Magazine voor leden en relaties van IVN Amersfoort e.o. 23e jaargang - nummer 3 - Herfst In dit nummer o.a

De Uitloper Magazine voor leden en relaties van IVN Amersfoort e.o.

In dit nummer o.a. UIT DE VERENIGING

23e jaargang - nummer 3 - Herfst 2014

Beheerplan Nimmerdor Landbouwgif funest

Data IVN-weekeind 2015 Boer Jan van de Eemlandhoeve NATUURKIDZZ Werkgroep Handen uit de Egel mouwen

SmaakmakerS voor uw communicatie

Uraniumweg 17 Postbus 1557 3800 BN Amersfoort T 033 750 35 35 E [email protected] I www.klomp-reproka.nl

INHOUD

BINNENLOPER

Van de voorzitter

4

Uit de vereniging

5

IVN-weekeinde 2015

5

Handen uit de mouwen

6

Uit de vereniging

7

Boer Jan van de Eemlandhoeve

8

Natuurlezingen 10 Agenda en excursies

13

Diversen Stoutenburg

16

Aanpak Nimmerdor

17

Natuurkidzzz 18 Landbouwgif funest

20

Colofon 21 IVN lidmaatschap

21

Contact 22 Foto’s voorpagina Nog even en ze zijn er weer, de honderdduizenden ganzen uit het hoge noorden. Op de foto twee landende brandganzen. De kleine foto toont hoe zwammen een stuk boomstam in de tang nemen.

door Kees Quaadgras

Het is 17 augustus als ik dit schrijf, dus officieel hoogzomer, maar buiten regeert de herfst al; niet prettig, maar wel een goede stimulans voor het in elkaar zetten van deze herfsteditie van De Uitloper. Hopelijk krijgen we nog een mooie nazomer. Eerlijk gezegd heb ik niet veel te melden. Deze Uitloper bevat de gebruikelijke rubrieken, de natuurlezingen en de excursies. Wel is duidelijk dat de twee werkgroepen die tekenen voor de organisatie van deze activiteiten er opnieuw in zijn geslaagd interessante onderwerpen aan te dragen. Dit geldt niet helemaal voor de paddenstoelenwandeling want dat is al jaren een topnummer, dat elke keer weer meer dan honderd mensen naar het Lockhorsterbos trekt. Daar zal de traditioneel geserveerde paddenstoelensoep ook wel een steentje aan bij dragen. Ik wil op deze plaats aandacht vragen voor een kort berichtje dat op pagina 7 staat. Daar wordt de vraag gesteld of De Uitloper wel door moet gaan met de rubriek Natuurkidzzz. Het idee destijds was ook kinderen iets te bieden en te proberen hen enthousiast te maken voor de natuur. Maar van verschillende kanten bereikt ons het bericht dat deze rubriek nauwelijks wordt gelezen. Schrijver Ton Kalwij en de redactie horen graag hoe de lezers hier over denken. Zoals min of meer gebruikelijk sluit ik deze Binnenloper af met de wens dat we de komende tijd mooie natuurobservaties kunnen doen. Overigens mogen we ons wat dat betreft gelukkig prijzen met zo veel fraaie natuurgebieden op loop- en fietsafstand van de stad. 3

VAN DE VOORZITTER Nog volop genietend van de zomer richten we ons alweer op het najaar. Is dit erg? De zomer is een seizoen van stilstand, eigenlijk een beetje saai dus... Herfst betekent dynamiek en verandering, nat, winderig maar ook reuze boeiend. Het bestuur houdt van de zomer maar probeert zich te gedragen als herfst: beweging en dynamiek zorgen voor een levendige vereniging! Wij willen op de ingeslagen weg voortgaan om het directe contact met de werkgroepen verder uit te bouwen. Tot nu toe zijn onze contacten met verschillende coördinatoren erg positief. Wat er nog meer gebeurt: het IVN Amersfoort bezit een wat vergeten informatiebord op bedrijventerrein De Hoef. Het was ooit bedoeld voor een vlinderroute, maar het werd al een tijd niet meer bijgehouden. Het bord krijgt een nieuwe bestemming in het zogenoemde ‘postzegelpark’ aan de Leusderweg. De buurtbewoners kunnen op deze manier uitleg geven over het postzegelpark en het IVN kan zich eveneens profileren op een punt midden in de stad. Komt dat zien! Het bestuur is in gesprek met leden van de vleermuiswerkgroep Amersfoort die aansluiting zoeken bij een bestaande vereniging. De werkgroep is in het leven geroepen als project onder auspiciën van de gemeente Amersfoort. Het project houdt nu op te bestaan terwijl er wel behoefte is aan voortzetting van de activiteiten. Wij verwachten dat er dit najaar een besluit valt. Vergeet niet dat op zaterdag 27 september de eerste regionale IVN-ledendag is. Ontmoet collega`s van andere afdelingen en laat je inspi4

reren. En wist je al dat het landelijk IVN-thema voor 2015 opnieuw water is? Het voordeel om het thema te prolongeren is dat we nu meer tijd hebben om ons gedegen voor te bereiden. Zet het vast op de agenda in je werkgroep! En dan nog even dit (tja, dat hoort er ook bij): op 15 maart 2014 heeft de landelijke raad van het IVN besloten een ander ledenbeleid te gaan voeren. Ieder lokaal lid wordt nu ook landelijk lid. Voor de afdeling Amersfoort verandert er in feite niets omdat wij de leden al landelijk opgeven en 8,65 euro afdragen evenals 1,25 euro voor huisleden. Het landelijk bestuur adviseert afdelingen om de contributie geleidelijk te verhogen naar 24 euro, vergelijkbaar met andere groene organisaties. De afdeling Amersfoort heeft tijdens de algemene ledenvergadering in maart besloten de contributie te verhogen naar 17,50 euro en heeft hiermee dus een eerste stap gezet. Over het algemeen ervaart men dit nog steeds niet als een onoverkomelijk hoog bedrag. Echter is ook unaniem besloten om het bedrag van 10 euro voor donateurs ongemoeid te laten. De filosofie achter het geheel is dat het IVN als landelijke organisatie zich sterker wil kunnen profileren en meer ondersteunend naar lokale afdelingen wil zijn. Ik wens jullie allemaal een fijne nazomer en een dynamische herfst toe! Ruud van Nus

UIT DE VERENIGING Vacature dagelijks bestuur door Ruud van Nus

Omdat Mildred Klarenbeek de coördinerende taken voor de werkgroep vleermuizen in Leusden op zich neemt, heeft ze besloten haar functie in het dagelijks bestuur op te geven. We danken Mildred voor haar inzet in het bestuur en vinden het jammer dat ze vertrekt. Maar uiteraard zijn we blij dat ze zich wil inzetten voor de werk-

groep. Wie lijkt het leuk om zich bezig te houden met het bestuur van de vereniging? We zijn als bijna geheel vernieuwd bestuur nog bezig een nieuw team te worden; je kunt wat dat betreft dus makkelijk aansluiten. Heb je interesse, neem dan contact op met een van de dagelijks-bestuursleden. We praten je graag bij.

IVN-weekeinde 2015 door Anneke Abma en Annemiek Homan Beloofd is beloofd! Anne & Anne organiseren weer een IVN-weekeinde. Deze keer (weer) in het voorjaar: op 25, 26 en 27 april 2015. Reserveer die datum alvast!

We hebben ons oog op Noord-Holland laten vallen, even iets heel anders. Nooit gedacht? We vonden een groepsaccommodatie in Katwoude, vlak bij Monnickendam: boerderij Nooitgedacht. Deze traditionele stolpboerderij ligt in een typisch veenweidegebied, dat deel uitmaakt van het Nationaal Landschap Laag Holland. Dit wordt onze uitvalsbasis. http://www.nooitgedacht.info/ pages/home_nl.htm [1]. We zitten in een oer-Hollands gebied, onder de zeespiegel; cultuur-historisch heel interessant met oude molens, droogmakerijen, beschermde stads- en dorpsgezichten, maar de natuur heeft hier ook alle ruimte. Zo is er een rijkdom aan weidevogels. Het landschap wordt verder afgewisseld door veenweiden en akkerbouw met weidse uitzichten. Genoeg ingrediënten voor IVN’ers om er een paar dagen rond te struinen. We gaan vast en zeker varen en misschien fietsen. We hebben ruim tijd om een mooi programma voor jullie

in elkaar te draaien; dat wordt nog een luxe probleem… Net als bij het vorig IVN-weekeinde is er een standaardprijs, waarschijnlijk 100 tot 110 euro voor het hele weekeinde, van vrijdagmiddag tot en met zondagmiddag, dus voor eten, drinken, entrees, en lezing. Vervoer naar Katwoude en terug is voor eigen rekening. Poolen is handig. Er is plaats voor maximaal 22 personen. Je kunt je vanaf nu inschrijven om mee te gaan bij: [email protected] Het IVN-weekeinde is een feestje voor ons zèlf, voor leden en donateurs. Samen op excursie, spannende en ontspannende dingen doen, gezellig kletsen, lekker eten, drankjes erbij, veel inspiratie...GA JE MEE?

Foto: A&A, 2013 (Kees Quaadgras)

5

UIT DE VERENIGING Nieuwe werkgroep: Handen uit de mouwen door Jan Oudemans

Heerlijk buiten bezig zijn, in Moeder Natuur, dat is het doel van een nieuw op te richten werkgroep Handen uit de mouwen. Het gaat om onderhoud van terreinen, zoals het schonen van heidevelden van opslag, het fatsoeneren van (stads)parken, het inzamelen van ‘zwerfvuil’ of het inplanten van een terrein. Wie zich het feest herinnert van 30 oktober 2010, toen wij ter afronding van de vorige gidsencursus het heideveldje in het Monnikenbos hebben aangepakt, zal enthousiast reageren. Met zo’n man of 35, net gediplomeerde natuurgidsen en andere IVN-leden, hebben we toen in de prachtige najaarszon dit terrein van zo’n vijf hectares ontdaan van de overvloedig opgeschoten dennetjes en berkjes, de kleintjes trekkend met de hand, de (te) grote met de zaag. Met als resultaat een schitterend heideveld zoals dat honderd jaar geleden de norm was. De reacties destijds waren: zoiets moeten we vaker doen.

Dit wordt nu mogelijk, en heeft als extra aantrekkelijk aspect dat we hiermee onze clubkas kunnen spekken. Het idee van de werkgroep is om ad hoc een of meer keren per jaar zo’n klus aan te pakken. Mijn vraag is om, als u dit wat lijkt, zich bij mij aan te melden. Dit verplicht tot niets. Het geeft mij alleen een lijst met namen die ik kan benaderen wanneer een project zich voordoet. U krijgt dan een verzoek mee te doen, waar op u niet, dan wel negatief of positief kunt reageren. Dus mijn vraag: meld u aan met naam, e-mailadres en telefoonnummer, dan komt het in orde. Meld u aan bij: E-mail: [email protected] Telefoon: 033 – 465.68.36. Tot spoedig! (Het gemeentelijke 033GROEN wil aan Handen uit de mouwen meewerken. Zie verderop in deze Uitloper - red.)

Jan Oudemans bezig met het opschonen van een heideveldje.

6

UIT DE VERENIGING Opnieuw Slootjesdagen

De IVN Slootjesdagen 2014 waren met negentig plaatsen in het land een succes. Daarom heeft het landelijk bestuur besloten ook in 2015 de IVN Slootjesdagen te organiseren en wel in het weekeinde van 13 en 14 juni. De Slootjesdagen zijn bestemd voor kinderen en hun (groot)ouders. Het bestuur komt binnenkort, vóór 1 november, met nadere adviezen en plannen voor activiteiten rond de Slootjesdagen. Aanmelden kan nu al, en tot 1 april 2015 via de IVN servicedesk (Wilma Tichelaar en Vasco Dangeli): [email protected] .

Provinciale IVN-ledendag

Op de eerste IVN-ledendag van de provincie Utrecht kunnen vrijwilligers uit de regio elkaar ontmoeten en ervaringen uitwisselen. De IVNafdeling Nieuwegein is gastheer. Aan de orde komt het cursusaanbod van de IVN: wat werkt, wat niet, wat is nieuw, wat is in de maak?
Er zijn rondetafelsessies voor werkgroepen: deel kennis en voor­beelden met werkgroepleden van andere afdelingen. Voorts tips om de relatie met doelgroepen te versterken, via public relations,

sociale media en doelgroepencontact. Natuurlijk kun je ook naar buiten om van de flora en fauna rond het Natuurkwartier te genieten. De dag heeft plaats op zaterdag 27 september 2014 van 10.00 - 16.00 uur in het Milieu Educatie Centrum Natuurkwartier, Geinoord 9, 3432 PE Nieuwegein. Aanmelden via https://www.ivn.nl/afdeling/ landelijk/activiteiten/provinciale-ledendag-utrecht

Natuurkidzzz ter discussie

De redactie heeft vernomen dat kinderen nauwelijks belangstelling tonen voor de kinderrubriek Natuurkidzzz in De Uitloper. De vraag is nu of dit correct is. Zo ja, dan is een vervolgvraag of we er - eventueel in een andere opzet - mee door moeten gaan, of dat deze rubriek geheel vervalt en/of dat er een andere rubriek voor in de plaats komt. Wat dit laatste betreft denken we aan artikelen over de ecologische samenhang tussen een min of meer afgebakend aantal planten en dieren. Overigens zou dit laatste sowieso kunnen worden gedaan, los van de vraag of de kinderrubriek blijft. Bij deze vraagt de redactie om reacties en suggesties.

7

EEMLANDHOEVE Boer Jan van de Eemlandhoeve door Jan Oudemans

Onlangs ontmoette ik Jan Huijgen, ecologisch boer in Bunschoten, maar ook een bevlogen mens met visie, een filosoof, en een energieke doener. Zijn werk heeft zoveel raakvlakken met het IVN, dat ik het de moeite waard vind hier over in de Uitloper te berichten. Centraal bij hem staat één gedachte: iets doen tegen de groeiende afstand tussen stad en platteland, tussen burger en boer. Zijn ideaal is om zijn bedrijf in te zetten voor het overbruggen van deze kloof. Onder andere door te propageren mensen voedsel uit de regio consumeren. Hiertoe organiseerde hij al regionale samenwerking met gelijkgestemde boeren. Daarna werd het tijd dit idee landelijk uit te rollen. En na Europese samenwerking lonkt het perspectief

8

om mondiaal aan de slag te gaan. De resultaten zijn indrukwekkend: Jan kan boeiend vertellen over zijn contacten met de groten der aarde. Zo bracht dit voorjaar de patriarch van Constantinopel een bezoek aan zijn bedrijf, een gelegenheid die hij aangrijpt om een internationaal symposium te organiseren. De raakvlakken met ons IVN zijn evident: ons ideaal om natuur, milieu en duurzaamheid aan de man te brengen spoort prima met het werk van ‘boer Jan’, zelf IVN-lid in Amersfoort én donateur bij het IVN Eemland. Op mijn verzoek schrijft hij in deze Uitloper een artikel. Zaterdag 20 september is er speciaal voor ons IVN’ers een excursie naar de Eemlandhoeve, waar we kennis kunnen maken met deze visionaire boer en zijn ideeën.

EEMLANDHOEVE Hoognodig: samenwerking boeren en burgers door Jan Huijgen

Jason Clay, senior vice president van het Wereld Natuurfonds, noemde bij de opening van het Academische jaar van de Wageningen Universiteit de voedselproductie ‘de grootste bedreiging voor de planeet’. Met als redenen: “Verlies van habitats en soorten, het watergebruik, afvalwater, vervuiling, gebruik van chemicaliën en uitstoot van broeikasgassen.” Er zijn nieuwe antwoorden nodig op basisvragen rond biodiversiteit, landbouw, voeding en gezondheid. Maar wie durft deze vragen te stellen? Op de Eemlandhoeve doen we dat al ruim twintig jaar. Rond de boerderij ontwikkelde zich in die jaren een rijke biodiversiteit, met onder meer driehonderd plantensoorten en vijftig vogelsoorten. De moestuinen, de fruitbomen, de permacultuurtuin in ontwikkeling en ons biologische rundvee voorzien veel bezoekers het hele jaar door van aardappelen, groentes, fruit en vlees. Voedsel van dichtbij, op kleine schaal en met zorg voor mens, dier en milieu geproduceerd. Maar de Eemlandhoeve is meer. Het hele jaar door zetten we ons in om de kloof tussen platteland en stad te verkleinen. We staan open voor bezoekers uit alle lagen van de samenleving. We bieden zakelijke arrangementen, houden ons bezig met educatie en natuurlijk staan we open voor mensen die willen genieten van de rust en de ruimte hier. Daarnaast is de zorgboerderij een belangrijk onderdeel van de hoeve. De Eemlandhoeve is ‘multifunctioneel’; we bieden een ander (economisch) perspectief voor de ontwikkeling van landbouw. Een nieuwe fase breekt aan: herstel van de kwaliteit van ons voedsel en de impact van voedsel(productie) op de bodem, biodiversiteit, voedsel en gezondheid. Wij pleiten voor regionalisering van de voedselproductie en

richten ons eerst op Amersfoort: kunnen wij er samen voor zorgen dat een groeiend deel van ons voedsel uit de regio komt? Nu komt slechts vijf procent van ons voedsel van dichtbij. De overige 95 procent komt van ‘all over the world’ met alle gevolgen van dien. Wij zetten in op een hernieuwde balans: van 20-80 procent naar 30-70 procent in 2030. Hoe we met voedsel omgaan is, aldus Jason Clay, belangrijk van grond tot mond, en daarom zullen we een sleutel tot vernieuwing moeten zoeken. Maar dat kunnen wij boeren niet alleen. Het is de samenwerking met de burgers die dit in beweging kan zetten: burgers die weer participeren in de voedselproductie. De Eemlandhoeve kijkt uit naar deze ‘voedsellente’ en nodigt u uit tot daadwerkelijke participatie in deze verkenning van een nieuwe aanpak rondom voedsel. Voor meer informatie over de ‘Amersfoortse Voedsellente’ zie prezi.com of de Nederlandse voedsellente op het Frismakerspodium (via Youtube). Maak kennis met ons: www. eemlandhoeve.nl. En kijk op www.vriendenvandeeemlandhoeve.nl voor meer informatie over deelnamemogelijkheden. Excursie naar de Eemlandhoeve De Eemlandhoeve opent zaterdag 20 september voor IVN’ers haar poorten voor een excursie. Om 10 uur is er eerst koffie. Om 10.15 uur geeft Jan Huijgen een lezing over De Eemlandhoeve, groene oase in de polder. Rode draad: burger en boer weer ‘echt’ verbinden. Plus ecologisch erfbeheer en regionale voedselcultuur. Om 12:00 uur een boerenlunch. Totale kosten 5 euro, ter plekke te voldoen (s.v.p. gepast geld meenemen). Opgave vóór 13 september bij Jan Oudemans, tel. 033 – 465 68 36, of email: [email protected] Eemlandhoeve, Bisschopsweg 5b, Bunschoten. Tel. 033 – 299 92 00. www.eemlandhoeve.nl 9

NATUURLEZINGEN door Renée van Assema en Anneke Abma Dinsdag 2 september, 20 - 22 uur: Natuur op de vliegbasis Soesterberg, door Herman van den Bijtel De Vliegbasis Soesterberg is het kroonproject van Hart van de Heuvelrug. Dit terrein kent een rijke en unieke geschiedenis. Hier ligt de bakermat van de Koninklijke Luchtmacht, het eerste militaire vliegterrein in Nederland. De voormalige luchtmachtbasis is een gebied van bijna duizend voetbalvelden groot, dat nu wordt ingericht als natuur. Onderzoeker Herman van den Bijtel vertelt over de bijzondere natuur die op de vliegbasis is te vinden. De provincie Utrecht en de gemeenten Soest en Zeist werken samen aan de herinrichting van de vliegbasis tot natuurgebied, met ruimte voor cultuur, recreatie en wonen. Een deel van het terrein krijgt een recreatieve functie:

10

het nieuwe Nationaal Militair Museum wordt er gevestigd en er komt een informatiecentrum over de Utrechtse Heuvelrug. Tegen de bebouwing van Soesterberg aan worden woningen gebouwd. De landingsbanen blijven prominent aanwezig in het gebied, als herinnering aan een eeuw vliegen. De zweefvliegclub blijft gebruik maken van het terrein. Maar een belangrijk deel wordt natuurgebied, met beschermde plekken voor dieren en plaatsen om te fietsen en te wandelen. Het gebied gaat in het najaar van 2014 open voor het publiek. Herman van den Bijtel onderzoekt voor de provincie al jarenlang de natuur op Vliegbasis Soesterberg en kent het gebied op zijn duimpje. “Vliegbasis Soesterberg is een heel bijzonder gebied waar in vele zeldzame en bijzondere dieren en planten leven. Dit is ontstaan door de functie die de vliegbasis in het verleden had.”

NATUURLEZINGEN Dinsdag 7 oktober, 20 - 22 uur: Steenmarterseen een jaar gevolgd, door Zomer Bruijn Altijd op onderzoek ontdekte Zomer Bruijn, vooral bekend als vleermuizen- en uilendeskundige, in Woudenberg een sparrenbosje waar een steenmarterfamilie huist. Hij kreeg toestemming van de eigenaar van dit bosgebied een voederplek te maken en een camera te plaatsen. Later ook een schuiltent, zodat hij beter kon filmen. Dat dit goed gelukt is toont de videopresentatie die Zomer op 7 oktober laat zien, uiteraard met uitgebreid commentaar. Het begon allemaal met het vermoeden dat er een das in het bewuste sparrenbosje huisde. Een camera met sensor, geplaatst op een oude vossenburcht, bewees al gauw zijn gelijk. Hij liet de camera hangen en strooide er bovendien lekkere snacks. Dat leverde binnen enkele dagen fraaie filmpjes op. Niet alleen van een das, maar ook van vossen, hazen, reeën en als verrassing zelfs een jonge boommarter.

De waarneming van de boommarter was de aanleiding voor de permanente opstelling, daar wilde Zomer meer van volgen. En zo kwam ook de eerste steenmarter in het vizier. Het vrouwtje bleek een trouwe bezoeker van de voederplek te zijn. Na verloop van tijd verscheen ze zelfs met twee jongen die ook wel pap lustten van het strooigoed. Dit en meer is te zien in zijn videopresentatie. Dat klinkt als een spannende film! Dinsdag 4 november, 20 - 22 uur: Jaar van de spreeuw - stadsvogels door Jip Louwe Kooijmans. De stad karakteriseren als één uniform biotoop doet geen recht aan de complexiteit van het stedelijk milieu. De ene vogel gedijt in de oude stad, een andere floreert op een bedrijventerrein. Steeds beter weten we welke invloed de mens op vogels heeft. Aan de hand van verschillende wijktypes ontrafelt Jip Louwe Kooijmans verschillende leefgebieden voor stadsvogels. Elke wijk heeft een kenmerkende vogelgemeenschap. Ontdek wat de stad vogels kan bieden. Of omgekeerd, wat vogels óns kunnen bieden. Want een vogelrijke wijk zegt iets over de kwaliteit van onze eigen leefomgeving, juist in de stad. Jip Louwe Kooijmans, van kinds af aan gefascineerd door vogels, is teamhoofd ́stad ́ bij Vogelbescherming Nederland. Hij raakte geïnteresseerd in stadsvogels toen hij ontdekte dat de vogels in zijn straat ander gedrag vertoonden dan beschreven in boekjes. Hij schreef verschillende boeken: Vogelen in Amsterdam, Stadsvogels: bouwen, beleven, beschermen, en Stadsvogels in hun domein. Tijdens de lezing wordt extra aandacht besteed aan Het jaar van de spreeuw. De lezingen hebben plaats in Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. De toegang is gratis. 11

WANDELINGEN Zondag 21 september: 14.00 - 16.00 uur: Randenbroek XL Start: parkeerplaats van kinderboerderij De Vosheuvel, Heiligenbergerweg 187, 3816 AJ Amersfoort Randenbroek, dat aan de ‘rand van een broek (moeras) ligt’, is drastisch veranderd. Het Park Randenbroek is onderdeel van een veel groter gebied: Randenbroek XL. Dit omvat binnen Amersfoort naast het park ook het beekdal van de Heiligenbergerbeek dat loopt van de A28 tot aan de Bisschopsweg. Hier is veel veranderd. Er werden bomen gekapt of ze werden gesnoeid om ze te kunnen behouden als nestgelegenheid voor vogels en vleermuizen. Maar er werden ook veel nieuwe bomen geplant, duizenden bloembollen gepoot, een vistrap aangelegd en de Heiligenbergerbeek werd een ecologische verbindingszone met natuurvriendelijke oevers. Er gaat nog meer veranderen, met meer natuur op het ziekenhuisterrein, sportvelden en het zwembad aan de Bisschopsweg. De natuurgidsen vertellen over de laatste ontwikkelingen en nemen u mee op een leerzaam rondje door dit prachtige beekdal. Meer informatie: Ton Schockman, tel. 033 - 45 66 878.

AGENDA SEPTEMBER

Dinsdag 2 september, 20.00 uur Lezing: Natuur op de vliegbasis Soesterberg Door Herman van den Bijtel. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Zaterdag 6 september van 12 - 17 uur Landgoeddag van Stoutenburg. Toegang gratis, parkeren kost 1 euro. Locatie: Heerlijkheid Stoutenburg, Stoutenburgerlaan 4, Stoutenburg (Leusden). Zaterdag 20 september van 10 - 13 uur Lezing en Excursie: De Eemlandhoeve. Een lezing plus excursie plus boerenlunch voor IVN’ers verzorgt door de Eemlandhoeven. Kosten 5 euro. Zie artikel. Zondag 21 september van 14 - 16 uur IVN-wandeling: Natuur in en rond Park Randenbroek. Start: parkeerplaats kinderboerderij De Vosheuvel, Heiligenbergerweg 187, 3816 AJ. Zaterdag 27 september, 10 uur Provinciale IVN-ledendag te Nieuwegein. Zie artikel.

OKTOBER

Dinsdag 7 oktober, 20.00 uur Lezing: Een voerplaats voor steenmarters Door Zomer Bruijn. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Zaterdag 11 oktober Cusus: Landschapsfotografie Start cursus landschapsfotografie van Het Utrechts Landschap in Stoutenburg. Zie verderop in dit blad. Randenbroek XL Foto: Ton Schockman

Zondag 12 oktober, 14 uur 12 12

AGENDA Wandeling: Landgoed Stoutenburg Het Utrechts Landschap verzorgt een wandelexcursie over landgoed Stoutenburg. De wandeling is niet geschikt voor rolstoelgebruikers. Deelname is gratis. Start bij het informatiecentrum Het Koetshuis Stoutenburg, Stoutenburgerlaan 4, 3835 PB Leusden. Zondag 19 oktober, 14 - 16 uur IVN-wandeling: paddenstoelen in Lockhorst Mét soep. Start: Lockhorsterweg. Zaterdag 25 oktober Nacht van de nacht. Tal van avondlijke activiteiten. Zie internet. Zaterdag 25 oktober, 18 uur Nacht van de Nachtwandeling Voor kinderen en ouders op landgoed Stoutenburg. Aansluitend film. Stoutenburgerlaan 4, Stoutenburg. Organisatie: Ujtrechts Landschap.

WANDELINGEN Zondag 19 oktober, 14.00 - 16.00 uur: paddenstoelen, mét soep. Start: Lockhorsterweg, bij de witte slagboom van het Utrechts Landschap Een beetje natuurmens wil paddenstoelen in de herfst. En ook niet-natuurmensen (bestaan die?) willen paddenstoelen in de herfst, blijkens de enorme aantallen bezoekers die de werkgroep wandelingen al jaren lang op de been krijgt voor de jaarlijkse oktoberpaddenstoelenwandeling.Toegegeven, er is ook al sinds jaar en dag (gratis) een heerlijke kop paddenstoelensoep te krijgen na afloop van de wandeling, maar waarschijnlijk zijn het toch de levende paddenstoelen die zo’n grote aantrekkingskracht hebben op mensen. Daarom gaan we weer traditioneel op zoek naar de bovisten, de amanieten, de boleten, de ruitertjes, de oortjes, de platen, schijfjes,

NOVEMBER

Dinsdag 4 november, 20.00 uur Lezing: Jaar van de spreeuw - stadsvogels Door Jip Louwe Kooijmans. Museum Flehite, Westsingel 50, 3811 BC Amersfoort. Zondag 16 november: 14 -16 uur IVN-wandeling: Speuren naar herfstsporen Start: parkeerplaats Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan 19, 3832 RZ Leusden.

Jonge porseleinzwammen in het Lockhorsterbos. Foto: Gisela Baremans-Panjer

13 13

VERVOLG WANDELINGEN zomen, kelkjes, taailingen, steeltjes, koppen, ridders, trechtertjes, mantels, wieltjes, waaiertjes en naar alle paddenstoelen die gewoon op ‘zwam’ eindigen. En dan vertellen de gidsen weer wat ze weten. Want waarom zou je een sterke formule veranderen? Meer informatie: Rien Jans, tel. 033 - 455 01 52 Zondag 16 november: 14.00-16.00 uur: speuren naar herfstsporen Start: parkeerplaats Kamp Amersfoort, Loes van Overeemlaan 19, 3832 RZ Leusden De wandeling gaat door gevarieerd terrein. Eerst over een deel van het gebied dat bij Kamp Amersfoort hoort. Het is een nationaal oorlogsmonument dat ons doet stilstaan bij een inktzwarte periode uit de geschiedenis. Via gevarieerde bossen lopen we over een stuk terrein van de golfclub. Door de aanleg van de A28 werden enkele landerijen aan de noordkant van landgoed Den Treek-Henschoten afgezonderd. Met de golfbaan de Hoge Kley werd in 1985 een nieuwe bestemming voor dit gebied gevonden. Hierna lopen we door een gebied met heide, open ruimtes met restanten van grote landbouwcomplexen, naaldbossen en gemengde bospercelen. Tijdens de wandeling is er vaak zicht op de toren van de kerk van Oud-Leusden. Het kerkje, waarschijnlijk

uit de twaalfde eeuw, is al ruim een eeuw geleden gesloopt. Door het onvoorspelbare weer in deze periode van het jaar is er ook een grote variatie in wat we mogelijk zullen tegenkomen tijdens de wandeling: de laatste paddenstoelen, de herfstverkleuringen of wie weet: diersporen in de sneeuw? Meer informatie: Ton Schockman, tel. 033 - 45 66 878

Knikkergal. Foto: Ton Schockman

14 14

WERKGROEPEN Werkgroep Handen-uit-de-mouwen én 033GROEN In deze Uitloper roept Jan Oudemans IVN’ers op de handen uit de mouwen te willen steken voor natuur- en groenbeheer in en rond Amersfoort. 033GROEN doet graag een aanbod om dit waardevolle idee gezamenlijk verder uit te werken. 033GROEN is een vanuit het gemeentelijke Centrum voor Natuur- en MilieuEducatie ontstane en gesteunde organisatie met tuinmakelaars die werken aan de ontwikkeling van groene plekken in Amersfoort. Voorbeelden: de Heemtuin Liendert, de Proef-Tuin Isselt, en Maaien met Meerwaarde. 033GROEN steunt ook kleinschalige bewonersprojecten zoals de Meeuwentuin in Liendert,

waarbij een stenige omgeving werd veranderd in een kleine tuin annex ontmoetingsplaats voor bewoners. Het groenbeheer langs het Valleikanaal is nog een voorbeeld waar aan wordt meegewerkt. IVN’ers kunnen binnen de nieuwe werkgroep en samen met 033GROEN nadenken over hoe en waar groene plekken in en rond de stad kunnen worden aangepakt en beheerd. Wellicht kunnen deelnemers voor het IVN een beheersvergoeding verdienen. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij Jan Oudemans van het IVN Amersfoort, of rechtstreeks bij Edgar van Groningen van 033GROEN, via [email protected] of tel. 06 – 14 53 40 44 .

Maaien met Meerwaarde; op Landgoed Schothorst wordt met vereende krachten het hooi, afkomstig van de bloemrijke graslanden, hoog opgeladen. Foto: Saskia Berdenis van Berlekom.

15

STOUTENBURG Landgoeddag Stoutenburg

De jaarlijkse Landgoeddag van Stoutenburg heeft plaats op zaterdag 6 september van 12.00 –17.00 uur. Er is een markt met streekproducten, kunstenaars tonen hun werk en geven minilessen, er zijn concerten in de kapel en kinderen kunnen met materiaal uit het bos een ‘boskop’ maken. De toegang is gratis, parkeren kost 1 euro. Locatie: Heerlijkheid Stoutenburg, Stoutenburgerlaan 4, Stoutenburg (Leusden). Het kinderprogramma wordt mogelijk gemaakt door het Utrechts Landschao.

Cursus landschapsfotografie in Stoutenburg

Het Utrechts Landschap verzorgt een cursus landschapsfotografie. De cursus beslaat twee dagdelen: zaterdagochtend 11 oktober en zaterdagochtend 1 november, van 9.30 – 12.30 uur. De praktijkcursus is voor beginnende en meer gevorderde fotografen die houden van de natuur. Het accent ligt op het leren zien en in beeld brengen van het landschap.De cursus wordt gegeven in het Koetshuis van de Heerlijkheid Stoutenburg. Beschermers betalen 30 euro per

deelnemer, anderen 35 euro. Reserveren en meer informatie via www.utrechtslandschap .

Wandeling Stoutenburg

Het Utrechts Landschap verzorgt een wandelexcursie over landgoed Stoutenburg, op 12 oktober, om 14.00 uur. De wandeling voert door het coulissenlandschap van de Gelderse Vallei, met zijn van oost naar west lopende dekzandruggen en beekdalen. De wandeling is niet geschikt voor rolstoelgebruikers. Deelname is gratis. Start bij het informatiecentrum Het Koetshuis Stoutenburg, Stoutenburgerlaan 4, 3835 PB Leusden.

16

NIMMERDOR Gemeente wil aanpak Nimmerdor De gemeente Amersfoort werkt aan een nieuw beheerplan voor het bos Nimmerdor en het bosgebied Oud Leusden. Doel is duurzame instandhouding van het bos, de paden en de lanen. Beide bosgebieden worden steeds intensiever gebruikt, met name door mountainbikers en hondenuitlaters. De gemeente wil zowel de natuurwaarde als de recreatiewaarde opvijzelen. Dit komt neer op een scheiding van activiteiten. In sommige delen van het gebied zal het accent op natuur gelegd worden en in andere gebieden juist op recreatie. Dit kan betekenen dat het nodig is enkele paden af te sluiten of bepaalde delen van het bos aan te wijzen waar de hond aangelijnd moet worden. Bij een poel bijvoorbeeld kunnen beplanting en grassen zich niet ontwikkelen, omdat honden in de poel zwemmen en graven in de grond rondom de poel. Sommige bomenlanen raken vanwege ouderdom in verval. De gemeente wil bekijken hoe deze lanen hersteld kunnen worden zodat het karakter van het bos behouden blijft. Aan het kappen van een deel van de bomen valt niet te ontkomen. De gemeente meldt zich te realiseren 17

dat dit in Amersfoort ‘gevoelig’ ligt. Tijdens inspraakbijeenkomsten gaven vier op de tien mensen aan soms last te hebben van mountainbikers. Daarom wordt er nu nagedacht over maatregelen die deze fietsers er van weerhouden de kleinere paden te nemen. Eerder al werd een gebruikersonderzoek ingesteld. Daar uit kwam naar voren dat wandelaars soms last hebben van mountainbikers en van honden. In grote lijnen willen bezoekers het bos behouden zoals het nu is. Een onderdeel van het beheerplan is een niet meer zichtbaar ‘sterrenbos’ opnieuw vorm te geven. Elders komen enkele lanen te vervallen om de natuur op die plekken meer kansen te geven. Ongewenste bomen als de Amerikaanse eik en de Amerikaanse vogelkers worden bestreden. De beheermaatregelen worden verdeeld over een periode van tien jaar. Gemeentelijke informatie is te zien op http:// www.amersfoort.nl/nimmerdor.html . Voort is er de stichting Behoud Nimmerdor, bereikbaar via http://www.behoud-nimmerdor.nl/

Egels door Ton Kalwij

Egels komen bijna overal in ons land voor. Overal waar voor een egel iets te eten valt, is hij te vinden. Dat kan zijn in een bos, een park, bij een boerderij of in een gewone tuin. Als er onraad is, trekt hij zijn snuit in en rolt zich op en zet zijn stekels op. Die stekelhuid vormt een goede bescherming tegen de meeste vijanden. Wist je dat een egel wel 16.000 stekels heeft? Levensloop Egels zijn wakker in voorjaar, zomer en herfst. In de herfst slaat hij door veel te eten zo veel mogelijk vet op om tijdens zijn winterslaap te kunnen overleven. Als het kouder wordt zoekt hij een beschutte plek op voor de winterslaap. Dat kan zijn onder een heg, een stapel hout of takken. Soms is dat een schuur of een garage. Egels zijn zoogdieren. Tussen mei en augustus worden jonge egels geboren. Per nest zijn dat drie tot zeven blinde diertjes die pas na twee weken ’s avonds samen met hun moeder op stap gaan. Omdat het meer dan een maand duurt voordat hun stekeltjes hard en sterk zijn, zijn de 18

kleintjes de eerste tijd erg kwetsbaar. Na zes tot acht weken verlaat de moeder ze. De jongen blijven vaak langer bij elkaar, ook tijdens de winterslaap, waardoor ze meer overlevingskansen hebben. De gemiddelde levensverwachting van een egel is vier tot zeven jaar, met een maximum van tien jaar. Vijanden Natuurlijke vijanden van de egel zijn de das en de bunzing. Ook de boommarter, de vos en sommige grote roofvogels (havik, steenarend en oehoe) vangen weleens een egel. De belangrijkste doodsoorzaak is echter verhongering tijdens de winterslaap en het verkeer. Je hebt vast weleens een dode egel op de weg zien liggen. Voedsel Als het donker wordt komen egels tevoorschijn om naar voedsel te zoeken. Dat kunnen wormen, kikkers, vogeleieren en insecten zijn. Maar ook grotere dieren zoals muizen en jonge vogels

kunnen tot het menu horen. Als er een egel in de tuin zit, kun je een schoteltje water neerzetten en dan kijken of hij er van drinkt. Geef géén melk, daar kunnen ze darmklachten van krijgen. Nut en bescherming Egels zijn nuttige dieren. Ze eten veel voor de mens schadelijke insecten en ook slakken. Het is dus ook in ons eigen belang om de egel te beschermen. De egel is beschermd in het grootste deel van zijn verspreidingsgebied. Dat is een groot gedeelte van West-Europa. Het is daar een beschermd dier. Consumptie en het houden in gevangenschap is dus verboden. Door een hek van gaas langs de wegen te plaatsen kan voorkomen worden dat egels worden doodgereden. Mocht je een gewonde

egel vinden, bel dan de Dierenambulance: 06-54 337 407. Om te doen • Als er een vijver met steile kanten in de tuin is, kun je een schuin egeltrapje maken zodat een egel die er in is gevallen op het droge kan klimmen. Egels kunnen zwemmen maar ze kunnen niet tegen steile kanten opklimmen. • Gebruik nooit slakkengif of ander gif in de tuin. • Als je een nest jonge egels vindt, laat het dan met rust. De moeder komt pas terug als je weg bent. • Zorg voor een hoop bladeren en takken in een hoek van de tuin. Daar kunnen de egels onder kruipen.

19

MILIEU Landbouwgif funest voor bodem- en waterleven door redactie op basis van diverse artikelen

Moderne bestrijdingsmiddelen in de landbouw, met name neonicotinoïden, zijn zeer schadelijk voor bodem en water, en daarmee voor flora en fauna. Dit is inmiddels wetenschappelijk vastgesteld. De Nederlandse regering (staatssecretaris Sharon Dijksma) wil het gebruik niet aanpakken. De productie en het gebruik van de giftige middelen gaan vooralsnog onverminderd door. Waar iemand met gezond verstand al lang begreep dat giftige bestrijdingsmiddelen nadelig zijn voor de natuur is dat nu ook wetenschappelijk aangetoond, door de Nijmeegse Radbouduniversiteit. Waar meer insectenbestrijdingsmiddelen gebruikt worden, zijn minder insectenetende vogels. Inmiddels staat ook vast dat het gebruik van de bestrijdingsmiddelen ten koste gaat van bodem- en waterleven. Bekend is dat de toegestane hoeveelheid imidacloprid in het oppervlaktewater in Nederland op veel plaatsen fors wordt overschreden. Een vorige staatssecretaris wilde dit niet laten toetsen omdat het om landbestrijdingsmiddelen ging. Dit ondanks een verzoek van de Unie van Water20

schappen aan de politiek om dit te doen. De Tweede Kamer nam in april een motie van de Partij van de Dieren aan om het gebruik van neonicotinoïden te verbieden. Gebruikelijk is dat een regering gehoor geeft aan een motie van de Tweede Kamer, maar staatssecretaris Dijksma heeft dit vooralsnog geweigerd, naar haar zeggen op juridische gronden. Dit wijst er op dat de regering vreest voor claims van fabrikanten van bestrijdingsmiddelen, en dat van groter belang acht dan behoud van natuur. Ondertussen lijdt die natuur enorme schade. De bestrijdingsmiddelen zitten weliswaar in het plantenzaad, maar komen toch terecht in de bodem. Via de keten van heel kleine beestjes (bacteriën), regenwormen en insecten (ook in het water), naar kikkers, vogels, muizen worden uiteindelijk ook grotere dieren bedreigd. Zodoende dreigt er een herhaling van wat zich in de jaren zestig met DDT afspeelde, toen het aantal roofvogels werd gedecimeerd. De Partij van de Dieren laat het er niet bij zitten en wil direct na het zomerreces een debat over een verbod op de huidige generatie landbouwgif.

COLOFON De Uitloper is het kwartaalblad van het Instituut voor Natuur- en Milieueducatie IVN Amersfoort en omgeving. IVN Amersfoort e.o. Postbus 1012 3800 BA  Amersfoort [email protected] www.ivnamersfoort.nl www.ivnamersfoort.nl/leden.htm Aan deze editie werkten mee: Jan Oudemans, Ruud van Nus, Jette Jongerius, Anneke Abma, Annemiek Homan, Renée van Assema, Jan Huijgen, Ton Schockman, Gisela Baremans, Rien Jans, Ton Kalwij en Edgar van Groningen. Het IVN Amersfoort e.o. heeft voorts een digitale nieuwsbrief, De Vooruitloper, die verschijnt als er iets valt te melden. Redactie: Kees Quaadgras Opmaak: Jette Jongerius Foto’s omslag: Kees Quaadgras Kopij, foto’s en agenda sturen naar: [email protected] Foto’s minimaal op 300 Kb

IVN LIDMAATSCHAP Het IVN, Instituut voor natuur- en milieueducatie, is een vereniging van vrijwilligers en beroepskrachten die streeft naar meer (kennis over) natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Verspreid over Nederland heeft het IVN zo’n 170 plaatselijke afdelingen en elf provinciale consulentschappen. Meer dan 16.000 leden zetten zich actief in voor de natuur en het milieu door middel van allerlei voorlichtende en educatieve activiteiten. Minimum bedragen contributie 2014: Actief lid € 15,Gezinslid € 5,Donateur € 10,Jeugdlid € 10,Maak het bij u behorende bedrag over op giro 367 05 88 ten name van de penningmeester IVN Amersfoort en ontvang vier keer per jaar De Uitloper in de brievenbus, plus voor actuele zaken tussendoor via e-post De Vooruitloper. Leden krijgen voorts het kleurrijke landelijke blad Mens en natuur vier maal per jaar toegestuurd. Aanmelden kan via www.ivnamersfoort.nl.

Kopij voor het zomernummer insturen vóór 10 november! Druk: KlompReproka Deze Uitloper is gedrukt op milieuvriendelijk papier.

21

IN CONTACT Bestuur

Voorzitter Ruud van Nus Tel. 033 - 462 30 11 E-mail [email protected] Secretaris Katja van den Brandt Tel. 033 - 754 95 05 E-mail [email protected] Penningmeester Frans Herwig Tel. 033 - 462 16 60 E-mail [email protected] Mildred Klarenbeek Tel. 033 - 888 50 23 E-mail [email protected] Hennie van Vliet Tel. 033 - 461 90 81 E-mail [email protected]

Werkgroepen

Vleermuizen Hans Peter Reijnders Tel. 033 - 888 50 23 E-mail [email protected] Fotografie Arjan Saaltink Tel. 033 – 888 52 33 E-mail [email protected] Wandelingen Fred van Holland Tel. 033 - 480 35 09 E-mail [email protected] Lezingen (i.s.m. met KNNV, Vogelwacht, gemeente) Anneke Abma Tel. 033 - 433 11 97 E-mail [email protected]

Cursuscoördinatie Gert Lodewijk Tel. 033 - 455 97 79 E-mail [email protected]

Knotten Ananda Hunsche Tel. 033-4622002 E-mail [email protected]

Jeugdwerkgroep Ina Veldhuis Tel. 033 - 480 88 07

Website Hans van den Brandt E-mail [email protected]

Ruimtelijke Ordening-Milieu Olav-Jan van Gerwen Tel. 033 - 456 24 27 E-mail [email protected]

Uitloper en Vooruitloper Kees Quaadgras (redactie) Tel. 033 - 472 87 86 E-mail [email protected]

Duurzaamheid Ineke Winkel Tel. 033 - 47 66 007 E-mail [email protected]

Opmaak Uitloper Jette Jongerius Tel. 033 - 461 79 47 E-mail [email protected]

Eetbare planten vacature

Communicatie (Informatiekraam/Publiciteit) Vacature

22

Veenendaal Buurtstede - ontwerp natuurbelevingsvlonder Ontwerp natuurvriendelijk groen in de stad in overleg met IVN

De natuur ontdekken

Landschapsbeleving Bewegen en ontspannen in de buitenlucht

Kennis van flora en fauna De elementen ervaren

Verbinding tussen stad en land

op goede voet met de aarde

Adviesbureau Haver Droeze - Muurhuizen 165b - 3811 EG - Amersfoort - 033-4613535 - www.haverdroeze.nl

Instituut voor natuur educatie & duurzaamheid Afdeling Amersfoort e.o. Postbus 1012 - 3800 BA Amersfoort

ort.nl amersfo www.ivn formatie: ledenin rt.nl/leden.htm o amersfo www.ivn