Magazine voor leden en relaties van IVN Amersfoort e.o. 20e jaargang - nummer 1 - Lente In dit nummer:

De Uitloper Magazine voor leden en relaties van IVN Amersfoort e.o.

20e jaargang - nummer 1 - Lente 2011

In dit nummer:

NATUURKIDZZ

UIT DE VERENIGING

Invloed van het licht

Ledenvergadering

NIEUW

Jaarverslagen 2010

Verhalen over bomen

milieuvriendelijk drukwerk produceren Er is een drukker in Amersfoort met ‘groene vingers’... Op duurzame wijze, milieutechnisch verantwoord, produceren wij uw drukwerk. Dat realiseren wij door: FSC-papier meer dan 70% van onze productie wordt gedrukt op FSC gecertificeerd papier, uit verantwoord beheerde bossen. BIO inkten Drukinkt gemaakt op plantaardige basis geeft een lagere belasting voor het milieu. Warmte-/koude opslag en terugwinning Wij maken gebruik van grondwater voor koeling in de zomer en voor verwarming in de winter. De warmte die vrijkomt in het productieproces wordt gebruikt voor verwarming van het gehele pand. 100% groene stroom Klomp gebruikt 100% groene stroom.

Uraniumweg 17, Industrieterrein Isselt Postbus 1557, 3800 BN Amersfoort - Tel: 033 750 3535 - www.klomp.nl

INHOUD

BINNENLOPER

Van de voorzitter

4

Uitnodiging ledenvergadering

5

Den Treek wordt mooier

6

Verhalen over bomen

8

Klimaatbewuster IVN’ers

12

Natuurlezingen 13 Agenda 14 Voorlopers (wandelingen)

14

Werkgroep Vleermuizen

17

Korte berichten

18

Natuurkidzzz 20 Verslag ledenvergadering

22

Jaarverslag 25 IVN-informatie 33 Contact met het IVN

34

Attentie! De algemene ledenvergadering van het IVN heeft plaats op woensdag 23 maart in Museum Flehite, Westsingel 50, Amersfoort. Aanvang 20.00 uur. Zie pagina’s 5 en 6. Foto’s op de voorpagina: Voorjaar. Dat betekent dat de padden weer gaan trekken (foto Tim de Wolf) en dat vlinders, hier het oranjetipje, weer neerstrijken op bloemen.

door Kees Quaadgras Heerlijk, die langere dagen en hogere temperaturen. De redactie bevindt zich met dit standpunt in goed gezelschap want de natuur vindt het ook. Op het moment van schrijven, 15 februari, zijn de hazelaars al bijna uitgebloeid; die zijn er altijd vroeg bij. Maar overál zie je knoppen die op springen staan of al zijn uitgekomen. De koolmezen hebben hun fietspompjes uit de kast gehaald, de spechten roffelen er weer op los en de zanglijsters zingen het hoogste lied. Voorjaarsgeluiden. Terug naar de Uitloper. De redactie geeft met gepaste trots kennis van de geboorte van alweer een nieuwe rubriek: Verhalen over bomen. Het is een idee van natuurgids Fred van Holland en hij is, na groen licht te hebben gekregen, voortvarend gestart. Met maar liefst vijf pagina’s vol informatie over bomen in het algemeen. Het is voor de lezer even doorbijten, maar daarna kun je je al bijna boomdeskundige noemen. In latere edities behandelt Fred telkens een boomsoort. In de tweede aflevering van Hoe klimaatbewust zijn.... komen weer twee IVN’ers aan het woord over hun in meerdere of mindere mate duurzame gedrag. Voor de natuurkidzzz deze keer allerlei groeiproefjes met planten en licht. Voorts uiteraard informatie over de natuurlezingen en de wandelingen, plus de agenda, en nog wat losse informatieflodders. En: het jaarverslag. De redactie en de afdeling opmaak wensen iedereen veel leesplezier en wandelingen met veel mooie natuurervaringen.

3

VAN DE VOORZITTER door Jan Oudemans Het is dinsdag 8 februari. Een prachtige zonnige winterdag, met rustig weer na een paar stormachtige etmalen. Echt een dag om er op uit te gaan. En het werd een stevige wandeling met vrouw en hond over de Zeedijk tussen Arkemheen en het Nijkerkernauw. In het wijdse landschap van uitgestrekte polder en van water omzoomd met gouden rietkragen. Aan de waterkant zagen we veel vogels. De lucht gonsde van het ge-pieuw van de honderden smienten, en we zagen ook bijzonder veel kuifeendjes. Hierbij twee observaties: meestal zie je kuifen tafeleenden bij en door elkaar, maar hier zagen we geen enkele tafeleend. En verder leek het dat bij de kuifeenden het aantal mannetjes het aantal vrouwtjes vele malen overtrof. Is dit het gevolg van het veel opvallender kleed van de heren, zitten de dames elders, of is er sprake van een mannenoverschot? Als een van de lezers hier meer over weet, dan hoor ik het graag. Aan de landzijde zagen we enkele vluchten langstrekkende kieviten, maar nog geen grutto’s en tureluurs, waar we wel op gehoopt hadden. Waren we nog te vroeg met onze lentekriebels? Ik kijk wel reikhalzend naar het voorjaar uit omdat de winter zo vroeg is begonnen en dus al lang duurt. Sneeuw vanaf half december, en een witte Kerstmis. Wel heerlijk, zo’n echte winter. En wat hebben we genoten van onze vogelgasten. Mijn vrouw Elize was al in oktober begonnen met voeren, zodat veel vogels tijdig de weg wisten te vinden naar het paradijs van strooivoer, vetbollen en vetblokken. 4

Deze laatste kan je in variëteiten krijgen, maar het meest in trek zijn de blokken gevuld met bosvruchten en die met gedroogde wormpjes. Dit luilekkerland ligt op zo’n drie meter van onze serre waar in we altijd koffie drinken, en daarachter staat een heg die veel dekking biedt. Het wemelt van de kool- en pimpelmezen die uit de heg af en aan vliegen om een hapje te komen halen om dat elders veilig op te eten. Anders gaat het bij de staartmezen, die altijd in groepsverband langskomen. We hebben twee groepjes, een van twee en een van zes vogels, die plotseling verschijnen, zich een tijdje tegoed doen, om weer net zo plotseling tegelijk te verdwijnen. Het meest genieten we van de geregelde bezoeken van twee grote bonte spechten, een mannetje en een vrouwtje. Het mannetje onderscheidt zich van het vrouwtje door de  mooie rode vlek op zijn achterhoofd, die wij van zo dichtbij, en dan nog met verrekijker, prachtig kunnen zien. En we bewonderen de acrobatiek van de spechten, die met hun steunstaart alle mogelijke en onmogelijke posities kunnen innemen om het opgehangen voer te bereiken. Hoewel het begin januari nog echt winterde, klonk al vroeg het zagen van de koolmees, de spechtenroffel, en het luidruchtige bibibi van de boomklever. Het is duidelijk: de lente komt er aan. Weliswaar nog geen grutto’s en tureluurs, maar wel de kieviten die zich langs de vorstgrens bewegen. Nu is het nog maar een belofte. Maar binnenkort gaat de natuur deze belofte vervullen. Ik wens u allen een heerlijk voorjaar toe.

UIT DE VERENIGING Uitnodiging Algemene Ledenvergadering

Uitnodiging voor de algemene ledenvergadering (alv) van het IVN Amersfoort e.o., te houden op woensdag 23 maart 2011 van 20:00 tot uiterlijk 22:30 uur in Museum Flehite, Westsingel 50 te Amersfoort. Opening 1. Verslag van de alv van 24 maart 2010 2. Jaarverslag 2010 van IVN Amersfoort e.o. 3. Financieel jaarverslag 2010 4. Verslag van de kascommissie 5. Décharge van de penningmeester 6. Décharge van het bestuur 7. Bestuurswisseling Aftredend zijn: Ton en Ria Schockman, penningmeester/financiële administratie Aantredend zijn: Tijmen den Ouden, penningmeester. Mildred Klarenbeek, algemeen bestuurslid 8. Vertoning van de film “Bedevaart voor de Natuur” *) *) Vanwege de ‘harde’ eindtijd is vertoning van de film alleen mogelijk als de duur van het formele gedeelte van de ALV dat toelaat.

56.031 handtekeningen voor Bleker

In december vorig jaar luidde de Vogelbescherming Nederland de noodklok vanwege de bezuinigingen op de natuur door de regering. Na een oproep kwamen er 56.031 steunbetuigingen binnen. Die zijn woensdag 2 februari aan staatssecretaris Bleker overhandigd, met de uitnodiging om snel in gesprek te komen over de toekomst van vogels en natuur in Nederland. Die toezegging is er. Maar de bezuinigingen zijn nog niet van tafel. Daarom blijft de Vogelbescherming druk uitoefenen op het kabinet, samen met de andere

natuur- en landschaporganisaties binnen de campagne Hart voor Natuur. Nadere informatie hier over via www.vogelbescherming.nl/actueel/nieuwsbrief_ .

De RaadPlaat

Een foto, genomen in Bloeidaal. Het vroor stevig, een moerassig gedeelte waarop een laag ijs lag. Moerasgaskristallen? Wie het weet mag het zeggen.

Foto: Henri Lindenhof

Camera’s Beleef de lente weer aan!

Dé website van de Vogelbescherming waar u 24 uur per dag het broedgedrag van diverse vogels kunt volgen. Zelfs als u slaapt of werkt en de vogels actief zijn, mist u niets. Alle bijzondere en ontroerende momenten kunt u namelijk terugkijken. Via het forum kunt u vragen stellen en tips geven over die mooie momenten zodat die met iedereen gedeeld kunnen worden. Beleeft u de lente mee met de ooievaar, oehoe, boomklever, boerenzwaluw, steenuil, slechtvalk, ijsvogel en de purperreiger? Heel veel kijk- en luisterplezier en vergeet niet ook zelf van de lente te genieten! www.beleefdelente.nl 5

UIT DE VERENIGING ‘Den Treek wordt nog mooier’ door Kees Quaadgras Het landgoed Den Treek krijgt er zeventig hectare natuur bij, voornamelijk aan de oostzijde, de kant van Leusden en Woudenberg. Ook landgoed De Boom wil meer natuur, tachtig hectare, ten zuiden van de Schoolsteeg. Deze gebieden vormen voor wilde zwijnen en edelherten stapstenen tussen de Veluwe en de Heuvelrug. In Den Treek gaat het om vier kleinere en zeven grotere terreinen. Twee van de grotere zijn rond het Baggergat en bij de Hopschuur, tussen de stenenwinkel aan de Treekerweg en de Heiligenbergerbeek. Twee andere flinke stukken zijn het Waschwater en het Langeveen, bij de centraal in Den Treek staande boerderij. Om meer natuur te maken verdwijnen er vier intensieve varkensfokkerijen. Twee veeteeltbedrijven in het zuidelijk deel worden samengevoegd zodat ze groot genoeg blijven om te kunnen voortbestaan. De rest van het gebied is vooralsnog bestemd voor extensieve landbouw. Een deel van deze landen is zoekgebied voor meer natuur. De omvorming van 57 hectare bos naar heide is al gaande. In 2012 wordt in drie ‘groenblauwe’ verbindingen de waterstand verhoogd om verdroging tegen te gaan. Enkele boerderijen worden gesloopt. Vijf jaar praten De wijzigingen zijn een gevolg van ruim vijf jaar onderhandelen tussen de gemeente Leusden, de provincie Utrecht en het landgoed Den Treek. Maandag 21 januari zetten wethouder A.J.M. Oskam-van Beek, gedeputeerde Bart Krol en baron C.W. Van Boetzelaer van 6

Wethouder A.J.M. Oskam-van Beek, gedeputeerde Bart Krol en baron C.W. Van Boetzelaer van Oosterhout zetten hun handtekeningen op een plattegrond en later onder een overeenkomst. Oosterhout hun handtekeningen onder een overeenkomst. Baron Van Boetzelaer wees er op dat in Den Treek landbouw, bosbouw, natuur en recreatie in harmonie met elkaar zijn samengebracht. Een eerste aanzet daartoe werd in het verre verleden al aangegeven door professor P. Zonderwijk. “Met de huidige wijzigingen wordt Den Treek nog mooier”, zei Van Boetzelaer. Gedeputeerde Bart Krol memoreerde dat in de ogen van de provicie natuurbeheer vroeger een taak was van gespecialiseerde instanties als Staatsbosbeheer of Het Utrechts Landschap. “De particuliere landgoederen vormden daartussen altijd een beetje een hinderlijke onderbreking”, aldus Krol. In 1997 kwam de omslag en Krol is er gelukkig mee dat tegenwoordig ook particuliere grond-

UIT DE VERENIGING eigenaren meedenken en -werken om meer ruimte voor natuur te maken. ‘Achterhaalde denktrant’ De huidige regering, die de werkzaamheden voor ecologische hoofdstructuren in de ijskast zet, denkt volgens Krol te veel in tegenstellingen: “Ecologische verbindingen, ecoducten en natuur, daar ben je voor of tegen en daar heb je wel of geen geld voor over. Dat is een achterhaalde denktrant. In Utrecht proberen wij met creativiteit, samenwerking en enige soepelheid

in de regelgeving tot meer natuur te komen en de schoonheid van de provincie te vergroten.” Wethouder Oskam meldde dankbaar en trots te zijn op wat er met elkaar is bereikt. “We blijven geloven in wat we goed vinden en wat we kunnen doen om belangrijke doelen te verwezenlijken.” De onderhandelingen tussen gemeente, provincie en landgoed werden begeleid door het projectbureau SVGV (Samen vernieuwen in de Gelderse Vallei en Eemland).

7

VERHALEN OVER BOMEN Wat is een boom? door Fred van Holland Volgens het Botanisch woordenboek is een boom een houtige plant met enkele stam, in de regel hoger dan vijf meter. Een groeiend organisme. Hij begint zijn leven als nietig plantje, een van duizenden die kiemen uit boomzaden. Slechts een enkele komt tot volle wasdom. De ouderlijke boom is aan zijn plaats gebonden, vastgeworteld in de aarde; zaden zijn in zoverre vrij dat ze, al naar de soort, kleine of grote afstanden kunnen afleggen. Sommige, met brede vleugels of luchtig haarpluis, zweven voort op de wind. Andere, zoals noten, zijn zwaarder en worden meegenomen door vogels of viervoeters, die ze willen opeten maar ze onderweg verliezen. Om te kiemen moet droog zaad eerst water opzuigen. De weefsels worden daardoor zachter en zwellen. Enkele dagen later groeit door celdeling een miniatuurworteltje uit tot het zichtbare kiemworteltje. Dit breekt door de zaadhuid, buigt zich vanwege de zwaartekracht omlaag en dringt in de aarde. Dit is het eerste Fred van Holland rondde in 2010 met succes de opleiding voor natuurgids af en sloot zich aan bij de werkgroep Wandelingen. Omdat je niet alles kunt weten besloot hij zich te specialiseren op bomen. Want: “Ze lopen niet weg, ze vliegen niet op, ze zijn altijd te zien, leven vaak lang, en hebben in elk seizoen een andere uitstraling.” Daarnaast is Fred hogelijk geïnteresseerd in de levenscyclus, de samenleving met andere organismen, verhalen rond bomen, de opname van CO2 en het welbevinden dat bomen aangetoond opleveren. Fred wil zijn kennis niet voor zichzelf houden en benaderde de redactie van De Uitloper. Met als gevolg een artikelenserie over bomen. In deze editie eerst een algemeen artikel. Later behandelt Fred steeds een boomsoort per artikel.

8

contact tussen boom en bodem, dat eeuwen, zelfs duizenden jaren kan duren. Hoe groot hij ook wordt, de boom blijft aan die ene plek gebonden. Het worteltje ontwikkelt wortelharen. Daarmee neemt het boompje in wording het voor zijn groei benodigde water op. Het gaat nooit om puur water. Er zijn altijd minerale verbindingen in opgelost die voor planten van essentieel belang zijn. Daar onder stikstof, fosfor en kalium in wisselende hoeveelheden. Een overvloed of een tekort eraan bepaalt of de groei voorspoedig verloopt of niet. Het water zelf levert twee belangrijke bouwstoffen: waterstof en zuurstof. De derde, koolstof, wordt aan de lucht onttrokken. Binnen enkele weken vormt het kiemworteltje zijwortels; deze vertakken zich tot een uitgebreid wortelstelsel dat zich vanaf de voet in alle richtingen even ver kan uitstrekken als de boom hoog is en blijft opmerkelijk oppervlakkig. Diep reikende penwortels komen zelden voor; wortels vervullen hun taak het best in de bovenste aardlagen. Die taak is drieledig: verankering van de boom, winning van water en opname van minerale zouten. Stengels gaan omhoog Enkele dagen na de worteling komt het stengeltje tevoorschijn. Deze groeit de hele zomer door, vormt eind- en zijknoppen en houdt er mee op. De volgende lente gaat de groei vanuit deze knoppen door. Nieuwe, erin besloten loten ontvouwen zich. Zo breidt het bovengrondse deel van de boom zich jaar op jaar uit. Het groene blad voedt de boom Het takken- en wortelstelsel groeit doordat de groene bladeren het benodigde voedsel verschaffen. Dit proces heet fotosynthese. Deze aan het Grieks ontleende term betekent

VERHALEN OVER BOMEN ‘opbouw met behulp van licht’. Elk blad is een ingewikkeld chemisch laboratorium dat koolzuurgas wint uit lucht. Dit element gebruikt de boom voor de opbouw van alle weefsels. Het zonlicht verschaft de hiervoor nodige energie. Bomen gedijen, zoals alle groene planten, slechts met voldoende licht. In dichte schaduw sterven ze. Verder moeten water en mineralen rijkelijk aanwezig zijn. Die laatste maken chemische omzettingen mogelijk. Onontbeerlijke element bij fotosynthese is het bladgroen (chlorofyl) dat vooral in de bladeren zit. Het bladweefsel, met een open structuur en vele luchtgangen, filtreert gestaag de er doorheen stromende lucht. Door het zonlicht onttrekt chlorofyl koolzuurgas aan de lucht en verbindt het met water, waardoor koolhydraten ontstaan. Het bekendste daarvan is suiker, oftewel glucose. Dit vloeit door de bladnerven en het verdere weefsel en verschaft het voor de groei van alle onderdelen nodige voedsel, alsmede energie voor alle levensfuncties. Koolhydraten vormen de chemische bouwstenen waarmee bladeren, jonge loten, wortels, de houtige stam, bloemen, vruchten en zaden worden opgebouwd. Veel lucht passeert de bladeren en neemt zo ook veel water mee. Dit proces, transpiratie, verklaart waarom bomen voortdurend water nodig hebben. Sapstromen Om de koolhydraatoplossing naar alle boomdelen te vervoeren zijn vaten (nerven) nodig. In de bladeren zijn deze zichtbaar. In de bladstelen en jongste loten liggen ze tussen de weefsels verborgen en worden ze vaatbundels genoemd. De sapstroom kent tweerichtingverkeer. Xyleembundels (houtweefsel) halen het sap uit de wortels omhoog, en door floëembundels (bastweefsel) stroomt suikerrijk sap uit de bladeren in tegenovergestelde richting. Overeenkomstige

bundels bevinden zich in de fijnere wortels. In de stam en de houtige delen van de boom is de rangschikking anders. Het sap met de opgeloste minerale zouten uit de wortels stijgt via het meer binnenwaarts gelegen xyleem. Het suikerhoudende sap verspreidt zich door het meer naar buiten gelegen floëem. Het cambium vormt hout Tussen xyleem en floëem bevindt zich in elke houtige tak of stam een zeer dunne, maar belangrijke laag cellen, het cambium. Dit vormt een ononderbroken schede rond alle houtige delen van de boom en krijgt voortdurend sap toegevoerd uit de wortels en de bladeren. Het cambium vormt door celdeling nieuwe houtelementen aan de binnen- en nieuwe bastelementen aan de buitenkant, waardoor de houtige stam steeds dikker wordt. Daardoor komt het cambium zelf voortdurend verder naar buiten te liggen en dwingt het ook bast- en schorsweefsel naar buiten. Het cambium is in het groeiseizoen actief, maar verkeert ’s winters en bij langdurige droogte in rust. De schors beschermt Om beide sapstromen en het kwetsbare cambium te beschermen omhult de boom ze met een mantel van kurkcellen, de schors. Schors is waterdicht, zodat het onderliggende weefsel niet 9

VERHALEN OVER BOMEN uitdroogt, en ook vrijwel luchtdicht. Derhalve zijn ademporiën (lenticellen) nodig om de voor stammen en takken onontbeerlijke lucht toegang te verschaffen. Door de niet-aangename smaak behoedt de schors de eronder gelegen bast tegen de meeste - niet alle - aanvallen van bijtende en knabbelende dieren en insecten. Ze verhindert ook het binnendringen van ziekteverwekkende zwamsporen. Bovendien fungeert de schors als bufferzone bij plotselinge temperatuurwisselingen en vrijwaart ze de bast tegen felle zon en bijtende kou. Naarmate een stam ouder en dikker wordt is meer schors nodig. Deze wordt gevormd door een speciale cellaag, vlak eronder: het kurkcambium. Veranderingen in uiterlijk, die optreden door scheuren van oude - en het vormen van nieuwe schors helpen bij het identificeren van de boom; elke soort volgt zijn eigen patroon. De structuur van het hout Door het cambium gevormd hout heeft een gecompliceerde bouw, bij elke soort anders. In principe bestaat hout uit smalle langgerekte cellen of tracheïden, die dienen om water in verticale richting te vervoeren; het gaat van de ene cel naar de andere door kleine openingen, de hofstippels. Loofbomen hebben voor het transport bovendien buisvormig gerangschikte groepen van deze cellen, de houtvaten of tracheeën, en voor de stevigheid dikwandige vezeltracheïden. Hout dat zich in het voorjaar vormt, als de zich ontvouwende bladeren veel vocht verlangen, heeft grote tracheïden met dunne wanden en, bij loofbomen, grote vaten. Dit betrekkelijk open, zachte weefsel, licht van kleur en gewicht, heet vroeghout of 10

voorjaarshout. Later volgen kleinere tracheïden met dikkere wanden, bij de meeste loofbomen vergezeld van kleinere houtvaten. Dit dichtere, meestal donkerder hout heet laat- of zomerhout. Vooral dit zomerhout geeft de boom stevigheid. In een gematigd klimaat vormen de bomen elk jaar dus twee ringen die makkelijk met het blote oog te zien zijn. Tezamen vormen ze een jaarring, waarmee de leeftijd van een boom kan worden vastgesteld. Loodrecht op de tracheïden en de andere verticale sapstroomvervoerders staan de mergstralen. Dit zijn smalle celbundels die van het cambium naar het centrum van de stam lopen en zich op het kopse vlak als fijne lijntjes aftekenen. Zij dienen voor het vervoer van voedingsstoffen in horizontale richting en het opslaan van reservevoedsel. Alle bomen bezitten mergstralen, maar bij weinig zijn ze duidelijk zichtbaar. Spint en kernhout De voornaamste taak van alle hout is sap omhoog en zijwaarts transporteren, van de wortels naar de takken en bladeren. Bij jonge stammen is al het aanwezige hout ‘saphout’ of spint; bij oudere en dikkere alleen de buitenste gordel. Het binnenste deel verandert geleidelijk in kernhout, dat geen vocht meer vervoert. Het kernhout zorgt voor stevigheid, ook al blijven oude eiken soms overeind staan hoewel hun kern totaal vergaan is en ze uitsluitend geschraagd worden door de buitenste gordel van spint. Het hout heeft meerdere functies: het dient tot transport, en tot steun. Het hout draagt het enorme gewicht - soms vele tonnen - van kroon, takken, bladeren, bloemen en vruchten

VERHALEN OVER BOMEN en biedt weerstand tegen stormvlagen. De boom buigt onder het geweld, maar veert terug naar de oorspronkelijke stand. Kernhout is meestal donkerder en ook harder en zwaarder dan het spint. Bij coniferen is het doortrokken met hars, bij loofbomen met tannine. Deze stoffen behoeden het timmerhout voor veel, maar niet alle soorten van verrotting. Als regel valt een boom om zodra het kernhout wegrot. Voor de bosbouwer is kernhout juist het kostbaarste hout. Ademhaling en energie De levensprocessen van een boom vereisen energie en deze wordt verkregen via de ademhaling. Net als dieren verbranden (oxideren) planten via ademhaling koolstofverbindingen, bij lage temperatuur met zuurstof uit de lucht. De ademhaling gaat dag en nacht, het jaar rond door, maar is niet intensief: slechts een fractie van de koolstofverbindingen die een boom bij dag aanmaakt, wordt er voor gebruikt. Het omhoog vervoeren van grote hoeveelheden vocht vraagt energie. Lange tijd dacht men dat fysische krachten - de ‘druk’ van de wortels en de ‘trek’ van het water verliezend blad voldoende waren om het kolossale gewicht aan water omhoog te krijgen. Tegenwoordig wordt verondersteld dat de houtcellen uiterst kleine protoplasmavezels gebruiken om het sap van de ene cel in de andere te pompen. Voortplanting Een boom kan eeuwen stand houden, maar ten slotte begeven zijn krachten het. In de regel is hij dan inwendig door schimmels aangetast. Bomen verzekeren het voortbestaan van de soort door de productie van enorme hoeveelheden zaden: duizenden per jaar, miljoenen gedurende hun leven. Vaak verschilt de wijze van bloeien en vrucht dragen niet van die van verwante

kleinere planten. De bloemen van kersen, rozen en aardbeien tonen grote overeenkomst; alle drie hebben beschuttende groene kelkbladeren, witte kroonbladen, een geur die bijen lokt en honingklieren om bijen met nectar te belonen. Op de bestuiving volgt de rijping van het zaad binnen de vrucht. Deze vruchten vallen van de boom of worden door dieren verspreid. Bij andere bomen wordt het stuifmeel door de wind op de stampers gedeponeerd. In dat geval missen de bloemen de lokkende kroonbladeren, verspreiden geen geur en bezitten geen honingklieren. Gewoonlijk staan ze in wat vale, eenslachtige, katjesachtige bloeiwijzen bijeen. De meeste bomen stellen het bloeien uit tot ze vrij groot zijn. Een vaste leeftijd is er niet, dennen bloeien zelden voor het tiende jaar en beuken pas vanaf hun vijfentwintigste of later. Eigenaardig is de periodiciteit bij sommige bomen. Het ene jaar leveren alle eiken en beuken in een bepaalde streek een geweldige oogst op, het volgende nauwelijks. Een grote oogst volgt op een hete zomer in het jaar vóór ze rijpen. Een boom bouwt dan voedselreserves op die leiden tot uitbundige bloei in de volgende lente, en een enorme zaadproductie in de herfst erna. De voedselvoorraad raakt daardoor voorlopig uitgeput. De Angelsaksen, die hun varkens mestten met eikels, spraken van ‘mast years’. Mast komt van het oude Scandinavische woord mat en betekent veevoer. Tot op vandaag worden beukennoten en eikels in Engeland ‘mast’ genoemd. De productie van een overvloedige hoeveelheid vruchten is een effectief middel om het voortbestaan van de soort te verzekeren.

11

KLIMAAT Hoe klimaatbewust zijn IVN’ers? door Ineke Winkel In het kader van het klimaatproject 10.10.10 vertellen telkens twee IVN’ers hoe zij 10 procent (of meer) aan energie besparen. Deze keer Ton Kalwij en Gisela Baremans-Panjer. Ton Kalwij is onderwijs- en milieukundige. Hij was secretaris bij de natuurgidsencursus en zit bij de werkgroepen cursussen en klimaat. Hij werkt voor de boomplantdag en verzorgt de kinderrubriek van de Uitloper. Ton kiest in zijn hele leefstijl hoe groot hij zijn ecologische voetafdruk wil maken. Zo maakt hij veel afwegingen wanneer hij iets aanschaft. Voorbeelden: de afstand die zijn aankoop heeft afgelegd, mogelijk veroorzaakt dierenleed, de manier van produceren (bio/eco), eventuele benodigde boskap, recyclebaarheid of noodzaak van verpakkingen én gevolgen voor de producenten van het artikel (fair trade). Ook bij electriciteitsgebruik en verwarming maakt hij keuzes tussen wat goed is voor het klimaat en voor zijn humeur: het moet ook nog een beetje leuk blijven. Zijn lampen vervangt hij door spaarlampen, geen apparaten op standby, geen licht en cv aan in ruimtes waar hij niet verblijft. Ton fietst zoveel mogelijk en heeft een NSvoordeelurenkaart. Lange reizen maakt hij bij voorkeur met de trein. Hij levert bewust als vrijwilliger een bijdrage aan het milieu; ook buiten het IVN praat hij over duurzaamheid, zonder een betweter te willen zijn. En dat doet hij (weet ik uit ervaring) heel gezellig! 12

Gisela Baremans-Panjer is natuurgids bij de wandelwerkgroep. Ze is een enthousiaste, vrolijke gids en onverzadigbaar inzake natuurkennis. Ze is laborante, getrouwd en moeder van twee kinderen. Denken om klimaat en milieu is voor Gisela niet meer dan logisch. De auto wordt binnen Amersfoort niet gebruikt. Boodschappen gaan in de bakfiets. Ze eet geen vlees: slecht voor het milieu, ze grilt van hormonen, vindt het verspilling van gewassen waarmee de hele wereldbevolking gevoed zou kunnen worden. Ze eet wel duurzame vis. Ze kookt met een snelkookpan, apparatuur in huis gaat alleen aan als het echt nodig is. Ze koopt zo weinig mogelijk, hergebruikt, geeft spullen door, koopt biologische producten en ecologische schoonmaakmiddelen. Ze wast met volle trommel op een zo laag mogelijke temperatuur met de ecowasbal die driekwart van het wasmiddel uitspaart. Ze hergebruikt tasjes en zakjes. Met rolletjes, touwtjes en wat al niet wordt geknutseld. Oude meubels worden geschuurd en aangepast aan het interieur. Gisela krijgt van ons ook een 10! Klimaattips graag melden op [email protected].

NATUURLEZINGEN Dinsdag 1 maart, 20 - 22 uur De verborgen natuur van de Leusderheide Door Bert van ’t Holt Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort De lezing over de Leusderheide die afgelopen september niet doorging vanwege de brand op Schothorst is te boeiend om te laten schieten. Nieuwe kans op 1 maart in Museum Flehite! Bij wijze van spreken sinds mensenheugenis is de Leusderhei militair oefenterrein. Het Nederlandse leger oefent er de soldaten die worden uitgezonden naar gevaarlijke plekken. De militairen gebruiken maar een beperkt deel. Het andere deel heeft zich, omdat er vrijwel nooit iemand komt, ontwikkeld tot een natuurgebied, met heide en zandverstuivingen. Hier leven de zandhagedis en de kommavlinder, en broedt de nachtzwaluw, die prachtige, geheimzinnige vogel. Verspreid over het terrein liggen grafheuvels uit de late steen- tot bronstijd. Hier en daar staan eikenstrubben: eeuwenoude eikenbomen die vroeger met regelmaat vlak boven de grond werden gekapt. De stobben zijn opnieuw uitgelopen en hebben een grillige vorm. Bert van ‘t Holt vertelt er over.

er al jaren alarmerende berichten over de toekomst van deze weilandbroeders. Jan Roodhart, voormalig boer, beheerder bij Natuurmonumenten, kent de Eempolder met zijn gebruikers goed of het nu boeren of weidevogels zijn. En het is belangrijk om deze gebruikers goed te kennen om tot goed weidevogelbeheer te komen. Roodhart vertelt over ‘zijn’ weidevogels, een verhaal dat niet alleen over zorgen maar ook over kansen gaat. De Eempolder bestaat uit verschillende polders, waar onder Middelwijk, De Haar, Zeldert, Bikkerspolder, Zuiderpolder te Veld, Noordpolder te Veld, Maatpolder, Noordpolder, Noordpolder te Veen, Zuidpolder te Veen. Zie eventueel de website van IVN Eemland: http://www.ivn-eemland.nl/Natuurgebieden/ index.htm?tkst=/Natuurgebieden/Eempolder/ intro.htm

Dinsdag 5 april, 20 - 22 uur Weilandbroeders van de Eempolder Door Jan Roodhart Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort Al in februari komen de eerste grutto’s weer naar de Eempolder om hun territorium in te nemen en te zorgen voor nageslacht. Dat geldt ook voor de andere weidevogels zoals bijvoorbeeld kievit en tureluur. In de pers zijn

Grutto (♂), foto: Hans van Zummeren 13

AGENDA

VOORLOPERS

MAART 2011

Zondag 20 maart om 14 uur “Bosbouwhistorie in Den Treek” Start tegenover het sieradenwinkeltje aan de Treekerweg

Di 1 maart van 20 - 22 uur Natuurlezing De verborgen natuur van de Leusderheide. Door Bert van ’t Holt. Over zandhagedis, kommavlinder en nachtzwaluw. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Wo 2 maart van 14 - 16 uur Kindermiddag Nestkastjes maken. Koetshuis, Stoutenburgerlaan 4. Kosten 1 euro, beschermers 50 cent. Za 5 maart van 9 - 12 uur Bomen knotten Verzamelen aan de Vieweg in Leusden. Nadere informatie geeft Annemiek Homan, e-mail [email protected]. Tel. 033 - 480 65 65 (‘s avonds). Zo 6 maart van 9 - 12 uur Werkgroep Fotografie Boomknoppen vastleggen op landgoed De Boom. Verzamelen: tweede parkeerplaats bij het ziekenhuis St. Elizabeth.

Zo 6 maart Werkgroep Eetbare planten Een eerste wandeling over landgoed De Boom in Leusden.Meer informatie: Ben van Velzen, tel. 033 - 480 39 14. 14

Met een nieuwe stevige boshistorische wandeling van 5,3 kilometer door Den Treek luiden we de lente in. Dit is een bijzondere wandeling omdat we binnen korte afstanden diverse landschapstypen doorkruisen, zoals broekbossen, heide- en stuifzand, loof- en naaldbos. Op verschillende markante punten tonen we de geschiedenis van het bos en de bosbouwhistorie. We leggen een link naar denkbeelden over bosbouw en bos-, natuur- en landgoedbeheer door de tijd heen. We komen restanten tegen van een voormalige boomkwekerij en dennenbezaaiingen. Midden op een akker staat een zomereik ter ere van het huwelijk van koningin Juliana en prins Bernhard in 1936. Vele wallichamen zijn zichtbaar en duiden op ontginningsactiviteiten uit omstreeks 1800. Grensmarkeringen dienden om een onderscheid te maken tussen particuliere ontgonnen gronden en de gemeenschappelijke woeste gronden van de Leusderhei. De gidsen kunnen het gebied aanwijzen waar een honderd meter brede strook bos in de oorlogsjaren op last van de Duitsers werd afgezet op ongeveer 1 meter hoogte. Deze belemmeringstrook diende om in 1944 de geallieerden doorgang te bemoeilijken. Aan het eind van de wandeling lopen we langs jeneverbesstruwelen en komen we bij een vroege vorm van een ‘plenterbos’. Dit bostype is onderdeel van het grotere Oude Treekerbos met een bosbouwkundige geschiedenis van ruim twee eeuwen. In een plenterbos staan verschillende naald- en loofboomsoorten van verschillende leeftijden. Het wordt op natuurlijke wijze beheerd. Er vindt een boomsgewijze uitkap plaats waardoor

AGENDA een constante voorraad van hout en de structuur van het bossysteem in stand blijft. Het spelen met licht en schaduw, een juiste boomsoortenkeus, het sturen van natuurlijke verjonging en het in tact laten van verticale- en horizontale bosstructuur zijn de bekroning van de hedendaagse bosexploitatie van het landgoed. Meer informatie bij Frits van der Borg, tel. 033 - 253 48 82 en Fred van Holland, tel. 033 - 480 35 09. Zondag 17 April om 14 uur “Vogels van de Hoge Kley” Nationaal monument Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan 19 Het thema van deze wandeling is vogels. Op deze plaats waar zo veel is geleden hoorden de kampbewoners toch ook de Grote bonte specht vogels die in vrijheid rondvlogen. Onze vrijheid is er gekomen mede dankzij hun verzet. Laten we dat nooit vergeten! Er is hier heel veel veranderd. Veel bos is veranderd in golfbanen. Er zijn mooie paden aangelegd rond de stenen man. Boven op de berg was een enorme kuil voor zandwinning. Die is later volgestort met bouwafval en slib uit rioolputten, afgedekt met een laag aarde en beplant met naald- en loofbomen. Het is een prachtige wildernis voor de vogels.

Di 15 maart Start Landschapscursus Eemland en Arkemheen (drie theorielessen en twee excursies). Zie verderop in dit blad. Wo 16 maart om 20 uur Documentaire Weemoed & Wildernis Over de omvorming van het eiland Tiengemeten van landbouw naar natuur. Met gasten die aan die omvorming meewerken. Artishock, Steenhoffstraat 46a te Soest. Za 19 maart van 9 - 12 uur Bomen knotten Verzamelen aan de Vieweg in Leusden. Nadere informatie geeft Annemiek Homan, e-mail [email protected] Tel. 033 - 480 65 65 (‘s avonds). Zo 20 maart om 14 uur IVN publiekswandeling Door het bos en de historie van Den Treek. Start tegenover het stenen- en sieradenwinkeltje. Zie de rubriek Voorlopers. Di 22 maart Start minicursus Vogels herkennen Deze heeft plaats in het CNM De Schoolsteeg in Leusden. Een avond plus een excursie op zaterdag 26 maart. Kosten: 10 euro. Meer informatie verderop in dit blad. Wo 23 maart van 9.30 - 12.30 uur Opening Schammerpolder Nieuw natuur- en recreatiegebied Koetshuis, Stoutenburgerlaan 4. Meer informatie op www.utrechtslandschap.nl Wo 23 maart om 20 uur Algemene ledenvergadering IVN Museum Flehite, Westsingel 50, Amersfoort. 15

AGENDA

VOORLOPERS

APRIL 2011 Zo 3 april van 9 -12 uur Werkgroep Fotografie Voorjaarverschijnselen vastleggen in Bloeidaal, mits het niet regent. Start vanaf de parkeerplaats bij het Elizabeth Ziekenhuis. Meer info bij Jan Piet Dijkstra, [email protected]

Op de grasmatten van de golfbanen leven nu andere vogels dan in de tijd dat het bos dichter was. Je kunt hier van alles verwachten, er leven ook uilen, al zie je die overdag maar zelden. Neem zo mogelijk een verrekijker mee om op afstand de vogels beter te kunnen zien. Honden niet gewenst.

Di 5 april van 20 - 22 uur Natuurlezing Weidevogels van de Eempolder, door Jan Roodhart. In Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort.

Informatie bij Henk van Dijk, tel. 033 - 463 02 43 en Ton Schockman, tel. 033 - 45 66 878.

Zo 17 april om 14 uur IVN publiekswandeling Vogels van de Hoge Kley. Start bij het Nationaal monument Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan 19. Zie rubriek Voorlopers. MEI 2011 Zo 15 mei om 14 uur IVN publiekswandeling Het Venster op de Vallei, oftewel de Schammer, oftewel Bloeidaal-west. Start aan de Fokkerstraat 16, 3833 LD Leusden. Zie rubriek Voorlopers. 27 t/m 29 mei IVN Amersfoort Ledenweekeinde Naar het prachtige Geuldal. Nadere informatie bij Datta Fischer, via [email protected] 16

Zondag 15 mei om 14 uur “Venster op de Vallei” Parkeerplaats Waterschap Vallei en Eem, Fokkerstraat 16, 3833 LD Leusden   Het Utrechts Landschap, bedenker van Venster op de Vallei, introduceerde deze naam tijdens de Week van het Landschap in september 2000. Het gaat om Bloeidaal en de aangrenzende Schammer, ruwweg het gebied tussen Amersfoort en Leusden, met inbegrip van Stoutenburg. In ons wandelgebied de Schammer zijn waterberging, recreatie, cultuurhistorie en natuur met elkaar verbonden. Inmiddels zijn door mensen gemaakte natuurgebieden ingericht, uitgebreid of hersteld. Er is een wandel- en fietspad aangelegd, er zijn bruggetjes geplaatst en een fietstunnel onder de A28 verbindt het gebied met Amersfoort. Een beek vormt een belangrijke schakel met het gebied Bloeidaal. De Schammer is straks onderdeel van een ecologische verbindingszone tussen Amersfoort en de Gelderse Vallei. De Schammer oogt nog wat kaal, maar binnen een paar jaar kunnen veel mensen dicht bij huis van dit groene venster genieten.   Meer informatie bij Marijke Kroon, tel. 0342 - 440 326.

WERKGROEP VLEERMUIZEN Werkgroep Vleermuizen gestart door Maaike de Winter 2011 is het jaar van de vleermuis. De start van een werkgroep vleermuizen is dan ook, in dit kader, een mooi en toepasselijk initiatief. Zaterdag 5 februari is de vleermuizenwerkgroep begonnen aan haar missie. Niet alle mensen die zich hadden opgegeven konden aanwezig zijn en drie hebben zich ondertussen alweer afgemeld. Maar evengoed waren er nog negen enthousiaste mensen bijeen die zich willen verrijken met kennis over dit mooie en interessante vliegende zoogdier. De ochtend werd geleid door Eric Jansen van de VLEN. Hij heeft ons met zijn enthousiasme en kennis de eerste beginselen van het herkennen van vleermuizen in winterslaap bijgebracht. ´s Middags mochten we, als training, op onderzoek uit. Eric reed met vijf mensen naar Woudenberg en heeft daar ´objecten´, zo heten de ingerichte winterverblijven, onderzocht op soorten vleermuizen. Alice van Hunnik nam de andere vier werkgroepleden onder haar hoede en onderzocht samen met hen een object in Leusden. Het was, om mijn persoonlijk enthousiasme maar even over te brengen,

echt helemaal te gek. Zo bijzonder om die ´beessies´ op zijn kop te zien hangen. Het is echt heel moeilijk om als beginneling de juiste soorten te herkennen aan de vormen van oren en onderarmen en een beetje aan de kleur. Gelukkig had mijn groepje een goede ervaring in de praktijk. Wij konden de grootoorvleermuis herkennen aan zijn uitzonderlijk tragus (het stukje kraakbeen aan de voorzijde van het oor). Zijn grote oren zitten opgevouwen onder zijn armen en alleen de tragus is dan nog te zien. Eric Jansen en Hans Peter Reinders zijn op het ogenblik druk bezig te bepalen welke objecten in Leusden geschikt zijn om in te richten als winterverblijven. De werkgroep gaat verder met zich te verdiepen in het leven van de vleermuis en studeert verder op het herkennen van de soorten. Mocht je geïnteresseerd zijn en wil je mee doen met de werkgroep, dan kun je contact met mij opnemen. Je krijgt dan een overzicht van de activiteiten. Op de foto een Grootoorvleermuis.

17

KORTE BERICHTEN Ingezonden brief

Gezien alle milieuproblematiek en het feit dat het IVN om die reden ook een klimaatwerkgroep heeft opgericht, vind ik het principieel een hele slechte zaak als de IVN-knotploeg vervolgens wel een grote berg hout gaat verbranden! Zoals wellicht bekend wil de gemeente Amersfoort over een aantal jaren CO2-neutraal zijn, en dan moet een groene vereniging als het IVN dus ook géén hout meer gaan fikken, hoe gezellig en leuk het misschien ook mag zijn. Bovendien is houtrook erg schadelijk voor de gezondheid, dit is een behoorlijk onderschat probleem!!! Kijk voor meer info anders eens op de site van het Netwerk Houtrook (http:// schonelucht.webklik.nl/page/home). Houtafval kan in een hakselaar versnipperd worden of anders op een verantwoorde wijze b.v. naar een biomassacentrale afgevoerd worden. Mag ik er vanuit gaan dat het IVN-bestuur het bezwaar van houtverbranding onderstreept en hierin haar verantwoordelijkheid neemt en er voor zorgt dat er binnen de vereniging geen houtverbrandingsactiviteiten meer zullen plaatsvinden? Ik verneem graag een reactie op dit bloedserieuze bezwaar! Leo Nijhuis

Landschapscursus

De IVN-voorjaarscursus richt zich op de noordkant van Amersfoort: het Eemland en de polder Arkemheen. Er zijn drie theorieavonden en twee excursies. Onderwerpen zijn het ontstaan van het landschap, geologie, de invloed van de mens op het landschap, natuurwaarden (Natura 2000), de ecologische hoofdstructuur (EHS), voorjaarsbloeiers, slootleven, weidevogels en bovenal de samenhang in de natuur. Het theoriedeel heeft plaats op de dinsdagen 15 en 22 maart en 12 april, van 19.30 - 22.00 18

uur in natuurboerderij De Brinkhorst, Wageningseberg 43, 3825 GR Amersfoort. De excursies zijn op de zaterdagen 26 maart en 16 april van 9.30-12.00 uur. Kosten: € 25,inclusief syllabus en koffie/thee. IVN-leden en donateurs betalen € 15,-. Opgave: tot 8 maart 2011 bij Gert Lodewijk via: cursussen@ ivnamersfoort.nl.


Minicursus: Vogels herkennen

Wat zit daar op die tak? Is dat nou een koolmees of een zwarte mees? ‘Vogelen’ is een aantrekkelijke hobby, maar in het begin niet gemakkelijk. Vogels laten zich meestal maar kort zien of alleen horen. Deze minicursus leert waar op te letten om een vogel snel te herkennen aan de hand van het beeld, het (vlieg) gedrag en vooral het geluid. De minicursus bestaat uit een lesavond en een excursie. Frans van Bussel is de docent en vogeldeskundige. De cursus heeft plaats op dinsdag 22 maart van 19.45 tot 22.00 uur in CNM De Schoolsteeg, Hamersveldseweg 107 te Leusden. De excursie, i.s.m. Stichting de Boom, is op zaterdag 26 maart, van 8.00 tot 12.00 uur in de Schoolsteegbosjes. De cursus kost 10 euro. KNNV’ers betalen 5 euro. Mensen die zich gelijk als lid opgeven betalen direct het KNNV-tarief en ontvangen zes keer per jaar het blad Natura.Aanmelden via www.schoolsteeg.nl

Documentaire over Tiengemeten

Weemoed & Wildernis is de naam van de documentaire over het eiland Tiengemeten in het Haringvliet. De vruchtbare landbouwgrond van het ooit op de zee veroverde eiland is omgevormd tot natuur. De dijken zijn doorgestoken zodat bij een hoge waterstand het water van het Haringvliet op verschillende plekken vrij

KORTE BERICHTEN spel heeft. De film volgt de veranderingen in het landschap, vanuit een persoonlijk poëtisch perspectief, waarbij vergankelijkheid en tijdelijkheid de centrale thema’s zijn. De documentairemaker Digna Sinke is deze avond de gast en zij wordt vóór de film geïnterviewd door Jean Heijl. Tweede gast is Jan Roodhart, beheerder van het vogelreservaat van Natuurmonumenten bij Eemland. Hij bouwt na de film de brug tussen de fantastische natuurontwikkelingen op Tiengemeten naar die van de Eempolders. Aansluitend is er gelegenheid voor informeel contact met beide gasten. Woensdag 16 Maart, 20:00 - 23:00 uur, kassa open vanaf 19.30 uur - Filmhuis Artishock Steenhoffstraat 46a te Soest - entree: leden Artishock en 65-plussers 5 euro, niet-leden 6,50 euro. Reserveren: www.artishock-soest.nl , naar de werkgroep Film en dan Reserveren. Telefonisch via nummer 06 4387 0112. Dit is het nummer van vrijwilliger Jacques de Jong. Wanneer hij niet op kan nemen, kunt u via de voicemail uw reservering inspreken.

Natuurfotowedstrijd

Ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de KNNV-afdeling Amersfoort en omgeving is er een natuurfotowedstrijd waar aan iedereen kan meedoen. Voorwaarden voor deelname: • Foto’s moeten een relatie hebben met de biodiversiteit (variatie in flora en fauna in een bepaald gebied), waarbij dit begrip ruim geïnterpreteerd mag worden. Het kan een foto van een landschap zijn, maar ook van een bloem of alleen insecteneitjes; • De foto’s moeten gemaakt zijn in de regio Amersfoort (straal van circa 25 km);

• Per deelnemer mogen maximaal drie foto’s worden ingezonden; • Foto’s moeten zijn gemaakt na 31 december 2007; • Foto’s kunnen worden ingezonden vanaf 1 maart tot uiterlijk 1 september 2011; • De foto’s kunnen, uitsluitend digitaal, ingezonden worden naar het e-mailadres [email protected]. Het originele bestand NIET verkleinen! In de e-mail per foto titel en plaats van de opname vermelden. De 24 beste foto’s worden in november 2011 tentoongesteld in de hal van het stadhuis van Amersfoort. Op 4 november reikt de wethouder de prijzen uit. De prijzen voor de eerste, tweede en derde plaats zijn boekenbonnen van respectievelijk 50, 30 en 20 euro. De auteursrechten van de tentoongestelde foto’s worden eigendom van de KNNV die ze mag gebruiken voor andere publicitaire activiteiten. Twintig foto’s worden op panelen in de tentoonstelling opgenomen, zonder een aangegeven jurywaardering. De jury bestaat uit vertegenwoordigers van de pers, het stadhuis en fotografen. Beoordelingscriteria zijn naast de inzendingvoorwaarden: • Originaliteit en vindingrijkheid; • Emotionele belevingswaarde; • Technische kwaliteit. Over de beslissingen van de jury kan niet worden gecommuniceerd.

19

De invloed van het licht door Ton Kalwij Licht is van levensbelang voor alles in de natuur. Met behulp van licht kunnen de planten uit water en een bepaalde stof die in lucht zit (kooldioxide) voedsel maken. Dit gebeurt via een ingewikkeld proces – de fotosynthese – dat alleen bij voldoende licht kan plaatsvinden. Het is dus niet zo gek dat de planten proberen zoveel mogelijk licht op te vangen. Let maar eens op de bladeren van een boom. Als je er recht onder staat is er nooit een blad dat precies onder een ander blad zit. Om voldoende licht te krijgen kunnen planten zich zelfs langzaam bewegen. Waarom? Licht is van zo’n grote invloed op planten dat in bloemkwekerijen met behulp van de juiste belichting planten op bijna elk gewenst tijdstip in bloei te krijgen zijn. Daarom kun je in bijna alle jaargetijden bloemen kopen en vaak ook verse groenten. Met een paar proefjes kun je onderzoeken hoe planten op licht reageren.

Waarmee? Je hebt tien lege margarinedoosjes nodig (of tien bloempotjes of andere bakjes), een zak potgrond, gerst (zit in hard kippenvoer) of sterrenkerszaad, een stevige kartonnen (niet langer dan 50 cm), wat aluminiumfolie en een rolletje karton uit een wc-rol. Hoe? 1. Met de eerste proef kun je aantonen dat planten altijd naar het licht toe groeien. Zaai twee bakjes in met gerst (kippenvoer) of sterrenkers. Het ene bakje zet je vlak voor een raam maar niet in de zon. Het andere bakje zet je een stuk van het raam af. Na drie tot zes dagen kun je al duidelijk verschil tussen de bakjes zien. Verwissel dan de bakjes en kijk wat er dan gebeurt. Hoe snel ging de verandering? Planten kunnen zich dus ook bewegen. 2. Een nog duidelijker proef kun je doen door een bakje met sterrenkers bij het raam te zetten en een bakje in een donkere doos te zetten, met aan een kant een rond gat in het midden met een doorsnede van ongeveer acht centimeter. Kijk weer hoe het er uit ziet na drie tot zes dagen. Wat zie je? Is er ook verschil in kleur te zien? Hoe zou dit komen? 3. Licht beïnvloedt de groeisnelheid. Zaai vier bakjes in. Bakje 1 plaats je in een donkere hoek, maar wel onder een lamp die er zo’n 50 centimeter boven hangt en dag en nacht aan blijft. Dit bakje zal vrij veel water vragen. Hou daar wel rekening mee! Bakje 2 zet je op een vensterbank

20

die aan de noordkant of oostkant van het huis zit. Bakje 3 wordt op een tamelijk donkere plaats, ver vanaf ramen en lampen, geplaatst en bakje 4 wordt in een donkere kast gezet. Meet de lengte van de plantjes na 4, 5 en 6 dagen. In welk bakje waren de plantjes het langst? Had je dit verwacht? Hoe zou het zo komen?

4. Verklaar dit: Nu je een aantal dingen weet over de invloed van het licht op plantengroei, is het leuk om buiten naar voorbeelden te zoeken. Kijk maar eens goed in tuinen, in een park of een bos. Vergelijk de bomen die aan de rand staan eens met bomen die in het midden staan. Let eens goed op de groei van planten en struiken die in de schaduw staan of die door andere struiken of bomen worden afgedekt. Je weet nu waar je op moet letten! Kijk eens bij: http://www.vvs.be/wg/lichthinder/ planten.php Geraadpleegd: Natuurwerkboek School in Bos en Landschap, z.j.

21

UIT DE VERENIGING Verslag Algemene Ledenvergadering 24 MAART 2010 - Aanwezig: 19 leden. Jan Oudemans (voorzitter), Ton Schockman (penningmeester), Ria Schockman, Ank van Leeuwen (secretaris), Loes Dieben (bestuurslid), Dick de Geus (bestuurslid), Anneke Abma (w.g. Lezingen). Olav-Jan van Gerwen (w.g. ROM), Jan Piet Dijkstra (w.g. Fotografie), Gert Lodewijk (w.g. Knotten), Kees Quaadgras, Marijke Kroon, Hans van den Brandt (webmaster), Katja Schuerman, Kim Tump, Dennis Grippeling, Wilma Adriaanse, Henri Lindenhof, Riet Hulsker. Opening Jan opent de vergadering en heet allen hartelijk welkom, met dank voor hun aanwezigheid. De opkomst is helaas aan de magere kant: 19 leden. 1. Mededelingen a. Vier jaar geleden waren er nog maar twee leden die zich bezighielden met bestuursaangelegenheden. Jan is verheugd te kunnen melden dat het bestuur nu bestaat uit vier leden en twee aspirantleden. Bovendien is Wilma Adriaanse bereid gevonden om de taak van coördinator communicatie op zich te nemen. b. Sinds kort heeft het IVN Amersfoort een groene pagina in het weekblad Amersfoort Nu, waar aan een paar IVN-ers meewerken. De pagina wordt de 1e woensdag van de maand opgenomen. Op deze mededeling wordt positief gereageerd. c. 2010 is het jaar van de biodiversiteit. Door het landelijk IVN wordt een programma opgezet met elke maand een activiteit. d. Riet Hulsker heeft een logboek bijgehouden over de gidsencursus uit 1993, waarvan zij deel uitmaakte. 22

2. Verslag Algemene Ledenvergadering van 18 maart 2009: Wijziging bij punt 4b 3e streepje: hier wordt gesproken over de ‘gemeente Amersfoort’. Dat moet zijn: ‘provincie Utrecht’. Met deze correctie wordt het verslag goedgekeurd en vastgesteld. Naar aanleiding van het verslag: Over het vermelde bij de rondvraag, punt 6: van degenen die in aanmerking kwamen voor de zilveren speld wegens 25 jaar IVN-lidmaatschap was niemand aanwezig. De speldjes zijn in het bezit van de voorzitter en worden bij een volgende gelegenheid uitgereikt. 3. Jaarverslag 2009 Het verslag is bedoeld voor intern gebruik, maar zal naar de gemeente Amersfoort gestuurd worden voor het aanvragen van subsidie. Opmerkingen: - Er zijn weinig foto’s in het jaarverslag opgenomen, terwijl die wel meegeleverd waren. De reden hiervan is dat het hele jaarverslag is opgenomen in de Uitloper van maart 2010 en er gewoekerd moest worden met de beschikbare ruimte. Jan licht toe dat er deze keer is gekozen voor het opnemen van het totale jaarverslag in de Uitloper om verzendkosten te besparen en vraagt de aanwezigen hoe zij deze werkwijze waarderen. Men heeft er wel begrip voor, maar dan moeten de verslagen per werkgroep korter worden, waardoor er meer ruimte over blijft voor foto’s, wil de Uitloper niet te omvangrijk worden. Besloten wordt om voor volgend jaar richtlijnen voor het

UIT DE VERENIGING aanleveren van de verslagen aan te dragen, zoals de hoeveelheid woorden per werkgroep en regelgeving waaraan de inhoud van elk verslag moet voldoen. Actie: Kees Q. / Ank Het Jaarverslag over 2009 wordt goedgekeurd en vastgesteld, met dank aan allen die hieraan hun bijdrage leverden. Hans van den Brandt merkt op dat hij ook weinig foto’s krijgt aangeleverd voor de website. Aanbevolen wordt foto’s te laten zien van de publiekswandelingen, waarmee de IVN-activiteiten goed voor de dag kunnen komen. 4. Financiën Ton Schockman heeft te kennen gegeven dat hij zich geen bestuurder vindt, zich niet thuis voelt in het bestuur en daarvan geen deel meer wil uitmaken. Hij wil wel penningmeester blijven. Jan meldt dat het dagelijks bestuur heeft besloten dat het graag gebruik blijft maken van Ton, die samen met zijn vrouw Ria uitstekend werk verricht. Als er uitgaven gedaan moeten worden zal dat in overleg met Ton gebeuren. a. Financieel overzicht 2009 Ton geeft een toelichting op de cijfers, die een positief saldo opleveren. Dit komt omdat de kosten van de gidsencursus nog niet zijn afgerond en doorlopen tot juni 2010. De werkelijke kosten ten opzichte van de opbrengsten van de gidsencursus komen dus tot uitdrukking in het volgende verslagjaar (2010), b. Kascontrolecommissie Gert Lodewijk verklaart mede namens Tijmen den Ouden dat de administratie er zeer verzorgd uitzag en alles in orde is bevonden over het boekjaar 2009. Hij adviseert de ledenvergadering de penningmeester decharge te verlenen. De vergadering stemt hiermee graag

in, met applaus. c. Nieuw kascommissielid Toon Zon heeft zich hiervoor gemeld. Voor het verslagjaar 2010 zal hij met Tijmen den Ouden de kascontrole verrichten. d. Begroting 2010 De ledenvergadering gaat akkoord met de begroting voor 2010. 5. Décharge van het bestuur door de ALV De leden verlenen het bestuur met veel waardering décharge voor het gevoerde beleid. 6. Bestuurssamenstelling Er zijn nieuwe bestuursleden aangetreden: - Dick de Geus, die speciale belangstelling heeft voor een studiekring over de toekomst van kernenergie. Volgens Jan heeft Ineke Winkel ook belangstelling voor dit aandachtsgebied in het kader van de gevolgen voor het milieu. Hij adviseert Dick contact met haar op te nemen. - Dennis Grippeling: wil zich graag bezighouden met basisscholen en denkt aan een moestuinproject. Kim Tump loopt stage bij het bestuur als cursist van de natuurgidsenopleiding. Er is nog steeds een vacature coördinator werkgroep Wandelingen. 7. Rondvraag a. Jan vraagt zich af of de Uitloper goed gelezen wordt en hoe deze functioneert. Er zal een enquête gehouden worden onder de lezers over het nut en bruikbaarheid van de Uitloper. b. Dit jaar zijn alle verslagen ten behoeve van de Algemene Ledenvergadering opgenomen in de Uitloper in plaats van een aparte verzending per post. Dit lijkt onvoldoende te hebben gewerkt. We missen een lijst met juiste e-mail 23

UIT DE VERENIGING adressen om de leden per e-mail te attenderen op belangrijke zaken. Op voorstel van Ria wordt afgesproken dat, samen met de brief voor het innen van de contributie, een enquêteformulier over de interesse voor de Uitloper wordt meegestuurd en nog eens wordt gevraagd om het e-mail adres op te geven, zodat we kunnen beschikken over een zo compleet mogelijk e-mail adressenbestand. c. Olav-Jan: op zijn verzoek zal namens het IVN per brief bezwaar worden aangetekend tegen de aanleg van een golfbaan in Hoogland-west. Ook op persoonlijke titel kan men bezwaar indienen bij de gemeente.

24

Sluiting Jan sluit de vergadering, met dank voor ieders inbreng.. Kim heeft gezorgd dat we naar een prachtige film over de broedplaatsen van ijsvogels kunnen kijken en er is een drankje voor de liefhebbers. Afspraken Punt 3 : regels opstellen voor het aanleveren van de jaarverslagen uit de werkgroepen Punt 7 : bij brief voor het innen van de contributie een enquêteformulier meesturen + verzoek om opgave e-mail adres. Verslag Algemene Ledenvergadering IVN Amersfoort e.o., gehouden op 24 maart 2010 AvL/mei 2010

UIT DE VERENIGING Jaarverslag IVN Amersfoort e.o. 2010 Het Bestuur

door Jan Oudemans, voorzitter Het bestuur bestaat uit het dagelijks bestuur (DB) met voorzitter, secretaris, penningmeester, algemene bestuursleden en het Algemeen Bestuur (AB), dat is het DB aangevuld met de coördinatoren. Dit is indertijd zo ingesteld om meer handen aan de ploeg te hebben. Het AB vergadert circa vier maal per jaar en het DB komt zo‘n tien keer per jaar bij elkaar, al is dat vooral door de intensiteit van de gidsencursus in 2010 wat minder geweest. Op deze vergaderingen worden de algemene verenigingszaken geregeld. In 2010 is bestuurslid Dick de Geus afgetreden. Maar Dennis Grippeling en gidsencursiste Mildred Klarenbeek meldden zich om als Algemeen Bestuurslid tot het DB toe te treden. De belangrijkste onderwerpen die het bestuur behandelt zijn de verenigingsactiviteiten. De gidsencursus leverde in juni een rijke oogst van 22 nieuwe natuurgidsen op, plus nog vier certificaten. De traditionele nieuwjaarsactiviteit werd door cursist Tijmen den Ouden als stageproject georganiseerd. De wandeling voerde ons in een ijzig maar fraai winterlandschap naar de Bokkeduinen en Birkhoven. In de aanpalende Kabouterhut kregen we warme erwtensoep en namen we afscheid van Peter Koblens die acht jaar lang de jeugdgroep met enthousiasme heeft geleid. Datta Fischer, al jaren de drijvende kracht achter het IVN-weekeinde, zorgde samen met een paar anderen voor een spetterende editie hiervan in Ootmarsum. Onze dank hiervoor! De voorzitter onderhoudt ook contacten naar buiten, waarbij vooral de bijeenkomsten bij het consulentschap in Oostbroek nuttige uitwisselingen van ideeën opleveren. De opgave voor

volgend jaar is om het elan van de gidsencursus te consolideren, en om het enthousiasme om te zetten in vruchtbare activiteiten.

Werkgroep Fotografie

door Jan Piet Dijkstra Voor de werkgroep Fotografie was het hoogtepunt van 2010 ongetwijfeld de productie van een eigen kalender en de daaraan gekoppelde tentoonstelling in het koetshuis van kasteel Stoutenburg. Het Utrechts Landschap maakte het ons mogelijk daar een mooie expositie te plaatsen en een meer dan geslaagde sociale ontmoeting bij de opening van de tentoonstelling te organiseren. De opening werd verricht door milieuwethouder van Leusden Thijs Rolle en onze voorzitter Jan Oudemans.Bij de opening was naast de expositie een fraaie beamerpresentatie met meer fotowerk te zien, waardoor de aanwezigen een goed beeld konden krijgen van wat onze werkgroep Fotografie maakt. De organisatoren van de kalender productie en expositie (Jacques van Eijk, Henk Heuff, Ger de Vries) leverden hiermee een bijzondere bijdrage aan het uitdragen van natuurbeleving. En dat zonder een aanslag te doen op de kas van onze IVN-afdeling. De maandelijkse excursies naar fotogenieke plekjes trekken een vast publiek van steeds tien tot vijftien personen. Vaak zoeken

25

UIT DE VERENIGING we naar een thema dat past in de tijd van het jaar, maar als het thema landschappen is en de bomen ter plekke vol met ransuilen zitten (Soestduinen, 2 januari 2011) dan is het duidelijk dat er van onderwerp wordt gewisseld. Als er paddenstoelen zijn gaan andere mensen graag mee met onze fototrips. Deze herfstexcursies zijn populair. Ook de zomerexcursie (alleen voor leden) naar Texel was plezierig en leverde mooie foto’s op. Misschien is het wel zo dat fotografen op een andere wijze naar de natuur kijken dan veel andere IVN-leden, maar hun blik levert mooie prenten op. De kikker van Henk Heuff in dit jaarverslag is daar een mooi voorbeeld van.

Werkgroep Natuurlezingen

door Anneke Abma Een bewogen jaar, 2010! In januari eindelijk terug op ons oude nest, de fraai verbouwde boerderij van het CNME landgoed Schothorst. Met de eerste lezing konden we meteen profiteren van de nieuw aangelegde internetverbinding in het leslokaal. Arie Koster demonstreerde zijn website bijenhelpdesk. In de drie opvolgende maanden waren er lezingen van Gerrit de Graaff met een prachtige presentatie over Natuurgeheimen in het hart van Nederland; van Bennie van den Brink over zijn onderzoek naar en bescherming van boerenzwaluwen; en van Hanneke den Held over wilde water- en moerasplanten. Uitgerekend op de ochtend van de eerste lezing na de zomerstop kwam het bericht dat boerderij Schothorst was afgebrand en daarmee ons net ingewijde, gerenoveerde thuishonk! Het lukte jammer genoeg niet op tijd om een vervangende locatie te vinden. De septemberlezing ging dus niet door. Met de lezingen van oktober en november waren we terug op de nabijgelegen boerderij Eemfors, waar we al eerder te gast waren. De nieuwe locatie bleek prima te vinden; 26

de paddenstoelenlezing en de lezing over monumentale bomen werden goed bezocht. Nog geen drie maanden na de brand op Schothorst brandde ook boerderij Eemfors af! Geluk bij ongeluk dat er nooit een natuurlezing in de feestmaand december is, zodat voor de volgende lezing op tijd een nieuwe locatie gezocht kon worden. De WNA sloot in 2010 aan bij twee actuele thema’s: het jaar van de biodiversiteit, dat in verschillende lezingen aan bod kwam, en het jaar van de monumentale bomen. Het aantal bezoekers lag in 2010 tussen de 30 en de 45, gemiddeld 35. Werkgroepleden: Kees van Wegen (KNNV), Kees de Heer (KNNV), Renée van Assema (gemeente Amersfoort), Luud Baas (Vogelwacht) en Anneke Abma (IVN).

Werkgroep Wandelingen

door Rien Jans Voor de werkgroep Wandelingen wierp de natuurgidsencursus in 2010 zijn vruchten af. Gisela en Fred waren in 2009 al bij de werkgroep aangesloten, maar kunnen zich sinds deze zomer officieel natuurgids noemen. Arie, Piety en Rien waren de kersverse nieuwgediplomeerde instromers. Inmiddels hebben ook andere nieuwe gidsen belangstelling getoond om mee te gidsen of voor te wandelen. Daarmee staat het aantal vaste werkgroepleden op tien met een dunne schil voorwandelaars daar omheen. Ondanks de nieuwe aanwas blijft er altijd ruimte voor anderen die vrijblijvend eens mee willen (voor)wandelen met de werkgroep. Hoe groter de groep, hoe meer kennis we met elkaar kunnen delen. De wandelingen zijn iedere derde zondagmiddag van de maand; de voorwandelingen zijn een week eerder op de zaterdagochtend. Dit jaar nam Annie Arntzen afscheid van de werkgroep. In mei gidste ze voor de laatste keer, in Park Randenbroek, en zette ze een punt

UIT DE VERENIGING achter haar carrière van een halve eeuw bij het IVN. Tijdens het jaarlijkse uitje van de werkgroep, dit keer in het Speulderbos op de Veluwe, hebben we haar in de bloemetjes gezet voor alle inspanningen en haar legendarische koffie met koek, die ze elke voorwandeling voor de hele groep verzorgde. Misschien is 2010 sowieso wel het begin van een nieuw tijdperk. Er zijn nieuwe gidsen en er is een nieuwe coördinator, dus er zijn ook nieuwe ambities en mogelijkheden. We zitten ruimer in de gidsen en daardoor kunnen we bijvoorbeeld eenvoudiger voldoen aan verzoeken van derden, hoewel we ons daar in 2010 ook goed hebben laten zien. Misschien wordt niet 2010, maar 2011 het echte oogstjaar!

Werkgroep Cursussen

door Gert Lodewijk We hebben een succesvol jaar afgesloten. Enkele jaren geleden hadden een paar ‘oude’ rotten de moed om de natuurgidsencursus (NGC) te gaan organiseren. De cursus heeft anderhalf jaar geduurd, met om de week dinsdagavond een lesprogramma en elke maand ten minste één excursie. Over diverse onderwerpen van flora en fauna, maar ook over educatie en beleving. Dat was soms zwaar voor zowel team als cursisten, maar het heeft geleid tot een mooi resultaat. In juni 2010 konden we aan 22 nieuwe gidsen hun diploma uitreiken en aan nog eens vier anderen een certificaat van deelname. Inmiddels hebben meerdere van hen al een plekje binnen onze vereniging gevonden en hebben ze met veel enthousiasme hun inbreng. Ook binnen de werkgroep Cursussen mogen we nieuwe gezichten begroeten. Gerda, Gerdien en Lonneke gaan hun bijdrage leveren. Jan zal de financiën van de NGC nog afronden en gaat het cursusteam verlaten. Dank aan Jan. Ruud heeft een mooie prestatie geleverd met de organisatie van de NGC en wil die nu ook

Gidsen tijdens het gidsenuitje in het Speulderbos. zelf gaan volgen en stapt daarom komend jaar uit het team. Hij laat de coördinatie verder over aan Gert. Gelukkig wordt de continuïteit in het team gewaarborgd door het aanblijven van Ton, Henri en Janneke. Begin 2011 starten we een cursusserie, waarbij de buitengebieden van Amersfoort worden behandeld in de richtingen van de kompasroos. Voor het jaar 2011 worden dit een voorjaarscursus over noord, EemlandArkemheen en een najaarscursus over zuid.

Werkgroep Klimaat

door Ineke Winkel De klimaatwerkgroep begon in september 2010 met twee actieve leden. De eerste maanden stonden in het teken van oriëntatie: contact zoeken met andere organisaties die in Amersfoort aan duurzaamheid werken, veel lezen, informatie ordenen, bijeenkomsten over duurzaamheid bezoeken en websites over klimaat/milieu verzamelen (zie IVN site). Met de gemeente, Milieudefensie Amersfoort, de Expeditie, Raad van Kerken, het IVN consulentschap, Transition Towns Amersfoort (opgeheven) en enkele afdelingen binnen de provincie is gesproken. Vanaf eind november werken we samen met Milieudefensie aan drie duurzaamheidscafé’s met de 27

UIT DE VERENIGING thema’s energie (februari, met Vereniging Duurzaam Soesterkwartier en Stichting Duurzaam Bergkwartier), voedsel (april) en biodiversiteit/ klimaat (juni). Er is overlegd over een Platform Duurzaam Amersfoort waarin organisaties die aan duurzaamheid in Amersfoort werken hun activiteiten kunnen afstemmen en samenwerken aan bestaande en nieuwe activiteiten. Doel is vergroting van het bewustzijn over het klimaatprobleem en verkleining van de ecologische voetafdruk van Amersfoorters. In 2011 gaan we verder netwerken. De IVN-afdeling Amersfoort neemt deel aan de landelijke actie 10:10, waarbij elk IVN-lid ernaar streeft een jaar lang tien procent energie te besparen. In elke Uitloper staat De klimaatbewuste IVN’er: hoe proberen willekeurige leden die besparing te halen. Op 11 november, dag van de duurzaamheid, hebben vier IVN-ers in tien basisschoolgroepen voorgelezen uit het boek Mr Finney (over het klimaatprobleem). Daarnaast bereidden we klimaattipmails voor die iedereen tweewekelijks kan ontvangen. We proberen deze in een grote oplage te verspreiden. Ook dit plan wordt in 2011 verder uitgewerkt. De werkgroep telt medio 2011 als het goed is zes leden, maar verwelkomt daarnaast graag andere enthousiastelingen: genoeg te doen! Voor meer informatie: [email protected] of 033-4766007 (Ineke Winkel, coördinator).

Werkgroep Jeugd

door Gert Barf Voor de Jeugdnatuurclub was 2010 een ‘tropenjaar’. Voor de seizoensafsluiting in juni 2010 leek de continuïteit in gevaar. Piety en Ine namen afscheid en Ineke en Gert hadden dat ook willen doen. Uiteindelijk besloten beiden nog een jaar te blijven en mochten we gelukkig twee nieuwe leden verwelkomen: Elly van de Brug en Ferdinand Donker. Verder zou Susanne Mundle ook 28

Jeugdleden in actie. Foto: Ferdinand Donker instromen, waarmee het team op de gewenste zeven uit zou komen. Gaandeweg werd duidelijk dat Susanne daar vooralsnog geen tijd voor heeft. Jos meldde zich deels terug te trekken en volgend jaar echt te stoppen. Voor het komend seizoen worden dus echt problemen voorzien, daar van slechts drie mensen zeker is dat ze blijven: Greetje, Ferdinand en Elly. Er moeten dus minimaal drie mensen bij komen! Ook qua kinderaantal was er een duidelijke achteruitgang: minus tien. Door actief zoeken en adverteren zitten we nu weer op 24 kinderen, waarbij vooral in de leeftijd van tien tot twaalf nog steeds aanwas nodig is. Een derde tegenvaller is natuurlijk de brand in het CNME-gebouw. Ons prachtige honk is weg en het is lastig steeds zelf alternatieven te vinden. Daarnaast verbrandden al onze materialen en deze bleken niet verzekerd door het IVN. Steun vanuit het bestuur is gevraagd. Tot nog toe redden we het met veel creativiteit en enthousiasme, maar voor de kinderen en de natuurclub is het belangrijk een vaste plek te hebben, ook als deze tijdelijk is. We gaan binnenkort praten met de natuurclub in Leusden (de Schoolsteeg) om te kijken of daar mogelijkheden liggen.

UIT DE VERENIGING Zijn er dan alleen tegenvallers? Nee, natuurlijk niet. Er kwamen veel nieuwe kinderen van 7 - 9 jaar bij. Het team blijft steeds weer een leuk programma voor de kinderen maken en dat lukt meestal ook. Een mooi voorbeeld was 30 oktober, de Nacht van de Nacht die we op geheel eigen wijze bij het Henschotermeer doorbrachten (niet de hele nacht natuurlijk). Ooit 25 kinderen vijf minuten doodstil meegemaakt bij een vuurkorf in het donker, luisterend naar de stilte? Wij wel. Prachtig. Het blijft leuk met kinderen de natuur in te gaan, dus als het iemand leuk lijkt om ons te helpen, neem contact op met Gert Barf via [email protected] .

Werkgroep Knotten

door Jan Piet Dijkstra In de koudere periodes van het jaar, als de sapstromen in de bomen tot stilstand zijn gekomen, begint het bij de knotter te jeuken en te kriebelen. Hij wil aan de slag. Nieuwe IVN-gidsen observeerden het afgelopen jaar de knotter, en vonden hem een heel bijzonder exemplaar van de homo sapiens. Er werd zelfs vastgesteld dat de gemiddelde knotter twee soorten bomen kent: bomen die moeten blijven staan en bomen die om moeten. De tweede soort heeft duidelijk zijn voorkeur. Met een haast wellustige blik in zijn ogen gaat de knotter elke veertien dagen met zijn zaagje en scharen aan de slag. Zuchtend en steunend bezwijkt boom na boom als de ongeveer twintigkoppige ploeg zijn slag slaat. Op mooie locaties, zoals het bos met Hemlocksparren achter Huize de Boom. En een prachtige plek aan de Watergoorsteeg in Leusden, waar een broedende eend op elf eieren haar boom liet snoeien alsof ze bij de kapper zat. Stilzitten en niet bewegen, dan gebeurt je niks. En nu aan een oude meander van de Lunterse beek bij de Vieweg. Stuk voor stuk prachtige

plekjes waar het lekker is om in de buitenlucht te werken. Een hechte groep knotters, die houden van de tradities als koffie met brood, het jaarlijks bezoek van de jeugdgroep, de erwtensoep van Ria en Ton en natuurlijk de brandende houtstapels. Een actieve en gezellige ploeg is het en het leuke is dat ze ook nog een centje voor het IVN opleveren. Maar dan moet het wel veilig werkbaar weer zonder sneeuw zijn. Nee, laat dit ploegje onder leiding van Annemiek en Gert maar lekker zagen. Vergaderen? Doen we nooit!

Werkgroep Vleermuizen

door Maaike de Winter Het jaar 2011 is in heel Europa toegekend aan de vleermuizen. Met een publiekscampagne wil de Zoogdiervereniging aandacht vragen voor deze voor veel mensen onbekende, mysterieuze maar wel beschermde en uiterst nuttige vliegende zoogdieren. Mensen weten weinig over vleermuizen en dat is jammer. Alle inlandse vleermuizen zijn namelijk insecteneters en daarom zeer nuttig. Bovendien zijn alle vleermuizen zwaar beschermd door Nederlandse en Europese natuurwetten. Niet voor niets, vleermuizen vervullen een unieke rol in het ecosysteem. In 2010 is de gemeente Leusden een project gestart dat moet zorgen voor een breder draagvlak voor vleermuizen. Naar aanleiding van dit project wordt een zestal objecten in en rond de gemeente omgebouwd tot winterverblijf en worden er twee nieuwe verblijven gebouwd. De ontwikkeling van deze winterverblijven vraagt een investering in energie en geld. Er is daarom een logische voorwaarde aan verbonden. De (nieuw) te ontwikkelen winterverblijven worden minimaal twee keer per jaar onderzocht op temperatuur, vochtigheid en soort en aantal vleermuizen. De nieuwe werkgroep Vleermuizen gaat deze onderzoeken doen. In 2011 gaan de 29

UIT DE VERENIGING deelnemers zich voorbereiden. De werkgroep wordt hierbij ondersteund door de VLEN. De deelnemers krijgen een training en gaan er onder begeleiding op uit om ervaring op te doen bij het onderzoek in de ingerichte winterverblijven voor vleermuizen. Het is de bedoeling dat de werkgroep in januari 2012 officieel en zelfstandig aan het werk gaat met de objecten in de gemeente Leusden. We hopen daar dan watervleermuizen, baardvleermuizen, grootoorvleermuizen of franjestaarten te zien. De werkgroep zoekt nog enthousiaste mensen die zich voor dit bijzondere zoogdier willen inzetten. Je bent van harte welkom.

Werkgroep Ruimtelijke ordening

door Olav-Jan van Gerwen In 2010 verwelkomde de werkgroep Ruimtelijke Ordening en Milieu (ROM) Jan Bijpost als werkgroeplid. Jan rondde de natuurgidsencursus medio 2010 succesvol af. We zijn blij met deze 50-procentsuitbreiding. ROM pakte in 2010 diverse activiteiten op. De belangrijkste op een rij: * Het opstellen van een IVN-zienswijze voor het gebied in Hoogland-West waar de gemeente Amersfoort een 9-holes golfbaan mogelijk wil maken. In onze zienswijze vroegen wij de gemeente(raad) ‘niet tot uitvoering van de plannen over te gaan, totdat de huidige natuur- en landschappelijke kwaliteiten van het plangebied gedegen in kaart zijn gebracht, evenals de consequenties van planuitvoering voor deze kwaliteiten’. Met verwijzing naar de Flora- en Faunawet en de gemeentelijke plicht tot bescherming van Rode Lijstsoorten. We volgden de raadsvergaderingen over dit onderwerp. Wellicht kunnen we straks meedenken over de concrete invulling van de golfbaan, die volgens de principes van ‘een golfbaan natuurlijk’ moet worden aangelegd. * Deelname aan een discussieavond van de Na30

tuur- en Milieufederatie Utrecht (NMU) over de Agenda Vitaal Platteland: wat is het, wat heb je er aan en wat kunnen we ermee? * Deelname aan de NMU-discussieavond over de Provinciale Kadernota Ruimte, oftewel de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie 2013-2025: wat moeten de hoofdlijnen zijn, wat is de richting van nieuw ruimtelijk beleid van de provincie Utrecht? * Deelname aan de Participatiegroep Structuurvisie Amersfoort 2050, waarin we kunnen meedenken over een ‘verlanglijstje voor de toekomst van Amersfoort’. Waar vinden we in Amersfoort ruimte om te wonen, werken, verplaatsen, recreëren en winkelen? De eerste bijeenkomst is geweest. Er volgen er nog drie. In 2012 wordt de structuurvisie vastgesteld. • Kennismaking met burgemeester Bolsius. Op 15 november hield de SGLA – Samenwerkende Groeperingen Leefbaar Amersfoort – voor de groene verenigingen een kennismakingsbijeenkomst met de nieuwe burgemeester. Ook het IVN Amersfoort e.o. presenteerde zich. We gaven de burgemeester een exemplaar van de prachtige Natuurkalender 2011 van onze fotowerkgroep. Voorts leverden we onze bijdrage in de vergaderingen van het algemeen bestuur van het IVN en in bijeenkomsten van de raad van advies van de NMU. Voor 2011 staan op de agenda ontwikkelingen in Vathorst-Noord en -West, de westtangent, verbreding van de A28, en kennismaken met de nieuwe adviseur ruimtelijke kwaliteit van de provincie Utrecht. Plus een kennismaking met ROM(achtige) werkgroepen van omringende IVN-afdelingen. Plannen te over!

Werkgroep eetbare planten

door Ben van Velzen De nieuwe werkgroep voor eetbare planten binnen IVN Amersfoort e.o. is eind 2010 gestart.

UIT DE VERENIGING Het jaarverslag van de werkgroep is vooral toekomstgericht, want eigenlijk is in 2010 alleen het plan opgevat. Een oproep in de Vooruitloper en Uitloper waar in gezocht werd naar IVN’ers die belangstelling hebben om ‘iets te doen’ met eetbare planten. Een duidelijke doelstelling was er nog niet. Ondanks de vaagheid zagen twaalf mensen brood in eetbare planten. Het vage is voor het grootste deel weg, want tijdens de eerste bijeenkomst op 25 januari bleken er veel gedeelde interesses te zijn. Het gaat dan vooral om begrippen als: • Meer willen weten, • Meer praktijk, • Vooral tijdens wandelingen, langs de weg, • Survival, bushcraft en back to basic, • Kennis doorgeven, • Paddenstoelen, • De drie biotopen rondom Amersfoort. De werkwijze werd afgesproken, maar eigenlijk is dat meer iets voor het jaarverslag van 2011!

Werkgroep Website

door Hans van den Brandt, webmaster In het jaar 2010 eindigde de Natuurgidsencursus die het IVN Amersfoort e.o. in 2009 was gestart. De website bevat een afgesloten gedeelte voor deze cursus en de webmaster heeft in de eerste helft van het jaar nog veel energie gestoken in het actueel en relevant houden van de inhoud van dit deel. De IVN agenda alsmede de ledenagenda worden bijgehouden en de pagina Actueel wordt regelmatig voorzien van nieuwsfeiten. De brand van de boerderij van het CNME wordt getoond op de website en door deze brand zijn er veel aanpassingen in de agenda nodig. De nieuwe werkgroep Klimaat krijgt een plekje bij het onderdeel Werkgroepen. Er zijn nog meer nieuwe werkgroepen gestart in

dit jaar, maar die hebben dit jaar nog geen eigen gedeelte op de website gekregen. De werkgroep Fotografie ontplooit een mooi initiatief: het samenstellen van een Jaarkalender 2011 met fotomateriaal van de werkgroep. Dit project wordt actief ondersteund op de website met artikelen in Actueel en Werkgroepen en een apart bestelformulier! Nieuw is het onderdeel Vraag en Aanbod, waar leden artikelen kunnen aanbieden en advies kunnen vragen over bijvoorbeeld verrekijkers of wandelschoenen. Dit zijn zo´n beetje de belangrijkste wapenfeiten van de website in het afgelopen jaar!

Werkgroep Voor-Uitloper

door Kees Quaadgras Met het kwartaalblad De Uitloper en de digitale Vooruitloper gaat het goed. Een enquête wees uit dat beide publicaties goed worden gelezen. Redactie en opmaak zijn daar blij mee. De voorpagina is met ingang van het herfstnummer in kleur. Dat oogt een stuk aantrekkelijker. De opmaak is door Jette Jongerius verfraaid. De klimaatwerkgroep verzorgt sinds het winternummer een duurzaamheidsrubriek en met Ton Kalwij is er een vaste, hoogwaardige kracht voor de natuurkidzzzpagina’s. Nieuwe rubrieken zijn er ook, ze staan in dit nummer, maar tellen pas mee voor het 2011-overzicht. 31

UIT DE VERENIGING Financieel verslag boekjaar 2010

door Ton Schockman, penningmeester 2010 is een prima financieel jaar. Het resultaat is ruim positief uitgevallen: 2.371,16 euro. Hoe dat zo gekomen is: Bij de betaling van de contributie 2010 is totaal 834,50 euro aan extra donaties ontvangen. Dat is heel veel! Onze ‘knotploeg’ heeft weer zeer enthousiast de handen uit de mouwen gestoken en veel werk verzet op landgoed De Boom. Dat bracht het uitzonderlijke bedrag van 2.303,39 euro op. De Natuurgidsencursus is in 2010 afgerond. Er waren meer deelnemers dan waarmee oorspronkelijk in de begroting rekening is gehouden. Daardoor vielen de opbrengsten mee. De werkgroep streefde ernaar financieel quitte te draaien. Ruim 1.000 euro is daarom naar de voorziening natuurgidsencursus gegaan. De fotowerkgroep heeft een mooie fotokalender samengesteld en verkocht. Het leverde ook nog eens een winst van 540 euro op. De kademuren van Amersfoort zijn ook weer geschoond. De gemeente betaalt daar elk jaar 800 euro voor. Inkomsten uit de informatiestand waren er helaas niet. Uitgaven Er is dit jaar 1000,79 euro geïnvesteerd in software voor de opmaak van de Uitloper. Sinds de herfsteditie valt er een prachtig vernieuwde Uitloper op de mat. De drukkosten hiervan zijn ongeveer gelijk gebleven, omdat de advertentie van de drukker een fikse korting oplevert. De afschrijving van deze sofware wordt ineens genomen in 2010. Doordat er minder uitgegeven is en er nog een deel van het cursusgeld een behoorlijke tijd op de spaarrekening heeft gestaan hebben we uiteindelijk 140,20 euro meer rente ontvangen dan verwacht. 32

Financiële vooruitblik 2011 De begroting voor 2011 komt uit op een negatief resultaat van 475 euro. Extra donaties zullen er vast wel weer zijn, daar mag echter geen rekening mee worden gehouden. Voor de werkgroep Fotografie is een bedrag van 1.500 euro in de begroting opgenomen. Mogelijk komt de nieuwe kalender niet helemaal uit de kosten, maar dat mag wegvallen tegen het resultaat van 2010. Ook het IVN-weekeinde gaat door. Er wordt door het bestuur één activiteit gesponsord. De werkgroep Jeugd heeft een hoger bedrag begroot i.v.m. de huur van ruimtes. Voorheen konden zij gratis in het CNME terecht. Voor de overige werkgroepen loopt het begrote bedrag in de pas met 2010. Van de nieuwe werkgroepen is nog niet bekend wat de uitgaven zijn. Vorig jaar zijn de overzichten van de Balans en het Exploitatieoverzicht in de Uitloper opgenomen. Deze waren niet goed leesbaar. Dit jaar is er voor gekozen om de overzichten op de website te plaatsen. Voor degenen die niet in de gelegenheid zijn de website te bezoeken en wel geïnteresseerd zijn in de cijfers: een telefoontje en wij sturen een papieren exemplaar toe. Ons nummer is 033 456 68 78. Hoewel de begroting voor 2011 een gering verlies laat zien kan het IVN Amersfoort e.o. 2011 met vertrouwen tegemoet zien.

COLOFON De Uitloper is het kwartaalblad van de Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie IVN Amersfoort en omgeving. IVN Amersfoort e.o. Postbus 1012 3800 BA  Amersfoort [email protected] www.ivnamersfoort.nl www.ivnamersfoort.nl/leden.htm Aan deze editie werkten mee: Jan Oudemans, Anneke Abma, Renée van Assema, Jette Jongerius, Ineke Winkel, Gert Barf, Arie van den Bremer, Rien Jans, Fred van Holland, Gert Lodewijk, Jan Piet Dijkstra, Ben van Velzen, Ank van Leeuwen, Maaike de Winter, Hans van den Brandt, Olav-Jan van Gerwen, Ton en Ria Schockman. Het IVN Amersfoort e.o. heeft voorts een digitale nieuwsbrief, De Vooruitloper, die verschijnt als er iets valt te melden. Redactie: Kees Quaadgras Opmaak: Jette Jongerius Foto omslag: Jette Jongerius, Kees Quaadgras en

IVN LIDMAATSCHAP Het IVN, Vereniging voor natuur- en milieueducatie, is een vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer (kennis over) natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Verspreid over Nederland heeft het IVN zo’n 170 plaatselijke afdelingen en elf provinciale consulentschappen. Meer dan 16.000 leden zetten zich actief in voor de natuur en het milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten. Minimum bedragen contributie 2011: Actief lid € 15,Gezinslid € 5,Donateur € 10,Jeugdlid € 10,Maak het bij u behorende bedrag over op giro 367 05 88 ten name van de penningmeester IVN Amersfoort en ontvang vier keer per jaar De Uitloper in de brievenbus, plus voor actuele zaken tussendoor via e-post De Vooruitloper. Leden krijgen voorts het kleurrijke landelijke blad Mens en natuur vier maal per jaar toegestuurd. Aanmelden kan via www.ivnamersfoort.nl.

Kopij, foto’s en agenda sturen naar: [email protected] Foto’s minimaal op 300 Kb Kopij voor het zomernummer insturen vóór 10 mei! Deze Uitloper is gedrukt op milieuvriendelijk papier. Druk: Klomp Grafische Communicatie

33

IN CONTACT Bestuur

Jan Oudemans - voorzitter Tel. 033 - 465 68 36 E-mai [email protected] Ank van Leeuwen - secretaris Tel. 033 - 461 62 32 E-mail [email protected] Ton Schockman - penningmeester Tel. 033 - 456 68 78 E-mail [email protected] Loes Dieben - lid Tel. 033 - 456 03 21 E-mail [email protected] Dennis Grippeling - lid Tel. 06 - 43 10 00 17 E-mail [email protected] Mildred Klarenbeek Tel. 033 - 888 50 23

Werkgroepen

Cursuscoördinatie Gert Lodewijk Tel. 033 - 455 97 79 E-mail [email protected] Jeugdwerkgroep Gert Barf Tel. 033 - 472 48 97 E-mail [email protected] Ruimtelijke Ordening-Milieu Olav-Jan van Gerwen Tel. 033 - 456 24 27 E-mail [email protected] Klimaat Ineke Winkel Tel. 033 - 47 66 007 E-mail [email protected] Eetbare planten Ben van Velzen Tel. 033 - 480 39 14 E-mail [email protected]

34

Informatiekraam & Publiciteit Vacature Vleermuizen Maaike de Winter Tel. 06 - 23 88 63 92 E-mail [email protected] Fotografie Jan Piet Dijkstra Tel. 033 - 463 42 81 E-mail [email protected] Wandelingen Rien Jans Tel. 033 – 455 01 52 E-mail [email protected]  Wandelpaden Viveke Maljers Tel. 033 – 480 67 90 E-mail [email protected] Lezingen (i.s.m. met KNNV) Anneke Abma Tel. 033 - 433 11 97 E-mail [email protected] Knotten Annemiek Cornelissen Tel. 033 - 480 65 65 E-mail [email protected] Communicatie Wilma Adriaanse Tel. 033 - 480 43 50 E-mail [email protected] Website Hans van den Brandt E-mail [email protected] Uitloper en Vooruitloper Kees Quaadgras (redactie) Tel. 033 - 472 87 86 E-mail [email protected] Jette Jongerius (opmaak) Tel. 033 - 461 79 47 E-mail [email protected]

IVN VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILEUREDUCATIE AFDELING AMERSFOORT E.O. Postbus 1012 - 3800 BA Amersfoort

ort.nl amersfo www.ivn formatie: ledenin ort/leden.htm amersfo www.ivn