr-ketels. In 2011 is de warmteopwekking vernieuwd en zijn er decentrale WKK-installaties geplaatst welke ondersteund worden door decentrale HR-ketels. Door over te stappen van centrale installaties naar decentrale installaties worden transportverliezen voor een groot deel voorkomen. Het rendement van de warmteopwekking met een WKK is goed, omdat warmte een restproduct is van de elektriciteit opwekking. De WKK werkt op warmtevraag.

4.4.3 Bemetering De Hanzehogeschool maakt gebruik van het programma Erbis voor de bemetering van gebouwen en delen van gebouwen. Op dit moment vindt optimalisatie plaats van het (verder) automatiseren van de registratie van meetgegevens. Hierbij wordt gekeken of aanvullende meters nodig zijn om zo het energieverbruik van gebouwen of gebieden nauwkeuriger inzichtelijk te maken. Indien dit optimalisatieproces gereed is zal het programma Erbis ook worden gebruikt voor monitoring en rapportage-doeleinden. Deze optimalisering bevindt zich in een ver gevorderd stadium.

18


4.3.4 Aantal studenten

Tabel 4.6 overzicht studenten 2011

2.328

n 23 so ni us pl ein 1 8/ Ve P em . D rie ar kt se str ns aa tra t/ at Ge R ad de es m in pt ge e Z l ui de El r di de e 1 rs 59 / P ra ed in To iu ta ss al in g Es

Ze

rn ike pl ei

n 17

n 11 / Z ui de Ze

rn ike pl ei

n 9

rn ike pl ei Ze

rn ike pl ei Ze

Ze

2011 Inst. voor Bedrijskunde Totaal Inst. voor Fin.Ec.Management Totaal Inst. voor Mangem. en Marketing Totaal Internation Business School Totaal Inst. voor Comminicatie & Media Totaal Inst. voor Facility Managem. Totaal Inst. voor Rechtenstudies Totaal Inst. voor Sportstudies Totaal Ac. voor Sociale Studies Totaal Ac. voor Verpleegkunde Totaal Ac. voor Gezondheisstudies Totaal Pedag. Academie Totaal Ac. Minerva/ Dans Ac. NN/ NN Conserv. Totaal Vooropleidingen Muziek/Dans 9998 DT VO Da ns 9999 DT VO Muzi ek Totaal Arts inc. vooropl Inst. voor Inform. en Com.techn. Totaal Inst. voor Engineering Totaal Ac. voor Arch. Bouwk. en Civ.Techn. Totaal Inst. voor Life Science Techn. Totaal HIT Totaal Totaal Totaal inc. KUO vooropl

rn ike pl ei

n 1, 5, 7

rk ui pe

n

el

School/ Opleiding

2.328

1.546

1.546

1.808

1.808

1.240

1.240

1.891

1.891

912

912

1.666

1.666

1.482

1.482

2.396

2.396

1.471

1.411

60

2.888

2.706

182

869

869

1.354

242

99 154 1.607

154 396

691

520

421

242 396

691 691

66 729 828

99

659

659

1.587

1.587

810

810

581

581

66 25.554 25.807

691

9063 9063

869 869

3637 3637

1482 1482

4724 4724

4117 4117

2.328 0 1.546 0 1.808 0 1.240 0 1.891 0 912 0 1.666 0 1.482 0 2.396 0 1.471 0 2.888 0 869 0 1.354 0 99 154 1.607 0 659 0 1.587 0 810 0 581 0 66 25.554 25.807

4.4.5 Klimaatinstellingen De klimaatinstellingen van de verschillende locaties worden beheerd door de huisinstallateur. Tot voor kort had de Hanzehogeschool weinig inzicht in de instellingen. Inmiddels is beheer op afstand in de meeste panden mogelijk. Uit inventarisatie is gebleken dat de instellingen over het algemeen redelijk goed zijn ingesteld. Op dit moment vindt actieve evaluatie van de setpoints plaats om zo verdere optimalisering te bewerkstelligen.

4.4.6 Energiezuinig Ventileren Bij de beoordeling op het aspect energiezuinig ventileren speelt warmteterugwinning uit ventilatielucht een grote rol. Niet op elke locatie wordt warmteterugwinning uit ventilatielucht toegepast. Veel ruimten

19


zoals collegezalen en tentamenzalen zijn nog niet voorzien van vraag gestuurde ventilatie waardoor de ventilatie vaak onnodig in bedrijf is terwijl er geen personen in de ruimte aanwezig zijn.

4.4.7 Efficiënte verlichting Over het algemeen wordt er op de locaties energiezuinige hoogfrequente TL verlichting toegepast in combinatie met spaarlampen. Op een aantal locaties wordt tevens daglichtregeling of aanwezigheidsdetectie toegepast. Voor de panden waar dit niet het geval is valt een optimaliseringsslag te behalen.

4.4.8 Energiebeheer pc’s

De studenten pc’s gaan na 30 minuten in de screen safe stand en loggen na 17:30 uit. Het verbruik blijft dan ongeveer 8 watt. Bovenstaande geldt ook voor management pc's indien de medewerker zich heeft uitgelogd. Indien een medewerker zich niet heeft uitgelogd blijft de PC aan. Verdere optimalisatie is mogelijk o.a. door het automatisch uitloggen na 30 minuten en na de hibernationstand gaan (8 watt). Volledig uitschakelen is natuurlijk ook mogelijk. In de hibernationstand komt de PC na terugkomst van een medewerker terug in de stand waar in hij werd achter gelaten.

20

Energie Effficiency Plan – Hanzehogeschool Groningen

5 Bes schrijving en ana alyse van n de kete en

5.1 Ene ergieverbrruik in de keten Naast he et ‘directe energiegebruik’ (gas, elekktra en warm mte in de ge ebouwen) woordt er ook aandacht besteed aan de zogenaamde ‘ve erbredingthe ema’s’ (VT’s)). Hieronder valt ook het energiegebrruik in de productie eketen van n producten n zoals pa apier en ook o het en nergiegebruiik als gev volg van vervoerssbewegingen n van en naar de onderw ijsinstelling. Om de vverschillende e energiegebruiken in de ketens te strructureren is gekozen om m drie hoofdk ketens te Ondersccheiden, te weten: w - huisvessting (gebouw w, basisvoorrzieningen), - ondersteunende die ensten en prroducten (ICT T, catering, etc.) e en - mobilite eit (studenten en medew werkers). Ondersta aande figuurr 5.1 geeft aa an hoe het to otale energie egebruik worrdt opgedeelld en hoe pe er fase en keten su ubtotalen kun nnen worden berekend.

Figuur 5.1 schematisch he weergave energieverbru e uik per fase

Op bassis van he et rekenmod del UES o onderwijs is s het energieverbruik in de ketten voor Hanzeho ogeschool Groningen G be epaald. In de e onderstaa ande grafiek wordt het tootale energieverbruik weergeg geven en tevens de verde eling per dee el post.

21


Figuur 5.2 schematische weergave energieverbruik per proces

Uit figuur 5.2 is af te leiden dat het totale energieverbruik voor 39% bepaald wordt door het gebouw gebonden energieverbruik. In vergelijking met overige Hogescholen is het aandeel Woon-werkverkeer en dienstreizen gering. Dit komt doordat veel medewerkers en studenten in de stad Groningen wonen. In de onderstaande figuur 5.3 wordt de CO2 uitstoot van de Hanzehogeschool weergegeven.

Figuur 5.3 schematische weergave CO2 uitstoot per proces

22


5.2 Proces gebonden aspecten en analyse van de keten

Huidig beleid Bij de keuze van maatregelen kan grof onderscheid worden gemaakt in maatregelen die ingrijpen op: 1) Materiaalgebruik: Kies voor energie-extensieve materialen uit de regio, stimuleer hergebruik en voorkom afval 2) Type apparatuur: Kies energiezuinige apparatuur. De grootste energiebelasting zit bij apparatuur vaak in de gebruiksfase 3) Transportbewegingen: Stimuleer fietsen/of loopgedrag van studenten en werknemers. Voorkom energie-intensief autogebruik en of vliegtuiggebruik. 4) Duurzaam: De HG heeft een nieuw elektriciteitscontract afgesloten op basis van groene stroom. 5) De HG stimuleert zoveel mogelijk “het nieuwe werken” door uitbreiding van haar faciliteiten hiervoor. Binnen Hanzehogeschool Groningen zijn er een aantal onderwerpen onder de drie hoofdketens die al onder de aandacht zijn en blijven. Een aantal hiervan staan hieronder kort beschreven. Deze en andere maatregelen worden ook weergegeven in tabel 5.1. Een aantal maatregelen is nog niet gekwantificeerd en ook nog niet ingedeeld in zekere en voorwaardelijke maatregelen. Het is de intentie van Hanzehogeschool Groningen dit in de komende periode verder te onderzoeken. Deze maatregelen kunnen gebruikt worden bij het schrijven van het beleid. Huisvesting De locaties Zernikeplein 23 (Marie Kamphuisborg) en Praediniussingel 59 (voormalig museum) zijn verbouwd en voldoen aan de huidige gebruikerseisen. Bij beide panden is de gevel voorzien van extra isolatie en bij Zernikeplein 23 is er HR++ glas geplaatst. Tevens is er een compleet ventilatiesysteem en nieuw verlichtingssysteem aangebracht in de Marie Kamphuisborg. Daarnaast zal in 2014 Zernikeplein 11 (Van Doorenveste) worden gerenoveerd. Bij de aanpassing zal zoveel mogelijk gebruik worden gemaakt van energie- en milieuvriendelijke maatregelen en technieken. Uit het gebouw Van Olst is de afdeling vastgoed verhuisd naar de Marie Kamphuisborg. Hierdoor staat gebouw G, IFD-bouw, leeg. Energie-efficiënt onderhoud aan gebouwen Bij vernieuwing, vervanging en reparaties zal zoveel mogelijk gebeuren met gebruik maken van energie en milieuzuinige producten. Energie en milieuaspecten spelen een grote rol bij genoemde activiteiten. Het Elektrotechnisch en Werktuigbouwkundig (ETWB) onderhoud is begin 2012 aanbesteed. Onderdeel van de aanbesteding waren de volgende aspecten:  Opdrachtgever hecht waarde aan duurzaamheids- en milieuaspecten en heeft voorkeur een contract af te sluiten met een Inschrijver die een aantoonbaar duurzaamheids- milieubeleid hanteert. De HG draagt momenteel onder andere als volgt bij aan duurzaamheid; 

De HG zoekt een werkwijze die de aannemer voor ogen heeft voor vervangingen met de minste milieubelasting, in de meest brede zin, en waarbij het optimum wordt gevonden in innovatieve technieken en bewezen technieken.



Milieu en innovatie is tevens opgenomen in de beoordelingscriteria en wordt meegewogen in de score.

23


Afval ophalen en verwerking Voor het ophalen van bedrijfsafval van de Hanzehogeschool Groningen is het bedrijf SITA ingeschakeld. De Hanzehogeschool Groningen acht het zijn plicht om afval op de minst milieubelastende wijze af te voeren en te (laten) verwerken binnen geldende redelijkheideisen. SITA dient aan de Hanzehogeschool Groningen een overzicht te verschaffen van de wijze waarop alle afvalstromen van de Hanzehogeschool Groningen worden verwerkt, inclusief de verwerkingsmethode van de afvalstof en de locatie van verwerking (ook tussenopslag locaties aangeven). De Hanzehogeschool Groningen streeft naar een verdere scheiding aan de bron van afvalstromen in verantwoorde inzamelbare, opnieuw bruikbare en verwerkbare eenheden. Van SITA wordt verwacht dat deze een positieve bijdrage levert aan dit streven door de Hanzehogeschool Groningen te adviseren over mogelijkheden, technieken en relevante ontwikkelingen op dit gebied Op dit moment wordt een nulmeting uitgevoerd door Sita en de Mileudienst, waarbij de hoeveelheden afgevoerd afval worden gewogen. Dit meten heeft wat achterstand opgelopen vanwege het niet goed werken van het volmeldsysteem. Ieder kwartaal wordt er door SITA een rapportage een digitaal bewerkbare managementrapportage per locatie waarin de volgende onderwerpen zijn opgenomen:  Overzicht totaal afgevoerde en verwerkte hoeveelheden c.q. gewichten per afvalstroom;  Overzicht van het aantal en de grootte van de op de locaties geplaatste inzamelmiddelen;  Aantal uitgevoerde transportbeweging en aard voertuigen;  Overzicht van de door Opdrachtgever gemelde problemen, storingen en klachten en de daarop door Inschrijver ondernomen acties;  Door Inschrijver overig geleverde producten en/of diensten;  Een advies inzake mogelijke verbeteringen in de afvalscheiding en mogelijkheden tot reductie van de afvalstromen. Schoonmaak Met ISS, het bedrijf dat de schoonmaak verricht van de Hanzehogeschool, is het volgende afgesproken betreffende het milieu: ISS dient alleen gebruik te maken van de minst milieuschadelijke producten. De aan te wenden producten dienen op het punt van primaire biologische afbreekbaarheid minimaal te voldoen aan de hiervoor geldende EG norm. Daarnaast zorgt opdrachtnemer voor voldoende voorlichting aan zijn medewerkers omtrent juist en milieubewust gebruik van schoonmaakmiddelen Het Nieuwe werken/ Flexwerken Indien er nieuw huisvestingsbeleid wordt opgesteld, dient er rekening gehouden te worden met het Nieuwe Werken/flexwerken. Door flexwerken te stimuleren hoopt Hanzehogeschool Groningen het aantal vervoersbewegingen van medewerkers, door bijvoorbeeld thuiswerken, op andere locaties te kunnen werken, te verminderen. Vervoersplan De Hanzehogeschool Groningen voert een actief parkeerbeleid. Met de volgende zaken wordt dit gestuurd:  Betaald parkeren;  Bevorderen dicht bij het werk te wonen door laag woon-werk tarief;  Wonend binnen een straal van 5 km. geen parkeerkaart;  Goed aanbod van stallingsplaatsen voor fietsen;  Vergoeding voor openbaar vervoer is hoger dan vergoeding woon-werk verkeer auto;  Oplaadpunt voor e-bikes is beschikbaar.

24


Kopieer apparatuur Met OCE, de leverancier van onze kopieerapparatuur, is het volgende afgesproken betreffende het milieu: -

-

alle aangeboden machines dienen voorzien te zijn van een CE markering alle machines dienen te voldoen aan de in de Richtlijn Arbeidsmiddelen gestelde eisen voor de uitstoot van ozon, stof en andere eventuele uitstoot dienen alle aangeboden machines te voldoen aan de advieswaarden van de commissie WGD van de Gezondheidsraad de geluidsproductie is een criterium bij het beoordelen van de technische eisen bij plaatsing wordt bij iedere machine een productveiligheidsblad, conform het Veiligheidsinformatie- bladenbesluit wet Milieugevaarlijke stoffen, van de te gebruiken toner meegeleverd. er geldt een terugnamegarantie voor verpakkingsmaterialen er geldt een terugnamegarantie voor verbruiksmaterialen als toner en vervangende onderdelen gebruikte materialen en onderdelen zijn bij voorkeur recyclebaar het vervangen of bijvullen van toner moet zonder stofvorming kunnen geschieden alle aangeboden machines dienen geschikt te zijn voor het verwerken van minder milieubelastend papier en kringlooppapier in de gebruikshandleiding dient het energieverbruik te zijn aangegeven bij maximale belasting en in de stand-by stand om het papierverbruik terug te dringen staan alle machines in de default stand op dubbelzijdig.

Inkoop In het inkoopjaarplan van het Facilitair Bedrijf is het volgende opgenomen betreffende duurzaam inkopen. In 2008 is tussen de HBO Raad en Ministerie van VROM een convenant gesloten met als doelstelling om in 2012 voor minimaal 50% duurzaam in te kopen. Doelstelling 2015: 100%. De huidige situatie is dat indien de duurzaamheidcriteria beschikbaar zijn op SenterNovem, deze worden doorgevoerd in aanbestedingen (dit gebeurt echter niet altijd). Tweejaarlijks wordt in november gerapporteerd aan VROM over het toepassen van de SenterNovem criteria. Beïnvloeding gedrag gebruikers (studenten en personeel) In navolging op de ambities uit het EEP 2009 heeft de Hanzehogeschool zich nu aangemeld voor het vervolg op het Change programma (Uni Magdeburg). Dit Change programma is in 2008 gestart met het doel via gedragsverandering van de gebruikers te komen tot energiebesparing. Naar verwachting wordt het door de Uni Magdeburg opgezet programma/ onderzoeksprogramma eind dit jaar goedgekeurd en kan in de loop van 2013 het programma worden uitgevoerd. De Hanzehogeschool zal actief mee gaan doen met dit changeprogramma door de acties uit dit programma uit te voeren. Verder zal de Hanzehogeschool deelnemen aan het Energie Forum TH Clausthal 2014 en zal daarnaast een bijdrage leveren aan diverse workshops in dit forum. Dit met als doel te leren van andere deelnemers om zo het energiebeleid binnen de HG te intensiveren. In deze EEP zijn energiebesparende resultaten geprognotiseerd als gevolg van dit change programma. Tabel 5.1 overzicht ketenmaatregelen Inkoop Huisvesting Bij de verbouwing op de Gebouw locaties zullen de energie en (schil, constructie, milieubesparende aspecten vloeren, aandacht krijgen: installaties, - verlichting lampen, etc) - luchtbehandeling - inbouwpakket

Gebruik

Afdanking

- In het nieuwe ETWB-contract isl een milieuparagraaf opgenomen, waarin het bedrijf aangeeft dat zij continu monitort welke energie- en milieubesparende maatregelen mogelijk zijn en de Hanzehogeschool Groningen daarvoor adviseert. Op naleving wordt toegezien.

Bij de verbouwing op de locaties zullen de energie en milieubesparende aspecten aandacht krijgen: - verlichting - luchtbehandeling - inbouwpakket

25


Inkoop Bij contractverlenging van huurpanden zal getracht worden energiebesparende maatregelen af te dwingen

Gebruik Actieve energiebesparing op basis van setpoints en kloktijden installaties.

Afdanking

Bij inkoop zullen de criteria van Duurzaam Inkopen aangehouden worden.

Verlengen levensduur door goed en regelmatig onderhoud en stimuleren zuinige omgang

Inkoop

Gebruik De HG heeft haar kantoortijden aangepast aan de lestijden en vakanties. De HG hanteert een vervroegde sluitingstijd voor personeel tijdens vakanties

Bij inkoop zullen de criteria van Duurzaam Inkopen aangehouden worden. Afdanking

Bij inkoop zullen de onderstaande aspecten aandacht krijgen:  Inkopen van energiezuinige apparatuur  Dubbelzijdige print optie voor printers  Intelligente en geïntegreerde ICT apparatuur

Standaard dubbelzijdig printen en kopiëren is in 2012 ingevoerd.

Catering

Bij aanbesteding zullen de onderstaande aspecten aandacht krijgen:  Inkoop van lokale voedingsproducenten  Gebruik biologische voeding  Beperken verpakkingen  Isolatie automaten  Slimme automaten

Onderzoeken mogelijkheden apparatuur en automaten uit te zetten in de nachten, weekenden en vakanties.

Schoonmaak

Onderzoek mogelijkheden gerecycled toiletpapier

Er wordt door ISS zoveel mogelijk gebruik gemaakt van microvezeldoekjes

Huurpanden

Meubilair (stoelen, tafels, kasten, vloerbedekking) Openingstijden

Ondersteuning Repro / ICT

Archief

Mobiliteit Woon-‘werk’ verkeer

Printers en computers worden via het netwerk uitgeschakeld.

 Cartridges worden gerecycled  Terugnamegarantie voor verbuiksmaterialen

Er wordt papier met FSC-keurmerk gebruikt.

 Scheiden afval

Er zal worden overgegaan op digitaal archiveren zodat papier en opslagruimte bespaard wordt

N.V.T.

Om het gebruik van openbaar vervoer te stimuleren, kunnen medewerkers die hiervan gebruik maken in aanmerking komen voor een (gedeeltelijke) vergoeding van de gemaakte kosten. De regeling geldt alleen voor medewerkers die voor het woon-werkverkeer gebruik maken van het openbaar vervoer én geen toegang hebben tot een afgesloten parkeervoorziening van de Hanzehogeschool of afzien van dit recht.

N.V.T.

26


Inkoop

Gebruik

Afdanking

(Openbaar) vervoerbeleid: Het betreft hierbij met name de (verdere) ontwikkeling van het busvervoer van en naar de ZernikeCampus. Naast het busvervoer is ook de ontwikkeling van de Regiotram *1(waarvan de geplande eerste lijn naar het Zernikecomplex zal lopen) onderwerp van overleg met overleg met Gemeente Groningen, Rijksuniversiteit Groningen en het Trambureau Er moet nog een vervoersplan worden opgesteld. Dienstreizen

Regeling dienstreizen: Voor elke dienstreis die u maakt, heeft u toestemming nodig van de verantwoordelijke budgethouder. De regeling dienstreizen HG gaat ervan uit dat u gebruik maakt van het openbaar vervoer. Alleen met toestemming van de budgethouder kunt u van eigen vervoer gebruik maken. Op een aantal locaties is een dienstauto aanwezig waarop u kunt inschrijven.

Aanvoer producten door leveranciers

Kantoorartikelen worden centraal ingekocht en centraal opgeslagen.

De centraal opgeslagen kantoorartikelen worden met ongemotoriseerd vervoer op het Zerniketerrein vervoerd.

N.V.T.

*1 Vanaf 2015 had in Groningen de tram moeten terugkeren. Laatste ontwikkeling is dat dit waarschijnlijk toch niet door gaat. Groningse collegepartijen D66 en SP weigeren steun te geven aan de huidige begroting waarin de tram is opgenomen. De andere coalitiepartners ‐ GroenLinks en de PvdA ‐ willen wel dat de tram er komt.

27


6. Visie op duurzame energie 6.1 Algemene visie Duurzaamheid als onderdeel van maatschappelijke verantwoordelijkheid behoort al jaren tot de centrale kernwaarden van de Hanzehogeschool. Zo is er in 1999 al een convenant (Handvest Duurzaam HBO) gesloten tussen de hogescholen, de HBO-raad, de ministeries VROM, OCW, LNV en EZ en de stichting duurzaam hoger onderwijs (DHO) betreffende de integratie van duurzame ontwikkeling in onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering in het hoger onderwijs. Het Handvest Duurzaam HBO is in 2004 geactualiseerd. In dit handvest wordt voor duurzame ontwikkeling de begripsomschrijving van de VN-commissie Brundtland gebruikt: “Duurzame ontwikkeling is een proces van maatschappelijke verandering dat aandacht vraagt voor verschillende aspecten van menselijk handelen in hun onderlinge verwevenheid zoals ecologische, economische, sociaal-culturele, politieke en gezondheidsaspecten. Het is een ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen,” aldus de definitie van de VN commissie Brundtland uit 1987. Duurzaamheid gaat over de schaarste van hulpbronnen waarmee welvaart wordt voortgebracht, zowel nu als in de toekomst. De mogelijkheden van de aarde zijn eindig. Grondstoffen kunnen opraken, de opnamecapaciteit van de atmosfeer en onze natuurlijke omgeving kent haar grenzen. Bij duurzame ontwikkeling is sprake van een ideaal evenwicht tussen sociale, ecologische en economische belangen (people, planet and profit). Alle ontwikkelingen die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde aarde met welvarende bewoners en goed functionerende ecosystemen zijn als duurzaam aan te merken. De HG vertaalt bovengenoemde begripsomschrijving door in al haar activiteiten maatschappelijk verantwoord te handelen. De HG levert dan ook een belangrijke bijdrage aan duurzame ontwikkeling. Kennis vanuit de opleidingen komt ten goede aan de maatschappij en omgekeerd ten gunste van de opleidingen. Naast een brede en diverse hogeschool is de HG een maatschappelijke onderneming. Dat betekent aandacht voor duurzaamheid in de bedrijfsvoering.

6.2 Visie in de praktijk Energieopslag De HG heeft het streven om voor nieuwbouwprojecten duurzame opwekking te hanteren. Zernikeplein 17, Instituut voor Sportstudies, is voorzien van een bron voor warmte- en koude. Deze wordt door een exploitant geëxploiteerd. Op het Zernike terrein, waar de Hanzehogeschool deel van uit maakt, zijn meerdere gebouwen, waaronder die van de Rijks Universiteit Groningen, op een WKOsysteem aangesloten. Al deze WKO-systeem vallen onder één exploitant. De totale onttrekking en laden van warmte-en koude, verdeeld over de diverse bronnen, moet in balans zijn en valt onder verantwoordelijkheid van de exploitant. De onbalans bij het gebouw Instituut voor Sportstudies wordt elders op het terrein gecompenseerd. De onbalans wordt met name vereffend door een rekencentrum op het terrein. Een rekencentrum heeft veel koude nodig. HG verkent te allen tijde de mogelijkheid om daar waar uitbreiding van koeling en/of verwarming plaats vindt binnen het gebouw, deze op de bron aan te sluiten. Met name aanvullende lokale koeling is op de WKO aangesloten.

Om de koeling van bovenstaande bron verder uit te nutten heeft HG ook Zernikeplein 5-7 op de WKO aangesloten. Totaal aandeel van deze bron is 5400 GJ warmte en 1660 GJ koude levering.

28


Bij eventuele nieuwbouw/renovatie behoort een haalbaarheidsstudie voor het toepassen van duurzame energie tot de standaard taakomschrijving van de desbetreffende gelieerde adviseur. Warmtenet De HG voert samen met de RUG op dit moment gesprekken met Essent over de mogelijkheden tot het aansluiten op een warmtenet. Essent is voornemens een warmtenet aan te leggen voor de woonwijken in de omgeving van het Zernike terrein. Deze ontwikkeling wordt gefaciliteerd door de gemeente Groningen. Voor de warmteproductie voor het warmtenet wordt op dit moment gekeken naar biovergisting en geothermie. De HG ziet hier mogelijkheden om de gebouwen met hoogtemperatuur-verwarming, zoals van Doorenveste en de Mariekamphuisborg, op dit warmtenet aan te sluiten.

Energie uit afvalstromen In 2011 heeft de HG de warmteopwekking binnen de gebouwen Zernikeplein 1-11 gewijzigd. Voorheen werd warmte afgenomen van het energiebedrijf. Deze had WKK’s, ondersteund door Cvketels, opgesteld. Via een transportnet werd warmte naar de diverse gebouw(del)en getransporteerd. Vanwege het aflopen van het leveringscontract heeft HG besloten de warmte zelf op te wekken door eigen WKK’s binnen de inrichting op te stellen. De warmte- en elektraproductie van de WKK komt voor 100% ten goede aan de HG. Op deze manier wordt optimaal het rendement benut van de WKK. De WKK’s zijn inmiddels operationeel en leverden in 2011 8810 GJ aan warmte en 272.324 kWh aan elektriciteit. Naast bovengenoemde WKK’s heeft de HG ook een WKK buiten de inrichting in gebruik. Deze staat opgesteld in het pand aan het Eysoniusplein. De WKK is eigendom van de energieleverancier. De warmte komt ten goede aan het gebouw, de elektriciteit wordt zowel aan het gebouw als aan het net geleverd. In 2011 heeft de WKK 3577 GJ aan warmte en 342.856 kWh elektra geleverd.

Groene elektriciteit In januari 2012 is overgegaan op groene stroom. Deze maatregel is dan ook in de ketenmaatregelen opgenomen. Inkoop gas De HG wenst van de gasleverancier, ten behoeve van zijn aansluitingen, (een deel van) de CO2 uitstoot te compenseren door middel van certificaten die uitgegeven worden door het project FACE, waarbij dit Addendum de nadere voorwaarden en condities tussen Partijen bepaald, onder de voorwaarden van de Leveringsovereenkomst. Het product “Electrabel gasNeutraal” voorziet de HG van Verified Emission Reduction units (VER’S), uitgegeven door het project FACE, hiermee compenseert de HG haar CO2 uitstoot van het door haar verbruikte gas. Het project FACE behelst het planten en beheren van bossen, welke CO2 opnemen uit de omgeving en gezien kunnen worden als compensatie van de door de afnemer uitgestoten CO2.

29


7. Vertaalslag van voorstudie naar EEP 7.1 Toekomstvisie hoger onderwijs algemeen

Versterk de inzet op kwaliteit De HBO-raad onderschrijft het streven van de staatssecretaris om de kwaliteit van het hoger onderwijs te verhogen, zoals beschreven in de strategische agenda van het ministerie OCW. De HBOraad adviseert om daarbij niet alleen op rendement te sturen, maar tevens rechtstreeks en meer integraal op kwaliteitsaspecten. Een breed gedragen en op internationale maatstaven gebaseerd kwaliteitsbegrip zou daarbij het uitgangspunt moeten zijn. Om de ambities te realiseren is een versterking van de kwaliteitscultuur nodig.

Versterk de inzet op profilering De HBO-raad ondersteunt het streven om te komen tot meer profilering van instellingen. Zij is van mening dat het daarbij van belang is om niet op voorhand te sturen op het type profilering. Naast inhoudelijke profilering door uitruil van masteropleidingen zijn ook andere profileringen (regionaal, op doelgroep) mogelijk. De HBO-raad is van oordeel dat een krachtig procesmanagement en de inzet van meer middelen noodzakelijk zijn om dit proces te stimuleren. Zet in op brede taak hoger onderwijs om innovatieve kracht van de samenleving te bevorderen Voor de innovatieve kracht van de samenleving is het van belang om de taak van het hoger onderwijs ruim te definiëren. Een internationaal georiënteerde kenniseconomie vraagt om afgestudeerden die goed zijn opgeleid in hun vak, creatief zijn, kritisch en probleemoplossend kunnen denken en handelen, kunnen samenwerken in interdisciplinaire verbanden, zich thuis voelen in een diversiteit aan culturen en een brede blik op de wereld hebben. Deze brede taak van het hoger onderwijs vindt de HBO-raad tevens van belang met het oog op de persoonlijke vorming van de student. Waarborg de toegankelijkheid van het hoger onderwijs Een belangrijk aandachtspunt is de toegankelijkheid van het hoger onderwijs. De in de agenda bepleite toegankelijkheid op stelselniveau vormt daarvan een belangrijk aspect. Hoewel de HBO-raad van mening is dat selectie een bijdrage kan leveren aan kwaliteitsverhoging van het hoger onderwijs, acht zij het raadzaam de deelname aan hoger onderwijs eerder te bevorderen dan te belemmeren. Een grotere variëteit binnen zowel wetenschappelijk onderwijs als hoger beroepsonderwijs is daarvoor noodzakelijk. Hierdoor kan iedere student hoger onderwijs volgen dat bij hem past. Daarnaast vraagt de raad aandacht voor het bevorderen van de doorstroming binnen het hoger onderwijs.

30


7.2 Toekomstvisie hoger onderwijs Hanzehogeschool De toekomstvisie van de HG is een combinatie van “Mondiale solidariteit” en “ Intellectual agora” De HG erkent de volgende eigenschappen:     

act local, think global grenzen vervagen tussen campus en stad: ‘univer-city’ netwerksamenwerking tussen verschillende universiteiten: uitwisselen studenten en staf economische samenwerking, niet alleen met private partijen, maar ook met publieke partijen Ministerie EL&I en IM worden financiers naast OCW

De campus is steeds meer thuisbasis voor mobiele studenten, docenten en onderzoekers. De lage bezettingsgraad van de werkplekken bevordert een werkplekconcept waarin individueel territorium plaats maakt voor collectieve zones. Dit stimuleert ook de (multidisciplinaire) samenwerking in de werkomgeving, tussen faculteiten en tussen universiteit/hogeschool en gerelateerd bedrijfsleven. De campus wordt een stad, en de stad wordt steeds meer een campus: grenzen tussen stad en campus vervagen. Ook de bevolking van deze stad/campus (univer-city in het Engels) bestaat uit steeds meer verschillende, multiculturele doelgroepen die functies in de hele stad gebruiken: van cafés en restaurants tot studentenhuisvesting en hotels. Dit maakt de besturing wel ingewikkelder, maar de kans op schaalvoordelen veel groter. Ruimte wordt beter benut, wat duurzame ontwikkeling bevordert. De stad is economisch en sociaal-cultureel afhankelijk van de universiteit/hogeschool en andersom: universiteit en hogeschool gebruiken veel (groot)stedelijke voorzieningen en stedelijke kwaliteiten als marketing instrument. Voorbeelden zijn anno 2010 in vele studentensteden – over de hele wereld – te vinden: in Leiden, Groningen, Maastricht en Boston/Cambridge, Parijs en München.

7.3 Vertaling routekaart voor HG Er is geen routekaart voorhanden voor de Hanzehogeschool

7.4 Beschrijving projecten/activiteiten en maatregelen Windturbines op de campus. Hiernaar wordt onderzoek gedaan binnen EnTrance (de energie proeftuin van Noord Nederland), maar dit wordt niet als structurele toepassing in de toekomst voor de HG aangemerkt. Open course ware; lesstof van universiteiten, zoals colleges, zijn vrij toegankelijk via internet. Op dit moment vindt de HG het face to face contact met de student belangrijker. Alle apparaten standaard uit (1 knop per gebouw); door 'beheer op afstand' is overbodig gebruik van verlichting en apparatuur te vermijden. Is ingevoerd binnen de HG op het gebied van PC’s en gebouwbeheersystemen. NUNA: door met studenten aan duurzame projecten te werken neemt de kennis van duurzame projecten en motivatie voor duurzame projecten toe. Binnen de HG starten we het Change-project, met de bedoeling om alle studenten en medewerkers energiebewust te maken en hierdoor een gedragsverandering te bewerkstelligen.

31


Openbaar weergeven van energie consumptie. Door het energieverbruik inzichtelijk te maken neemt de kennis en motivatie m.b.t. energiebesparing toe. Op dit moment is gestart met het informeren van studenten en medewerkers over energieverbruiken. Verder wordt ons energieverbruik opgenomen in het curriculum van het (technische)onderwijs. We zijn met een stappenplan bezig om te komen tot BREEAM-certificering van al onze gebouwen. Daarna zal dit in de media breed uitgedragen worden; de HG wil de eerste hogeschool met BREEAM-certificatie zijn binnen Nederland.

32


8. Inventarisatie besparingsmogelijkheden 8.1 Afwegingskader In het EEP 2009‐2012 staan maatregelen gepland tot 2013. Deze zijn voor een deel niet uitgevoerd. In hoofdstuk 4.2.5 is het energieverbruik in relatie tot de MJA‐afspraken opgenomen. Hieruit blijkt dat de reeds geplande besparingsmaatregelen achterblijven bij de doelstelling en dus zullen er extra maatregelen moeten worden opgenomen om enerzijds de achterstand in te halen en anderzijds om de te behalen besparing voor de komende jaren te realiseren. HG hanteert de volgende selectiemethode voor de besparingsmogelijkheden:

1 2 3 4 5 6

Geplande maatregelen of maatregelen in uitvoering (2012) Inventariseren mogelijkheden bewustwordingsproces studenten en medewerkers (change‐project); Actualiseren EEP‐maatregelen 2009‐2012; Inventariseren geplande renovaties van gebouwen; Actualiseren te nemen ketenmaatregelen; Op basis van realisatiecijfers gebouwen energiebesparende maatregelen opstellen.

Bovenstaande stappen zijn gespiegeld aan het standaard format met EEP‐maatregelen welke door Agentschap zijn gepubliceerd. In bovengenoemde categorieën zijn de maatregelen uit de geactualiseerde maatregelenlijst gespecificeerd. In paragraaf 8.3 wordt overzichtelijk weergegeven wat de gerealiseerde maatregelen hebben opgeleverd en wat de geanalyseerde maatregelen zullen opleveren. De geanalyseerde maatregelen zijn geordend op basis van terugverdientijd; 0‐5 jaar, 5‐10 jaar en langer dan 10 jaar. Tot en met 2016 moet 14 % energie bespaard worden, dit is ca. 18 TJ. Per geordende groep op basis van terugverdientijd wordt in percentages uitgedrukt wat het aandeel zal zijn op de totaal te behalen besparing. 2 Input studenten/medewerkers, CHANGE (PE) 3 Actualiseren EEP‐maatregelen 2009‐2012 (PE) 4 Renovaties (PE+DE) 5 Ketenmaatregelen (KE+DE) 6 Aanvullende EEP‐maatregelen technisch (PE) Legenda maatregelen

Uit het change-programma van HIS zijn de ervaringen overgenomen. De ervaringsgetallen uit het Changeprogramma zijn slechts voor 50% opgenomen, dit om een niet te optimistische besparing te prognosticeren. De punten zullen geleidelijk worden ingevoerd, de genoemde besparing dient in 2016 bereikt te zijn. De maatregelen uit de EEP 2009 zijn geactualiseerd en waar nodig aangepast dan wel uit de lijst verwijderd. Onder de renovaties valt alleen de grootschalige renovatie van Zernikeplein 11 (van Doorenveste). Bij het beoordelen van de renovatie is gekeken hoe het aanbrengen van ventilatie energieneutraal kan worden opgelost, oftewel welke realistische maatregelen zijn mogelijk om in de renovatie mee te nemen.

33


V.w.b. de ketenmaatregelen zijn alleen de maatregelen doorgerekend die zeker zullen worden uitgevoerd. Daarnaast zal HG actief de ketenmaatregelen blijven verkennen en zo mogelijk doorvoeren. De aanvullende technische EEP-maatregelen zijn opgesteld op basis van de trendvergelijking energieverbruik (par. 4.2.4) en op basis van geplande renovaties en vervanging van apparatuur.

Alle bedragen zoals in hoofdstuk 8.3 zijn inclusief BTW (21 %).

34


8.2 Geanalyseerde maatregelen In onderstaande tabellen staan investeringsbedragen genoemd. De eerste kolom is de totale investering van betreffende maatregel. Deze totale investering is opgebouwd uit de reeds geprognotiseerde investering o.b.v. de bouwkundige‐ en technische onderhoudsprogramma’s en daarnaast de meerinvestering t.b.v. het MJA programma. Voor elke maatregel is zoveel mogelijk het natuurlijke uitvoeringsjaar aangehouden, oftewel wanneer in de onderhoudsprogramma’s iets gerenoveerd of vervangen moet worden. 8.2.1 Uitgevoerde maatregelen t/m 2011 Tabel 8.1

Maatregelen uitgevoer EEP 2009

type totaal investering

Investering

meerinvest.

euro

euro

Besparing per jaar gas (m3)

besparing

ETVT bijdrage

elektra (kWh) warmte (GJ) primair (TJ) kosten (€) jaar invest. vanaf

MJA

4,5

diverse maatregelen (zie energie jaarverslag)

3,7%

Alle uitgevoerde maatregelen uit de EEP 2009 hebben een besparing van 4,5 TJ opgeleverd. Dit is 3,7 % t.o.v. 2009.

8.2.2 Maatregelen in uitvoering/planning (categorie A, zeker)

Tabel 8.2 Maatregelen in uitvoering/planning

type

totaal investering

Investering euro

45 Groene stroom (3% primair) 43 dubbelzijdig printen

Besparing per jaar

meerinvest. euro

gas (m3)

1,8%

2012

pm

pm

2,08

2012

KE

pm

pm

pm

1,00

PE

51.408

25.704

25.704

4.821

PE

280.900

240.900

40.000

20.381

PE

5.100

0

5.100

3.384

23 ZP 11 Aanbrengen balansventilatie leslokalen (nu geen ventilatie) PE Totalen

897.925

827.925

70.000

1.235.333

1.094.529

140.804

5.200

MJA

pm pm

pm

20 Kamphuisborg/ CO2 schakeling 5 LBK's

ETVT bijdrage


KE

31 Minerva (ged. Zuiderdiep), vervangen enkel glas voor HR++ 2 Gedempte Zuiderdiep 158 / CO2 schakeling lbh kantine mediatheek

besparing

0,8%

0,20

3.033

2012

2012

8,5

0,2%

0,65

9.783

2012

2013

4

0,5%

901

0,12

1.791

2012

2013

3,1

0,1%

‐62.259

‐176.249

‐3,53

‐66.897

2014

2015 nvt

‐33.673

‐170.148

0,5

‐52.290

‐3,0% 0,4%

35


In 2014 is een renovatie gepland van Zernikeplein 11 (van Doorenveste). Hier wordt aanvullende ventilatie aangebracht. Dit heeft een ontsparing van 3,5 TJ tot gevolg. De maatregelen welke op dit moment in uitvoering zijn of in voorbereiding zijn leveren totaal een besparing op van 0,5 TJ (0,4% t.o.v. 2011).

8.2.3 Maatregelen met terugverdientijd <6 jaar (categorie A, zeker) Tabel 8.3

Maatregelen tvt < 6 jaar

type

46 Licht uitschakelen bij verlaten ruimte (2% elektra) PE 47 spuiventilatie draaikiep in plaats van volledig en sluiten ramen PE 48 Ruimtetemperatuur 1 graad verlagen (3% warmte), daar waar radiatore PE 49 Uitschakelen apparatuur bij verlaten ruimte (1% elektra) PE 29 Diverse gebouwen, zonering installatie bij avondopenstelling PE 4 Zernikeplein 11van Dooren Veste/ Debietregeling laboratorium

totaal investering

Investering

meerinvest.

euro

euro

120.000


besparing

elektra (kWh) warmte (GJ) primair (TJ) kosten (€)

120.000

161.978

jaar invest.

vanaf

ETVT bijdrage MJA

1,43

0

2014

2015

0

1,2%

zie 46

60.003

1,90

28.802

2014

2015

0

1,6%

zie 46

49.631

1,57

0

2014

2015

0

1,3%

zie 46 15.000

0

79.369

0,70

16.667

2014

2016

0

0,6%

15.000

27.771

46.000

1,28

22.990

2013

2013

0,7

1,1%

PE

25.000

15.000

10.000

0

54.242

264

0,79

11.169

2014

2015

0,9

0,7%

5 Zernikeplein 11van Dooren Veste/ Warmteterugwinning laboratorium PE

10.000

0

10.000

0

0

587

0,68

6.239

2014

2015

1,6

0,6%

9 Zernikeplein 5Atrium + E/ Debietregeling Atrium

PE

19.500

0

19.500

12.122

857

1,10

12.111

2016

2016

1,7

0,9% 0,5%

17 Zernikeplein 5Appel/ Debietregeling op ventilatie

PE

15.000

0

15.000

26.067

262

0,53

7.592

2014

2014

2,0

16 Zernikeplein 11 Debietregeling sector kantine/onderwijsrmte

PE

31.000

25.000

6.000

0

0

239

0,28

2.589

2014

2015

2,3

0,2%

37 Van Doorenveste, debietregeling collegezalen

PE

35.000

25.000

10.000

4.903

7.200

0,22

3.865

2014

2015

2,6

0,2%

12 Zernikeplein 7 van Olst Toren/ hoog/laag regeling ventilatie

PE

6.500

0

6.500

44 Actieve energiebesparing huurpanden

KE

10.000

0

10.000

19 Kamphuisborg/ HR107 ketel

PE

130.000

100.000

30.000

18 Zuiderkuipen 19Bouwkunst/ Aanwezigheidsdetectie

PE

2.400

0

2.400

11 Zernikeplein 5Atrium + E/ Aanwezigheidsdetectie Bouwdeel E

PE

20.000

0

20.000

3 Veemarktstraat 76/ Aanwezigheidsdetectie 14 Eyssoniusplein 18/ CO2 regeling ventilatie kelder studielandschap 8 Zernikeplein 1Bouwdeel F/ Aanwezigheidsdetectie

PE

14.400

0

14.400

PE

15.500

0

15.500

PE

Totalen

18.600

0

18.600

487.900

165.000

322.900

0,22

2.386

2013

2013

2,7

0,2%

16.718

190

0,15

3.511

2013

2013

2,8

0,1%

10.000

0

0,32

10.511

2023

2024

2,9

0,3%

‐300

4.563

0,03

786

2014

2014

3,1

0,0%

0,23

4.479

2016

2016

4,5

0,2%

0,20

3.129

2013

2014

4,6

0,2%

0,26

3.243

2013

2014

4,8

0,2%

0,21

3.703

2013

2014

5,0

12,1

143.772

38.571 ‐1.529

150.480

‐91

28.467 9.525

154

30.958

‐50

515.779

0,2% 10,2%

De maatregelen met een TVT van 0-6 jaar leveren een besparing op van ca. 12,1 TJ (10,2 % t.o.v. 2011). De betreffende maatregelen hebben een geprognotiseerde oplevering van 2012 tot 2016, m.u.v. punt 19, het vervangen van een Vr-ketel voor een Hr-ketel in de Marie Kamphuisborg. Deze maatregelen vallen onder de categorie zekere maatregelen.

36


8.2.4 Maatregelen met terugverdientijd tussen 5 en 10 jaar (categorie B, voorwaardelijk) Tabel 8.4

Maatregelen tvt 6 tot 10 jaar

type

totaal investering

Investering

meerinvest.

euro

euro


ETVT bijdrage


30 Diverse gebouwen, lbk's op alarm

PE

37.500

0

37.500

22 Appel/ WTW ventilatielucht

PE

48.300

20.000

28.300

0

15 Eyssoniusplein 18/ Co2 regeling biblioth + lounge+ colegezaal

PE

20.300

0

20.300

21 Zernikeplein 11van Dooren Veste/ Aanwezigheiddetectie

PE

70.100

0

70.100

13 Eyssoniusplein 18/ CO2 regeling ventilatie Sporthal

PE

5.000

0

5.000

181.200

20.000

161.200

Totalen

besparing

11.280

0

11.280

6.110

MJA

0,41

6.698

2013

2013

5,6

0,3%

287

0,33

3.487

2018

2019

8,1

0,3%

7.144

138

0,22

2.674

2014

2014

7,6

0,2%

65.091

‐119

0,44

8.468

2014

2015

8,3

0,4%

3.175

8

0,04

580

2014

2014

8,6

0,0%

1,4

21.907

81.520

1,2%

De maatregelen met een TVT van 6-10 jaar vergen nadere (financiële) beschouwing en vallen daarmee onder de voorwaardelijke maatregelen. Met deze maatregelen wordt ca. 1,4 TJ (1,2% t.o.v. 2011) bespaart.

8.2.5 Maatregelen met terugverdientijd > 10 jaar, (categorie C, voorwaardelijk) Tabel 8.5 Maatregelen tvt > 10 jaar

type

totaal investering

27 ZP 11 pv‐cell en 2400m2 DE 32 Zui derkui pen, zoneri ng ins ta ll aties i .v.m. beperkte opens tel ling PE 36 Cons ervatorium, energi ezuinige verli chting met aa nwezigheid/da gli chtPE 40 Zerni kepl ei n 7, gebouw ABC, thermis che s chil a anpa s s en (gevels ) PE 35 Wiebenga complex, monumenta al is ol atiegla s toepa s s en PE 41 Zerni kepl ei n 1, gebouw F, gevel is oleren PE 34 Preadinius s i ngel (mus eum), monumentaa l i s ol atiegl as toepas s en PE 33 Zui derkui pen, energiezui ni ge verl ichti ng toepas s en PE 25 ZP 11 Da k RC 5 PE

Investering

meerinvest.

euro

euro

Besparing per jaar ga s (m3)

942.435

0

942.435

2.500

0

2.500

117.780

0

117.780

1.956.150

1.863.000

93.150

9.834

263.907

0

263907

21102

652.050

621.000

31.050 63.400

63.400 31.560

0

31.560

300.000

0

300.000

289.980

15

0,01

140

2013

2014

18

0,0%

0,26

6.103

2014

2015

19

0,2%

0,31

4.720

2016

2017

20

0,3%

0,67

10.129

2015

2016

26

0,6%

1.526

0,05

733

2014

2015

42

0,0%

2965

0,09

1.423

2014

2015

45

0,1%

291 29.062

3.004

631

2014

2015

50

0,0%

0,36

5.417

2014

2015

55

0,3%

0,23

2.403

2016

2016

62

0,2%

0,05

23

2013

2013

86

0,0%

0,81

12.244

2014

2016

109

0,7%

240.990

0,70

50.608

568.436

6,1

155.469

0

150.000

0

2.000

0

2.000

5.400

PE

1.338.653

0

1.338.653

25.508

pm

2.484.000

3.336.435

72.512

2,2%

0,03

11285

150.000

5.820.435

MJA

2016

PE

Totalen

ETVT bijdrage

2015

PE

pm

va naf

60.896

10 Zerni kepl ei n 5Atrium + E/ Verbeteren debi etregel ing gebouw E

pm

ja ar inves t.

2,56

38 Zerni kepl ei n 17 s ports tudies , BKA regel ing a anpa s s en, 24 ZP 11 HR ++ gla s 42 Het ni euwe werken

KE

besparing

el ektra (kWh) warmte (GJ) prima ir (TJ) kos ten (€)

199

pm

0,6% 5,2%

37


De maatregelen met een TVT van 10 jaar of langer betreffen met name grote ingrepen, bouwkundig dan wel technisch. Een aantal van deze maatregelen geven comfort verhogende resultaten. Met deze maatregelen kan totaal een besparing van 6,1 TJ (5,2% t.o.v. 2011) worden bereikt. Deze maatregelen vallen onder de voorwaardelijke maatregelen en zullen bij renovaties en/of onderhoud beoordeeld worden op financiële en technische haalbaarheid.

38


8.3 Geplande maatregelen In onderstaande tabel 8.6 zijn bovenstaande maatregelen samengevat weergegeven. Tabel 8.6

Maatregelen

investering

Invest.MJA

1. reeds uitgevoerd (zie energiejaarverslag)

2. in uitvoering/planning (PE)

besparing primaire energie TJ

Bijdrage doelstelling t.o.v. 2009 t.o.v. 2011

4,5

3,7%

N.v.t.

1.235.333

140.804

0,5

0,4%

0,4%

3. terugverdientijd < 6 jaar (cat. A, PE+KE)

487.900

322.900

12,1

9,9%

10,2%

4. terugverdientijd 6 t/m 10 jaar (cat.B, KE+PE)

181.200

161.200

1,4

1,2%

1,2%

5.820.435

3.336.435

6,1

5,0%

5,2%

Totaal t.o.v. 2009

24,7

20,1%

Totaal t.o.v. 2011

7.724.868

3.961.339

20,2

17%

5. Terugverdientijd > 10 jaar (cat.C, PE+KE)

*1 besparing t.o.v. 2009 In principe voert de Hanzehogeschool Groningen alle rendabele maatregelen met een terugverdientijd van minder dan 6 jaar uit. Als sprake is van een technische, organisatorische en/of economische belemmering om deze maatregelen uit te voeren, dan worden deze maatregelen als voorwaardelijk gekwalificeerd en wordt de belemmerende factor toegelicht. Voor de periode 2013-2016 zijn zekere en voorwaardelijke energiebesparende maatregelen geformuleerd. Hierbij zijn de volgende definities gehanteerd:  Zekere maatregelen: Maatregelen waarvoor het management zich gecommitteerd heeft en waarvoor budget geïdentificeerd is of waarvoor in redelijkheid mag worden verwacht dat het budget beschikbaar wordt gesteld.  Voorwaardelijke maatregelen: Maatregelen waarvan de uitvoering afhankelijk is van uit te voeren renovaties en onderhoudsprogramma’s. Deze dienen nader technisch en financieel te worden beschouwd. Alle maatregelen met een terugverdientijd < 10 jaar en maatregel 41; isolatie gevel F, worden uitgevoerd. Daarnaast zijn er een aantal maatregelen momenteel in uitvoering dan wel in voorbereiding. T.o.v. 2011 wordt hiermee een besparing gerealiseerd van 11,8 %, waarmee de doelstelling van 8% besparing wordt gehaald. De totale besparing t.o.v. 2009, dus inclusief de reeds vanaf 2010 getroffen maatregelen is 15,2%. Waarmee de in 2016 te behalen doelstelling van ca. 14% wordt behaald.

8.4 Berekeningsmethode De terugverdientijden zijn berekend op basis van het eenvoudige model, oftewel meerinvestering gedeeld door de besparing op energie. Er is alleen sprake van een meerinvestering als een betreffende maatregel volgens onderhoudsplanning uitgevoerd moet worden, waarbij de extra maatregelen in het kader van energiezuinigheid de meerinvestering is. Genoemde prijzen zijn inclusief BTW (21%) en peildatum 2012.

39


8.5 Energietarieven In de besparingsberekeningen is uitgegaan van de energiekosten volgens onderstaande tabel. De genoemde kosten zijn inclusief energiebelasting, waarbij is uitgegaan van een gemiddelde energiebelasting. Tabel 8.6: gehanteerde energiekosten incl. energiebelasting en BTW

Elektriciteit (per kWh)

3

Gas (per m )

Tarief

Opmerking

€ 0,21

Tarief is gebaseerd op de kosten voor het normaal tarief omdat de energiebesparende maatregelen over het algemeen in dit tarief vallen. Verder zijn de kosten voor de systeemdiensten (0,0013 euro/kWh) meegenomen. De overige kosten zijn niet afhankelijk van het verbruik.

€ 0,48

Tarief is gebaseerd op slechts de leveringskosten + regiotoeslag. De overige kosten zijn niet afhankelijk van het verbruik.

Naast de genoemde kosten worden er door het netwerkbedrijf ook kosten in rekening gebracht voor het elektriciteit-, warmte of gastransport. M.u.v. enkele kosten zijn deze niet afhankelijk van het verbruik, maar van de benodigde capaciteit en de aansluiting. In geval van elektriciteit zijn de kosten afhankelijk van het gecontracteerde vermogen in kW en het maximaal opgenomen vermogen in kW (afgerekend per maand). In geval van gas zijn de kosten afhankelijk van de aansluitcapaciteit in m3/uur en de maximaal afgenomen hoeveelheid in m3/uur. Voor de warmtelevering zijn de kosten afhankelijk van het aansluitvermogen (vastrechttarief).

9. Overige activiteiten De diverse activiteiten staan genoemd in de hoofdstukken 5.2, 6.2 en 7.4. Naast de genoemde activiteiten in voornoemde paragraven heeft de Hanzehogeschool in de volgende convenantactiviteiten geparticipeerd: - MJA bijeenkomst Financiering van Energiebesparing 6 september 2012; - Hochschul Informations System (HIS) te Hannover:  Participatie HIS-Energieportal;  "Praxisseminar Energie" HIS-TU Clausthal-Zellerfeld;  HG aangemeld voor doorstart Change project - Uni Magdeburg -. - RUG - Uni Rostock - Praxispartner Change Project - en Hanzehogeschool  1 tot 2 keer per jaar bij elkaar - afwisselend in Groningen en Rostock, met als doel uitwisseling ervaringen/ideeën op het gebied van Energiemanagement, Energiecontrolling, energiebesparing via gedragsverandering etc.  gezamenlijk verzorgen van workshop(s) en presentatie(s) op Praxisseminar te ClausthalZellerfeld;  in maart 2013 staat de volgende bijeenkomst gepland. Op de agenda staat o.a. ervaringen en praktische resultaten van de Uni Rostock met energie besparen via gedragsverandering. Zowel de RUG als HG heeft het voornemen hiermee te starten (RUG 2013 en HG uiterlijk 2014).

40


Bijlage 1: Omschrijving maatregelen Gevelisolatie Transmissieverliezen door buitenmuren zijn een oorzaak van warmteverlies. Voor het reduceren van deze verliezen is gevel- of muurisolatie een uitstekende optie. Dit levert u naast een energiebesparing tevens een verhoogd comfort op. Ook de akoestische kwaliteit van het gebouw verbetert. Gevelisolatie zorgt ervoor dat de gevel minder buitenlucht doorlaat waardoor meer ventilatie nodig is. Bij naïsoleren kunnen vochtproblemen ontstaan. Het is dan ook raadzaam om het uitvoeren van isolatiemaatregelen door een deskundige te laten doen. Spouwmuurisolatie Heeft een gevel een spouwmuurconstructie dan is het mogelijk de spouw te vullen met isolatiemateriaal waardoor de warmteverliezen aanzienlijk worden verkleind. Aanschaf Spouwmuurisolatie is van verschillende isolatieopties de eenvoudigste en voordeligste oplossing. Voordat een spouw geïsoleerd kan worden dient er eerst een endoscopisch onderzoek gedaan te worden. Dit om na te gaan of de spouw geschikt is voor isolatie. Wanneer er vervuiling in de spouw aanwezig is, is er een risico dat deze een koudebrug vormt. Na isolatie kunnen dan vochtplekken ontstaan. Bij gevels die aan de buitenkant dampdicht zijn, bijvoorbeeld als deze geglazuurde stenen bevatten of geschilderd zijn met een dampdichte verf, is spouwmuurisolatie niet mogelijk. Binnenmuurisolatie Bij binnenmuurisolatie wordt aan de binnenkant van de gevel een extra wand geplaatst. Aanschaf Bij binnenmuurisolatie zijn extra maatregelen nodig om vochtproblemen te voorkomen. Als een gevel aan de binnenzijde geïsoleerd wordt, zal de buitenkant van de muur kouder worden. Wanneer vocht uit het gebouw in het isolatiemateriaal terecht komt, kan dit condenseren. Het is belangrijk dat aan de binnenkant een dampremmer wordt aangebracht. Bij gevels die aan de buitenkant dampdicht zijn, bijvoorbeeld als deze geglazuurde stenen bevatten of geschilderd zijn met een dampdichte verf, is binnenmuurisolatie niet mogelijk. Een bijkomstigheid bij binnenmuurisolatie is de verkleining van het gebruikersoppervlak, de binnenwand komt immers naar binnen. Dit heeft tot gevolg dat er aanpassingen nodig zijn voor stopcontacten, lichtknoppen, radiatoren en verwarmingsbuizen. Binnenmuurisolatie is een kostbaardere optie dan spouwmuurisolatie, maar goedkoper dan buitenmuurisolatie. Buitenmuurisolatie Als een gevel geen spouw bevat, of de spouw niet geschikt is voor isolatie, is isolatie van de buitengevel een alternatief. Bij buitenmuurisolatie worden aan de buitenzijde van de gevel isolatieplaten aangebracht met daaroverheen een afwerklaag. Aanschaf Buitenmuurisolatie is een ingrijpende en de duurste optie voor gevelisolatie. Het is niet rendabel om de buitenmuurisolatie aan te brengen met als enig doel energiebesparing. Deze vorm van isolatie kan eventuele gebreken aan de gevel, zoals scheuren, kieren en koudebruggen, opheffen. Er dient wel rekening gehouden te worden met een verandering van het gebouwaanzicht. De gevel is immers veranderd en de ramen komen dieper te liggen.

41


Dakisolatie (schuine daken) Het isoleren van het dak levert een grote besparing op. Een schuin dak kan zowel aan de binnen- en buitenzijde geïsoleerd worden. Bij een onverwarmde zolder is het slim om de zoldervloer te isoleren in plaats van het dak. Platte daken moeten bij voorkeur aan de buitenzijde worden geïsoleerd. Als isolatiemateriaal nat wordt, verliest het zijn isolerende werking. Daarom moet bij binnen isolatie altijd een dampremmende laag tegen het isolatiemateriaal worden aangebracht. Vaak zit aan één kant van isolatiedekens al een dampremmende folie. De dampremmende laag moet altijd aan de warme kant, dus aan de woonzijde, zitten. In de folie mogen geen gaten ontstaan, want op die plekken wordt de isolatielaag vochtig en kan schimmel ontstaan. Boor dus nooit gaten in de dampremmende folie. Vanuit milieuoogpunt is de beste dampremmende laag een dun laagje PE-folie op papier. Dit bevat minder kunststof dan een PE-folie. EPS vormt een uitzondering: EPS mag wel nat worden, het wordt ook in vochtige omstandigheden niet aangetast door schimmels. Het is voor de isolatiewaarde, en dus de besparing, ook van belang dat het materiaal zonder kieren wordt aangebracht. Veel warmte gaat verloren via luchtlekken bij het dakbeschot, de dakdoorvoeren, de aansluiting van dak op bouwmuur en de dakvoet. Het is daarom noodzakelijk deze luchtlekken goed af te dichten. Gebruik bijvoorbeeld stroken of restjes minerale wol, liever geen schuim. De dakvoet (de aansluiting van het schuine dak op de buitenmuur) is een lastig bereikbare plek. Is er sprake van een houten vloer, dan dient tijdelijk een deel van het vloerhout te worden verwijderd, om het isolatiemateriaal bij de dakvoet aan te brengen. Dakisolatie (plat dak) Een groot deel van de warmte in een gebouw verdwijnt door het dak. Om dit warmteverlies te minimaliseren, en dus energie te besparen, is dakisolatie een uitstekende optie. De volgende isolatie maatregelen zijn mogelijk: Plat dak (warm) Een plat dak mag nooit aan de onderzijde worden geïsoleerd worden. Dan bestaat er namelijk het risico dat vocht in de constructie opgesloten raakt, waardoor schimmel en rot kunnen ontstaan. Bij een ‘warm dak’ is de isolatie aangebracht onder de (waterwerende) dakbedekking Het aanbrengen van isolatie onder de dakbedekking is alleen een interessante optie wanneer de dakbedekking aan vervanging toe is. Omgekeerd dak Een omgekeerd dak is een bijzondere vorm van het warm dak, met het verschil dat de thermische isolatie zich op de dakbedekking bevindt. Bij renovaties is een omgekeerd dak vaak een interessant alternatief. Je kunt immers zonder veel problemen isolatie en een ballastlaag voorzien als de dakafdichting nog in goede staat is. Aan de andere kant is het wel zo dat defecten aan de afdichting moeilijker op te sporen zijn en dat hiervoor zowel de schutlaag als de isolatielaag verwijderd moeten worden.

42


Beglazing Glas isoleert zeer slecht. Door glas gaat dan ook veel warmte verloren, zeker door enkel glas. Bij koud weer komt er veel koude lucht van de ramen. Dit veroorzaakt de zogeheten 'koude val' langs het raam. Radiatoren en convectoren worden daarom onder het raam geplaatst om deze koudeval te compenseren. Grote glasoppervlaktes kunnen erg energieonvriendelijk zijn. In de winter gaat veel warmte verloren en in de zomer komt vaak te veel zonnewarmte naar binnen. Bovendien is er naast het energetisch aspect ook een comfort aspect. Warmte- en koudestraling van een glasoppervlak is erg hinderlijk en niet bevorderlijk voor de gezondheid. De onderstaande verbeteringsopties zijn mogelijk. Voorzetramen De goedkoopste optie, d.w.z. qua aanschafprijs, om glasisolatie aan te brengen is het toepassen van voorzetramen. Voorzetramen worden als tweede raam op het bestaande kozijn gemonteerd. Voorzetramen zijn goedkoper dan dubbel glas, terwijl het in combinatie met de huidige enkele beglazing bijna dezelfde isolatiewaarde heeft. Een goede warmte- en geluidsisolatie wordt gerealiseerd indien de spouw minstens vijf centimeter bedraagt. Het is verstandig bij een voorzetraam een dikkere ruit te nemen dan de bestaande ruit. Vooral de geluidsisolatie zal er beter door worden. Bij voorzetramen kan condens optreden. Dubbel glas De isolatiewaarde van dubbel glas wordt voornamelijk bepaald door de spouw tussen de twee glasplaten. Hoe breder de spouw is, des te groter is de isolatiewaarde. Dubbel glas met een spouw van meer dan 12 mm geeft de hoogste isolatiewaarde. Wanneer geluidsisolatie belangrijk is, dan is daarvoor speciaal geluidswerend glas beschikbaar. Voor het plaatsen van dubbel glas moeten uw kozijnen in een goede staat verkeren om de veel zwaardere ruit te kunnen dragen. Tevens vraagt dubbel glas meer ruimte in de sponning. HR++-glas HR++-glas is dubbel glas dat is voorzien van een coating die de thermisch isolerende werking verhoogt. Als spouwvulling wordt een edelgas toegepast met een hogere isolatiewaarde dan lucht. HR++-glas zorgt voor een goede geluidsisolatie. Voor het plaatsen van HR++-glas moeten uw kozijnen in een goede staat verkeren om de veel zwaardere ruit te kunnen dragen. Tevens vraagt HR++-glas meer ruimte in de sponning. Warmteterugwinning uit ventilatielucht Indien een ruimte geventileerd wordt is er sprake van aanvoer van ‘verse’ buitenlucht en afvoer van binnenlucht. De afgevoerde lucht heeft een temperatuur gelijk aan de binnentemperatuur. De toegevoerde lucht heeft een temperatuur gelijk aan de buitentemperatuur. In het stookseizoen is er dan ook warmte nodig om de toevoerlucht op te warmen. Dit kan voor een grootdeel gerealiseerd worden door warmte uit de afvoerlucht terug te winnen. Warmteterugwinning is mogelijk bij mechanische ventilatie systemen met toe- en afvoer. Warmteterugwinning (WTW) is te realiseren door toepassing van een of meerder wisselaars te plaatsen in de luchtkanalen of luchtbehandelingskast(en). De volgende wisselaars zijn mogelijk: warmtewiel, twincoil, kruisstroom. WTW is niet altijd gewenst (voor- en najaar). Met een warmtewiel en twincoil-systeem kan de mate van terugwinning gevarieerd worden. Bij de overige systemen is het mogelijk een bypass toe te passen, zodat er geen WTW plaatsvindt. Warmteterugwinning is alleen bij grotere luchthoeveelheden rendabel. Indien de aan- en afvoerkanalen dicht bij elkaar liggen is warmteterugwinning relatief eenvoudig te realiseren. Aanschaf van een WTW-systeem is soms ingrijpend en kostbaar. De energiebesparing is echter ook aanzienlijk.

43


T5 verlichting leslokalen met daglicht- en aanwezigheiddetectie Met behulp van daglichtafhankelijke regeling worden de TL lampen gedimd aan de hand van de hoeveelheid daglicht dat de betreffende ruimte binnentreedt. Zo wordt voorkomen dat op zonnige dagen de lampen in daglichtrijke zones op vol vermogen branden. Daglichtafhankelijke regeling kan alleen toegepast worden op bepaalde hoogfrequente voorschakelapparaten (HF-VSA's). Wordt reeds gebruik gemaakt van HF verlichting zonder daglichtregeling dan zijn de voorschakelapparaten in 90% van de gevallen niet geschikt voor daglichtregeling. Er is dan veelal gekozen voor een goedkopere niet dimbare versie. Met behulp van aan- en afwezigheidschakeling wordt vastgesteld of er personen in de ruimte aanwezig zijn. Is dat niet het geval, dan schakelt de verlichting met inachtneming van een bepaalde tijdsvertraging (van 5 tot 45 minuten) automatisch uit. Aan-/afwezigheidschakelingen zijn uitgevoerd met sensoren, die reageren op beweging en/of warmte. In ruimten waar regelmatig gewerkt wordt is het, om irritatie te voorkomen, van belang om hoogwaardige sensoren te gebruiken die zowel reageren op beweging als op warmte. In ruimten die af en toe in bedrijf zijn, zoals opslagruimten, buitenplaatsen, toiletten e.d. kan veelal wel worden volstaan met sensoren die reageren op beweging. LED TL verlichting Ten opzichte van de bestaande TL verlichting is een enorme besparing op energiekosten te bereiken door het toepassen van LED buizen. Directe vervanging is mogelijk bij conventionele TL verlichting door slechts de starter te verwijderen, een maximale besparing wordt bereikt door het verwijderen of doorlussen van het voorschakel apparaat. Led verlichting heeft een zeer lange levensduur waardoor er naast een besparing op de energiekosten op termijn ook wordt bespaard op vervangingskosten. Dit voordeel weegt vooral zwaar op moeilijk bereikbare plaatsen en grote hoogten. Momenteel zijn er veel LED producten van een teleurstellende kwaliteit op de markt verkrijgbaar. Dit is bijzonder slecht voor het imago en draagvlak van functionele LED verlichting. Enerdeco heeft ervaringen met fabrikanten welke uitsluitend gebruik maken van de meest hoogwaardige LED’s en topkwaliteit drivers. Deze fabrikanten garanderen minimaal dezelfde lichtopbrengst en geven 5 jaar productgarantie. Het grootste besparingspotentieel ligt in het vervangen van bestaande TL buizen met een vermogen van rond de 50W. Deze kunnen vervangen worden door LED TL verlichting met een vermogen van 20W. Bij bestaande TL buizen met een vermogen van rond de 30W ligt het besparingspotentieel iets lager, doordat deze kunnen worden vervangen door LED TL buizen met een vermogen van 15 W. Naast de aanbevolen bouwkundige en installatietechnische maatregelen en maatregelpakketten, die middels de VABI software door te rekenen zijn, worden er de volgende maatregelen geadviseerd welke zonder hoge investeringen doorgevoerd kunnen worden. Het betreffen voornamelijk organisatorische en gedragsmaatregelen. Optimaliseren verwarmingsinstellingen Ieder verwarmingssysteem beschikt over een regeling voor aansturing van de ketels en eventueel verwarmingsgroepen. In de regeling dienen verschillende paramaters ingegeven te worden. Veelal zijn deze te ruim ingesteld, waardoor sprake is van onnodig energieverbruik. De belangrijkste parameters hebben betrekking op:  De kloktijden  De vakanties  De weersafhankelijke regeling, welke de CV watertemperatuur regelt op basis van de buitentemperatuur.  De optimale start, welke automatisch bepaald wanneer de verwarming aan moet zodat op de gewenste starttijd de betreffende ruimte(n) op temperatuur zijn  De gewenste dag en nachttemperatuur.

44


CO2-schakeling ventilatoren Vele ventilatiesystemen draaien, terwijl er zich geen personen in de geventileerde ruimte aanwezig zijn. Dit kan voorkomen worden door een CO2 meter in de ruimte te plaatsen, welke een ventilator in en uit kan schakelen of een klep open en dicht kan sturen. Energie monitoring Inzicht in het energieverbruik en de werking van de aanwezige installaties leidt in veel gevallen tot verlaging van het energieverbruik. Energieverspilling kan aangetoond worden en er kan snel en adequaat gehandeld worden. Inzicht in het energieverbruik is o.a. te realiseren door een energieregistratiesysteem op te zetten. De elektriciteitsmeter is voorzien van een pulscontact waarmee het verbruik online gemeten kan worden. De gasmeter dient te worden vervangen om online metingen mogelijk te maken. Bedrijven die een online meetdienst aanbieden zijn onder andere Cycle systems, Imtech, Continuon, Essent Cogas. Voor de online meetdienst wordt een maandelijkse vergoeding in rekening gebracht. Het is tevens mogelijk om de te vervangen meters te huren. Met een energieregistratiesysteem kunnen de pieken in de verbruiken achterhaald worden. Met behulp van deze gegevens kunnen er maatregelen genomen worden om de pieken tegen te gaan. Instellen Powermanagement Powermanagement zorgt er voor dat de computer automatisch uitschakelt als de computer een bepaalde tijd niet meer wordt gebruikt. Meestal is er op elke computer al powermanagement geïnstalleerd, alleen is de optie vaak uitgeschakeld. Door het powermanagement in te schakelen wordt er niet alleen bespaard op het directe elektriciteitsverbruik, maar eventueel ook op het energieverbruik voor koeling. Dit heeft te maken met het verminderen van de interne warmtelast in de betreffende ruimte. Indien een computer voor een langere tijd helemaal niet meer wordt gebruikt is het beter de computer geheel uit te schakelen, omdat de computer nog steeds energie verbruikt als powermanagement is ingeschakeld. Doordat elke computer meestal standaard is uitgerust met powermanagement hoeven er geen extra investeringen worden gedaan. Wel moet er voor gezorgd worden dat de optie ingeschakeld wordt. Vooral bij aanwezigheid van een netwerk kan dit extra tijd kosten, doordat het netwerk vaak aangepast moet worden, omdat een computer in “slaapstand” vaak niet meer door een systeem herkend wordt. Voor het bereken van het besparingspotentieel wordt uitgegaan van gemiddeld 800 pc’s per faculteit met de volgende specificaties Een andere optie is het aanschaffen van een softwarepakket zoals “Powersafe”. Powersafe is een meer intelligente manier van energiebeheer dat centraal kan worden ingesteld en beheerd. Er kan per pc, afdeling of bedrijf een profiel worden aangemaakt welke het meest effectief is op het gebied van energiebeheer en het minste invloed heeft op de bedrijfsprocessen en productiviteit. Powersafe neemt actie als een werkstation inactief is. Deze actie kan bestaan uit het uitzetten van de monitor, de pc in stand-by of slaapstand plaatsen de PC geheel uitschakelen. Wanneer gemiddeld 30% van de computers niet uitgezet worden s’ avonds levert het instellen van powermanagement een besparing van circa. 20.000 kWh op per faculteit. Tijdklok apparatuur Door middel van het uitschakelen van verlichting, kopieermachines, drankautomaten etc. met behulp van een tijdklok, wordt energie bespaard. De schakelaar kan gekoppeld zijn aan één armatuur, aan de verlichting van een ruimte of aan de verlichting van het gehele gebouw. Ook kan de schakelaar gekoppeld zijn aan apparatuur. Installeer bijvoorbeeld een tijdschakelaar op kopieermachines, omdat wanneer het apparaat aan blijft staan, het nog steeds warmte produceert (ook ’s nachts) om het op temperatuur te houden. Een digitale tijdschakelklok met weekprogrammering kost tussen de € 30,00 en € 75,00 euro. Een mechanische tijdschakelklok kost ongeveer € 20,00. Het besparingspotentieel bedraagt tussen de 10% en 25% van het elektriciteitsverbruik van het apparaat en is sterk situatieafhankelijk. Uitgaande van gemiddeld 15 multifunctionele printers, 8 grote koffieautomaten en 4 gekoelde drankenautomaten levert het plaatsen van digitale tijdschakelklokken een besparing van circa 14.000 kWh op per faculteit

45


Optimaliseren bezetting Vaak wordt een schoolgebouw onderbezet. Er kan energie bespaard worden wanneer er, bijvoorbeeld laat op de dag bij onderbezetting, gedeeltes of vleugels van het gebouw afgesloten kunnen worden en waar de verwarmingsinstallaties eerder naar de nachttemperatuur kunnen worden verlaagd. Tevens kunnen dan luchtbehandelingsinstallaties eerder worden uitgezet. Studenten kunnen dan ondergebracht worden in andere delen/vleugels van het gebouw of andere gebouwen. Het potentieel van deze gebruikersmaatregel is groot. Het in de avonduren twee uur eerder sluiten van een gebouw aan de Uithof zorgt voor een energiebesparing van circa 8% op het energieverbruik van het gebouw.

46


Bijlage 2: Overzicht geanalyseerde maatregelen Onderstaand zijn de geactualiseerde lijsten met maatregelen weergegeven, verdeeld over de 5 stappen. Een omschrijving van de onderstaande maatregelen is weergegeven in bijlage 1. In hoofdstuk 5.2 zijn de ketenmaatregelen omschreven.

Stap 1, gedragsverandering gebruikers De onderstaande punten zijn overgenomen vanuit het change-program. De punten zullen geleidelijk worden ingevoerd, de genoemde besparing dient in 2016 bereikt te zijn. reg. Ondhd

stap 1

Input studenten/medewerkers (CHANGE) 46 Li cht ui ts cha kel en bi j verl aten ruimte (2% el ektra ) 47 s pui venti l a ti e dra ai kiep i n pl a a ts va n vol ledi g en s l uiten ra men

totaal investering

mja ‐inves t

Investering

meerinvest.

euro

euro

120.000


besparing

el ektra (kWh) wa rmte (GJ) pri ma i r (TJ) kos ten (€)

120.000

161.978 60.003

ja a r inves t.

va na f

1,43

34.015

2014

2015

0

1,43

1,90

28.802

2014

2015

0

1,90

bij verla ten vertrek (5% wa rmte)

ETVT bes pa ri ng

0

48 Ruimtetempera tuur 1 gra a d verl a gen (3% wa rmte), da a r wa a r ra di a toren 49 Ui ts cha kel en a ppa ra tuur bi j verl a ten rui mte (1% elektra )

49.631 79.369

*1 investering geldt voor 46 t/m 49

totaal

1,57

59.558

2014

2015

0

1,57

0,70

16.667

2014

2016

0

0,70

5,6

139.042

0,863

Stap 2, actualiseren maatregelen 2009-2012 In onderstaande lijst staan de uitgevoerde EEP-maatregelen weergegeven vanuit de EEP 2009-2012. De genoemde jaartalen hebben betrekking tot het jaar ingebruikname van de maatregel. reg. Ondhd

stap 2

Actua l i s eren EEP‐ma a tregel en 2009‐2012

totaal investering

mja ‐inves t

Investering

2 Gedempte Zui derdi ep 158 / CO2 s cha kel i ng

Besparing per jaar

meerinvest.

euro

euro

ga s (m3)

besparing

el ektra (kWh) wa rmte (GJ) pri ma i r (TJ) kos ten (€/jr) ja a r inves t.

va na f

ETVT bes pa ri ng

5.100

0

5.100

3.384

901

0,12

1.791

2012

2012

2,8

0,12

14.400

0

14.400

‐1.529

28.467

0,20

3.129

2013

2014

4,6

25.000

15.000

10.000

0

54.242

264

0,79

11.169

2014

2015

0,9

10.000

0

10.000

0

0

587

0,68

6.239

2014

2015

1,6

0,20 0,79 0,68

l uchtbeha ndel i ng ka nti ne en medi a theek

3 Veema rkts tra a t 76/ Aa nwezigheids detecti e 4 Zernikeplei n 11va n Dooren Ves te/ Debi etregeli ng la bora torium 5 Zernikeplei n 11va n Dooren Ves te/ Wa rmteterugwinni ng l a bora torium 6 Zernikeplei n 17Sports tudies / Debi etregel i ng turnza al en centra le ha l 7 Zernikeplei n 17Sports tudies / bes ta a nde debietregeli ng venti l a ti e s portha l met co2 s turi ng

8 Zernikeplei n 1Bouwdeel F/ Aa nwezi ghei ds detecti e 9 Zernikeplei n 5Atri um + E/ Debietregeli ng Atri um 10 Zernikeplei n 5Atri um + E/ Verbeteren debietregel ing gebouw E 11 Zernikeplei n 5Atri um + E/ Aa nwezi gheids detecti e Bouwdeel E 12 Zernikeplei n 7 va n Ol s t Toren/ hoog/l aa g regel ing ventil a ti e 13 Eys s oni us pl ein 18/ CO2 regel i ng venti la tie Sportha l 14 Eys s oni us pl ein 18/ CO2 regel i ng venti la tie kel der s tudi el ands cha p 15 Eys s oni us pl ein 18Wi ebenga compl ex/ Co2 regel ing

verva l l en

nvt

verva l l en

nvt

0

‐91

0,23

4.479

2016

2016

4,5

6.500

0

6.500

190

0,22

2.386

2013

2013

2,7

5.000

0

5.000

3.175

8

0,04

580

2014

2014

8,6

15.500

0

15.500

9.525

154

0,26

3.243

2013

2014

4,8

20.300

0

20.300

7.144

138

0,22

2.674

2014

2014

7,6

0,21 1,10 0,23 0,23 0,22 0,04 0,26 0,22

31.000

25.000

6.000

0

239

0,28

2.589

2014

2015

2,3

0,28

0

15.000

26.067

262

0,53 0,03 0,32 0,20 0,44 0,33

18.600

0

18.600

30.958

0,21

3.703

19.500

0

19.500

12.122

857

1,10

12.111

2016

2016

1,6

150.000

0

150.000

0

199

0,23

2.403

2016

2016

62,4

0

20.000

38.571

20.000

‐50

2013

2014

5,0

Bi bli otheek + lounche Bg + coll egeza a l n/w

16 Zernikeplei n 11va n Dooren Ves te/ Debi etregeli ng s ector

0

kanti ne en onderwi js ruimten

17 Zernikeplei n 5Appel / Debi etregeli ng op venti la ti e 18 Zui derkuipen 19Bouwkuns t/ Aanwezi ghei ds detecti e 19 Ka mphui s borg/ HR107 ketel 20 Ka mphui s borg/ CO2 s chakel ing 5 LBK's 21 Zernikeplei n 11va n Dooren Ves te/ Aa nwezigheiddetecti e 22 Appel / WTW venti la tiel ucht

7.592

2014

2014

2,0

2.400

0

2.400

‐300

4.563

0,03

786

2014

2014

3,1

130.000

15.000

100.000

30.000

10.000

0

0,32

10.511

2023

2024

2,9

51.408

0,53

25.704

25.704

4.821

5.200

0,20

3.033

2012

2012

8,5

70.100

0

70.100

0

65.091

‐119

0,44

8.468

2014

2015

8,3

48.300

20.000

28.300

0

287

0,33

3.487

2018

2019

8,1

6,4

90.373

tota a l

47


Stap 3, Geplande renovaties In onderstaand overzicht is de geplande renovatie van Zernikeplein 11 weergegeven. De basis van de renovatie is het aanbrengen van ventilatie in de leslokalen. Dit gaat gepaard met een verhoging van het energieverbruik. Met de renovatie worden energiebesparende maatregelen ingezet om de bovengenoemde verhoging van het energieverbruik te compenseren. reg. Ondhd

stap 3

Renovaties

totaal investering

mja ‐inves t

Investering

meerinvest.

euro

euro


besparing

el ektra (kWh) wa rmte (GJ) pri ma i r (TJ) kos ten (€/jr) ja a r inves t.

va na f

ETVT bes pa ri ng

Renovati e Zerni kepl ei n 11, bes ta a nde ui t:

23 Aa nbrengen ba l a ns ventil a tie les loka len (nu geen venti la ti e) 24 HR ++ gl a s 25 Da k RC 5 26 zonnepa nel en 27 pv‐cel l en 2400m2 28 WKO

‐3,53

‐66.897

2014

2015

25.508

0,81

12.244

2014

2015

109,3

11.285

0,36

5.417

2014

2015

55,4

‐3,53 0,81 0,36

2014

2015

2,56

60.896

2015

2016

15,5

2,56

0,20

11.660

897.925

€ 827.925

70.000

‐62.259

1.338.653

€ 0

1.338.653

300.000

€ 0

300.000

€ 0

942.435

‐176.249

nvt 942.435

289.980

nvt

0

totaal

Stap 4, Ketenmaatregelen Een aantal van onderstaande ketenmaatregelen zijn doorgerekend en zullen worden ingevoerd. De overig zullen nader onderzocht worden op haalbaarheid. Daarna zullen ze gekwantificeerd worden. stap 4

ketenmaatregelen

totaal investering

Investering

meerinvest.

euro

euro


besparing

el ektra (kWh) wa rmte (GJ) pri ma i r (TJ) kos ten (€)

ja a r inves t.

va na f

ETVT bes pa ri ng

Pa rkeerbelei d, s ti umul eren openba a r vervoer door beta a l d pa rkeren in te voeren (5% mi nder met ei gen a uto) Beperk diens trei zen, di ens trei zen met openba a r vervoer (5% bes pa ring) Intens i veren les roos ters wa a rdoor gebouwen op bepa al de da gen di cht kunnen (niet mogeli jk) Het ni euwe werken

pm

Bevorderen ca rpool en, bi jvoorbeel d door onli ne a fs prakenregis ter

pm

240.990 pm

0,70

pm

pm

Gerecycl ed wc‐pa pier

pm

pm

Gerecycl ed pri ntpa pi er

pm

pm

pm

pm

0,70

50.608

Fi ets pl a n Geza menl ijke i nkoop met RUG; beperken tra ns portbewegingen

pm

Concentreer orders en l everi ngen (reeds voorzien)

Recycl e pri ntcartri dges (reeds voorzien)

43 dubbel zi jdi g pri nten (65%)

1

Di gi ta li s eren a rchief

2012

Di gi ta li s eren pos t Afzeggen s tanda a rd ca tal ogus s en

pm

Ges chei den a fva l inza mel ing Gebruik meervoudi g brui kba re bekers (reeds i n voorzi en) Onderhouds pla n meubi la i r, zoda t deze l a nger meekunnen Koop meubi la i r met een Ecol ogi s ch keurmerk Sl ui t contra cten a f met l evera nci ers voor terugna me meubil a i r/l a mpen/tapi jt Gebruik 2e ha nds meubil a i r Fa ci l iteer thui s werken op ICT‐vla k (berei kba a rhei d netwerks chi jven) Koop energi e effi ci ente a ppa ratuur in Ki es voor bi ol ogi s che producten i n ca teri ng (ca teri ng reeds voor 4 ja a r a a nbes teed) Ki es voor producten ui t de omgeving

pm

pm

zie change

Vergroten bewus twordi ng pers oneel en s tudenten bi j ui tzetten a ppra tuur (l udieke a cti es ) Voorkom wil dgroei va n ei gen a ppa ra tuur pers oneel Verbeter is ola ti e koffi ea utomaten (reeds voorzien) Ki es s l imme a utoma ten, i ns tel baa r op gebrui ks ti jden Beperk s choonma ken bui ten openings tijden gebouw Dwi ng energi ebes pa ri ng a f bi j huurpa nden

pm

pm

, bv. bij verlengen huurcontra cten

44 Acti eve energi ebes pa ring huurpa nden

10000

10000

16.718

0,15

3.511

2013

2013

0,15

(zoa l s kl okti jden, s etpoi nts etc) s cha tti ng 2% "Wa rme truienda g" 1 x per ja a r (reeds i n voorzien) Aa ns l uitpunten voor E‐a uto's en E‐bike/s cooters Biovergi s ti ngs ins tal l a ti e gebouwen Zerni kepl ein 11 en 23

45 Groene s troom (3% pri ma i r) 1 geza menl ijke mel dka mer RUG en Ha nzehoges chool

pm

pm

pm

2,08

pm

2012

pm

totaal

3,87

48


Stap 5, Aanvullende EEP-maatregelen technisch In onderstaande tabel staan aanvullende EEP-maatregelen weergegeven welke vanuit technisch oogpunt kunnen worden doorgevoerd. reg. Ondhd

stap 6

Aanvullende EEP‐maatregelen technisch

totaal investering

mja ‐inves t

Investering

29 Di vers e gebouwen, zonering i ns ta ll a tie bi j a vondopens tell i ng 30 Di vers e gebouwen, l uchtbeha ndel ings kas ten

Besparing per jaar

meerinvestering

euro

euro

ga s (m3)

besparing ja a r inves t.

va na f

15.000

0

15.000

27.771

el ektra (kWh) wa rmte (GJ) pri ma i r (TJ) kos ten (€) 46.000

1,28

22.990

2013

2013

ETVT bes pa ri ng 1

1,28

37.500

0

37.500

11.280

6.110

0,41

6.698

2013

2013

6

0,41

280.900

240.900

40.000

20.381

0,65

2.500

0

2.500

291

31.560

0

31.560 63.400

2965

0

263.907

21.102

117.780

0

117.780

35.000

25.000

10.000

2.000

0

2000

1.956.150

1.863.000

93.150

9.834

652.050

621.000

31.050

1.526

s cha kelen op a l a rmins ta l l a ti e (a la rm a a n; venti la ti e uit)

31 Mi nerva (ged. Zui derdi ep), verva ngen enkel gla s voor HR++ 32 Zui derkuipen, zoneri ng i ns ta l la ti es i .v.m. beperkte opens tel l ing 33 Zui derkuipen, energiezui nige verli chting toepa s s en 34 Prea dini us s ingel (mus eum), monumentaa l i s ol a tiegla s toepa s s en 35 Wi ebenga compl ex, monumenta a l is ola tiegl as toepas s en 36 Cons erva tori um, energiezui nige verli chting met a a nwezi ghei d/da gl i cht 37 Va n Doorenves te, debietregel ing coll egezal en 38 Zernikeplei n 17 s ports tudi es , BKA regel ing a a npa s s en,

63.400 263.907

3.004

4.903

9.783

2012

2013

4

0,65

0,01

140

2013

2014

18

0,01

0,03

631

2014

2015

50

0,09

1.423

2014

2015

45

0,09

0,67

10.129

2015

2016

0

0,67

2014

0,03

29.062

0,26

6.103

2015

19

7.200

0,22

3.865

2014

2015

2,6

0,22

5.400

0,05

23

2013

2013

0

0,05

0,26

2013

2013

0,31

4.720

2016

2017

20

0,31

0,05

733

2014

2015

42

0,05

2011

2012

door minder koel i ng LBK's nodi g

39 Zernikeplei n 17 s ports tudi es , bui tenzonwering pl int 40 Zernikeplei n 7, gebouw ABC, thermi s che s chi l a anpa s s en (gevel s ) 41 Zernikeplei n 1, gebouw F, gevel is oleren 42 Zernikeplei n 1, gebouw C bega ne grond, entree voorzi en va n s lui s , 43 venti l a ti e a a npa s s en, l uchtgordi jn op cv i.p.v. el ektris ch

pm pm

nihi l

pm pm

nihi l

nvt

pm

totaal

4,02

49


Bijlage 3: Energiehuishouding individuele gebouwen Academie Minerva Gedempte Zuiderdiep Algemeen Het pand aan het Gedempte Zuiderdiep 158 te Groningen is gebouwd in 1983 en bestaat uit 5 verdiepingen en gedeeltelijk een kelder. Er zijn diverse ruimtes te onderscheiden zoals een kantine, kantoren en verder voornamelijk diverse onderwijsruimtes waarbij praktijk en theorie zich sterk afwisselen. Zo is er een houtzagerij, een metaalpraktijkruimte, zeefdruk ruimtes, een doka, informatica etc. Het gebouw kenmerkt zich visueel verder door de onder architectuur gebouwde vorm waarbij er vele nisjes en schuine delen te vinden zijn. Het pand wordt verwarmd en geventileerd van ongeveer 7:00 uur ’s ochtends tot 22:00 uur ’s avonds. Bouwkundige constructies Het pand is gebouwd in 1983 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. De isolatiegraad is derhalve matig, vooral ook door het gebruik van enkele beglazing. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1983) Vloer: Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1983) Dak: Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1983) Beglazing: U : 5.20 W/m2.K, ZTA 80% enkelglas met houten kozijnen. Er is geen sprake van uitwendige zonwering. Verwarming Warmte wordt geleverd door drie HR107-ketels uit 2003 met een vermogen van 200Kw (2 maal) en 150Kw (1 maal) van het merk AWB. Middels 4 groepen wordt de warmte aan de in het gebouw doorgegeven. Daarnaast wordt warmte afgegeven aan enkele luchtbehandelingkasten. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt door een gasgestookte boiler en getransporteerd middels een circulatieleiding.

50


Ventilatie Het gebouw wordt zowel mechanisch als op natuurlijke wijze geventileerd middels draai en klepramen. Het mechanische gedeelte is voor het energielabel echter niet relevant. In de tabel hieronder worden de verschillende relevante luchtbehandelingsystemen aangegeven.

Naam

Type

Warmte terugwinning Geen

Kenmerk verwarmd

Debiet in m3/h

Regeling

VV

3300

geen

3,28

Doka

balans

Winkel (oude kantine)

balans

Geen

verwarmd

5000

geen

8,53

Kantine

balans

Geen

verwarmd

4550

Hoog/laag

7,66

Hout

afzuig

nvt

nvt

onbekend

geen

nvt

Zeefdruk

afzuig

nvt

nvt

onbekend

geen

nvt nvt

Grafiet

afzuig

nvt

nvt

onbekend

geen

Mediatheek

balans

Geen

verwarmd

onbekend

geen

nvt

bovensten kantoren

Koeling

nvt

Lokaal

nvt

nvt

nvt

Bevochtiging Er is geen sprake van bevochtiging. Koeling De kantoren op de bovenste verdieping zijn voorzien van lokale airconditioning. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van conventionele (balk) armaturen met lampen van 58 en 36 watt, daarnaast worden ook spaarlampen gebruikt. De armaturen zijn in slechte staat. Het verlichtingsvermogen in de lokalen, praktijkruimtes en kantoren is aanzienlijk met circa 25Watt/m2. Het verlichtingsvermogen in de gangen en kantine ligt op circa 10 watt/m2. Apparatuur In het pand zijn computers, een aantal televisies en printers aanwezig. Daarnaast is er diverse apparatuur aanwezig t.b.v. van de zagerij metaalbewerking, grafische vormgeving etc.

51


Zuiderkuipen 19 - Academie van Bouwkunst Algemeen Het pand aan de Zuiderkuipen “Bouwkunst Zuiderkuipen Architectuur” wordt gebruikt als kantoor en deels onderwijs. Het gebouw heeft 3 verdiepingen en is gebouwd in 1998. Het pand wordt verwarmd vanaf 8:00 uur ‘s ochtends tot 18:00 uur ’s avonds op maandag, woensdag en vrijdag en tot 22:30 uur op dinsdag, donderdag. Bouwkundige constructies De isolatie van het gebouw is goed. Dit is ook te verwachten gezien het bouwjaar van 1998. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1998) Vloer: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1998) Dak: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1998) Beglazing luivel: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% dubbelglas met luivel (Houten kozijn) Beglazing: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% dubbelglas (Houten kozijn) Er is geen sprake van vaste zonwering, wel zijn er kenmerkende luivel panelen over bijna de gehele gevel en kozijnen bevestigd. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis waar 1 ketel is opgesteld. Het betreft een HR107 ketel van Remeha met een vermogen van 65Kw. Warmte wordt middels water (Radiatoren) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Er is in het gebouw alleen sprake van natuurlijke ventilatie middels roosters en te openen ramen. Het toilet wordt afgezogen. Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Er is geen koeling aanwezig in het gebouw. Verlichting In het pand wordt gebruikt alleen gebruikt gemaakt van conventionele tl verlichting en spaarlampen. Er is geen sprake van daglichtregeling of aanwezigheidsdetectie. De armaturen zijn in goede staat. Apparatuur In het pand zijn voornamelijk computers en kantoorbenodigdheden te vinden.

52


Groninger Museum Algemeen Het pand aan de Praediniussingel 59 is gebouwd rond 1900 en heeft dienst gedaan als museum. Ten tijde van de inspectie was dit ook het geval. Het gebouw bestaat uit 2 verdiepingen en een kelder. In 1950 is een depot aangebouwd van ook 2 verdiepingen. Er is een renovatie gepland. De inventarisatietekst beschrijft de situatie voorafgaand aan deze renovatie. Het gebouw (museum + depot) wordt volgens de huidige instellingen verwarmd en geventileerd van 8:00 uur tot 17:00 uur gedurende 7 dagen per week, op zaterdag en zondag iets korter. Bouwkundige constructies Het museum en het depot hebben een slechte isolatiegraad. Dit wordt vooral veroorzaakt door het enkele glas en de slechte isolatiegraad. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen museum: Rc : 0.19 m2.K/W (Steens) Geveldelen Depot: Rc : 0.36 m2.K/W (bouwjaar 1950) Vloer Museum: Rc: 0.65 m2.K/W (bouwjaar 1900) Vloer depot: Rc: 0.65 m2.K/W (bouwjaar 1950) Dak Museum: Rc: 0.22 m2.K/W (bouwjaar 1900) Dak Depot: Rc: 0.22 m2.K/W (bouwjaar 1950) Beglazing Museum: U : 6.20 W/m2.K, ZTA 70% enkel (metalen kozijn) Beglazing Museum nieuw: U : 3.30 W/m2.K, ZTA 70% enkel (Met. th. Ondr. kozijn) Beglazing Depot: U : 5.20 W/m2.K, ZTA 70% enkel (Houten kozijn) Er is geen sprake van vaste buitenzonwering. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis waar 2 Nefit turbo’s (HR100) staan opgesteld met een gezamenlijk vermogen van 90Kw. Daarnaast zijn er 6 staande VR ketels opgesteld van elk 43 KW. Warmte wordt derhalve middels water (Radiatoren) en lucht (LBK) doorgegeven in het Museum. Het depot wordt voornamelijk natuurlijk geventileerd. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Er is in het gebouw sprake van 1 luchtbehandelingkast welke is gesitueerd op de zolderverdieping van het museum waarmee het museum wordt geventileerd. Deze kast is voorzien van een verwarmingssectie. Het ventilatiedebiet is 5.570 m3/h. Daarnaast zijn er enkele afzuigventilatoren geïnstalleerd.

53


Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Behalve een enkele splitunit is er geen sprake van koeling. Verlichting In het pand wordt zowel gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente T5-armaturen voorzien van daglicht regeling als ook conventionele verlichting waaronder balkarmaturen. De verlichting zal in het kader van de grootschalige renovatie geheel worden vervangen voor energiezuinige T5 verlichting met aanwezigheidsdetectie en daglichtregeling. Apparatuur Naast een aantal computers en randapparatuur is er enige keukenapparatuur aanwezig

54


Wiebengacomplex Algemeen Het Wiebengacomplex heeft als functie onderwijs en is gebouwd in 1923 en heeft een monumentale status, in 1998 is er een deel gerenoveerd en aangebouwd. Het gebouw bestaat uit meerdere verdiepingen verdeeld over twee hoofdvleugels en een grote voorzijde. In het gebouw is een kantine aanwezig verdeeld over twee verdiepingen, een lounge, een bibliotheek, kantoor ruimes, en verschillende soorten onderwijsruimtes voor theorie en praktijk onderwijs. Het pand wordt geventileerd en verwarmd van maandag tot vrijdag van omstreeks 7:00 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies De isolatie van het pand is overwegend slecht. De grootste geveloppervlakten zijn uit 1923 en zijn niet geïsoleerd. Ook zijn deze gevels voorzien van enkele beglazing. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen oud: Rc : 0.86 m2.K/W (bouwjaar 1923) Geveldelen nieuw Rc : 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1998) Vloer oud: Rc: 0.82 m2.K/W (bouwjaar 1923) Dak oud (naiso): Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1987) Dak nieuw: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1998) Beglazing enkel: U : 6.20 W/m2.K, ZTA 70% (Metalenkozijn) Beglazing Hr+: U : 2.50 W/m2.K, ZTA 70% (Thermisch onderbroken metaal) De zonbelaste delen zijn veelal voorzien van zonwering. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis waar een WKK is opgesteld. Voor de piek warmtevraag staat er een HR100 en een VR ketels opgesteld. De HR100 ketel uit 1998 heeft een vermogen van 1120 KW, de VR ketel uit 1985 heeft een vermogen van 930 KW. Beide systemen zijn echter eigendom van Essent. Het pand wordt afgekend op basis van warmte levering. Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voornamelijk voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels een gasgestookte boiler met een circulatieleiding. Bevochtiging Er is geen sprake van bevochtiging.

55


Koeling 3 luchtbehandelingkasten worden van gekoeld water voorzien doormiddel van een compressiekoelmachine uit 2007 welke is opgesteld op het dak, deze heeft een thermisch vermogen van ongeveer 60 Kw. Hiermee wordt de gehele kelder voorzien van koeling. Daarnaast worden er meerdere ruimtes gekoeld middels lokale koeling. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van voornamelijk energiezuinige hoogfrequente armaturen met aanwezigheidsdetectie en deels ook daglichtregeling. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt spaarlampen. De armaturen zijn in goede staat. Ventilatie Er zijn in het gebouw meerdere luchtbehandelingkasten/systemen opgesteld welke ongeveer de helft van het gebouw voorzien van mechanische ventilatie. De aanwezige LBK’s met naamgeving worden in het volgende overzicht genoemd: Naamgeving LBK

Doel

soort

WTW

Koude

regeling

debiet

Collegezaal

Eerste verdieping 1

Balans

Kruis

geen

geen

2000

Collegezaal Gebouw E

Eerste verdieping 2

Balans

geen

geen

geen

2000

Collegezaal N/W

(lounge?)

Balans

geen

geen

geen

5000

Kantine

Kantine (bg + 1 + 2)

Toevoer

geen

geen

hoog laag

6000

Sporthal

Sporthal

Balans

circulatie

geen

geen

2650

Lokalen Kelder N/W

Kelder 1

Balans

geen

koude

geen

1850

MBRT Lokaal Z + 2e verdieping

MBRT

Balans

Kruis

geen

geen

5000

Tentamenruimte

Kelder 2

Balans

geen

koude

geen

2000

Studielandschap 1

Kelder 3

Balans

geen

koude

geen

2650

Studielandschap 2

Kelder 4

Balans

geen

koude

geen

1850

Apparatuur In het pand is een grote verscheidenheid aan apparatuur aanwezig. Zo zijn er naast de vele computers en randapparatuur (kopieermachines, printers) ook veel praktijk apparaten aanwezig. Medische scan apparaten, röntgenapparatuur, media apparatuur etc. Ook is er een keuken aanwezig.

56


Singelhuis Theater Algemeen Het pand aan de Radesingel 6 is een theater waarbij aan de voorzijde kantoren en werk en onderwijsruimtes aanwezig zijn. Naast de zaal is ook een geluidsstudio aanwezig. Het pand is gebouwd in 1900 en is meerdere malen verbouwd en/of gerenoveerd. De ingestelde verwarming en ventilatietijden zijn van 7:00 uur tot 22:00 uur 7 dagen per week. Bouwkundige constructies Het pand is over het algemeen matig tot redelijke geïsoleerd. De meeste geveloppervlakken zijn ongeïsoleerd, echter vanwege geluidsisolatie wordt ook een energetische isolatie gecreëerd. Het dak is verder op de meeste plekken redelijk geïsoleerd. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van dubbele beglazing. Ook wordt er dakisolatie toegepast. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 0.19 m2.K/W (steensmuur) Geveldelen (geluids iso): Rc : 2.61 m2.K/W (90mm steenwol) Vloer: Rc: 0.15 m2.K/W (bouwjaar <65) Dak achter: Rc: 0.22 m2.K/W (bouwjaar <65) Dak voor: Rc: 2.22 m2.K/W (80mm isolatie) Dak nieuw (middendeel): Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar >92) Beglazing dubbelglas: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% (Houten kozijn) Beglazing enkelglas: U : 5.20 W/m2.K, ZTA 70% (Houten kozijn) Delen van de grote zaal en de studio’s, evenals een deel van het kantoor/onderwijs deel aan de voorzijde zijn voorzien van geluidsisolatie aan de binnenzijde. Deze geluidsisolatie fungeert tevens als energetische isolatie. De zonbelaste delen van het voorgebouw zijn voorzien van zonneschermen. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis waar 7 ketels zijn opgesteld. Alle ketels betreffen Quinta HR107 ketels van Remeha. Te weten:  

3 ketels van 65Kw tbv de luchtbehandeling 2 ketels van 45 Kw en 2 ketels van 65 Kw tbv de radiatoren.

Warmte wordt middels water (Radiatoren) en voor een deel via lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voornamelijk voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers.

57


Ventilatie Er is in het gebouw sprake van 3 luchtbehandelingsystemen welke op de zolderverdiepingen zijn geïnstalleerd. De studio’s zijn daarbij voorzien van naverwarming en na-koeling. De installaties komen uit 1994. LBK

Omschrijving

Debiet m3/h

v.v.

LBK Zaal

Gebalanceerd, Verwarming, geen regeling

6000

9

LBK Studio’s


2520

2.6

LBK Voorzijde gebouw


3560

0.6

Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Op een paar enkele ruimtes na waar een splitunit is geïnstalleerd worden de studio en de zaal gekoeld middels een compressor koelmachine welke op de luchtbehandeling is aangesloten. Verlichting In het pand wordt gebruikt voornamelijk gebruikt gemaakt van conventionele tl verlichting en spaarlampen. De zolderverdieping is wel voorzien van energiezuinige hoogfrequente T5 armaturen. De verlichting is verder in goede staat. Apparatuur In het pand is naast normale kantoorapparatuur een grote verscheidenheid aan geluidstechnische apparatuur aanwezig.

58


Conservatorium Algemeen Het Prins Claus Conservatorium heeft als functie onderwijs en is gebouwd in 1985. Het gebouw bestaat uit meerdere verdiepingen waarbij 1 vleugel deels verzakt ligt ten opzichte van de rest. In bedrijf spreekt men daarom van 5 verdiepingen. Op de begane grond is de kantine gevestigd. In het midden van de grote vleugel is de grote zaal gesitueerd. Het gebouw wordt verwarmd en geventileerd tussen 8:00 uur en 22:00 uur van maandag tot vrijdag. In het weekend wordt ook overdag verwarmd en geventileerd gezien het gebouw dan geopend is voor studiedoeleinden van de studenten. Bouwkundige constructies Het pand is redelijk geïsoleerd. Alle isolatiewaarden zijn conform de geldende normen van rond 1985. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1985) Vloer: Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1985) Dak nieuw: Rc: 1.93 m2.K/W (bouwjaar 2005, PUR 60mm) Beglazing: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% dubbelglas (Houten kozijn) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis waar 2 HR107 ketels zijn opgesteld met een vermogen van 275Kw per stuk. Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Er zijn in het gebouw 3 luchtbehandelingkasten opgesteld welke ongeveer twee derde van het gebouw mechanisch ventileren. De aanwezige LBK’s met naamgeving worden in het volgende overzicht genoemd: LBK

Omschrijving

Debiet m3/h

v.v.

LBK Dak lokaal bg. LBK Grote Studio, inclusief de grote zaal. LBK Ventilatie Systeem

Gebalanceerd, Verwarming, kruisstroom Gebalanceerd, Verwarming, recirculatie, koeling, bevochtiging

Onb. 11.600

2.2

Gebalanceerd, Verwarming, koeling, bevochtiging

13.000

2.65

Bevochtiging Er is sprake van elektrische stoombevochtiging.

59


Koeling Behalve een enkele splitunit is er sprake van hoofdkoeling middels een compressor koelunit op het dak welke is aangesloten op beide grote luchtbehandelingkasten, het thermisch vermogen is onbekend. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van voornamelijk energiezuinige hoogfrequente armaturen Een aantal ruimtes op de grote vleugel zijn voorzien van conventionele armaturen welke in goede staat zijn. Enkele ruimtes zijn voorzien van aanwezigheid detectie. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt spaarlampen. Alle armaturen zijn in goede staat. Apparatuur In het pand is een grote verscheidenheid aan apparatuur aanwezig t.b.v. van muziek en audio. Zo is er naast de computer en randapparatuur (kopieermachines, printers) ook veel audioapparatuur aanwezig. Daarnaast is er een keuken aanwezig met normale keukenapparatuur.

60


MarieKamphuisBorg Algemeen Het pand “de MarieKamphuisBorg” heeft als functie onderwijs en is gebouwd in 1975. Het gebouw bestaat intern deels uit 3 verdiepingen en deels uit 2 verdiepingen. Het gebouw ondergaat momenteel een renovatie. De inventarisatietekst beschrijft de situatie voorafgaand aan deze renovatie. De verwarming en ventilatietijden zijn van circa 7:00 uur ’s ochtends tot 22:00 uur ’s avonds. Momenteel kunnen kloktijden alleen nog lokaal worden geregeld. In 2011 zal het pand op het centrale GBS worden aangesloten. Bouwkundige constructies Het gebouw is redelijk geïsoleerd. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 1.30 m2.K/W (bouwjaar <75) Vloer: Rc: 0.52 m2.K/W (bouwjaar <75) Dak: Rc: 3.53 m2.K/W (30mm basis isolatie + 50mm PIR) Beglazing: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% dubbel (Houten kozijn) Een groot deel van de gevel zal bij de renovatie worden voorzien van een extra isolatielaag, en ook het glas zal worden vervangen voor HR++ glas. De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Ventilatie Er is in het gebouw sprak van meerdere luchtbehandelingkasten welke verspreidt zijn in het pand tussen het verlaagd plafond en dak. Over het algemeen is er in gehele gebouw sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie, met uitzondering van een aantal ruimtes aan de gevelzijdes. De aanwezige LBK’s met naamgeving worden in het volgende overzicht genoemd: LBK

Omschrijving

LBK 3 Fysiotherapie


Debiet m3/h Onb.

LBK 4 Verpleegruimte


Onb.

LBK 8 Bouwdeel 4


Onb.

LBK 4 Bibliotheek


Onb.

LBK Grote collegezaal


2000

LBK 5 Logopedie


9350

LBK 7 Bouwdeel 2


Onb.

LBK Centrale Hal / Keuken

Gebalanceerd, Verwarming, Hoog laag regeling

6000

LBK Collegezaal / Bouwdeel 7

Gebalanceerd, Verwarming, kruisstroom, geen regeling

2.083

LBK kruisstroom Netair 1


2.835



2.835



2.835

LBK GEA Kantine


8.190

Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels een gasboiler met een circulatieleiding.

61


Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis waar 2 Viessman VR ketels zijn opgesteld van 1070Kw en 895 Kw uit 1992 en 1993. Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Behalve een aantal splitunits is er geen sprake van koeling. Verlichting In het pand wordt zowel gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente T5-armaturen voorzien van daglicht regeling als ook conventionele verlichting zonder regeling. De conventionele verlichting zal bij de renovatie worden vervangen. Apparatuur In het pand zijn voornamelijk computers en randapparatuur aanwezig, kopieerapparatuur, een aantal flatscreens etc. Ook is er een keuken aanwezig.

62


IFD units - Zernikeplein 23 Algemeen De schoolunits aan het Zernikeplein 23 zijn verbonden aan de MarieKamphuisBorg. Het gebouw wordt gebruikt voor lesruimte en kantoren en is in 1996 oorspronkelijk gebouwd en later verplaatst naar de huidige locatie. De gebruikstijden van installaties zijn niet exact bekend gezien het pand nog niet op het GBS is aangesloten, momenteel moet dat handmatig per regelkast worden ingekeken. De verwarmingstijden liggen voornamelijk overdag vanaf 7:00 uur tot 22:00 uur ‘s avonds. Bouwkundige constructies Het gebouw is goed geïsoleerd. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.61 m2.K/W (90mm Isolatie) Vloer: Rc: 2.40 m2.K/W (90mm Isolatie) Dak: Rc: 2.47 m2.K/W (90mm Isolatie) Beglazing dubbel: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% (Kunststof kozijn) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit twee kleine ketelhuisjes waar in totaal 6 ketels van het type Remeha Quinta HR107 zijn opgesteld. Het gezamenlijk vermogen bedraagt 368 Kw. Warmte wordt middels water (Radiatoren) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Er is alleen sprake van natuurlijk ventilatie. Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Er is geen koeling aanwezig. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente armaturen voorzien van aanwezigheidsdetectie. Het opgesteld vermogen is ongeveer 10w/m2. De armaturen zijn in goede staat. Apparatuur In het bouwdeel zijn alleen computers en normaal te verwachten kantoor benodigdheden te vinden zoals kopieerapparatuur, printers, een aantal koffiemachines.

63


Van Doorenveste Zernikeplein 11 Algemeen Het pand aan het Zernikeplein 11 te Groningen is gebouwd in 1996 en bestaat uit drie verdiepingen. Er zijn diverse ruimtes te onderscheiden zoals een grote kantine, kantoren, een studielandschap, praktijk en theorieruimtes voor onderwijs etc. De voorzijde van het gebouw is voorzien van een groot glasoppervlak. Het gebouw is verder opgedeeld in drie vleugels. Bouwkundige constructies Het pand is gebouwd in 1996 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. De isolatiegraad is derhalve goed. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc: 2.00 m2.K/W (bouwjaar 1996) Vloer: Rc: 1.30 m2.K/W (100 mm) Dak: Rc: 2.65 m2.K/W (bouwjaar 1996) Beglazing Achterzijde: U: 2.90 W/m2.K, ZTA 70% Dubbelmet houten kozijnen. Beglazing voorzetraam: U: 1.80 W/m2.K, ZTA 70% Triple dubbelglas met alu. kozijn Beglazing Overig: U : 3.30 W/m2.K, ZTA 70% Dubbelglas met alu. kozijn De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. De ramen van het studielandschap zijn voorzien van automatische zonwering welke op zon en wind reageren. Verwarming Warmte voor de centrale verwarming en luchtbehandeling wordt geleverd door het centrale ketelhuis van het economiegebouw. Hier is een WKK opgesteld en een drietal VR-ketels. Warmte wordt via een circulatieleiding getransporteerd. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt door een VR ketel welke is opgesteld in het economiegebouw. Warm tapwater wordt getransporteerd middels een circulatie leiding in het gebouw. Bij ingaan van de circulatie heeft het water een temperatuur van 80 graden, na circulatie is hier 20 graden afgegeven vanwege systeemverlies en gebruik van tapwater. Ventilatie Het gebouw wordt zowel mechanisch als natuurlijk geventileerd. De volgende tabel geeft aan welke luchtbehandelingsystemen aanwezig zijn. De overige ruimtes waaronder de gangen, lokalen en kantoren worden op natuurlijke wijze geventileerd. Soort warmte terugwinning

Type

Verwarmd

Twincoil

Balans

ja

Twincoil

Balans

ja

geen Kruisstroom

Balans Balans

ja ja

Koeling

koeling lokaal (VRV) Oxycom

Naam LBK

Ruimte

Totaal m3/h

VV

9 - 10 - 8 - 1 -6-4-7

Kantine, onderwijsruimtes

35640

3,38

3

Studielandschap

10080

1,56

2 Oxycom

Laboratorium Kantoren vleugel

34200 15000

3,45 4,29

64


Bevochtiging Er is geen sprake van bevochtiging. Koeling Er is sprake van koeling door middel van een aantal lokale kleine compressiekoelmachines welke zijn gesitueerd op het dak. Voornamelijk een aantal patchruimtes worden voorzien van koeling. Het studielandschap wordt lokaal gekoeld middels een VRV compressiekoelmachine. De luchtbehandelingkasten zijn niet aangesloten op enige vorm van koeling. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van conventionele armaturen en energiezuinige hoogfrequente verlichting. De HF armaturen zijn voorzien van lampen van 50 watt. De conventionele armaturen zijn voornamelijk voorzien van lampen van 36 watt. Daarbuiten worden er voornamelijk spaarlampen toegepast. Het opgesteld vermogen is niet bijzonder hoog met gemiddeld 9 watt/ m2. De armaturen zijn in goede staat. Apparatuur In het pand is erg veel apparatuur aanwezig zoals: - Computers. - “laptop eilanden”. - Printers en kopieerapparaten. - Airconditioning. - Laboratorium apparatuur - Praktijkruimte apparatuur - Televisies en andere multimedia apparatuur.

65


WillemAlexanderSportstudies Algemeen Het pand aan het Zernikeplein 17 betreft een pand voor sportstudies en is gebouwd in 2008. In het pand zijn de volgende te onderscheiden functies aanwezig:  Zwembad (bezetting 50%)  Sporthal (bezetting 70%)  Kantoren  Kantine  Danszaal (bezetting 60%)  Gymzaal  Welnes centrum  Auditorium  Gezondheidscentrum M.u.v. de kantoren is het pand 7 dagen per week in gebruik. Van maandag t/m zondag van 7.30 t/m 23.30 (zaterdag en zondag tot 20.00 uur). De kantoren zijn van maandag t/m vrijdag van 7.30 t/m 18.00 uur in gebruik. Energiebemetering In het pand is een WKO installatie opgesteld. De Hanzehogeschool lever elektriciteit en gas en krijgt warmte en koude geleverd. De koude wordt tevens aangewend voor andere panden. De verdeling van de geleverde koude over de verschillende panden is onbekend. De verdeling is ingeschat op basis van de verhouding tussen de vloeroppervlakten van de te koelen gebouwen of gebouwdelen. In het kader van dit onderzoek is het berekende elektriciteitsverbruik als volgt tot stand gekomen: inkoop elektriciteit (excl. WP) + verbruik WP t.b.v. verwarming (inclusief zwembad) + verbruik WP t.b.v. koeling. Het verbruik van de WP voor warmte is bepaald op basis van het gemeten warmtegebruik en de efficiency van de warmtepomp. In het kader van dit onderzoek is het gasverbruik als volgt tot stand gekomen: inkoop gas (excl. WKO) + verbruik gasketel als onderdeel van WKO installatie. Bouwkundige constructies De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 3,0 m2.K/W Vloer: Rc: 3,0 m2.K/W (bouwjaar <75) Dak: Rc: 3,5 m2.K/W (140mm isolatie) Beglazing: U : 2.20 W/m2.K, ZTA 60% HR++glas (aluminium kozijn) Delen van de zonbelaste ramen zijn voorzien van buitenzonwering in de vorm van horizontale jaloezieën. Tevens wordt er gebruik gemaakt van grote luifels. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels een gasgestookte HR-ketel in combinatie met een boiler. De ketel heeft een vermogen van 120 kW.

66


Verwarming Warmte wordt geleverd door twee warmtepompen en een HR107 ketel. De warmtepompen hebben ieder een opgenomen vermogen van 77 kWe. De warmtecapaciteit in de winter bedraagt 313 kWth. De ketel heeft een capaciteit van 522 kW. De aanvoertemperatuur bedraagt maximaal 50 graden. Warmte wordt geleverd aan o.a. de volgende groepen:  Alle luchtbehandelingskasten  Stralingspanelen sporthal  Vloerverwarming zwembad  TSA zwembad  Beton-kernactivering Ten behoeve van de danszaal wordt gebruik gemaakt van een elektrische heater. Ventilatie In het pand is sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie middels diverse luchtbehandelingskasten. In een aantal ruimten is sprake van lucht toe- en afvoer per ruimte. Er is echter ook sprake van afvoer via de centrale hal, waarbij de lucht vanuit de ruimten via de centrale hal wordt afgezogen. De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van verwarming en met uitzondering van het zwembad ook van koeling. In de meeste luchtbehandelingskasten is sprake van warmteterugwinning middels twincoils. Uitzonderingen zijn de luchtbehandelingskasten ten behoeve van de kleedruimten, de danszaal/gymzaal/welness en het zwembad. De luchtbehandelingskast van het zwembad is voorzien van een warmtepomp, welke warmte ontrekt uit de afvoerlucht. De luchtbehandelingskasten ten behoeve van de sporthal, het auditorium en het zwembad zijn voorzien van debietregeling Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Koude wordt geleverd door twee warmtepompen in combinatie met koudeopslag. De warmtepompen hebben ieder een opgenomen vermogen van 77 kWe. De koelcapaciteit in de zomer bedraagt 292 kWh. De aanvoertemperatuur bedraagt maximaal 12 graden. Koude wordt geleverd aan o.a. de volgende groepen:  Alle luchtbehandelingskasten  Betonkernactivering Verlichting In het pand wordt gebruikt voornamelijk gebruikt gemaakt van energiezuinige hoogfrequente TL-verlichting. Op enkele ruimten na wordt er geen gebruik gemaakt van aanwezigheiddetectie. Apparatuur In het pand zijn diverse studielandschappen aanwezig met vele PC’s met flatscreens in totaal zijn ongeveer 149 PC’s aanwezig. Verder is zijn er koude- en warme drankenautomaten aanwezig en is er een kantine.

67


Brugsmaborg Landleven 10 Algemeen Het pand “de Brugsmaborg” voor Pedagogische Opleidingen heeft als functie onderwijs en is gebouwd in 1980. Hierbij zijn over de 3 verdiepingen leslokalen en kantoren aanwezig. Het pand wordt van maandag tot vrijdag verwarmd van 6:00 uur tot 22:00 uur. Het pand wordt van maandag tot vrijdag geventileerd van 8:00 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies Het pand is redelijk geïsoleerd. Het dak is daarbij goed geïsoleerd, de gevels echter niet. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1980) Vloer: Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1980) Dak nieuw: Rc: 1.72 m2.K/W (60 mm) Beglazing dubbel: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% (Houten kozijn) Beglazing HR: U : 2.30 W/m2.K, ZTA 70% (Houten kozijn) Beglazing HR++: U : 1.80 W/m2.K, ZTA 70% (Houten kozijn) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis van gebouw F. De volgende systemen zijn hier opgesteld, allen met bouwjaar omstreeks 1995:   

2x WKK - 475 Kw Elektrisch en 721 Kw Thermisch 2x Viessmann Vertomat 1025 Kw VR gasketel 1x Viessmann Triplex 975 Kw VR gasketel

Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Er is sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie in het bouwdeel. Hiervoor zijn twee LBK’s opgesteld. De volgende tabel geeft de kenmerken weer. LBK

Omschrijving

LBK Algemeen LBK Tentamenhal

Gebalanceerd, Verwarming, Twincoil, Koeling Gebalanceerd, Verwarming, Twincoil, Koeling

Debiet m3/h 31.000 6.100

v.v. 1.7 1.7

Op de begane grond is één ruimte voorzien van Co2 regeling welke wordt geregeld via een klep in het luchtkanaal. Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging.

68


Koeling Het gebouw wordt gekoeld middels de luchtbehandeling. De LBK’s worden voorzien van gekoeld water middels de WKO. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van verschillende soorten verlichtingsarmaturen. Zoal energiezuinige hoogfrequente T5-armaturen voorzien van daglicht regeling en aanwezigheidsdetectie, normale HF verlichting voorzien van aanwezigheidsdetectie en daarnaast deels van conventionele armaturen. De armaturen zijn nog in goede staat. Apparatuur In het pand zijn voornamelijk computers, printers en kopieerapparaten aanwezig.

69


Bouwdeel F - Zernikeplein 1 Algemeen Het bouwdeel F van het economiegebouw is gebouwd in 1995 en bestaat uit vier verdiepingen. Het bouwdeel wordt gebruikt ten behoeve van kantoren en deels onderwijs. Het bouwdeel wordt van maandag tot en met vrijdag verwarmd en geventileerd van 8:00 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies Het pand is gebouwd in 1995 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. Het pand is daarom ook goed geïsoleerd. De ramen zijn voorzien van dubbele beglazing. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1995) Vloer: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1995) Dak: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 1995) Beglazing: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% Dubbelglas (houten kozijn) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis van gebouw F. De volgende systemen zijn hier opgesteld, allen met bouwjaar omstreeks 1995:   

2x WKK - 475 Kw Elektrisch en 721 Kw Thermisch 2x Viessmann Vertomat 1025 Kw VR gasketel 1x Viessmann Triplex 975 Kw VR gasketel

Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Er is sprake van mechanische en natuurlijke ventilatie in het bouwdeel. Voor de mechanische ventilatie zijn twee 2 LBK’s opgesteld welke beide een deel van het bouwdeel ventileren. LBK

Omschrijving

Ruimtes Bg en 1ste Gehele 2de + 3de

Gebalanceerd, Verwarming, koeling. Gebalanceerd, Verwarming.

Debiet m3/h 5.400 14.508

v.v. 4.97 4.43

Buiten de luchtbehandeling wordt het bouwdeel op natuurlijke wijze geventileerd middels draaien kiepramen. Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging.

70


Koeling De lucht van de LBK t.b.v. de ruimtes op de begane grond en de eerste verdieping wordt gekoeld middels een compressie koelmachine met een vermogen van 88Kw thermisch welke op het dak is gesitueerd. Verlichting In het pand wordt overwegend gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente armaturen met 2 lampen van 36watt. Daarnaast worden er spaarlampen gebruikt. De armaturen zijn in goede staat. Apparatuur In het pand zijn voornamelijk computers, printers en kopieerapparaten aanwezig.

71


Schoolunits G Zernikeplein 5 Algemeen Het bouwdeel G van het economie gebouw aan het Zernikeplein te Groningen is gebouwd in 1997 en bestaat uit 1 verdieping. Het gebouw bestaat uit alleen onderwijsruimtes. Het gebouw wordt momenteel continue verwarmd en is ook nog niet volledig aangesloten op het GBS. Dit heeft een negatief effect op het energieverbruik. Bouwkundige constructies Het bouwdeel is gebouwd in 1997 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. De kozijnen zijn voorzien van HR++ beglazing. De isolatiegraad van het gebouw is dan ook goed. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.53 m2.K/W (90mm isolatie) Vloer: Rc: 2.53 m2.K/W (90mm isolatie) Dak: Rc: 2.53 m2.K/W (90mm isolatie) Beglazing: U : 1.80 W/m2.K, ZTA 70% HR++ (incl. kunststof. kozijnen) Verwarming Warm water voor de verwarming wordt opgewekt door een HR017 ketel van Remeha (Quinta) van 65 Kw. Warmte wordt middels water (Radiatoren) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Het gehele gebouw wordt middels natuurlijke ventilatie geventileerd. Bevochtiging Er is geen sprake van bevochtiging. Koeling Er is geen sprake van koeling. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente armaturen met 2 lampen van 36watt en spaarlampen. Alle ruimtes zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie. De verlichting is in goede staat. Apparatuur Er zijn enkele computers aanwezig t.b.v. van leshulpmiddelen.

72


Bouwdeel ABC Zernikeplein 7 Algemeen Het bouwdeel ABC van het economiegebouw is gebouwd in 1985 en bestaat uit drie verdiepingen. Het bouwdeel wordt gebruikt ten behoeve van kantoren en onderwijs. Het pand is verder meerdere malen technisch gerenoveerd. Het gebouw wordt verwarmd en geventileerd van maandag tot en met vrijdag van 7:00 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies Het pand is gebouwd in 1985 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. De kozijnen zijn voornamelijk voorzien van dubbelglas. Deels wordt er gebruik gemaakt van HR++ glas. De isolatiegraad is over het algemeen redelijk. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1985) Vloer: Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1985) Dak: Rc: 1.30 m2.K/W (bouwjaar 1985) Beglazing: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 30% Dubbelglas (allu, th, ond. ) Beglazing: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 30% HR++ (allu, th, ond.) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water wordt primair geleverd vanuit het algemene ketelhuis in bouwdeel F (WKK). Secundair zijn in bouwdeel ABC de volgende ketels opgesteld welke in piekvraag (met name wanneer WKK onvoldoende capaciteit levert) van warmte kunnen voorzien. Beide ketels hebben bouwjaar omstreeks 1990:  

1x Rendamax 500 Kw VR gasketel 1x Rendamax 467 Kw VR gasketel

Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels lokale elektrische boilers. Ventilatie Er is sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie in het gehele pand. De volgende LBK’s zijn over de verschillende bouwdelen (A B en C) aanwezig in het pand. LBK Bouwdeel Bouwdeel Bouwdeel Bouwdeel ruimtes Bouwdeel Bouwdeel

Omschrijving A A B B

lange vleugel korte vleugel Restaurant Bg (2 LBK’s) Grote collegezaal en overige

C gehele begane grond C Reproruimte

Gebalanceerd, Gebalanceerd, Gebalanceerd, Gebalanceerd,

Debiet m3/h Verwarming, koeling, kantherm Verwarming, koeling, kantherm Verwarming, twincoil. Verwarming.

Gebalanceerd, Verwarming. Gebalanceerd, Verwarming.

16.000 7.500 15.000 19.000

1.3 1.3 6 6

20.000 1.000

6.4 6.4

73

v.v.


Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Bouwdeel B (2 en 3de) verdieping wordt gekoeld middels 4 separate airconditioningsystemen. Geheel bouwdeel A wordt gekoeld door middel van de WKO. Bouwdeel C en de begane grond van bouwdeel B worden niet gekoeld. Verlichting In het pand wordt, op een aantal ruimtes na waarbij T5 verlichting met aanwezigheidsdetectie wordt gebruikt, overwegend gebruik gemaakt van conventionele verlichting en spaarlampen. De begane grond van geheel bouwdeel C is daarbij voornamelijk voorzien van spaarlampen. De armaturen op de begane grond van bouwdeel B zijn voor een groot deel in slechte staat. De rest van de armaturen zijn in goede staat. Apparatuur In het pand is erg apparatuur aanwezig zoals: - Computers. - “laptop eilanden”. - Printers en kopieerapparaten. - Televisies en andere multimedia apparatuur.

74


De Appel Algemeen Het bouwdeel Appel van het economie gebouw aan het Zernikeplein te Groningen is gebouwd in 1994 en bestaat uit 1 verdieping. Het gebouw bestaat uit een hal en grote zaal tbv van congressen of andere bijeenkomsten. Het gebouw wordt van maandag tot en met vrijdag verwarmd en geventileerd van 6:30 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies Het bouwdeel is gebouwd in 1994 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.53 m2.K/W (1994) Vloer: Rc: 2.53 m2.K/W (1994) Dak: Rc: 2.53 m2.K/W (1994) Beglazing Gang: U : 5.40 W/m2.K, ZTA 70% enkelglas (incl. allu, th, ond. kozijn) Beglazing Zaal: U : 3.30 W/m2.K, ZTA 70% dubbelglas (incl. allu, th, ond. kozijn) Verwarming Warm water wordt opgewekt vanuit het ketelhuis van gebouw F met:  2x WKK - 475 Kw Elektrisch en 721 Kw Thermisch.  2x Viessmann Vertomat 1025 Kw VR gasketel.  1x Viessmann Triplex 975 Kw VR gasketel. Warmte wordt middels water (Radiatoren) en lucht (LBK’s) afgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Het gehele gebouw wordt middels gebalanceerde mechanische ventilatie geventileerd. Hiertoe zijn twee toevoerkasten aanwezig en een aantal afzuigventilatoren. Er is geen sprake van warmteterugwinning. Een van de kasten is voorzien van een hoog/laag regeling, welke handmatig continu op hoog is geschakeld. Er wordt een ventilatievoud van 3.8 gehanteerd. Bevochtiging Er is geen sprake van bevochtiging. Koeling De ruimtes worden middels lucht gekoeld, welke koude krijgen van de WKO installatie. Verlichting In het pand wordt gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente armaturen met 1 lamp van 58 watt met dimregeling en daarnaast ter accent spaarlampen van 48 watt. De verlichting is in goede staat. Apparatuur Er is geen noemenswaardige apparatuur aanwezig.

75


Van Olst Toren Algemeen Het pand aan het Zernikeplein 7 betreft een pand met kantoor en onderwijsfunctie en is gebouwd in 2005. Het pand is 6 dagen per week in gebruik. Maandag tot en met donderdag van 7.00 t/m 22.30. Vrijdag tot 19.00. Bouwkundige constructies De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2,53 m2.K/W (op basis bouwjaar) Vloer: Rc: 2,53 m2.K/W (op basis bouwjaar) Dak: Rc: 2,53 m2.K/W (140mm isolatie) Beglazing: U : 2.20 W/m2.K, ZTA 60% HR++glas (aluminium kozijn) Delen van de zonbelaste ramen zijn voorzien van buitenzonwering in de vorm van horizontale jaloezieën. Verwarming Warmte wordt geleverd vanuit het centrale ketelhuis in bouwdeel F. De aanvoertemperatuur bedraagt maximaal 80 graden. Warmte wordt geleverd aan o.a. de volgende groepen:  Alle luchtbehandelingskasten  Betonkernactivering  Convectoren/naverwarmers Ventilatie In het pand is m.u.v. de 8e en 9e verdieping sprake van mechanische afvoer en natuurlijke toevoer via roosters en te openen ramen. Op de 8e en 9e verdieping is sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie met verwarming, koeling en warmteterugwinning middels twincoil. Ventilatie middels diverse luchtbehandelingskasten. In een aantal ruimten is sprake van lucht toe‐ en afvoer per ruimte. Er is echter ook sprake van afvoer via de centrale hal, waarbij de lucht vanuit de ruimten via de centrale hal wordt afgezogen. De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van verwarming en met uitzondering van het zwembad ook van koeling. In de meeste luchtbehandelingskasten is sprake van warmteterugwinning middels twincoils. Uitzonderingen zijn de luchtbehandelingskasten ten behoeve van de kleedruimten, de danszaal/gymzaal/welness en het zwembad. De luchtbehandelingskast van het zwembad is voorzien van een warmtepomp, welke warmte ontrekt uit de afvoerlucht. De luchtbehandelingskasten ten behoeve van de sporthal, het auditorium en het zwembad zijn voorzien van debietregeling Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. 76


Koeling Koude wordt geleverd via de WKO installatie van het sportcomplex Willem Alexander. Koude wordt slechts geleverd t.b.v. de 8e en de 9e verdieping. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels een gasgestookte HR‐ketel in combinatie met een boiler. De ketel heeft een vermogen van 120 kW. Verlichting In het pand wordt gebruikt voornamelijk gebruikt gemaakt van energiezuinige hoogfrequente TL‐ verlichting. In de kantoren is sprake van aanwezigheiddetectie en daglichtregeling. Apparatuur In het bouwdeel zijn voornamelijk computers, printers en kopieerapparaten aanwezig.

77


Bouwdeel E + Atrium Algemeen Het bouwdeel E + Atrium van het economiegebouw is gebouwd in 1995 (E) en 2007 (Atrium) en bestaat uit vier verdiepingen. Het Atrium wordt gebruikt als hal en kantine en verbindt bouwdeel E en ABC met elkaar. Bouwdeel E wordt gebruikt voor kantoren lesruimtes en de bibliotheek. Het bouwdeel wordt van maandag tot en met vrijdag verwarmd en geventileerd van 8:00 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies Bouwdeel E is gebouwd omstreeks 1995 en het Atrium omstreeks 2007. De isolatiegraad is derhalve goed. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.53 m2.K/W (bouwjaar >92) Vloer: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar >92) Dak: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar >92) Beglazing E: U : 2.90 W/m2.K, ZTA 70% Dubbelglas (Houten kozijn) Beglazing Atrium: U : 3.30 W/m2.K, ZTA 70% Dubbelglas (All. Th. Ond. kozijn) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water voor de verwarming wordt opgewekt vanuit het ketelhuis van gebouw F. De volgende systemen zijn hier opgesteld, allen met bouwjaar omstreeks 1995:  2x WKK - 475 Kw Elektrisch en 721 Kw Thermisch  2x Viessmann Vertomat 1025 Kw VR gasketel  1x Viessmann Triplex 975 Kw VR gasketel Warmte wordt middels water (Radiatoren, betonkern) en lucht (LBK’s) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels een gasboiler waar een circulatieleiding op is aangesloten. Ventilatie Er is sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie in het bouwdeel. Hiervoor zijn vijf LBK’s opgesteld. Hiervan verzorgen drie LBK’s de ventilatie voor het Atrium. Hiervan verzorgt 1 LBK de toevoer en 2 LBK’s de afvoer. De volgende tabel geeft de kenmerken weer. LBK

Omschrijving

Atrium Gebouw E, LBK 1 Gebouw E, LBK 2

Gebalanceerd, Verwarming, Twincoil, Toerenregeling Gebalanceerd, Verwarming, Warmtewiel, Toerenregeling Gebalanceerd, Verwarming, Warmtewiel, Toerenregeling

Debiet m3/h 18.305 20.500 34.500

v.v. 0.43 2.64 2.64

78


Bevochtiging Er is geen sprake van stoombevochtiging. Koeling Het Atrium wordt gekoeld middels betonkernactivering in de vloer welke is aangesloten op de WKO. Bouwdeel E wordt niet gekoeld. Verlichting In het pand wordt overwegend gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente armaturen met lampen van 36watt. In de Kantine hangen gaslampen. De verlichting is in goede staat. Apparatuur Het atrium is voorzien van een kantine met de nodige apparatuur. In gebouw E zijn voornamelijk computers te vinden. Ook zijn er een aantal praktijk ruimtes waar tapwater wordt gebruikt en ook koelapparatuur.

79


Bouwdeel I Zernikeplein Algemeen Het bouwdeel I van het economie gebouw aan het Zernikeplein te Groningen is gebouwd in 2002 en bestaat uit 3 verdiepingen. Het gebouw bestaat voornamelijk uit kantoorruimtes en onderwijsruimtes waarbij er aan de kop van het gebouw een in verhouding grote informatica ruimte is. Het bouwdeel wordt verwarmd van maandag tot en met vrijdag van 7:00 uur tot 22:00 uur. Bouwkundige constructies Het bouwdeel is gebouwd in 2002 en is volgens de destijds geldende voorschriften geïsoleerd. Het bouwdeel is derhalve goed geïsoleerd. De volgende isolatiewaarden zijn gehanteerd: Geveldelen: Rc : 2.53 m2.K/W (bouwjaar 2002) Vloer: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 2002) Dak: Rc: 2.53 m2.K/W (bouwjaar 2002) Beglazing oud: U : 2.20 W/m2.K, ZTA 70% HR++ (incl. allu ther. ond. kozijnen) De zonbelaste delen zijn voorzien van screens. Verwarming Warm water wordt opgewekt door middel van 4 Quinta 65Kw HR107 ketels. Warmte wordt middels water (Radiatoren) doorgegeven in het gebouw. De radiatoren zijn voorzien van thermostaatkranen. Warm tapwater Warm tapwater wordt opgewekt middels elektrische boilers. Ventilatie Het gehele gebouw wordt middels natuurlijke ventilatie geventileerd Bevochtiging Er is geen bevochtiging aanwezig. Koeling De informatica ruimte wordt gekoeld middels een lokale compressorunit. Verlichting In het pand wordt overwegend gebruik gemaakt van energiezuinige hoogfrequente armaturen met 2 lampen van 36watt. Hierbij is sprake van aanwezigheidsdetectie. De verlichting is in goede staat. Apparatuur Qua apparatuur staan er voornamelijk computers en ander kantoor apparatuur zoals printers en kopieerapparatuur.

80


Bronvermelding Energieprestatie advies

Verklarende afkortingenlijst MJA

-

Meer Jaren Afspraken

MJV

-

Milieu jaarverslag

81


EEP

-

Energie Efficiency Plan

EPA

-

Energie Prestatie Advies

EPBD -

Energy Performance Building Directive

EVK

-

Energie verbruik kengetal

UES

-

Uitgebreide Energie Studie

WKK

-

Warmte Kracht Koppeling

LBK

-

Luchtbeandelingskast

VR

-

Verbeterd rendement

HR

-

Hoog rendement

82

Managementsamenvatting

Recommend Documents