Liturgie Leer-van-de-kerk-dienst Emmen, 26 januari 2014 Thema: hoe lees je de bijbel?
1) Welkom en mededelingen 2) Votum 3) Zegengroet Genade voor u en vrede van Hem die is en die was en die komt, en van de zeven geesten voor zijn troon, en van Jezus Christus, de betrouwbare getuige, de eerstgeborene uit de doden,en de heerser over de vorsten van de aarde. Amen 4) Geloofsbelijdenis: Gezang 179a en artikel 2,3 NGB 5) Intro, gebed 6) Preek, deel 1. 7) Zingen: Psalm 99:1,6,8 8) Preek deel 2. Lezen: artikel 25 NGB 9) Amenlied: Gezang 131:4,5,6 10) Viering Heilig Avondmaal. Lezen formulier V. Zingen: LvdK 358:1,2 (voor) en 6 (na) 11) Inzameling van de gaven. Tijdens de collecte komen de kinderen van de GoedeHerderkidsclub in de kerk (en vertellen misschien iets over wat ze hebben gedaan). 12) Slotzang: LvdK 1:1-4 13) Zegen Moge de Here u zegenen en u beschermen, moge de Here het licht van zijn gelaat over u doen schijnen en u genadig zijn, moge de Here u zijn gelaat toewenden en u vrede geven. (Amen)
Hoe lees je de bijbel? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst over hermeneutiek, door Jan Haveman, Emmen 26 januari 2014
1
Preek Leer-van-de-kerk-dienst
hoe lees je de bijbel?
Emmen 26 januari 2014
Intro [dia1] De moeder van de 11-jarige Hans vraagt hem wat 'ie geleerd heeft op de kidsclub van de kerk. Hans zegt: Nou mam, het ging over hoe God Mozes naar vijandelijk gebied stuurde om een reddingsoperatie te leiden om de Israelieten uit Egypte te bevrijden. Toen hij bij de Rode Zee kwam, liet hij zijn ingenieurs een drijvende brug bouwen, en alle mensen konden er veilig overheen lopen. Daarna gebruikte hij zijn walkie-talkie om het hoofdkwartier te vragen om versterking. Die stuurden bommenwerpers om de brug te bombarderen waardoor de vijand werd gedood. Zo zijn de Israelieten gered. Verbaasd vraagt Hans'moeder: is dit echt wat er op de kidsclub verteld is? Wel nee, zegt Hans, maar als ik zou zeggen wat ze daar wel vertelden had u me vast niet geloofd. (verhaal gebaseerd op Radix 39-3 (2013), blz 207)
Dit verhaaltje laat mooi zien waar jongelui, maar net zo goed natuurlijk ook grote mensen, tegenaan lopen als het gaat om het lezen van de Bijbel: moet je alles wat erin staat letterlijk nemen, of niet? Ik merk ook bij catechisanten een, wat door deskundigen genoemd [dia2] wordt Bijbelmoeheid op – wat je leest staat zover van je eigen leef- en gedachtenwereld af, dat het moeilijk is dat oude boek nog anders te lezen dan inderdaad als oud boek – hoe modern en eigentijds de taal ook is. Het is lastig: er gaapt een enorm gat tussen de tijd waarin de verhalen in de Bijbel spelen, en de tegenwoordige tijd. Hoe ze toen leefden en dachten en geloofden en met elkaar omgingen is zo totaal anders dan wij dat doen. Tuurlijk, het zijn mooie verhalen (vaak toch wel). Spannend soms zelfs: [dia3] hoe loopt het met Jozef af? En met Simson? En met David die op de vlucht is voor koning Saul? Maar het zijn vooral mooie verhalen. De bekende dominee Nico ter Linden schreef er een aantal boeken over onder de veelzeggende titel: [dia4] Het verhaal gaat. Dat komt dichtbij en ze leefden nog lang en gelukkig als het erop aankomt zijn het mythen, sprookjes. Het is wel waar maar niet echt gebeurd. Of zoals die andere dominee uit de PKN, Harry Kuitert het verwoordt: alles wat wij zeggen over boven, komt van beneden. Wat in de bijbel staat is hoe mensen denken dat God is. Daar komt nog iets bij. [dia5] En dat is de argwaan die eigen is aan onze tijd. We hebben het niet meer zo op grote verhalen: want wie en wat kan je nog vertrouwen? Wie zegt me dat wat in de Bijbel staat wel waar is? Is de Bijbel foutloos? Kom op – het is al zo vaak vertaald... Bovendien: in het verleden is heel veel onderzoek gedaan naar de teksten waarop de Bijbelvertalingen zijn gebaseerd. Wat zijn eigenlijk nog de originele teksten? En wat was de bedoeling van de schrijvers? Moet je niet teruggaan naar achter de tekst? Dit is niet zozeer een kloof, maar lijkt meer op een moeras, een drijfzand aan meningen – wie bepaalt dan nog wat waar is, kun je nog wel zeggen wat de waarheid is?! [dia6] De kloof en het moeras. Ik weet niet hoe herkenbaar het is. Maar ik vermoed dat velen er wel tegenaan lopen: moet je de Scheppingsverhalen in Genesis letterlijk nemen? En zegt de Bijbel eigenlijk wel wat over het samenwonen zoals we dat nu kennen? En als het in de Bijbel over homoseksualiteit of over de verhouding tussen man en vrouw gaat, gaat het dan over hetzelfde als wat wij daar vandaag onder verstaan? Hoe lees je de bijbel? Daar gaat het vanmiddag over. Dat is een boeiende vraag, maar ook complex – er hangt heel veel mee samen, en niet alles kan je benoemen in een preek van een half uur. Ik verwijs ook naar de preek die ik eerder in deze serie heb gehouden over de vraag 'hoe betrouwbaar is de bijbel?' Vanmiddag hoop ik in elk geval op een aantal punten duidelijkheid te geven en handreikingen te doen voor het bijbellezen in deze tijd (zie ook de bijlage bij de preek). Hoe lees je de bijbel? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst over hermeneutiek, door Jan Haveman, Emmen 26 januari 2014
2
Ik wil nu eerst een gebed bidden dat komt uit het nieuwste boek van prof De Ruijter van de TUK, een gebed geschreven door Rien van den Berg. Gebed [Uit: Kees de Ruijter, Horen naar de stem van God, blz 120/121] Preek Volk van God, geliefde broers en zussen van Jezus Christus, Wat is dichterlijke taal bijzonder! Goede dichters hebben de gave in een paar woorden heel veel te zeggen, heel veel op te roepen. Vergelijkbaar met muziek. Zo trof mij in het gebeden gebed de speling met de woorden [dia7] leeswoord, leefwoord en leenwoord. Allereerst: [dia8] leeswoord. Uw woord, dat leeswoord is... Sta daar eens bij stil, hoe bijzonder dat is, dat God spreekt. Hij is een levende God, die boodschap heeft aan mensen. En daartoe spreekt Hij in mensentaal. Daar begint zelfs alles mee: en God zei... Wij zijn er, alles wat is is er, omdat er een woord klonk van de andere kant. Voor God is dat ook voldoende: spreken. God zei... en zie het was! Wat een ongelooflijke zeggingskracht zit er in Gods taal! Het schept. Het maakt iets wat er eerst niet is. Zo laat God al veel van zichzelf zien: in het geschapene, in heel de natuur/kosmos. Tegelijk is het sprekende woord van God ook vastgelegd in letters, opgeschreven, overgeschreven, bewaard, gelezen. Leeswoord. Zo kunnen wij nu nog, duizenden jaren nadat het gesproken is, lezen wat God gezegd heeft. Hij wilde dus ook iets van zichzelf bekendmaken, delen met zijn schepselen, door woord, taal, letters. Door te verhalen wat gebeurd is in de geschiedenis die Hij gegaan is met mensen. Maar misschien raar gezegd: daarmee nam God wel risico. Het risico dat wij met het leeswoord aan de haal gaan, het risico dat wij denken dat we wel weten hoe God is – het staat er toch?!, het risico dat wij als schepselen ons gaan verheffen boven de Schepper. Want dat zie je immers gebeuren: mensen gaan bepalen wat nog wel Bijbel is en wat niet. Dat doen geleerde wetenschappers, die alle teksten die aan de Bijbel ten grondslag liggen uitpluizen en op grond van taal en tekens bepalen: dit wel en dat niet. Dat doen dominees die zeggen dat het verhaal gaat, en dat alles wat wij zeggen over boven van beneden komt. Dan denk ik: mensenkind, waar haal je de brutale hoogmoed vandaan om zo met Gods Woord om te gaan? Maar net zo goed doen eenvoudige zielen het die dat boek vol oude woorden lezen en denken van ja dat vonden ze toen maar daar kan je nu toch niet meer mee aankomen? Het staat er wel, maar.... Da's toch net zo goed brutale hoogmoed van mensenkinderen?! Dan vergeet je dat het leeswoord wel [dia9] leenwoord blijft. Het is niet van ons. Wij mogen het gebruiken maar we hebben er niet over te beschikken. We kunnen misschien ons bijbeltje in onze broek- of jaszak hebben zitten, maar God natuurlijk nooit! Daarvoor is Hij te God, te groot, te alomvattend. God heeft veel gezegd en gesproken en er is veel opgeschreven en bewaard en vertaald zodat wij het zelfs lezen kunnen – en dat is geweldig, dat is fantastisch, maar wij vatten daarmee God niet, nooit! God is niet wat jij denkt! God gaat boven onze taal, boven ons kennen, boven ons denken uit. Ons leeswoord blijft altijd leenwoord. Wij zeggen wel iets, maar nooit alles. En onze taalmaat/denkmaat/verstandsmaat is niet Godsmaat. Alsof wij zouden kunnen bepalen wat God wel kan en wat Hij niet kan! Alsof wij zouden bepalen wat God wel mag en wat Hij niet mag! Stel je voor – wat een arrogantie! Laat er daarom altijd in en bij ons Bijbellezen iets van eerbied en verwondering zijn: God spreekt! Wij krijgen Woord van Hem! Laten we eerbiedig, vol ontzag, openhartig luisteren. Hineni. Spreek Heer, uw knecht hoort... Hoe lees je de bijbel? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst over hermeneutiek, door Jan Haveman, Emmen 26 januari 2014
3
Want het leeswoord dat leenwoord blijft is bovenal [dia10] leefwoord. De Bijbel is er niet zomaar – leuk om in te lezen, interessant om wat te weten over vroeger, grappig dat mensen wat zeggen over hoe ze menen dat God is. De Bijbel is niet het doel, de Bijbel is een middel. Christenen hebben geen boekgeloof, ze geloven niet in een boek, in letters en woorden en taal, ze geloven in God, de God die leeft en regeert en – ook nu nog! - spreekt. Tuurlijk – de Bijbel is heel belangrijk, onmisbaar zelfs, om God te leren kennen. Maar daar gaat het om: dat je God leert kennen! De Bijbel is een intentionele taaldaad van God, d.w.z. het heeft de intentie, de bedoeling je in contact te brengen met de Here. Zodoende kan je de Bijbel ook nooit vrijblijvend lezen. Het is een middel waardoor de Heilige Geest je kan raken, waardoor God tot je kan spreken. Het wil iets met je doen – je in beweging brengen, je tot geloven brengen, je tot redding brengen. Het woord wil geleefd worden! Daarom moeten niet wij de Bijbel onder de knie hebben, maar moet de Bijbel ons onder de knie hebben. Gods Woord wordt je pas eigen als je je eraan gewonnen geeft. Dat is de kern van gehoor-zamen (De Ruijter). Lezen alsof je bent opgenomen in het grote geheel. Horen alsof God het nu direct tegen jou zegt. V erwonderen, verblijden, verbazen. Nadenken, doordenken, niet alles vatten - maar toch! Spreek Heer, u knecht luistert! Omdat luisteren naar U leven is... Zo mogen wij reageren, ant-woorden. Dat willen we nu doen door te zingen Psalm 99:1,6,8 Vervolg preek Daar begon het voor ons mensen mee: dat God spreekt. Door Gods woord is alles geworden wat is. Daar gaat het voor ons mensen ook verder mee: dat God spreekt. Zoals aan het begin van het Nieuwe Testament staat (Johannes 1) [dia12] In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin bij God. Alles is erdoor ontstaan en zonder dit is niets ontstaan van wat bestaat. In het Woord was leven en het leven was het licht voor de mensen. (...) Het Woord is mens geworden en heeft bij ons gewoond, vol van goedheid en waarheid, en wij hebben zijn grootheid gezien, de grootheid van de enige Zoon van de Vader. Hoe bijzonder: het woord is mensenvlees geworden, heeft lichaam gekregen, in de gestalte van Jezus Christus. Dat betekent dat Gods woord op nog meer manier leefwoord is. Zoals Jezus zelf in de Bergrede zegt (Matteus 5:17) [dia13] Denk niet dat Ik gekomen ben om de wet en de profeten af te schaffen. Ik ben niet gekomen om ze af te schaffen, maar om ze tot vervulling te brengen. Dat is voor ons een belangrijke leeswijzer bij de Bijbel. Jezus is de enige die ons, mensen, op betrouwbare manier kan bekendmaken met wat God te zeggen heeft. Hij is in eigen persoon het spreken van God. Hebreeen 1:1,2 [dia14] Op velerlei wijze en langs velerlei wegen heeft God in het verleden tot de voorouders gesproken door de profeten. Maar nu de tijd ten einde loopt, heeft Hij door ons gesproken door zijn Zoon... Gods spreken in vroeger tijden was in alles gericht op Jezus Christus. Jezus heeft dat zelf aangewezen, Johannes 5:39 [dia15 U bestudeert de Schriften, en u denkt daardoor eeuwig leven te hebben. Welnu, de Schriften getuigen over Mij... Ook de verkondiging door de apostelen in het NT heeft daarom Jezus Christus als middelpunt, 1 Korintiers 2:2 [dia16] Ik had besloten u geen andere kennis te brengen dan die over Jezus Christus, de gekruisigde. Lees en hoor het woord met het oog op Jezus. Het gaat erom dat wij Hem als onze Redder leren kennen. Johannes 20:30 [dia17] Jezus heeft nog veel meer tekenen en wonderen gedaan, die niet in dit boek staan. Maar deze zijn opgeschreven opdat u gelooft dat Jezus de Messias is, de Zoon Hoe lees je de bijbel? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst over hermeneutiek, door Jan Haveman, Emmen 26 januari 2014
4
van God en opdat u door te geloven leeft door zijn Naam. Daar gaat het om, dat moet je bij Bijbellezen nooit vergeten! Dat betekent voor ons Bijbellezen dat wij alles wat wij lezen hebben te betrekken op Jezus Christus. Dat is ook wat we belijden in de NGB. Artikel 2 [dia18] God maakt Zichzelf nog volkomener bekend door zijn heilig en goddelijk Woord, namelijk voor zover dat voor ons in dit leven nodig is tot zijn eer en tot behoud van de zijnen. En artikel 3 [dia19] God heeft in zijn bijzondere zorg voor ons en ons behoud geboden zijn geopenbaarde Woord op schrift te stellen. Iets ander accent legt artikel 25 NGB , dat willen we nu gaan lezen. [dia20] Dat betekent dat we de Bijbel [dia21] niet klakkeloos of op de klank af moet lezen en toepassen. Ook niet naief, of wat wel genoemd wordt biblicistisch, daar wordt mee bedoeld dat je alles letterlijk moet nemen – zo van: het staat er toch gewoon...?! Maar je moet ook weer niet gelijk alles vergeestelijken, op zoek gaan naar een diepere betekenis achter wat er staat. Daarom is Bijbellezen altijd je verstand gebruiken, nadenken, studeren soms, goed kijken wat er staat, en in wat voor soort tekst, en natuurlijk in wat voor context. Zo is een oude leeswijzer wat genoemd werd [dia22] tota scriptura – bijbellezen in relatie tot het geheel van de Schrift. Niet aan de haal gaan met een tekst, geen versjesgeloof, maar recht doen aan de boodschap en waarheid van de hele Bijbel. Een andere leeswijzer is dat je het doet [dia23] samen met alle heiligen. Want laten we eerlijk zijn: je neemt jezelf (hoe je je voelt, wat je hebt meegemaakt, wat je gewend bent, waar je leeft, etc) dat neem je altijd mee in hoe je Bijbelleest. Je hebt altijd een soort bril op bij het lezen. Dat geeft niet, maar het is wel belangrijk je dat bewust te zijn. Daarom is het zo goed en waardevol samen met anderen Bijbel te lezen. Samen ontdek je meer. Dat kan op de vereniging, maar ook gewoon thuis als je met meerderen aan tafel zit. Je hoort van elkaar hoe je leest en wat je opmerkt. Hoe de een de tekst uitlegt en hoe de ander. Je kan ook lezen samen met hen die vroeger geleefd hebben of met hen die elders op deze wereld leven. Pak er eens een boek bij, een commentaar. Hoe lazen ze dit gedeelte vroeger? Hoe lezen ze het in Afrika? Wat is er door Bijbelgeleerden over ontdekt? Wat staat er over in onze belijdenis – dat helpt je bijvoorbeeld om de valkuilen te ontdekken. Maar bovenal is het natuurlijk belangrijk om [dia24] de tijd te nemen, om God de tijd te geven door wat geschreven staat en door zijn heilige Geest tot jou te spreken. Doe het ook altijd [dia25] biddend, met een open hart – spreek Heer, uw knecht luistert... En, ja: doe er wat mee. [dia26] Pas het toe. Leef uit en met en door het woord. Laat het weerklank krijgen in je eigen leven, in hoe je denkt en wat je doet. In je leven met God en met andere mensen. Want nogmaals: de Bijbel is intentioneel – het wil je raken, iets met je doen, je bij God brengen, bij je Heer Jezus Christus, het wijst je de weg naar het leven. Hoe geweldig, wat een geschenk, is als je het zo beziet dat oude boek. [dia27] Meer dan waard over de kloof te springen en door het moeras te gaan: het is God die spreekt – en wel allereerst tot mij! Geef Here, dat uw woord, het leeswoord op mijn tafel, / in uw gemeente hardop gedroomd, leefwoord wordt. / En leenwoord blijft, / van U. Naar wie wij luisteren, omdat wij aan het slot / van het gehoorde weten, / dat luisteren naar U / leven is. Amen [dia28]
Hoe lees je de bijbel? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst over hermeneutiek, door Jan Haveman, Emmen 26 januari 2014
5
