Liturgie Leer-van-de-kerk-dienst Emmen, 28 december 2014 Thema: hoe heidens bent u? (met viering maaltijd van de Heer)
Welkom en mededelingen Votum Zegengroet Genade voor u en vrede van Hem die is en die was en die komt, en van de zeven geesten voor zijn troon, en van Jezus Christus, de betrouwbare getuige, de eerstgeborene uit de doden,en de heerser over de vorsten van de aarde. Amen Intochtslied: Gezang 78:1,2,3 Viering maaltijd van de Heer. Lezen formulier V. Geloofsbelijdenis: Gezang 179a. Na de viering zingen: Gezang 52:1,2 Gebed Schriftlezing: 2 Korintiers 8:1-15 Zingen: Gezang 47:1,3,4,5,6 Preek Amenlied: Gezang 48:1,4 Inzameling van de gaven Slotzang: Opwekking 428 (Amazing Grace) Zegen Moge de Here u zegenen en u beschermen, moge de Here het licht van zijn gelaat over u doen schijnen en u genadig zijn, moge de Here u zijn gelaat toewenden en u vrede geven. (Amen)
Hoe heidens bent u?
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman 28 december 2014
1
Preek Leer-van-de-kerk-dienst
Hoe heidens bent u?
Emmen, 28 december 2014
Volk van God, geliefde gemeente van Jezus Christus, [dia1] Hoe heidens bent u / ben jij? Rare vraag? Lastig? Ik kreeg vooraf in elk geval maar weinig respons... Heidens. Dat klinkt niet fijn. Dat wil je niet wezen: een heiden. Als je iemand op straat vraagt of ie 'n heiden is, dan denk ik dat 'ie zal zeggen van niet. Ook al gelooft 'ie nergens in en leeft ie helemaal van God los, een heiden? Nee... Wel grappig hier in Drenthe om te weten dat het (Nederlandse) [dia2] woord heiden afstamt van heidebewoner. Heide hebben we hier immers (gelukkig nog steeds) volop! De mensen die hier vroeger op de heide woonden, waren arm, hadden weinig te makken, en waren, zeker in de ogen van de 'stadsen' ongemanierd, of met een deftig woord: niet geciviliseerd. Oftewel: boers, barbaars. Van de heide dus, heidens. Gaandeweg kreeg heiden [dia3] de betekenis van nog niet bekeerd, en zo wordt het nu vaak opgevat, waarbij iedereen dan vanuit de eigen godsdienst redeneert. Voor christenen zijn niet-christenen heidenen, voor moslims zijn niet-moslims het, en voor Joden niet-Joden. Dat laatste is trouwens ook de betekenis in de Bijbel:[dia4] heidenen in de Bijbel zijn de niet-Joden, de gojim, de volkeren. Nu hebben we pas Kerstfeest gevierd. Het wonder dat Gods Zoon mens onder de mensen werd. Of, zoals we prachtig verwoord lazen in 2 Korintiers 8: [dia5] Jezus Christus was rijk, maar is omwille van U arm geworden, opdat u door zijn armoede rijk zou worden. En wat heerlijk, dat dat niet alleen voor de Jood maar ook voor de heiden geldt! Zoals we net met de oude Simeon zongen: [dia6] Een licht zo groot zo schoon, gedaald van 's hemels troon, straalt volk bij volk in d'ogen, terwijl 't het blind gezicht, van 't heidendom verlicht en Israël zal verhogen. We zijn God dankbaar dat het heil voor alle volken bestemd is, en dat het goede nieuws de wereld is doorgegaan, en ook onze landstreken heeft bereikt. Dankbaar dat God predikers gezonden heeft die de heidenen hier hebben verteld van de redding door Jezus Christus. Dankbaar voor de werking van Gods Geest waardoor velen tot geloof zijn gekomen. Voor het licht dat ging schijnen in de duisternis. Je hebt de namen vast wel 's geleerd: Willibrord, Bonifatius, Liudger... En kent de verhalen erbij, van [dia7] Bonifatius die ergens een godeneik omhakt. Bonifatius deed dat met opzet, om de heidenen te laten zien dat hun goden (zoals Wodan, Donar, Frija) geen macht hebben. Maar de mensen die er bij stonden waren doodsbang natuurlijk, want nu zou Wodan toornig worden en de man met de bijl straffen... Niet dus. Op Tweede Kerstdag was ik in het Drents Museum, en wat me boeide waren de veenlijken. [dia8] Pas nu ik in Emmen woon valt me natuurlijk op dat het oudste veenlijk gevonden is hier vlakbij in Emmer-Erfscheidensveen. Zo bijzonder, dat je zit te kijken naar de overblijfselen van iemand die 3000 jaar geleden heeft geleefd... Een man in mooie kleren, maar die niet toevallig in het veen terecht is gekomen... Nee, hij is met palen vastgepind in de grond. Waarschijnlijk is hij geofferd aan de goden... Maar waarom in vredesnaam gebeurt zoiets?! Ok, dat je iets offert, maar iemand, een mensenleven? Bekend zijn ook de gruwelijke verhalen over kinderoffers... Waarom doen mensen dat? Daar zit sowieso [dia9] angst bij. Angst voor de onvoorspelbare goden. Voor de woede van de Hoe heidens bent u?
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman 28 december 2014
2
goden die vaak zichtbaar is in natuurkrachten: onweer, hagel, storm, regen en droogte, etc Om je angst daarvoor in goede banen te leiden, breng je dan een offer, om je god zo gunstig te stemmen, zodat het vreselijke onweer jou niet zal treffen, en zodat er regen of juist zon en warmte zal zijn waardoor de oogst van jouw land goed zal worden, en zodat die vreselijke ziekte aan jouw huis voorbij gaat. Angst, [dia10] maar dus wel gekoppeld aan berekening. Want je brengt dat offer in de hoop en verwachting dat het wat oplevert. Je brengt dat offer aan je godheid, zodat hij je genadig zal zijn en je zal geven wat je wenst... Dat is in mijn ogen kenmerkend voor wat heidens is, het principe [dia11] do ut des. Do ut des is latijn en betekent: ik geef opdat jij geeft. Jij geeft de godheid wat, in de hoop en verwachting dat die godheid jou er wat voor teruggeeft. En hoe meer je wilt hebben, hoe meer je geeft (vandaar dat er dus zelfs mensen geofferd werden). [dia12]Dit principe, do ut des, komt natuurlijk niet zomaar uit de lucht vallen. Het is gebaseerd op hoe het bij mensen werkt. Net gisteren las ik in de krant een boekbespreking over onderzoek waaruit blijkt dat mensen voor elke gunst die ze krijgen iets terug willen doen. Dus we weten precies hoe het werkt: ik geef hem of haar iets, zodat ik er ook weer wat voor terugkrijg. Zo manipuleren we mekaar: do ut des! Ik geef, opdat jij geeft. Probeer dat 's even bij je te houden, en daarover na te denken. Want de vraag vanmiddag is: [dia13] hoe heidens bent u? In onze landen is dan wel het evangelie gebracht, de goede boodschap van de redding door Jezus Christus, maar betekent dat dat alle heidendom weg is? Je hoort juist dat het heidendom weer steeds meer terugkomt. En dat zie je ook. Kijk je in de boekwinkel bij religie dan staan daar vooral boeken over esoterie. Mensen willen niet meer in een god die een persoon is geloven, maar wel in een god die een kracht is, en verscholen zit in jezelf, of in een steen, of in vuur, of in energie. Je ziet het ook in de belangstelling voor rituelen: het branden van kaarsjes, het ophangen van een alziend oog, het hechten aan een amulet of mascotte. Sporters die denken dat een wedstrijd pas goed gaat als ze eerst een kruisje slaan, en precies die schoenen en dat shirt aan hebben en als ze met die voet de eerste stap op het veld zetten... Hoe heidens bent u? Als christen denk je dan misschien een beetje schamper dat de rollen nu in feite zijn omgedraaid: de heidenen wonen nu aan de grachtengordel, en de niet-heidenen op het platteland. Maar uit onderzoek blijkt dat juist op de biblebelt nogal wat tradities en gebruiken op z'n minst herinneren aan het heidendom, zoals het klokluiden, het vuurwerk en al die andere buitensporigheden die er zo rond de jaarwisseling zijn... Lastig is natuurlijk dat heidense gebruiken bij de overgang naar het christelijke geloof zijn blijven bestaan en verchristelijkt. Waarom vieren we het kerstfeest in december? Dat is niet omdat Jezus in december geboren is. [dia14] Maar wel omdat de heidenen gewend waren de zonnewende te vieren, dat de dagen weer langer worden, en de zon/het licht wint aan kracht. Symbolisch kan je dat goed toepassen op wie Jezus is en wat Hij heeft gedaan... Maar ik denk nu wel 's: laten we kerst eens vieren in de zomer. Want het tegenwoordige kerstgevoel schijn je alleen nog te krijgen als het sneeuwt...
Hoe heidens bent u?
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman 28 december 2014
3
Lastig is verder dat dingen die op zich goed zijn (zoals geld, eten, kleding, seks, macht) toch slecht kunnen worden. Die mooie dingen kunnen een afgod voor je worden door hoe jij ermee omgaat. Hetzelfde geldt voor rituelen en tradities. [dia15] Hier in Nederland hebben we de gewoonte onze handen te vouwen en ogen dicht te doen bij het bidden. Maar is een gebed pas goed als het zo gebeurt? Veel mensen bidden voor en na het eten. Maar hoe kan het dat je je schuldig voelt als je een keer niet voor of na het eten bidt? Niet voor niets wordt aan ouders die hier hun kind willen laten dopen gevraagd of ze dat niet uit gewoonte of uit bijgeloof doen. [dia16] We hebben vandaag avondmaal mogen vieren – een prachtig teken van God, waarin Hij voor onze zintuigen tastbaar maakt hoe intens we verbonden zijn aan Christus. Maar ook dit goede avondmaal kan je heidens vieren, vanuit een heidense gedachte. Uit angst – want oei, wat als ik niet meevier? Uit berekening – ik ben er toch maar mooi weer bij, nu zal God mij wel gunstig gezind zijn. Met die gedachten kan je ook bidden, en bijbellezen en naar de kerk gaan en goede dingen doen. Begrijp me goed: ik zeg niet dat je dus maar beter kunt stoppen met bidden of bijbellezen of naar de kerkgaan of goede dingen doen. Maar wel heel belangrijk is de vraag: [dia17] WAAROM bid je, WAAROM lees je uit de bijbel, WAAROM ga je naar de kerk, WAAROM doe je goede dingen? Vergis je niet: je kan dat met heidense motieven doen. Ik geef, opdat jij (opdat U Here God) geeft. Als je bidt – verwacht je er dan iets voor terug van de HERE (bijvoorbeeld dat Hij je toch wel geeft waar je om gevraagd hebt)? Als je bijbelleest – doe je dat om er iets voor terug te krijgen (bijvoorbeeld dat je toch op z'n minst wel geraakt wordt)? Als je naar de kerk gaat – verwacht je dan dat het je iets oplevert (bijvoorbeeld dat God het allemaal bijhoudt in zijn grote boek, en straks, als het afgelopen is alles bij elkaar optelt en tevreden kan zijn over jou)? Als je goede dingen doet in je omgeving – wil je daar op de een of andere manier toch niet iets voor terug hebben? (Dat zeg je uiteraard niet, en als iemand het je vraagt, ontken je het: natuurlijk niet!, maar diep in je hart...hoop je het wel en ben je teleurgesteld als je niks krijgt...) Hoe heidens bent u? WAAROM doe ik wat ik doe? Ik geef toe: dat is nog best wel lastig, om daar achter te komen, dat bij jezelf te ontdekken. Ok, ik ga dan vandaag aan het avondmaal, maar waarom doe ik dat eigenlijk? Het is heilzaam en dus goed, zulke dingen van tijd tot tijd af te vragen. Ga daarom eens rustig in je stoel zitten, of op bed liggen, en denk daar een tijdje over na. Waarom doe ik wat ik wel doe of juist niet doe? Wat is mijn drive? Wat denk ik ermee te bereiken? (Je kunt daarbij ook de vragen gebruiken die op de bijlage bij de preek staan.) Onderzoek hoe heidens u of jij nog bent... Want het evangelie van redding door Jezus Christus en door Hem alleen is echt totaal anders. Dat begint al meteen bij God zelf: [dia18] God vraagt niet, Hij eist niet van alles. God zegt niet: jij moet eerst dit en dat en zus en zo, en dan zullen we wel 's zien... Nee, de Vader van Jezus Christus [dia19] geeft zelf. Vrijheid, redding. God geeft zijn Zoon. En waarom doet Hij dat? Doet God dat om ons te pleasen, om wat van ons gedaan te krijgen, ons Hoe heidens bent u?
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman 28 december 2014
4
naar zijn hand te zetten, te manipuleren? Nee, de Vader van Jezus Christus geeft uit liefde. Omdat Hij waarlijk en onvoorwaardelijk van ons houdt, zoveel zelfs dat Hij zijn eigen Zoon geeft om ons te redden. God geeft, en het enige wat Hij wil is dat je het cadeau van je redding door Jezus Christus aanneemt. Dat je Hem gelooft. Niet meer en niet minder. Alleen – als je dat cadeau aanneemt, gebeurt er wel wat met je! Want als je doorhebt dat je je redding te danken hebt aan Jezus, en aan Jezus alleen, ontdek je ook dat je er dus zelf niks meer voor hoeft te doen (als dat al zou kunnen!) Dus dat hele heidense systeem van do ut des (ik geef opdat jij geeft) is volledig overbodig: God geeft niet pas nadat jij er van alles voor gedaan hebt. Welnee – Hij heeft al lang gegeven! [dia20] En God kent je als zijn kind, en houdt zoveel van je, dat Hij je alles geeft wat goed voor je is. Dat is niet altijd hetzelfde als waar jij zelf om vraagt, of wat jij zelf denkt dat goed voor je is... Maar je bent zijn kind, ga daarvan uit. Je bent het, probeer het niet steeds opnieuw te worden! Nog een keer: als je dat cadeau aanneemt, gebeurt er wel wat met je, daar kun je op wachten! Wat gebeurt er namelijk? Die liefde van God werkt aanstekelijk. [dia21] Als je de liefde van God kent, als je jezelf aanvaardt weet als Gods kind, dan ga je zelf ook liefhebben. God bovenal en je naaste als jezelf. Dan ga je bidden en bijbellezen en naar de kerk en goede dingen doen niet om er zelf beter van te worden, of omdat het voor je gevoel moet, of uit een soort angst en berekening, maar dan doe je dat omdat je van God en van jezelf en van je naaste houdt. Zie maar hoe dat in Macedonie ging destijds (2 Korintiers 8). De christenen daar waren door allerlei ellende zwaar op de proef gesteld. Ook zijn ze arm. Dus geloven in Jezus wil niet perse zeggen dat je leven als over rozen gaat. Tegelijk zijn ze vervuld van een overstelpende vreugde, en zeer vrijgevig. Uit eigen beweging, dus zonder dat ze dat verplicht zijn, of onder druk werden gezet of gemanipuleerd, en ook niet omdat ze er zelf iets voor terug willen ontvangen, nee, geheel uit eigen beweging wilden ze meedoen aan een collecte om de broeders en zusters elders in de wereld te steunen. Zo werkt dat namelijk. De liefde van Christus maakt liefdevol. [dia22] Laat dat de vrucht zijn van ons Kerstfeestvieren deze week en van het avondmaal van deze zondag. Jezus werd arm om ons rijk te maken – laten we rijk zijn in Hem. En het heidendom voorbij! Amen [dia23]
Hoe heidens bent u?
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman 28 december 2014
5
Bijlage bij de preek over 'hoe heidens bent u?' Schema is overgenomen uit Tim Keller: Centrum-kerk. Het evangelie midden in je stad (speciale Nederlandse editie onder redactie van Stefan Paas), Franeker 2014
Hoe heidens bent u?
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman 28 december 2014
6
