Lunch 12.30 ‐ 13.15 uur
Programma blok 1 09.30 uur
Welkom, voorstellen en inleiding dagprogramma
09.40 uur
Herkennen van funderings‐ en vochtproblemen
10.45 uur
Korte pauze
11.00 uur
Herkomst van funderings‐ en vochtproblemen
11.30 uur
Aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid
12.30 uur
Lunch
13.15 uur
Aanpak funderings‐ en vochtproblemen
13.30 uur
Vaststellen leerpunten blok 1
14.00 uur
Einde blok 1
40
Blok 1. Fundatie‐ en vochtproblemen
AANPAK VAN FUNDERINGS‐ EN VOCHT PROBLEMEN
Methoden voor aanpak funderingsproblemen Welke methoden zijn er om funderings‐ en vochtproblemen vanuit de kruipruimte aan te pakken?
Funderingsoplossingen: a) Paalkop verlaging b) Nieuwe (vaak stalen) funderingspalen in vloeren en funderingsbalken binnen en buiten de woning
41
Methoden voor aanpak funderingsproblemen Nieuwe fundering tafelconstructie: in de woning
Nieuwe fundering met uit de muur gedrukte palen: kan binnen en buiten.
Nieuwe fundering met randbalken en palen aan de buitenkant
Voorbeeld film aanpak funderingsherstel
42
Methoden voor aanpak vochtproblemen Welke methoden zijn er om funderings‐ en vochtproblemen vanuit de kruipruimte aan te pakken?
Vochtoplossingen: a) Optrekkend vocht – – –
trasraam en folie in spouw mechanische waterkering chemische waterkering
b) Vocht in en vochtstroom vanuit de kruipruimte – – – –
extra ventilatie kruipruimte drainage kruipruimte bodemafsluiters aanbrengen afdichten transportweg
Mechanische waterkering ‐ bestaand
43
Mechanische waterkering ‐ nieuwbouw
Chemische waterkering
44
Chemische waterkering
Voorbeeld film aanbrengen bodemafsluiter
45
Vochtproblemen in nieuwbouw? • In Bouwbesluit eisen aan nieuwbouw m.b.t. lucht‐ en vochtdicht uitvoeren van de begane grondvloer. • Binnen het Bouwbesluit wordt de vloer gezien als een onderdeel van de buitenschil en dient daarom geïsoleerd uitgevoerd te worden. • Mits goed en zorgvuldig uitgevoerd, zijn hier geen problemen te verwachten. • Palen en funderingen zijn vaak van beton. Ook daarmee weinig problemen.
Herstelkosten? Factoren die mede de hoogte van herstelkosten bepalen: • • • • • • •
aantal te herstellen panden breedte diepte en hoogte pand aantal m1 fundering bestaande constructie(s) het al of niet (deels) onderkelderd zijn ontstane cascoschade aan het pand lengte benodigde palen om fundering te herstellen
Voor opsomming van mogelijke kostensoorten zie syllabus. •
Herstelkosten kunnen aanzienlijk oplopen. Aangeraden wordt voor een onderbouwing van de kosten een kostendeskundige te raadplegen en offertes aan te vragen.
•
Ook de financiering en het kunnen meedoen van alle betrokkenen is een belangrijk aandachtspunt in het herstelproces.
46
Herstelkosten?
Leerdoelen 2014 BEHAALD Blok 1. Fundatie‐ en vochtproblemen A. Funderingsproblemen herkennen / benoemen. B. Vochtproblemen herkennen / benoemen. C. Oplossingen / maatregelen voor funderings‐ en vochtproblemen benoemen / berekenen. D. Veilig advies m.b.t. funderings‐ en vochtproblemen benoemen / beargumenteren. E. Risico’s in aansprakelijkheid bij foutief handelen benoemen.
47
Groepsopdracht 3 ‐ Vaststellen tips en aanbevelingen blok 1 Tijdsduur 10 minuten Terugvertalen van het geleerde van blok 1 in tips & aanbevelingen voor de eigen praktijk. Gevraagd: Iedere groep bepaalt ter afsluiting 2 ‐ 3 tips of aanbevelingen, schrijf iedere tip op een eigen post‐it.
Bespreking tips en aanbevelingen groepen Welke eerste tips hebben jullie voor elkaar vanuit dit blok terug naar de eigen praktijk? • Tips en aanbevelingen met Post ‐its • Te plakken na afloop op de wand
48
HC 2014 Wonen dag 1 Bouwkunde
2) Waardering isolatie‐ en duurzaamheidsmaatregelen
Blok 2. Isolatiemaatregelen en duurzaamheidsinstallaties Doel kunnen benoemen, maatregelen herkennen en kunnen benoemen, globale kosten, investering en rendement inschatten, argumenten geven voor meerwaarde maatregelen.
49
2. Comfortabeler en duurzamer • Naar schatting hebben 80% van alle bestaande woningen op dit moment een slechte energiebalans en wat gepaard gaat met hoge ‘energielasten’. • Er is een toenemende oplegging vanuit regelgeving maar ook een toenemende vraag naar meer duurzame en energiebesparende woningen… • Het Energielabel (EPA) is wel verplicht, maar hoe is de praktijk? Belangrijke wijzigingen worden vanuit Europa ons verder opgelegd. • Er circuleren op dit moment allerlei initiatieven, ideeën, pilots, innovaties en concepten en snel veranderende inzichten. Er is veel kennis voor de makelaar beschikbaar, maar waar? • Na afloop bent u nog beter in staat om een adviserende rol te vervullen…
Adviserende rol naar koper en verkoper Onderzoek, bemiddeling en belangenbehartiging… Dit vraagt om bouwkundige expertise van het comfortabeler, energiezuiniger en duurzamer maken van de woning.
50
Leerdoelen 2014 Blok 2. Isolatie‐ en energie besparende maatregelen A. Doel van het gebruik van isolatie‐ en duurzaamheidsmaatregelen kunnen benoemen. B. Isolatiemaatregelen en duurzaamheidsinstallaties, gericht op woonhuizen kunnen herkennen en benoemen. C. Globale kosten isolatiemaatregel en installatie kunnen inschatten. D. Investering rendement kunnen berekenen. E. Argumenten kunnen geven voor de meerwaarde van een ingevoerde of in te voeren maatregel.
Programma blok 2 14.00 uur
Inleiding & Kennisquiz
14.20 uur
Informeren omtrent ontwikkelingen sinds HC 2012
14.40 uur
Opdracht beoordeling bestaande woning
15.00 uur
Korte pauze
15.15 uur
Uitleg mogelijkheden, bronnen en aandachtspunten
15.30 uur
Vaststellen leerpunten blok 2
15.50 uur
Evaluatie, samenvatting en afsluiting trainingsdag
16.00 uur
Einde blok 2 & trainingsdag 1
51
Koop/Verkoopproces vanuit (Ver)Koper Welke motieven leiden o.a. tot koop? Externe factoren Woonplaats
Gevoel Emotie Prijs
Interne factoren Ruimte
Woonwijk
Uitzicht
Voorzieningen in omgeving
Lichtinval Comfort
Ligging & oriëntatie
Energie
Effect van maatregelen? Comfort
maatregelen
Energie prestatie
Dak Gevel Glas Kieren en naden Vloer Installaties
Energie lasten
52
Comfort?
HOREN
Geluid Stilte Lawaai
ZIEN
Uitzicht Mooi Afwerking
VOELEN
Warmte Behaaglijk Comfortabel
Energie prestatie? Waarvoor is in een woning energie nodig? • • • • •
Verwarming Koeling Warm tapwater Hulpenergie Huishoudenergie
53
Energie prestatie? Definitie Energieprestatie van een gebouw De berekende of gemeten hoeveelheid werkelijk gebruikte of geschatte netto afgenomen energie, nodig om aan de vraag te voldoen, die verbonden is aan de gestandaardiseerd gebruik van een gebouw en die onder andere de energie omvat voor gebruik van verwarming, koeling, be‐ en ontvochting, ventilatie, warmtapwater bereiding en verlichting. BRON: NEN 7120:2011 nl Energieprestatie van gebouwen ‐ Bepalingsmethode
Eisen aan Energiezuinigheid woning? Bouwbesluit
Energieprestatie coëfficiënt [woningen] Dit is de waarde van een berekening waarmee de energiezuinigheid van een gebouw wordt berekend en uitgedrukt. jaar
waarde
%
1996
1,4
1998
1,2
14,3%
2003
1,0
16,7%
2006
0,8
20%
2011
0,6
25%
2015
0,4
33%
2020
0,0
100%
54
Verloop van eisen aan energiezuinigheid
aardgas
oliecrisis
woningnood
duurzame energie
toekomst
Energieneutraal bouwen?
Energie lasten? Hoe E‐bewust is uw Klant? Opbrengsten • • • •
Energie opbrengsten Energie subsidie Waarde behoud Comfort
Lasten • • • •
Investeringskosten Onderhoudskosten Vervangingskosten Afschrijving
55
Energie besparende maatregelen? Hoe maak je een woning E‐zuiniger? • Warmte verlies beperken • Warmte winst optimaliseren • Luchtkwaliteit waarborgen • Energieverbruik verlagen • Hernieuwbare energie gebruiken
Energie besparende maatregelen
56
Energie besparende maatregelen Beter isoleren en meer luchtdicht is dus minder energie vragen! Echter beter isoleren, betekent ook meer aandacht voor ventileren!
Energie besparende maatregelen Isoleren
Materialen Energie besparing Installaties Ventileren
Luchtdichtheid
57
Niet Luchtdicht? Energieverlies! Luchtdicht bouwen vraagt om een goed ventilatiesysteem!
• 0,3 m3/s infiltratie ‐> 312 m3 aardgas per jaar • 0,2 m3/s infiltratie ‐> 208 m3 aardgas per jaar • 0,1 m3/s infiltratie ‐> 104 m3 aardgas per jaar
Het zit ‘m soms in een klein detail…
58
Weten is meten!
Weten is meten! Bepalen posities luchtlekkages en thermische bruggen d.m.v. thermografie Zonder drukverschil
Bij onderdruk
59
Weten is meten! Bepalen posities luchtlekkage d.m.v. thermografie
Weten is meten! Bepalen posities thermische brug d.m.v. thermografie
60
Energie besparende maatregelen Dak Gevel Glas Kieren en naden Vloer Installaties
Verhoging van E prestatie & Comfort Verlaging van E lasten Comfort
Dak Gevel Glas Kieren en naden Vloer Installaties
maatregelen
Energie prestatie
Energie lasten
61
Verhoging van E prestatie & Comfort Verlaging van E lasten Zoek naar de juiste balans! • Dak: ca. 35% E verlies Aanpak Dak: flink E besparend; relatief weinig comfort verhogend • Gevel: 10 – 15 % E verlies Aanpak Gevel: relatief E besparend; aanzienlijk comfort verhogend • etcetera
Koop/Verkoopproces vanuit de Makelaar Externe factoren Financiering Draagkracht
Woonplaats Woonwijk Voorzieningen omgeving Ligging en oriëntatie …
Mogelijkheden Regulier Maandlasten Subsidies
Tools voor de makelaar
Interne factoren Ruimte Kwaliteit Uitzicht Lichtinval Comfort Energie …
Energielabel Maatregelen
Vloer Gevel Glas Dak Ventilatie Verwarming Hernieuwbare energie
62
Blok 2. Isolatiemaatregelen en duurzaamheidsinstallaties
KORTE KENNISQUIZ ALS OPFRISSER VAN KENNIS HC 2012
Individuele opdracht (4) Even een korte herhaling van HC 2012 In totaal 6 korte vragen om de lesstof van HC 2012 even op te frissen… Tijdsduur 10 minuten ‐ bespreken 10 minuten
63
Kennisquiz • Vraag 1. Wat is het verschil tussen een zonneboiler en een zonnepaneel?
Kennisquiz • Vraag 2. Wat is het principe van de werking van een warmtepomp en waar staat ‘KWO’ voor?
64
Kennisquiz • Vraag 3. Wat is het gem. jaarverbruik voor een woning aan KWH elektra en m3 aardgas? – Een huishouden verbruikt gemiddeld in Nederland ca. 3.500 KWH stroom en 1.600 m3 gas.
Kennisquiz • Vraag 4. Definitie van een “energieneutrale” woning. – In een Energieneutrale woning wordt evenveel energie opgewekt als er wordt gebruikt. Belangrijkste feiten: – Een Energieneutrale woning wekt zelf energie op. – (Energiebesparende) Maatregelen zoals isoleren, zorgen ervoor dat het energieverbruik laag is.
65
Kennisquiz • Vraag 5. Maatregelen om energie te besparen…
Kennisquiz Vraag 5. Juiste volgorde? • • • • •
Warmte verlies beperken Warmte winst optimaliseren Luchtkwaliteit waarborgen Energieverbruik verlagen Hernieuwbare energie gebruiken
66
1. Oriëntatie en Compactheid
Hernieuwbare energie gebruiken
Energieverbruik verlagen
Luchtkwaliteit waarborgen
Warmte winst optimaliseren
Warmte verlies beperken
Kennisquiz
x x x
2. Luchtdicht en thermische brug vrij
x
3. Isoleren
x
x
4. Glas en kozijnen
x
x
x
x
x
x
x
x
x
5. Installaties
x x
Kennisquiz Bestaande bouw
Energieprestatiecertificaat
Kantoor
Energieklasse
Afgegeven conform de Regeling energieprest atie gebouwen
zeer energie zuinig
• Vraag 6. Wanneer is de EPA ingevoerd en wat was het ‘oorspronkelijke’ doel ervan?
A++<0,50
A
.,..
B
B 1,06-1,15
B
.,..
C
C 1,16-1,30
C
.,..
D
D 1,31-1,45
D
.,..
E
E 1,46-1,60
E
.,..
F
F 1,61-1,75
F
.,..
G
B >1,75
G
.,..
A
A+ 0,51-0,70 A 0,71-1,05
zeer energie onzuinig
De energieprestatie van een bestaand utiliteitsgebouw wordt uitgedrukt in de energie-index. het get al geeft de energieprest atie van een gebouw aan. Deze word t berekend op basis van de gebouweigen-
EPA is een uitkomst welke aangeeft hoe energiezuinig de woning is ten opzichte van een vergelijkbare gemiddelde woning. G = zeer energie Onzuinig; A+++ = Zeer energie zuinig.
.,..
schappen, gebouwgebonden inst allaties en een gest andaardiseerd bewoners/gebuikersgedrag. (Het gestandaardiseerde energieverbruik per vierkante meter gebruiksoppervlakte is .... MJ/m 2.)
adres gebouw:
.. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .
volgnummer gebouw:
opnamedatum:
. .. . .. . .. . .. . .
certificaat geldig tot:
. .. . .. . .. . .. . .
certificaatnummer:
. .. . .. . .. . .. . .
.. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .
Is het certificaat afgegeven op basis van een ander represent atief gebouw of gebouwdeel?
. .. . .. . .. . .. . .
adres ander represent atief
.. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .
opnamedatum:
. .. . .. . .. . .. . .
gebouw of gebouwdeel:
.. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. .
certificaat geldig tot:
. .. . .. . .. . .. . .
Adviesbedrijf Naam:
.. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . ..
Inschijvingsnummer:
. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. . ..
Handtekening adviseur:
. .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .. . .. . .. .. . .
– Ingevoerd in 2008. Het Energielabel vloeit voort uit Europese verplichtingen in wet‐ en regelgeving (o.a. Kyoto 1997 / EPBD 2002 / 2010). – Het huidig systeem flopte bij gebrek aan sancties. – NL is vanuit de Europese Commissie al meerdere keren gewaarschuwd en ingebreke gesteld vanwege gebrekkige implementatie EPA. – Volgens Ministerie vooral bedoeld als bewustwordingsinstrument voor de bewoner bij het stimuleren van energiebesparing.
67
Blok 2. Isolatiemaatregelen en duurzaamheidsinstallaties
INFORMEREN OVER NIEUWE ONTWIKKELINGEN SINDS HC 2012
Nieuws over energiebesparing en duurzaamheid Even bijpraten over laatste ontwikkelingen 1. Voorstel vereenvoudiging energielabel 2. Informeren over “De Energiesprong” 3. Informeren over “De Stroomversnelling” 1. Aanstippen websitetools voor makelaars.
68
1) Verwachte wijziging energielabel Citaten uit de brief van 16 mei 2013 van Min Blok aan de Tweede Kamer over vereenvoudiging E‐label…
“Bij het kopen van een woning worden particulieren vooral geleid door het gevoel, de locatie en de geschiktheid van de woning. De E‐prestatie speelt meestal een beperkte rol in de afweging van het kopen van een huis.” “Nog weinig consumenten zijn zich bewust van de hoogte van de energierekening en dat de energieprestatie van hun woning daarmee te maken heeft.”
1) Verwachte wijziging energielabel Citaten uit de brief van 16 mei 2013 van Min Blok aan de Tweede Kamer over vereenvoudiging E‐label…
“Particuliere woningeigenaren moeten we meer verleiden om te investeren in de energieprestatie van hun woningen. Niet omdat het moet, maar omdat men het wil…” “Wens tot goedkoper en nuttiger maken van EPA als bewustwordingsinstrument bij het stimuleren van energiebesparing van woningen.”
69
1) Verwachte wijziging energielabel Voorstel aanpassingen • 1 berekeningsmethodiek voor Bestaande bouw en voor Nieuwbouw • Invoering van 2 varianten: EPA‐light & EPA standaard
70
2) De Energiesprong
Innovatieprogramma Energiesprong is een aanjager: een innovatieprogramma dat Platform31 tot eind 2014 uitvoert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Doel van het programma is om op grote schaal vraag en aanbod te laten ontstaan voor gebouwen zonder energienota: woningen, kantoren, winkels, gebouwen van zorginstellingen.
2) De Energiesprong
Beter wonen zonder energiekosten. Dat kan! Het geld dat huiseigenaren nu aan de energierekening uitgeven, kan omgezet worden in een lening om een slimme verbouwing te betalen. Zo slim dat het huis even veel energie opwekt als nodig is. Zo zijn ze in één klap comfortabeler, mooier en dus waardevoller. Terwijl de woonlasten gelijk blijven.
71
3) De Stroomversnelling Deal De Stroomversnelling: 111.000 huurwoningen naar energienota=0 Vier bouwers en zes woningcorporaties tekenden 20 juni 2013, in het bijzijn van de minister van Wonen, Stef Blok, de deal ‘Stroomversnelling’, voor de eerste 11.000 woningen. Dit initiatief moet uiteindelijk resulteren in een degelijke renovatie van 111.000 woningen, terwijl voor de huurders de woonkosten in de meeste gevallen gelijk kunnen blijven. Dit kan door combinatie van drie nieuwe ideeën: 1. huurders betalen hun energiekosten aan hun corporatie, 2. corporaties investeren dat geld in renovatie en 3. bouwers leveren duurzaam gerenoveerde woningen zonder energiekosten. Bron: Energiesprong.nl
4) Bronnen en tools voor Makelaars Externe factoren Financiering Draagkracht
Woonplaats Woonwijk Voorzieningen omgeving Ligging en oriëntatie …
Mogelijkheden Regulier Maandlasten Subsidies
Tools voor de makelaar
Interne factoren Ruimte Kwaliteit Uitzicht Lichtinval Energielabel Comfort Energie …
Maatregelen
Vloer Gevel Glas Dak Ventilatie Verwarming Hernieuwbare energie
72
4) Bronnen en tools voor Makelaars • Milieucentraal.nl • MeerMetMinder.nl • Woningchecklist.nl • Energiesubsidiewijzer.nl • Energiebesparingsverkenner.nl • rev.webstate.nl • VerbeterUwHuis.nl In drie stappen naar een comfortabeler en energiezuiniger woning.
www.milieucentraal.nl
73
www.meermetminder.nl
www.woningchecklist.nl
74
www.energiesubsidiewijzer.nl
www.energiebesparingsverkenner.nl
75
http://rev.webstate.nl
www.verbeteruwhuis.nl
76
Theepauze 15.00 ‐ 15.15 uur
Groepsopdracht 5 ‐ Advisering in E‐besparende maatregelen Tijdsduur 20 min
Gegeven: Woning in de verkoop / aankoop. Bekijk de eerder verstrekte gegevens van deze woning. 1. Geef een indicatie van het huidige energielabel. Onderbouw dit vanuit een van de websites zoals eerder aangegeven. 2. Welke belangrijkste energiebesparende maatregelen zou je als aankoopmakelaar in dit pand adviseren en welk energielabel is daarmee dan maximaal haalbaar? 3. Welke besparing (indicatie) zou dat opleveren aan energielasten per maand?
Gebruik hiervoor VerbeterUwHuis.nl
77
Groepsopdracht 5 ‐ Advisering in E‐besparende maatregelen
Blok 2. Isolatiemaatregelen en duurzaamheidsinstallaties
TER AFSLUITING…
78
Adviserende rol naar koper en verkoper Belangrijkste rol makelaar/taxateur? • Expertise (laten) inbrengen. • Bemiddeling in vastgoedtransacties. • Behartiging belangen bij aankoop / verkoop. • Tot stand brengen van transacties!
Adviserende rol naar koper en verkoper Onderzoek, bemiddeling en belangenbehartiging… Dit vraagt om bouwkundige expertise van het comfortabeler, energiezuiniger en duurzamer maken van de woning.
79
Adviserende rol naar koper en verkoper Externe factoren Financiering Draagkracht
Woonplaats Woonwijk Voorzieningen omgeving Ligging en oriëntatie …
Mogelijkheden Regulier Maandlasten Subsidies
Tools voor de makelaar
Interne factoren Ruimte Kwaliteit Uitzicht Lichtinval Energielabel Comfort Energie …
Maatregelen
Vloer Gevel Glas Dak Ventilatie Verwarming Hernieuwbare energie
Verduurzamen van bestaande woningen
Bron: Bouwhulpgroep
80
Verduurzamen van bestaande woningen
Bron: Bouwhulpgroep
Verduurzamen van bestaande woningen Er staan heel wat woningen klaar om aangepakt te worden…
Bron: Bouwhulpgroep
81
Uitdagingen voor de makelaar / taxateur • Beleid van verleiden naar verplichten – Invoering EPA‐light en EPA standaard?
• Consument Energiebewuster maken – Pro actieve rol Makelaar / taxateur – Op de hoogte blijven van ontwikkelingen – Weten is meten! – Maatwerkadvies kunnen leveren. – Website Makelaar uitbreiden met info mogelijkheden.
Leerdoelen 2014 BEHAALD Blok 2. Isolatie‐ en duurzaamheidsmaatregelen A. Doel van het gebruik van isolatie‐ en duurzaamheidsmaatregelen kunnen benoemen. B. Isolatiemaatregelen en duurzaamheidsinstallaties, gericht op woonhuizen kunnen herkennen en benoemen. C. Globale kosten isolatiemaatregel en installatie kunnen inschatten. D. Investering rendement kunnen berekenen. E. Argumenten kunnen geven voor de meerwaarde van een ingevoerde of in te voeren maatregel.
82
Groepsopdracht 6 ‐ Vaststellen tips en aanbevelingen blok 2 Tijdsduur 10 minuten Terugvertalen van het geleerde van blok 2 in tips & aanbevelingen voor de eigen praktijk. Gevraagd: Iedere groep bepaalt ter afsluiting 2 ‐ 3 tips of aanbevelingen, schrijf iedere tip op een eigen post‐it.
Bespreking tips een aanbevelingen groepen Welke laatste tips hebben jullie voor elkaar vanuit dit blok terug naar de eigen praktijk? • Tips en aanbevelingen met Post ‐its • Te plakken na afloop op de wand
83
Afsluiting
Evaluatie en administratie (Uitwerkingen)
Vergeet niet uit te scannen!
HC 2014 Wonen dag 1 Bouwkunde
1) Funderings‐ en vochtproblemen 2) Waardering isolatie‐ en duurzaamheidsmaatregelen
84
