Literatuur ALGEMEEN 1 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP ERFGOEDEUCATIE

Literatuur

ALGEMEEN

Thema: Cultureel erfgoed / R. van der Meer (hoofdredacteur), J. Verschaeren (hoofdredacteur),

Heritage education for Europe : outcome and

C. Hageman ... [et al.]

perspective / L. Branchesi (redacteur), R. Palmer ...

In: Kunstzone. - Vol.8(2009)5(mei4-30)

[et al.], A. Cardwell (medewerker). - Rome : Armando,

Onderwerp van dit themanummer is cultureel erfgoed.

2007. - 223 p. : ill., tab. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN

Inhoud: De kunst is het te kiezen: de samenstelling van

978-88-6081-002-1. - Tevens in het Italiaans

de nationale canon; De Cuyperscode : al gamend leren

verschenen

over cultureel erfgoed; Cultureel erfgoed, maar dan

Evaluation of all the cultural heritage teaching activities

spannend; Projectdag over cultureel erfgoed; Geen

promoted and carried out by the Council of Europe and

gezicht!? : portretten van de Romeinse tijd tot het he-

of the 'Europe from one street to another' pilot project.

den; Verleden van Nederland : documentaires met

The evaluation involved young people, teachers, players

cultureel erfgoed als onderwerp; Canonmanie : canons

from the cultural sector and experts from over 20 Euro-

nader bekeken; Fijn geordend : recensie van 'Dit is

pean countries. The findings and the outlook for the

Nederland'; Inspirerende veldaanvraag : veldaanvraag

future are the subject of this volume, which also con-

van NVTO en VLBV over cultureel erfgoed; Laatmiddel-

tains contributions from international experts.

eeuwse muziek : van een laatmiddeleeuws muziekhandschrift naar een concert en een tentoonstelling; Van

Musea in transitie : rollen van betekenis / L. Bras

speelklok tot pierement : restaureren van muziekin-

(eindredacteur), F. Hoving (samensteller) ... [et al.]. -

strumenten die spelen zonder hulp van menselijke hand;

Amsterdam : Erfgoed Nederland, 2010. - 64 p. : fig.,

Muzikaal erfgoed : de plaats van muziek in de nationale

ill. - Met lit.opg. - ISBN 978-90-78956-12-9

canon; Dutch Folksongs as Musical Content : ontwikke-

Deze publicatie biedt inspiratie en praktische handrei-

ling van een melodieënzoekmachine.

kingen voor transformatieprocessen ten behoeve van iedereen die, met en voor de erfgoedsector werkzaam is.

Theoretisch kader voor erfgoededucatie / A. de Regt,

Vragen die hierbij aan de orde komen zijn: Welke in-

M. Zeeman, Th. de Langen. - Delft : Erfgoedhuis Zuid-

vloed heeft de veranderende informatiesamenleving op

Holland, 2008. - 52 p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN 978-90-

erfgoedinstellingen, en musea in het bijzonder? Welke

808901-7-6

kansen en mogelijkheden bieden deze ontwikkelingen

Deze publicatie bevat een theoretisch kader voor erf-

voor musea? Voor hun rol in de samenleving, voor de

goededucatie. Dit kader wordt aangereikt voor de vra-

medewerkers in hun organisatie en voor de relatie die

gen: Wat is goede erfgoededucatie? Welke variabelen

een museum heeft met verschillende opdrachtgevers?

kunnen onderscheiden worden en welke beginvoorwaar-

Aan de hand van artikelen, interviews en actuele prak-

den zijn daarvoor onmisbaar? Kortom, wat is bij erf-

tijkvoorbeelden maakt de lezer kennis met diverse rollen

goededucatie nodig voor een goede overdracht? Dit

van musea in de informatiesamenleving.

theoretische kader is geschreven op basis van onderwijskundige kennis en praktijkervaring met het project

Nederland van toen tot nu : geschiedenis in gewone

Erfgoedspoor van het Erfgoedhuis Zuid-Holland.

taal / F. van Duijn, J. Jacquot. - Amsterdam : Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, 2009. - 112 p. : ill. - Met

Valt het MEE of valt het tegen? : eindrapport over de

woordenlijst. - ISBN 978-90-8696-067-5

uitkomsten van de eerste Monitor Erfgoed Educatie

In eenvoudige taal worden de vijftig belangrijkste perso-

(MEE), 2007 / P. van der Zant. - Gouda : Bureau ART,

nen, gebeurtenissen en werken uit de Nederlandse

2008. - 39 p. : graf. - Met bijl. - In opdr. van Erfgoed

geschiedenis besproken. Dat zijn onderwerpen zoals

Nederland

buitenhuizen, de watersnoodramp, de Tweede Wereld-

Onderzoek naar erfgoededucatie in Nederland. In deze

oorlog, Rembrandt, Vincent van Gogh, De Stijl, en Annie

Monitor Erfgoed Educatie (MEE) komt naar voren welke

M.G. Schmidt.

erfgoedorganisaties educatieve activiteiten ontwikkelen en wat de aard en omvang van deze activiteiten is.

1

LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP… ERFGOEDEUCATIE

De monitor bestond uit een digitale vragenlijst die werd

Erfgoedbalans 2009 : archeologie, monumenten en

verzonden naar bijna 1.000 bij Erfgoed Nederland be-

cultuurlandschap in Nederland / E. Beukers

kende organisaties op het terrein van erfgoed: provinci-

(eindredacteur), M. de Boer (redacteur) ... [et al.]. -

ale erfgoedhuizen, organisaties voor monumenten en

Amersfoort : Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed,

specifiek erfgoed, archieven, organisaties voor archeolo-

2009. - 300 p. : fig., graf., ill., tab. - Met samenv. in het

gie, provinciale en lokale steunfuncties voor kunst en

Nederlands en Engels. - Met lit.opg. en reg. - ISBN 978-

cultuur en instellingen voor natuur- en milieueducatie.

90-7604-662-4

De monitor zal elke twee jaar worden herhaald.

Stand van zaken ten aanzien van de archeologie, monumenten en het cultuurlandschap in Nederland. Aan de

BELEID

hand van feiten en cijfers, constateringen over het erfgoed en de ontwikkelingen van het erfgoedbeleid

Anno 2020!? : trends, evoluties en uitdagingen voor een

maakt de Erfgoedbalans het erfgoed zichtbaar. Bedoeld

nieuw decennium / A. Caals. - Brussel : FARO, 2010. -

voor degenen die betrokken zijn bij de vormgeving en

18 p.

uitvoering van het erfgoedbeleid in Nederland: politici,

Om een goed en dynamisch erfgoedbeleid uit te stippe-

beleidsmakers, bestuurders, beleidsambtenaren op

len, moet rekening worden gehouden met bredere

rijks-, provinciaal en gemeentelijk niveau. De stand van

trends. Maar hoe doe je dat? Deze publicatie biedt

zaken voor wat betreft erfgoededucatie komt ook kort

hiervoor een opstapje in de vorm van een trendboekje.

aan de orde.

In dit boekje geven vier experts hun visie over de mogelijke toekomst van het consumentengedrag, de objecten

Is culturele diversiteit vanzelfsprekend of is aandacht

die ons omringen, de demografie en de globalisering.

vereist? : vervolgmeting erfgoed & culturele diversiteit

Deze visies worden vervolgens aangevuld met een over-

2009 : eindrapport / N.E. Stroeker. - Zoetermeer : IOO,

zicht van trends die organisaties kunnen gebruiken bij

2009. - 106 p. : tab., graf. - In opdr. van Erfgoed

hun gegevensverzameling in het kader van een externe

Nederland

analyse. Dit boekje kwam tot stand tijdens het zogehe-

Welke ontwikkelingen heeft de erfgoedsector in de af-

ten Prismaproject dat mogelijke scenario's voor Vlaan-

gelopen twee jaar doorgemaakt op het gebied van

deren anno 2020 verkent.

culturele diversiteit? Deze vraag staat centraal in dit onderzoek. Onderwerpen die aan bod komen zijn onder

Het bereik van het verleden : ontwikkelingen in de

andere activiteiten op het gebied van culturele diversi-

belangstelling voor cultureel erfgoed / F. Huysmans,

teit, projecten, samenwerking, deskundigheid, professi-

J. de Haan. - Den Haag : SCP, 2007. - 289 p. : fig.,

onalisering en behoeften. Aanleiding voor dit onderzoek

graf., tab. - Met lit.opg. en samenv. in het Engels. -

is de beleidsvisie die Erfgoed Nederland in 2008 ontwik-

ISBN 978-90-377-0284-2

kelde op het gebied van diversiteit. De kern van deze

Hoe staat het eigenlijk met de belangstelling van

beleidsvisie is dat culturele diversiteit verankerd moet

Nederlanders voor het verleden? Hoe vaak bezoeken zij

worden binnen het algemene beleid van de erfgoedin-

museale collecties, monumenten en historische stads-

stellingen.

en dorpsgezichten en archeologische opgravingen? Hoeveel van hen bezoeken wel eens archieven? Hoe

 TIJDSCHRIFTARTIKEL

verhoudt zich deze belangstelling tot het gebruik van

Overgangsregeling cultuureducatie van de Stichting

boeken, kranten, radio, televisie en internet voor het

Fonds voor Cultuurparticipatie 2009 / Fonds voor

bevredigen van historische nieuwsgierigheid? En hoe

Cultuurparticipatie

actief zijn Nederlanders in hun vrije tijd als vrijwilliger in

In: Staatscourant. – Vol.(2008)2231(12feb.4)

een museum, als lokaal historicus of als verzamelaar

Regeling uitgevoerd door het Fonds voor Cultuurpartici-

van objecten met historische waarde? In deze studie

patie. Cultuureducatieve projecten die in aanmerking

worden deze vragen beantwoord op basis van enquête-

komen voor een bijdrage zijn projecten in of gericht op

onderzoek en statistische gegevens. Ook worden ont-

het (primair en voortgezet) onderwijs binnen alle kunst-

wikkelingen in de belangstelling voor cultureel erfgoed

disciplines (van podiumkunsten tot literatuur en van

en verschillen tussen bevolkingsgroepen gedocumen-

beeldende kunst, nieuwe media tot film) en het cultureel

teerd. Afsluitend wordt op basis hiervan het erfgoed-

erfgoed met inbegrip van de Canon van Nederland.

beleid tegen het licht gehouden.

2


De straat spreekt boekdelen : erfgoed en culturele

kwalitatieve samenwerking tussen het onderwijs- en het

diversiteit / M. van der Putten, E. de Groot (redacteur),

erfgoedveld stimuleren.

A. Kieskamp (redacteur), A. Knip (redacteur), M. Grever (auteur van voorwoord). - Amsterdam : Erfgoed

Visie op erfgoed en educatie 2009-2012 / Erfgoed

Nederland, 2008. - 63 p. - ISBN 978-90-78956-06-8

Nederland. - Amsterdam : Erfgoed Nederland, 2009. –

Voor deze bundel interviewde journalist Marja van der

9 p.

Putten twaalf representanten uit het erfgoedveld en uit

In deze beleidsvisie beschrijft Erfgoed Nederland de

migrantengroepen. Deze interviews geven een beeld van

definities, doelstellingen, uitgangspunten en ambities

de manier waarop de erfgoedsector gestalte geeft aan

van het sectorinstituut op het gebied van erfgoededuca-

culturele diversiteit. Het gaat over visie en beleid, over

tie en de rol die Erfgoed Nederland daarin zelf speelt.

collectioneren, programmeren en communiceren, maar ook over 'kleuring' van het personeel en bestuur en het

Your base, my base : good practices diversiteit in en

contact met migrantengroepen.

rondom erfgoedland / R. Jochems. - [Amsterdam] : Erfgoed Nederland, [2008]. - [6 p.]. - Met lit.opg.

Synergie² 2010 : het cultureel-erfgoedconvenant als

In 2007 liet Erfgoed Nederland onderzoek doen naar de

hedendaags beleidsinstrument / M. Jacobs, B. Rzoska,

stand van zaken op het gebied van diversiteit in de

G. Vercauteren. - Brussel : FARO, 2009. - 134 p. : ill. -

erfgoedsector. Uit dit onderzoek blijkt dat diversiteit nog

Met lit.opg. en adressen. - ISBN 978-90-8992-008-9

lang niet in het beleid van de Nederlandse erfgoedinstel-

Deze publicatie staat stil bij de praktijk van tien jaar

lingen is verankerd, hoewel het als onderwerp of thema

Vlaamse cultureel erfgoedconvenanten. Het boek be-

bij een meerderheid van de instellingen op de agenda

staat uit twee delen. Marc Jacobs beschrijft de totstand-

staat. Het aanbieden van toolkits, het uitwisselen van

koming van de eerste convenanten. Vervolgens stellen

kennis en ervaringen, het opdoen van inspiratie, het

de achttien erfgoedconvenanten zichzelf voor. Per con-

doen van experimenten en het aangaan samenwer-

venant volgt een overzicht van de adressen, medewer-

kingsverbanden vormen belangrijke voorwaarden voor

kers en een bloemlezing van recente en oudere projec-

diversiteit in erfgoed. Een belangrijk middel om diversi-

ten.

teit in de erfgoedsector te implementeren is de database van Erfgoed Nederland met good practices, van binnen

Toon karakter, zet in op cultureel erfgoed : gemeentelijk

en van buiten het erfgoedveld, op het gebied van diver-

erfgoed, belangrijk voor een aantrekkelijk

siteit.

vestigingsklimaat / Kunsten '92 … [et al.]. - [Den Haag] [etc.] : Kunsten '92 [etc.], 2009. - Ongepag.

ONDERWIJS

Deze erfgoedagenda, samengesteld door Kunsten '92 en verschillende erfgoedorganisaties, biedt een aantal

'Aan de slag met het onderwijs!' : handleiding voor

handreikingen aan gemeenteraadsleden en wethouders

historische verenigingen om samen te werken met het

voor het maken van erfgoedbeleid. Vier praktische

onderwijs / S. van Grinsven, M-J. Vervest, I. Wilbrink. -

aanbevelingen worden hierbij gedaan: 1. Bundel krach-

Utrecht : NCV, 2009. - Herdr. - 31 p. : fig., ill., tab. - 1e

ten en verbeter de slagvaardigheid; 2. Geef erfgoed een

dr.: 2003. - Met bijl. - ISBN 90-71840-60-3

stevige plek in ruimtelijke ontwikkeling; 3. Betrek bur-

In deze handleiding wordt antwoord gegeven op de

gers bij uw beleid; 4. Laat erfgoed doorklinken in alle

vraag: hoe kunnen historische verenigingen en scholen

gemeentelijke communicatie.

zodanig samenwerken dat er voor beide partijen een duidelijke meerwaarde ontstaat?

Van denken naar doen : verslag van het denktraject erfgoededucatie / H. Schoefs, H. Van Genechten. -

De aansluiting van erfgoededucatie bij het nieuwe leren

Brussel : FARO, 2008. - 71 p. : tab. - Met lit.opg.

in het basisonderwijs : case study onderzoek naar

In 2008 werd het 'Denktraject erfgoededucatie' georga-

ontwerp en implementatie van erfgoededucatie binnen

niseerd door het Agentschap Kunsten & Erfgoed, VIOE,

de erfgoedprojecten van Erfgoed á la Carte / M. Gauw. -

CANON Cultuurcel, het Departement Cultuur, Jeugd,

[S.l.] : [s.n.], 2008. - 27 p. : tab. - Met lit.opg. -

Sport en Media, in samenwerking met FARO. Dit is het

Casestudy onderzoek Universiteit Twente

eindverslag van dit denktraject. Het denktraject stelde

De centrale vraag van dit onderzoek luidt: Op welke

zich tot doel om concrete acties te formuleren die een

wijze wordt binnen de erfgoedprojecten van Erfgoed à la

3


Carte bewust of onbewust aangesloten bij verschillende

monumenten: wat is een monument, welke typen zijn

aspecten van het nieuwe leren in het basisonderwijs?

er, wat moeten we doen om monumenten te behouden?

Deze vraag wordt beantwoord aan de hand van een onderzoek van vijf casestudies, waarvan twee cases

Canon met de kleine c : 50 verhalen en liederen /

uitgebreid zijn onderzocht aan de hand van volledige

T. Meder (redacteur), R.A. Koman (redacteur),

onderzoeksinstrumenten en drie cases ondersteunende

G. Rooijakkers (redacteur). - Bedum [etc.] : Profiel

resultaten bieden. Met de resultaten uit deze vijf case-

[etc.], 2008. - 192 p. : ill. - Uitg. i.s.m. DOC

studies wordt een cross-case analyse uitgevoerd. De

Volksverhaal van het Meertens Instituut en Leerstoel

resultaten en conclusies vormen de basis voor prakti-

Nederlandse Etnologie, Universiteit van Amsterdam. -

sche handreikingen, die zich richten op het gebruik van

Met lit.opg., begrippenlijst en reg. - ISBN 978-90-5294-

de verschillende begrippen rondom het nieuwe leren, het

414-2

bewust overdenken van aansluiting tijdens het ontwerp-

Vijftig volksverhalen, liederen en getuigenissen uit de

proces en de manier waarop uiteindelijk aansluiting kan

mondelinge overlevering waarbij erfgoed en uitingen uit

worden gevonden binnen producten. De handreikingen

de alledaagse cultuur centraal staan. Het is bruikbaar als

kunnen worden gebruikt bij het ontwikkelen van toe-

geschiedenisboek voor docenten of kan als inspiratie-

komstige erfgoedprojecten.

boek dienen voor culturele, educatieve en museale instellingen die de Canon van de geschiedenis willen

Al doende leert men : 4 erfgoedprojecten voor het

toepassen.

VMBO : eindverslag / D. Wijstma. - Utrecht : Landschap Erfgoed Utrecht, 2009. - 23 p. : ill., tab. - Met lit.opg.

De canon van Nederland : de vijftig vensters voor

Eindverslag van het project 'vmbo-extra impuls', waar-

kinderen : van Pluk tot Willem van Oranje / F. van

voor vier nieuwe projecten voor het vmbo zijn ontwik-

Oostrom. - Amsterdam : AUP, 2009. - 155 p. : ill. –

keld. Het verslag geeft inzage in de werkwijze van Land-

Met woordenlijst. - ISBN 978-90-8964-097-0

schap Erfgoed Utrecht in het proces, de mogelijkheden,

De canon van Nederland gaat over de geschiedenis en

knelpunten en succesfactoren tijdens de ontwikkeling

de ontwikkeling van Nederland en bestaat uit een ver-

van deze projecten.

zameling van vijftig belangrijke gebeurtenissen, personen en voorwerpen, de zogeheten 'vijftig vensters'.

Alles over buitenplaatsen : het rijke leven buiten de

Achterin het boek staat extra informatie: een woorden-

stad / Heemschut. - Amsterdam [etc.] : Heemschut

lijst, leesboeken, websites en mogelijke uitstapjes.

[etc.], 2008. - Ongepag. : ill. - Uitg. i.s.m. het RACM en

Bestemd voor kinderen, voor pabo-studenten en voor

Joy Productions

docenten in het primair onderwijs.

Tweede leskaart in de Heemschut RACM MonumentenReeks, ontwikkeld voor de laatste klassen van het basis-

Cookies [dvd] : kunsteducatief erfgoedproject voor

onderwijs en de eerste klassen van het voortgezet on-

secundaire scholen / A. Geerts (coördinator),

derwijs. De leskaart sluit aan op het venster 'Buitenhui-

G. Herssens (producent). - Antwerpen : De Veerman,

zen. Rijk wonen buiten de stad in de 17de en 18de

2008

eeuw' van de Canon van Nederland. Deze kaart biedt

De dvd toont een beeld van tweee cookies-projecten,

informatie over wat een buitenplaats is, het leven in een

waarbij jongeren uit het voortgezet onderwijs in contact

buitenplaats, buitenplaatsen per provincie, en wat moe-

gebracht werden met erfgoed en kunst. De deelnemende

ten we doen om de buitenplaatsen te behouden?

scholen werkten een jaar lang rond een zelfgekozen erfgoedthema in de omgeving van de school, zoals een

Alles over monumenten / Heemschut. - Amsterdam

oud object, een archief, een gebouw, of een landschap.

[etc.] : Heemschut [etc.], 2008. - Ongepag. : ill. - Uitg.

De dvd bevat ook interviews met leerkrachten, kunste-

i.s.m. het RACM en Joy Productions

naars en de projectcoördinator. Hierin vertellen zij over

Eerste leskaart in de Heemschut RACM Monumenten-

hun ervaringen met het project. Tot slot bevat de dvd

Reeks, ontwikkeld voor de laatste klassen van het basis-

ook een aantal documenten, waaronder een stappenplan

onderwijs en de eerste klassen van het voortgezet on-

voor het opzetten van een cookies-project, een voor-

derwijs. De leskaart sluit aan op de vensters van de

beeld van een begroting en een voorbeeld van een

Canon van Nederland. Deze kaart biedt informatie over

schema waarin verschillende invalshoeken aan de orde komen.

4


Cultureel erfgoed : uitleg over de inhoud en betekenis

Erfgoed à la Carte naar de ontwikkelde materialen en de

van cultureel erfgoed binnen de beeldende vakken /

gevolgde ontwerpen invoeringsprocessen. Hiervan zijn

G. Dinsbach ... [et al.], A. Rass (eindredacteur). -

acht aparte verslagen gemaakt, resulterend in concrete

Enschede : SLO, 2008. - 50 p. : graf., tab. - Met lit.opg.,

handreikingen op basis van die specifieke situatie.

webadressen en bijl. De plaats van cultureel erfgoed in het curriculum van de

Erfgoed ... meetbaar goed? : eindevaluatie van het

beeldende vakken is onduidelijk en als gevolg daarvan in

vierjarig project Erfgoed à la Carte van Erfgoed

de praktijk nog onderontwikkeld. Deze publicatie beoogt

Nederland / P. van der Zant. - Gouda : Bureau ART,

een bijdrage te leveren aan het opzetten, uitvoeren en

2009. - 61 p.

evalueren van lessen die de betekenis van cultureel

Bureau ART volgde in opdracht van Erfgoed Nederland

erfgoed voor het beeldend onderwijs tot zijn recht laat

vanaf 2005 vier jaar lang het project Erfgoed à la Carte

komen. De publicatie bevat een omschrijving van het

en bracht elk half jaar een publicatie uit over de voort-

begrip en beschrijft de betekenis van cultureel erfgoed

gang, zodat de projectleiding kon bijsturen en de vijftien

voor de beeldende vakken en andersom. Daarnaast

deelprojecten van elkaar konden leren. Het model dat

bevat het mondiale en Nederlandse voorbeelden afkom-

Bureau ART daarvoor gebruikte kan worden aangeduid

stig van de Werelderfgoed Lijst (World Heritage List) van

als 'dynamische evaluatie'. Aan het eind van 2008 wer-

UNESCO. Tot slot worden er handvatten gegeven aan

den in de meeste van de vijftien deelprojecten door

docenten voor het ontwikkelen van een eigen lespro-

Bureau ART eindmetingen verricht bij de scholen en

gramma over cultureel erfgoed in de eigen omgeving.

soms ook bij instellingen die aan Erfgoed à la Carte deelnamen. Deze eindmetingen geven, samen met de

Cultureel erfgoed en hedendaagse kunst :

zeven halfjaarlijkse evaluaties, een inzicht in de resul-

begripsverheldering en lesvoorbeelden / A. Rass, S. van

taten van Erfgoed à la Carte. In het rapport wordt be-

Tuinen, G. Remmers (redacteur). - Enschede : SLO,

schreven hoe de evaluatie en effectmeting van Erfgoed à

2008. - 35 p. : fig. - Met bijl. - De publicatie is onderdeel

la Carte zijn uitgevoerd en wat de belangrijkste uitkom-

van de website: www.durftecombineren.slo.nl

sten zijn. Parallel aan dit rapport heeft de Universiteit

Een beschrijving van negen leeropgaven waarbij heden-

Twente in januari 2009 het rapport 'De erfenis van vier

daagse kunst en cultureel erfgoed centraal staan. Uit-

jaar projecten Erfgoed à la Carte' uitgebracht.

gangspunt hierbij is vanuit een historisch voorbeeld een link te leggen met een hedendaagse kunstuiting. Het

Erfgoed & burgerschap : integratie, identiteit,

doel is leerlingen te inspireren en ze het verband tussen

gezondheid, politiek en mediawijsheid : 50 inspirerende

heden en verleden te laten ervaren. Bedoeld voor het

lesideeën / M. Warmer, M. Berendsen (redacteur),

voortgezet onderwijs onderbouw.

V. Roeper (eindredacteur). - Haarlem : Cultureel Erfgoed Noord-Holland, 2008. - Ongepag. : ill.

De erfenis van 4 jaar projecten Erfgoed à la Carte :

Deze waaier bevat 50 ideeën voor de bovenbouw van

handreikingen voor het integreren van erfgoededucatie

het basisonderwijs en voor het voortgezet onderwijs.

in het curriculum van het basisonderwijs :

Alle lessen gaan over erfgoed en burgerschap, een

eindrapportage / I. Visscher-Voerman, T. Huizinga. -

thema dat raakvlakken heeft met verschillende leerge-

Enschede : Universiteit Twente, 2009. - 84 p. : tab. -

bieden. Elk blad bevat een nieuwe les en beschrijft stap

Met lit.opg. en bijl.

voor stap hoe leerkrachten hun les kunnen opbouwen,

Erfgoed à la Carte is een stimuleringsproject dat tot doel

met wie ze hiervoor kunnen samenwerken en waar ze

heeft cultureel erfgoed als een vanzelfsprekend onder-

terecht kunnen voor informatie. De lessen zijn ingedeeld

deel te integreren in het primair onderwijs en daarmee

in drie erfgoedgebieden: 'erfgoed van jezelf', 'erfgoed in

ook in de leefwereld van kinderen. Dit onderzoek heeft

je omgeving' en 'erfgoed van iedereen'. Hiermee wordt

als doel het achterhalen hoe erfgoedleren op een goede

de relatie van de leerling met de erfgoedbronnen aange-

manier geïntegreerd kan worden in het curriculum.

geven: gaat het over het verhaal van het kind zelf, zijn

Daarbij is gekeken naar vier criteria voor ontwikkelde

familie, zijn directe omgeving? Gaat het over het eigen

producten: validiteit, relevantie, praktische haalbaarheid

dorp, de eigen wijk of stad, of eigen regio? Of over grote

en aansprekendheid voor leerlingen en docenten. Er zijn

gebieden: Nederland of zelfs de wereld?

drie literatuurstudies uitgevoerd en er is onderzoek gedaan binnen acht samenwerkingsverbanden van

5


Erfgoed & kunst : dans, drama, beeldend, literair,

Erfgoed leeft! : 10 kant-en-klare lessen over ons erfgoed

audiovisueel en muziek : 44 inspirerende lesideeën /

voor het vijfde en zesde leerjaar : educatief pakket bij

M. Warmer (eindredacteur), V. Roeper (eindredacteur). -

het boek 'Zal het atomium er nog staan als ik groot

Haarlem : Cultureel Erfgoed Noord-Holland, 2009. -

ben?' / Productiehuis Impressantplus. - [S.l.] : Europa

Ongepag. : ill.

Nostra Belgium, [2009]. - 24 p. + 10 lesbladen. : fig.,

Deze waaier bevat 44 lesideeën waarbij kunsteducatie

ill. - Uitg. i.s.m. Open Monumentendag Vlaanderen en

(dans, drama, beeldend, literair, audiovisueel en mu-

het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed

ziek) en erfgoededucatie centraal staan. De lessen zijn

Bij het boek 'Zal het atomium er nog staan als ik groot

onderling te combineren, maar kunnen ook als op zich-

ben?' is een lessenpakket ontwikkeld met als doel erf-

zelf staande activiteit worden beschouwd. De lessen zijn

goed dichter bij kinderen uit de 3e graad lager onderwijs

ingedeeld in drie niveaus: groep 1 t/m 4 van de basis-

(= groep 5/6 van het basisonderwijs) te brengen. Aan

school, groep 5 t/m 8 van de basisschool en de onder-

de hand van een reeks opdrachten leren de kinderen

bouw van het voortgezet onderwijs. Drie erfgoedgebie-

kijken naar erfgoed, het te begrijpen en het belang

den geven de relatie aan van de leerlingen met de ge-

ervan in te zien. Hun meningen en interpretaties worden

bruikte erfgoedbronnen: 'erfgoed van jezelf', 'erfgoed in

getoetst aan reële betekenissen van erfgoed. Dit pakket

je omgeving' en 'erfgoed van iedereen'. Hiermee wordt

bestaat uit 10 uitgewerkte lessen (een basisles en 9

de relatie van de leerling met de erfgoedbronnen aange-

themalessen) in de vorm van kopieerbare lesbladen.

geven: gaat het over het verhaal van het kind zelf, zijn

Elke les is uitgewerkt rond een hoofdstuk van het boek.

familie, zijn directe omgeving? Gaat het over het eigen

Elke les bevat: een suggestie voor het starten van de

dorp, de eigen wijk of stad, of eigen regio? Of over grote

les; de oplossingen van de opdrachten op de lesbladen

gebieden: Nederland of zelfs de wereld?

en achtergrondinformatie; suggesties voor extra opdrachten; suggesties voor activiteiten buiten de school.

Erfgoed bij de les [dvd] : een film over het wat, hoe en waarom van erfgoededucatie / M. Haas, V. Roeper. -

ErfGoedonderwijs op de basisschool / M. Thomése. -

Haarlem : Bureau Erfgoededucatie Noord-Holland, 2008

Assen : Van Gorcum, 2008. - 106 p. : ill., tab. - Met

Deze film gaat in op de vragen: Wat is erfgoed?; Wat is

lit.opg. en bijl. - ISBN 978-90-232-4420-2

de meerwaarde van erfgoededucatie?; en Wat brengt

Dit boek biedt pabostudenten en leerkrachten zicht op

het werken met erfgoed bij leerlingen teweeg? De film is

de actuele plaats en mogelijke aanpak van erfgoededu-

bedoeld voor Noord-Hollandse interne cultuurcoördina-

catie binnen het basisonderwijs. Met erfgoededucatie

toren (icc'ers).

kunnen de kerndoelen van 'Oriëntatie op jezelf en de wereld' en 'Kunstzinnige oriëntatie' gerealiseerd worden.

Erfgoed en de multiculturele klas : verslag : 24 april

Het biedt de mogelijkheid om lesstof van andere vakken

2008, West Indisch Huis, Amsterdam / R. Jochems

te concretiseren en te verlevendigen. Naast een theore-

(verslaglegger). - Amsterdam : Erfgoed

tische onderbouwing volgt een praktisch deel met een

Nederland/Netwerk CS/DIV Management, 2008. - 18 p. :

stappenplan, formats en lessuggesties.

ill. Hoe speelt erfgoededucatie in op de veranderende

Geschiedenis, erfgoed en didactiek / C. van Boxtel, E. de

samenstelling van schoolklassen? Deze vraag stond

Groot (redacteur), E. Snoep (redacteur). - Amsterdam :

centraal op de kennisnetwerkbijeenkomst 'Erfgoed en de

Erfgoed Nederland, 2009. - 39 p. - Met lit.opg. - ISBN

multiculturele klas'. In het verlengde hiervan vroeg

978-90-78956-08-2

inleider Boris Dumfries zich af: hoe koppelen we thema's

Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van

als erfgoed, multiculturaliteit en interculturaliteit aan

bijzonder hoogleraar Historische Cultuur en Educatie aan

sociale thema's als isolement en uitsluiting? In het och-

de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen van

tendprogramma kwamen concrete projecten, ervaringen

de Erasmus Universiteit Rotterdam op 20 februari 2009.

en uitgangspunten aan de orde. Het middagprogramma

Deze bijzondere leerstoel is gevestigd vanwege Erfgoed

van de studiedag stond in het teken van verdieping:

Nederland en mede mogelijk gemaakt door de Vereni-

theorievorming, visie en beleid. Na drie verdiepende

ging Trustfonds Erasmus Universiteit Rotterdam. In haar

lezingen eindigde de dag met een debat.

betoog reflecteert Carla van Boxtel op geschiedenisonderwijs en erfgoededucatie vanuit de vragen en verwachtingen die op dit moment naar voren komen. Welke

6


implicaties van de toegenomen aandacht voor Neder-

uitgewerkt als lessuggesties: zintuigen en seizoenen,

landse geschiedenis zijn er? Wat betekent het om histo-

feesten en rituelen, omgeving en emotie. In de bijlage

rische feiten te leren? Vervolgens zet zij uiteen waarom

vinden leerkrachten verder een overzicht van diverse

de ontwikkeling van het historisch denken en redeneren

thema's die in de kleuterklas ook aan bod komen: be-

zo belangrijk is. Van Boxtel gaat hierbij ook in op de

roepen en bezigheden, eetcultuur, gevoelens en emo-

vraag in hoeverre erfgoededucatie een bijdrage kan

ties, feesten en rituelen, kunst, natuur, gezondheid,

leveren aan historisch denken. Tot slot besteedt ze

kledij, de omgeving waarin men woont, tijd, zintuigen,

aandacht aan het onderzoek waar zij zich vanuit de

veiligheid en verkeer, vervoer en weer. Het didactisch

leerstoel op zal richten.

pakket biedt ook bruikbare spelletjes aan: een domino, memory en associatiespel. Tenslotte suggesties voor

Geschiedenis geven : praktische vakdidactiek voor het

enkele methodieken om met het prentenboek als basis

basisonderwijs / R. de Bruin, M. Bosua. - Assen : Van

ouderparticipatie te stimuleren.

Gorcum, 2009. - 334 p. - Met reg. - ISBN 978-90-2324465-3

Kleurrijk spoor : artikel / J. Snoijink, F. Ruepert

De publicatie bevat tien hoofdstukken, waarbij elk

(projectleider). - Amsterdam : Erfgoed Nederland,

hoofdstuk een tijdvak behandelt. Binnen ieder hoofdstuk

2008. - 23 p. : ill.

wordt daarnaast aandacht besteed aan de onderwerpen

Kleurrijk Spoor is een project gericht op het integreren

van de canon van Nederland. Alle hoofdstukken starten

van erfgoededucatie in het curriculum van vmbo-scholen

met een didactisch aspect. Hierin wordt op toegankelijke

met een gekleurde signatuur. Eén van de doelstellingen

wijze een algemeen didactisch principe vertaald naar de

is duurzame relaties te laten ontstaan tussen de deel-

toepassing bij het vak geschiedenis. Aan de orde komen

nemende scholen en erfgoedinstellingen in de buurt. Dit

bijvoorbeeld niet alleen de lesvoorbereiding en de les-

artikel vat de lessen van het Kleurrijk Spoor samen.

senserie, maar ook omgevingsonderwijs en het gebruik

Tevens worden tips en handvatten voor erfgoedinstellin-

van beeldmateriaal. Ook zijn vakoverstijgende lessug-

gen aangereikt.

gesties en zelfstudieopdrachten opgenomen. Het boek is bedoeld voor zowel pabostudenten als leerkrachten

Leren verbinden, verbindend leren : erfgoed,

basisonderwijs.

maatschappelijke stage en brede school / P. van der Zwaal. - [Leiden] : Erfgoedhuis Zuid Holland, 2009. –

Handreikingen voor een kennisgerichte en

18 p. : ill., tab. - Met bijl. - In opdr. van Erfgoedhuis

ervaringsgerichte didactische aanpak binnen

Zuid-Holland

erfgoededucatie / T. Huizinga. - [S.l.] : [s.n.], [2008]. -

Op welke wijze kunnen erfgoedinstellingen de ontwikke-

22 p. : tab. - Met lit.opg. - Casestudy onderzoek

lingen rondom brede school en maatschappelijke stage

Universiteit van Twente

(beter) gebruiken om jongeren in contact te brengen

In de centrale vraag binnen dit onderzoek wordt inge-

met hun cultuurhistorische omgeving? Deze vraag is

gaan op wat goede manieren zijn gebleken om de erva-

door provincie Zuid-Holland gesteld aan Erfgoedhuis

ringsgerichte en/of kennisgerichte didactische aanpak te

Zuid-Holland en is vervolgens door Cordys Onderwijs-

gebruiken binnen erfgoededucatie in het basisonderwijs.

trajecten onderzocht binnen het project 'Leren verbin-

De resultaten worden omgezet in praktische handreikin-

den, verbindend leren' (1 augustus 2008 - 1 juli 2009).

gen zodat bij komende erfgoedprojecten ontwerpers

Het project maakt duidelijk dat maatschappelijke stages

ondersteund worden bij het ontwikkelen van erfgoed-

en de brede school nieuwe kansen bieden aan erfgoedin-

educatie.

stellingen voor de uitvoering van hun kerntaak. Erfgoedhuis Zuid-Holland kan de instellingen bij het benutten

Kif kif en shouf shouf op ontdekking / K. D'hamers,

van deze kansen goede diensten bewijzen. Deze rap-

H. Schoefs, B. Geudens (eindredacteur). - Brussel :

portage is een verslag van activiteiten en bevindingen.

FARO, 2009. - 2 dl. (Ongepag., 64 p.) : ill.

En bevat tevens een aantal aanbevelingen voor het

Lespakket voor leerkrachten uit het kleuteronderwijs die

vervolg en een beschrijving van concrete voorbeelden

willen werken met culturele diversiteit bekeken vanuit de

van stages.

leefwereld van de kinderen, bestaande uit een prentenboek en een didactische handleiding. In het didactisch pakket worden enkele thema's uit het prentenboek

7



Verslag 'Ontmoeting op niveau' : doelen en evaluatie

Operatie Sigismund: het eerste schooljaar van een

van erfgoededucatie : praktijk en onderzoek in

educatief programma / S. Poelman

wisselwerking / C. van Boxtel, D. de Hond, J. Snoijink,

In: Archievenblad. - Vol.112(2008)9(nov.30-31)

F. Ruepert (redacteur), M. Mulders (eindredacteur). -

Terugblik op het eerste schooljaar waarin 3000 basis-

[Amsterdam] : Erfgoed Nederland, 2009. - 27 p. : ill. -

schoolleerlingen het educatief programma 'Operatie

In samenw. met de Erasmus Universiteit Rotterdam,

Sigismund' hebben gespeeld. Het programma is in de

OPEN en Cultuurnetwerk Nederland

vorm van een adventure waarbij leerlingen met behulp

Studiedag op 22 september gehouden op de Erasmus

van de modernste technologie als speurneuzen aan de

Universiteit in Rotterdam over het evalueren van

slag gaan. Inzet vormen bronnen uit het archief van

erfgoededucatieve projecten. Directeur van Erfgoed

Sigismund van Heiden Reinestein. Doel is om de leerlin-

Nederland Richard Hermans sprak in zijn openingswoord

gen respect en zorg voor erfgoed bij te brengen.

over de studiedag als een uitgelezen gelegenheid om theorie en praktijk dichter bij elkaar te brengen. Op het

De samenwerking tussen docenten en hun professionele

programma stonden: een interview met Irene Visscher

ontwikkeling bij het ontwerpen van lesmateriaal voor

en Peter van der Zant over de theorie en praktijk van

erfgoededucatie / I.C. Fahner. - [S.l.] : [s.n.], 2008. -

evaluatie; het nieuwe onderzoeksprogramma 'Heritage

23 p. : fig., tab. - Met lit.opg. - Case study onderzoek

education, plurality of narratives and shared historical

Universiteit van Twente

knowledge' dat door de Erasmus Universiteit wordt

In deze scriptie wordt onderzocht hoe de samenwerking

uitgevoerd door een team van vijf onderzoekers onder

tussen docenten en erfgoeddeskundigen is verlopen

leiding van bijzonder hoogleraar Carla van Boxtel; een

tijdens het ontwerpen van het lesmateriaal en welke

lezing van Barend van Heusden, universitair hoofddocent

rollen docenten in het ontwerpproces hadden. Daarnaast

Rijksuniversiteit Groningen over het onderzoek 'Cultuur

is in dit onderzoek gekeken naar de professionele ont-

in de spiegel: naar een doorlopende leerlijn cultuuredu-

wikkeling van basisschool docenten en hun betrokken-

catie'; en een lezing van Peter van Mensch, lector

heid met de school en de implementatie van het lesma-

Cultureel Erfgoed aan de Amsterdamse Hogeschool voor

teriaal, aangezien dit voor de implementatie van het

de Kunsten. Daarnaast werd aandacht geschonken aan

ontworpen lesmateriaal in het curriculum van het basis-

de lancering van het Platform Erfgoededucatie, de maat-

onderwijs belangrijk is. In totaal is er in drie regio's een

schappelijke stage en een aantal evaluaties van prak-

case studie uitgevoerd, waarin gekeken is naar de ma-

tijkervaringen.

nieren van samenwerking, professionele ontwikkeling en betrokkenheid van docenten. Na het uitvoeren van


cross-case analyses zijn handreikingen voor deze drie

Vijftig vensters voor het onderwijs / C. Hageman

concepten opgesteld, welke gebruikt kunnen worden bij

In: Boekman. - Vol.21(2009)79(zomer88-91)

nieuwe initiatieven voor de verankering van erfgoededu-

Artikel over hoe Erfgoed Nederland de kennismaking

catie in het basisonderwijs.

tussen de canon en het onderwijs gestalte heeft gegeven. Deze kennismaking kreeg vorm in een traject van

Van poppenspel tot poldermodel : 16 Noord-Hollandse

zestien conferenties in de twaalf provincies en vier grote

erfgoedprojecten voor het primair en voortgezet

steden in Nederland. Uitgangspunt daarbij was de canon

onderwijs / M. Visser (redacteur), M. Schäuikes

die als een canonkaravaan de school binnen reed. Ook

(eindredacteur), V. Roeper (eindredacteur). - Haarlem :

wordt gekeken naar nieuwe initiatieven, zoals nascho-

Cultureel Erfgoed Noord-Holland, 2010. - 76 p. : ill. -

ling, materiaalontwikkeling, integratie van de Canon in

ISBN 978-90-814322-2-1

het bestaande curriculum en het uitwerken van voor-

In deze publicatie worden zestien educatieprojecten

beeldlessen en de toetsing daarvan.

nader belicht. Bureau Erfgoededucatie sprak met betrokkenen, waaronder leerkrachten, schooldirecteuren

Vmbo + landschap & erfgoed = een prima match! [dvd]:

en lesontwikkelaars. Zij vertellen over hun ervaringen

vier vmbo-projecten in de praktijk / Landschap Erfgoed

met het ontwikkelen, de uitvoering en de verankering

Utrecht. - Utrecht : Landschap Erfgoed Utrecht, [2009]

van de projecten. De publicatie biedt tevens enkele

Deze dvd geeft docenten die met de projecten rondom

lijsten met praktische tips voor scholen en culturele

erfgoed en landschap aan de slag willen een beeld van

instellingen die met erfgoededucatie aan de slag willen.

de inhoud en werkwijze van de projecten. Te zien zijn

8


leerlingen die werken aan het project en docenten ver-

'Erfgoed leeft!', dat erfgoed dichter bij kinderen uit de 3e

tellen over hun ervaringen. Uit de filmpjes blijkt dat

graad lager onderwijs (groep 5/6 van het basisonder-

vmbo en erfgoed een goede combinatie zijn: erfgoed-

wijs) wil brengen. Aan de hand van een reeks opdrach-

educatie gaat uit van de eigen omgeving en is gericht op

ten leren de kinderen kijken naar erfgoed, het te begrij-

de praktijk. Dit sluit goed aan op de praktijkgerichte

pen en het belang ervan in te zien.

manier van leren van vmbo-leerlingen. De vier projecten zijn: 'Bekijk 't erfgoed'; 'Laat jezelf zien! : Nu, straks en over 100 jaar'; 'Vroeger was het beter'; 'Verdwenen geluiden'.

Voorbij Erfgoed à la Carte : een terugblik op de toekomst van erfgoededucatie / C. Hageman (redacteur), E. de Groot (eindredacteur), E. Snoep (eindredacteur), C. van Boxtel ... [et al.]. - Amsterdam : Erfgoed Nederland, 2009. - 87 p. : ill., tab. - Met lit. opg. - ISBN 978-90-78956-09-9 Deze publicatie geeft een beeld van het project Erfgoed à la Carte, waarin gedurende vier jaar gewerkt werd aan het ontwikkelen van erfgoedaanbod voor scholen in het primair onderwijs. Er wordt een beeld geschetst van de ontwikkeling van netwerken tussen scholen, aanbieders en intermediairs, van materialen, leerlijnen, duurzame samenwerking, bedoelde en onbedoelde neveneffecten, monitoring van het project en onderzoek. Met bijdragen van onder andere J.J. Knol (directeur Fonds voor Cultuurparticipatie), C. van Boxtel (bijzonder hoogleraar Historische Cultuur en Educatie, Erasmus Universiteit), I. Visscher-Voerman en T. Huizinga (Universiteit Twente) en P. van der Zant (Bureau Art).

Zal het atomium er nog staan als ik groot ben? : het avontuur van het erfgoed / Y. Robert. - [S.l.] : Europa Nostra Belgium, 2008. - 2e dr. - 89 p. : ill. - [1e dr.: 2004]. - Met adressen. - Uitg. naar aanleiding van het 20-jarig bestaan van de Open Monumentendagen in België. - ISBN 90-75463-58-8 Dit boek geeft een beeld van erfgoed en erfgoedzorg speciaal voor kinderen. Met een simpele woordenschat worden complexe zaken aangekaart zoals de oorsprong van het idee 'erfgoed', de geschiedenis en de verschillende theorieën over erfgoed, de grote theoretische teksten zoals het Charter van Venetië, maar ook verschillende concepten die verband houden met erfgoedbeheer en -onderhoud. Vragen die aan de orde komen: Wat is erfgoed precies en hoe moeten we ermee omgaan? Zijn parken en fabrieken ook erfgoed? En hoe zit het met natuur, kan dat ook erfgoed zijn? Wat zijn de belangrijkste monumenten in België en Europa? Het boek is niet alleen een leesboek, maar vormt ook het uitgangspunt en de leidraad voor het educatief pakket

9


Websites www.den.nl DEN bevordert en bewaakt de kwaliteit van digitalisering en digitale dienstverlening door de erfgoedsector (archieven, musea, bibliotheken met bijzondere collecties, archeologische en bouwhistorische instellingen). DEN is er voor alle erfgoedinstellingen, zowel archieven, musea, bibliotheken met bijzondere collecties, archeologische en bouwhistorische instellingen. www.entoen.nu entoen.nu is bedoeld voor alle geïnteresseerden in de Nederlandse cultuur en geschiedenis, en in het bijzonder voor leerlingen en docenten in bovenbouw basisonderwijs en onderbouw voortgezet onderwijs. De stichting entoen.nu stimuleert het gebruik van de canon van Nederland in onderwijs en samenleving. Ze doet dat onder meer via de website, waar de vijftig vensters in woord en beeld worden gepresenteerd. Het aan de website gekoppelde discussieforum biedt gelegenheid voor het gesprek over de canon. www.erfgoednederland.nl Erfgoed Nederland is het landelijke sectorinstituut voor het erfgoed. Erfgoed Nederland is een aanspreek- en informatiepunt voor verschillende partijen: Instellingen en organisaties in het erfgoedveld, zoals archeologische instellingen, archieven, landschaps- en monumentenorganisaties, en musea, maar ook particuliere organisaties, zoals archeologische en historische verenigingen, particuliere monumentenorganisaties en vriendenkringen. Het programma Erfgoed en Cultuurparticipatie van Erfgoed Nederland richt zich onder meer op imagoverbetering van erfgoedinstellingen, stimulering van actief burgerschap, de professionalisering van educatie bij erfgoedinstellingen, een theoretisch fundament voor erfgoededucatie en het stimuleren van (nieuwe) samenwerkingsverbanden. Educatie heeft betrekking op mensen in alle leeftijdscategorieën, zowel in als buiten de school. www.heemschut.nl Heemschut is een particuliere vereniging die zich inzet voor de bescherming van cultuurmonumenten. De vereniging komt in actie bij verwaarlozing of dreigende sloop van monumenten en wanneer een historisch stadsgezicht aangetast dreigt te worden door disharmoniërende nieuwbouw. Cruciaal daarbij is het werk van de Heemschutcommissies in de twaalf provincies en Amsterdam. Deze commissies beschermen de monumenten in hun regio. De vereniging heeft twee leskaarten ontwikkeld voor het basisonderwijs. Op deze leskaarten vinden leerlingen van basisscholen informatie voor hun werkstuk of spreekbeurt. www.kb.nl De KB is de nationale bibliotheek van Nederland: zij brengt mensen en informatie samen. De KB beheert onder meer de website www.geheugenvannederland.nl. Het Geheugen van Nederland is het nationale programma voor de digitalisering van het Nederlands cultureel erfgoed. Het programma wil de (verborgen) collecties van archieven, musea en bibliotheken digitaliseren en beschikbaar stellen op internet. Al het digitale materiaal - afbeeldingen, maar ook geluid, bewegend beeld en tekst - is te bekijken en te beluisteren. Gebruikers kunnen door tientallen historische collecties bladeren, of gericht zoeken naar (beeld)materiaal over een specifiek onderwerp. De site heeft ook een apart educatief gedeelte. Docenten en leerlingen uit het voortgezet onderwijs vinden hier digitale lessen die ontwikkeld zijn op basis van bestaande Geheugencollecties.

10


www.nationaalarchief.nl Het Nationaal Archief biedt enerzijds als bewaarplaats van overheidsinformatie de gelegenheid aan die overheid om zich te verantwoorden, anderzijds geeft het iedereen de mogelijkheid om aan de gewenste informatie te komen, met welk oogmerk dan ook. Scholieren, studenten en hun docenten vinden in het Nationaal Archief historische bronnen die kunnen worden gebruikt in het onderwijs zoals lespakketten voor het basisonderwijs of beeldmateriaal voor bij een presentatie of werkstuk. www.openerfgoed.nl OPEN Erfgoed (Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland) is het overleg tussen erfgoedhuizen en vergelijkbare provinciale erfgoedinstellingen, die zich richten op de gebundelde ondersteuning van beheerders en gebruikers van erfgoed. De meeste provinciale erfgoedinstellingen hebben een afdeling erfgoededucatie die scholen en erfgoedinstellingen met elkaar in contact brengt en begeleidt bij het verzorgen van erfgoededucatie.

INTERNATIONAAL www.english-heritage.org.uk Website van de Engelse organisatie voor het behoud en de promotie van het Engelse cultureel erfgoed. De organisatie biedt ook lesvoorbeelden op verschillende niveaus voor het onderwijs. www.europanostra.org Europa Nostra is een netwerk van meer dan 400 organisaties uit heel Europa. Ze vertegenwoordigen burgers die zich inzetten als vrijwilliger of professional voor cultureel erfgoed. www.faronet.be Faro, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, is een dienstverlenende organisatie die een intermediaire rol vervult tussen het cultureel erfgoedveld en de overheid, en die als doel heeft erfgoedorganisaties, lokale en provinciale besturen en beheerders van cultureel erfgoed te ondersteunen en de ontwikkeling van het cultureel erfgoedveld te stimuleren met het oog op de doelstellingen, vermeld in dit decreet. www.hereduc.net Deze website bevat onder andere een database met Europese praktijkvoorbeelden en een reeks nationale en internationale links voor erfgoededucatie. Bij de website hoort een boek met een algemene beschouwing over erfgoed in Europa en spitst zich toe op de manier waarop leerkrachten erfgoed in hun lessen kunnen integreren in het basis- en voortgezet onderwijs. Het boek en de website zijn instrumenten van het HEREDUC-project. Dit HERitage EDUCation project maakt deel uit van de Comenius 2.1-actie van het Europese onderwijs-subsidieprogramma Socrates. www.heritage-organisations.eu Website van een project dat als doel heeft het presenteren van de bestaande niet-gouvernementele organisaties in Europa die zich op een of andere manier inzetten voor erfgoed in de ruime betekenis van het woord. De focus ligt op erfgoedorganisaties met een bovenlokaal tot Europees werkveld. Dit project is gestart vanuit een samenwerkingsplatform in Vlaanderen rond erfgoedorganisaties in Europese context. Het is een initiatief dat met de steun van de Vlaamse overheid kon worden gerealiseerd.

11


Projecten Het projectloket cultuur op internet (www.projectloketcultuur.nl) is een verzameling van projectbeschrijvingen op het gebied van cultuureducatie. Het projectloket wordt onderhouden door Cultuurnetwerk Nederland met ondersteuning van Erfgoed Nederland en Stichting Lezen. Het is mogelijk te zoeken op thema, doelgroep, niveau etc. Hieronder is een selectie opgenomen van actuele projecten op het gebied van erfgoededucatie. De selectie bevat korte samenvattingen van de projecten. Wilt u meer informatie over een project, dan kunt u in het projectloket naast de beschrijvingen ook informatie vinden over de vakken waarbij het project ingezet kan worden, bijbehorende materialen, tijdsduur, kosten, leerdoelen en adresgegevens.

BASISONDERWIJS AAN DE SLAG IN DE 17E EEUW - AMSTERDAMS HISTORISCH MUSEUM Dit project heeft Amsterdam in de 17e eeuw als thema, een periode van stormachtige ontwikkelingen in Amsterdam. Aan de orde komen de opkomst van Amsterdam als belangrijke handelsstad, de bevolkingsgroei en de staduitbreidingen. In de voorbereidende les op school maken de leerlingen kennis met Steven Vermondt die in de 17e eeuw in het Burgerweeshuis woonde. In het museum krijgen de leerlingen een actieve rondleiding en worden voorwerpen getoond uit de Gouden Eeuw. DAOR HEDDE DE GULD - ERFGOEDHUIS NOORD-BRABANT De Brabantse schuttersgilden vormen een kenmerkend onderdeel van de Brabantse cultuur. Doel van dit project is om leerlingen in aanraking te brengen met de schuttersgilden en hun rijke traditie in deze provincie. Het streven daarbij is om de leerlingen te helpen zich een beeld te vormen van de (historische) achtergrond van de schuttersgilden en de wijze waarop de schuttersgilden tegenwoordig tradities in ere houden. DIVERSE PROJECTEN – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT Landschap Erfgoed Utrecht biedt diverse projecten voor het basisonderwijs. Zoals 'De Nieuwe Hollandse Waterlinie in je buurt' waarin leerlingen het verband ontdekken van alle losse elementen waaruit de Nieuwe Hollandse Waterlinie bestaat. Ze werken hierbij samen en proberen bevindingen neer te leggen in een publicabel artikel voor WikiKids. In 'Rondje om de kerk' maken leerlingen kennis met de kerk vlak bij hun school. Ze leren vragen stellen en informatiebronnen onderzoeken en daaruit conclusies trekken. Ze verwerken opgedane kennis in creatieve producten. Het project 'Stad in de Middeleeuwen' stelt de vraag: Hoe zag de eigen omgeving in de Middeleeuwen eruit en wat zie je daar nu nog van terug? De leerlingen leren aan de hand van tastbare overblijfselen in de stad (en in het museum) over het ontstaan van en het leven in de middeleeuwse stad. Zij leren, mede door het werken met oude en nieuwe kaarten, dat de geschiedenis van de stad nog overal te vinden en te herkennen is. FOCKE EN DE VERBORGEN SCHATTEN UIT HET NOORDEN - STICHTING OUDE GRONINGER KERKEN Centraal in dit geschiedenisproject staat Focke. Hij is de hoofdpersoon van het spannende avonturenboek dat door Martine Letterie van de Stichting Oude Groninger Kerken is geschreven. Het boek vertelt het verhaal over de 12-jarige Focke, zoon van een hoofdeling uit Stedum. Focke gaat aan het eind van de veertiende eeuw naar het klooster in Aduard. Daar wordt hij op pad gestuurd om de relikwieën van de Friese vrijheidsstrijder Magnus op te sporen, zodat hij de vrijheid van de Groninger Ommelanden terug kan winnen. Het project bestaat uit een leesboek, een leerlingenboek, een videoband van een Klokhuis-uitzending en verschillende Middeleeuwse doe-activiteiten. Doel van

12


het project is kinderen te laten ervaren dat geschiedenis leuk en spannend kan zijn en dat 'verre geschiedenis' vaak heel dichtbij, zelfs in de eigen omgeving te vinden is. DE MUSEUMFABRIEK - NEDERLANDS TEXTIELMUSEUM, TILBURG De Museumfabriek is een levendig project voor leerlingen van groep 8 van het basisonderwijs. Ter voorbereiding aan het museumbezoek kan de docent een leskist ophalen met daarin voorleesfragmenten en voorwerpen. De voorleesfragmenten zijn afkomstig uit 'Vogels voor de kat', een roman over kinderarbeid. In deze fragmenten wordt de ontwikkeling verteld van de overgang van het thuiswerk van de wevers naar het werken in de textielfabriek. De voorwerpen zitten in een 'antieke' kist. Met de voorwerpen spelen de kinderen een spel, waarbij een leerling het voorwerp moet omschrijven en de klas moet raden wat het is. Bij het museumbezoek brengt men de kist weer mee terug. Een museumdocent neemt de klas mee door het oude fabrieksstraatje naar de ontvangstruimte. Middels een diaserie worden de huizen, fabrieken en gebouwen getoond die de ontwikkeling van thuiswerk naar fabrieksarbeid illustreren. De leerlingen worden verdeeld in verschillende groepjes en krijgen gevarieerde opdrachten, zoals weven. OUWE DINGEN, NIEUWE DINGEN – MUSEUM HET VALKHOF, NIJMEGEN Het project laat leerlingen (groep 3 en 4) ervaren dat mensen heel vroeger voorwerpen gebruikten die veel op onze spullen lijken. De kinderen worden voorbereid op het museumbezoek met het verhaal 'Lotte en Lodewijk'. Dit verhaal wordt in de klas voorgelezen. Daarna brengt de groep een bezoek aan het museum. In het museum gaan ze met moderne voorwerpen in de hand op zoek naar oude vergelijkbare objecten. Het project wordt op school afgerond met een kleurplaat. VERTEL JE EIGEN VERHAAL – MUSEUM VOLKENKUNDE, LEIDEN Leerlingen leiden elkaar rond door het museum en vertellen welk bijzonder of grappig verhaal er schuil gaat achter dat ene voorwerp. Door het tonen en laten onderzoeken van cultureel erfgoed uit andere landen wordt interesse, begrip en respect opgeroepen voor andere culturen.

VOORTGEZET ONDERWIJS FEEST! WEET WAT JE VIERT – MUSEUM CATHARIJNECONVENT, UTRECHT In dit project gaan de leerlingen op zoek naar de oorsprong en betekenis van verschillende christelijke feesten en de bijbehorende rituelen en gebruiken. Een bezoek aan de tentoonstelling Feest! zal bijdragen aan hun ontwikkeling tot wereldburgers. Feesten uit andere religies worden eveneens uitgelegd. Hiervoor zijn interactieve spellen ontwikkeld die informatie geven over religieuze feesten van islam, jodendom, hindoeïsme en boeddhisme. GEVELS SPREKEN – EDU-ART GELDERLAND Gevels spreken behandelt de omgevingsgeschiedenis in drie fasen: van 1930 via 1960 tot het heden. Aan de hand van tentoonstellingspanelen met archiefmateriaal zoals plattegronden en foto's, leren leerlingen door middel van opdrachten hoe en waarom winkelcentra veranderen. Het project is breed toepasbaar, zowel inhoudelijk als in vorm en biedt uitstekende mogelijkheden voor buitenschoolse activiteiten, zoals een bezoek aan een archief. NOVIOMAGUS – MUSEUM HET VALKHOF, NIJMEGEN Nijmegen is de belangrijkste vindplaats van Romeinse oudheden in ons land. Naast een groot legerkamp bouwden de Romeinen hier ook een stad: Noviomagus. Het gelijknamige project probeert leerlingen te laten denken als archeologen. De leerlingen worden op school voorbereid met een lesbrief, waarin ze te weten komen hoe je voorwerpen kunt dateren en wat er bij opgravingen in

13


Nijmegen tevoorschijn komt. Het museumbezoek start met een diaklankbeeld over Romeins Nijmegen en vondsten die hier gedaan zijn. Aansluitend verkennen de leerlingen de archeologische collectie aan de hand van opgravingskisten. PLAN JE EIGEN RUIMTE – ERFGOED NEDERLAND Leerlingen gaan als ruimtelijke ontwerpers aan de slag met inrichtingsvraagstukken in hun eigen omgeving waarbij ze rekening houden met cultuurhistorische waarden. Het project is bestemd voor leerlingen havo/vwo die het vak aardrijkskunde volgen. Dit project wordt veelal gebruikt als invulling van de praktische opdracht aardrijkskunde, maar kan ook vakoverstijgend worden ingezet (CKV, biologie, geschiedenis, economie, Nederlands) vanuit het vak aardrijkskunde. Afhankelijk van de regionale aanbieder wordt het aangeboden in de onderbouw en/of de bovenbouw. PRAKTISCHE GESCHIEDENIS OPDRACHTEN – LANDSCHAP ERFGOED UTRECHT Landschap Erfgoed Utrecht biedt diverse praktische geschiedenis opdrachten waarin leerlingen een primair bronnenonderzoek zelfstandig leren opzetten en uitvoeren. Bijvoorbeeld over de industrialisatie van Veenendaal (onderbouw), over de sporen die de Tweede Wereldoorlog in de eigen omgeving heeft achtergelaten (bovenbouw) en over Kamp Amersfoort (bovenbouw).

BASIS- EN VOORTGEZET ONDERWIJS IK BEN WIE IK BEN! – HISTORISCH CENTRUM HET MARKIEZENHOF, BERGEN OP ZOOM Waar kom je vandaan, van welke groep(en) maak je deel uit, wie leeft, woont en werkt naast je en hoe vallen deze groepen te rijmen met jouw eigen cultuur? Dit zijn vragen die leerlingen met 'Ik ben wie ik ben' onderzoeken. Dit doen zij gedurende verschillende lesuren, deels op school, thuis, in de bibliotheek en in het archief en het museum van Het Markiezenhof. VENSTERS OP ZEEUWS ERFGOED - STICHTING CULTUREEL ERFGOED ZEELAND De onderwerpen in 'Vensters op Zeeuws Erfgoed' geven inzicht in belangrijke perioden in de Zeeuwse geschiedenis en vormen voor de leerlingen een brug naar de onderwerpen uit de nationale canon. De Erfgoedmobiel, ingericht met de module 'Vensters op Zeeuws Erfgoed' brengt de geschiedenis van Zeeland op maat onder handbereik van leerlingen van de leeftijd van 9 t/m 14 jaar. Door de keuze van een of meerdere verdiepingslagen kan de leerkracht inspelen op de lesstof geschiedenis die op dat moment aan de orde is, of op de geschiedenis van de eigen omgeving. WAAROM LIJN 8 NIET MEER RIJDT - MAATSCHAP BARACS/DE VERHALENMAN In deze vertelvoorstelling brengt Karel Baracs de Tweede Wereldoorlog in het Amsterdam van 1943 tot leven. Dit waargebeurde en aangrijpende verhaal speelt in Amsterdam tijdens de bezettingstijd (1940-1945). Centraal in het verhaal staan twee Amsterdamse vrouwen Hester en Pauline. Zij trekken zich het lot aan van de vervolgde joodse kinderen. Samen weten zij tachtig kinderen in veiligheid te brengen via hun eigen woonadres. De vertelvoorstelling gaat over hun ervaringen, moed en keuzes.

VOLWASSENENEDUCATIE BEZET EN BEVRIJD, PROJECT IN HET KADER VAN STAD EN TAAL – VERZETSMUSEUM AMSTERDAM Een vierdelig lesprogramma met museumbezoek en buurtwandeling (optioneel) over de bezettingstijd in Nederland voor groepen NT2. Aan de hand van de thema's bezetting, vervolging, verzet, schaarste

14


en bevrijding worden de cursisten geïnformeerd over Nederland tijdens de bezetting en wordt hun taalvaardigheid vergroot. Interactie, eigen inbreng en uitwisseling staan centraal. THUIS IN ZUID-HOLLAND – ERFGOEDHUIS ZUID-HOLLAND 'Thuis in Zuid-Holland' laat inburgeraars op een actieve manier kennismaken met de Nederlandse geschiedenis en cultuur en bereidt ze zo voor op het inburgeringexamen. Dus geen 'geschiedenisverhaaltje' in een schoolgebouw, maar wandelend door bijvoorbeeld Dordrecht naar Museum Simon van Gijn om daar door middel van stijlkamers de 17e, 18e en 19e eeuw te beleven. Wezenlijk is het uitgangspunt dat de lessen over het verleden aansluiten op de lesstof van de cursisten en bij de actualiteit. Tot de doelgroepen behoren volwassenen die kort geleden in Nederland zijn komen wonen en volwassenen die langer in Nederland wonen, maar voor wie taal en cultuur onbekend zijn. Maar ook niet-Nederlandse ouders met (jonge) schoolgaande kinderen en mensen die baat hebben bij een combinatie van re-integratie en inburgering, bijvoorbeeld met het oog op het vinden van werk, behoren tot de doelgroep.

15


Literatuur ALGEMEEN 1 LITERATUUR, WEBSITES EN PROJECTEN ZICHT OP ERFGOEDEUCATIE

Recommend Documents