Omgaan met gedragsproblemen door Anton Horeweg Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs Twitter: @meesgroep8 Mail:
[email protected]
Wat gaan we bekijken? • Probleemgedrag • Plannen voor: - alle kinderen: groepsvorming, leerkrachtgedrag - sommige kinderen: observatie, korte interventie, leerkracht gedrag - enkele kinderen: observatie, permanente ondersteuning, leerkracht gedrag
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Wet Passend Onderwijs (augustus 2014)
• Toename kinderen die extra ondersteuningsbehoefte(zorg) nodig hebben. • Geeft dat kans op meer ‘gedragsproblemen’? • O.a. afhankelijk van U!
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Probleemgedrag, wat is dat eigenlijk?
• Ontelbare definities • Dat gedrag dat jij als leerkracht op dit moment niet wil zien
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Probleemgedrag komt door:
• Oorzaken die we als onderwijsgevenden vaak buiten onszelf leggen. • Leerkrachtgedrag doet er echter toe. • Leerkrachten kunnen probleemgedrag voorkomen (preventie) • Toch komt curatief handelen (nog)vaker voor.
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Stoornis of probleem?
• Stoornis: in aanleg aanwezig, permanent, niet gebonden aan situatie • Probleemgedrag: niet bij geboorte, interactieprobleem, oplosbaar
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Wat vind jij probleemgedrag? • • • •
Externaliserend gedrag Uitdagend, explosief, druk, brutaal, agressief Internaliserend gedrag Stil, teruggetrokken, angstig, passief, gesloten
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
15%
3de niveau: kinderen met ernstige problemen
80%
2de niveau: kinderen met matige, veelal kortdurende problemen
<5%
1e niveau: kinderen zonder problemen
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Een plan voor alle kinderen..
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Schoolregels
• • • • • • •
In de gang mag je niet rennen We schelden niet op elkaar We gillen niet in school We vechten niet We pakken geen spullen van een ander af We pesten elkaar niet Zet de regels om in goede regels Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Voorbeeld gedragsregels
• • • • •
We vertrouwen elkaar Wij helpen elkaar We werken samen We hebben plezier We doen mee Bron: Kanjertraining
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Eensgezind optreden is een must!
• Het voorkomt gedragsproblemen • Het werkt de-escalerend als zich problemen voordoen*
• Dus afspreken en weten van elkaar hoe of wat *(Compernolle, 2002)
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Benut het begin van het schooljaar (Een stukje groepsdynamica)
Groepsvorming bestaat uit een aantal fases: • • • • •
Forming Storming Norming Performing Termination Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Forming
• Wie zijn die anderen? • Wat wordt van mij verwacht? • Wat wordt van ons verwacht?
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
• Veiligheid bieden • Informatie geven • Jezelf voorstellen • Kennis laten maken
Het goede pedagogische klimaat
• • • •
Stel je zelf echt voor Bespreek de regels en leg vast Herhaal regels regelmatig Ik verwacht dat..
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Storming
• Opkomen voor jezelf • Laten zien wie je bent • Je plekje in de groep innemen
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
• Hoe lossen we conflicten op?
Norming
• Hoe gaan we met elkaar om • Regels • Wat kan (niet)
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
• Grenzen aangeven • Hoe nemen we besluiten
Performing
• Lekker aan het werk • Je plekje in de groep houden
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
• Samenwerking • De groep werkt, maar pas op…
Termination
• We kijken terug • Regels? Niet nodig • ‘t Was toch niet zo leuk
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
• Regels handhaven • Beroep doen op de groep
Beïnvloeden groepsproces
forming
forming norming
storming
norming
storming
Performing en termination Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Je eigen klassenklimaat
• • • •
Geef een hand bij binnenkomst Geef persoonlijke aandacht Gebruik veel samenwerkingsvormen Breng structuur aan (regels en routines)
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Groepsverantwoordelijkheid aanleren • Betrek kinderen bij elkaars problemen • Zoek samen naar mogelijke oplossingen
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Wij!
groepsidentiteit
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Programma’s voor Sociaal Emotioneel Leren (SEL) • • • • •
Kanjertraining** Vreedzame school* Leefstijl* PAD** SWPBS *
* Theoretisch goed onderbouwd ** Effectief volgens goede aanwijzingen Zie www.NJI.nl Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
SEL: Sociaal Emotioneel Leren
• • • • •
Besef hebben van jezelf Zelfmanagement Besef van de ander Relaties kunnen hanteren Verantwoordelijke keuzes maken
• The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools Bridgeland, J., Bruce, M., & Hariharan, (2013). The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools. Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
De positieve groep zorgt ervoor dat: • • • • •
Kinderen met plezier naar school gaan Er minder orde problemen zijn Er betere leerresultaten behaald worden Kinderen elkaar corrigeren/helpen Er effectiever onderwijs mogelijk is
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
De leerkracht is een onderschatte factor • Je kunt veel doen om probleemgedrag te bestrijden en te voorkomen • 4:1 ratio • Waarom moet JIJ voorkomen dat kinderen zich misdragen?
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Ecologische benadering
Leerling
Situatie
Leerkracht
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Plannen voor sommige kinderen
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
De turflijst
• Een heel simpel handig hulpmiddel Roepen door de klas
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
De tijdsteekproef Tijdsteekproef-formulier Observator:
Categorie
Aantal
Procenten
Naam leerling:
Groep:
Datum observatie:
Ta Kij Sto Lo An Totaal Min
Na 20 sec.
100%
Na 40 sec.
Na 60 sec.
1
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
2
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
3
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
4
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
5
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
6
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
7
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Ta Kij Sto Lo An
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Opmerkingen
ABC-Analyse
Antecedents
Consequences
Behaviour
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Uitvoeren ABC-analyse Antecedents
Behaviour
Consequences
Buurman Jeroen fluistert naar hem
Jeroen praat terug (luid)
Terechtwijzing.
Bas snapt rekenen niet. Gooit gum naar buurman
Tafelgroepje lacht en stopt met werken
Wanneer komt het gedrag NIET voor?
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Dat ene kind… Een individueel plan
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
GFA (Gedrags Functie Analyse) • Alleen ‘allerergste probleemgevallen’ • Gegevens via: Leerlingdossier Vraaggesprek leerkracht (of jezelf) Herhaalde observatie (gedragsspecialist/IB-er)
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Gedragsfunctieanalyse maken:
• Welk concreet gedrag zie je? • Wanneer zie je dat? • Zijn er situaties waarin het gedrag niet voorkomt?
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Vervolg gedragsfunctieanalyse
• • • •
Hoe lang en hoe vaak is het gedrag aanwezig? Gevolgen voor klasgenoten, leerkracht, kind Versterkende en/of uitlokkende factoren Wat heeft het kind er aan? .
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Wat heeft het kind eraan? • • • • •
Vermijden Verovering Aandacht Zintuiglijke input …
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Aanpak n.a.v. de analyses
• De Eerste Wet van de juf* (en ook de meester trouwens) • De strafschoptraining**
* Uit: In het hoofd van de meester (2007). K. van der Wolff Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
**Uit: Echt wel!(2010) M. Noordzij
Bepaal functioneringsniveau*
• Hoog: met het kind zijn afspraken te maken • Midden: kind komt afspraken niet na. Gedrag doet zich steeds weer voor • Laag: kind wil niet praten, heeft geen probleem. Het komt door anderen
* Noordzij, M. (2011). Echt wel. De aanpak van gedragsproblemen. Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Bij herhaald verkeerd gedrag:
• Gesprek: maar niet eindeloos • Check in check out • Werk met het kind aan een oplossing
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Behavior Education Program(BEP) CICO (Check In- Check Out) Coördinator houdt data bij
Check in
Feedback leerkracht
Feedback ouders
Check out
Wekelijkse evaluatie bijeenkomst
Doorgaan met programma Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Stoppen
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Als je toch straft • • • • •
Zorg dat straf voorspelbaar is. Straf meteen /Straf consequent. Lange straf werkt niet beter dan korte. Relatie tot de overtreding. Ervaart kind de straf als ‘straf?’
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Tot slot: ontplofbaar agressief kind
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Agressiecurve
Bron: Colvin, G. (2004). Managing the Cycle of Acting-Out Behavior in the Classroom. Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Let op triggers
• • • • •
Onduidelijke gedragsverwachtingen Een correctie Lesovergangen en afwijken routines Provocatie klasgenoot Opmerking leerkracht
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Let op je eigen reactie
• • • • •
Sarcastisch reageren/kind voor gek zetten Zelf gaan schreeuwen Kind vastpakken In discussie gaan Op je strepen staan
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Don’ts
• • • • • •
Lang oogcontact De handen in de heupen plaatsen Je handen of armen opheffen Aanraken Vluchtweg blokkeren Schelle stem
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Do’s
• • • •
Praat kalm en zo zacht mogelijk Beweeg zo weinig mogelijk Laat de uitgang vrij Maak een hoek van 45 graden t.o.v. het kind dus niet face to face • Wees begrijpend
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
En in het algemeen
• • • • • •
Heldere gedragsverwachtingen Groepsvorming zeer belangrijk Routines aanhouden Veel complimenteren voor goed gedrag Zo min mogelijk aandacht verkeerd gedrag Consequenties verbinden aan verkeerd gedrag
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
VRAGEN?
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
Literatuur • • • • • • •
Horeweg. A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Houten: Lannoocampus. Horeweg, A. (juni 2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Een praktisch handboek. Houten Lannoocampus. Jeninga, J. (2010). Professioneel omgaan met gedragsproblemen. Praktijkboek voor het primair onderwijs. Baarn: HB uitgevers. Lieshout, T. (2009). Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Een praktisch handboek voor professionele opvoeders, begeleiders en leerkrachten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Mol, P. ( juni 2015). Passend onderwijzen. Pedagogisch vakmanschap in de klas. Houten: Lannoocampus. Overveld, K. van. (2013). Groepsplan gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Huizen: Pica. Teitler, P. &Brussel, A. (2012). Lessen in orde op de basisschool. Handboek voor de onderwijspraktijk. Bussum: Coutinho
Horeweg, A. (2016). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs
