Literatuur. Algemeen TIJDSCHRIFTARTIKEL TIJDSCHRIFTARTIKEL TIJDSCHRIFTARTIKEL 19 ZICHT OP... CULTUUREDUCATIE EN BASISONDERWIJS: BELEID EN PRAKTIJK

Literatuur Algemeen

gekeken naar de kunstzinnige oriëntatie zelf. Vervolgens worden verschuivende opvattingen over leren

Â TIJDSCHRIFTARTIKEL

en onderwijzen uitgewerkt. Daarna wordt ingegaan

Achterstandsbeleid of culturele verrijking? : 'multi-

op het spanningsveld tussen de vakleraar en groeps-

culti' cultuureducatie op school / Y. van Eekelen

leraar. Ten slotte wordt een voorstel gedaan voor

In: Bulletin Cultuur & School. – Vol. 6(2003)26

een breed en samenhangend onderwijsaanbod

(feb.12-17)

waarin ook de kunstzinnige oriëntatie past.

Achterstandsbeleid of culturele verrijking? Het is onduidelijk wat culturele diversiteit betekent voor


het Cultuur en Schoolaanbod. Een eerste indruk is

Basisschool blij, kinderen blij, kunstenaars blij :

dat 'multiculti' op scholen vooral wordt ingezet voor

kunstenaars als vliegende brigades / Y. van Eekelen

sociale integratie. Meer begrip krijgen voor cultuur-

In: Uitleg. - Vol. 19(2003)6(9apr.30-32)

verschillen, bijvoorbeeld met Sinterklaas- en suiker-

Kunstenaars fungeren op verschillende plaatsen in

feesten, lijkt zeker in het primair onderwijs vaak

Nederland als vliegende brigades: zij vallen in als er

belangrijker dan samen deelnemen aan kunst en

leerkrachten ziek zijn en de scholen geen vervangers

cultuur. Tegenstanders vinden dat culturele diversi-

kunnen vinden, of bij andere problemen. Dat kan

teit géén achterstandsbeleid moet zijn. De K's van

een versterking betekenen op het vlak van cultuur-

Kunst en Kwaliteit raken daarbij zwaar onderge-

educatie en creatieve vakken en tevens een (tijde-

sneeuwd en de culturele verrijking is ver te zoeken.

lijke) versterking van het schoolteam. Kunst niet als

Hoe cultuureducatie precies vorm moet krijgen, is

lapmiddel, maar als echt vak. Een impressie.

onduidelijk. Ook omdat er nog niet zoveel instellingen zijn die multicultureel aanbod voor scholen ont-

De basisschool op weg naar 2010 / K. Vreugdenhil. -

wikkelen. Gemeenten hebben er nog geen of amper

Twello : Van Tricht, 2003. - 171 p. - Met reg. - ISBN

beleid voor ontwikkeld: multicultureel aanbod is

90-73460-91-3

meer iets voor buiten of na school. De nadruk ligt

In tien hoofdstukken wordt een beeld geschetst van

daarbij vooral op het stimuleren van jonge acteer-

de situatie in het basisonderwijs. Beschreven wor-

en danstalenten. Desondanks bloeit er van alles aan

den: de inhoud, de kwaliteit, de verschillen, de

'multiculti' op scholen.

organisatie, verschillende visies, beroepseisen en opleidingen en speciale scholen. Vijf vernieuwings-

Al dat hout bij de haard ... : over samenhang in de

scholen - Dalton, Jenaplan, Freinet, Montessori, Vrije

kunstzinnige oriëntatie in de basisschool en oplei-

School - worden geportretteerd alsmede de pedago-

ding / J. Letschert. - Enschede : SLO, 2002. - 42 p. -

gen achter deze scholen.

Met lit.opg. - Paper bij het SLO-seminar 'Kunst in samenhang', gehouden op 28 februari 2002 op de


Hogeschool Windesheim te Zwolle

'Beroepskunstenaars in de klas'

De paper begint met de vraag naar de relevantie van

In: BK-informatie. - Vol. 24(2002)8(6dec.10)

kunstzinnige oriëntatie in het basisonderwijs en het

Informatie over het project 'Beroepskunstenaars in

opleidingsonderwijs tot leraar basisonderwijs. Ook

de klas' waarbij kunstenaars bijgeschoold worden

wordt de vraag gesteld waarom innovatieve ontwik-

om in het basisonderwijs te werken.

kelingen in dit domein zich, in vergelijking met andere gebieden, zo moeizaam laten implementeren.

Beroepskunstenaars in de klas : de brochure /

Na deze beschouwingen die vooral betrekking heb-

R. Stuivenberg (eindredacteur). - Amsterdam :

ben op de relaties tussen het kunstzinnige domein

Kunstenaars & Co, 2003. - 61 p. : ill. + videoband

en het gehele onderwijsstelsel, wordt wat specifieker

19

ZICHT OP... CULTUUREDUCATIE EN BASISONDERWIJS: BELEID EN PRAKTIJK

Voor kunstenaars, scholen, cultuureducatie-

Naast een artikel over de stand van zaken met

instellingen, schoolbegeleidingsdiensten, schoolbe-

betrekking tot de brede school, wordt aandacht

sturen en gemeenten die geïnteresseerd zijn in het

besteed aan een essentieel aspect van de brede

project 'Beroepskunstenaars in de klas' is een

school namelijk de doorgaande lijn. In dit geval

brochure en videoband gemaakt, waarin uitgelegd

wordt de Maastrichtse samenwerking tussen een

wordt wat de cursus inhoudt, wat een kunstenaars

peuterspeelzaal, een basisschool en ouders in de

op een school zou moeten doen en wat het voor een

praktijk beschreven. Tevens is een overzicht

cultuureducatie-instelling betekent om de cursus te

gemaakt van de 'soorten' brede scholen. Bevat de

verzorgen.

volgende artikelen: 'Brede school is vooral een kwestie van samenwerking', 'Brede scholen groeien

Beroepskunstenaars in de klas : opleidingsbeschrij-

als kool', 'Brede scholen: profielen', 'Samen en van

ving modules I en II : versie (2) / L. Ouwens; A-M.

binnen uit', 'Monitoren of evalueren?'

Ros. - Rotterdam : Beroepskunstenaars in de klas, 2002. - 31 p. : tab., fig., ill. - Met bijl. - In opdr. van


het ministerie van OCW en Kunstenaars & Co

Haal eens een kunstenaar in de klas / D. Schreurs

Opleidingsbeschrijving van het scholingstraject

In: Uitleg. - Vol. 18(2002)7(24apr.43)

‘Beroepskunstenaars in de Klas (BIK) Basisonder-

In het kader van Cultuur en School wordt geld uit-

wijs’. Bedoeld als handleiding en richtlijn voor de

getrokken voor de inzet van kunstenaars op basis-

uitvoering van de BIK-opleiding in Amsterdam,

scholen, voor projecten in vmbo en de sector bve en

Enschede, Groningen, Rotterdam en Tilburg.

voor vouchers voor pabo-studenten. Scholen krijgen meer vrijheid om cultuureducatie stevig in het les-

Bewaard verleden : cultureel erfgoed in het primair

programma te verankeren. Eén van de voorwaarden

onderwijs en de lerarenopleiding basisonderwijs /

daarbij is dat scholen en cultuurinstanties met elkaar

T. Beker; C. van der Kooij. - Enschede : SLO,

samenwerken.

2002. - 148 p. : ill., tab., fig. - Met bijl. en lit.opg. ISBN 90-329-2082-0


In deze publicatie wordt het cultureel erfgoed beleid

'Hier ben jij goed in, dat kan ik beter' / L. Kessels

van het ministerie van OCW beschreven en vertaald

In: Leeskraam. - Vol. 1(2002)3(86-89)

naar de onderwijspraktijk. Na een hoofdstuk met

Een voorbeeld van een breed netwerk, in het

begripsomschrijvingen voor 'cultuureducatie' en

Brabantse Boxtel waar men nauw samenwerkt ten

'cultureel erfgoed' volgt een hoofdstuk over het

behoeve van de voor- en vroegschoolse educatie

overheidsbeleid, dat geconcretiseerd is in Cultuur en

(VVE). Bibliotheken, peuterspeelzalen, basisscholen,

School. In de volgende hoofdstukken gaat het over

logopedisten, gemeenteambtenaren, schoolartsen,

cultureel erfgoed in het primair onderwijs en over de

consultatiebureaus en de GGD zitten samen in het

organisaties die zich bezighouden met cultureel erf-

netwerk.

goed, maar ook over de manier waarop onderwijs en instellingen gezamenlijk zouden kunnen opereren.

Hoe het moet met erfgoed : didactische verdieping

Daarna komen praktische hoofdstukken over het

van erfgoededucatie : expertmeeting 8 oktober

werken met monumenten, landschappen, museum-

2003 / M. van der Kaaij (auteur van inleiding);

collecties en archiefverzamelingen aan de orde. Het

R. Kohnstamm (voorzitter). - Amsterdam : Erfgoed

laatste hoofdstuk is gewijd aan de plaats van cultu-

Actueel, 2003. - 49 p. : fig., ill., tab. - Met lit.opg. en

reel erfgoed in de lerarenopleiding basisonderwijs.

bijl. Congresmap die naar aanleiding van de Expert-

Dossier brede school / B. Hogeboom … [et al.]

meeting 'Hoe het moet met erfgoed' is samenge-

In: TooN. - Vol. 5(2002)9(nov.17-24). -

steld. Naast de bijdragen van de inleiders, zijn ver-

Themanummer

slagen opgenomen van de gehouden workshops en de gevoerde discussies. Daarnaast bevat de

20


congresmap een artikel van Tim Copeland 'Construc-

In het Cultuur Educatie Project (CEP) in 's-Hertogen-

ting heritage in the curriculum'.

bosch-Oost kregen zes basisscholen en een school voor voortgezet onderwijs voor drie jaar subsidie om


intensief met cultuureducatie aan de slag te gaan. In

Hoe leuk en leerzaam samengaan : uniek en

deze drie jaar is een verscheidenheid aan culturele

authentiek karakter van musea van belang bij

projecten uitgevoerd, zoals een reizende tentoon-

educatie / A. Elffers

stelling, kunstenaars in de klas, bezoek aan een

In: Boekmancahier. - Vol. 15(2003)56(jun.39-45)

museum, schoolradio Ceppie, een fotografieproject,

Anno 2003 organiseren veel musea speciale kinder-

een videoproject, line dance, dagprojecten dans,

activiteiten, uit zowel ideologische als economische

drama en muziek en de invoering van de onderwijs-

motieven. Maar met alleen een educatieve ruimte

methode 'Moet je doen'.

zijn ze er nog niet. Kinderen willen in een museum niet alleen aan knoppen zitten, maar ook écht voor-


werpen zien.

Kennisnet biedt nog niet meer dan reguliere zoekmachines / T. Mulder

Ieder zingt zijn eigen lied... : praktiseren over

In: Dossier kennis en media. - Vol. 1(2002)1(14-16)

kunstzinnige oriëntatie speciaal met betrekking tot

Besproken wordt het project Kennisnet dat geïniti-

muziekonderwijs op de basisschool / J. Letschert. -

eerd is door het ministerie van OCW. De auteur pleit

[Enschede] : SLO, 2003. - 18 p. - Met lit.opg.

voor herbezinning. Gekeken moet worden naar het

Lezing van Jos Letschert gehouden op de twee-

nut voor het onderwijsveld. Kennisnet wordt ervaren

daagse studieconferentie Proposo. De conferentie

als laagdrempelig maar onderscheid zich onvol-

vond plaats in Conferentieoord Wolfheze op 9 en 10

doende van andere dienstverleners.

januari 2003. In de lezing van Letschert komen drie punten aan de orde: de ontwikkeling van een canon;


het nut en de noodzaak van een kunstzinnige oriën-

Kind en kunst : worden ze er wel/niet beter van?

tatie in het primair onderwijs; de spanning tussen

In: BK-informatie. - Vol. 25(2003)5(18jul.12-15)

vakspecialisme en de pedagogische taakstelling van

Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau

het primair onderwijs.

blijkt dat het ondernemen van culturele activiteiten door kinderen nauwelijks een positieve invloed heeft


op de sociale, emotionele of cognitieve ontwikkeling.

Jan Stoel: 'Wie met cultuur omgaat, wordt ermee

Deze constatering valt te lezen in het themanummer

besmet' : CiST bemiddelt tussen school en cultuur-

'Kind & kunst' (Boekmancahier 56) van de Boek-

instellingen / H. Langenhuijsen

manstichting. Een heel ander geluid kwam van Maria

In: Brabant cultureel. – Vol. 52(2003)9/10

van der Hoeven, minister van OCW, die in haar

(nov/dec.29-31)

speech op de jaarlijkse bijeenkomst van Cultuur en

Interview met Jan Stoel over Bureau CiST (Cultuur in

School, getiteld 'Aan cultuureducatie de toekomst'

School Tilburg). CiST bedient tientallen scholen,

(juni 2003), toelichtte waarom zij vindt dat cultuur-

zowel primair als voortgezet onderwijs, in Tilburg en

educatie een plek verdient in het hart van het

vormt een schanierfunctie tussen enerzijds het

onderwijs. In dit artikel worden beide gezichtspunten

onderwijs en anderzijds de instellingen en initia-

toegelicht.

tieven die zich bewegen op het terrein van cultuureducatie- en participatie.

Â TIJDSCHRIFTARTIKEL Kinderen en visuele poëzie / H. van Faassen

Jongleren in de praktijk : praktijkvoorbeelden van

In: Moer. - Vol. 34(2002)3(82-88)

het Cultuur Educatie Project in 's-Hertogenbosch-

Opvattingen over de relatie tussen taal en beeld en

Oost / N. Russel. - Tilburg : PON, 2002. - 55 p. :

de toepassingen ervan in de taalmethoden voor het

tab., fig., ill. - Met bijl. - ISBN 90-5049-251-7

basisonderwijs.

21




Kinderen, leidsters en ouders : Reggio Emilia /

De kunstmagneetschool biedt meer / M. van

M. Meeuwig; T. van der Werf

Kilsdonk

In: De wereld van het jonge kind. – Vol. 31(2003)

In: JSW. - Vol. 87(2002)2(okt.34-37)

3(nov.75-77)

Verslag van een open dag van de kunstmagneet-

Geïnspireerd door de pedagogische filosofie van

school Oscar Carré, een openbare basisschool in de

Reggio Emilia startte de Stichting Pedagogiekontwik-

Amsterdamse Pijp. Kunstvakken hebben een hoge

keling voor het jonge kind (SPO) drie jaar geleden

prioriteit. Dans, tekenen en beeldende vorming

een peutergroep in de Amsterdamse openbare basis-

staan wekelijks op het rooster en worden door een

school De Kraal. De relatie kinderen, school en

vakdocent gegeven. Behalve reguliere lessen zijn er

ouders speelt in de benadering van de SPO voor het

nog extra culturele activiteiten zoals allerlei projec-

jonge kind een belangrijke rol. Hoe ziet de samen-

ten en excursies naar musea en theater. Ook buiten

werking eruit in de praktijk?

schooltijd in het kader van de Verlengde Schooldag geeft een docent van de Muziekschool kennisma-

Kinderkunst / B. Donkers. - Alphen aan den Rijn :

kingslessen op verschillende instrumenten en leidt

Kluwer, 2002. - 133 p. : ill. - ISBN 90-14-08147-2

een beeldend kunstenaar de 'Kinderkunstclub'.

Bundel met artikelen rond het thema kinderkunst. De artikelen werden eerder gepubliceerd in de los-


bladige uitgave 'In de klas'. De artikelen hebben

Media in de klas : mediaopvoeding / P. Nikken

betrekking op het brede gebied van creativiteit en

In: De wereld van het jonge kind. – Vol. 30(2003)

creativiteitsontwikkeling en gaan over alles wat te

8(apr.244-247). - Met lit.opg.

maken heeft met uitingen en vormgevingen; met het

Media zijn gewild of ongewild naast ouders en school

produceren en het ontvangen daarvan. Daarbij gaat

mede-opvoeders van kinderen. Leerkrachten kunnen

het om beeldende vorming.

ouders helpen goede mediaproducties te kiezen door kwaliteitscriteria op te stellen en door bijvoorbeeld


het organiseren van een ouderavond over media-

Kunstmagneet: dans in het hart van de basisschool /

opvoeding.

M. van Kilsdonk In: Kunstzone. - Vol. 1(2002)6/7(jul/aug.24-26)

Muzen moeten : kunst & authentiek onderwijs: een

Sinds januari 2002 zijn acht Haagse basisscholen

smakelijke combinatie / I. van Hoorik. - Lekkerkerk :

gestart als kunstmagneetschool, een vorm van

[s.n.], 2002. - 15 p. : ill. - Met lit.opg.

onderwijs waarbij extra veel tijd besteed wordt aan

Beschreven wordt hoe het onderwijs op de Wani-

kunsten cultuureducatie. In samenwerking met het

taschool (een ontwerp voor een school voor primair

Koorenhuis en met financiële steun van de gemeente

onderwijs, dat in oktober 2001 door minister

Den Haag ontwikkelen de scholen de komende jaren

Hermans bekroond werd met een prijs) is ingericht,

een programma van binnenschoolse en buiten-

welke positie kunsteducatie daarbinnen inneemt en

schoolse activiteiten op het gebied van de kunsten.

waarom kunsteducatie een belangrijk structuur-

Er zijn twee Muziekmagneten, twee Theatermag-

element in de toekomstige kennismaatschappij zou

neten, een Dansmagneet, een Beeldmagneet, een

kunnen zijn. De probleemstelling luidt: waarom

Foto/Film/Videomagneet en een Multidisciplinaire

moeten de kunsten in de kern van het onderwijs-

magneet. Dit artikel geeft een portret van de nieuwe

programma een plaats krijgen en op welke wijze

Dansmagneetschool de Openbare Basisschool Het

kunnen zij een wezenlijke bijdrage leveren aan een

Spectrum in de Haagse Schilderswijk en achter-

evenwichtige ontwikkeling van kinderen/jongeren?;

grondinformatie over het idee van de kunstmagneet-

wat is de betekenis van een authentieke kunst-

school.

educatie benadering (term omschreven door Haanstra in ‘De Hollandse schoolkunst’, 2001) voor vakdocenten/kunstenaars, al dan niet werkzaam bij

22


de centra voor de kunsten en voor de kwaliteit van

Vol. 6(2003)27(apr.4-6). – Met lit.opg.

het onderwijs?

Ter ondersteuning van de leerkrachten en ter verrijking van de kunstvakken in het primair onderwijs


worden steeds meer beroepskunstenaars in het

‘Proposo’ en de potentiële 'klanten' / J. de Vuijst

primair onderwijs ingezet. Het project ‘Kunstenaars

In: De pyramide. - Vol. 57(2003)3(mei.26-27)

in de Klas’ werpt zijn vruchten af. Na de eerste pilots

Reacties van enkele leraren en directeuren van

in Tilburg en Enschede is aan het begin van het

basisscholen, scholen voor speciaal onderwijs,

schooljaar in vijf steden de nieuwe opleiding van

muziekscholen en pabo's over de plannen van de

start gegaan voor kunstenaars 'Kunstenaars in de

conservatoria (Proposo= Projecten Primair Onderwijs

klas'. Achtergronden over de opleiding en het

en Speciaal Onderwijs) voor een structurele verbe-

project. Ook komt het project Kunst & Vliegwerk aan

tering van het muziekonderwijs in het primair en het

de orde, dat in het verlengde van ‘Beroepskunste-

speciaal onderwijs.

naars in de Klas’ ligt.



Samenwerking amateurs en professionals : cultuur-

Structurele kwaliteitsverbetering voor muziek in het

menu Bergen op Zoom / A. Franken

primair onderwijs / F. Max; N. Smit; L. Aussems

In: Oud nieuws. - Vol. (2003)2(3)

In: De pyramide. - Vol. 57(2003)3(mei.25)

Cumenu, in Bergen op Zoom, bedient 30 basisscho-

Onder de titel Proposo (Projecten Primair Onderwijs

len met samen zo'n zevenduizend leerlingen. Samen

en Speciaal Onderwijs) heeft een aantal

met professionele en amateurorganisaties ontwik-

conservatoria plannen ontwikkeld voor een structu-

kelde zij een aanbod voor het basisonderwijs.

rele verbetering van het muziekonderwijs in het primair en het speciaal onderwijs. Dit gebeurde in

Special rondje kunst en erfgoed / M. Marreveld

opdracht van het ministerie van OCW. De plannen

In: Didaktief en school. - Vol. (2002)(jan/feb.

worden in dit artikel puntsgewijs behandeld.

1-15). – Themanummer. - In samenw. met Cultuurnetwerk Nederland en Erfgoed Actueel

Verslag tweedaagse studieconferentie Proposo :

Special over kunsten erfgoededucatie in het onder-

veldadvisering / R.G. van der Lei; P. Grijseels-

wijs. Het eerste artikel 'Gevarieerd cultuuraanbod

Lunsche; H. Statema. - Enschede : SLO, 2003. –

kan 'echte' les vervangen' gaat over instellingen die

98 p. : tab. - Met bijl. - In opdr. van Koninklijk

steeds vaker programma's-op-maat aanbieden die

Conservatorium Den Haag

een les kunnen vervangen. 'Aanbieden en aan-

Op 9 en 10 januari 2003 werd door SLO Primair

passen' gaat in op de vraag van basisscholen naar

onderwijs en het bureau Veldadvisering een advies-

kunst en cultureel erfgoed projecten. In het derde

conferentie georganiseerd met de naam Proposo

artikel 'CKV1 is een doorbraak: belangrijkste kinder-

(Projecten Primair Onderwijs en Speciaal Onderwijs).

ziektes zijn overwonnen' vertelt hoogleraar cultuur-

Deze conferentie was bestemd voor projectontwik-

educatie- en participatie Folkert Haanstra over het

kelaars: docenten schoolmuziek die in het kader van

vak culturele en kunstzinnige vorming (CKV) en over

verstrekte OCW-subsidie voorstellen voor te ontwik-

het CKV1- Volgproject. De special besluit met een

kelen projecten hebben geformuleerd en ingediend.

artikel over kunst en cultuur in het voortgezet

De conferentie was opgezet als veldraadpleging: een

onderwijs 'Uit de voorhoede: de praktijk van kunst

bijeenkomst waarin advies wordt ingewonnen vanuit

en cultuur met pubers'.

het 'veld'. Dit veld bestaat uit verschillende vertegenwoordigers vanuit de wetenschap, het oplei-


dingsonderwijs, de buitenschoolse muzikale vorming

Steeds meer beroepskunstenaars in het primair

en het basisonderwijs. Tijdens de conferentie zijn de

onderwijs / A. Twaalfhoven

projectvoorstellen van de opleiders schoolmuziek

In: Bulletin Cultuur & School. –

kritisch tegen het licht gehouden.

23



achtige wijze beschreven. De steden Den Haag en

Waar wachten wij op? Op elkaar? ...! : over muziek-

Rotterdam zijn hier niet meegenomen. Per regio zijn

onderwijs in Nederland / A. Gieles

kerngegevens opgenomen, een korte beschrijving

In: De pyramide. - Vol. 56(2002)3(jun.64-66)

die het gebied typeert en een actuele inventarisatie

Arthur Gieles, inspecteur cultuureducatie, geeft een

van structurele bovenschoolse afspraken op het

overzicht van de ontwikkelingen in het muziek-

gebied van cultuureducatie in het primair onderwijs.

onderwijs in Nederland. Vervolgens geeft hij zijn persoonlijke visie over de toekomst van het muziek-


schoolonderwijs in relatie met muziek in het basis-

'We wensen je veel bondgenoten': plannen voor een

onderwijs, inclusief de rol van de overheid en de

landelijk netwerk van good practice / W. Brouwers

Inspectie van het onderwijs. Dit artikel vormde de

In: De pyramide. - Vol. 56(2002)1(feb.11-12)

basis voor een lezing over dit onderwerp tijdens de

Artikel over de totstandkoming en plannen voor een

tweedaagse studiebijeenkomst van het Netwerk

netwerk ten behoeve van basisscholen, scholen voor

Muziekdocenten Pabo (NMP) op 22 en 23 november

special onderwijs, peuterspeelzalen en kinderdag-

2001 in Eindhoven.

verblijven die zich profileren door speciale aandacht te besteden aan muzikale vorming. Het netwerk heet

Wat is... & wat kan zijn : over cultuureducatie in het

'Zingenderwijs'. Zij die voldoen aan het 'Zingender-

primair onderwijs in Zuid-Holland : werkconferentie

wijs profiel' worden opgenomen in de bijbehorende

23 oktober '03; Isala Theater : eindverslag /

nieuwsbrief en website. Scholen die belangstelling

J. Wagemakers ... [et al.]. - [Rijswijk] :

hebben om hieraan mee te doen kunnen worden

[Kunstgebouw], 2003. - 24 p. : graf., tab. - Met bijl.

begeleid. Dit initiatief is mede mogelijk gemaakt

Het streven is dat in 2008 álle regio's in Zuid-

door een startsubsidie van de Stichting UNISONO.

Holland een structureel ingebed cultuureducatiebeleid hebben. Wat is de weg die daarvoor afgelegd moet worden? Deze vraag stond centraal tijdens de

Beleid

werkconferentie in Zuid-Holland. In het verslag worden drie rode draden gevolgd. Ten eerste de drie


scenario's voor cultuureducatie op scholen uit het

Basisscholen krijgen extra geld voor culturele

advies 'Hart(d) voor cultuur!' van de Taakgroep

ambities / A. Geldermans

Cultuureducatie in Primair Onderwijs. Daarna volgen

In: Bulletin Cultuur & School. –Vol. 7(2004)

aanbevelingen aan scholen, cultuurinstellingen,

31(feb.12-17). – Met lit.opg.

gemeenten en provincie om een goed functionerend

Basisscholen krijgen extra geld van het ministerie

en geïntegreerd cultuureducatiebeleid te ontwikke-

van OCW om een eigen cultuurbeleid te ontwikkelen.

len. Als laatste rode draad werd de werking van de

Maar het is niet zo dat deze taak automatisch op de

tijd genoemd. Hoe kunnen de eerste twee rode dra-

docenten neerkomt. Scholen kunnen het geld

den, scenario's en aanbevelingen zo toegepast wor-

gebruiken om externe expertise in te huren, zoals

den dat ze werkzaam zijn voor de lange termijn?

kunstenaars of educatief medewerkers van steunfunctie-instellingen. De aanstelling van een cultuur-

Wat is... & wat kan zijn : over cultuureducatie in het

coördinator op scholen is een belangrijke voor-

primair onderwijs : beschrijving regio's en inventari-

waarde om cultuureducatie te ontwikkelen en te

satie van bovenschoolse cultuureducatie primair

verankeren.

onderwijs in Zuid-Holland : seizoen 2002-2003 / Kunstgebouw, Stichting Kunst en Cultuur Zuid-

Documentatiemap Landelijke bijeenkomst Cultuur en

Holland. - Rijswijk : Kunstgebouw, 2003. - Ongepag.

School = Cultuureducatie in het primair onderwijs /

Ten behoeve van de Werkconferentie Cultuuredu-

Cultuurnetwerk Nederland (samensteller). -

catie Primair Onderwijs Zuid-Holland heeft Kunst-

Zoetermeer : Ministerie van OCW, 2003. – Div. pag.

gebouw de regio's in Zuid-Holland op een kern-

24


De landelijke conferentie Cultuur en School is


gehouden op 19 juni 2003 in het Centraal Museum

Kerndoelen herzien! : en waar blijft muziek? / H. van

te Utrecht. De documentatiemap bevat zes delen.

Eerden

Het eerste deel gaat over relevante beleidsinformatie

In: De pyramide. - Vol. 56(2002)2(46-47)

op overheidsniveau die betrekking heeft op het

Onder de titel 'Verantwoording delen' verscheen een

primair onderwijs en cultuureducatie. In het tweede

advies inzake de kerndoelen voor het basisonder-

deel worden recente adviezen en onderzoek gegeven

wijs. De auteur van dit artikel bekeek speciaal het

op het terrein van cultuureducatie. Deel drie bevat

gebied muziek binnen deze kerndoelen.

voorbeelden van de wijze waarop provinciale en lokale infrastructuur voor cultuureducatie nu functio-

Landelijke bijeenkomst Cultuur en School : 19 juni

neert of mogelijk in de nabije toekomst vorm krijgt.

2003, Centraal Museum Utrecht / Cultuurnetwerk

Het vierde deel gaat over inhoud en praktijk en

Nederland. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland,

bevat praktisch materiaal dat meteen te gebruiken

2003. - 15 p.

is. In deel vijf is informatie opgenomen op basis

Verslag van de landelijke bijeenkomst Cultuur en

waarvan een regionale bijeenkomst georganiseerd

School die plaatsvond op 19 juni 2003. Aan de orde

kan worden. Deel zes bevat adressen. De informatie

komen: het rapport 'Van jonge mensen en de dingen

is bedoeld voor ambtenaren met cultuur, onderwijs

die komen gaan' van de visitatiecommissie Actieplan

of cultureel erfgoed in hun portefeuille.

Cultuurbereik, het onderzoek ‘Gemeenten en hun cultuureducatief beleid' van Lieftink, Poll en Hage-

Info onderwijs = Het onderwijsbestel in hoofdlijnen :

naars (Cultuurnetwerk Nederland) en het rapport

2003/2004 / B. Keizer. - 's-Gravenhage : Elsevier,

‘Hart(d) voor cultuur’ van de Taakgroep Cultuuredu-

2003. - 236 p. - Met adressen en reg. - ISBN 90-

catie in Primair Onderwijs. Verder bevat het verslag

5901-894-X

een samenvatting van de toespraak van minister

Een overzicht van relevante onderwijszaken in het

Van der Hoeven getiteld 'Aan cultuureducatie van de

primair en voortgezet onderwijs. Aan de orde komen

toekomst’ en worden onder de titel ‘Naar een crea-

onder andere: organisatie van het Nederlandse

tief perspectief’ aandachtspunten uit de forum-

onderwijsbestel; positie van bestuur, management,

discussie onder leiding van dagvoorzitter Nico van

ouders en leerlingen; medezeggenschap; perso-

der Spek weergegeven. Het verslag besluit met een

neelsbeleid; kwaliteitszorg; Weer Samen Naar

beschrijving van de resultaten van de vier work-

School (WSNS).

shops: Cultuurmenu plus; Kunstenaar voor de klas; Lokaal onderwijsbeleid en cultuureducatie; Vraag-

De kern van het doel : reactie op het advies van de

sturing onderwijs.

commissie Wijnen over de kerndoelen basisonderwijs / Onderwijsraad. - Den Haag : Onderwijsraad,


2002. - 30 p. - Met bijl.

Meer kansen voor cultuur-educatie in het primair

In dit advies reageert de Onderwijsraad, op verzoek

onderwijs? : Commissie Wijnen adviseert 30% vrije

van staatssecretaris Adelmund van OCW, op de

ruimte in curriculum / A. Twaalfhoven

hoofdlijnen van het advies van de commissie Wijnen

In: Bulletin Cultuur & School. – Vol. 5(2002)

over een herziening van de kerndoelen basisonder-

25(dec.12-17)

wijs. Hoofdthema's van dit advies zijn: de aanslui-

Met ingang van schooljaar 2003-2004 wil de Com-

ting tussen de kerndoelen basisonderwijs en de

missie Wijnen basisscholen meer ruimte geven voor

basisvorming; kerndoelen als basis voor de ontwik-

een eigen invulling van het onderwijs. Maar wat

keling van toetsen en leerstandaarden. Overige

betekent dit voor de plek van cultuureducatie: hoe

thema's: kerndoelen Fries en Engels, het geven van

verplicht of vrij moet cultuureducatie eigenlijk zijn?

een keurmerk aan onderwijsmethoden en de verantwoordingsfunctie van de kerndoelen. Tot slot samenvatting en eindconclusies.

25



de kerndoelen voor het primair onderwijs te actuali-

Regeling versterking cultuureducatie in het primair

seren. Erik Akkermans, projectleider Kunstenaars in

onderwijs / M. van der Hoeven

de Klas, gaf een toelichting op het project waarin

In: Gele katern. - Vol. 20(2004)4(25feb.6-10)

kunstenaars bijgeschoold worden om lessen te ver-

In deze regeling wordt het subsidiebedrag vastge-

zorgen in het basisonderwijs. Ten slotte sprak Hiske

steld voor de ontwikkeling van een visie op de

Land van Stichts Cultureel Erfgoed over educatief

functie van cultuureducatie op scholen voor primair

culturele erfgoedprogramma's. Het laatste onderdeel

onderwijs. Deze subsidieregeling heeft dan ook als

bestond uit drie workshops: Cultuur en School en de

doel dat over enkele jaren alle scholen in deze

tussenbalans, Ambtelijke organisatie, Actief school-

onderwijssector beleid uitvoeren op het gebied van

beleid en netwerken.

cultuureducatie. De bedoeling is dat scholen gaan samenwerken met hun culturele omgeving en dat zij

WPO = Wet op het primair onderwijs : tekst & toe-

hun cultuureducatiebeleid in het schoolplan opne-

lichting 2003 : tekst & toelichting 2003 / J.F. van der

men. Daarnaast wordt in de regeling de aanvraag-

Vlugt (commentator). - 's-Gravenhage : Elsevier,

procedure beschreven.

2003. - 226 p. - Met bijl. - ISBN 90-5901-887-7 Tekst, toelichting en achtergronden bij de Wet op

Verantwoording delen : herziening van de kerndoe-

het primair onderwijs. De naam Wet op het primair

len basisonderwijs met het oog op beleidsruimte

onderwijs is geïntroduceerd in het wetsvoorstel tot

voor scholen / W.H.F.W. Wijnen (voorzitter). - [S.l :

wijziging van enkele onderwijswetten en een techni-

s.n], 2002. - 56 p. : tab. - Met bijl. en lit.opg.

sche wijziging van enkele andere wetten in verband

De Commissie Kerndoelen Basisonderwijs heeft op

met het tot stand brengen van onder meer een Wet

verzoek van staatssecretaris Adelmund van OCW

op het primair onderwijs en een Wet op de experti-

een voorstel gedaan voor een concreet pakket kern-

secentra. Dit wetsvoorstel voorzag in samenvoeging

doelen. Een kerndeel, met de voor alle scholen ver-

van de wettelijke bepalingen voor het basisonderwijs

plichte kerndoelen, zal ongeveer 70 procent van de

en het speciaal onderwijs.

lestijd in beslag nemen. In een differentieel deel maken scholen eigen keuzes uit aanvullende kerndoelen die ze opnemen in schoolplan en schoolgids. De kerndoelen zijn geordend in zes leergebieden:

Taakgroep Cultuureducatie in Primair Onderwijs

Nederlandse taal, rekenen/wiskunde, oriëntatie op mens en maatschappij, oriëntatie op natuur en tech-


niek, kunstzinnige oriëntatie en bewegingsonderwijs

Aanbevelingen cultuureducatie primair onderwijs /

en spel.

A. Twaalfhoven In: Bulletin Cultuur & School. – Vol. 6(2003)

Verslag landelijke bijeenkomst contactpersonen

29(okt.4-5)

Cultuur en School : 26 juni 2002 in Museum Flehite

Op de landelijke bijeenkomst Cultuur en School van

te Amersfoort / M. Berendse … [et al.]. - [S.l : s.n],

19 juni 2003 presenteerde de Taakgroep Cultuur-

2002. - 30 p. : tab. - Met bijl.

educatie in Primair Onderwijs het rapport Hart(d)

Verslag van de landelijke bijeenkomst Cultuur en

voor cultuur, dat aanbevelingen doet ter versterking

School die plaatsvond op 26 juni 2002. Enkele tien-

van cultuureducatie. Voorzitter Jan Wagemakers

tallen contactpersonen van gemeenten, provincies

adviseert uit te gaan van de verschillen tussen

en rijksoverheid spraken met elkaar over actuele

scholen.

ontwikkelingen van het project Cultuur en School. Projectleider Martin Berendse gaf een korte toelich-


ting op de Voortgangsrapportage Cultuur en School.

Bonfire danst graag op klassieke muziek : culturele

Wynand Wijnen, voorzitter Commissie Kerndoelen

impulsen in het basisonderwijs / A. Franken

Basisonderwijs, besprak zijn recente voorstellen om

In: Uitleg. - Vol. 19(2003)2(5feb.26-27)

26


De Taakgroep Cultuureducatie in Primair Onderwijs

De tak en de bloesem / H.J.M. Akkermans ...

wil onderzoeken hoe cultuureducatie in het primair

[et al.]. - Leusden : BMC, 2003. - 61 p. : tab. - Met

onderwijs versterkt kan worden. De Taakgroep roept

bijl. en lit.opg.

op praktijkervaringen te melden, ook mislukkingen.

Quick scan inzake cultuureducatie in het primair

Zij pleit onder andere ervoor goed te luisteren naar

onderwijs: kansen, knelpunten en financiële impul-

de wensen van kinderen. Door de herziening van de

sen. Voorbereidende rapportage ten behoeve van de

kerndoelen waarin het aantal kerndoelen wordt ver-

Taakgroep Cultuureducatie in Primair Onderwijs.

minderd hebben scholen meer vrije ruimte om zelf invulling te geven aan onderwijsdoelen. Scholen kunnen dus meer aandacht besteden aan kunst en

Pabo

cultuur. Â TIJDSCHRIFTARTIKEL Â TIJDSCHRIFTARTIKEL

Kinderen zelf leren kijken / Y. van Eekelen

Cultuureducatie op alle basisscholen kán : advies

In: Uitleg. - Vol. 18(2002)16(27nov.34-37)

taakgroep: hart(d) voor cultuur! / R. de Blok

Achttien lerarenopleidingen basisonderwijs, waaron-

In: Oud nieuws. - Vol. (2003)3(1-2)

der de pabo van de Hogeschool Rotterdam, ontwik-

Een doorlopende leerlijn, ook als het gaat om erf-

kelen lesprogramma's cultuureducatie als vast

goed en kunsteducatie. Minister Van der Hoeven en

onderdeel van het curriculum. Uitgangspunt van het

haar staatssecretaris van cultuur Van der Laan

Rotterdamse pabo-project is de studenten te leren

vinden dat het na de invoering van Culturele en

kijken naar kunst. Dan kunnen zij op hun beurt leer-

Kunstzinnige Vorming (CKV) in het voortgezet

lingen van de basisscholen laten kennismaken met

onderwijs, de hoogste tijd wordt de pijlen te richten

kunst en cultuur en daarmee een doorlopende lijn

op het primair onderwijs. Een taakgroep inventari-

gaan vormen tot het eind van het voortgezet onder-

seerde de mogelijkheden en belemmeringen.

wijs. Een impressie van dit pabo-project, dat deel uitmaakt van het pilotproject Cultuur en school -

Hart voor cultuur! : eindrapport / J. Wagemakers

Pabo's (uitgevoerd door Cultuurnetwerk Nederland

(voorzitter). - [S.l.] : [s.n.], 2003. - 42 p. –

en Bureau Erfgoed Actueel). Inmiddels stelt OCW

Omslagtitel: Hart(d) voor cultuur - In opdr. van het

ook voor pabo-studenten cultuurwaardebonnen

ministerie van OCW. - Met lit.opg. en bijl.

(vouchers) beschikbaar als tegemoetkoming in de

De Taakgroep Cultuureducatie in Primair Onderwijs

kosten voor cultuureducatie.

heeft de opdracht antwoorden te formuleren op de vragen wat cultuureducatie in het primair onderwijs

Moed tot meesterschap : eindrapport van de visita-

kan inhouden, hoe scholen die inhoud vorm kunnen

tiecommissie opleiding tot leraar basisonderwijs

geven en langs welke wegen dat te realiseren is.

2003 / L.M. Stevens (voorzitter). - Den Haag :

Voorafgaand aan beantwoording van die vragen gaat

HBO-Raad, 2003. - 3 dl. (69, 479, 456 p.) : tab. -

de Taakgroep eerst in op het belang van cultuuredu-

Met bijl.

catie, waarna in een drietal scenario's aanbevelingen

Bevat de bevindingen en conclusies van de visitatie-

voor de korte en middellange termijn worden

commissie leraar basisonderwijs. De commissie

geschetst.

beoordeelde, in opdracht van de HBO-Raad, de kwaliteit van 37 opleidingen leraar basisonderwijs.


De commissie heeft aan de hand van 24 evaluatie-

Hart(d) voor cultuur / P. Sonke

vragen de kwaliteit van elke opleiding afzonderlijk

In: Kunstzone. - Vol. 2(2003)11(nov.13-15)

beoordeeld. De resultaten hiervan staan beschreven

Samenvatting van het rapport Hart(d) voor cultuur

in de delen 2 en 3 van dit rapport. In deel 1 wordt

van de Taakgroep Cultuureducatie in Primair Onder-

een landelijk beeld geschetst van de opleidingen

wijs dat in juni 2003 is verschenen.

leraar basisonderwijs.

27



ring van het muziekonderwijs in de basisschool te

Pabo-studenten ontdekken cultuureducatie voor

komen. Deze hebben de verzamelnaam gekregen

primair onderwijs : mogelijke cultuuroverdragers van

Projecten Primair Onderwijs en Speciaal Onderwijs

de toekomst / B. Ros

(Proposo). Eén van deze Proposoprojecten is het


plan Vakleraren muziek dat voorziet in een nieuwe

28(jun.12-16)

opleiding voor getalenteerde pabo-studenten die

In 2001 is een pilot gestart, waarbij pabo's hun

hiermee het diploma Vakleraar Muziek Basisonder-

studenten laten kennismaken met de mogelijkheden

wijs kunnen behalen.

van cultuureducatie. De bedoeling is een kettingreactie teweeg te brengen: pabo's maken docenten in spe warm voor cultuur en erfgoed, waarna deze

Onderzoek en evaluatie

op hun beurt basisschoolleerlingen er kennis mee laten maken.

Beroepskunstenaars in de klas : het perspectief van het onderwijs / A. Elffers; L. Ranshuysen. -


Rotterdam : Letty Ranshuysen, 2002. - 21 p. - Met

Samenvatting visitatierapport pabo

bijl. en samenv.

In: Hogeschoolbericht. - Vol. (2003)267(okt.14-15)

Het project 'Beroepskunstenaars in de klas' (BIK)

Samenvatting van het rapport van de visitatiecom-

beoogt de totstandkoming van bijscholingsaanbod,

missie pabo. De commissie beoordeelde, in opdracht

dat kunstenaars die gebruik maken van de WIK op-

van de HBO-raad, de kwaliteit van 37 opleidingen

leidt voor didactische taken in het basisonderwijs.

leraar basisonderwijs. De commissie heeft aan de

Het is een vervolg op het pilot-project 'Kunstenaars

hand van 24 evaluatievragen de kwaliteit van elke

in de klas'. In het kader van BIK is een voorstel voor

opleiding afzonderlijk beoordeeld.

landelijke cursussen bestemd voor WIK-kunstenaars ontwikkeld. Om inzicht te krijgen in de wensen en


behoeften van kunstenaars en wensen en behoeften

De toekomst van het muziekonderwijs /

vanuit het basisonderwijs is een tweeledig onderzoek

Chr. Helsloot

uitgevoerd. Doel van dit eerste onderzoek is: inzicht

In: Muziek & onderwijs. –Vol. 39(2002)

krijgen in de wensen en verwachtingen van onder-

2(mrt/apr.10-12). - Met lit.opg.

wijsgevenden in het basisonderwijs ten aanzien van

Een verslag van twee studiedagen van het Netwerk

kunstenaars die via BIK-cursussen het onderwijs

Muziekdocenten Pabo (NMP) op 22 en 23 november

instromen.

2001 in Eindhoven over de toekomst van het muziekonderwijs op de pabo. Gastsprekers waren

Beroepskunstenaars in de klas : het perspectief van

Nico Smit, hoofd afdeling muziekpedagogiek en

de kunstenaars / A. Elffers; L. Ranshuysen. –

docentenopleidingen aan het Koninklijk Conservato-

Rotterdam : Letty Ranshuysen, 2002. - 21 p. : tab. -

rium te Den Haag en mede-auteur van de methode

Met bijl. en samenv.

'Muziek op de basisschool' en Arthur Gieles, inspec-

Het project 'Beroepskunstenaars in de klas' (BIK)

teur cultuureducatie van de inspectie van het onder-

beoogt de totstandkoming van bijscholingsaanbod,

wijs.

dat kunstenaars die gebruik maken van de WIK opleidt voor didactische taken in het basisonderwijs.


Het is een vervolg op het pilotproject 'Kunstenaars in

Vakleraren muziek opleiden aan de pabo /

de klas'. In het kader van BIK is een voorstel ont-

F. Haverkort

wikkeld voor landelijke cursussen bestemd voor

In: Muziek & onderwijs. – Vol. 40(2003)

WIK-kunstenaars. Om inzicht te verkrijgen in de

5(sept/okt.5-6)

wensen en behoeften van de kunstenaars en van

Het afgelopen jaar hebben samenwerkende muziek-

onderwijsgevenden is een tweeledig onderzoek uit-

vakinstellingen plannen ontwikkeld om tot verbete-

gevoerd. Het doel van dit tweede onderzoek is:

28


inzicht krijgen in de wensen en verwachtingen van

V. Bergman ... [et al.]. - Utrecht : Cultuurnetwerk

WIK-kunstenaars ten aanzien van cursussen die hen

Nederland, 2002. - 102 p. : tab. - Met bijl. - In opdr.

voorbereiden op lesgeven in het basisonderwijs.

van het Brabants Instituut voor School en Kunst (BISK)

Brede basisscholen uitgelicht / Y. Emmelot; I. van

In deze studie zijn platforms en netwerken op het

der Veen. - Amsterdam : SCO-Kohnstamm Instituut,

gebied van cultuureducatie in gemeenten en regio's

2003. - 234 p. : tab., graf. - Met bijl. en lit.opg. -

van de provincie Noord-Brabant geïnventariseerd.

ISBN 90-6813-726-3

Het betreft met name platforms en netwerken

De centrale vraag van dit onderzoek luidt: In welke

waarin onderwijsinstellingen en culturele instellingen

verschijningsvormen komt de brede school in het

met elkaar samenwerken.

basisonderwijs voor? Het onderzoek bestond uit twee delen: een vragenlijstonderzoek onder directeuren

Demi Dubbel's Teletijdmachine : onderzoeks-

en een vijftiental casestudies. De populatie waarop

rapport / E. Randoe; L. Kooijman; G. Meijerink;

het onderzoek zich richtte, bestond uit alle scholen

H. van Zeijts (redacteur). - Amsterdam : Waag

in Nederland die ofwel zichzelf beschouwen als brede

Society, 2002. - 11 p. + bijl. (57 p.) : ill., tab.

school, ofwel daarvan essentiële kenmerken hebben,

Demi Dubbels Teletijdmachine (DDT) is een cultuur-

maar zichzelf niet zo noemen.

historisch lesprogramma voor groep 7/8 van het basisonderwijs. Het project duurt één schoolweek en

Brede scholen in Brabant / PON, Instituut voor

speelt zich af tussen klassen van twee verschillende

advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-

scholen. Doelstelling van dit internetproject is

Brabant. - Den Bosch : Provincie Noord-Brabant,

kinderen spelenderwijs in aanraking brengen met

2002. - 24 p. : ill., tab. - ISBN 90-803724-9-8

internet en cultuureducatie. Waag Society is in 2001

Deze brochure geeft de resultaten weer van een

door het ministerie van OCW aangewezen als

onderzoek uitgevoerd door het PON Instituut in op-

Expertisecentrum culturele vakken en ict. Met deze

dracht van de provincie Noord-Brabant. Feiten en

publicatie beoogt het Expertisecentrum een bijdrage

cijfers over brede scholen in Brabant worden gepre-

te leveren aan toekomstige ontwikkelingen van

senteerd. Aan de orde komen: brede scholen in het

mixed-media multi-user leeromgevingen door de

voortgezet- en basisonderwijs, aanleiding voor het

kennis te delen die is opgedaan tijdens de ontwik-

opstarten van een brede school, gestelde doelen en

keling van DDT en tijdens de projectweken op de

de rol van de gemeente en provincie.

scholen. Een verslag van ervaringen van leraren en leerlingen en conclusies in hoofdlijnen.

Contacten van basisscholen met culturele instellingen : technisch rapport van een inventariserend


onderzoek / Inspectie van het onderwijs. - [S.l :

Jeugdliteratuur van acht naar een : de overgang van

s.n], 2003. - 37 p. : tab. - Met lit.opg. en bijl. - In

de basisschool naar het voortgezet onderwijs /

opdr. van het ministerie van OCW

J. (Joke) Bos

Het doel van dit inventariserend onderzoek was na

In: Tsjip/Letteren. - Vol. 13(2003)2(jul.9-12). – Met

te gaan welke contacten basisscholen onderhouden

lit.opg.

met culturele instellingen in het algemeen, welke

Verslag van een onderzoek naar de overgang van

contacten basisscholen binnen het domein litera-

groep acht naar klas één voor wat betreft het lite-

tuureducatie/leesbevordering onderhouden met

ratuuronderwijs. De conclusie luidt: in groep acht

culturele instellingen en wat de functionaliteit is van

van de basisschool is, gemiddeld genomen, meer

deze contacten.

aandacht voor jeugdliteratuur dan in klas één van het voortgezet onderwijs. Op de basisschool lijkt

Cultuureducatieve netwerken in Noord-Brabant : een

jeugdliteratuur een meer prominente plaats in te

inventarisatie van samenwerkingsvormen /

nemen dan in het voortgezet onderwijs.

29


Jongleren : evaluatie-onderzoek naar het Cultuur

slot wordt ingegaan op de kansen en bedreigingen

Educatie Project in 's-Hertogenbosch-Oost /

voor Kunst op School, als gevolg van ontwikkelingen

A. Dorrestein; K. du Long. - Tilburg : PON, 2002. -

die zich momenteel in het onderwijs en in de kunst-

59 p. : tab., fig. - Met bijl. - ISBN 90-5049-245-2

educatie afspelen.

Evaluatieverslag van het Cultuur Educatie Project (CEP) 's-Hertogenbosch-Oost dat in het kader van

Kunsteducatie in Oss : een onderzoek naar het

Cultuur en School 1996-2000 in de provincie Noord-

samenwerkingsverband van de Osse Kunstinstellin-

Brabant is uitgevoerd. In deze evaluatie staan vier

gen Voor het Onderwijs (OKVO) / E. Mora. - Oss :

onderzoeksvragen centraal: 1) In hoeverre is de

Museum Jan Cunen Oss, 2002. - 91 p. : ill. - Met

actieve cultuurparticipatie van kinderen tussen vier

lit.opg.

en twaalf jaar in de wijk 's-Hertogenbosch-Oost

Onderzoek naar de opzet en werkwijze van de

meetbaar toegenomen?; 2) Op welke manier gaan

OKVO, de Osse Kunstinstellingen Voor het Onder-

ouders met het CEP om en welke rol denken ze hier

wijs. Binnen de OKVO is sprake van een intensieve

zelf in te kunnen spelen?; 3) In hoeverre is de

samenwerking tussen de lokale schouwburg, cen-

samenwerking geïntensiveerd op het gebied van

trum voor amateurkunst, museum, cinema en

cultuurparticipatie tussen de basisscholen onderling

bibliotheek. Het programma-aanbod wordt voor het

en tussen de basisscholen en culturele instellingen?;

onderwijs gericht en op maat aangereikt in een zo-

4) In hoeverre zijn er als gevolg van het project

geheten menustructuur, geschikt voor alle leeftijd-

veranderingen opgetreden in de wijze waarop scho-

groepen uit het basisonderwijs. De auteur brengt de

len culturele en kunstzinnige activiteiten stimuleren?

ontstaansgeschiedenis van het OKVO in beeld en

Uit de resultaten van het CEP blijkt onder andere een

schetst hoe deze zich ontwikkeld heeft tot een

toename van cultuurparticipatie, een uitbreiding van

culturele partner voor het onderwijs en komt ten

de ervaringswereld van kinderen en een toename

slotte tot een advies voor de toekomst.

van de samenwerking tussen scholen en culturele instellingen.

Kunstmagneet Den Haag : evaluatie van ontwikkeling en implementatie van het curriculum : de vor-

Kind en kunst / J.J. Hermsen (redacteur)

deringen bij de 1e peiling in 2002/2003 november

In: Boekmancahier. - Vol. 15(2003)56(1-140). -

2002 tot maart 2003 / W. Oud; G. Ledoux. -

Themanummer

Amsterdam : SCO-Kohnstamm Instituut, 2003. –

In kaart wordt gebracht wat er in Nederland zoal op

76 p. : tab. - Met bijl. en lit.opg. - ISBN 90-6813-

‘Kind en kunstgebied’ gebeurt, en wat de achterlig-

733-6

gende - sociale, educatieve en economische -

Verslag van het eerste deel van het onderzoek naar

motieven van de kunstinstellingen zijn. Er worden

de ontwikkeling en implementatie van het project

enkele kritische kanttekeningen geplaatst.

Kunstmagneet Den Haag. Het Kunstmagneetproject is een gestructureerd ontwikkelen invoeringspro-

Kunst op School in perspectief : een sterkte-zwakte

gramma voor bepaalde kunstdisciplines. Dit project

analyse van Kunst op School / P. van der Zant. -

vindt plaats in het kader van het gemeentelijk beleid

[Gouda] : Bureau ART, 2002. - 10 p. - Met bijl.

'Brede Buurt Scholen' dat is gericht op het verbete-

Een sterkte-zwakte analyse van het programma

ren van de ontwikkelingskansen van kinderen in

Kunst op School van Kunst & Cultuur Overijssel.

diverse leefmilieus: op school, in het gezin en hun

Kunst op School bemiddelt activiteiten op het gebied

vrije tijd. Het project loopt van 2001/2002 tot en

van kunsten cultuureducatie voor leerlingen uit het

met 2004/2005. In het project werken acht Haagse

primair onderwijs en de basisvorming van het voort-

basisscholen aan intensivering en verdieping van

gezet onderwijs in Overijssel. Allereerst wordt inge-

kunsten cultuureducatie. De scholen werken binnen

gaan op het kader waarbinnen het programma Kunst

het project intensief samen met Het Koorenhuis, het

op School functioneert. Daarna worden de sterke en

Centrum voor de Kunsten in Den Haag.

zwakke kanten van Kunst op School genoemd. Tot

30


Meubelboulevard of reisbureau? /

Scholen geven een hoog rapportcijfer aan het aan-

C.L. Himmelreich. - Alkmaar : SKV Noord-

bod dat zij via de culturele commissie aangeboden

Kennemerland, 2003. - 47 p. : tab. - Met lit.opg. - In

krijgen; De prijzen voor het aanbod vindt men 'rede-

opdr. van het Samenwerkingsverband Cultuur-

lijk'; Bijna een kwart van de scholen vindt dat het

educatie Alkmaar

aanbod meer verdiept zou kunnen worden; Iets

Onderzoek naar de vraag op welke manier culturele

meer dan de helft van de scholen vindt dat de

instellingen in Alkmaar de meest effectieve bijdrage

culturele activiteiten beter ingebed zouden moeten

leveren aan de cultuureducatie in het primair onder-

worden in het onderwijsprogramma.

wijs in Alkmaar. Pilot kunsteducatie Den Helder : resultaten van een Museum & School: 2e evaluatie door docenten

onderzoek naar draagvlak en haalbaarheid van het

schooljaar 2000/2001 / L. Ranshuysen; A. Elffers. -

Falgaplan / W. Oud; G. Ledoux. – Amsterdam : SCO-

Rotterdam : Letty Ranshuysen, 2002. - 35 p. : tab. -

Kohnstamm Instituut, 2003. - 54 p. : tab. - Met

Met bijl.

lit.opg. en bijl. - ISBN 90-6813-728-X

Evaluaties van docenten betreffende het derde

Slotnotitie van een onderzoek naar invulling, draag-

loopjaar (schooljaar 1999/2000) van het Leidse

vlak en haalbaarheid van een pilot kunsteducatie in

Museum & Schoolproject zijn vergeleken met de

de Falgabuurt in de wijk Nieuw Den Helder. De

evaluaties in het vierde jaar (schooljaar 2000/2001).

gemeente is, op instigatie van de lokale steunfunctie

Op basis hiervan is aangegeven welke verbeteringen

instelling Triade en met steun van de directie van de

zich hebben voorgedaan en welke nog mogelijk zijn.

deelnemende basisschool, de initiatiefnemer van dit

Deze onderzoeksuitkomsten zijn meegenomen in de

zogenoemde Falgaplan. Dit plan is in het kader van

in 2002 uitgebrachte eindevaluatie.

Actieplan Cultuurbereik ingediend, en wordt in dit kader gefinancierd.

Muziek maakt slim : muziekonderwijs stimuleert de intelligentie en sociaal-emotionele ontwikkeling van

Prestaties gemeten : eindrapport van de jaarlijkse

kinderen / H.G. Bastian. - Katwijk : Panta Rhei,

prestatiemeting in het onderwijs ten aanzien van het

2003. - 103 p. - Met bijl. - ISBN 90-76771-32-4

Utrechts Centrum voor de Kunsten / P. van der

Samenvatting van een omvangrijk rapport van een

Zant. - [Gouda] : [Bureau Art], 2002. - 29 p. : tab. -

jarenlang wetenschappelijk onderzoek op Berlijnse

Met bijl.

basisscholen naar het effect van muziekles op de

De resultaten van metingen van de prestaties van

algemene schoolprestaties van kinderen van zes tot

het Utrechts Centrum voor de Kunsten (UCK) in het

twaalf jaar. Het onderzoek toont aan dat muziekles

primair en voortgezet onderwijs. Deze meting vond

onder meer het sociaal gedrag verbetert, de school-

plaats in het najaar van 2002. Het UCK verzorgt 69

prestaties bevordert, de intelligentie stimuleert en

procent van de culturele activiteiten in het primair

concentratieproblemen vermindert.

onderwijs tegen slechts 20 procent in het voortgezet onderwijs.

Naar welke verdieping wilt u? : verslag van een onderzoek naar Kunst op School in het primair

De rol van cultuureducatie bij het bevorderen van

onderwijs in Overijssel / N. Goossens; P. van der

culturele diversiteit in het primair onderwijs / B. de

Zant. - Gouda : Bureau ART, 2002. - 42 p. : fig. -

Groot … [et al.]. - Utrecht : Cultuurnetwerk Neder-

Met bijl. - In opdr. van Kunst & Cultuur Overijssel

land, 2002. - 57 p. : graf., tab. - Met lit.opg. en

(KCO)

bijl. - In opdr. van het ministerie van OCW

Eindrapport van een onderzoek naar het programma

In deze studie worden de volgende vragen onder-

Kunst op School voor het basisonderwijs in Overijs-

zocht: In hoeverre zijn docenten van basisscholen

sel. Enkele conclusies: Het aanbod van Kunst op

geïnteresseerd in cultureel divers educatief aanbod?;

School is vaak niet bekend bij scholen, ook al blijken

In hoeverre achten zij het aanbod geschikt om

ze in de praktijk gebruik te maken van dit aanbod;

kerndoelen die raakvlakken hebben met culturele

31


diversiteit te realiseren?; Welk soort aanbod bevor-

onverdeeld positief, het budget dat de scholen ter

dert het onderling begrip of zou het kunnen bevor-

beschikking hebben voldoet niet.

deren?; Leren leerlingen in het primair onderwijs door kennis te maken met dit (externe) cultuur-

Stimuleren deskundig gebruik van lesmateriaal :

aanbod, verschillende culturen en kunstuitingen ook

verkennend onderzoek naar gebruik en waardering

daadwerkelijk waarderen? Enkele bevindingen: bijna

van lesmateriaal bij het project Klassefilm door

alle scholen bezoeken professionele voorstellingen

docenten in het basisonderwijs / M. van Elburg. -

en tentoonstellingen, zwarte scholen bezoeken

[Utrecht] : Nederlands Instituut voor Filmeducatie,

aanzienlijk meer voorstellingen en tentoonstellingen

2002. - In opdr. van het Nederlands Instituut voor

dan witte scholen. Ruim 60 procent van de scholen

Filmeducatie. - Met bijl. en lit.opg.

heeft niet kennisgemaakt met multicultureel aanbod.

Centrale vraag luidt: Op welke manier wordt het lesmateriaal van Klassefilm (FilmFan) gebruikt en


gewaardeerd door docenten van het basisonderwijs

De schoolse muze : kunst afkijken en beoefenen /

in relatie tot het bioscoopbezoek?. Deelvragen: hoe

F. Haanstra

wordt het project verantwoord en wat is de motivatie

In: All'Art. - Vol. 1(2002)1(jan.2-7). - Het opstel is

voor het gebruik ervan?; op welke concrete manie-

eerder gepubliceerd in Cultuur + Educatie, nummer

ren wordt het lesmateriaal gebruikt?; hoe waarderen

1, 2001 uitgegeven door Cultuurnetwerk Nederland

de docenten het lesmateriaal?; welke gevolgen heeft

Opstel van Folkert Haanstra, dat hij schreef bij het

het bioscoopbezoek en het gebruik van het lesmate-

afscheid van zijn voorganger Wim Knulst, als bijzon-

riaal voor de werkhouding, het sociaal gedrag en het

der hoogleraar Kunsteducatie en Cultuurparticipatie

zelfbeeld? Het onderzoek bestaat uit twee delen:

aan de Universiteit Utrecht. In dit opstel bekijkt de

1. resultaten van vragenlijsten, uitgezet op 80 basis-

auteur aan de hand van onderzoeksgegevens drie

scholen in Nederland die meedoen aan het project

problemen waarmee de kunstvakken in het basis- en

Klassefilm; 2. resultaten van diepte-interviews, die

voortgezet onderwijs te kampen heeft: de eisen die

telefonisch zijn afgenomen.

worden gesteld aan de productieve vaardigheden (de eigen kunstzinnige activiteiten van scholieren), de

Theorie in praktijk: een virtuele toekomst : een ver-

verhouding tussen theorie en praktijk en de verhou-

gelijking tussen de hedendaagse paradigmata in

ding tussen schoolvak en professie.

conceptuele esthetiek en onderwijskunde en de betekenis daarvan voor kunsteducatie / F. Geerts. -

De stand van zaken: cultuureducatie in Doetinchem :

[S.l. : s.n.], 2002. - 123 p. - Scriptie Universiteit

een onderzoek naar de tevredenheid van scholen

Utrecht, Faculteit Theater-, Film- en Televisie-

voor primair en voortgezet onderwijs over samen-

kunde. - Met lit.opg.

werking met cultuurinstellingen / J. Lieftink. - [S.l. :

De centrale vraag luidt: Welke hedendaagse opvat-

s.n.], [2002]. - 45 p. : tab. - In opdr. van Edu-art

tingen kunnen er geformuleerd worden, bezien van-

Gelderland

uit de paradigmaverandering die zich heeft voorge-

Vraagstelling van dit onderzoek: Hoe ervaren scho-

daan in zowel de conceptuele esthetiek als de

len het huidige aanbod van de Doetinchemse kunst-

onderwijskunde, ten aanzien van kunsteducatieve

en cultuurinstellingen in relatie tot het onderwijs? En

activiteiten in het basisonderwijs? In hoeverre

is er behoefte aan verandering en/of uitbreiding? Om

komen deze opvattingen overeen met/wijken af van

deze vraagstelling te beantwoorden zijn leerkrachten

de huidige activiteiten in de praktijk? En hoe

en directeuren van zes scholen voor primair en twee

verhouden deze opvattingen zich tot het Wanita-

scholen voor voortgezet onderwijs telefonisch onder-

model - een toekomstvisie op het onderwijs - waarin

vraagd. Enkele conclusies: de scholen zijn tevreden

kunsteducatie een belangrijke rol speelt?

over de samenwerking met de culturele instellingen, over Edu-Art (de steunfunctie) zijn de scholen niet

32



Kunstgebouw, 2004. - 97 p. : tab., graf. - Met bijl.

Van jonge mensen en de dingen die gaan komen /

en lit.opg. - In opdr. van Kunstgebouw Zuid-Holland

A. Twaalfhoven

en in samenw. met Erfgoedhuis Zuid-Holland

In: Boekmancahier. - Vol. 15(2003)56(jun.6-17)

Onderzoek naar de huidige situatie op het gebied

Het kunstaanbod voor een jong publiek is volwassen

van cultuureducatie in Zuid-Holland. Uit het onder-

geworden. Kunstenaars hebben zich de afgelopen

zoek blijkt onder andere dat een kwart van de basis-

decennia losgemaakt van de heersende opvoedkun-

scholen schoolbeleid formuleert op het gebied van

dige trends: de artistieke kwaliteit van hun werk

cultuureducatie. Driekwart heeft minder dan 25

staat nu op de voorgrond. Met het overheidsproject

taakuren per jaar beschikbaar voor culturele activi-

Cultuur en School krijgt het onderwijs weer meer

teiten. Ook blijkt dat extra geld het liefst wordt

invloed op de kunstbeleving van het jonge publiek.

gebruikt voor inhuren van vakleerkrachten, specia-

Maar het SCP concludeerde onlangs dat cultuurdeel-

listen en organisatoren. Het bijscholen van leer-

name nauwelijks een positieve invloed heeft op de

krachten of het aanschaffen van materialen en

ontwikkeling van de jeugd. Mogen kinderen en jon-

methoden heeft duidelijk minder prioriteit. Boven-

geren nog onbevangen van kunst genieten?

dien worden culturele activiteiten het liefst in een totaalpakket ingekocht.

Vanuit een breed perspectief : de meerwaarde van brede scholen in verschillende contexten, op weg

Welzijn, onderwijs en de brede school: activiteiten

naar (eigen) kwaliteitscriteria / E.D. Toes; W.S.

met kinderen : een landelijke rapportage (2002) /

Seuren. - Den Bosch : KPC Groep, 2003. - 73 p.

S. van Oenen; P.P. Bakker; M. Valkestijn (medewer-

Dit rapport heeft tot doel een aanzet te leveren tot

ker). - Utrecht : NIZW, 2002. - Versch.pag. - Met

een evaluatie-instrument dat betrokkenen bij de

lit.opg.

brede school in staat stelt hun eigen functioneren te

Dit rapport is een landelijk overzicht van activiteiten

evalueren en de kwaliteit te bewaken. Het rapport is

met kinderen, die welzijnsorganisaties uitvoeren in

gebaseerd op ervaringen, opgedaan op twee loca-

samenwerking met basisscholen. Het is een eerste

ties, te weten in Rotterdam (Nesselande) en in

globale inventarisatie van kinderactiviteiten welzijn-

Boxtel (Selissenwal).

onderwijs, waarbij een aantal tendensen gesignaleerd wordt om meer inzicht te krijgen in de rol van

Vier jaar Museum & School : Leiden 1997-2001 /

welzijnsorganisaties in de brede-schoolontwikkeling

L. Ranshuysen. - Rotterdam : [s.n], 2002. - 36 p. :

in Nederland. Twee delen: 1. analyse van landelijke

tab., graf. - Met bijl. en lit.opg.

tendensen; 2. inventarisatie van activiteiten per

Eindevaluatie van vier jaar (1997-2001) Museum &

provincie/gemeente/wijk.

School in Leiden. Museum & School is een initiatief van zes grote Leidse musea. Deze musea streven met dit educatief project een structurele integratie

Praktijk

van cultuureducatie na in zowel het onderwijsaanbod als de leefwereld van de school. Het project dient als

Beeldende vorming

voorbeeldproject voor andere steden. In deze eindevaluatie zijn de uitkomsten van drie eerdere onder-


zoeken samengevat en aangevuld met kwantitatieve

Een basisprogramma beeldende vorming voor het

en inhoudelijke informatie betreffende de ontwikke-

basisonderwijs / M. van Erk

lingen in de nog niet beschreven periode (school-

In: In de klas: praktijkboek voor de leraar. - Band 1,

jaren 1999/2000 en 2000/2001).

hoofdstuk C09. – 15 p. – Met bijl. Het Educatief Dienstverlenings Instituut Midden-

'Waarom doen we dit niet vaker?' : onderzoek

Nederland (EDI) heeft een basisprogramma ontwik-

cultuureducatie primair onderwijs Zuid-Holland

keld waarin voor elk leerjaar zeven lesdoelen

2002-2003 / C. de Graauw ... [et al]. - Rijswijk :

beschreven worden voor de beeldende vorming.

33


Als iedere leerkracht aan de hand van deze lesdoelen

woorden van vragen leren leerlingen hun mening te

lessen uit methoden kiest, kan een school met

geven over moderne en hedendaagse kunst.

zekerheid stellen dat de kinderen een doorgaande ontwikkeling hebben gekregen ten aanzien van deze


beeldelementen. Het basisprogramma beeldende

Kinderen bouwen hun droomhuizen / B. Ros

vorming wordt besproken aan de hand van de vol-

In: Bulletin Cultuur & School. - Vol. 5(2002)

gende paragrafen: Basisprogramma als structure-

24(okt.4-5)

ringsmiddel; Kleurnuances; Kleurcontrast; Vorm-

Op tal van plaatsen in Nederland duiken initiatieven

soorten; Vorm en dieptewerking; Lijn; Textuur;

op, waar kinderen met hulp van architecten hun

Compositie; Voorbereiden van een beeldende les.

droomhuizen ontwerpen en bouwen.

Dieren / S. Lacey. - Harmelen : Ars Scribendi,

Kleuren speuren [ cd-rom ] / Centraal Museum;

2002. - 32 p. : ill. - Met reg. - ISBN 90-5495-478-7

Sikkens Foundation. - Utrecht : Centraal Museum,

Kinderen maken rondom het thema dieren kennis

[2003]. - ISBN 90-7328599-2

met werk van beroemde kunstenaars, hun werkwijze

Een educatieve cd-rom over de werking van kleuren.

en het materiaal dat ze gebruikten en krijgen han-

Via allerlei spelletjes kom je informatie tegen over

dige tips over hoe ze zelf een kunstwerk kunnen

kleur zoals: Wat zie je als je kleurenblind bent?

maken.

Waarom is je plas geel? Hoe kun je kleuren mengen? Doelgroep: kinderen van 8 tot en met 12. De cd-rom


is ontwikkeld door het Centraal Museum Utrecht en

Geef ze de ruimte! / F. Teunissen

het Sikkens Foundation. Op de website van het

In: Praxisbulletin. - Vol. 19(2002)10(jun.3-7)

Centraal Museum is ondersteunend lesmateriaal te

In dit artikel wordt een groot aantal lessuggesties

vinden.

gegeven voor beeldende vorming met als onderwerp 'ruimte'. De lessuggesties zijn vooral geschikt voor


kinderen in de midden- en bovenbouw. Enkele zijn

Kleuters genieten van kunst : specifiek aanbod

ook geschikt voor de onderbouw.

vereist / M. Severijnen In: Bulletin Cultuur & School. - Vol. 5(2002)

Handenarbeid met kinderen van 9 -12 jaar /

25(dec.6-8)

I. Hoekstra. - Baarn : Cantecleer, 2002. - 112 p. -

Over het cultuureducatieve aanbod voor leerlingen

3e dr. : ill. - ISBN 90-213-3130-6

van groep 1 en 2 van het primair onderwijs en over

Lesideeën voor verschillende technieken, zoals

de voorwaarden waaraan dit aanbod moet voldoen.

mozaïek, papiermaché, boetseerklei, metaalfolie, natuurlijke materialen en linoleumdruk. De beno-

Kriebels in je hersens : activiteiten en gesprekken

digde materialen zijn gemakkelijk te verkrijgen of

met jonge kinderen / N. van Bodegraven;

kosteloos. De lesideeën zijn ondergebracht in cate-

T. Kopmels. - Amsterdam : SWP, 2002. - 142 p. :

gorieën, namelijk de vier jaargetijden en verschil-

ill. - Met lit.opg. - ISBN 90-6665-434-1

lende feestdagen.

Aan de hand van creatieve opdrachten worden peuters en kleuters uitgedaagd om te laten zien wat ze

Kijkwijzer : Wat is nou jouw mening? / Stedelijk

denken. Bestemd kinderen van drie tot zes jaar.

Museum Amsterdam. - Amsterdam : SMA, [2003]. -

Inhoud: Deel I) Handleiding met praktische tips voor

7 p.

het werken met de creatieve opdrachten en het be-

Een kijkwijzer voor kinderen van groep 7 en 8 met

geleiden van gesprekken met jonge kinderen; Deel

vragen als: hoe belangrijk zijn de kleuren en het

II) Werkmateriaal met tien projecten over thema's

materiaal?, ga je anders kijken als je de titel weet?,

als groot en klein, dier en mens, waarnemen, echt

waar let je allemaal op? Door middel van het beant-

en onecht; Deel III) Pedagogische achtergronden bij de manier van werken.

34


Landschappen / S. Lacey. - Harmelen : Ars


Scribendi, 2003. - 32 p. : ill. - Met reg. - ISBN 90-

Een rondje musea tijdens de lagere school /

5495-498-1

A. Geldermans

Kinderen maken rondom het thema landschap ken-


nis met werk van beroemde kunstenaars, hun werk-

26(feb.9-11)

wijze en het materiaal dat ze gebruikten en krijgen

Alle basisscholen uit Leiden en vijf randgemeenten

handige tips over hoe ze zelf een kunstwerk kunnen

mogen gratis deelnemen aan Museum & School, een

maken.

programma van zeven Leidse musea. Hierdoor bezoeken alle leerlingen elk jaar een museum. Het

Media in beeld [ videoband ] : hoe maak je een

project is zo succesvol dat er her en der in het land

fotoreportage / F. Gerritsen (regisseur); P. Maas

navolging ontstaat.

(regisseur). - Leiden : Zorn, 2003. - 24 min. + docentenhandleiding (4 p.). - I.s.m. de

Een schilderachtige ontmoeting [ cd-rom ] : een

Wereldomroep

educatieve/interactieve cd-rom over kunstenaars-

Sven heeft een opdracht voor school: hij gaat een

vereniging 'De Ploeg' / Groninger Museum; G. de

fotoreportage maken over de Wereldomroep. Tijdens

Groot (auteur van idee). - Groningen : Groninger

zijn bezoek aan de Wereldomroep ziet hij hoe daar

Museum, 2003. - PC/MAC compatable

radio- en televisieprogramma's geproduceerd en

Educatieve en interactieve cd-rom bedoeld als eerste

uitgezonden worden. Bestemd voor leerlingen van

kennismaking met de kunstenaarsvereniging De

groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Ook legt hij via

Ploeg. Bovenbouw leerlingen uit het basisonderwijs

de website www.wereldKIDS.nl contact met Eva in

kunnen zelfstandig met deze cd-rom aan de slag. De

Barcelona.

interface is een 'tijdmachine'. De leerlingen worden meegenomen naar de hoogtijdagen van De Ploeg,

Met kinderen creatief de wereld rond : knutselen,

Groningen 1919-1928. De tijdsprong maken ze

tekenen en schilderen op basis van volkskunst uit de

samen met 'Bart' in 'een schilderachtige ontmoeting'.

hele wereld / M.F. Kohl; J. Potter. - Katwijk : Panta

Door middel van deze animatie maken de leerlingen

Rhei, 2002. - 131 p. : ill. - Oorspr. titel: Global art -

kennis met enkele leden van De Ploeg. Begrippen als

activities, projects, and inventions from around the

landschapschilderen, duelportretten, kleurgebruik,

world. - Met reg. - ISBN 90-76771-31-6

abstract en figuratief komen aan de orde.

Activiteitenboek voor kinderen van 6 tot 16 jaar, dat zowel op school als thuis gebruikt kan worden,

Stillevens / S. Lacey. - Harmelen : Ars Scribendi,

evenals op creativiteitscentra. Bij elke activiteit

2003. - 32 p. : ill. - Met reg. - ISBN 90-5495-477-9

wordt vermeld waar een bepaalde volkskunst van-

Kinderen maken rondom het thema stillevens kennis

daan komt en welke functie die heeft. De benodigde

met werk van beroemde kunstenaars, hun werkwijze

materialen staan aangegeven en de creatieve acti-

en het materiaal dat ze gebruikten en krijgen han-

viteit zelf wordt stap voor stap beschreven. Ook de

dige tips over hoe ze zelf een kunstwerk kunnen

moeilijkheidsgraad wordt vermeld. De activiteiten

maken.

zijn per continent gerangschikt naar land of culturele groep.

Â TIJDSCHRIFTARTIKEL Tekenen anders : doorbreek de sleur van vorm en


kleur! / B. Munsterman

Praxisatelier 2 : niet bewegen ... / R. van Blerk

In: Praxisbulletin. - Vol. 21(2003)1(sept.12-15)

In: Praxisbulletin. - Vol. 19(2002)6(feb.20-23)

De auteur laat zien dat het tekenonderwijs ook op

In dit lesvoorbeeld beeldende vorming voor kinderen

een andere manier aangepakt kan worden. Zo geeft

staat het stilleven centraal voor beschouwing en

hij tips om de beeldaspecten kleur, lijn, verhouding,

verwerking. De les wordt afgesloten met een ten-

perspectief en vorm op een originele manier toe te

toonstelling van eigengemaakt werk.

passen in het tekenonderwijs.

35


Textiele werkvormen met kinderen / J. Offringa;

wordt een verband gelegd met de in Nederland

H. Lucassen. - Baarn : Cantecleer, 2002. - 96 p. :

woonachtige Indonesische en Surinaamse bevolking

ill. - ISBN 90-213-3223-X

en haar achtergrond. Geschikt voor leerlingen van

Dit knutselboek is geschikt voor kinderen van 5 tot

groep 5 tot en met 8.

en met 12 jaar. Er wordt gebruik gemaakt van verschillende technieken: van eenvoudig borduurwerk

Dans in samenhang : een flexibele methodiek /

tot het maken van pompoenen. De lesideeën zijn

V. Bergman. - Utrecht : Kunstconnectie, 2003. –

ondergebracht in verschillende categorieën, namelijk

136 p. - Herz. dr. : ill., fig. - Met lit.opg. - In opdr.

de jaargetijden en verschillende soorten feestdagen.

van De Kunstconnectie

Per categorie is een onderverdeling gemaakt betref-

Allereerst wordt een overzicht gegeven van

fende de geschiktheid voor onder-, midden- en

bestaande leertheorieën en de implicaties die deze

bovenbouw.

hebben voor de danseducatie. Vervolgens worden vijf benaderingswijzen uitgediept: de technische, de

Waarom? Daarom! : een terreinverkenning van het

reproductieve, de expressief/creatieve, de choreo-

vakgebied beeldcultuur / NVTO Didactiekcommissie;

grafie gerichte en de receptief/theoretische benade-

G. Dinsbach (auteur van inleiding); F. Haanstra

ring. In het laatste hoofdstuk komt de lespraktijk

(auteur van inleiding); F.J. Witteveen (redacteur). -

aan bod.

[S.l.] : [NVTO], 2002. - Ongepag. : tab. - Met bijl. Discussienota over de positie van de beeldende vak-


ken in het onderwijs. In hoofdstuk één wordt gecon-

Digital drama in onderwijs en theater / J. van

cludeerd dat binnen de beeldende vakken inhoudelijk

Gemert

terughoudend is omgegaan met bepaalde maat-

In: Dramaforum. - Vol. 5(2002)4(dec.6-10)

schappelijke ontwikkelingen. Dit levert een vijftal

Digital drama is een project van de Noordelijke

dilemma's op. In hoofdstuk twee pleit de didactiek-

Hogeschool te Leeuwarden. Het werd gepresenteerd

commissie voor een nieuwe didactische opdracht

op 10 oktober 2002 tijdens de 'dramadag'. Het pro-

voor beeldende vorming en vindt het daarom

ject werd samen met kinderen van een basisschool

gewenst de naam te veranderen in beeldcultuur. De

uitgevoerd met onder andere de leiding van de

doelstellingen met betrekking tot het vak Culturele

Australische professor John Caroll, die het concept

en Kunstzinnige Vorming in het voortgezet onderwijs

bedacht. Bij digital drama zijn live optredens primair.

komen in hoofdstuk drie aan bod. Hoofdstuk vier

Voorstellingen worden gemaakt op basis van impro-

gaat in op didactische consequenties.

visaties wat de kern is van deze kunstvorm. Het publiek maakt deel uit van datgene wat actueel is op dat moment. Een belangrijk aspect van digital drama

Podiumkunsten

is de wijze waarop verbindingen worden gelegd. Het is interactief en schept de mogelijkheid tot het in

Een culturele reis door Indonesië / S. Meijer-Mual

contact komen met mensen die gemeenschappelijke

(samensteller). - Utrecht : Planet Jr. Productions,

interesses hebben.

2003. - 48 p. + cd-rom + videoband (32 min) Lesmateriaal ontwikkeld in kader van het Wereld


Kinderfestival 2003. Het themaland is Indonesië. De

Docentenprofiel 2 : de vakleerkracht muziek / M. de

geschiedenis van het land, de verschillende gods-

Boer

diensten en bevolkingsgroepen en de culturele ver-

In: All'Art. - Vol. 1(2002)2/3(feb/mrt.26-27)

scheidenheid wordt behandeld. De culturele gevol-

Een profielschets van Petra Grijseels-Lunsche, vak-

gen van emigratie komen ook aan bod. De naar

leerkracht muziek in het basisonderwijs.

Suriname verhuisde Javaanse bewoners hebben een speciale plaats in het lespakket. Leerlingen krijgen een kijk op de kunst en cultuur van deze landen en

36



bespreekbaar gemaakt. Een theatervoorstelling en

Drama met jonge kinderen : drama op school /

de eigen creativiteit van de kinderen werkten als

L. van Gemert; H. Manders

breekijzer.

In: De wereld van het jonge kind. - Vol. 30(2003) 7(mrt.205-208)


In dramalessen maken jonge kinderen op een geïn-

Maak muziek... en speel met maten! : over het

tegreerde en speelse manier kennis met hun moge-

maken van een eigen compositie met maatkaartjes /

lijkheden op sociaal, emotioneel, cognitief, psycho-

H. Aalbersberg

motorisch, moreel en conatief gebied. In dit artikel

In: Praxisbulletin. - Vol. 19(2002)8(apr.8-11)

wordt een inhoudelijke aanpak van drama met jonge

Beschrijving van een werkwijze waarbij kinderen zelf

kinderen in het speciaal en basisonderwijs geïntro-

een eigen compositie kunnen maken en spelen.

duceerd, vanuit het perspectief van rollen en taken. Motiveren tot stellen en drama : praktijksuggesties Â TIJDSCHRIFTARTIKEL

voor midden- en bovenbouw / M. Soesbergen;

Intensieve kennismaking met theaterdans : dans-

P. Bulthuis. - Baarn : Bekadidact, 2003. - 87 p. :

docenten begeleiden scholierenbezoek aan het NDT /

ill. - Met lit.opg. - ISBN 90-262-2742-6

M. van Kilsdonk

Voor leerkrachten en studenten van de pabo. Dit

In: Dans. - Vol. 21(2003)2(apr.26-27)

boek geeft kant en klare lessuggesties en projecten

Een beschrijving van een dansproject dat het Haagse

voor kinderen van de midden- en bovenbouw van

Koorenhuis, het Nederlands Dans Theater (NDT) en

het basisonderwijs. Zij leren vaardigheden om crea-

het Koninklijk Conservatorium jaarlijks organiseren

tief te schrijven en vervolgens deze vaardigheden

om Haagse basisschoolleerlingen te laten kennis-

toe te passen bij drama.

maken met de danskunst. Onderdeel van het project vormt een bezoek aan het NDT.

Â TIJDSCHRIFTARTIKEL Muziek binnen het totaalonderwijs : over het benut-


ten van raakvlakken tussen muziek en andere vak-

De lange weg naar een overdraagbare amateur-

ken / J. van Loon

productie : praten, schrijven en dansen als project

In: De pyramide. - Vol. 57(2003)5(okt.29-31)

van Heleen Volman c.s. / R. ten Zijthoff

De integratie van muziek (en andere expressievak-

In: Brabant cultureel. - Vol. 52(2003)3(mrt.17)

ken) in andere vakken en omgekeerd, dringt steeds

Heleen Volman heeft in Tilburg scholen, bibliotheken,

verder door in het primair onderwijs.

de Provinciale Bibliotheek Centrale, Centrum voor de Amateurkunst en de dansgroep RAZ bij elkaar


gebracht voor een nationaal letterenproject dat uit

Muziekinstrumenten : een klas vol muzikanten

moet monden in theatrale teksten voor een educa-

In: De pyramide. - Vol. 58(2003)2(mrt.4-28). -

tieve dansvoorstelling. De bedoeling is scholieren te

Themanummer

laten zien en voelen wat je met tekst en beweging

In dit themanummer staat het muziekinstrument

allemaal kunt doen. Het project loopt van januari

centraal. Van baby’s in het kader van een cursus

2003 tot maart 2005.

Muziek op schoot tot kinderen in de bovenbouw die met wereldmuziek in aanraking komen. Veel prak-


tijkvoorbeelden worden gegeven.

De levenskist : creatief project maakt afscheid en dood bespreekbaar / L. Huijsmans



Schoolconcerten / R. Meeuws

23(juni.14-15)

In: Muziek & onderwijs. - Vol. 39(2002)

Het project De Levenskist heeft het thema afscheid

5(sept/okt.17-20)

en dood op zeventien Zuid-Hollandse basisscholen

37


Al vele decennia worden schoolconcerten gegeven in


de onderbouw van het voortgezet onderwijs en, wat

31(feb.4-6)

minder lang, ook in het basisonderwijs. De meeste

Een cultureel menu waaruit scholen à la carte een

schoolconcerten worden tegenwoordig via het

keuze kunnen doen. Dat is het idee achter Erfgoed à

Impresariaat Uit de Kunst geboekt. Interviews met

la carte, een grootschalig project ontwikkeld door

Martin Verdonk en Phill Mills die beiden al jaren

Erfgoed Actueel en SLO, Specialisten in Leerplan-

schoolconcerten verzorgen.

ontwikkeling. Erfgoed à la carte gaat uit van drie centrale doelstellingen: het erfgoedaanbod veran-


keren in een doorgaande leerlijn in elk leerjaar, de

'Wanita-onderwijs' van start in Rotterdam en Neder-

samenwerking tussen scholen en erfgoedaanbieders

lek : muziekeducatie als breekijzer voor ontwikkeling

versterken en scholen in staat stellen een eigen

In: Over onderwijs. - Vol. 4(2002)5(mei.6)

schoolbeleid te ontwikkelen op het terrein van erf-

Vier openbare scholen in Rotterdam en Nederlek

goededucatie. Om dat voor elkaar te krijgen, wordt

krijgen geld en medewerking van het ministerie van

gebruik gemaakt van de succesfactoren van

OCW om een geheel nieuwe manier van lesgeven te

bestaande projecten.

introduceren: het Wanita-onderwijs. Het gaat om onderwijs waarin muziekeducatie als uitgangspunt

Focke en de verborgen schatten uit het Noorden :

wordt gebruikt voor de totale ontwikkeling van het

kerken en steenhuizen / B. Beenackers-Heeren. -

kind. Eén van de bedenkers van het plan is Irma van

Groningen : Stichting Oude Groninger Kerken,

Hoorik. Zij ontwikkelde het plan samen met de

2002. - Ongepag. : ill. - Werkboek met

Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR)

antwoordenblad

en de Ireneschool in Nederlek.

Diverse musea en instellingen in de provincie Groningen verzorgen een speciaal Focke-


programma, dat is gewijd aan het leven in de

Zing jij maar met je hartje! : adaptief onderwijs, ook

Middeleeuwen. Het project is gebaseerd op het boek

voor muziek? / M. Hogenes

'Ridder in één slag' van Martine Letterie. Hierin

In: De pyramide. - Vol. 56(2002)3(jun.61-63)

speelt Focke de hoofdrol. Hij leeft aan het eind van

Centraal staat de vraag: Is adaptief onderwijs ook

de 14e eeuw, de tijd van kerken en steenhuizen.

iets voor muziek? Aan de orde komt 'Wat is adaptief

Focke is geboren in het steenhuis in Stedum. Samen

onderwijs?' en de drie basisbehoeften die bij adaptief

met zijn tweelingbroer krijgt hij een opleiding tot

onderwijs centraal staan: competentie, relatie en

hoofdeling, ofwel Groningse ridder. In het werk-

autonomie, gekoppeld aan de aspecten van leer-

boekje staan allerlei opdrachten, waardoor leerlingen

krachtgedrag. De auteur komt tot de volgende con-

geleidelijk ontdekken hoe het leven van een kind er

clusie: door het aanbieden van een gevarieerd

ca. 600 jaar geleden uitzag. Ook gaan de kinderen in

onderwijsaanbod en door een balans te vinden tus-

hun eigen omgeving op zoek naar resten van de

sen een kwalitatief hoogstaand aanbod van musi-

Middeleeuwen. Doelgroep: groep 4 en 5 van het

ceervormen en het afstemmen op de verschillen

basisonderwijs.

tussen leerlingen is het heel goed mogelijk om adaptief muziekonderwijs te geven.

Â TIJDSCHRIFTARTIKEL Help! kleuters! of help kleuters / J. van Dorst In: Oud nieuws. - Vol. (2003)2(5)

Erfgoed

Hoe kun je cultuur beleven met kleuters? Een praktijkvoorbeeld hoe een Montessorischool in Zwolle


kinderen het verschil leerde tussen oud en nieuw.

Erfgoed à la carte : cultuureducatie gericht op de

Via projecten en tentoonstellingen op school werden

vraag van scholen / T. Hendriks

zij voorbereid op een bezoek aan een museum.

38


Schatten & scherven [ cd-rom ] : boeiende archeolo-

de Christelijke Hogeschool Nederland. - ISBN 90-

gie voor kinderen! / L. Trenter. - Warnsveld :

808131-1-7

Lannoo, 2002. - Vert. uit het Zweeds. - Uitg. in

Handleiding voor het geven van lessen rond erfgoed

samenw. met de Stichting voor Nederlandse

in de eigen leefomgeving van kinderen. Het is in de

Archeologie (SNA). - ISBN 90-209-4205-0

eerste plaats geschreven voor pabo-studenten, maar

Kinderen worden vertrouwd gemaakt met alle

bevat ook waardevolle informatie voor educatieve

aspecten van het archeologisch onderzoek zoals

medewerkers van erfgoedinstellingen en voor

meten, opgraven, identificeren, dateren, herstellen

docenten in het basisonderwijs. De handleiding is

en tentoonstellen. Daarnaast bevat de cd-rom

speciaal ontwikkeld voor de module school-museum-

informatie over het verleden: leefgewoonten, werk-

project Erfgoedbreed in het kader van de Pilot

tuigen, wapens, sieraden. Bedoeld voor basisschool-

Cultuur en School van het ministerie van OCW.

kinderen van 7-12 jaar en de vmbo-brugklas. Â TIJDSCHRIFTARTIKEL Â TIJDSCHRIFTARTIKEL

Verhalen vertellen op school : historische verenigin-

Scholen integreren monumenten in hun lessen /

gen en het onderwijs / Y. van der Ree

L. Huijsmans

In: Oud nieuws. - Vol. (2003)3(7)


Het Gelders Oudheidkundig Contact (GOC) heeft een

25(dec.9-11)

cursus 'Verhalen vertellen' ontwikkeld. Deze cursus

Bespreking van het project 'Scholen adopteren

vormt samen met een pilot van het Drents Plateau

monumenten'. Het project wordt aangeboden aan

een landelijk project. In het project wordt onder-

zowel primair als voortgezet onderwijs. De opzet van

zocht hoe vrijwilligers van historische verenigingen

het project is om een monument uit de directe

toegerust kunnen worden om activiteiten voor het

omgeving van de school te integreren in de lessen.

onderwijs te ontwikkelen. Erfgoed Actueel heeft in

De Jozefschool uit Muiden heeft het project uitge-

samenwerking met het Nederlands Centrum voor

voerd binnen het basisonderwijs.

Volkscultuur de Stichting Vrijwilligersmanagement opdracht gegeven om ondermeer naar aanleiding

Speurtochten naar vroeger : ideeën voor het werken

van de twee pilots, een handleiding te ontwikkelen

met erfgoed op de basisschool / P. Mols. - Baarn :

voor alle historische verenigingen.

Bekadidact, 2003. - 94 p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN 90-262-2885-6 Hoe kun je erfgoed gebruiken om kinderen te leren

Literatuur

beseffen, dat ons leven hier en nu een onderdeel is van een lange ontwikkeling, dat voor dezelfde pro-

Drie schoolportretten literatuureducatie/Lees-

blemen meerdere oplossingen zijn en hoe je op

bevordering : over het gebruik van het aanbod

grond van brokken informatie een eigen betekenis

literatuureducatie/leesbevordering van culturele

kunt formuleren. Dit boek is gevuld met veel lessug-

instellingen in het basisonderwijs / L. Henkens

gesties en activiteiten voor kinderen van alle groe-

(auteur van voorwoord); F. de Beer. - Utrecht :

pen van het basisonderwijs. De activiteiten worden

Inspectie van het onderwijs, 2003. - 66 p. - Met bijl.

in vier vormen van erfgoed onderscheiden; gebou-

In aansluiting op het inventariserend onderzoek

wen en monumenten; landschap; musea en verza-

'Contacten van basisscholen met culturele instellin-

melingen; verhalen, gebruiken en rituelen.

gen' zijn drie basisscholen geportretteerd. Op deze scholen vormt literatuureducatie en leesbevordering

Het tastbare verleden : school-museumproject erf-

een structureel deel van het reguliere taal- en lees-

goedbreed / M. Thomése. - Groningen : Museumhuis

programma. Bovendien maken de drie geportret-

Groningen, 2003. - 56 p. : ill. - Met bijl. en lit.opg. -

teerde basisscholen gebruik van het aanbod van

In samenw. met Museumhuis Groningen

culturele instellingen.

(projectleider), de Hanzehogeschool Groningen en

39


Het huis lijkt wel een schip : handleiding voor het

Het Palet is een basisschool die meer dan gemiddeld

poëzieonderwijs op de basisschool / J. Vos. - Baarn :

aandacht schenkt aan taal en lezen. Een verslag

HB, 2002. - 132 p. - 2e dr. : ill. - Met lit.opg. - ISBN

door leescoördinator van Het Palet Frank Schippers.

90-5574-356-9 Een handleiding voor het geven van poëzieonderwijs

Van boeken ga je denken : filosoferen met kinderen

op de basisschool. Theorie en didactiek worden ge-

aan de hand van jeugdliteratuur / R. Anthone;

volgd door uitgewerkte lesvoorbeelden voor de ver-

S. Moors. - Leuven [etc.] : Acco, 2002. - 143 p. -

schillende leeftijdsgroepen. Aan de praktijkhoofd-

Met lit.opg. - ISBN 90-334-4623-5

stukken gaat een tweetal meer algemene hoofdstuk-

Deze publicatie biedt ouders, leerkrachten en bege-

ken vooraf: één over poëzie en poëzieonderwijs en

leiders van kinderen en jongeren een aanbod van

één over kinderen jeugdpoëzie van nu en vroeger.

fragmenten uit de kinderen jeugdliteratuur. Per

Tevens wordt ingegaan op: compositie, inhoud,

fragment wordt een aantal thema's behandeld,

presentatie, literair schrijven, dichters en de relatie

gekozen op basis van hun filosofisch potentieel. Om

poëzie en beeldende vorming.

de eerste aanzet tot een filosofisch gesprek te vergemakkelijken krijgt elk fragment een uitgewerkt


filosofisch discussieplan en enkele verwerkingsmoge-

Leescoördinator : structureel gebruik en ontwikkeling

lijkheden. Per thema worden verschillende vraag-

van leesbevorderend materiaal op de Rotterdamse

schema's en doe-opdrachten beschreven.

Oscar Romeroschool / C. Harkema In: Leesgoed. - Vol. 31(2004)1(14-17)


De Oscar Romeoschool is wat betreft leesbevorde-

Voorlezen een vak apart? : leesbevordering /

ring een voorhoedeschool. Naast literatuureduca-

J. (Jovita) Bos

tieve aandacht vanuit de taal/leesmethode Taallees-

In: De wereld van het jonge kind. - Vol. 30(2003)

land en verschillende zelfontwikkelde materialen

8(apr.325-238). – Met lit.opg.

(Dichters op school, Lang zullen we lezen, Jaarplan-

Leesbevordering is een middel om geletterdheid van

ning leesbevordering) maakt de school ook gebruik

jonge kinderen te stimuleren. De ontwikkeling van

van het literatuureducatieve aanbod van enkele

de geletterdheid en de daarmee gepaard gaande

culturele instellingen. Een gesprek met leescoördi-

taalontwikkeling heeft betrekking op mondeling en

nator Paul Vlierboom.

schriftelijk taalgebruik. De samenhang tussen voorlezen en de latere lees- en schrijfvaardigheid geeft


onder meer het belang van leesbevordering aan. De

Literatuureducatie en leesbevordering op basisschool

openbare bibliotheek Tilburg laat in dit artikel een

Het Palet / F. Schippers

manier zien waarop inhoud gegeven kan worden aan

In: Leesgoed. - Vol. 30(2003)6(236-238)

leesbevordering ter ondersteuning van leidsters en leerkrachten.

40


Lesmethoden Algemeen Primair onderwijs / L. Kuipers; J. Lodeweges De overzichten van het NICL zijn met name bedoeld als ondersteuning in de eerste fase van het leermiddelenproces, de marktverkenning. Jaarlijks wordt actuele en complete informatie over het totale aanbod van leermiddelen voor het basisonderwijs in kaart gebracht. Onder het kopje ‘expressie-activiteiten' worden de materialen voor muziek, tekenen/handvaardigheid, spel en beweging, dramatische vorming en audiovisuele vorming beschreven. Dit overzicht is ook verschenen op cd-rom getiteld ‘NICL-Base PO 2003’ en bevat tevens educatieve software primair onderwijs. Uitgever: SLO (Enschede), 2003 E-mail: [email protected] Website: www.leermiddelenplein.nl

Lesmethoden voor kunsteducatie Blokboek tekenen 4,5,6,7,8 / K. Bosch; M. van Wolferen Bevat 5 werkboeken voor de leerlingen en 5 bijbehorende werkwijzers voor de leerkrachten. Tekenmethode voor groep 4 tot en met 8 die aansluit bij de kerndoelen voor het basisonderwijs. Elk blokboek bestaat uit vijftien leseenheden, die in thema's zijn ondergebracht. Een thema bestaat uit kijk-, denken oefenopdrachten. In de vijf blokboeken wordt ook aandacht besteed aan kunstbeschouwing, omdat de leerlingen zich door het kijken naar kunstwerken bewust worden van de mogelijkheden met beeldende middelen. Bij elk blokboek hoort een werkwijzer voor de leerkracht. Deze bestaat onder andere uit: een overzicht van benodigde materialen; een beschrijving voor het gebruik van het blokboek; uitwerkingen per thema. Uitgever: Kinheim (Werkendam), 1999 E-mail: [email protected] Website: www.kinheim.com Boekenpret / onder red. van NBLC, Vereniging van Openbare Bibliotheken Bevat informatieboek, handleiding 0-2 jaar, handleiding 2-4 jaar, handleiding 4-6 jaar, 3 videobanden, 3 diskettes en 3 cd-rom’s. Speelontdekboeken en boekenboek ontbreken. Boekenpret is een methode om het voorlezen aan kinderen van 0-6 jaar te bevorderen. Het leesbevorderingsprogramma is vooral gericht op autochtone en allochtone gezinnen waar weinig aandacht is voor (voor)lezen en wordt door een groot aantal gemeenten ingezet ter stimulering van de taalontwikkeling van jonge kinderen ter voorkoming van achterstanden. Dit in het kader van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) en het Gemeentelijke Onderwijsachterstandenbeleid. Bibliotheken, peuterspeelzalen, onderwijsbegeleidingsdiensten en scholen zijn de partners bij de invoering van deze aanpak. De landelijke coördinatie is in handen van de Vereniging NBLC. Uitgever: NBLC (Den Haag), 1996-2002 E-mail: [email protected] Website: www.boekenpret.nl

41


De dansbron : een methode dans voor dansdocenten in het basisonderwijs / C. Niessen-Reints; A. van Nunen; E. Wervers Bevat docentenhandleiding (182 p.) en 4 leerlingenboekjes. Uitgangspunt van de methode vormen de kerndoelen. Het accent binnen deze kerndoelen ligt op het uitvoeren van een aantal dansen uit verschillende culturen, en op het weergeven van ervaringen en gevoelens door middel van dans. Daarnaast beginnen leerlingen met beschouwen: het vertellen over de wijze waarop dansen worden uitgevoerd. In het docentenboek staan leerlijnen voor zeven leerjaren dans. In de leerlijnen zijn opbouw van creatieve, sociale en dansante vaardigheden integraal opgenomen. Per leerjaar krijgen alle vier de domeinen dansen, vormgeven, presenteren en beschouwen aandacht. In de leerstofverwerking is rekening gehouden met het persoonlijk initiatief van dansdocenten. Het leerlingenmateriaal bevat opdrachten en bestaat uit vier delen: deel 1 is voor groep 5, 2 voor groep 6, 3 voor groep 7 en 4 voor groep 8. De methode is een uitwerking van 'Danswerk!' een handreiking voor vakleerkrachten dansexpressie in het basisonderwijs. Uitgever: SLO (Enschede), 2001 E-mail: [email protected] Website: www.slo.nl Fantasia / onder red. van NBLC, Vereniging van Openbare Bibliotheken Bevat informatieboek, fantasiaboek en fantasiabox en videoband. Fantasiakopie ontbreekt. Fantasia is een leesbevorderingsproject voor kinderen van de basisschool. Met dit project wordt leesbevordering een structureel onderdeel van het lesrooster en van het schoolwerkplan. Belangrijke doelen daarbij zijn het bevorderen van het lezen van boeken bij kinderen, het bevorderen van leesplezier op school en in de vrije tijd en het verbeteren van de leesprestaties op school, zowel bij het technisch als begrijpend lezen. In het Fantasiaboek wordt een systematisch activiteitenplan beschreven. De Fantasiabox bevat veertien voorbeeldthema’s met uitgewerkte lessen omtrent lezen. Uitgever: NBLC (Den Haag), 1996-2000; Fantasiaboek en -box zijn uitgegeven door Zwijsen (Tilburg) E-mail: [email protected] Website: www.boekenpret.nl/fantasia/index.html Hier zit muziek in! : groeimethode voor het basisonderwijs / A. Dropsie; A. Vulperhorst Bevat 4 mappen voor de groepen 1/2, 3/4, 5/6 en 7/8 en 6 cd's. Deze muziekmethode is als abonnement verkrijgbaar. De methode stelt het lied centraal met daaromheen verwerkingssuggesties. Hierbij is rekening gehouden met de kerndoelen. Alle lessen beginnen met een lied. Daarnaast komen onderwerpen als luisteren naar muziek, spreken over muziek en het spelen van muziek aan de orde, evenals beweging en het vastleggen van muziek. Vaste elementen in elke les zijn de doelstelling, materiaalopgave en voorbereidingswijze. Daarna volgt een introductie, een lied met verwerkingssuggesties en een afsluiting. Op de cd's staan de liederen en instrumentale meezingversies. Uitgever: Ascolta (Houten), 1999-… E-mail: [email protected] Website: www.ascolta.nl Kunst van 4 tot 12 : proeve van een lessenserie over alle kunstdisciplines voor alle groepen van de basisschool / LOKV, Nederlands Instituut voor Kunsteducatie Bestaat uit een reader, videoband en cd-rom. Kunst van 4 tot 12 is het resultaat van het ontwikkelproject Kunst in de Basisschool dat het LOKV samen met twaalf steunfunctie-instellingen heeft uitgevoerd. De uitgave bevat 189 voorbeeldlessen

42


om met kinderen te kijken naar en te praten over kunst. De lessen zijn bestemd voor alle leeftijdsgroepen in het basisonderwijs. Alle kunstdisciplines komen aan bod: beeldende kunst, film/foto/video, muziek, dans, theater en literatuur. De cd-rom geeft een introductie, verantwoording en gebruikswijzer voor de lessen. In de reader worden de uitgangspunten, doelstellingen en achtergronden beschreven. De videoband geeft enkele ondersteunende registraties van uitvoeringen en kunstprojecten. Uitgever: Cultuurnetwerk Nederland (Utrecht), 1999-2000 E-mail: [email protected] Website: www.cultuurnetwerk.org Liedmachien : groep 3 t/m 5 en groep 6 t/m 8 : handleiding / projectleider A. Rooymans Het totale project bestaat uit tien televisieprogramma's op video, een cd met liedjes en een handleiding. Ondersteunend lesmateriaal is te vinden op de site. Bekende Nederlandse artiesten leren kinderen in elk programma van tien minuten een nieuw lied. Daarnaast wordt aandacht besteed aan een specifieke instrumentengroep. De programma's hebben de volgende opbouw: voorzingen/luisteren, oefenen, intermezzo/muziekinstrument en meezingen. Naast zang en muziek is er ook aandacht voor dans en beeldende kunst. Uitgever: Teleac/NOT (Hilversum), 2003 E-mail: [email protected] Website: www.schooltv.nl/liedmachien Moet je doen / J. de Vuijst Bevat 5 delen: handvaardigheid, tekenen, muziek, dans en drama. Deze onderwijsmethode is een resultaat van het project 'Expressie-activiteiten in de basisschool' van de SLO. Moet je doen is een pakket van vijf lesmethoden voor de expressievakken voor groep 1 tot en met 8 in het basisonderwijs. De methoden zijn ontwikkeld voor scholen en docenten die aan de kerndoelen voor dans, drama, handvaardigheid, muziek en tekenen willen voldoen. Uitgever: ThiemeMeulenhoff BAO (Utrecht), 1997-1998 E-mail: [email protected] Website: www.thiememeulenhoff.nl Muziek in de maak : muziekmethode voor het basisonderwijs / G.J. Nijhof; A.A. Rietveld Bevat 8 ringbanden en 8 geluidscassettes voor groep 1 t/m 8. Muziekmethode bestaande uit acht ringbanden met daarin per leerjaar 35 lessen voor muziekonderwijs. Met lesvoorbeelden, liedlijsten, tips voor de leerkracht en geluidscassettes met daarop liedjes en geluidsfragmenten. Het materiaal is geschikt voor groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs. Uitgever: Agteres (Rijssen), 1998-1999 E-mail: [email protected] Website: www.agteres.nl Petje af voor Hoedje op : een dramamethode voor de basisschool / P. van Abeelen; D. van Waveren Bevat 2 delen. Petje af voor Hoedje op is een methode die inspireert tot fantasierijk spel. Het eerste deel bevat handreikingen voor het gebruik van de methode. Hierin staat onder andere beschreven wat leerlingen nodig hebben om tot goed spel te komen en hoe de spelontwikkeling kan worden gevolgd.

43


Het tweede deel bestaat uit 85 gedetailleerde lesbeschrijvingen voor de groepen 1 t/m 8 van het basisonderwijs. Hoeden, petten en andere inspirerende materialen dienen als uitgangspunt voor de lessen. Bij het maken van deze methode hebben de kerndoelen voor drama als referentiekader gediend. Uitgever: Kreater (Haarlem), 1999 E-mail: [email protected] Website: www.kreater-haarlem.nl Uit de kunst : methode tekenen en handvaardigheid voor de basisschool / M. van Doorn; P. den Hertog Bevat 14 delen. Methode voor tekenen en handvaardigheid voor groep 1/2 tot en met 8 van het basisonderwijs. Voor elke groep is er een groepsboek en een ideeën boek. In het groepsboek zijn platen het uitgangspunt voor eigen werk van de kinderen. Het ideeënboek is opgezet als een bronnenboek, waaruit de leerkracht een selectie kan maken. Het ideeënboek bevat onder andere: lessen voor speciale gelegenheden, lessen die aansluiten bij seizoenen, aanwijzingen voor het geven van eigen lessen, bespreking van bruikbare technieken en materialen. Uitgever: Delubas (Drunen), 1999-2002 E-mail: [email protected] Website: www.delubas.nl Zingen maar! : liedjes voor de basisschool / P. Bakker; H. van Brandenburg Bestaat uit een cd en drie leerkrachtenboeken voor de onder-, midden- en bovenbouw. De cd bevat voor elke bouw negen liedjes in een zang- en instrumentale versie. Uitgangspunt van deze muziekmethode is het zingen in de klas en de verbinding die van daaruit gelegd kan worden met andere leergebieden van het muziekonderwijs. Ook zijn er aanwijzingen voor beweging en spel en is er aandacht voor de speelmanieren en -technieken op de gitaar. Uitgever: Kreater (Haarlem), 2000 E-mail: [email protected] Website: www.kreater-haarlem.nl

44


Projecten Het projectloket cultuur op internet (onder meer te vinden op www.cultuurnetwerk.nl en op

www.cultuurplein.nl) is een verzameling van projectbeschrijvingen op het gebied van cultuureducatie. Het projectloket wordt onderhouden door Erfgoed Actueel en Cultuurnetwerk Nederland. Het is mogelijk te zoeken op thema, doelgroep, niveau etc. Hieronder is een selectie opgenomen van projecten die zijn ontwikkeld voor het basisonderwijs. De selectie bevat korte samenvattingen van de projecten. Wilt u meer informatie over een project, dan kunt u in het projectloket naast de beschrijvingen ook informatie vinden over de vakken waarbij het project ingezet kan worden, bijbehorende materialen, tijdsduur, kosten, leerdoelen en adresgegevens. De onderstaande selectie van projecten is onderverdeeld in projecten die geschikt zijn voor de onderbouw, voor de onder- en middenbouw, voor de middenbouw, voor de midden- en bovenbouw, voor de bovenbouw. De selectie wordt afgesloten met projecten die geschikt zijn voor zowel de onder-, als de midden- en de bovenbouw.

Projecten voor de onderbouw Het Bruine Goud van het Noordelijk Scheepvaartmuseum Groningen Een project over turf, turfwinning en turfschippers. Leerlingen worden wegwijs gemaakt in het dagelijks leven in en rond de turfwinning in de 19e en 20e eeuw. Er is uitgebreid aandacht voor het leven van de turfschippers en hun schepen.

De Indianen van de Noordwestkust van het Rijksmuseum voor Volkenkunde In het kader van het project Museum en School in Leiden ontwikkelde het Rijksmuseum voor Volkenkunde 'De Indianen van de Noordwestkust' voor groep 3 van het basisonderwijs. De leerlingen leren over levenswijze en gebruiken van de Indianen, die aan de Noordwestkust van de Verenigde Staten en Canada wonen. In het museum vieren de leerlingen samen een ‘potlatch’, een traditioneel 'weggeeffeest' dat in de winter wordt gevierd.

Kleurrijke Verhalen van stichting CultuurZIEN De leerlingen brengen een bezoek aan de overzichtstentoonstelling van kunstschilder Wouter Berns in het Stedelijk Museum Kampen. Natuurlijk wordt gefantaseerd over de verhalen, die in de schilderijen verbeeld worden. Verder wordt bekeken hoe een schilderij gemaakt wordt, met welke kwast Wouter Berns de haartjes van Koning Aap zo zacht kan schilderen en hoe verse verf ruikt. Tenslotte gaan de leerlingen aan de slag met het verbeelden van een eigen verhaal op papier.

De Museumshow van Museum Jan Cunen Oss De Museumshow is een interactieve theatervoorstelling voor kinderen tot 7 jaar die in de school wordt uitgevoerd. Ieder schooljaar wordt er een nieuwe show ontwikkeld. Het onderwerp van de show blijft echter ieder jaar gericht op de beeldende kunst, waarbij op een speelse manier wordt geleerd wat een museum is en wat daar allemaal gebeurt. Beeldend kunstenaar en muzikant Ibo Bakker kruipt in de rol van postbode die een pakketje moet afleveren bij het museum. In het pakketje zitten diverse voorwerpen waaronder een sterk gestileerd schilderij. De kinderen moeten raden wat erop te zien is.

45


Uit het laatste pakketje komt een leeg schilderij. De leerlingen mogen bepalen wat Bakker op het schilderij zal tekenen. Het verhaal, verteld met beelden, woorden en muziek speelt in op de reacties van de kinderen.

De Reis door Indonesië van het Rijksmuseum voor Volkenkunde In het kader van het project Museum en School in Leiden ontwikkelde het Rijksmuseum voor Volkenkunde 'De Reis door Indonesië' voor groep 3 van het basisonderwijs. De leerlingen leren over levenswijze en gebruiken van de bewoners van diverse eilanden in Indonesië. In het museum wordt een rondleiding gegeven op de afdeling Indonesië en krijgt een voorstelling met wajangpoppen speciale aandacht.

Sara's (poppen)huis van Gemeentemuseum Den Haag Het 18e eeuwse poppenhuis van Sara Rothé van Amstel staat centraal in deze les. Het inrichten van poppenhuizen met miniatuurgebruiksvoorwerpen was een liefhebberij van dames uit hogere kringen. De leerlingen van groep 2 en 3 hebben als leidraad het verhaal van Beatrix Potter 'Twee stoute muizen'. De kinderen vergelijken moderne huisraad met die uit het poppenhuis en mogen in een stijlkamer in het museum zelf in kleine groepjes een poppenhuis inrichten.

Vroeger en nu van Museum Flehite Vroeger was alles anders. Jonge kinderen kunnen zich bij deze uitspraak weinig voorstellen: hun eigen 'vroeger' is gisteren, of misschien zes jaar. En hoe lang duurt zes jaar? Museum Flehite Amersfoort laat kinderen van nu zien, wat de oplossingen van vroeger waren voor alledaagse 'problemen'. Als het donker is, doe je nu een lamp aan. Maar wat deden ze in het begin van de vorige eeuw, toen er nog geen elektriciteit was? Ze staken een gaslamp aan of een olielamp. En wat was de verlichting nog langer geleden? Voorwerpen uit die tijd vertellen veel over het dagelijks leven. Welke spelletjes speelde je vroeger op straat, in een tijd dat er nog geen auto's waren, geen televisie of computers? Tijdens het museumbezoek krijgen alle kinderen van nu kleren van vroeger aan. Zij gaan in het museum op zoek naar voorwerpen die wat vertellen over dat 'vroeger'. Ze staan stil bij de grote maquette van de Amersfoortse binnenstad. Hierdoor geïnspireerd maken ze, als afsluiting van het museumbezoek, met blokken zelf een stad.

Projecten voor de onder- en middenbouw Kunst in de vensterbank van Kunstgebouw Vijf kunstenaars maakten een kunstwerk dat bedoeld is om in de vensterbank van het klaslokaal van groep 1, 2, 3 of 4 van het basisonderwijs te plaatsen. De school krijgt ‘Kunst in de vensterbank’ een aantal weken in huis en de leerkracht bespreekt het kunstwerk met de groep. Bij ieder kunstwerk zijn opdrachten beschikbaar die door de leerlingen kunnen worden uitgevoerd. De vijf reizende kunstwerken zijn gemaakt door Arlette Boerlage, Tanja Smeets, Henrique van Putten, Nico Parlevliet en Feng.

Ouwe dingen, nieuwe dingen van Museum Het Valkhof Nijmegen Het project ‘Ouwe dingen, nieuwe dingen’ is bestemd voor de onderbouw van het basisonderwijs en dan met name voor de groepen 3 en 4. De kinderen worden voorbereid op het museumbezoek met het verhaal 'Lotte en Lodewijk'. Dit verhaal wordt in de klas voorgelezen. Daarna brengt de groep een

46


bezoek aan het museum. In het museum gaan de leerlingen met moderne voorwerpen in de hand op zoek naar oude vergelijkbare objecten. Het project wordt op school afgerond.

Schoenen om te zoenen van Kunstgebouw Kindervoeten groeien snel. Kinderen krijgen en kiezen regelmatig nieuwe schoenen: sandalen, sportschoenen, laarsjes, schoenen van een oudere broer of zus. Op nieuwe schoenen zijn ze vaak apetrots. Kinderen weten heel goed welk model ze willen. Ze kunnen precies vertellen welke kleuren of details de nieuwe schoenen moeten hebben. Deze fascinatie voor schoenen komt terug in de nieuwe tentoonstelling voor het basisonderwijs: Schoenen om te zoenen. Kunstgebouw heeft vijf ‘Schoenen om te zoenen-tentoonstellingen” ontwikkeld. Deze gaan los van elkaar op reis door de provincie Zuid-Holland. ‘Schoenen om te zoenen’ is vanaf januari 2004 gedurende vier jaar opgenomen in Kunstmenu voor de groepen 3, 4, 5 en 6 van het basisonderwijs. Bij de educatieve tentoonstelling ‘Schoenen om te zoenen’ staat onder andere het werk van Jan Jansen centraal.

Projecten voor de middenbouw Aert en Antoinette: avontuur in Slot Zeist van Erfgoedhuis Utrecht Een voorleesverhaal over Aert, een arme boerenjongen, en Antoinette, de dochter van de Slotheer, is de rode draad in deze les. Het verhaal heeft een spannend open einde, dat pas ingevuld wordt tijdens de ontknoping in de Grote Slotzaal. Maar eerst gaan de leerlingen in kleine groepjes, aan de hand van een kijkwijzer met vragen en opdrachten, een aantal kamers van het Slot Zeist verkennen. Terug op school kunnen verschillende (facultatieve) verwerkingsopdrachten worden gedaan.

Bouwen aan de stad van Erfgoedhuis Utrecht In dit project worden de leerlingen meegenomen naar de Middeleeuwen aan de hand van een verhaal. Na de voorbereidingslessen bezoeken de leerlingen het plaatselijk museum, waar zij objecten onderzoeken die in het verhaal aan de orde zijn gekomen. Daarnaast gaan zij actief werken met oude werktuigen en materialen. Na de museumles volgt nog een bezoek aan een monument in de stad, dat met het verhaal te maken heeft. Thema's die aan de orde komen zijn: ontstaan van de stad; stadsuitbreiding in de late Middeleeuwen; brandgevaar en 'verstening'; dagelijks leven; wonen, werken, kleding, eten; standen in de middeleeuwse maatschappij. De verwerkingslessen vormen een logische eenheid met het voorafgaande.

Hé, een volkje van het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem In dit project staat het thema tolerantie centraal. De klas wordt in twee volkjes verdeeld: het aardvolk en het watervolk. Ieder volkje heeft een eigen cultuur en een eigen plek. De leerlingen leren welke taal hun volkje spreekt, welke kleding gedragen wordt en wat de gewoonten en gebruiken zijn. Nadat de leerlingen hiermee geëxperimenteerd hebben, vindt er een ontmoeting tussen de verschillende volkjes plaats. Hierbij is de Koning aanwezig die de volkjes vertelt dat ze samen moeten gaan leven in het Nieuwe Land.

Jaap het Schaap in de Wollendekenfabriek van het Nederlands Textielmuseum Tilburg Museumbezoek waarbij leerlingen met behulp van een werkboekje een route lopen door de Wollendekenfabriek. Het boekje bestaat uit zes opdrachten: de tijdbalk, de stoommachine, de prikklok, het proces van wol tot deken, de machines, afwerking van dekens door festonneren en naaien van een etiket.

47


Leven in een middeleeuwse stad in Gelderland van EDU-ART Gelderland en Gelders Oudheidkundig Contact Een jongen van elf jaar staat centraal in dit project. De jongen is de zoon van de meestertimmerman en wordt binnenkort leerjongen bij een metselaar. Door het verhaal leren de leerlingen meer over het ontstaan van hun eigen stad in de Middeleeuwen. Hierbij komen aan bod: het bouwen, verdedigen, wonen, werken, handel, misdaad, eten en drinken, rangen en standen en brandgevaar in de stad. Het project is met name een geschiedenisproject, dat leerstofvervangend ingezet kan worden. In de verwerking zijn beeldende, dramatische en muzikale opdrachten toegevoegd. Als onderdeel van het project gaan de leerlingen naar het museum in de stad en maken een rondwandeling langs middeleeuwse overblijfselen.

Ontdek het Bonnefantenmuseum Een programma met de nodige actie waarin kinderen kunnen kennismaken met het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Aan de hand van een dobbelsteenquiz gaan ze in kleine groepjes op verkenning in de middenvleugel van het gebouw. Voor de ene opdracht moeten ze boven aan de trap zijn en voor de andere juist beneden in de binnentoren; de dobbelsteen bepaalt welke opdracht wordt gemaakt. Verschillende kunstwerken komen aan bod. Na het klassikaal bespreken van de quiz volgt een interactieve rondgang van ongeveer drie kwartier over de afdeling oude en hedendaagse kunst.

Op stap met Jet en Jan, jong rond 1910 van Erfgoedhuis Utrecht Een voorleesverhaal over het leven van Jet en Jan is de rode draad in deze lessenserie. Hierin krijgt het kinderleven in de eigen woonplaats gestalte. Aan de orde komen thema's als kleding, wonen, school, de buurt, eten, spelen en werken. In het plaatselijk historisch museum gaan de leerlingen aan de slag met oude voorwerpen die in het voorleesverhaal aan de orde komen. Bijvoorbeeld: zeep kloppen, koffie malen of hoepelen. Voor plaatsen zonder historisch museum is een leskoffervariant ontworpen. De activiteiten vinden daar plaats op school. Daarbij maken de kinderen opdrachten tijdens een wandeling door de woonplaats. Er zijn voorbereidings- en verwerkingslessen voor in de klas. Het project kan dienen als vervanging van de lesstof over de periode rond 1900.

De tijd van jagers en boeren van Historisch Museum Deventer De module ‘De tijd van jagers en boeren’ (tot 50 voor Christus) behoort tot de geschiedenismethode ‘Deventer Onvoltooid Verleden Tijd’. Deze methode bestaat uit een tiental modulen, voor elke onderscheiden tijdsperiode is er een module. Deze module gaat over de eerste tijdsperiode, de prehistorie. Centraal staat de vraag hoe de jagers- en boerenvolken in de omgeving van Deventer leefden.

Van traditie tot trend van EDU-ART Gelderland en Gelders Oudheidkundig Contact In deze tijd lijken tradities door trends vervangen te worden. Een trend is nog maar nauwelijks geaccepteerd, of een volgende dient zich al weer aan. Nu alles zo snel verandert, is een bezinning op je eigen achtergrond, dus je wortels, nodig om te weten wie je bent. Leerlingen gaan via foto's en een familietijdsbalk terug in de tijd en aan de slag met de periode rond 1900. Ze bekijken een videodocumentaire over Henk, Hendrika en Leo. Deze mensen vertellen over de jaren dat ze naar school gingen in Vorden, Nunspeet en Geldermalsen rond 1915. De leerlingen bekijken de kleding en kruipen letterlijk in een andere huid en maken mooie fotoportretten in deze kostuums. Als afsluiting van de lessen wordt een 75+ gast uit de omgeving uitgenodigd om te vertellen hoe het vroeger was als kind. Tot slot worden de trends in de huidige tijd behandeld. Door middel van een kijk-interview

48


en maakopdrachten worden de leerlingen zich bewust van de (in ontwikkeling zijnde) eigen keuzes in jeugdcultuur. Dit project kan aangevuld worden met een dagdeel dans, waarin twee dansdocenten bij u op school samen met de leerlingen een, speciaal voor dit project ontwikkelde, danspresentatie maken naar aanleiding van het onderwerp traditie en trends. De danspresentatie en een expositie van het materiaal uit de lessen bieden voor de leerlingen, medeleerlingen en ouders een leuke afsluiting van dit project.

Verhalenkasteel van stichting De taal van het verhaal Het ‘Verhalenkasteel’ is een veelkleurig houten bouwsel zo groot als een schatkist. De zeven 'kamers' zijn gevuld met verhalen uit de kinder-wereldliteratuur en met tot de verbeelding sprekende voorwerpen. Bijgevoegd zijn kant en klaar uitgewerkte lessuggesties. Het vereist van de scholen een geringe investering en een introductiebijeenkomst voor de leerkrachten. Daarna kunnen ze jaren vooruit dankzij een abonnement op ‘inspiratie’: het kasteel wordt jaarlijks gevuld met nieuwe verhalen, voorwerpen en lessuggesties. Bovendien worden speciale activiteiten aangeboden, bijvoorbeeld in de Kinderboekenweek. Er zijn drie edities van het ‘Verhalenkasteel’: een Spiegelkasteel (met verhalen over anders-zijn), het Luchtkasteel (over reizen, in het echt en in gedachten) en het Waterkasteel (over water, van een traan tot de wereldzeeën).

Vogelvlucht van het Concertgebouw Tijdens het project ‘Vogelvlucht’ maken leerlingen van groep 4 een reis door het Concertgebouw in Amsterdam. De musici van het Schönberg Ensemble laten op verschillende mooie plekken in het gebouw - met behulp van de leerlingen - horen hoe verschillend vogels kunnen kwetteren. Op de eerste speelplek wordt muziek uit de 16e eeuw gespeeld door een klein ensemble. De kinderen zitten op de grond in een foyer rondom de musici en zingen samen met het ensemble een lied. In de Kleine Zaal wordt pianomuziek omlijst door het poppenspel van Jitka Lejdarovà. Ron Ford componeerde speciaal voor dit project 'De Vogeltjesmarkt' dat wordt uitgevoerd in de Grote Zaal door een waar vogelensemble.

Projecten voor de midden- en bovenbouw Binnen stadsmuren, verhalen bij gevonden voorwerpen van het Limburgs Museum De maquette van Venlo in de museumzaal over stadsleven in Limburg vormt de basis voor het leergesprek hoe een middeleeuwse stad er uitzag. Door samen het schilderij ‘Het laatste oordeel’ te bekijken, ontdekken de leerlingen hoe mensen dachten en geloofden. De nagebouwde beerput met het weggegooide afval toont andere geheimen over het dagelijkse leven. Door vervolgens in groepjes in de huid van bijvoorbeeld een chirurgijn of bedelaar te kruipen, onderzoeken de leerlingen één specifiek voorwerp en maken een kijkwijzer. Zo komen ze meer te weten over hoe mensen in de Middeleeuwen leefden en met elkaar omgingen. De afsluiting bestaat uit een presentatie van de speciale voorwerpen.

Daor hedde de guld van Erfgoedhuis Noord-Brabant De Brabantse schuttersgilden vormen een kenmerkend onderdeel van de Brabantse cultuur. Doel van dit onderwijspakket is om leerlingen in aanraking te brengen met de schuttersgilden en hun rijke traditie in deze provincie. Het streven daarbij is om de leerlingen te helpen zich een beeld te vormen

49


van de (historische) achtergrond van de schuttersgilden en de wijze waarop de schuttersgilden tegenwoordig tradities in ere houden.

Dossier Bouwen van het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem De leerlingen maken bij het project 'Dossier Bouwen' een tocht langs vier boerderijen waar ze kennis maken met het thema 'bouwen'. Zij ontdekken dat in de 18e en 19e eeuw anders werd gebouwd dan nu en maken kennis met oude bouwmaterialen en bouwtechnieken. Zij gaan ook zelf aan het werk met bouwmaterialen.

In Mokum staat een huis van het Joods Historisch Museum In het Joods Historisch Museum in Amsterdam is gedurende langere tijd een tentoonstelling ingericht speciaal voor kinderen. De verschillende ruimtes zijn ingericht als kamers van een joods huis. In iedere kamer is iets te beleven en/of te doen. Je kan je naam leren schrijven in Hebreeuwse letters, naar muziek luisteren of wegdromen op een heel groot bed. Kinderen en hun familie maken kennis met Max de Matze en de andere bewoners van het joodse huis en komen gaandeweg te weten wat het betekent om joods te zijn.

De Nationale Voorleeswedstrijd van Stichting Lezen De Nationale Voorleeswedstrijd is een van de grote leesbevorderende projecten voor het basisonderwijs. Kinderen lezen hun favoriete fragment uit een kinderboek voor. Met behulp van een juryformulier wordt de beste voorlezer gekozen. Afgelopen editie deden 75.000 kinderen mee van 3.000 basisscholen. In september organiseren scholen zelf voorleeswedstrijden. Het gratis voorleespakket geeft hiervoor tips en suggesties. Scholen dienen dit zelf aan te vragen. De hele school kan meedoen aan de wedstrijd (aparte wedstrijden voor onder-, midden- en bovenbouw). De uiteindelijke schoolkampioen die mee mag doen aan het landelijk vervolgtraject moet in groep 7 of 8 zitten! Deze schoolkampioen dient voor 1 december bij Stichting Lezen te zijn aangemeld. Daarna vinden de lokale, regionale en provinciale rondes plaats, georganiseerd door de openbare bibliotheken en Provinciale Bibliotheek Centrales. Uiteindelijk blijven twaalf provinciale finalisten over, die met elkaar strijden om de titel De Nationale Voorleeskampioen.

Janneke's Snuffelhoek, spullen van alle tijden van het Nederlands Openluchtmuseum Arnhem In dit project maken de leerlingen kennis met voorwerpen van vroeger en nu. In ‘Janneke’s Snuffelhoek’ kunnen ze meubels uitproberen, testen en een stem uitbrengen op hun favoriete meubelstuk. Vervolgens mogen de meubels gebruikt worden om een eigen kamer mee in te richten. In de Tilburgse huisjes en in de voorstelling van HollandRama krijgen de leerlingen inzicht hoe de woon- en leefomgeving van de mensen in de loop van de tijd al dan niet is veranderd. Op het Kindererf wordt de groep opgesplitst. Een groep gaat met een educatief begeleider meubels uitproberen in ‘Janneke’s Snuffelhoek’, de andere groep ontdekt in de Tilburgse huisjes het verschil tussen woningen uit 1860, 1910, 1954 en 1970. Halverwege het programma worden de groepen omgewisseld. Tot slot maken de leerlingen de Kamer van de Klas. Voorafgaand of aansluitend kan de groep een bezoek brengen aan HollandRama.

Op reis met Abraham/Ibrahim, De Verhalenzolder van het Bijbels Museum Amsterdam Leerlingen van 6-8 of 9-12 jaar maken kennis met het cultureel erfgoed van jodendom, christendom en islam. De gemeenschappelijk stamvader Abraham (in de koran Ibrahim genoemd) speelt daarbij

50


een centrale rol. Op de Verhalenzolder beleven de leerlingen verhalen uit de joodse tenach, de bijbel of de koran. Daarna bestuderen ze de voorwerpen in het museum die erbij horen.

Op zoek naar Verloren Dromen van Steunpunt Kunstzinnige Vorming West-Friesland 'Op zoek naar Verloren Dromen' wil leerlingen van de midden- en bovenbouw van het basisonderwijs op zoek laten gaan naar hun dromen, kinderen zelf beelden laten oproepen en hun fantasieën laten ontwikkelen. Hierbij worden kunst-, cultuur-, taal- en ict-onderwijs geïntegreerd aan de leerlingen aangeboden. Eerst bezoeken de leerlingen met hun leerkracht de ‘Droomwerkplaats’ op een locatie buiten de school. Deze ruimte is vormgegeven door beeldend kunstenaars, die de verschillende zintuigen aanspreken onder meer met behulp van beelden geluidseffecten. Hier voeren de leerlingen diverse opdrachten uit. De ‘Droomwerkplaats’ was in april 2002 in Hoorn te zien en zal gaan reizen. Een website en een CD-rom waarmee verder gewerkt kan worden zijn nog in ontwikkeling.

Waar is het nest van Pieke van het Limburgs Museum Op zoek naar het nest van de museumvogel Pieke bezoeken de leerlingen het hele museum. In elke zaal staat een display, herkenbaar aan een ei van de museumvogel, met daarin een opdracht op twee niveaus. De leerlingen zijn verdeeld in groepen van maximaal acht leerlingen. Elke groep heeft één begeleider en start in een andere museumzaal. Het project kan met meerdere klassen tegelijk gevolgd worden (tot maximaal 120 leerlingen).

Projecten voor de bovenbouw Aan de slag in de 17e eeuw van het Amsterdams Historisch Museum Dit project heeft Amsterdam in de 17e eeuw als thema, een periode van stormachtige ontwikkelingen in Amsterdam. Aan de orde komen de opkomst van Amsterdam als belangrijke handelsstad, de bevolkingsgroei en de stadsuitbreidingen. In de voorbereidende les op school maken de leerlingen kennis met Thomas, de hoofdpersoon uit het leerlingenboekje. In het museum kan worden gekozen tussen een rondleiding over de 17e eeuw of een kijktocht ‘Aan de slag in de 17e eeuw’.

Andersom van Museum Het Valkhof Nijmegen Speciaal aan dit project is dat de rollen worden omgedraaid: de kinderen worden niet door een volwassene rondgeleid, maar nemen hun begeleiders en medeleerlingen zélf mee door het museum. Deze kijktocht voert door de drie collecties van het museum en is ontwikkeld voor de bovenbouw van het primair onderwijs. Aan de hand van plaatjes en korte toelichtingen vertellen de leerlingen elkaar over de mooiste, leukste en meest interessante museumstukken.

Bram van het Nationaal Rijtuigmuseum Bram van Panhuijs is een twaalfjarige jongen die met zijn ouders en grootouders op de Borg Nienoord bij Leek woonde rond 1900 (thans Nationaal Rijtuigmuseum). Zij waren de laatste bewoners van de Borg. Bram doet op 5 november 1907 verslag van zijn leven in een brief aan de kinderen van nu. Een dag later krijgt zijn leven een dramatische wending. Kinderen kunnen nazoeken in de bronnen wat er gebeurt met zijn ouders, grootouders en de knecht van de familie. Verder krijgen zij door de lesbrief, de bronnen en het bezoek aan de Borg een beeld van het leven rond 1900.

51


Buurt bij de les van Erfgoedhuis Utrecht Dit lesmateriaal is letterlijk bij de reguliere lessen aardrijkskunde en geschiedenis te gebruiken in de groepen 6, 7 en 8. De lessen behandelen diverse onderwerpen over de eigen omgeving. Denk hierbij aan grondsoorten, ontginningen, het ontstaan van de eigen woonplaats en de ruimtelijke inrichting. Naast de binnenopdrachten maakt elke groep een wandeling door een deel van de gemeente. In Maarssen is het lesmateriaal gedigitaliseerd. Deze digitale versie bevat dezelfde onderwerpen, maar biedt de leerlingen andere werkvormen dan de papieren versie. Tevens bevat dit materiaal zowel een digitale als een echte wandeling per groep.

Dossier Kinderarbeid van het Nederlands Openluchtmuseum De leerlingen maken bij het project 'Dossier Kinderarbeid' een tocht door het museum langs vier locaties, waar ze kennis maken met het thema 'kinderarbeid'. Op de verschillende locaties komen elementen van kinderarbeid aan de orde zoals lange werktijden en eentonig en gevaarlijk werk. De leerlingen horen verhalen van kinderen uit de 19e eeuw, die in de fabrieken, op het land en in het veen moesten werken. Ze bekijken foto's, verrichten opdrachten en ondervinden aan den lijve wat kinderarbeid betekent.

Ezel in de wei van Provinciale Kunstuitleen Utrecht en Kunst Centraal ‘Ezel in de wei’ bestaat uit een tentoonstelling van tien kunstwerken met educatief materiaal rondom het thema landschap. Het is een project van Kunst Centraal in samenwerking met de Provinciale Kunstuitleen Utrecht. Het educatieve materiaal bestaat uit een kijkwijzer, diverse opdrachten, een docentenhandleiding en een videoband. Zo krijgen de kinderen op school van de eigen leraar een tweetal lessen over Hollandse landschapsschilderkunst vanaf de 17e eeuw. Daarna bekijken ze een korte film, waarin de schilders Frank Dekkers en Jeroen Hermkens aan hen worden voorgesteld. Op de video is te zien hoe de twee kunstenaars erop uittrekken om in de buitenlucht langs de rivier aan een schilderij te gaan werken. De kunstwerken die ze maken, zien de leerlingen later terug op de tentoonstelling in de plaatselijke kunstuitleen. De expositie wordt bekeken aan de hand van een kijkwijzer. Ook werkt de klas gedurende het project aan een landschapsschetsboek.

Ik zou je het liefst in een doosje willen doen van Museum Catharijneconvent Wat maakt een voorwerp waardevol voor jou? Is het de prijs die jij of je ouders ervoor betaalden? Of is het een bepaalde herinnering die je erbij hebt? Al eeuwenlang bewaren mensen dingen die zij bijzonder vinden. Het liefst in speciale doosjes. Hierover maakte Museum Catharijneconvent in Utrecht een project voor kinderen. Het laat hen het verband zien tussen de waardevolle spullen die zij zelf bewaren en de reliekverering in de Middeleeuwen. De leerlingen zullen leren dat de waarde van een voorwerp niet altijd afhankelijk is van het prijskaartje dat eraan hangt, maar van het verhaal dat erbij hoort. In de eerste les maken leerlingen door middel van een video en een groepsgesprek kennis met reliekverering in de Middeleeuwen. Daarna versieren de leerlingen een doosje voor hun eigen reliek, een voorwerp waarvan ze weten dat ze het over tien jaar nog zullen bewaren. Vervolgens wordt op school een tentoonstelling ingericht.

Jong Talent van Provinciale Kunstuitleen Utrecht Onder de noemer 'Jong Talent' geeft de Provinciale Kunstuitleen Utrecht jaarlijks aan drie eindexamenkandidaten van de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht de opdracht een kunstwerk in oplage te ontwerpen. Vervolgens ontwikkelt de Kunstuitleen bij de werken - die gemaakt worden bij het Grafisch Atelier Utrecht - een educatief project voor de bovenbouw van het basisonderwijs.

52


Aan de hand van vragen en opdrachten komen de leerlingen meer te weten over de drie kunstwerken en hun makers.

JuniorLab op de schop van Museum Het Valkhof Nijmegen Als een echte archeoloog graven naar resten uit de Middeleeuwen! Museum Het Valkhof biedt kinderen van groep 6 t/m 8 deze unieke mogelijkheid op een historische plek net buiten het museum.

Kermis in het Markiezenhof RHC/Het Markiezenhof in Bergen Op Zoom heeft een lespakket samengesteld bij de permanente tentoonstelling over de kermis. De nadruk ligt op de geschiedenis van de kermis en het geheel is in een historisch jasje gestoken. Veel aandacht gaat uit naar de verschillende functies van de kermis.

Klassemonument!! van Gemeente Amsterdam en Bureau Monumenten en Archeologie In de introductieles geeft de docent een korte inleiding over monumenten, uitleg over het doel van de lessen en de videoband ‘Monumenten om je heen’ van Teleac. Deze videoband laat zien wat een gebouw bijzonder maakt, zoals gevels, deuren en ramen. Daarna volgt een buitenles waarin de leerlingen gaan in groepjes van zeven kinderen met twee begeleiders op pad gaan. Iedere groep krijgt een fototoestel mee zodat er foto's gemaakt kunnen worden van de gebouwen die de kinderen graag willen bewaren. Tijdens de slotles maken de kinderen een A4tje met een foto van 'hun monument' en een tekst waarin zij vertellen waarom het belangrijk is dat het monument op de foto bewaard wordt.

Kunst te leen van Centrum Beeldende Kunst Emmen en Kunstuitleen Het Kunstuitleenproject 'Kunst te leen' wordt georganiseerd door het Centrum Beeldende Kunst Emmen en is bedoeld voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. Scholen moeten voor minimaal een half jaar een abonnement op de Kunstuitleen nemen. De leerlingen zoeken tijdens hun bezoek een werk uit dat zij meenemen voor school. 'Kunst te leen' vindt plaats in het kader van Kunstmenu Emmen.

Leskisten Tweede Wereldoorlog van Stichting Oorlogs- en Verzetsmateriaal Groningen Het is de ervaring en frustratie van veel leraren, dat leerlingen zich moeilijk kunnen inleven in de tijd van de Tweede Wereldoorlog, hoewel dit nog niet eens zo lang geleden is. Begrippen als honger, schaarste, terreur en doodsangst staan meestal (gelukkig) ver van hun belevingswereld af. Om de Tweede Wereldoorlog voor hen aanschouwelijk en begrijpelijk te maken, heeft de Stichting Oorlogsen Verzetsmateriaal Groningen (OVMG) in samenwerking met docenten geschiedenis en de PABO te Assen een aantal leskisten ontwikkeld. Deze kisten behandelen elk een specifiek thema en bevatten originele voorwerpen uit de collectie, die met dat onderwerp samenhangen. Elke kist bevat ongeveer tien bronnen en bij elke bron horen één of meerdere vragen. Op deze wijze kunnen de leerlingen de voorwerpen die bij deze bijzondere tijd horen zelf aanraken, voelen, ruiken en bestuderen. Door het maken van de vragen worden ze ertoe aangezet over de oorlogsthema's na te denken, hierover te discussiëren en bepaalde zaken en ontwikkelingen in hun verband te plaatsen. In principe kan al het lesmateriaal naar school gebracht en weer opgehaald worden.

Museumkunstcomputer van Museum Het Valkhof Nijmegen Hoe ziet een tentoonstelling over een ‘nachtmerrie’ eruit? Is die eng of juist lekker spannend? Waaraan denken 8-jarigen bij ‘droom’, ‘thuis’ of ‘feest’? Tijdens het educatieve project ‘Museumkunstcomputer’ in Museum Het Valkhof gaan leerlingen uit groep 5 t/m 8 aan tien computers

53


in Het JuniorLab aan de slag als conservator en hun kunnen ze hun ideale - virtuele - tentoonstelling in Museum Het Valkhof samenstellen.

Nederland 1940-1945. Het museum in de klas van het Museon Den Haag Deze leskist geeft leerlingen de mogelijkheid om aan de hand van historisch materiaal zelf op zoek te gaan naar deze periode uit onze geschiedenis. Elf thema's komen aan bod: 10 mei 1940, Oranje boven, Het persoonsbewijs, Schaarste, Verduistering, Winterhulp, Jodenvervolging, Berichtgeving en propaganda, Japanse kampen, Hongerwinter en Bevrijding. Bij ieder thema hoort historisch materiaal met opdrachtbladen waaraan de leerlingen in groepjes kunnen werken.

Ooggetuigen van het Breda’s Museum De expositie ‘Ooggetuigen’ in het Breda's Museum brengt verhalen uit vijf eeuwen geschiedenis van Breda tot leven. Te zien is een beeldende tentoonstelling over godsdienst, oorlog, misdaad, wezenzorg en het verhaal van een zondagsschilder. Ter voorbereiding in de klas is er een videoband. Elke leerling krijgt in het museum een werkvel met opdrachten en een vervolgopdracht voor op school.

Het orkest in de hoofdrol van het Concertgebouw Leerlingen van groep 7 en 8 worden ingewijd in de geheimen van het symfonieorkest. De musici van een symfonieorkest spelen graag samen, bij voorkeur allemaal tegelijk. Zo'n 80 instrumenten, opgedeeld in verschillende instrumentgroepen, produceren tezamen een indrukwekkend geluid. Maar als je heel goed luistert, wat hoor je dan eigenlijk precies? Een violist met een prachtige solo, een swingende drumband, een fanfare, strijkkwartet of jazzorkest? Het geheim van het symfonieorkest is dat je het zo gek niet kunt bedenken of het orkest heeft het wel in huis. Tijdens het concert in het Concertgebouw in Amsterdam wordt iets van dit mysterie prijsgegeven. Op verschillende plekken in het gebouw maken de leerlingen kennis met de specifieke klanken van de strijkers, blazers en slagwerkers, in alle mogelijke genres en bezettingen. En als afsluitend spektakel horen ze Holland Symfonia in symfonische bezetting in de Grote Zaal.

Papierindustrie op de Veluwe van het Apeldoorns Museum In het project maken de leerlingen kennis met de geschiedenis van papier, de 17e en 18e eeuwse papiermolens, de 19e eeuwse papierindustrie en ontdekken dat in het museum heel bijzondere voorwerpen uit het verleden bewaard en tentoongesteld worden. Zij vinden antwoord op vragen als: Waarom kon er op de Veluwe zo'n bloeiende papierindustrie ontstaan? Wat is papier eigenlijk, hoe werd het gemaakt en door wie? Wat kun je in het museum en in het landschap nu nog zien over het werken in papiermolens? Het project begint in het museum en wordt op school voortgezet aan de hand van een leskist, waarin allerlei materiaal over papier is opgenomen. De leerlingen bestuderen dit materiaal in groepjes en vertellen elkaar over hun bevindingen. Ook gaan ze zelf papier scheppen.

Een portret van Anna van het Nationaal Rijtuigmuseum Hoofdpersoon is Anna van Ewsum, die de leerlingen meeneemt op een reis door de tijd . Het handelt om de periode 1523-1714. In deze periode start de familie van Anna die zelf in 1640 wordt geboren, vanuit de latere Borg Nienoord in Leek de turfgraverij. Het Hoogveen wordt ontgonnen, er komt een vaart en het dorp Leek ontstaat.

54


Retourtje Middeleeuwen van Museum het Valkhof Nijmegen Retourtje Middeleeuwen is een spannend en informatief project voor de bovenbouw van het basisonderwijs over de Middeleeuwen in Nijmegen. Aan de hand van een leskist met daarin een docentenhandleiding en een aantal voorwerpen wordt het bezoek aan het museum op school voorbereid. Het museumbezoek bestaat uit twee onderdelen. Eerst gaan leerlingen met kijkbladen de collectie oude kunst bekijken door de ogen van een middeleeuws personage (koopman, schepen, horige, smid, pelgrim of ridder). Daarna leiden de kinderen elkaar rond en vertellen elkaar over het leven in de Middeleeuwen in Nijmegen. Tenslotte zijn er verwerkingsopdrachten voor op school.

Spelen in ons huis van het Concertgebouw Veel kinderen die het Concertgebouw in Amsterdam bezoeken, verbazen zich over dat enorme gebouw en fantaseren over hoe het zou zijn om in zo'n mooi huis te wonen. Tijdens 'Spelen in ons huis' staat het Concertgebouw als thuis voor heel veel verschillende bewoners centraal. In de Grote Zaal wonen de meeste musici, zij spelen in diverse ensembles en orkesten waarmee ze repeteren en concerten geven. Maar er woont ook een big band, een jazz-zangeres, een operadiva. De Kleine Zaal is een heel intieme plek: hier wordt kamermuziek gespeeld door bijvoorbeeld strijkkwartetten of pianotrio's. In de foyers wonen de geesten van beroemde dirigenten en solisten die te zien zijn op de schilderijen en die ieder hun eigen verhaal vertellen over lang vervlogen tijden. Op de zolder wonen de stoffeerder van de beroemde rode Concertgebouwstoelen, de timmerman en de elektricien. De kok die alle bewoners te eten geeft, heeft de kelder als domein. Over al dit soort zaken lezen de leerlingen in het lesboekje 'Spelen in ons huis', dat ter voorbereiding in de klas wordt behandeld. Vervolgens ontvangen ze een uitnodiging om zélf een concert te komen geven op het podium van de Grote Zaal. De leerlingen worden in het Concertgebouw als artiest ontvangen, repeteren met elkaar in de Kleine Zaal en krijgen tijdens een speurtocht verschillende vragen en opdrachten. Als ze de instrumenten vinden die zijn verstopt, zijn ze klaar voor hun debuut in het wereldberoemde Concertgebouw.

Spreekbeurtenkoffer Romeinen van Museum Het Valkhof Nijmegen De spreekbeurtenkoffer zit vol met informatie en voorwerpen over de Romeinen. De koffer bevat een film over de Romeinen in Nijmegen, bronnenmateriaal, een maquette van een Romeinse stad, een Romeinse schoen, munten, een olielampje van aardewerk en nog veel meer. Zowel voor leerlingen te gebruiken voor hun spreekbeurt als voor leerkrachten om de lessen over de Romeinen voor te bereiden en te verlevendigen. De koffer kan bij de balie van het museum worden afgehaald en moet binnen twee weken weer worden teruggebracht.

Tiemo Tijdloos van het Veenkoloniaal Museum Veendam Tiemo Tijdloos is de educatieve mascotte en museumgids van het Veenkoloniaal Museum in Veendam. Hij heeft vijftien themajassen gemaakt waarin kinderen een speurtocht door het museum kunnen maken. De jas bevat allerlei leuke zoeken doe-opdrachten. Ter voorbereiding van het bezoek kan de docent op school de Tiemo Tijdloos Turf- en Aardappelshow verzorgen. Deze bestaat uit diverse museumvoorwerpen, een diaserie en een oude reclamefilm.

Tijd van burgers en stoommachines van Historisch Museum Deventer De module ‘Tijd van burgers en stoommachines (1800 - 1900)’ behoort tot de geschiedenismethode Deventer Onvoltooid Verleden Tijd. Deze methode bestaat uit een tiental modulen, voor elke onderscheiden tijdsperiode is er een module. Deze module gaat over de 19e eeuw in Deventer.

55


De tijd van de grote uitvindingen, de opkomst van de industrie en de arbeidersklasse en de start van de emancipatie- en democratiseringsbeweging zijn niet aan de stad Deventer voorbij gegaan.

Tuma Tuma Tempane van het Afrika Museum in Berg en Dal In het buitenmuseum van het Afrika Museum is een woonerf van de Kusasi uit Noord-Ghana nagebouwd. Het woonerf met zijn binnenterrein geeft een indruk van het wonen, leven en bouwen van dit volk. Om een bezoek van leerlingen aan het museum meer te verlevendigen, heeft het Afrika Museum educatief materiaal ontwikkeld en een project samengesteld. In twee voorbereidingslessen op school krijgen leerlingen met werkbladen achtergrondinformatie en opdrachten. Op deze manier bereiden zij zich voor op het bezoek aan het woonerf van de Kusasi in Ghana, waar zij een dag uit het leven van een Afrikaanse familie naspelen. Tijdens dit museumprogramma voeren de kinderen diverse werkzaamheden uit zoals water halen, stampen van maïs, malen van gierst en bewerken van land.

Verhalenderwijs in de klas van Pluspunt Twee ouderen komen in de klas om verhalen te vertellen van vroeger en ver. De ouderen maken deel uit van Verhalenderwijs, het Rotterdamse vertelproject voor ouderen. De vertellers zijn van Surinaamse en Nederlandse afkomst. De ouderen zijn te gast in de klas, gastvrijheid is daarom een belangrijk thema. De klas bereidt zich voor op het bezoek door te praten over gastvrijheid. Ontvangt een Turks gezin gasten op dezelfde manier als een Nederlands gezin of als een Surinaams gezin? De klas schrijft een brief aan de ouderen om hen op school uit te nodigen. Twee oudere vertellers komen een uur lang op bezoek in de klas en vertellen over hoe hun klas er vroeger uitzag en over hun eigen kindertijd. Of ze vertellen een ander spannend verhaal.

Wees geweest van het Amsterdams Historisch Museum Hoofdingrediënten in dit project zijn het boek 'Saartje Tadema' van Thea Beckman en het gebouw waarin het Amsterdams Historisch Museum gehuisvest is. Dat functioneerde bijna vier eeuwen als Burgerweeshuis. Na een les over het boek van Beckman, bezoeken de leerlingen het museum. Ze krijgen een korte rondleiding en ontdekken vervolgens de vele kledingonderdelen van het oude wezenkostuum. Het bezoek eindigt met een actieve museumles, waarin de leerlingen weeskinderen anno 1900 worden: de jongens krijgen les in handvaardigheid, de meisjes leren borduren.

ZiZiZ - Zin in Zingen in Zuid-Holland van Kunstgebouw ZiZiZ = een zangwedstrijd voor de groepen 6, 7 en 8 van de Zuid-Hollandse basisscholen ZiZiZ = nieuwe swingende popliedjes ZiZiZ = teksten en muziek die passen bij bovenbouwers in een liedboek en op CD ZiZiZ = zingen, iedereen kan het, jouw groep ook!

Projecten voor onder-, midden- en bovenbouw De Heldenkast van Kunstgebouw De Heldenkast is een verhalenkast, die is ontwikkeld met en voor scholen voor asielzoekerskinderen. Dit landelijke project is door Kunstgebouw in opdracht opgezet en ontwikkeld. Centraal staat het thema held. De held is van alle tijden en alle culturen. De Heldenkast heeft vier kanten. Drie kanten hebben elk een eigen verhaal: 'Sundiatta', de zoon van de buffel, is een kinderversie van een beroemd Afrikaans epos, geschreven door Vamba Sherif en met vertelplaten van Josefien Versteegh.

56


'Iedereen is een held' is een stripverhaal met vertelplaten over een olifant en een muis die Jan Vriends getekend en geschreven heeft. 'Land in zicht' biedt de ingrediënten van een verhaal dat steeds opnieuw ontstaat. Er is een eiland, zo groot als een vloerkleed, dat elke keer anders ingericht kan worden. De vierde wand van de Heldenkast is rood en biedt ruimte voor de verhalen van de kinderen zelf. Hierbij kunnen allerlei middelen worden ingezet (geluiden, vertelplaten, rekwisieten). Bij elk verhaal zijn lessen gemaakt voor onderbouw, middenbouw en bovenbouw. De leerkracht kan op ieder niveau met zijn leerling instappen.

Klassefilm van het NIF In het project ‘Klassefilm’ gaan leerlingen onder schooltijd naar een speciaal voor hen geselecteerde film die wordt vertoond in een plaatselijke bioscoop of filmtheater. Voor het programma worden negen speelfilms geselecteerd, vier voor het primair onderwijs en vijf voor het voortgezet onderwijs. Bij elke film hoort een lespakket met achtergrondinformatie en opdrachten die zoveel mogelijk aansluiten bij het onderwijsprogramma. ‘Klassefilm’ is een jaarlijks terugkerend project. Voor de uitvoering van ‘Klassefilm’ werkt het NIF (Nederlands Instituut voor Filmeducatie) nauw samen met regionale en lokale bemiddelende instellingen en bioscopen en filmtheaters. De bemiddelende instellingen bieden ‘Klassefilm’ aan bij de scholen in een bepaalde stad of regio, verwerken de inschrijvingen en onderhouden het contact met de plaatselijke bioscoop.

Spiegelbeeld, herken jezelf in de ander van Kunstgebouw Onbekend zijn met andere culturen kan leiden tot vooroordelen en discriminatie. Doelstelling van dit project is interesse, betrokkenheid en respect voor de verschillen tussen mensen uit diverse culturen bevorderen opwekken via kunst.

Verzamelen van EDU-ART Gelderland en Gelders Oudheidkundig Contact Leerlingen bekijken voorwerpen uit elkaars verzamelingen. Daarna gaan ze kijken naar de verzameling van een museum in de buurt. Tot slot maken ze in de klas een eigen museum. Kinderen verzamelen graag. Een mooie knikker, een bijzondere steen, plakplaatjes, een hele grote schroef. Dingen die opvallen door hun vorm of kleur, dingen die je nog een keer kunt gebruiken en ga zo maar door. Deze kinderverzamelingen zijn eigenlijk net zo als museumverzamelingen. Bij beide soorten verzamelingen moet je besluiten wat je wel en niet wil houden, hoe je het wil neerzetten om te (laten) bekijken en wat je opbergt of wel wilt ruilen.

57


58


Websites Algemeen www.cultuurnetwerk.nl Informatie over kunsten cultuureducatie. Onder het kopje onderwijs vindt u onder andere het projectloket (voor een selectie zie elders in deze Zicht op…) en podium op school. Podium op school bevat informatie over professionele voorstellingen (concerten, theater-, mime- en dansvoorstellingen) voor kinderen en jongeren. Ook vindt u adressen van landelijke onderwijsinstellingen en van steunfunctie-instellingen.

www.cultuurplein.nl De centrale plek voor alles dat te maken heeft met cultuur en onderwijs. Cultuurplein.nl wil de docent, de manager en de culturele instelling ondersteunen bij culturele activiteiten in de onderwijspraktijk.

www.cultuurenschool.net Bevat informatie, nieuws, projectloket, bulletin en online-publicaties. Deze website wordt in de loop van 2004 in stappen afgebouwd en in www.cultuurplein.nl opgenomen.

Beleid www.minocw.nl Website van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Informatie over beleid en ontwikkelingen op het gebied van cultuur en onderwijs.

www.cfi.nl Deze site ontsluit de voor onderwijsinstellingen relevante regelingen en mededelingen van het ministerie van OCW.

Praktijk www.museumserver.nl Website met links naar 400 Nederlandse musea in Nederland. Vele musea hebben speciale educatieve programma’s ontwikkeld voor het basisonderwijs. Zie eigen site van musea.

www.filmeducatie.nl Website met onder andere filmprojecten voor het basisonderwijs. Het Nederlands Instituut voor Filmeducatie (NIF) is een nationale projectorganisatie die actief is in het samen ontwikkelen van filmeducatieve activiteiten voor kinderen, jongeren, studenten, volwassenen en docenten.

59


www.nai.nl Via educatie – basisonderwijs komt u bij het programma-aanbod van het Nederlands Architectuurinstituut voor het basisonderwijs. Programma’s sluiten aan bij het omgevingsonderwijs en bij de lesmethodes van het vak kunstzinnige oriëntatie.

Erfgoed www.erfgoedactueel.nl Informatie over cultureel erfgoed en erfgoededucatie van Bureau Erfgoed Actueel.

www.datbewarenwe.nl Brengt leerlingen van het basisonderwijs op spannende en speelse wijze in contact met cultureel erfgoed. Naast lessen biedt de site een zoekmachine, een interactief woordenboek en een online bibliotheek, alles gericht op cultureel erfgoed. Gericht op kinderen van de bovenbouw.

www.archeos.nl Website over de archeologie van Nederland. Leerlingen kunnen opzoeken hoe mensen vroeger leefden, van prehistorie tot en met de Middeleeuwen, en hoe archeologen onderzoek doen naar het verleden.

www.stichtingncm.nl Website van de Stichting Nationaal Contact Monumenten. Onder het kopje educatie vindt u projecten.

Pilot cultuur en school – Pabo’s Websites van enkele pabo’s die deelnemen aan de ‘Pilot cultuur en school – Pabo’s. De websites geven onder andere informatie over hun visie en beleid plus stageverslagen en persoonlijke ervaringen van studenten. Hogeschool Edith Stein/OCT Hengelo: http://www.edith.nl/cultuur&school/ Hogeschool INHolland, locatie Haarlem: http://145.75.88.235/schoolencultuur/ Hogeschool IPABO Amsterdam: http://www.hs-ipabo.edu/cultuur/ Christelijke Hogeschool Nederland (Zwolle): http://users.castel.nl/%7Emuvef01/penc/ Saxion Hogeschool Deventer: http://www.digischrift.nl/erfgoed/ Iselinge Doetinchem: http://www.iselinge.nl/cultuur/ Pabo de Driestar Gouda: http://www.driestar.nl/cultureelerfgoed/ Hogeschool INHolland, locaties Rotterdam, Den Haag, Oegstgeest en Dordrecht: http://www.pabo-

inholland.nl/pages/pabo_cultuur_inl.html

60


Studiecentrum Cultuurnetwerk Nederland Voor iedereen die vanuit zijn studie of beroep te maken heeft met kunsten cultuureducatie is het studiecentrum van Cultuurnetwerk Nederland van belang. In het centrum van Utrecht, vindt u een uitgebreide en unieke collectie publicaties over kunsten cultuureducatie.

Collectie Naast talloze monografieën bevat de collectie circa 175 binnenlandse en buitenlandse (vak)tijdschriften, vele lesmethoden, les- en projectmaterialen voor zowel basis- als voortgezet onderwijs, handboeken, naslagwerken en onderzoeksrapporten.

Instellingendocumentatie Een aparte collectie is de instellingendocumentatie van centra voor de kunsten en van landelijke onderwijs- en culturele instellingen. Deze omvat naast jaarverslagen en beleidsplannen ook nota's van landelijke, provinciale en gemeentelijke overheden. Tevens is er documentatie aanwezig over cultuureducatie in Europees perspectief. Materialen uit de instellingendocumentatie zijn ter plekke te raadplegen, maar zijn niet te leen.

Openingstijden Het studiecentrum is voor publiek geopend op maandag van 13.30 tot 17.00 uur en van dinsdag tot en met vrijdag van 9.30 tot 17.00 uur. Raadpleeg de website van Cultuurnetwerk Nederland,

www.cultuurnetwerk.org, of bel, 030-236 12 00 voor afwijkende openingstijden in verband met feestdagen en vakantieperioden.

Studiefaciliteiten Er is ruime gelegenheid om ter plekke publicaties zelfstandig te raadplegen. De medewerkers van het studiecentrum geven desgevraagd informatie en advies en kunnen op verzoek een literatuursearch doen. Voor het bekijken van videobanden en cd-roms is telefonische reservering van de afspeelapparatuur aan te raden. Op afspraak kan het studiecentrum in groepsverband bezocht worden en de collectie geraadpleegd. Voor groepen studenten is het mogelijk een introductie in de cultuureducatie te krijgen.

Catalogus online: www.cultuurnetwerk.org > ga naar producten > bibliotheek De catalogus van het studiecentrum is op internet te raadplegen. Publicaties zijn op verschillende wijzen te vinden in de catalogus. Ook geeft de catalogus online informatie of een publicatie aanwezig is of uitgeleend. U kunt natuurlijk ook de informatiedesk bellen. De meeste materialen zijn te leen en kunnen per post aan u toegestuurd worden.

Aanwinsten maandelijks per e-mail Geïnteresseerden kunnen als zij dit willen maandelijks per e-mail een lijst ontvangen met aanwinsten. Om van deze kosteloze service gebruik te maken, dient u zich aan te melden (met vermelding van het e-mail adres) op de website van het studiecentrum.

Lenen Indien u wilt lenen moet u ingeschreven zijn bij het studiecentrum. Inschrijving is vrij en kosteloos. Voor het inschrijven is een identiteitsbewijs (paspoort, rijbewijs, Europees identiteitsbewijs) alsmede

61


een recent afschrift van uw giro- of bankrekening (vanwege de adresgegevens) noodzakelijk. Aanmelding als lid is ook schriftelijk mogelijk. Stuur met uw aanmelding een kopie van uw identiteitsbewijs en van een recent giro- of bankafschrift mee. De uitleentermijn is één maand. Verlengen is mogelijk, mits niet gereserveerd door een ander. Publicaties kunnen ook schriftelijk, telefonisch of per e-mail opgevraagd worden. Geleende materialen kunnen per post, mits deugdelijk verpakt, geretourneerd worden. Bij overschrijding van de uitleentermijn wordt een boete in rekening gebracht.

Leden Personen en instellingen kunnen lid worden van het studiecentrum. Leden betalen geen leengeld voor materialen en krijgen 50 procent korting op literatuurselecties. Bovendien ontvangen leden gratis Zicht op... .

Kosten Lidmaatschap particulieren: € 20,50 per jaar. Lidmaatschap instellingen en scholen: € 34,50 per jaar. Niet-leden: Leengeld per publicatie: € 0,90. Av-materialen: € 2,75. Basistarief literatuurselectie: € 4,50 plus € 0,10 per titel. Overige kosten: Reserveringen: € 0,45 per titel. Toesturen kopieën: basistarief € 2,50 (inclusief 2 x A4-kopie). Meerdere kopieën: per A4 € 0,25.

62


Colofon

Zicht op... cultuureducatie en basisonderwijs: beleid en praktijk is een uitgave in de serie Zicht op... van Cultuurnetwerk Nederland. Hoofdredactie: Marie-José Kommers Inleidend artikel: Paul Vogelezang Selectie literatuur, lesmethoden, projecten en websites: Dienst Informatie & Documentatie Productie Cultuurnetwerk Nederland, Utrecht Drukwerk &producties bv Cultuurnetwerk Nederland Ganzenmarkt 6 Postbus 61 3500 AB Utrecht Telefoon 030-236 12 00 Fax 030-236 12 90 E-mail [email protected] Internet www.cultuurnetwerk.org

Zicht op... is gratis voor leden van het studiecentrum cultuureducatie. Deze uitgave is in pdf-formaat kosteloos beschikbaar op www.cultuurnetwerk.org. Geïnteresseerden kunnen ook tegen betaling van de verzend- en administratiekosten een exemplaar bij Cultuurnetwerk opvragen, zolang de voorraad strekt. Eerdere nummers van Zicht op... op www.cultuurnetwerk.org (een selectie): Vier jaar CKV1 CKV in het vmbo Beleidsonderzoek Cultuur en School Muziekeducatie Samenwerking in de cultuureducatie Een kwarteeuw onderzoek naar kunsteducatie Museumeducatie Provinciaal en lokaal beleid © Cultuurnetwerk Nederland, Utrecht, 2004

63


64


Literatuur. Algemeen TIJDSCHRIFTARTIKEL TIJDSCHRIFTARTIKEL TIJDSCHRIFTARTIKEL 19 ZICHT OP... CULTUUREDUCATIE EN BASISONDERWIJS: BELEID EN PRAKTIJK

Recommend Documents