Lijst met afkortingen... iii Begrippenlijst... iv. Inleiding... v. Hoofdstuk 1: De opzet en de methodiek... 1

Een jurimetrisch onderzoek Krijgt de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement zijn geld. INHOUDSOPGAVE Lijst met afkortingen ...................................................................................................................................... iii Begrippenlijst.................................................................................................................................................. iv Inleiding......................................................................................................................................................... v Hoofdstuk 1: De opzet en de methodiek ..................................................................................................... 1 Inleiding..................................................................................................................................................... 1 1.1. Het onderzoek..................................................................................................................................... 1 1.1.1. Het domein ................................................................................................................................. 2 1.1.2. Het juridisch item ....................................................................................................................... 2 1.1.3. Het belang van het onderzoek .................................................................................................... 4 1.2. De algemene zoekmethode................................................................................................................. 4 1.2.1. De afbakening van de categorie zaken ....................................................................................... 4 1.2.2. Het verzamelen van de zaken ..................................................................................................... 5 1.3. De zoekmethode binnen alle rechterlijke uitspraken.......................................................................... 5 1.3.1. De computerprogramma's........................................................................................................... 5 1.3.2. Het verzamelen van de factoren ................................................................................................. 5 1.3.3. De gebruikte zoekfunctie van MS Word en Windows 98.......................................................... 6 1.4. De statistische analyse........................................................................................................................ 6 1.4.1. De beslissing met betrekking tot het juridisch item en de factoren............................................ 6 1.4.2. De berekeningen......................................................................................................................... 7 1.5. De traditionele methode en de niet-traditionele methode................................................................... 7 Hoofdstuk 2: De handmatige methode ....................................................................................................... 8 Inleiding..................................................................................................................................................... 8 2.1. De selectie van de relevante zaken ..................................................................................................... 8 2.1.1. De uitleg van de grafiek ............................................................................................................. 8 2.2. De verwijderde zaken ......................................................................................................................... 8 2.3. Het opstellen van de factorenlijst (zie bijlage 2) ................................................................................ 9 2.3.1. Factor 1 tot en met 48a ............................................................................................................... 9 2.3.2. Factor 49 tot en met 54............................................................................................................... 14 2.3.3. Factor 55 tot en met 75............................................................................................................... 15 2.3.4. Factor 76 tot en met 112............................................................................................................. 17 2.4. De verwijderde factoren ..................................................................................................................... 18 Hoofdstuk 3: De Codas methode ................................................................................................................. 19 Inleiding..................................................................................................................................................... 19 3.1. De Codas nakijk-module .................................................................................................................... 19 3.1.1. Het nakijk-proces met betrekking tot de zaken .......................................................................... 19 3.1.2. Het nakijk-proces met betrekking tot de factoren ...................................................................... 19 3.2. De selectie van de relevante zaken; de correcties............................................................................... 20 3.2.1. Codas voegt vier zaken toe......................................................................................................... 20 3.2.2. De correcties met betrekking tot de codering van de beslissing................................................. 21 3.3. De verwijderde (niet-relevante) zaken ............................................................................................... 21 3.4. De factorenlijst ................................................................................................................................... 22 3.4.1. De toegevoegde factoren ............................................................................................................ 22 3.4.2. De vaker aanwezige factoren...................................................................................................... 22 3.4.3. De eventuele correctie met behulp van de Codas nakijk-module .............................................. 23 3.5. De verwijderde factoren ..................................................................................................................... 23

i

Hoofdstuk 4: Enkele alternatieven, evaluatie en discussie........................................................................ 25 4.1. Enkele alternatieve hulpmiddelen ...................................................................................................... 25 4.1.1. Een relevant zoeksysteem .......................................................................................................... 25 4.1.2. Een macro voor het versnellen van de codering en de crossvalidatie ........................................ 26 4.1.3. De Visual Basic-code: Selection Change ................................................................................... 27 4.2. De discussie ........................................................................................................................................ 27 4.2.1. Een eventueel ander alternatief hulpmiddel: quantisatie............................................................ 27 4.2.2. Mens versus machine ................................................................................................................. 28 Hoofdstuk 5: De resultaten en de conclusie................................................................................................ 29 Inleiding.......................................................................................................................................................... 29 5.1. De crossvalidatie ................................................................................................................................ 29 5.1.1. Grafiek 6b: het prediktiemodel................................................................................................... 29 5.2. De resultaten van de werkwijze met de handmatige methode............................................................ 30 5.3. De resultaten van de werkwijze met de Codas methode .................................................................... 30 5.3.1. De sterkste en de zwakste factoren............................................................................................. 31 5.3.2. De zaken ..................................................................................................................................... 32 5.3.2.1. De sterkste zaken met de meeste kans om te winnen ...................................................... 32 5.3.2.2. De sterkste zaken met de meeste kans om te verliezen.................................................... 34 5.3.2.3. De zwakste zaken ............................................................................................................ 36 5.4. De afwijkende zaken .......................................................................................................................... 37 5.5. De vergelijking van de beide methoden ............................................................................................. 38 5.5.1. De voordelen .............................................................................................................................. 38 5.5.2. De nadelen.................................................................................................................................. 38 5.6. De conclusie ....................................................................................................................................... 38 Bijlagen .......................................................................................................................................................... A Bijlage 1: de lijst van 76 NJ uitspraken; de handmatige methode en de Codas rangorde .............................. A Bijlage 2: de factorenlijst................................................................................................................................ B Bijlage 3: de lijst van 76 NJ uitspraken; de Codas methode .......................................................................... E Bijlage 4: de lijst van 76 NJ uitspraken; de Codas methode en het juridisch item......................................... G Bijlage 5: de lijst van factor 42 m.b.v. de Codas methode ............................................................................. I Bijlage 6: de lijst van factor 42; het eindresultaat .......................................................................................... K Literatuur ...................................................................................................................................................... M Figuren........................................................................................................................................................... n Grafiek 1: Grafiek 2: Grafiek 3: Grafiek 4: Grafiek 5: Grafiek 6a: Grafiek 6b:

Factor 1-48a; het juridisch item ................................................................................................. a Factor 1-112; alle factoren en zaken .......................................................................................... b Factor 1-112; de Codas correctie op de handmatige methode, en de verwijderde factoren....... c Factor 1-112; de Codas correctie op de zaken ........................................................................... d Factor 1-48a; 55 Codas zaken .................................................................................................... e Factor 1-48a; de Codas correctie op de factoren........................................................................ f Factor 1-112; het prediktiemodel ............................................................................................... g

ii

Lijst met afkortingen A-G B.V. BW docs EG-recht EEX/EVEX

ESH EUR EVRM Fw HR Hfd ICT IVBPR K KvZ m.b.t. m.b.v. m.i. NJ N.V. Rb Rv VBA VBE

Advocaat-generaal Besloten Vennootschap Burgerlijk Wetboek documents Europees Gemeenschapsrecht Het EEG Executie Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken. Voor de Eva-landen geldt het EVEX-Verdrag. Europees Sociaal Handvest Erasmus Universiteit Rotterdam Europees Verdrag van de Rechten van de Mens Faillissementswet Hoge Raad der Nederlanden Hoofdstuk Information Communication Technology Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten Wetboek van Koophandel Kennis van Zaken, Combrink-Kuiters met betrekking tot met behulp van mijns inziens Nederlandse Jurisprudentie Naamloze Vennootschap Rechtbank Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Visual Basics for Applications Visual Basic Editor

iii

Begrippenlijst Ter wille van de leesbaarheid van het onderzoek volgt hieronder de betekenis van enkele woorden. -

-

-

-

-

-

-

-

-

Anomalie: een onregelmatigheid, afwijking van een regel of wet; het woord wordt in dit onderzoek gebruikt als verschuiving. Het domein: het onderwerp en de zaken vallen onder een bepaald juridisch gebied of specialisme. De afbakening van de onderwerpen en de zaken met betrekking tot het juridisch item (zie ook paragraaf 1.1.1.). Een factor: een in een zaak optredende specifieke gebeurtenis of omstandigheid waarvan in tenminste drie (n≥3) van de onderzochte juridische teksten van een bepaalde verzameling zaken melding wordt gemaakt of die daaruit af te leiden is en waarvan wordt vermoed dat deze de beslissing kan beïnvloeden.1 Het juridisch item: het te onderzoeken onderwerp aan de hand waarvan de beslissingen van de rechters door bepaalde factoren beïnvloed zijn of kunnen zijn (zie ook paragraaf 1.1.2.). Coderen: het door middel van symboolgroepen overzichtelijk registreren. In dit onderzoek: voor iedere zaak wordt bekeken hoe beslist is ten aanzien van het juridisch item, namelijk of de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement zijn geld krijgt. Is de zaak in het voordeel van de crediteur beslist dan wordt die met "+1" gecodeerd, en met "-1" als in het nadeel van de crediteur is beslist. Voor iedere factor uit de factorenlijst wordt bekeken of de betreffende factor in de zaak voorkomt of niet. De factoren worden dan voor iedere zaak waar ze in voorkomen met "+1" gecodeerd en met "-1" wanneer dat niet het geval is. Correl (zie ook correlatie): geeft als resultaat de correlatiecoëfficiënt van twee gegevensverzamelingen. Deze term wordt in dit onderzoek voornamelijk gebruikt om aan te geven wat de belangrijkste factoren zijn. Namelijk de zwakste en de sterkste factoren, onafhankelijk van de beslissing op een zaak. Correlatie: de vaststelling van mogelijke samenhang (correlatie) tussen andere statistische verschijnselen2. Berekent de correlatiecoëfficiënt van de cellenbereiken matrix1 en matrix2. De correlatiecoëfficiënt wordt gebruikt om het verband tussen twee eigenschappen vast te stellen. Bijvoorbeeld het vaststellen van het verband tussen de gemiddelde temperatuur op een bepaalde plaats en het gebruik van airconditioning. Crossvalidatie: de kruiselingse geldigheidstoets met betrekking tot de berekende interpolaties (zie voor een verdere uitleg en toepassing paragraaf 5.1.). Intercept: geeft als resultaat het snijpunt van de lineaire regressielijn met de y-as. De intercept berekent het punt waarop een lijn de y-as snijdt met behulp van bestaande x- en y-waarden. Het snijpunt wordt bepaald door de best passende regressielijn die is uitgezet met de bekende x- en y-waarden. Het snijpunt wordt gebruikt om de waarde te bepalen van een afhankelijke variabele als de onafhankelijke variabele gelijk is aan 0 (nul). Bijvoorbeeld: met het snijpunt kan men de weerstand van een bepaald metaal bij 0°C voorspellen wanneer de metingen voor de gegevenspunten zijn verricht bij kamertemperatuur of hoger. Interpolatie: het afleiden uit of het raden op grond van (onvoldoende) gegevens. Interpoleren (voorspellen): het gaat om het vinden van een onbekende waarde die tussen twee al bekende waarden in ligt. De waarde van dit verschijnsel wordt binnen het bekende waarnemingsgebied geschat3. In dit onderzoek worden de beslissingen van de rechters aan de hand van bepaalde factoren van een bepaalde zaak berekend. Jurimetrie: is de empirische studie van de vorm, de semantiek en de pragmatiek (en de verbanden daartussen) van eisen en machtigingen, uitgaande van staatsorganisaties, met behulp van een wiskundig-modelmatige benadering en met de REMP4 als conceptueel basismodel voor het verklaren en voorspellen van menselijk gedrag. 5 Slope (richting): geeft als resultaat de richtingscoëfficiënt van een lineaire regressielijn. De statistische betekenis: het berekent de richtingscoëfficiënt van een lineaire regressielijn door gegevenspunten in y-bekend en x-bekend. De richtingscoëfficiënt is de verticale afstand gedeeld door de horizontale afstand tussen twee willekeurige punten op de lijn, en geeft de mate van verandering van de regressielijn aan. In dit onderzoek bepaalt het gewicht de sterkte van een factor. Het geeft de verschuiving aan in de grafiek van een factor die van invloed kan zijn op de beslissing. Standaarddeviatie: berekent de standaarddeviatie op basis van een volledige populatie, waarvan de elementen als argument zijn opgegeven. De standaarddeviatie geeft aan in hoeverre waarden afwijken van het gemiddelde.

1

Deze definitie is afgeleid van de definitie van casusfeit gegeven door Combrink-Kuiters 1998, p. 3. Liethof 1998, p. 1. 3 R. Liethof, Statistiek voor de praktijk, Den Haag, Elsevier bedrijfsinformatie b.v. 1998, p. 51 en 170. 4 Van de Berg 1997, p. 9. 5 De Mulder 1997, p. 38. 2

iv

Inleiding Zoals de titel al doet beweren, gaat het in deze scriptie om een onderzoek dat tot het terrein van de jurimetrie behoort. In het bijzonder betreft het de analyse van bepaalde rechterlijke beslissingen waarbij de computer als hulpmiddel wordt gebruikt. Is het mogelijk om aan de hand van een analyse de uitkomst van een bepaalde rechtszaak te voorspellen? Met welke feiten is de kans het grootst om een zaak te winnen of te verliezen? Het gaat in dit onderzoek om het vinden van een antwoord op de vraag of de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement zijn geld krijgt. Deze vraag wordt in het onderzoek het juridisch item genoemd. Aan de hand van deze vraag wordt een verzameling rechtszaken aangelegd. In elke rechtzaak wordt bekeken hoe de rechter op deze vraag heeft beslist. Het antwoord daarop (zo ja "+1", zo nee "-1") wordt in een spreadsheet als statistisch gegeven verwerkt (gecodeerd). Vervolgens wordt er in de zaken gezocht naar juridische feiten (in dit onderzoek factoren genoemd) die met de vraag samenhangen. Ook zal naar ‘gewone’ feiten gezocht worden. Vaak vallen de rechterlijke uitspraken onder een bepaalde rechtsregel of wetsartikel. Een juridisch feit is bijvoorbeeld: een pandrecht of een hypotheekrecht. Soms komen in een zaak ook wettelijke termen met een wat vage inhoud voor, zoals de termen 'redelijkheid en billijkheid' (goede trouw), en de 'omstandigheden van het geval'. De rechter kan op grond van de omstandigheden van het geval een zaak anders beslist hebben dan gebruikelijk is. Op welke grond of op basis van welk feit heeft de rechter dan die beslissing genomen? Dat is niet altijd duidelijk. Rechterlijke uitspraken - in dit onderzoek voornamelijk elektronisch gepubliceerde arresten van de Hoge Raad - zijn ook voor een jurist moeilijk leesbaar, laat staan voor een leek. Is het mogelijk dat andere feiten ook meegewogen hebben bij de beslissing? In dit onderzoek is een ‘gewoon’ feit bijvoorbeeld dat de crediteur een echtgenoot of een bank is van de debiteur. Ook de vraag of deze feiten voorkomen in de zaken (zo ja "+1", zo nee "-1") worden in de spreadsheet verwerkt. Daarna worden een aantal statistische berekeningen gedaan en worden de gegevens gesorteerd en weergegeven in een grafiek. Het is de bedoeling dat uit de grafiek valt af te lezen met welke zaken de meeste kans bestaat om te winnen of verliezen. Uit de statistische gegevens kan ook afgelezen worden welke feiten de meeste kans opleveren om te winnen of te verliezen. Zodoende zou dan als bepaalde feiten in een zaak aanwezig zijn (of niet) de uitkomst van een zaak voorspeld kunnen worden. Er worden in dit onderzoek twee methoden gebruikt om de betreffende gegevens te verwerken. Een handmatige methode met behulp van zoekprogramma’s van de computer en een minder traditionele methode met behulp van Codas. Codas is een computerprogramma dat oorspronkelijk is geschreven voor het onderwijs, om open vragen na te kijken. Het programma wordt in dit onderzoek bij wijze van experiment gebruikt om het handmatig verwerken van de gegevens te controleren en eventueel te verbeteren. Het kost veel tijd en concentratie om deze gegevens handmatig te verwerken. In de probleemstelling van deze scriptie komt daarom ook de volgende vraag aan de orde. Is er een alternatieve techniek om het verwerken van de gegevens te vergemakkelijken of te verbeteren? Kan dit bijvoorbeeld met behulp van een eenvoudige macro versneld worden? De scriptie bestaat uit vijf hoofdstukken. Er zijn tabellen, grafieken en gegevens opgenomen die meer van belang zijn voor een inzicht in het verloop van het onderzoek en die daardoor een hoog technisch gehalte hebben. Voor de lezer (zowel jurist als niet jurist) zal het soms moeilijk te volgen zijn. Soms is het onvermijdelijk en het vormt vaak een houvast voor de onderzoeker, mede in verband met een eventueel vervolgonderzoek. Toch is geprobeerd af en toe technische details weg te laten, om de leesbaarheid van het onderzoek in deze scriptie te vergroten. In het eerste hoofdstuk worden de methodiek, het domein en de opzet uiteengezet. In hoofdstuk twee zal aan de hand van een traditionele methode (die in hfd 1 beschreven is), de factorenlijst en alles wat daarbij hoort besproken worden. Vervolgens zal in hoofdstuk 3 hetzelfde worden gedaan, maar dan met behulp van het computerprogramma Codas. Dan volgen in hoofdstuk 4 enkele alternatieve hulpmiddelen om het verwerken van de gegevens te versnellen en/of te verbeteren. In hetzelfde hoofdstuk worden nog enkele beschouwingen gegeven. Tenslotte volgen in het laatste hoofdstuk de crossvalidatie, de resultaten, de vergelijking van de gebruikte methoden en de (samenvattende) conclusie. De crossvalidatie is een (kruislingse geldigheids)toets om te controleren of de beslissingen in de zaken juist gecodeerd zijn. In deze scriptie is geprobeerd een antwoord te vinden op bovenstaande vragen. In het laatste hoofdstuk is te lezen of dat gelukt is.

v

Hoofdstuk 1: De opzet en de methodiek Inleiding In de volgende paragrafen worden de probleemstelling en de te volgen stappen van het onderzoek uiteengezet. Verder worden het domein en het juridisch item toegelicht en er wordt kort ingegaan op het belang van het onderzoek. Met betrekking tot het vinden van de factoren in de geselecteerde zaken wordt uitgelegd op welke manier en met welke zoekmethodes gewerkt wordt. Paragraaf 1.4. behandelt de statistische analyse en de laatste paragraaf beschrijft een traditionele en een niet traditionele methode voor codering aan de hand waarvan dit onderzoek tot stand zal komen. 1.1. Het onderzoek Het onderzoek is gebaseerd op drie vragen, dan wel probleemstellingen. Een algemene probleemstelling, het juridisch item en een eventueel alternatief. De algemene probleemstelling luidt als volgt: Algemeen: Is het mogelijk om met behulp van documentenanalyse bepaalde patronen in rechterlijke uitspraken te vinden, om zo kennis omtrent een bepaalde categorie van zaken te vergroten of wellicht de uitkomst ervan te voorspellen? Aan de hand van elektronisch gepubliceerde arresten van de Hoge Raad zal onderzocht worden hoe door de rechters beslist is in bepaalde zaken en welke factoren daarbij van belang zijn. Om de categorie van zaken aan te duiden wordt in eerste instantie onderzocht onder welke omstandigheden de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement van de debiteur zijn (geld)vordering krijgt indien hij een rechtzaak aanspant. Dit is het onderwerp van het onderzoek en wordt -in de vorm van een vraag- het juridisch item genoemd. Omdat het hier geen dossieronderzoek6 betreft van rechtbankzaken is gekozen voor een algemeen juridisch item. Juridisch item: Krijgt de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement zijn geld, met behulp van een gerechtelijke procedure? Het is mogelijk dat een crediteur geen wettelijk voorrecht heeft, maar dat hij ten opzichte van andere crediteuren toch een bevoorrechte positie heeft. Er zal blijken dat zich omstandigheden kunnen voordoen die deze bevoorrechte positie veroorzaken. Voor een verdergaande uiteenzetting betreffende het domein wordt naar paragraaf 1.1.1. verwezen. Om dit te onderzoek te bewerkstelligen worden twee methoden gehanteerd die voornamelijk de (technische) aanpak, namelijk de codering behelzen. • •

Een traditionele methode: door handmatige codering (verder: de handmatige methode). Een niet-traditionele methode: m.b.v. Codas; een computerondersteunde codering (verder: de Codas methode).

Eventueel: Is er een alternatieve techniek om het coderen (m.b.v. de traditionele methode) te vergemakkelijken of verbeteren? En kan met behulp van een eenvoudige macro dit coderingsproces versneld worden? Deze laatste vraag wordt in hoofdstuk 4 van dit onderzoek behandeld. Hieronder staat een korte weergave van wijze waarop het onderzoek plaatsvond. Bij de analyse van de rechterlijke beslissingen wordt het volgende schema worden gehanteerd: Het onderzoek (paragraaf 1.1.); - Het vaststellen van het domein en het juridisch item (paragraaf 1.1.1. en 1.1.2.); De algemene zoekmethode (paragraaf 1.2.); - De afbakening en het verzamelen van de categorie zaken (paragraaf 1.2.1. en 1.2.2.); De statistische analyse (paragraaf 1.4.); 6 In het onderzoek van mevrouw Combrink-Kuiters is dit juist wel het geval. Deze zaken waren ten tijde van haar onderzoek niet in elektronische vorm beschikbaar. Voor mijn onderzoek is dat de belangrijkste voorwaarde.

1

-

De beslissing met betrekking tot het juridisch item en de factoren, en het bepalen van de berekeningen om te coderen (paragraaf 1.4.1. en 1.4.2.); De handmatige methode (hoofdstuk 2): - De selectie van de relevante zaken (paragraaf 2.1. en 2.2.); - Het opstellen van de factorenlijst (paragraaf 2.3. en 2.4.); De zoekmethode binnen alle rechterlijke uitspraken (paragraaf 1.3.); - Hierbij zijn computerprogramma's gebruikt en zoekfuncties van MS Word en Windows 98 om de factoren te verzamelen en te coderen (paragrafen 1.3.1., 1.3.2. en 1.3.3.); De Codas methode (hoofdstuk 3): - De selectie van de relevante zaken (paragraaf 3.2. en 3.3.); - De factorenlijst (paragraaf 3.4. en 3.5.); De resultaten en de conclusie (hoofdstuk 5): - De crossvalidatie (paragraaf 5.1); - Hierbij is een macro gebruikt (paragraaf 4.1.2. en 4.1.3.); - Het prediktiemodel, grafiek 6b (paragraaf 5.1.1.); De resultaten van de werkwijze van de Codas methode: - De factoren (paragraaf 5.3.1.); - De zaken (paragraaf 5.3.2.). 1.1.1. Het domein Wat is het domein of het waarnemingsgebied van dit onderzoek? De juridische onderwerpen en zaken vallen onder een bepaald gebied of specialisme. Het betreft de afbakening van de onderwerpen en de zaken met betrekking tot het juridisch item: (bevoorrechte) crediteuren met of zonder een wettelijk voorrecht kunnen soms hun geldvordering niet krijgen omdat andere belangen of belanghebbenden prevaleren (zie paragraaf 1.1.2.). Niet slechts het faillissementsrecht maar ook andere rechtsgebieden kunnen dit onderzoek raken. Het goederenrecht is van belang in verband met overdracht van allerlei zakenrechtelijke rechten. Het contractenrecht als onderdeel van verbintenissenrecht is van belang. Enkele zaken betreffende internationaal privaatrechtelijke geschillen zijn van belang. Deze zaken zijn van belang in het kader van een interne en externe rechtsvergelijking. De interne rechtsvergelijking betreft vergelijking van rechtsgebieden binnen een rechtsstelsel en de externe rechtsvergelijking betreft de vergelijking van verschillende rechtsstelsels of de disciplines daarvan.7 Er zijn factoren opgenomen die op bovengenoemde gebieden betrekking hebben. Aangezien de fiscus als schuldeiser8 ook regelmatig voorkomt, zou ook nog aan het belastingrecht en het bestuursrecht als factor gedacht kunnen worden, maar dat wordt in dit onderzoek nadrukkelijk uitgesloten. De zaken waarin de fiscus als schuldeiser optreedt zijn wel in dit onderzoek betrokken. Wel kunnen lagere (of hogere) overheden als contractspartij optreden, maar ook deze factoren worden verder niet behandeld omdat dit bij faillissementen zelden voorkomt. Tenslotte speelt het procesrecht met in het bijzonder het bewijsrecht een zeer belangrijke rol. Hier zal inhoudelijk niet diep op worden ingegaan. Wel zullen enkele factoren besproken worden die sterk samenhangen met procedurele regels, bijvoorbeeld de stelplicht en bewijslast en de lengte van de gevolgde procedures. 1.1.2. Het juridisch item Het juridisch item betreft de vraag of de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement zijn (geld)vordering krijgt. Voor dit onderzoek wordt uitgegaan van de situatie dat een crediteur om zijn vordering te innen een gerechtelijke procedure is gestart of dat een debiteur een gerechtelijke procedure is gestart om de vordering te betwisten. Soms gaat het om een geval waarbij de rechter vast moet stellen of er sprake is van een faillissement. Het is bekend dat de meeste (concurrente) schuldeisers hun geldvordering bij faillissement in de buitengerechtelijke procedure niet of nauwelijks krijgen uitgekeerd. De verdeling is vaak als volgt: vorderingen van de fiscus, de salarissen curator(en), separatisten en andere bevoorrechte schuldeisers. Als er dan nog geld over is gaat dat naar de concurrente schuldeisers. Dit is de theorie. In de praktijk wordt er door de curator vaak met verschillende schuldeisers onderhandeld over de nog openstaande vorderingen ondanks het bestaan van contractuele afspraken. Wat in de praktijk gebeurt wordt in deze scriptie niet onderzocht, mede omdat de resultaten daarvan niet in elektronische vorm beschikbaar zijn (zie verder paragraaf 1.2.1). 7 8

Peter de Cruz, Comparitive Law in a Changing World, London: Cavendish Publishing Limited 1995, p. 3 e.v. A.I.M. van Mierlo, Fiscus als schuldeiser tijdens faillissement, Deventer: Law & Practice Publishers 1994.

2

De positie van schuldeisers in verband met verdeling van de faillissementsboedel is op verschillende plaatsen in de wet geregeld. In het faillissementsrecht geldt het beginsel van paritas creditorum, de gelijkheid van schuldeisers, art. 3:277 BW. Deze hoofdregel wordt doorbroken door een voorrang die voortvloeit uit afdeling 1 van titel 10 boek 3 BW. Art. 3:279 BW bepaalt bijvoorbeeld dat hypotheek- en pandhouders voorrang hebben boven andere schuldeisers. Ze zijn separatisten en kunnen hun rechten uitoefenen alsof er geen faillissement was.9 Wanneer in een zaak een crediteur voorkomt met een hypotheekrecht of pandrecht dan ligt de uitkomst van de rechterlijke beslissing meestal voor de hand. Bij pand- en hypotheekrecht mag paraat geëxecuteerd worden, zodat de pand- en hypotheekhouder zich eigenlijk niet te hoeven storen aan het faillissement (separatistenpositie). Bovendien is het aantal zaken waar het om pand- en hypotheekrecht gaat beperkt, of moet bekeken worden of het om een pandrecht gaat zodat uitwinning mogelijk is. Hieronder volgt een rijtje met de hoofdregels van de rangorde van voorrechten: -

-

-

-

De executiekosten art. 3:277 BW; na voldoening van de kosten van executie. Bij faillissement worden eerst de kosten van de curator voldaan en daarna de boedelschulden. Het pand- en hypotheekrecht gaan boven voorrecht art. 3:279 BW, tenzij de wet anders bepaalt. Meestal komen pand- en hypotheekhouders niet in de rangorde voor omdat ze paraat kunnen executeren, dat wil zeggen dat ze kunnen verhalen alsof er geen faillissement is10. Uitzonderingen op de positie van de rangorde staan in art. 3:284 lid 2 (kosten tot behoud), art. 3:285 lid 2 (voorrecht wegens aanneming van werk gaat boven stil pandrecht), art. 3:287 lid 2 (schadevergoeding en verzekering) en art. 21 lid 2 Invorderingswet (voorrecht van de fiscus boven stil pandrecht op bodemzaken). Speciale voorrechten. Volgens art. 3:280 BW hebben voorrechten op bepaalde goederen voorrang boven die welke op alle goederen van een vermogen rusten, tenzij de wet anders bepaalt. Art. 3:281 lid 1 bepaalt dat speciale voorrechten in beginsel een gelijke rang hebben. Algemene voorrechten. Ten aanzien van de onderlinge rangorde bepaalt art. 3:281 lid 2 BW dat de wetsvolgorde beslissend is. De kosten van lijkbezorging zijn hier een voorbeeld van. In geval van faillissement dient de schuldeiser volledig te worden voldaan art. 163 Fw. Concurrente vorderingen. Dit zijn de laagst gerangschikte vorderingen art. 3:277 BW. Het retentierecht art. 3:290 BW is het recht van 'terughouding'. Het is een opschortingsrecht dat kan worden uitgeoefend op roerende zaken en op registergoederen. Een retentierecht zorgt voor een betere positie in de rangorde. Volgens art. 3:292 BW kan de schuldeiser zijn vordering op de zaak verhalen met voorrang boven allen tegen wie het retentierecht kan worden ingeroepen. Onder omstandigheden heeft de retentor (sinds 1992) het recht van parate executie art. 60 lid 3 Fw.

Het betreft vrij statische rechtsgebieden11. Ook andere aan faillissement en voorrechten verwante onderwerpen zijn niet geschikt omdat ze dermate specialistisch zijn dat er te weinig rechterlijke uitspraken over te vinden zijn en het vaak gebieden betreft die op dit moment nog in volle ontwikkeling zijn - men denke aan de ongerechtvaardigde verrijking art. 6:212 BW, onverschuldigde betaling art. 6:203 BW, Pauliana art. 3:45 e.v. BW (faillissementspauliana art. 42 e.v. Fw), onrechtmatige daad art. 6:162 BW, verrekening art. 6:217 e.v. en borgtocht art. 7:850 e.v. BW. Doordat het juridische item ruim is geformuleerd, kan een lijst van uiteenlopende juridische factoren opgenomen worden. Het betreft echter nog steeds factoren die binnen het bekende domein liggen. Er is zoveel als mogelijk, wat het zoeken naar factoren betreft, bij het juridisch item aangesloten. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld pand- en hypotheekrechten die een bevoorrechte positie -separatist- voor de crediteur creëren ten opzichte van minder bevoorrechte crediteuren. Omdat echter in de praktijk nog maar moet blijken of de separatist wel zijn geld krijgt en of hij het volle bedrag krijgt, kunnen niet-juridische factoren wellicht (meer) van invloed zijn op de uitkomst van het geschil. Een voorbeeld is het tijdsverloop tussen de beslissing in eerste en in laatste instantie. Ook de hoedanigheid van de procespartijen zou een interessante rol kunnen spelen. Bij de opsomming van de factoren in paragraaf 2.3. zal waar nodig dieper ingegaan worden op de relevantie van dergelijke factoren met betrekking tot dit onderzoek.

9

Asser, zakenrecht, nr. 55. Voor een uitzondering op de separatistenpositie, zie HR 30 juni 1995, NJ 1996, 554 (Mees Pierson/Mentink qq). 11 Sommige schrijvers echter menen dat bijvoorbeeld pandrecht en hypotheekrecht inmiddels, mede in verband met processen als internationalisering en globalisering minder statisch zijn dan ze waren. 10

3

1.1.3. Het belang van het onderzoek Informatica is de wetenschap die zich bezig houdt met het verwerken van informatie, in het bijzonder met behulp van automatische apparatuur.12 Dit onderzoek behoort tot het terrein van de jurimetrie, en betreft in het bijzonder de analyse van bepaalde rechterlijke beslissingen waarbij de computer als hulpmiddel wordt gebruikt. Ik ga uit van de definitie gegeven door De Mulder namelijk, jurimetrie13 is: • de empirische studie van de vorm, de semantiek en de pragmatiek (en de verbanden daartussen) van eisen en machtigingen, uitgaande van staatsorganisaties • met behulp van een wiskundig-modelmatige benadering en • met de REMP14 als conceptueel basismodel voor het verklaren en voorspellen van menselijk gedrag. Het zijn de empirische, kwantitatieve en economische benaderingen van het recht die juristen in staat stellen adviezen te geven die relevant, betrouwbaar en begrijpelijk zijn voor hun cliënten.15 Meer algemeen gesteld zou het onderzoek bij kunnen dragen aan enkele functies van het recht16 zoals: -

het vergroten van inzicht in rechterlijke beslissingen en kennis van het recht17; het reguleren en normeren van de maatschappij; pacificatie en geschillenbeslechting; het vergroten van rechtvaardigheid door aan het licht komen van vooroordelen; het aantonen van rechtsongelijkheid; het vergroten rechtszekerheid; het efficiënter en effectiever procederen dat voor een deel samenhangt met informatie (kennis) en antiinformatie; technologie als veranderingsfeit, wederzijdse beïnvloeding van technische en maatschappelijke ontwikkelingen.

Wat betreft het laatste punt geeft de technologie een kader aan voor juridisch handelen en andersom. Het recht regelt bepaalde aspecten van technologie. Namelijk de technologie zelf, het implementeren van technologie, en de toepassing van technologie in het recht. Men kan bijvoorbeeld denken aan het belang van juridische zoekmachines en juridische databases; zoek het juiste woord…recht is taal…taal is recht. 1.2. De algemene zoekmethode Vooraf wordt bij het zoeken naar factoren de bestaande literatuur met betrekking tot faillissementen en goederenrecht geraadpleegd. Ook factoren die na het lezen van de zaken vaak voorkomen en van belang voor de beslissing worden geacht zijn bij het onderzoek betrokken. De keuzes voor bepaalde juridische dan wel nietjuridische factoren hebben een subjectief karakter. De Mulder heeft bijvoorbeeld bij zijn onderzoek met kleine groepen doctoraalstudenten gewerkt waarbij de selectie van de onderwerpen en zaken in belangrijke mate afhing van hun voorkeur.18 Die keuzes kunnen naar verwacht gecorrigeerd worden door de uitkomst van de analyse. Een factor waarvan men aanneemt dat deze veel invloed op een beslissing heeft, kan blijken weinig of geen invloed te hebben op de uitkomst van een zaak. 1.2.1. De afbakening van de categorie zaken Als onderzoeksobject zijn rechterlijke uitspraken genomen. Het betreft slechts uitspraken van de HR die in de Nederlandse Jurisprudentie (NJ) zijn gepubliceerd en die in elektronische vorm beschikbaar zijn. Deze zaken komen voor in de volgende jaargangen: 1965 - 1998. Voor een overzicht van de uitspraken verwijs ik naar bijlage 1. In dit onderzoek is in beginsel uitgegaan van een proef met meer dan vijftig zaken om een representatief beeld te 12

De Mulder 1984, p. 19, zie ook Van de Berg 1997, p. 9. De Mulder 1997, p. 38. 14 Van de Berg 1997, p. 9. 15 Van de Berg 1997, p. 9. 16 Collegedictaat Recht en Technologie 98, week 9, zie ook Combrink-Kuiters 1998. 17 Combrink-Kuiters 1998, p. 20. 18 De Mulder 1984, p. 170 en 176, voor de codering zie p. 194. 13

4

kunnen geven. Echter, besloten is om alle zaken te gebruiken die voor het juridisch item relevant zijn. Het aantal gevonden zaken staat in de volgende paragraaf19. 1.2.2. Het verzamelen van de zaken Om arresten in elektronische vorm te vinden is de databank met rechterlijke uitspraken van de NJ van Kluwer20 geraadpleegd. Men kan kiezen tussen het intypen van een trefwoord na het kopje 'Alle tekst' of 'Essentie'. Gebruikt zijn de woorden: voorrecht, crediteuren en faillissement. Uiteindelijk leverde de volgende combinatie van trefwoorden het beste resultaat op. -

Alle tekst: faillissement + crediteuren leverde 107 documenten op.

Deze combinatie is gebruikt omdat die het meest aansluit bij het juridisch item. Van de 107 zaken bleven na het lezen van de essentie 76 relevante zaken over. Er is ook ter controle een synoniem gebruikt. In plaats van het woord faillissement wordt insolventie gebruikt. Dit leverde opvallend minder treffers op. Het is een tekortkoming van het zoeksysteem dat de synoniemen niet herkend worden. De naar de vaste schijf weggeschreven documenten worden als volgt opgeslagen. Betreft het een publicatie van een rechterlijke uitspraak uit 1965 met NJ 1968, 1 dan luidt de bestandsnaam als volgt: 68001nj.txt. Op deze manier zijn de arresten en vonnissen in de bijlage opgenomen. De zaken die voor Codas gebruikt worden krijgen een andere notatie: 68001n12.txt. Aan het arrest is een nummer toegekend dat ook terug te vinden is in de bijlage 1 bij de handmatige methode (ArrestID). 1.3. De zoekmethode binnen alle rechterlijke uitspraken Voor het vinden van de factoren is een snellere manier gevonden dan welke is gebruikt door De Mulder21 en Combrink-Kuiters22. In onderstaande paragrafen wordt uiteengezet dat het zoeken naar factoren deels geautomatiseerd kan worden met behulp van computerprogramma's. 1.3.1. De computerprogramma's Er is gebruik gemaakt van een spreadsheet (Microsoft Excel), tekstverwerker (Microsoft Word) en een database (Microsoft Access). Excel wordt met name gebruikt voor het coderen, om berekeningen te maken en de gegevens weer te geven in grafieken. De database blijkt zeker in het begin een handig hulpmiddel om gegevens te systematiseren en zo een overzichtelijk geheel te krijgen; met name bij het zoeken naar de eerste opsplitsing van de bestanden naar soorten recht en onderwerpen binnen de term (voor)rechten van crediteuren. De database kan bijvoorbeeld bestaan uit onder andere: een Table genaamd: 'Rechten'. Daarin is gezocht naar factoren en/of omstandigheden (zowel wettelijke als niet-wettelijke) die aan zouden kunnen geven wanneer het een (bevoorrechte) schuldeiser zou kunnen betreffen en wanneer niet. Het betreft een vrij algemene lijst. In andere Tables kan vastgesteld worden wat nog meer van invloed kan zijn op de uitspraak van de rechter met betrekking tot de positie van de schuldeiser zoals: welke instanties zijn doorlopen (kantongerecht, rechtbank, enz), wie zijn de betrokken personen (rechters), hoe lang heeft een zaak geduurd en wat is het onderwerp in de zaak. Hierdoor kan uiteindelijk gecontroleerder naar de factoren gezocht worden, wat m.i. een belangrijk voordeel is. Het nadeel hiervan is wel dat het enige tijd in beslag neemt om de data in te voeren. 1.3.2. Het verzamelen van de factoren Er is in dit onderzoek niet voor gekozen om een arrest voor iedere groep factoren in zijn geheel door te lezen. Waar De Mulder voor zijn onderzoek met doctoraalstudenten23 heeft gewerkt gebruik ik deels de computer (zie volgende paragraaf). Mijns inziens is deze methode echter alleen mogelijk wanneer het niet onderzoek van dossiers betreft

19

Het aantal zaken na de gevonden correcties (hfd 2 en 3) komt dan op 58 zaken, zie ook bijlage 1. Databank van de rechterlijke uitspraken NJ: JB1 Windows Interface, versie 1.00.08f (N/N/CS WS) van Kluwer Uitgeverij 1998. 21 R.V. De Mulder, Een model voor juridische informatica, Lelystad: Vermande 1984. 22 C.J.M. Combrink-Kuiters, Kennis van Zaken, Gouda: Gouda Quint 1998. 23 De Mulder 1984, p. 176. 20

5

maar zoals hier, van arresten van de Hoge Raad en het Hof met als belangrijkste voorwaarde dat ze in elektronische vorm beschikbaar zijn. De arresten van de Hoge Raad en het Hof hebben altijd een koptekst, waarin de essentie van het arrest staat. Op basis van de juridische kennis van de onderzoeker zal dan op deze wijze in beginsel naar relevante factoren worden gezocht. Door eerst de essenties te lezen, wordt vrij snel een globaal beeld van het arrest verkregen. Aan de hand daarvan kan men alvast een database opbouwen met algemene gegevens. De database maakt het gemakkelijk om later bij het coderen van de beslissingen fouten snel te herstellen, doordat men over een overzicht beschikt. Doordat het juridisch item ruim is geformuleerd levert dit geen problemen op. Er kan een grotere verzameling (uiteenlopende) factoren gevonden worden. Bij het doornemen van het arrest zelf kunnen andere factoren van minder juridische aard dan sneller gevonden worden. Bij dossieronderzoek zal deze zoekmethode problemen opleveren omdat dossiers over het algemeen te gedetailleerde informatie bevatten. 1.3.3. De gebruikte zoekfunctie van MS Word en Windows 98 Vanuit Windows en Word worden zoekfuncties gestart. Door in het geopende tekstbestand de zoekfunctie te starten kunnen een of meerdere kernwoorden uit een factor ingevoerd worden. Bij het geven van het zoekcommando zal wanneer het kernwoord in het bestand voorkomt de cursor naar die exacte positie in de tekst springen. Dan kan bepaald worden of uit de context blijkt of het gevonden kernwoord overeenkomt met de gezochte factor. Het zoekcommando voor dat bepaalde kernwoord wordt herhaald totdat aangegeven wordt dat het kernwoord niet meer in het bestand voorkomt. Men kan de zoekopdrachten binnen Word opslaan, zodat later sneller een extra controle uitgevoerd kan worden. Op deze wijze kan voor elke factor gezocht worden of en hoe vaak die in het bestand voorkomt. Het is van belang ook synoniemen van die kernwoorden te gebruiken, om te voorkomen dat een bepaalde wel in het bestand voorkomende factor over het hoofd wordt gezien. Verder wordt gebruik gemaakt van de zoekfunctie binnen de 'open file' functie van Word met als correctie daarop het algemene zoeksysteem van Windows. Binnen de tekstbestanden zelf wordt gebruik gemaakt van de zoekfunctie van Word. Bij alle zoekfuncties wordt met trefwoorden gezocht naar kernwoorden van factoren in de betreffende bestanden. In sommige zoekfuncties kunnen zoekresultaten op alfabetische volgorde bewaard worden. Zodoende kan bij het intypen van een zoekterm het aantal treffers van de desbetreffende bestanden in enkele seconden weergegeven worden. Dit is een zeer snelle methode van zoeken naar factoren. Weliswaar wordt met deze zoekmethode alleen naar aanwezigheid24 van factoren gezocht, en niet naar de afwezigheid van factoren. Dit probleem wordt ondervangen door de perfectie van het zoeksysteem van de computer waarbij ook gekeken is naar eventuele aanwezigheid van mogelijke synoniemen en de kennis van de onderzoeker25. 1.4. De statistische analyse Met behulp van statistische technieken wordt de invloed van diverse factoren op de rechterlijke beslissingen berekend. Het is de bedoeling dat op deze wijze de zaken naar sterkte geordend worden. Voor elke statistisch aangetoonde relatie wordt nagegaan of er een causaal verband bestaat tussen beiden.26 De beslissingen per zaak -de uitkomst van het juridisch item- dienen met ja of met nee beantwoordt te worden; dit is de afhankelijke variabele y. De bijbehorende waarden (codering) zijn respectievelijk "+1" en "-1". Indien de uitkomst van een zaak niet duidelijk is wordt de zaak weggelaten. De factoren dienen minimaal 3 keer (n≥3) in verschillende zaken voor te komen; dit is de onafhankelijke variabele x. De factoren die in de uitspraak voorkomen krijgen een "+1" codering en de factoren die niet in de uitspraak voorkomen krijgen een "-1" codering. 1.4.1. De beslissing met betrekking tot het juridisch item en de factoren De codering van de rechterlijke beslissingen met betrekking tot het juridisch item is met name van belang voor de statistische uitkomsten. Het gaat erom of de crediteur zijn geld krijgt, dus of hij iets aan zijn bevoorrechte positie heeft. Hierbij moet rekening gehouden worden met het feit dat een eiser (in cassatie) niet per definitie een crediteur hoeft te zijn. Een crediteur is een schuldeiser. Hier wordt uitgegaan van het feit dat de fiscus een schuldeiser is, omdat ze voorrang krijgt op alle concurrente en preferente schuldeisers. Het hangt af van de inhoud van het arrest of de curator een schuldeiser genoemd kan worden, bijvoorbeeld als de curator een bedrag van een bank vordert. 24

Binnen Word is gekozen voor alle zoekopties: match case, find whole words only, use wildcards en sounds like. Dit optimaliseert de kans op aanwezigheid van het ingevoerde woord. 25 Vergelijk het gebruik van studenten in het onderzoek van De Mulder; De Mulder 1984, p. 170, 176 en 194. 26 Uit opgave 6 en 7 - Analyse van rechterlijke beslissingen, Juridisch Kennismanagement 1998/1999, EUR.

6

De codering zal wanneer de zaak positief voor de crediteur beslist wordt met "+1": en wanneer de zaak negatief wordt beslist met "-1" worden gecodeerd. Het kan voorkomen dat zaken terugverwezen worden naar het Hof, waarbij de terugverwijzing ook succes voor de eiser kan betekenen. Wanneer dit het geval is, zal dit in het onderzoek worden vermeld. 1.4.2. De berekeningen Wanneer de factorenlijst met codering ingevoerd is in het spreadsheetprogramma (Microsoft Excel) kunnen de berekeningen gemaakt worden. In de eerste plaats zijn de gewichten (functie: SLOPE (richting)) van de factoren bepaald en de INTERCEPT (snijpunt). De wiskundige formule hiervoor is: y = mx + b, waarbij m de slope is en b de intercept. Ten tweede worden de correlaties (functie: CORREL) tussen de factoren en de beslissing berekend. De factoren zijn niet geordend naar de gewichten, maar naar een maat die daarvan is afgeleid: de gewichten gecorrigeerd voor de standaardafwijkingen in de beslissingen en in de factoren. De aldus gevonden waarden zijn beter vergelijkbaar tussen de bestanden onderling. Hier is in tegenstelling tot andere onderzoeken27 niet de pearson’s productmoment correlatiecoëfficiënt28 gebruikt. Dan worden de gemiddelde predikties voor iedere zaak op grond van (de predikties van) alle factoren berekend. De zaken zullen op basis van de gemiddelde predikties gesorteerd worden, om te bepalen welke zaken zwak of sterk zijn. Hiervoor is de functie AVERAGE (gemiddelde) gebruikt. Tenslotte kan met de standaarddeviatie bepaald worden hoever de waarden uit elkaar liggen29. 1.5. De traditionele methode en de niet-traditionele methode Zoals vermeld in de inleiding betreft het bovenstaand omschreven proces een handmatige coderingsmethode verder de traditionele methode genoemd- zoals wordt uiteengezet in hoofdstuk 2. Een niet-traditionele methode (Hfd 3) zal geschieden met behulp van het computerprogramma Codas30 - verder de niet-traditionele methode genoemd. Dit is een programma dat ten behoeve van onderwijs is geschreven als hulpmiddel bij het nakijken van opdrachten in de vorm van open vragen. Het gaat om de fraudecheck-module en de nakijk-module. Voor verdere uitleg van het systeem verwijs ik naar hoofdstuk 3. Aan een alternatieve crossvalidatie-methode31 is in dit onderzoek geen aandacht besteed. Aan het eind van de codering van de factoren en zaken wordt de crossvalidatie gebruikt, maar er wordt geen ander model voor opgesteld. Dit onderzoek is slechts gebaseerd op NJ-jurisprudentie, waarvan gezegd mag worden dat het weliswaar redelijk waarheidsgetrouw is maar dit niet te vergelijken is met aanvullend dossieronderzoek. De Codas methode zou wellicht als een soort corrector op de handmatige methode kunnen functioneren.

27

In tegenstelling tot Combrink-Kuiters 1998, p. 151 en De Mulder 1984, paragraaf 11.10. Vgl. V.d. Ende p. 257 e.v. 29 Zie ook de begrippenlijst, opgenomen aan het begin van de scriptie. 30 De Mulder en Van Noortwijk 1997. 31 De Mulder 1984, p. 204 en Combrink-Kuiters 1998, p. 229 en 263. 28

7

Hoofdstuk 2: De handmatige methode Inleiding De verzameling zaken die in de database van Kluwer (zie paragraaf 1.2.2.) is gevonden, aan de hand van enkele kernwoorden van het juridisch item, moet nu nader bepaald worden. Dit houdt in dat gekeken wordt of iedere zaak van de gevonden verzameling inhoudelijk een positief of negatief antwoord geeft op de vraag of de (bevoorrechte) crediteur zijn geld krijgt (het juridisch item), zie paragraaf 2.1. Als hulpmiddel wordt hierbij een grafiek gebruikt (zie voor de uitleg daarvan paragraaf 2.1.1.). Welke zaken verwijderd zijn en wat daarvoor de reden is volgt in paragraaf 2.2. In de resterende paragrafen van dit hoofdstuk wordt de factorenlijst gepresenteerd. Bij elke factor staat (indien nodig) een korte uitleg van de juridische betekenis, hoe vaak de factor voorkomt en welke problemen er bij het zoeken naar de factor ontstaan zijn. In paragraaf 2.4. wordt besproken welke factoren uit de factorenlijst voor het onderzoek uitgesloten zijn omdat ze minder dan drie maal in de zaken voorkwamen. 2.1. De selectie van de relevante zaken De zaken worden geselecteerd op basis van het juridisch item. De inhoud van de rechterlijke uitspraak is dus bepalend voor het toevoegen van een zaak. Hier is, behalve de handmatige methode toch af en toe gebruik gemaakt van Codas om te zien of een zaak nu in een bepaalde mate wel of niet inhoudelijk aan de andere zaken verwant is. Echter, er zijn geen zaken verwijderd op basis van hetgeen met Codas is gevonden. Dat heeft pas later plaatsgevonden32. Wel zijn er zaken verwijderd aan de hand van de ontstane grafiek (zie voor uitleg volgende paragraaf). Het resultaat hiervan is te zien in grafiek 1, waarin de factoren 1 tot en met 48a zijn verwerkt. In deze grafiek (en ook in grafiek 6a) zijn alleen juridische factoren opgenomen die toegespitst zijn op het juridisch item. De juridische factoren geven een beeld zoals het volgens de wet en dogmatiek zou moeten zijn. Wanneer nietjuridische factoren worden toegevoegd (factor 49 tot en met 112) vindt er slechts een kleine verschuiving van de zaken in de grafiek plaats. Maar dit kan toch betekenen dat niet-juridische factoren bijdragen aan de beslissing van de rechter. Soms kan de rechter van een bepaalde hoofdregel afwijken. 2.1.1. De uitleg van de grafiek In dit onderzoek is gebruik gemaakt van grafieken (zie met name grafiek 1 op pagina a.) om te bekijken of zaken verwijderd moeten worden of niet. Bij de crossvalidatie hebben de grafieken ook een belangrijke rol gespeeld. De beslissingen zijn "-1" of "+1"; dit zijn de negatief en de positief besliste zaken. Zaken die aan de hand van het juridisch item in het nadeel of in het voordeel van de crediteur zijn beslist. Bij het aflezen van de grafiek is het van belang te kijken naar de rangschikking van de zaken, dit ligt in de berekening van de gewichten, de predikties. Deze zijn verhoogd met factor 2 om zo een duidelijker (fijner) beeld te krijgen; de predikties aangepast. De zaken met de meeste kans op een negatieve beslissing staan gerangschikt links in de grafiek, en de zaken met de meeste kans om te winnen (de positief besliste zaken) staan rechts in de grafiek. Het omslagpunt zit in grafiek 1 bij zaak 23. Zaak 23 en 73 zijn de zwakste zaken. Voor het verwijderen van de zaken (voor de verwijderde zaken zie paragraaf 2.2.) kan bijvoorbeeld zaak 47 in grafiek 1 bekeken worden. Zaak 47 staat links bij de negatief besliste zaken, terwijl er toch positief beslist is. Het is mogelijk dat de rechter een fout heeft gemaakt of dat het hier een uitspraak betreft die een uitzondering op de hoofdregel is (zie paragraaf 5.4.). Als een zaak fout gecodeerd is moet deze zaak, nadat dit nagegaan is in de tekst, omgepoold33 worden. Past een zaak niet in het beeld bijvoorbeeld omdat is gebleken dat het een zaak betreft die geen verband met het juridisch item heeft, dan moet deze verwijderd worden. Voor de crossvalidatie is het lezen van de grafiek ook van belang, zie hiervoor paragraaf 5.1. 2.2. De verwijderde zaken Ten eerste zijn de zaken die terugverwijzen naar het Hof en waar geen duidelijke positieve of negatieve beslissing aan kon worden gegeven verwijderd. Daarna zijn zaken die inhoudelijk niet overeenstemden met het juridisch item eruit gehaald. Tenslotte valt nog te vermelden dat per verwijderde zaak (vooraf) de uitkomst in de grafiek is

32 33

Zie voor meer hierover hoofdstuk 3, de Codas methode en met name de nakijk-module. Als de zaak bijvoorbeeld "-1" gecodeerd was, wordt het "+1" en andersom.

8

bekeken. Hieronder volgt een lijstje van verwijderde zaken met daarachter de (inhoudelijke) reden waarom de zaak is verwijderd (zie ook bijlage 1). Zaak 5 (NJ '68, 253): Zaak 8 (NJ '71, 203): Zaak 10 (NJ '73, 49): Zaak 12 (NJ '75, 267): Zaak 20 (NJ '80, 345): Zaak 25 (NJ '82, 450): Zaak 27 (NJ '83, 310): Zaak 28 (NJ '83, 495): Zaak 33 (NJ '85, 206): Zaak 34 (NJ '85, 206): Zaak 37 (NJ '85, 792): Zaak 40 (NJ '86, 450): Zaak 41 (NJ '86, 517): Zaak 50 (NJ '89, 819): Zaak 52 (NJ '91, 129): Zaak 54 (NJ '91, 360): Zaak 57 (NJ '96, 472):

Zaak 76 (NJ '98, 437):

het gaat niet over de vraag of de hypotheekhouder zijn geld krijgt (dat krijgt hij) maar hoe het met de aflossing gemoeide bedrag in de uitdelingslijst moet worden verantwoord. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. een correctie op basis van de grafiek; uit de tekst blijkt dat het slechts een vonnis van de rechtbank betreft. het betreft de nietigheid van een depot, wegens het te kwader trouw zijn van de verweerder. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het gaat om het van toepassing zijn van de Wet toezicht kredietwezen waarbij overigens het regresrecht van de Nederlandsche bank wordt gehonoreerd. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. het betreft een verzoek tot faillietverklaring van de commanditaire vennoot door de curatoren. het betreft de toepasselijkheid van art. 69 lid 1 Fw m.b.t. het belang van de schuldeiser bij een tussenkomst van de rechter-commissaris. het betreft een strafzaak. dit arrest is in samenwerking met de docent afgewezen; het betreft de inlossing van een zekerheidseigendom door de curator. Dit is het vervolg op het arrest NJ '96, 471. De correctie is mede gebaseerd op de grafiek. het betreft een terugverwijzing naar het Hof met een niet nader te bepalen beslissing. In totaal zijn er 17 zaken verwijderd.

2.3. Het opstellen van de factorenlijst (zie bijlage 2) De factorenlijst is ingedeeld naar twee categorieën: I Om welke (voor)rechten gaat het: factor 1-48a II De Procesgang: II.a. Factoren met betrekking tot de procesgang II.a.1. Tijdsaspecten: factor 49-54 II.a.2. Interne, externe en internationale aspecten: factor 55-75 II.b. Welke rechter heeft deelgenomen aan de laatste beslissing: factor 76-112 Bij de eerste categorie gaat het uitsluitend om factoren die relevant zijn voor het juridisch item. De factoren met betrekking tot de procesgang betreffen voornamelijk statistische factoren die in bepaald opzicht weinig of niets met het juridisch item te maken lijken te hebben. Het gaat bijvoorbeeld om tijdsaspecten zoals het verloop tussen de eerste en laatste gerechtelijke uitspraak. Ook is gekeken naar interne en externe rechtsvergelijkende aspecten alsmede internationale aspecten betreffende bijvoorbeeld de toepasselijkheid van verdragen. Tenslotte is gekeken naar de deelname van rechters aan de beslissing in laatste instantie. 2.3.1. Factor 1 tot en met 48a Het betreft factoren die op het juridisch item zijn gericht. Er is niet alleen naar wettelijke voorrechten van crediteuren gekeken, waardoor de crediteur zijn geld krijgt of niet (zie paragraaf 1.1.1. en 1.1.2.). Hypotheek- en pandrechthouders hebben een voorrecht en zijn separatist, maar of ze het gehele bedrag uitgekeerd krijgen en of ze dat geld ook uitgekeerd krijgen is maar de vraag. Ook in het geval dat er sprake is van een impliciet voorrecht oftewel een onbenoemd voorrecht ga ik van een voorrecht uit in die zin dat het de crediteur een bepaalde bevoorrechte positie ten opzichte van de andere crediteuren oplevert, zoals bijvoorbeeld ingeval van een retentierecht en het salaris van de curator. Voor het geval dat het juridisch item zelf betwist wordt - wanneer het

9

arrest zelf over de vraag gaat of het hier een voorrecht of bevoorrechte positie van de crediteur betreft - wordt de zaak geschrapt. Het betreft immers niet de feitelijkheid van het juridisch item. Er kan geen positief of negatief antwoord, op de vraag of de (bevoorrechte) crediteur zijn geld krijgt in geval van faillissement, gegeven worden. Zoals eerder vermeld is gewerkt met verschillende computerzoekprogramma's. Enkele factoren zullen van commentaar voorzien zijn, doordat er tijdens het zoeken fouten of problemen ontstonden - meestal van inhoudelijke of linguïstische aard34. Hieronder volgt de opsomming van de factoren met een toelichting. 1. Het gaat om een hypotheek. Hier is een linguïstische fout aangetroffen, doordat de Tilburgsche Hypotheekbank als treffer wordt weergegeven (zes maal). In de tekst kwam eveneens voor dat de A-G een vergelijking met zekerheidseigendom trok en/of naar dergelijke literatuur verwees. Deze factoren zijn uiteraard niet meegerekend. Verwijzingen die enkel in de noot voorkwamen zijn eveneens niet meegerekend. 2. Het gaat om de eerste hypotheek. Vaak bleek dat er sprake was van een tweede hypotheek, deze factor is echter niet opgenomen omdat de eerste hypotheekhouder nu eenmaal voor gaat en ook omdat tweede hypotheekhouders maar twee maal in het bestand voorkwamen. Bij parate executie door de hypotheekhouder gaat de opbrengst na voldoening van de kosten van executie art. 3:270 BW naar de eerste hypotheekhouder. Als er dan nog wat over is gaat dat naar de tweede hypotheekhouder.35 3. Het gaat om een pand(recht). Hier speelde het synoniemenprobleem met betrekking tot het vinden van treffers na het invullen van het woord 'pand' in de zoekmachines. Vaak bleek dat met 'pand' een huis met bepaalde status bedoeld werd, bedrijfspand, fabriekspand en kantoorpand maar ook de werkwoordsvorm zoals expanderend. Eveneens kwam voor pandbrief. Het woord kwam maar één maal voor in het document, bijvoorbeeld als verwijzing in de noot. 4. Het betreft fiduciaire eigendom. In het oude BW bestond voor pandrecht geen regeling omtrent bezitloos of stil pandrecht. Art. 1198 (oud BW) gebood dat de pandgever de zaak in de macht van de pandhouder moest geven. Men omzeilde dit door zaken constituto possessorio over te dragen met als titel zekerheidsstelling. De geldschieter was formeel eigenaar maar materieel slechts schuldeiser.36 Thans wordt in art. 3:84 lid 3 BW bepaald dat een rechtshandeling, die ten doel heeft een goed over te dragen tot zekerheid, geen geldige titel voor overdracht van dat goed is. Bezitloos pandrecht is nu geregeld in art. 3:237 BW. Hoewel het dus stil pandrecht betreft is er toch voor gekozen om een aparte factor van fiduciaire eigendom te gebruiken, omdat sommige bestanden nog uit het oude BW komen. Deze factor kwam een keer in een arbitraal vonnis voor en is wel meegerekend. Verder kwamen voor fiduciaire cessie, zekerheid, en overdracht. 5. Er is sprake van vermogensschade. Het lijkt niet meer dan logisch dat iemand die zijn geld niet krijgt vermogensschade oploopt. Echter wordt dit alleen in het BW geregeld bijvoorbeeld de wettelijke schadevergoeding art. 6:95 e.v. BW, vergoeding van kosten, schaden en interessen in geval van wanprestatie of onrechtmatige daad enz. Hier zijn geen linguïstische problemen ondervonden. Het betreft hier wel een gebied dat raakvlakken vertoont met het verbintenissenrecht. 6. Het gaat om huwelijk(se voorwaarden). Het huwelijksvermogensregime van de schuldenaar, kan van belang zijn voor de omvang van de boedel.37 In de faillissementswet zijn hieromtrent enkele artikelen opgenomen, art. 60 e.v. Fw. Er is voornamelijk gekeken naar woordgroepen als, schenking staande huwelijk, akte van huwelijkse voorwaarden, huwelijksgoederenstatuut en huwelijkse voorwaarden. Hier werd ook als treffer aangegeven: afschuwelijke ervaringen. 7. Er is sprake van alimentatie. Ondanks dat hier het probleem van synoniemen niet kan optreden wegens de eenduidigheid van het woord was hier één maal sprake van een verwijzing (van de A-G) naar de limitering van de alimentatie, maar voor het arrest had dit verder geen waarde. Deze factor is derhalve niet meegerekend. Dit betreft niet een typisch een factor omtrent faillissement, maar het kwam voor bij faillissement van een (echtgenoot) natuurlijk persoon die gescheiden was. Inmiddels zijn in de Fw artikelen opgenomen of artikelen aangepast i.v.m. schuldsanering natuurlijke personen38. 34

Zie voor woordgebruik: C. van Noortwijk, Het woordgebruik meester, Lelystad: Koninklijke Vermande 1995. Van Buchem-Spapens 1998, p. 64. 36 Pitlo 1990, p. 362, alsook HR 25 januari 1929, NJ 1929, 616. 37 Van Buchem-Spapens 1998, p. 29 e.v. 38 J.B. Huizing, Wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, WPNR, 95/6200, blz 733-740; A. van Hees, De Eerste Kamer moet het wetsvoorstel Saneringsregeling natuurlijke personen verwerpen, NJB 19 april 1996, blz 589-591; R.H. Stuttersheim, N.J.H. Huls, A. van Hees, Reacties NJB 31 mei 1996, blz. 850-853; B.W.J.M. de Roy van Zuidewijn en G.C. van Baal, Schuldsanering revisited, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald, Advocatenblad 13 september 1996, blz. 803-807. 35

10

8. Er is sprake van een machtiging(svordering). Het betreft een machtiging van de rechter-commissaris art. 58 lid 2 Fw. In de tekst kwam procesmachtiging en goedkeuring of machtiging met betrekking tot bestuurshandelen en machtiging van de Ontvanger art. 3 § 3 sub b Leidraad Invordering 1990 voor. Verwijzingen naar deze factor werden pas in de conclusie van de A-G gevonden. 9. Het gaat om onverschuldigde betaling. In het arrest Ontvanger/Hamm39 oordeelde de Hoge Raad dat de betaling van de Ontvanger der belastingen berustte op een onmiskenbare vergissing, zodat de curator het bedrag wegens onverschuldigde betaling art. 6:203 BW moest terugbetalen. Dit leerstuk is één van de nog nauwelijks ontgonnen rechtsgebieden. 10. Er is sprake van ongerechtvaardigde verrijking. Deze factor kwam soms enkel in de noot voor en is niet opgenomen. Het was als verwijzing opgenomen omdat het leerstuk van de ongerechtvaardigde verrijking art. 6:212 BW nog volop in ontwikkeling is en waarschijnlijk interessant om als bepaalde redenering in een uitspraak op te nemen. 11. Er is sprake van samenloop. Hier is gekozen voor samenloop van vorderingen dan wel verhaalsrecht, wetsartikelen en schuldeisers. Vaak ging het om samenloop van de actio Pauliana en de vordering uit onrechtmatige daad. De curator kan kiezen welke actie hij instelt. Dit is van belang met betrekking tot de rechtsgevolgen.40 Verder kwam de factor slechts in de conclusie van de A-G voor. Deze factor moet niet verward worden met botsing van rechten tussen bijvoorbeeld pandhouders en crediteuren met bijzondere of algemene voorrechten. Pand- en hypotheek gaan boven stil pandrecht art. 3:279 BW. 12. Er is een noodregeling van toepassing. De noodregeling van de Wet Toezicht Kredietwezen kwam drie maal voor. 13. Er is een eigendomsvoorbehoud gemaakt. Eigendomsvoorbehoud is geregeld in art. 3:90 en 91 BW. De vervreemder van een zaak kan zich de eigendom daarvan voorbehouden totdat een vordering die hij op de verkrijger heeft is voldaan.41 Soms kan een 'breed eigendomsvoorbehoud'42 worden gevestigd. De factor kwam tweemaal in de conclusie van de A-G voor en is derhalve niet meegerekend. 14. Het betreft huur. Vorderingen betreffende huur en verhuur worden in art. 39 Fw geregeld. Er is voor dit onderzoek geen onderscheid gemaakt tussen huur van bedrijfsruimte of particuliere ruimte. Bij faillissement kan door huurder en verhuurder de opzegtermijn verkort worden en is de huurprijs vanaf de dag van faillietverklaring boedelschuld geworden.43 De factor kwam in de noot en de conclusie van de A-G voor. Het sloeg vaak op verhuur van bedrijfsruimte aan derden in verband met bodembeslag van de fiscus. Vormen van lease, huurkoop art. 38a Fw werden niet meegerekend. 15. Het gaat om arbeid(srecht). Vorderingen met betrekking tot de arbeidsovereenkomst worden in art. 40 Fw geregeld. De bestaande overeenkomst kan door de werknemer of de curator met inachtneming van de wettelijke of afgesproken termijnen worden opgezegd. Deze regeling is overeenkomstig van toepassing op de agentuurovereenkomst art. 40 lid 3 Fw. Voor lastgeving geldt art. 7:422 BW. 44 De factor had betrekking op: Raad van Arbeid, arbeidsovereenkomst, arbeidsongeschiktheid (uitkering), kosten van bearbeiding van de zaak en toekomstige arbeidsinkomsten van de vrouw. 16. Er is sprake van een dwangsom(vordering). Deze factor valt buiten de Fw, maar in literatuur komt wel voor dwangakkoord, dwangbevel (fiscus) en dwangcrediteuren45. 17. Er is sprake van benadeling (schuldeiser). Bij benadeling van de schuldeiser komt de gelijkheid (paritas creditorum) van schuldeisers in gevaar, waardoor de ene schuldeiser boven de andere bevoorrecht wordt. Meestal ging het om benadeling of gevaar daarvoor van schuldeisers, maar ook derden en banken werden met name genoemd. 18. Het gaat om actio Pauliana. Soms kwam samenloop met onrechtmatige daad voor, en verwijzing naar dit leerstuk door de schrijver van de noot of door de A-G. Ook werd één maal pseudo-pauliane-aansprakelijkheid genoemd. Er was sprake van een buitenlands faillissement terwijl in Nederland een actio Pauliana was ingesteld. In de literatuur en jurisprudentie 39

HR 5 september 1997, NJ 1998, 437 (Ontvanger/Hamm). Van Buchem-Spapens 1998, p. 56 e.v. 41 Asser 1994, nr. 417. 42 Zie HR 4 december 1998, Ars Aequi 1999, p. 288 (Potharst/Serrée) in verband met verlengd eigendomsvoorbehoud. 43 Van Buchem-Spapens 1998, p. 44 e.v. 44 Zie ook Van Buchem-Spapens 1998, p. 46 e.v. 45 Adriaanse 1998, respectievelijk p. 18,19; p. 69, 114; en p. 21 en 22. 40

11

zijn overigens de meningen verdeeld of de actio Pauliana in faillissement tot typische faillissementszaken behoord46. Ik heb zowel de gewone als de faillissementspauliana (respectievelijk art. 3:45 e.v. en art. 31 en 42 e.v. Fw) als factor bij dit onderzoek betrokken. 19. Er is een bank bij het faillissement betrokken. De factor kwam 29 maal voor. Deze factor is toegevoegd omdat een bank tijdens faillissement een belangrijke rol speelt. Een bank heeft verschillende ‘petten’ op namelijk die van crediteur, houdster van zekerheden en mogelijke verschaffer van boedelkrediet47, waardoor zij een bijzondere soms bevoorrechte positie ten opzichte van de andere schuldeiser inneemt. Het gaat om verschillende banken zoals, Tilburgse Hypotheekbank (7 maal), De Nederlandsche bank (6 maal), Rabobank (5 maal), AMRO-bank (5 maal), ABN-bank (3 maal), Lanschot-bankiers (3 maal) alle te 's-Hertogenbosch, ABN-AMRO-bank (2 maal), NMB-bank (2 maal), Mees en Hope (2 maal). Nederlandse banken die slechts 1 maal voorkwamen zijn: ING-bank, De Nationale Investeringsbank NV, te 'sGravenhage, Credit Lyonais en Slavenburg's Bank. Buitenlandse banken die 1 maal voorkwamen zijn: Nomura Bank International PLC, te Londen, Verenigd Koninkrijk, Den Danske Bank te Kopenhagen, Denemarken, Bank of America, Amerikaanse investeringsbank Fluid Management Europe CV, Barings en Credit-Agricole. Verwijzingen in noten en verwijzingen naar rechtbank, bankgarantie, privé-bankrekening, bankkrediet, Bank-en Verzekeringswezen, bankgiro-instelling, bankier, bankbreukwet en bankinstellingen werden niet opgenomen. 20. Het gaat niet om een besloten of naamloos vennootschap. Deze factor is negatief geformuleerd omdat het anders te veel treffers opleverde. De reden hiervoor is dat in dit geval te algemene factoren het geloofwaardigheidgehalte van het causale verband met de beslissingen aantasten, dat in dit geval voor te bijzondere factoren geldt. Vaak gaat het om een partij die BV of NV is. Bij enkele arresten komt een verwijzing naar de factor zelf voor, dat niet is meegerekend. 21. Er is sprake van toepasselijk vennootschapsrecht. Deze factor komt slechts voor als aansprakelijkheid van een vennoot en aanpassing aan EG-recht. 22. Het gaat om software/broncodes. Deze factor komt slechts drie maal voor. Het ITC-gebied48 is nog volop in ontwikkeling. Kennelijk gaan er nog niet zoveel softwareontwikkelingbedrijfjes failliet of men heeft het er niet voor over om tijd en geld in een gerechtelijke procedure te steken wegens het in de boedel vallen van broncodes en/of software49. 23. Er is sprake van onrechtmatige daad. Ook hier is sprake van samenloop met bijvoorbeeld actio Pauliana. Verder werd naar het leerstuk onrechtmatige daad art. 6:162 BW verwezen in de conclusie van de A-G en de noot. 24. Het betreft compensatie. Bedoeld wordt de compensatie volgens art. 54 Fw door de bank. Een vergelijking met een ander leerstuk werd niet meegerekend. Compensatie van kosten alsook compensatie van pandbriefhouders in conclusie van de A-G en in de noot zijn niet opgenomen. 25. Er is sprake van verrekening. De verrekening art. 6:217 e.v. BW kwam voor: tussen echtgenoten, met banken, als compensatie, als cessie tot zekerheid, als beding en als onbillijk element. De enkele verwijzing naar de parlementaire geschiedenis is niet meegerekend. De verrekening in geval van faillissement is geregeld in art. 53 Fw. 26. Er is bodembeslag gelegd door de fiscus. Een aanvraag van faillissement door de fiscus is niet meegerekend aangezien de factor bodembeslag meer aangestipt werd ter vergelijking met het samengaan van bodembeslag. Art. 19 lid 5 Invorderingswet regelt het versnelde incassorecht, waarbij de vordering van de fiscus niet ter verificatie ingediend hoeft te worden. In praktijk doet de fiscus dit vaak wel om problemen met andere schuldeisers met voorrang te voorkomen.50 27. Er is beslag gelegd. Aangetroffen werden: faillissementsbeslag, beslag onder derden, bodembeslag door fiscus, onttrokken goederen aan beslag, justitieel beslag, vanwaardeverklaring van beslag, vrij van beslagen als voorwaarde voor verkoop, beslagrekest, conservatoire beslagen art. 700 e.v. Rv, loonbeslag, executorieel beslag art. 430 e.v. Rv.

46 Rechtbank Maastricht 10 april 1997, JOR 1997, 68 m. nt. P.M. Veder en Gerechtshof ‘s-Hertogenbosch 23 juli 1997, JOR 1997, 106 m. nt. P.M. Veder. 47 Adriaanse 1998, p. 7. 48 ITC: Information, technology and communication. 49 Zie over broncodes in failliete boedel, N. Naeyaert 'Naar Belgisch recht, broncode na faillissement leverancier van de software', Computerrecht 1996, nr. 3, 1996, p. 94-100. 50 Van Buchem-Spapens 1998, p. 79.

12

28. Er is sprake van een zekerheidseigendom. Bij het stellen van zekerheid beoogt een crediteur zich een bijzondere positie tot verhaal van zijn schulden te verschaffen. De verwijzing in de noot is niet opgenomen. Fiduciaire zekerheid is wegens linguïstische redenen apart behandeld. 29. Het gaat niet om een vorm van zekerheid. Alle mogelijke vormen van zekerheid zijn opgenomen. Voor het gemak is de factor negatief gemaakt om de minste treffers te coderen. 30. Er is strijd met de goede trouw. De goede trouw is geregeld in art. 3:11 BW, meer in het bijzonder: een onbevoegde pandgever art. 3:238, 239 lid 4 BW. Deze factor kwam als zodanig slechts vier maal voor, maar hangt voor een deel samen met factor 31 en 32 om de relatie daartussen te bekijken. 31. Er is sprake van het goede trouw beginsel. De goede trouw werd beschermd of niet. 32. Er was sprake van vertrouwen op deskundigen Dit betreft een verdere specificering van factor 31 maar hangt ook min of meer samen met factor 30. Bij het vertrouwen op professionelen zoals de notaris, advocaat en curator kunnen problemen ontstaan. In praktijk kan dit ondervangen worden door voor bepaalde beroepsaansprakelijkheid een verzekering af te sluiten. 33. Er is geen sprake van omstandigheden. Deze factor kwam zo vaak voor dat het negatief is gemaakt. Het kan voorkomen dat de rechter in een zaak anders beslist heeft wegens de omstandigheden van het geval. 34. Het betreft een paritas creditorum. Deze factor is van belang omdat in dit onderzoek gezocht wordt naar omstandigheden die de crediteur een bevoorrechte positie opleveren art. 3:277 e.v. BW.51 Een verwijzing naar de literatuur werd niet meegerekend. 35. De stelplicht van partijen komt ter sprake. De vrouw heeft niet aan stelplicht voldaan; bij degene die nietigheid inroept; bij onredelijk bezwarende bedingen; schuldenaar omtrent naleving art. 257.2 Fw enz, enz. 36. De bewijslast van partijen komt ter sprake. De rechter is bij zijn beslissing over het faillissement van de schuldenaar niet gebonden aan de bewijsregels van het gewone civiele proces. Hij heeft bepaalde vrijheid om in geval van faillietverklaring rekening te houden met de omstandigheden van het geval. De beslissing moet gemotiveerd worden.52 Het ging om omkering van bewijslast; bewijslast op de curator wegens betwisting van het eigendomsvoorbehoud; bekendmaking van het faillissement enz. 37. Het betreft het salaris van de curator. In de wet art. 15 lid 3 Fw is het salaris van de curator geregeld. De literatuur en de rechtspraak53 wijzen het salaris van de curator aan als een vordering die bij voorrang voldaan wordt. 38. Het betreft een belangenbehartiging door de curator. In verschillende uitspraken van de Hoge Raad54 is bepaald dat de curator met alle gerechtvaardigde belangen rekening behoort te houden. 39. Er zijn documenten afgeven. Deze factor is gekozen om verband tussen andere factoren zoals bewijslast en dergelijke te bezien. Afgegeven zijn: akte, proces-verbaal, rekening, verklaring voor recht, cheques, materiaal, taxatierapport en een verklaring van noodregeling. 40. Het betreft een vorderingsrecht. Gekeken is naar twee soorten vorderingsrechten namelijk verbintenisrechtelijk als aanspraak op de prestatie van de debiteur en goederenrechtelijk als recht dat tegen een ieder op een vordering of een roerende zaak uitgeoefend kan worden art. 3:83 lid 1 en 2 BW. Bijvoorbeeld het recht van de verkoper en het reclamerecht art. 7:39 e.v. BW. 41. Er is een rechtsvordering ingesteld. Een rechtsvordering art. 3:296 e.v. BW is een actie om in rechte te ageren. Voorbeelden hiervan zijn: vordering tot betaling, beslag. Verwijzingen naar het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering zijn niet opgenomen. 42. Er is sprake van cessie. Cessie is de overdracht op naam van een vordering art. 3:94 BW. Wordt bijvoorbeeld een vordering waaraan een pandrecht is verbonden overgedragen dan verkrijgt de cessionaris het pandrecht art. 3:82 en 6:142 lid 1 BW.55 51

Van Buchem-Spapens 1998, p. 59 e.v. Van Buchem-Spapens 1998, p. 11. 53 Van Buchem-Spapens 1998, p. 19 en HR 28 september 1990, NJ 1991, 305 (De Ranitz/Ontvanger). 54 HR 8 november 1991, NJ 1992, 472 (Nimox/Van den End q.q), HR 5 september 1997, NJ 1998, 437 (Ontvanger/Hamm). 55 Asser 1994, nr. 21. 52

13

Hoewel het van belang is dat voor een geldige levering mededeling56 aan de verkrijger art. 3:94 BW nodig is, is daar in verband met deze factor niet naar gekeken. 43. Er is een clausule in het geding. Hier viel de Dozy-clausule57 op. Deze clausule houdt kort gezegd in dat beide echtelieden zich over en weer hoofdelijk aansprakelijk stellen voor de voldoening van de ten tijde van de ontbinding bestaande gemeenschapsschulden. 44. Door partijen is een beding gemaakt. Het betreft bedingen met betrekking tot de overeenkomst, CAO-bedingen, remboursbedingen, kettingbedingen, concurrentiebedingen, uitleg van bedingen, enz. 45. Er is sprake van een verbod. Hier is uitgegaan van wettelijke, niet wettelijke en contractuele verboden. 46. Het betreft professionele partijen. Voor dit onderzoek is de maatschappelijke positie van partijen van belang58. Slechts vier factoren werden letterlijk teruggevonden. Het gaat om een bank en een notaris. Curatoren en de fiscus zijn niet meegerekend, omdat deze partijen (bijna) altijd bij een faillissement betrokken zijn. Het onderscheid met andere eventuele partijen zou wegvallen als deze partijen wel meegeteld zouden worden. Het aantal gevonden factoren betreft dan precies het aantal onderzochte documenten. 47. Er is een authentieke akte. Het betreft een akte die volgens de vereiste norm en bevoegd is opgemaakt door een daartoe wettelijk aangewezen ambtenaar art. 183 lid 2 Rv. Deze factor is vooral in verband met de bewijskracht van belang. 48. Het gaat om een verzekering. In de teksten kwamen voor: beroepsaansprakelijkheidsverzekeringen, arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, levensverzekeringen, solvabiliteitsverzekeringen, werknemersverzekeringen, sociale verzekeringen, verzekeringen m.b.t. het afdekken van tophypotheken, volksverzekeringen, kredietverzekeringen en delcredereverzekeringen. Verwijzingen naar wetgeving en woorden als het bank-en verzekeringswezen zijn niet opgenomen. 48a. Er is sprake van borgtocht. Pas na de samenstelling van deze factorenlijst bleek dat deze factor niet ontdekt was, zodat niet doorgenummerd kon worden naar nummer 49. Borgtocht komt uit het overeenkomstenrecht art. 7:850 BW. Een derde (een borg) verbindt zich ten behoeve van de schuldeiser voor de nakoming van de verbintenis van de hoofdelijk schuldenaar, indien deze in gebreke blijft. De factor borg is niet opgenomen in de codering omdat dit teveel treffers opleverde59. 2.3.2. Factor 49 tot en met 54 Het betreft factoren die niet direct met het juridisch item te maken hebben. Het gaat om factoren die toch van enige invloed kunnen zijn bij de beslissing. Soms zeggen de factoren iets over de moeilijkheidsgraad van een zaak, zodat vanwege de bijzondere omstandigheden van het geval de lengte van de procedure voor de verschillende instanties sterk uiteen kan lopen. Het gaat hier met name om het tijdsverloop van de zaken gedurende de verschillende procesgangen. Gekeken is naar hoeveel maanden er tussen de datum van uitspraak in eerste instantie (Rechtbank) en de datum van uitspraak in laatste instantie (Hoge Raad of 't Hof) liggen. De numerieke factoren worden in clusters verdeeld. Het blijkt namelijk dat er zaken zijn die wat het tijdsverloop betreft ongeveer dezelfde lengte hebben. Het totaal aantal maanden is opgeteld en gedeeld door het aantal zaken, om zo een gemiddelde vast te kunnen stellen. Dit is op 28 maanden vastgesteld. Verder is gekeken naar de zaken die langer dan 4,5 jaar duren. Dit is vastgesteld op grond van de factor dat een behoorlijk aantal zaken na of rond die tijd beslist zijn. Tenslotte is nog uitgegaan van zaken die langer duren dan 8 jaar, omdat dit wat het tijdsverloop betreft meestal uitzonderingen zijn.

56

Van Buchem-Spapens 1998, p. 25. Hoge Raad 's-Gravenhage, 21-02-1997, nr. RvdW 1997, 51; alsook Van Buchem-Spapens 1998, p. 29. 58 De zogenaamde Haviltex-formule (HR 13 maart 1981, NJ 635) onderschrijft dit: 'de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de bepalingen van de overeenkomst mochten toekennen en hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten', mede in aanmerking genomen de maatschappelijke posities (professionaliteit) van partijen. 59 Ook bij het negatief maken van de factor bleef het aantal treffers te hoog. 57

14

II. De procesgang II.a. Factoren met betrekking tot procesgang II.a.1. Tijdsaspecten. Factoren 49 50 51 52 53 54

n=i 27 7 7 4 3 4

2.3.3. Factor 55 tot en met 75 Tijdens het lezen van de arresten kwamen bepaalde factoren regelmatig terug. Deze factoren waren interessant (afwijkend) en feitelijk genoeg om het juridisch item in bepaalde mate te kunnen beïnvloeden. Niet slechts om persoonlijke redenen is uitgegaan van enige invloed op het juridisch item vanuit rechtsvergelijkend perspectief, maar ook vanuit het idee dat het bijna altijd om bedrijfsfaillissementen gaat die wat de gevolgen betreft de grenzen van (andere) rechtsgebieden en territoriale grenzen kunnen overschrijden. Dat hierbij gedacht moet worden aan het Europees Gemeenschapsrecht en Internationaal Privaatrecht ligt voor de hand.60 Wat de interne rechtsvergelijking betreft is slechts gekeken naar factoren in zaken die raakvlakken met het strafrecht of het fiscale recht hebben. Wat betreft de externe rechtsvergelijking, kunnen er factoren voorkomen in zaken die aanknopingspunten met buitenlands recht hebben. Waar dat nodig is worden enkele internationaalrechtelijke aspecten van faillissementen toegelicht61. Opvallend is dat deze factoren zich beperken tot (het recht van) enkele Europese landen en dan met name de grootste handelspartners van Nederland. Ook landen behorend tot het Koninkrijk kwamen voor. De Nederlandse Antillen zijn interessant omdat daar nog het oude BW wordt gebruikt. Verder is gekeken naar het voorkomen in de tekst van verschillende internationale verdragen (IVBPR, EVRM) en eventueel commune recht in de vorm van een Europese richtlijn. Dit wordt mede van belang geacht in verband met het Europese Insolventieverdrag62 dat overigens nog geratificeerd dient te worden door het Verenigd Koninkrijk en Spanje. Mede met het oog op nog in ontwikkeling zijnde en toekomstige ontwikkelingen op privaatrechtelijk gebied is voor deze factoren gekozen. II.a.2. Andere aspecten. 55. De zaak heeft raakpunten met het strafrecht. In de teksten zijn gevonden: fiscale boete en FIOD-onderzoek. 56. Het betreft een ander land dan Nederland maar behorend tot het Koninkrijk der Nederlanden. De Nederlandse Antillen kwamen drie maal voor. Meestal ging het om toepassing van de regels van het oude BW. Zie de tabel onder factor 52. 57. Het betreft Aruba. Aruba behoort ook tot de Nederlandse Antillen maar de factor kwam twee maal in de tekst voor. Slechts een factor viel onder het aantal treffers van factor 50. Deze factor is weliswaar een deel van factor 50, maar mijns inziens is het relevant omdat uit de andere arresten bleek dat Aruba bij name genoemd wordt. Zie de tabel onder factor 52. 58. Het betreft de Nederlandse Antillen. Ook dit is een deel van factor 50, maar zoals in onderstaande tabel te zien is vinden niet alleen overlappingen plaats.

60

F. de Ly en J. Wouters, 'Europees gemeenschapsrecht en het internationaal privaatrecht' , NVIR, Verslag van de Algemene Ledenvergadering, Deventer: Kluwer 1997, F. De Ly, Europees gemeenschapsrecht en ipr, Deventer: Kluwer 1997. 61 L. Strikwerda, Inleiding tot het Nederlands Internationaal Privaatrecht, 4e druk, Wolters-Noordhoff, 1995; J.G. Sauveplanne, Elementair Internationaal Privaatrecht, 9e druk, Kluwer, 1989. 62 Verdrag van 23 november 1995, zie ook R.I.V.F. Bertams, 'Het Europees Insolventieverdrag', TvI 1996/3, blz. 61; A.J. Berends, 'Het Europees insolventieverdrag', TvI 1996/4, blz. 107; J.H. Dalhuizen, Het Ontwerp EU-Faillissementsverdrag, NTBR 1996, 7.

15

Factor 56, 58 56, 57, 58 56, 57 56, 58

Arrest NJ 1989, 613 NJ 1998, 31 NJ 1998, 82 NJ 1998, 348

59. Het betreft raakvlakken met internationaal recht. Hier is vooral gezocht naar internationaal privaatrecht en ongeschreven internationaal recht alsmede toepasselijkheid van internationale verdragen. Ook deze factor is weer onderverdeeld in specifiekere factoren, omdat niet alle gevonden factoren gebruikt worden. 60. Het betreft raakvlakken met Europees recht. Het ging hier met name om maatregelen in Europees verband, en toepasselijkheid van het EVRM met name art. 6 en verder het ESH. Een enkele keer werd verwezen naar het Insolventieverdrag of het Europees faillissementsverdrag. 61. In de tekst is sprake van art. 6 EVRM. Deze factor is geïsoleerd van de vorige factoren omdat het toch nog vier keer voorkwam. Art. 6 EVRM betreft het 'fair trial' beginsel. Het gaat te ver hier dieper op in te gaan. 62. In de tekst is sprake van het IVBPR-verdrag. Voor dit commentaar geldt hetzelfde als het vorige. De factor kwam twee keer voor. 63. Het gaat om een verwijzing naar een EEG-richtlijn. Ook factoren met betrekking tot een ontwerp (E)EG-richtlijn zijn opgenomen. Niet opgenomen zijn richtlijnen met betrekking tot de salarissen en het handelen van curatoren omdat dit geen Europese richtlijnen zijn. 64. Uit de tekst blijkt dat het gaat om internationaal privaatrecht. De woordcombinatie is letterlijk genoemd en kwam vier maal voor. Deze factor behoort niet tot typische faillissementsrecht, maar is wel als factor toegevoegd omdat het in belangrijke arresten voorkwam.63 65. In de tekst wordt vreemd recht genoemd. Deze factor is hieronder verdeeld in verschillende landen indien de factor meer dan twee maal voorkwam. In totaal waren het zes landen. Belgisch, Zweeds en Deens recht kwamen slechts één maal voor. 66. Het betreft Frans faillissement. Deze factor kwam slechts twee maal voor in bekende arresten64 Hiret/Chiotakis en C/Vleeschmeesters. In Nederland kent men twee verschillende standpunten met betrekking tot internationaal-rechtelijke aspecten van een faillissement. Dit zijn de universele werking en territoriale werking. Het universaliteitsbeginsel houdt in dat het faillissement het gehele vermogen van de failliet omvat, ongeacht waar of in welk land dat vermogen zich bevindt. Het territorialiteitsbeginsel houdt in dat het faillissement alleen werkt in het land waar het faillissement is uitgesproken.65 Uit de artt. 203 tot 205 Fw blijkt niet voor welk stelsel gekozen is. Dit is op te maken uit de parlementaire geschiedenis en uit de jurisprudentie66. 67. Het betreft Frans recht. Deze factor kwam slechts drie maal voor namelijk in de arresten Hiret/Chiotakis en C/Vleeschmeesters en Maclou/Curatoren van Schuppen67. 68. Het gaat om Duits recht. Deze factor kwam slechts twee maal voor. Het ging om een vennootschap opgericht naar Duits recht. In één arrest werd in de conclusie van de A-G naar Duits recht verwezen. 69. Het gaat om Engels recht. Het ging tweemaal om een vennootschap opgericht naar Engels recht. 70. Uit de tekst blijkt dat het gaat om verwijzing naar doctrine in België dat met een ander land verbonden is. België wordt drie maal genoemd. Nederland heeft met België een faillissementsverdrag68 gesloten. De factor kwam in het arrest C/Vleeschmeesters voor. 63

HR 2 juni 1967, NJ 1968, 16 (Hiret/Chiotakis) en HR 31 mei 1996, NJ 1998, 108 (C/Vleeschmeesters). Zie noot 10. 65 Adriaanse 1998, p. 103. 66 HR 31 mei 1996, RvdW 1996, 133 (De Vleeschmeesters) en JOR 1996, 75 met noot P.M. Veder, zie M.A.G. Janssen, De werking van een in het buitenland uitgesproken faillissement, BJB 1996, 17, blz. 50. 67 HR 19 april 1996, NJ 1996, 727 (Maclou/Curatoren van Schuppen). 68 Het verdrag ‘betreffende de territoriale rechterlijke bevoegdheid, betreffende het gezag en de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen, van scheidsrechterlijke uitspraken en van authentieke akten’ (28 maart 1925), ingevoerd op 1 september 1929. 64

16

71. Frankrijk wordt in het arrest genoemd. Frankrijk wordt vier maal genoemd. Het ging om een in Frankrijk uitgeroepen faillissement, het arrest Hiret/Chiotakis. In het arrest Maclou/curatoren Van Schuppen komt een in Frankrijk wonende eiser voor. 72. Engeland wordt genoemd. Engeland wordt slechts twee maal genoemd. De verweerder woont in Engeland en de vennootschap is in Engeland gevestigd. 73. Duitsland wordt genoemd. Het land Duitsland wordt acht maal genoemd. Verweerster in cassatie was gevestigd in Duitsland, betalingen hebben daar plaatsgevonden, de vennootschap was in Duitsland gevestigd, er was een dochtermaatschappij in Duitsland gevestigd, er zijn werkzaamheden in Duitsland verricht. In het arrest C/Vleeschmeesters wordt in de noot een voorbeeld genoemd in verband met territorialiteit waarbij beslag op goederen in Duitsland wordt gelegd. In het arrest Veluwse Nutsbedrijven69 komt in de conclusie van de A-G een verwijzing naar het Duitse leerstuk van eigendomsvoorbehoud voor. 74. Spanje wordt genoemd. Spanje wordt slechts twee maal genoemd. Er is een procedure tegen de staat Spanje ingesteld. Spanje wordt genoemd als naam van een persoon. 75. Zweden wordt genoemd. Zweden wordt eveneens slechts twee maal genoemd. De vennootschap is in Zweden (zaak Osby Zweden) gevestigd en er wordt in het andere arrest naar de zaak Osby-Zweden verwezen. 2.3.4. Factor 76 tot en met 112 Het betreft hier uitsluitend factoren omtrent personen dan wel beslissers die met de beslissing gemoeid waren. Hier wordt voorzichtig een poging gedaan om enige samenhang tussen de zittende rechters en hun rechterlijke beslissingen in verband met de zaken en de factoren te vinden. Om de persoonskenmerken (persoonlijkheidskenmerken, sociaal-psychologische kenmerken en biologische kenmerken) die van invloed zijn op de beslissing van de rechter te onderzoeken gaat hier te ver.70 Wel verdient het de aandacht om te vermelden dat uitgegaan is van zaken die plaatsgevonden hebben tussen 1965 en 1998. Het is duidelijk dat rechters niet het eeuwige leven hebben en dus om de vijf of tien jaar door andere rechters vervangen worden. 71 Wellicht geeft dit een verkeerd beeld met betrekking tot de beslissingen, omdat de meeste rechters nu eenmaal ten hoogste twee maal voorkomen. Er is aan gedacht om deze rechters in verschillende tijdscategorieën (decennia) in te delen en dan pas te gaan coderen om zo een passender beeld te krijgen, maar daar is hier niet voor gekozen, omdat gebleken is dat het de bestaande lijst met calculaties niet diepgaand aantast. De tabel staat op de volgende pagina.

69

HR 20 maart 1981, NJ 1981, 640 (Veluwse Nutsbedrijven). Ten Kate en Van Koppen 1982; J. ten Kate en P.J. van Koppen, Determinanten van privaatrechtelijke beslissingen, diss. Rotterdam, 1984; Van den Berg 1997. 71 Zie ook De Mulder 1984, paragraaf 11.11, Het geheim van de Raadkamer. 70

17

II.b. Welke rechter heeft deelgenomen aan de laatste beslissing Factoren 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94

n=i 7 3 3 2 3 4 6 2 12 11 5 2 3 2 2 5 9 7 19

Factoren 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112

n=i 18 10 3 6 12 12 20 7 3 13 6 6 9 8 9 3 4 3

De factoren 1 tot en met 112 zijn in grafiek 2 weergegeven. 2.4. De verwijderde factoren Vooropgesteld dient te worden dat bij het verwijderen van de factoren uitgegaan is van codering van de zaken nadat die door Codas zijn gecorrigeerd. Dat wil zeggen dat in dit geval zaak 6 en 11 aan de hand van Codas zijn omgepoold (zie bijlage 4). In hoofdstuk 3 zal hierop uitvoeriger worden ingegaan omdat daar eveneens Codas als extra controle is gebruikt, maar dan wordt wat de selectie van het aantal zaken betreft van de Codas methode uitgegaan. Factoren die slechts twee maal voorkomen zouden vrijwel meteen weggelaten kunnen worden, maar dit is slechts na de codering van alle gevonden factoren gedaan. De mogelijkheid had kunnen bestaan dat enkele van die factoren toch van doorslaggevend belang konden zijn voor met name die factoren die toegespitst waren op het juridisch item. Dit was ook in grafiek 3 achteraf te zien aan een lichte verschuiving in de rangorde van de zaken. Hoewel een dergelijke anomalie een geringe betekenis heeft voor dit onderzoek, zijn factoren die drie maal voorkomen toch niet verwijderd, in verband met een eventueel later onderzoek dat bijvoorbeeld de verbanden tussen factoren wil aantonen. Hieronder volgen voor de verschillende categorieën de verwijderde factoren. Factoren die twee maal voorkomen 9 21 22 26 32 38 47 57 62 66 68

Factoren die twee maal voorkomen 69 71 72 74 75 79 83 87 89 90 112

18

Hoofdstuk 3: De Codas methode Inleiding Zoals de titel van dit hoofdstuk al aangeeft wordt nog eens hetzelfde gedaan als in Hoofdstuk 2, maar nu met behulp van het computerprogramma Codas. Dit is de afkorting van: conceptuele documentanalyse. Het programma is in beginsel ten behoeve van het onderwijs geschreven, namelijk voor het computerondersteund nakijken van open vraag opdrachten. Het programma bestaat uit twee modules, te weten de nakijk-module en de fraude-check module. Hier wordt slechts de nakijkmodule gebruikt (zie paragraaf 3.1.). De belangrijkste voorwaarde voor het gebruik van dit programma is dat de documenten in elektronische vorm beschikbaar moeten zijn. In principe is uitgegaan van de geselecteerde zaken en factoren ontstaan via de handmatige methode. Getracht wordt om Codas als corrector op eventueel gemaakte fouten in de handmatige methode te laten functioneren (paragraaf 3.1.1.). Dit betreft slechts een experiment. De gebruikte documenten zijn nu geen eenduidige uitwerkingen van een eenduidige opdracht, maar de tekstdocumenten van arresten toegespitst op een bepaald onderwerp en inhoudelijk nader bepaald door een juridisch item. In dat opzicht betreft het een experiment waarmee de geschiktheid van Codas als hulpmiddel bij de codering wordt getest. Ook zal de geschiktheid van Codas getest worden met betrekking tot het vinden van documenten waar bepaalde factoren (uit de factorenlijst) wel of niet in voorkomen, paragraaf 3.1.2 en 3.4.3. In de resterende paragrafen wordt besproken welke correcties er met betrekking tot de zaken en factoren gedaan zijn. 3.1. De Codas nakijkmodule Deze module geeft de gemiddelde initiële scores van de documenten weer, waarbij de (initiële) scores van hoog naar laag worden weergegeven. De Mulder omschrijft dit als een soort grootste gemene delerscore. Aan de hand daarvan kunnen voorbeelden en tegenvoorbeelden gekozen worden en kan opnieuw de score berekend worden. Voor dit onderzoek ligt het in de bedoeling met behulp van deze module de documenten met rechterlijke beslissingen te sorteren op overeenkomsten en verschillen, en dus de relevantie van de documenten (als verzameling voor het onderzoek) ten opzichte van het juridisch item te bepalen. Codas geeft dit aan door middel van een rangschikking van de documenten in een scorelijst. Daaruit kan de relevantie van een groep documenten (dus zaken) worden afgeleid. Het document met de hoogste rangorde is het meest relevant ten opzichte van de andere documenten en het document dat het laagst gerangschikt is het minst. Hetzelfde kan in bepaalde mate gezegd worden voor het controleren van aanwezigheid van bepaalde factoren, omdat Codas is bedoeld om de gehele omvang van het document te vergelijken met de voorbeelden. 3.1.1. Het nakijkproces met betrekking tot de zaken Mijns inziens kan met behulp van de nakijkmodule de relevantie van de zaken als geheel bekeken worden. Dit is in eerste instantie van belang voor een controle op de handmatige methode. Er is daarom met opzet gekozen voor het niet dubbelchecken van sommige onderdelen van de handmatige methode. Hier speelt Codas een belangrijke rol met betrekking tot eventuele correcties. Er zal bekeken worden of een snellere wijze van selecteren van de zaken bereikt kan worden en of op die manier de consistentie van de zaken nader bepaald kan worden. Ten tweede zal bekeken worden of het mogelijk is de codering van de beslissing van de rechter met betrekking tot het juridisch item te controleren. Het is hier meer van belang om de initiële scores te berekenen aan de hand van al bestaande en gedubbelcheckte coderingen die via de handmatige methode zijn verwerkt. De reden hiervoor is dat om de geschiktheid van Codas te testen zoveel mogelijk met ‘juist’ materiaal gewerkt moet worden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door het een minimum aantal voorbeelden en tegenvoorbeelden te nemen waardoor een weergave van de juiste beslissingen ontstaat. Tenslotte worden nog enkele opvallende uitkomsten van Codas bekeken, betreft het bijvoorbeeld afwijkingen van juridische, procedurele of linguïstische aard? 3.1.2. Het nakijkproces met betrekking tot de factoren Hoewel bij de handmatige methode de kans zeer klein is dat er fouten zijn gemaakt bij het vinden van factoren doordat daar behalve met een zoekprogramma van Windows binnen het tekstbestand zelf met behulp van de zoekfunctie is gewerkt, zal Codas bij wijze van experiment voor enkele factoren als controlemiddel gebruikt worden.

19

Ik ga hierbij uit van een bepaalde factor dat in een rechterlijke uitspraak is gevonden. Dit document zal ik als voorbeeld ("+" codering) gebruiken. Codas zal documenten zoeken die wat de inhoud betreft overeenkomen met dit voorbeeld. Het programma vereist dat ook tegenvoorbeelden gegeven worden. Tegenvoorbeelden kunnen in dit geval de documenten zijn die helemaal onder aan de scorelijst staan. Het betreft documenten die wat de inhoud betreft niet of nauwelijks met het voorbeelddocument overeenkomen. Echter, in dit onderzoek worden als tegenvoorbeeld documenten gecodeerd waarin de factor wel voorkomt, om de geschiktheid van Codas te testen. Vervolgens wordt een 'herberekening' gemaakt, waarbij naast de initiële score nu ook een 'overeenkomstscore' wordt weergegeven. Door een paar keer deze procedure te herhalen zullen op den duur de documenten waarin die factor voorkomt boven aan de scorelijst komen te staan. Als voorbeeld van het laatste kan gekeken worden naar de afmeting van het document in de rangorde. Aangezien het aantal gevonden factoren meer dan 100 bedraagt zal ik om bovengenoemde reden slechts een aantal sterke en zwakkere factoren bij wijze van steekproef uit de verschillende categorieën behandelen, voornamelijk vanwege de omvang van het aantal factoren en vanwege de gedachte dat ook hier linguïstische problemen en dergelijke (zie paragraaf 1.5. en 3.1.2.) kunnen optreden. 3.2. De selectie van de relevante zaken; de correcties Alle 76 gevonden zaken die op basis van de handmatige methode zijn gevonden worden gebruikt in Codas. De allereerste rangschikking is van belang om de relevantie van de zaken ten opzichte van het juridisch item te bepalen. Hierbij zijn echter geen scores berekend omdat nog geen voorbeelden en tegenvoorbeelden zijn ingevoerd. Dat hoeft ook niet omdat Codas ook zonder codering de bestanden wat de relevantie betreft vergelijkt met elkaar en op basis daarvan een sortering weergeeft (initiële score). In deze allereerste rangschikking kunnen zonder dat een nieuwe score wordt berekend tegenvoorbeelden ("-" codering) aangegeven worden (bijlage 3). Het betreft de zaken die in de handmatige methode reeds verwijderd waren. De mintekens zijn hier dus slechts als markering gebruikt, zodat wanneer echt een berekening gemaakt moet worden alleen nog maar plustekens geplaatst hoeven te worden. Op deze manier kan toch in de sortering de plaats van de verwijderde documenten bekeken worden. Staan deze documenten onderaan of juist meer bovenaan in de gesorteerde lijst dan is de vraag of ze terecht of onterecht verwijderd zijn. Op basis hiervan zijn de zaken nog een keer bekeken en zijn correcties op de handmatige methode toegepast, dat in paragraaf 3.3.1. en verder te zien is. In paragraaf 3.3.2. wordt met behulp van Codas bekeken of de zaken wat de beslissing betreft juist gecodeerd zijn. Hierbij heb ik niet alleen een paar negatief besliste sterke zaken en een paar positief besliste sterke zaken als voorbeeld genomen, maar ook een paar zwakkere zaken. Ik heb niet alle zaken in Codas negatief of positief gecodeerd, omdat er dan alleen maar voorbeelden en tegenvoorbeelden zijn. Het is juist de bedoeling dat Codas de zaken die niet aangegeven zijn als voorbeeld of tegenvoorbeeld met de zaken die wel aangegeven zijn als voorbeeld en tegenvoorbeeld gaat vergelijken. 3.2.1. Codas voegt vier zaken toe Aan de hand van de eerste rangorde m.b.v. Codas kunnen zaken die eerder bij de handmatige methode verwijderd zijn (zie paragraaf 2.3) weer toegevoegd worden. Zaak 25 (NJ '82, 450) Het betrof een zaak die is terugverwezen naar het Hof waarbij met de handmatige methode geen eenduidige codering van de beslissing gevonden kon worden ("0" - codering). Met behulp van Codas is bepaald dat de beslissing alsnog positief ("+1") dient te zijn, dat na een handmatige controle niet onwaarschijnlijk leek. De zaak wijkt niet af in grafiek 4 (zie voor de uitleg van de grafiek paragraaf 2.1.1.). Zaak 52 (NJ '91, 129) is verwijderd in de handmatige methode maar wordt hier weer toegevoegd, omdat de rangorde van het arrest wat de relevantie voor het geheel betreft op 15 ligt. De zaak blijkt volgens Codas fout gecodeerd te zijn. De beslissing moet "-1" zijn. Bij de handmatige controle blijkt de eiser met de curator te zijn verwisseld. Deze zaak wijkt in de grafiek niet af. Zaak 57 (NJ '96, 472) Dit arrest is bij de handmatige methode verwijderd maar Codas geeft dit arrest een hoge rangorde van 6. De codering van de beslissing was "-1" en volgens Codas klopt dit. Deze zaak wijkt niet af in de grafiek. Zaak 76 (NJ '98, 437) betreft een toewijzing van ongerechtvaardigde verrijking, maar gezien de doctrine wel een omslag ten gunste van de crediteur. De rangorde van Codas is 36.

20

3.2.2. De correcties met betrekking tot de codering van de beslissing Met betrekking tot de codering van het de beslissing van de rechter op het juridisch item zijn m.b.v. Codas nog de volgende correcties gemaakt. Voor een overzicht van de zaken verwijs ik naar bijlage 4. Zaak 6 (NJ '70, 311) moet volgens Codas omgepoold worden. Tijdens het handmatig controleren blijkt dat de eiser met de crediteur is verwisseld. Codas geeft deze zaak rangorde 71. Het ging bovendien in dit geval om het lidmaatschap van een vereniging. Het lid vorderde zijn inleggeld terug als zijnde een schuld aan vereniging, dit vond de rechter echter wel terecht. Verder betreft het slechts een Rb-zaak In zaak 11 (NJ '75, 230) ging het om een vordering tot ontbinding van een koopovereenkomst van eiser ten opzichte van de failliete wederpartij. In de tekst van dit arrest kwam wel het woord voorrecht voor. …[ ]De Rb. overweegt dienaangaande: "De verkoper van roerend goed, dat zich nog in de boedel van de koper bevindt, neemt bij niet-betaling van de koopprijs ten opzichte van de overige crediteuren van de koper een bijzondere positie in als gevolg van het hem in art. 1185, 3 BW toegekende voorrecht (mijn cursief) en het hem in de artt. 1191 e.v. BW en 230 e.v. K. verleende recht om de goederen gedurende dertig dagen terug te vorderen.[ ]… Echter de rangschikking van de initiële score van dit arrest is 70. Hoewel ook deze zaak omgepoold moet worden, zal het niet veel uitmaken want Codas sluit deze zaak als zijnde relevant voor de verzameling te onderzoeken zaken uit. Wat verder in de bijlage opvalt is dat de rangnummers 53, 55 en 62 opvallend laag in de lijst eindigen, terwijl de bestandsomvang wat het aantal tekens betreft vrij hoog is (zie pijltjes in bijlage 4). De reden hiervoor zou kunnen liggen in het feit dat er franse, engelse of duitse tekst in zou kunnen staan. Het gaat in de teksten om cijfermatige overzichten van nog te betalen bedragen door een debiteur. Overigens bevat het bestand met rangnummer 40 zowel franse als engelse stukken verdragstekst. 3.3. De verwijderde (niet-relevante) zaken Met behulp van Codas zijn hier alle zaken die in de rangschikking van 56 tot 76 voorkwamen weggelaten (zie bijlage 3). Dit is gedaan om te bekijken of deze zaken terecht in vergelijking met de handmatige methode zijn verwijderd voor een betere voorspelling van de uitkomst van een zaak. De rangschikking 56 en hoger, is gekozen op basis van het feit dat de initiële score daarbij boven de 707 (bijlage 3 zaak 56 pagina F) ligt. Dit zou goed uit kunnen komen omdat het nodig is over meer dan 50 zaken te beschikken, maar daarvoor is niet gekozen omdat de afwijkingen te groot waren. In grafiek 5 zijn de afwijkingen met pijlen aangegeven. Het betreft voornamelijk zaken die in de handmatige methode op basis van de inhoud verwijderd waren. Let wel: hier is uitgegaan van 112 factoren. Hoewel een selectie van 40 en hoger relevanter is, wordt verder uitgegaan van de lijst met zaken (53) gevonden via de handmatige methode met de correcties van Codas daarop (grafiek 4). Hieronder volgt het gedeelte van de lijst met zaken die met behulp van de Codas nakijkmodule is tot stand gekomen. Het verdient nog opmerking dat zowel bij een eerste berekening zonder "+, -" codering als bij een tweede berekening met codering de verschillen in uitkomst nihil waren. De volgende zaken zijn weggelaten: Handmatige methode 1 (NJ '65, 32) Codas: 63 2 (NJ '66, 274) Codas: 73 6 (NJ '70, 311) Codas: 71 9 (NJ '72, 138) Codas: 69 11 (NJ '75, 230) Codas: 70 15 (NJ '77, 145) Codas: 74 16 (NJ '77, 344) Codas: 72 17 (NJ '78, 29) Codas: 66 19 (NJ '80, 198) Codas: 60 24 (NJ '82, 443) Codas: 62 Totaal:10

Codas methode 5 (NJ '68, 253) Codas: 67 8 (NJ '71, 203) Codas: 58 10 (NJ '73, 49) Codas: 65 12 (NJ '75, 267) Codas: 57 20 (NJ '80, 345) Codas: 61 28 (NJ '83, 495) Codas: 59 33 (NJ '85, 125) Codas: 64 34 (NJ '85, 206) Codas: 76 40 (NJ '86, 450) Codas: 75 54 (NJ '91, 360) Codas: 68 Totaal: 10

21

In totaal zijn m.b.v. Codas 20 zaken verwijderd, waarvan 10 zaken reeds via de handmatige methode verwijderd waren. 3.4. De factorenlijst Hier wordt de factorenlijst ontstaan via de handmatige methode in eerste instantie aangevoerd, zie voor details paragraaf 2.3 en bijlage 2. Het verschil met de handmatige methode is doordat hier enkele andere zaken bijgevoegd en weggelaten zijn sommige factoren die in de handmatige methode slechts twee maal voorkwamen nu helemaal niet of juist vaker dan twee maal voorkwamen. Derhalve zijn in de volgende paragraaf de toegevoegde factoren te vinden die reeds bij de handmatige methode verwijderd waren. De tweede paragraaf geeft de factoren weer die door toevoeging van zaken vaker voorkwamen dan bij de handmatige methode. In de derde paragraaf wordt, met betrekking tot enkele zwakke en sterke factoren, de Codas nakijkmodule gebruikt als een eventuele correctie op de handmatige methode. Hiermee dient aangetoond te worden of Codas geschikt is om m.b.t. enkele factoren als corrector te functioneren. Verder wordt bekeken of er zich problemen kunnen voordoen van inhoudelijke of linguïstische aard. 3.4.1. De toegevoegde factoren Enkele factoren die met de handmatige methode verwijderd waren kunnen weer toegevoegd worden, doordat bij de toevoeging van enkele zaken het aantal keren dat de factor aanwezig was verhoogde (zie grafiek 6b). Factoren 9 21 26 4

Aantal 3 3 3 3

3.4.2. De vaker aanwezige factoren Ook hier worden doordat bij de Codas methode zaken zijn toegevoegd enkele factoren weergegeven die daardoor vaker aanwezig waren dan bij de handmatige methode.

Factoren 1 2 4 10 11 14 15 17 18 20 23 24 27 28 29 31 33

Aantal handmatig 8 6 10 7 6 8 8 15 5 37 14 14 30 8 37 14 49

Aantal Codas 11 7 11 8 7 9 9 17 6 42 17 15 32 9 40 15 54

Factoren 35 37 40 42 43 44 45 60 61 63 70 84 85 95 100 101

Aantal handmatig 6 31 19 13 4 18 14 7 4 4 3 12 10 17 11 19

Aantal Codas 7 36 21 14 5 19 16 8 5 5 4 13 12 18 12 20

22

3.4.3. De eventuele correctie met behulp van de Codas nakijkmodule Er is slechts een selectie gemaakt uit enkele factoren. Daarvoor zijn factoren gebruikt die wel of geen problemen van inhoudelijke, linguïstische of procedurele aard kunnen veroorzaken. Alleen de resultaten van factor 42 zijn in de bijlage opgenomen, omdat bij de handmatige methode geen sprake was van inhoudelijke of linguïstische problemen (bij factor 3 en 9 wel). Factor 3. Het gaat om een pandrecht: 3x Deze factor leverde bij de handmatige methode problemen van linguïstische aard op. Bovendien komt de factor niet erg vaak voor. Codas laat zien dat bij een eerste codering van een aantal tegenvoorbeelden en één voorbeeld er niet veel verandert in de rangschikking. Wanneer een tweede voorbeeld gegeven wordt, worden alle tegenvoorbeelden onder in de lijst gesorteerd. Codas noteert 3 zaken boven in de lijst op de eerste, tweede en derde plaats. Dit betekent dat Codas nog twee andere zaken heeft gevonden die wat de inhoud betreft overeenkomen met de voorbeeldzaak. Factor 9: Het gaat om onverschuldigde betaling: 3x Bij deze factor ontstonden bij de handmatige methode meer inhoudelijke problemen. Codas geeft na enkele voorbeelden en meerdere tegenvoorbeelden geen goed beeld van de andere gevonden factoren. Er zitten tussen de andere gevonden factoren zelfs in de rangorde nog tegenvoorbeelden. Bij het geven van alle voorbeelden worden alle gevonden factoren wel weer helemaal bovenaan geplaatst. Er is geen duidelijke selectie mogelijk. Factor 42. Er is sprake van cessie: 14x Van deze factor is bij de handmatige methode geen sprake geweest wegens inhoudelijke of linguïstische problemen. In de bijlage 5 zijn de betreffende zaken met de letter A gecodeerd om te laten zien, wat de rangschikking van deze zaken was na de eerste herberekening aan de hand van de zes plusgepoolde zaken en enkele tegenvoorbeelden. Deze 'A' zaken zijn dus bewust niet 'plus' gecodeerd omdat anders niet aan te tonen valt of de zaken waarin deze factor voorkomt door Codas herkent worden als zijnde relevant. In bijlage 6 tenslotte, is te zien dat de factor in de handmatige methode juist gecodeerd is. 3.5. De verwijderde factoren Naar aanleiding van het verwijderen van een twintigtal zaken moesten ook enkele factoren verwijderd worden omdat de factoren zelf niet meer voorkwamen of omdat ze slechts twee maal voorkwamen. Factoren 22 38 47 57 62 66 68 69 71

n=2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

Factoren 72 74 75 79 83 87 89 90 112

n=2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

Zie voor de weergave van de factoren 1 tot 48 grafiek 6a. Deze grafiek is voornamelijk opgenomen om het verschil met grafiek 6b waarin alle factoren zijn opgenomen te bekijken. Verwacht wordt dat bij de zaken in grafiek 6b een lichte verschuiving optreedt doordat niet-juridische factoren en factoren die niet toegespitst zijn op het juridisch item zijn opgenomen. Voor het eindresultaat van dit onderzoek wordt echter van grafiek 6b uitgegaan.

23

Rechters Roelvink Martens Snijders Mijnssen Boekman Bloembergen Drion

n=i 20 19 18 13 12 12 12

24

Hoofdstuk 4: Enkele alternatieven, evaluatie en discussie 4.1. Enkele alternatieve hulpmiddelen In hoofdstuk 1 is beschreven van welke zoekmethodes gebruik is gemaakt. Het blijkt dat om te zoeken naar factoren in de bestanden er handig gebruik gemaakt kan worden van verschillende zoekprogramma's. In dit hoofdstuk wordt geprobeerd antwoord te geven op de volgende vragen: Is er een alternatieve techniek om het coderen (m.b.v. traditionele methode) te vergemakkelijken of te verbeteren? En kan met behulp van een eenvoudige macro dit coderingsproces versneld worden? Zijn er eventueel nog andere hulpmiddelen dan die gebruikt zijn in hoofdstuk 2 en 3? Bij het gebruik van de spreadsheet (Excel) kunnen een aantal processen versneld worden met behulp van een VBcode. Zo kan op een simpele en snelle manier gecodeerde data verandert, toegevoegd of verwijdert worden zonder dat de gebruiker hierbij extra aanpassingen moet doen. Ook is het gebruikte computerprogramma Codas een extra ondersteuning gebleken bij dit onderzoek. Dit wordt bij de resultaten in hoofdstuk 5 (paragraaf 5.5.) besproken. 4.1.1. Een relevant zoeksysteem Het is aan te bevelen om over een relevant zoeksysteem te beschikken. Zoals gezegd is gewerkt met Word (open file) en Windows (zoeken naar bestanden en mappen). Hiermee kun je namelijk zoeken op trefwoorden binnen tekstbestanden. Zo heb ik de zoekoptie binnen Word (open file) gebruikt en als extra controle daarop is ook de optie 'zoeken bestanden' in Windows (zoeken naar bestanden en mappen) zelf gebruikt. Het laatste programma zoekt naar exacte treffers, ook binnen een bepaald woord. Het Word zoekprogramma zoekt meer naar een woord dat erop lijkt (matchword) en kijkt wanneer twee zoektermen of meer worden ingetypt naar woorden die dicht bij de eerste zoekterm in de tekst staan. Het op deze manier zoeken naar treffers lijkt zeer veel op internet zoekmachines (search engine) waar door middel van het invoeren van een zoekterm binnen bestaande sites gezocht kan worden naar documenten waarin die term voorkomt. Het ligt daarom voor de hand om ter verbetering van de door mij gebruikte zoekprogramma's een zoekmachine te maken die gebaseerd is op een internet-zoekmachine. Wellicht kan via een soort gespecificeerde internet 'search-engine' een beter resultaat voor het zoeken naar bepaalde factoren binnen een bepaalde groep bestanden gevonden worden. Enkele zoekopties die binnen internet search engines gebruikt worden: Match any: de standaardinstelling, zoeken naar een of meer opgegeven woorden. Het nadeel hiervan dat alles aangegeven wordt, maar toch weer geen synoniemen. Match all: zoeken naar alle opgegeven woorden met behulp van het 'plusteken' (+). Exclude: woorden uitsluiten m.b.v. 'minteken' (-). Het komt niet vaak voor dat woorden uitgesloten moeten worden, tenzij het bijvoorbeeld om oud recht zou gaan. Booleans: gebruik van logische termen zoals, AND, NOT, OR en NEAR die tussen verschillende zoekwoorden worden gezet om een geavanceerde zoekvraag te stellen. Dit kan praktisch zijn bij het zoeken naar bepaalde groepen van woorden die dicht bij elkaar staan. Phrase searching: zoeken naar een letterlijke frase door de woorden tussen dubbele aanhalingstekens te zetten ("). Wildcard: zoeken naar delen van woorden door sterretje te gebruiken (*). Dit kan handig zijn bij het zoeken naar een situatie (woord) waaruit bepaalde rechten voortvloeien. Je zoekt naar bijvoorbeeld hypotheekrecht, maar soms komt in de tekst alleen voor de zin: er is een hypotheek gevestigd, de eiser doet beroep op dit recht. Je zoekterm wordt dan: hypotheek*, zodat deze tekst niet wordt overgeslagen wanneer de term hypotheekrecht wordt ingevoerd. Stemming: optie die een wildcard overbodig kan maken. Uppercase/lowercase: onderscheid tussen hoofdletters en kleine letters. Case sensitive. Hier kan bijvoorbeeld gekeken worden naar het verschil tussen eigennamen en beroepen. Bij arresten kan de plaats waar de procedure heeft plaatsgevonden beter gevonden worden. Bij het zoeken naar aanwezigheid van bepaalde factoren kan het dus effectiever en efficiënter werken om gebruik te maken van een zoekmachine. Dit is van belang omdat het programma Codas niet of moeilijk op één woord kan zoeken. Het enige dat kan is bestanden te selecteren die dat woord ook hebben en dan maar hopen dat Codas de rest ook ziet. Het is gebleken dat dit niet goed werkt. Eveneens is het niet mogelijk de synoniemen eruit te halen, ondanks dat Codas naar de tekstuele samenhang kijkt. Tenslotte is het niet zeker hoe Codas dubbele ontkenningen herkent als zijnde bevestigende of ontkennende tekst.

25

Dan kan als volgt een lijst met eigenschappen voor een zoekmachine samengesteld worden: -

Een zoeksysteem dat op een trefwoord zoekt; of/en op een combinatie van woorden die letterlijk teruggevonden kunnen worden; of/en een combinatie van woorden waarbij het ene woord in de buurt van het andere staat. (Windows zoeken bestanden en mappen, personen) dat een lijst van synoniemen kan gebruiken dat op z'n minst dubbele ontkenningen aangeeft zodat daar extra op gelet kan worden, of die dubbele ontkenningen als bevestiging herkent.

Het nadeel van een dergelijk zoekprogramma voor Windows, kan liggen in het feit dat door de grafische weergave en andere besturingstekortkomingen het niet snel/goed zal functioneren. Bovendien bestaat een dergelijk programma nog niet en moet het dus geschreven worden en dan is het nog maar de vraag of het naar believen werkt. Het voordeel is dat de theorie erachter hetzelfde blijft, en het omprogrammeren naar een ander programma dat efficiënter werkt goed mogelijk is. Als het programma werkt bespaart het enorm veel tijd met het zoeken en controleren van de data. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn om via Track Changes de gevonden tekstbestanden te gaan vergelijken. Het probleem is dat dit veel te feitelijk is. Alle verschillen en overeenkomsten worden aangegeven, en daar houdt het precies op. Er zal dan toch nog bijvoorbeeld een woordenlijst aangemaakt moeten worden met daarop toegepast enkele berekeningen zodat het resultaat overzichtelijk gepresenteerd kan worden. Misschien kan het Codas programma aangepast worden aan dergelijke wensen. Of wellicht kan een heel nieuw programma gemaakt worden voor Windows dat een beetje op Codas lijkt. 4.1.2. Een macro voor het versnellen van de codering en de crossvalidatie Er kan een macro aangemaakt worden m.b.v. de Visual Basic Editor (VBE). De editor is te vinden in Excel onder het menu ‘Extra/Macro’ en de sneltoets Alt+F11. Het werken met VBE is minder moeilijk dan het lijkt, maar het programma mist natuurlijk belangrijk ontwikkelingsgereedschap (developing tools) die Visual Basic 6.0 (VBA) wel heeft. Je kunt met VBE slechts een paar macro's maken en die uitwerken in computercode, of ten hoogste een paar zeer eenvoudige tekstboxen maken die een bepaalde actie automatiseren. Hieronder volgt een korte uiteenzetting van de mogelijkheden die eventueel voor vervolgonderzoek van belang zouden kunnen zijn: Wat er reeds minimaal aanwezig is: - het aantal sheets in het Workbook is beperkt tot twee sheets. - in sheet1 wordt de codering ingevoerd en enkele berekeningen gemaakt zoals: in kolom A: intercept, B: slope en C: correl enz. - In sheet2 staan de berekeningen van het gewicht van de factoren zoals die in sheet1 zijn gecodeerd. Ook zijn de standaarddeviatie en de waarden berekend. Verder zijn de predikties en aangepaste predikties in de laatste rij te vinden. De grafiek (Chart) tenslotte laat een bepaalde sorteringsselectie zien. Cellen met tekst en waardes uit sheet2 kun je laten refereren aan sheet1, zodat wanneer je tekst of waardes veranderd in sheet1, dit tegelijkertijd op exact dezelfde wijze in sheet2 gebeurt. In sheet2 moet een variabele Range aangegeven worden op het aantal te selecteren cellen en de cellen van de laatste Row vanaf Column G. De eerste Range wordt benoemd met 'MyRange' en de laatste Range met 'SortKey'. Dit is van belang voor de VB-code en voor het volgende. Door in de laatste sheet de data selecteren wordt in de Chart een weergave verkregen waarbij de zaken wat de prediktie betreft op de uitkomst van laag naar hoog geselecteerd zijn. Als dit niet gedaan wordt kunnen alleen de bestaande codes in sheet1 veranderd worden, dus zonder dat de Range van de rijen en kolommen veranderd. Stel er moeten factoren gewist of ingevoegd, en kolommen (dus zaken) verwijderd of ingevoegd worden dan is de Range van de data veranderd en is de VB-code in sheet2 onbruikbaar. Je verwijdert dan de verkeerde rijen of kolommen, aangezien het een andere rangschikking betreft. Het kan makkelijker zijn om een een Left_Click event te maken, zodat wanneer je een gehele rij of kolom selecteert je wanneer je Right_Click geeft en kiest Delete of Insert er een messagebox oftewel een form verschijnt die de gebruiker door de events heen sleept. Daardoor is de controle op het hele gebeuren groter. Het is wel een stuk gebruiksonvriendelijker geworden, omdat dan toch weer extra handelingen verricht moeten worden. Het moet ook kunnen om het niet-visueel te laten gebeuren. Dit vereist enige kennis van programmeertaal VBA 6.0 en het beschikken over het programma zelf.

26

Het formulier ziet er dan ongeveer zo uit: twee tabbladen. Het eerste tabblad vermeldt een keuze uit verwijderen van factoren (Rows) of zaken (Columns). Na de keuze gemaakt te hebben met de optionbuttons, kan op de commandbuttons 'OK' of 'Cancel' gedrukt worden. Tabblad 2 geeft een keuze tussen de in te voegen factoren en zaken aan. Een ander idee is nog om een extra commandbutton te ontwerpen met een bijbehorende checkbox waarin gekozen kan worden voor de juiste actie. Daar moet dan een lijst van de rijen en/of kolommen weergegeven worden. 4.1.3. De Visual Basic-code: Selection Change Door gebruik te maken van een VB-code kan een aantal standaard toepassingen geautomatiseerd worden. Hieronder volgt de VBE-code die in sheet2 gezet is onder het object Worksheet, de procedure is SelectionChange. Dit blijkt vooral bij de crossvalidatie van grote nut te zijn. Option Explicit Private Sub Worksheet_SelectionChange (ByVal Target As Excel.Range) 'code voor selecteren van codering van (onberekende) zaken Range("MyRange").Sort _ Key1:=Range("G1"), _ Order1:=xlAscending, _ Header:=xlGuess, _ OrderCustom:=1, _ MatchCase:=False, _ Orientation:=xlLeftToRight 'code voor het selecteren van de berekende sterke en zwakke zaken Range("MyRange").Sort _ Key1:=Range("SortKey"), _ Order1:=xlAscending, _ Header:=xlGuess, _ OrderCustom:=1, _ MatchCase:=False, _ Orientation:=xlLeftToRight End sub In het kader van deze scriptie is niet verder gezocht naar een code om gegevens te kunnen invoeren en verwijderen. Daarvoor was het ontwikkelingsprogramma Visual Basic 6.0 vereist. Met de 'selection change'-code kan slechts een bestaand (template) veld met data bewerkt worden. Die data kunnen wel veranderd worden. Wanneer rijen en kolommen met data verwijderd of ingevoegd moeten worden, dient de 'code voor het selecteren van de berekende sterke en zwakke zaken' uitgezet te worden. Dit gebeurt door een apostrof voor de betreffende code te plaatsen. De tekst wordt dan groen. De hier weergegeven code zorgt ervoor dat wanneer in het veld geklikt wordt de geselecteerde gegevens automatisch gesorteerd worden en weergegeven in de grafiek. 4.2. De discussie Het ligt voor de hand een relevant zoeksysteem te construeren, zodat bij de handmatige methode ook sneller naar de factoren gezocht kan worden, want met Codas werkt dit niet en dan nog slechts als extra corrector omdat immers in eerste instantie een snellere en zekere manier van zoeken en vinden is gevonden. Ook wordt hier quantisatie besproken. 4.2.1. Een ander alternatief hulpmiddel: quantisatie Quantize72 is een term die gebruikt wordt in de muziek en met name bij het componeren met behulp van speciaal daarvoor ontwikkelde software. De functie wordt gebruikt om noten naar bepaalde maatposities te verplaatsen, om de timing van een opname te verbeteren. De waarde Quantize instellingen bepaalt de maatpositie waarop men de 72

Definitie en voorbeeld uit de handleiding van Music Studio De Luxe 1997 van Magix.

27

noten wil quantiseren. Staat de waarde bijvoorbeeld op 16, dan worden de noten naar de dichtstbijgelegen 16e noot positie van de maat verschoven. Met de quantisatiewaarde 4 worden de noten naar de dichtstbijgelegen kwartnoot verschoven. De waarde wordt in percentages aangegeven. Percentages onder 100 procent noemt men quantisatie bij benadering. Een voorbeeld: een noot is 12 hoeveelheden verwijderd van de ideale positie. Een wijzigingspercentage van 100 procent zou de noot exact naar de ideale positie, dus 12 hoeveelheden verplaatsen. Met een wijzigingspercentage van 50 procent zou de noot alleen in de richting van de ideale positie worden verschoven en wel 50 procent van de afstand, dus 6 hoeveelheden. Het zijn de kleine onzuiverheden in de timing die een niet onbelangrijke bijdrage leveren aan dat wat wij in een muziekstuk Feeling of artistieke uitdrukking. Het is van belang daarom eerst een quantisatie bij benadering in te stellen, zonder meteen de uitdrukking van het muziekstuk compleet te corrigeren. Wellicht zou door middel van het onderzoek van mevr. Combrink en anderen een soort standaardmodel, database of juridisch informatiesysteem opgesteld kunnen worden waarin de sterke en zwakke zaken en factoren worden weergegeven. De gegevens in deze database zijn echter slechts als richtlijn te gebruiken – dus niet een quantize van 100 procent. Het is de bedoeling een jurist, advocaat of rechter een hulpmiddel aan te reiken in geval van bijvoorbeeld tijdnood of gebrek aan kennis (ontstaan door tijdnood of de moeilijkheidsgraad van de zaak). Het voordeel van een dergelijk systeem zou kunnen zijn dat procespartijen die een minder goede advocaat hebben toch wellicht beter verdedigd kunnen worden en op zijn minst een betere kans van slagen hebben. Het enige nadeel is dat deze databases nog nauwelijks bestaan. Ook is van belang de vraag of het wenselijk is om zowel op privaatrechtelijk, publiekrechtelijk als strafrechtelijk een dergelijk systeem te hebben. Weliswaar is het wenselijk om dossieronderzoek te vergemakkelijken, maar met onderzoek van gepubliceerde arresten van de Hoge Raad kan op zijn minst een minimale vorm van betere rechtszekerheid en rechtsbescherming bereikt worden. De verwezenlijking van een dergelijk systeem zou er als volgt uit kunnen zien. Je zou kunnen zoeken op trefwoord waarbij het systeem dan de relevante zaken weergeeft (dit bestaat al) en de sterkte van de zaak en het gewicht van de factor weergeeft. Ook zou nog gedacht kunnen worden aan het weergeven van relevante literatuur en internetbronnen (dit bestaat inmiddels ook al). Dit zou dan bijvoorbeeld aan een bestaande database van een bibliotheek kunnen worden gekoppeld. Het is voor de snelheid van het onderzoek funest dat online met internet of een ander netwerk gewerkt kan worden. 4.2.2. Mens versus machine Weliswaar heb ik geen aangeboren aversie ten opzichte van techniek in het bijzonder computers en alles wat daarbij hoort, maar ik ben van mening dat door gebruik van computers andere menselijke kwaliteiten verloren kunnen gaan. Het is nuttig om te zorgen dat je een systeem krijgt waarbij een computerprogramma de meeste, belangrijkste tijdrovende functies overneemt (automatisering). Echter, computers kunnen niet nadenken, zijn niet inventief, kunnen geen grenzen verleggen, kortom zijn zeker voor een onderzoeker eerder een RAMP73 dan een REMP.

73

Ik wil hier kort ingaan op de wijze woorden van civiel ingenieur Wim Korf die sprak op het verjaardagssymposium van prof.dr.ir. J.F. Agema, oud-hoogleraar Waterbouwkunde (universiteit Delft). Ik ben het roerend met hem eens als hij zegt dat we technisch vernieuwend moeten blijven, grenzen verleggen, nieuwsgierig zijn, dingen blijven uitproberen, ook als we denken dat het niet kan. Oftewel: blijf puber! Daar is prof. Agema met zijn nog altijd durende bevlogenheid voor zijn werk ondanks zijn tachtigjarige leeftijd (en hij werkt nog steeds) een levend bewijs van. Dat zou ook in andere wetenschappelijke disciplines zo behoren te zijn.

28

Hoofdstuk 5: De resultaten en de conclusie Inleiding Hieronder zal voordat de resultaten van het onderzoek (de basisrangorde) volgen eerst de crossvalidatie van de resultaten uit grafiek 6b besproken worden. Dan volgen in paragraaf 5.2. de resultaten met betrekking tot de werkwijze van de handmatige methode en de daarbij gebruikte zoekmethodes. De resultaten van de werkwijze met Codas staan in paragraaf 5.3. Omdat de Codas methode als corrector op de handmatige methode is gebruikt wordt in paragraaf 5.3. opgesomd met welke zaken de kans het grootst is om te winnen of te verliezen. In paragraaf 5.3.1. worden kort de vijf sterkste en zwakste factoren van het gehele onderzoek opgesomd. Daarna worden in de daaropvolgende paragrafen de sterkste, zwakste en afwijkende zaken besproken. Hierbij zal worden ingegaan op de (juridische) inhoud van de zaak aan de hand van de gevonden resultaten en de plaats van de zaak in de literatuur. Ook zal voor elke zaak apart ingegaan worden op enkele sterke factoren. In de laatste paragraaf wordt de (samenvattende) conclusie met betrekking tot de resultaten van het gehele onderzoek uiteengezet. Voor zover mogelijk wordt antwoord gegeven op de vragen (de probleemstelling) zoals die gesteld zijn in paragraaf 1.1. 5.1. De crossvalidatie Om de gegevens van het uit het onderzoek ontstane model op geldigheid te toetsen is gebruik gemaakt van de crossvalidatiemethode.74 Het betreft niet de traditionele crossvalidatiemethode maar een alternatieve methode ontworpen door De Mulder75. De methode bestaat uit de volgende stappen76: 1. Het per zaak berekenen van een tweede denkbeeldige rangorde, door aan elke zaak fictief een tegengestelde beslissing toe te kennen. 2. Het per zaak vergelijken van de rangorde met de werkelijke en de fictieve beslissing en het kiezen van het best passende alternatief aan de hand van enkele keuzecriteria: a. Het aantal zaken dat in elk der rangorden fout gaat; b. De rangschikking van de zaak zelf; c. De afstand van de omgepoolde zaak tot de scheidslijn, gemeten in het aantal zaken, waarbij de totale afstand van de verst gelegen zaak op 1,00 wordt gesteld.77 3. Het toekennen van een validiteitoordeel aan de resultaten van deze vergelijking. Omdat Codas als corrector op de handmatige methode is gebruikt zal de crossvalidatie alleen op de resultaten van de Codas methode toegepast worden. Het betreft de resultaten zoals in grafiek 6b zijn weergegeven. Net als door mevr. Combrink-Kuiters wordt door mij ook de enkelvoudige regressiemethode toegepast. Deze methode (zie voor het resultaat paragraaf 5.1.1.) berekent voor elke beslissing een prediktiescore door zoveel mogelijk informatie uit het onderzoeksmateriaal te benutten.78 5.1.1. Grafiek 6b: het prediktiemodel Uit grafiek 6b blijkt dat in de basisrangorde de zaken 47 en 23 afwijken (fout gaan). Het omslagpunt of de scheidslijn is het punt in de grafiek waarbij de zaken van –1 naar +1 springen. In grafiek 6b is dat zaak 71, en van rechts naar links gelezen zaak 1379. Nu moeten de twee stappen uit de vorige paragraaf uitgevoerd worden. Iedere zaak zal één voor één omgepoold worden (stap 1 van paragraaf 5.1) en aan de hand van de bovenstaande criteria (stap 2; a, b en c van paragraaf 5.1.) getoetst worden. Overigens is voor het ompolen waarbij de gegevens automatisch in de grafiek gesorteerd worden een macro ontwikkeld (paragraaf 4.1.3.). In de tabel hieronder volgen alleen zaken waarvan bij het ompolen (stap 1) blijkt uit de grafiek dat er meerdere zaken in de rangorde fout gaan. 74

Combrink-Kuiters 1998, p. 213. De Mulder 1984, p. 204. 76 Combrink-Kuiters 1998, p. 217 e.v. 77 Voor een uitvoerige uitleg zie Combrink-Kuiters 1998, p. 229 e.v. 78 Combrink-Kuiters 1998, p. 212. 79 Zie paragraaf 5.3.2.3. voor een nadere uitleg van deze zaken. 75

29

Zaak 47 en 23 zijn in dit onderzoek de zaken die fout gaan. In de onderstaande tabel worden die voor het gemak tussen haakjes gezet wanneer deze bij de crossvalidatie ook fout blijven gaan. Eerst wordt zaak 23 omgepoold, waarbij zaak 71 en 47 fout gaan (a). De rangschikking (b) is echter goed, zodat aan het criterium van punt 2c niet toegekomen wordt. De codering volgens de handmatige methode en de Codas methode is –1. Deze zaak was dus ten aanzien van het juridisch item negatief beslist en na crossvalidatie blijft dat zo. Bij zaak 49 is te zien dat de zaak in de rangschikking naast zaak 71, 23 en 47 fout gaat. De afstand van de scheidslijn (het omslagpunt) is echter kleiner geworden (2c). Bij dit criterium geldt: hoe verder de zaak van de scheidslijn ligt, hoe sterker de zaak is. Aangezien de afstand na ompolen veel kleiner is geworden is de zaak veel zwakker geworden en was de oorspronkelijke codering juist(er). 1. Zaaknr. 23 47 71 35 49 63 65 13 67 32

2a. fout zaak 71 (en 47) zaak 71 (en 23) (zaak 23 en 47) zaak 13 (en 47) zaak 49, 71 (23 en 47) (zaak 23 en 47) zaak 71 (en 47) zaak 71 (en 47) (zaak 47 en 23) zaak 71 (47 en 23)

2b. rangschikking Goed Goed Goed Goed Fout Goed Goed Goed Goed Goed

2c. afstand

van 0,85 naar 0,14

Handmatig + + + + + +

Codas + + + + + +

Bij zaken die fout gaan is het mogelijk dat het een zaak betreft waar de rechters een uitzondering op de hoofdregel hebben gemaakt. In de laatste kolommen is te zien wat de codering van de beslissing is geweest met behulp van de handmatige methode en de Codas methode (bijlage 4). Dit is van belang omdat het de functie van Codas als corrector op de handmatige methode aantoont. Het resultaat van de handmatige methode is hetzelfde gebleven na crossvalidatie zodat 18 zaken positief en 35 zaken negatief gecodeerd zijn, waardoor de a-priori kans80 en het aantal goede voorspellingen op 51% ligt.81 5.2. De resultaten van de werkwijze met de handmatige methode Omdat Codas als corrector op de handmatige methode is gehanteerd en bij de crossvalidatie gebleken is dat dit ook werkt, wordt hier niet verder ingegaan op de uitkomst van het onderzoek zelf. Dit zal in de volgende paragraaf geschieden. Wel is gebleken dat bij het zoeken naar factoren in de verschillende arresten, het gebruik van zoekcommando's van Windows en Word zeer snel en accuraat kunnen werken door op trefwoorden te zoeken, hoewel er af en toe linguïstische problemen optreden. Hierbij moet gedacht worden aan het feit dat voor sommige woorden synoniemen bestaan of dat een woord in een andere context een totaal verschillende betekenis kan hebben. Bijvoorbeeld het woord pand kan huis betekenen. Ook kwam voor; ergens pand(recht) op vestigen art. 3:236 e.v. BW. Met behulp van de computercommando’s wordt naar exacte woorden gezocht, waardoor vaak een lettercombinatie in een ander woord wordt teruggevonden, bijvoorbeeld 'afschuwelijke ervaringen' waarbij uiteraard gezocht is naar het woord huwelijk. 5.3. De resultaten van de werkwijze met de Codas methode Deze methode wijkt in principe niet veel af van de handmatige methode maar laat duidelijk zien dat met betrekking tot de codering van de beslissing in de verschillende zaken de belangrijkste rol als corrector is weggelegd. Wat betreft het zoeken naar de factoren is het een vrij omslachtige en vaak onmogelijke methode om naar aanwezigheid van die factoren in andere zaaksbestanden te zoeken. Codas selecteert moeilijk of nauwelijks op enkele woorden. Daar was het programma oorspronkelijk ook niet voor bedoeld. Bovendien treden ook hier linguïstische problemen op:

80 81

Reeds bekend aandeel van de meest voorkomende beslissing in een gegeven onderzoeksbestand, Combrink-Kuiters 1998, p. 214. Combrink-Kuiters 1998, p. 263.

30

1. 2. 3. 4. 5.

Synoniemen, eigennamen en soortnamen worden niet herkend. Dubbele ontkenningen worden niet herkend. Vreemde talen worden niet als zodanig herkend. Verwijzingen die slechts in de noot of de conclusie van de A-G staan slaat Codas niet over. Bij getallenreeksen geeft Codas aan dat het om een fout gaat, terwijl dat inhoudelijk meestal niet van belang is. Het gaat dan bijvoorbeeld om een klein overzicht van de nog uit te keren geldbedragen van bevoorrechte schuldeisers. 6. Het vinden van factoren, of een controle daarop van Codas op de handmatige methode werkt slecht, omdat er linguïstische en inhoudelijke problemen ontstaan. Codas geeft niet aan of een bepaald woord in de tekst voorkomt en hoe vaak dat woord in de tekst voorkomt (zie paragraaf 3.4.3.). 7. Het zoeksysteem geeft niet aan dat het om een Europees, of internationaal geval gaat of bij wat voor soort instelling er geprocedeerd is, kantonrechter, rechtbank, Hof, HR of arbitrage. Codas herkent wel: 1. De relevantie van de zaken ten opzichte van de verzameling bestanden aan de hand van de samenstelling van de tekst. Door de zaken wat inhoud betreft met elkaar te vergelijken ontstaat een bepaalde rangorde. Er hoeft hierbij nog geen berekening gemaakt te worden (zie bijlage 3). 2. De codering van de beslissing kan voor een groot gedeelte door Codas bepaald en gecontroleerd worden (bijlage 4). 3. Factoren waarbij geen inhoudelijke en linguïstische problemen ontstonden, zoals bij factor 42 (zie paragraaf 3.4.3.). 5.3.1. De sterkste en de zwakste factoren Hieronder volgen de vijf sterkste factoren en daarnaast de vijf zwakste factoren (zie voor de factorenlijst ook bijlage 2). Sterkste factor 42 37 6 61 34

Correl -0,40 -0,37 0,34 0,31 -0,30

Zwakste factor 8, 53, 67, 71, 81, 86, 97 98 4 27 84

Correl 0,00325 -0,0047 -0,0060 0,01353 0,02595

De factoren waarmee de meeste kans bestaat om een zaak te verliezen (krijgt de crediteur zijn geld) zijn: Feit 42: Er is sprake van cessie. Feit 37: Het betreft het salaris van de curator. Feit 34: Het betreft een paritas creditorum. De factoren waarmee de meeste kans bestaat om een zaak te winnen zijn: Feit 6: Het gaat om huwelijk(se voorwaarden). Feit 61: In de tekst is sprake van art. 6 EVRM. Weliswaar wegen zwakke feiten nauwelijks mee in de uitkomst van een zaak, toch volgen hieronder enkele zeer zwakke feiten. Het is interessant om te zien welke feiten nauwelijks invloed hebben op het verliezen of winnen van een zaak. Vaak hangt het van de omstandigheden van het geval af of een zaak met deze feiten positief of negatief beslist wordt. De zwakste factoren die voorkwamen in zaken die gewonnen zijn: Feit 8: Er is sprake van een machtigingsvordering. Feit 53: Het tijdsverloop tussen het faillissement en de uitspraak in eerste instantie is langer dan 1 jaar. Feit 67: Het betreft Frans recht. Feit 71: Frankrijk wordt in het arrest genoemd.

31

Feit 81: De Jong maakt deel uit van de beslissende rechters. Feit 86: Minkenhof maakt deel uit van de beslissende rechters. Feit 97: Verburgh maakt deel uit van de beslissende rechters. Feit 27: Er is beslag gelegd. Feit 84: Drion maakt deel uit van de beslissende rechters. De zwakste factoren die voorkwamen in zaken die verloren zijn: Feit 98: Van den Blink maakt deel uit van de beslissende rechters. Feit 4: Het betreft fiduciaire eigendom. 5.3.2. De zaken In paragraaf 5.3.2.1. en 5.3.2.2. worden de vijf sterkste zaken waarbij de kans om te winnen of te verliezen groot is besproken. De sterkste zaken waarbij de kans om te winnen het grootst is staan in de linker kolom van de onderstaande tabel en de sterkste zaken waarbij de kans om te verliezen het grootst is staan in de rechter kolom. In paragraaf 5.3.2.3. worden de zwakste zaken besproken. Zaak 22 72 53 59 73

Sterkte 1,46 1,36 1,24 1,18 0,99

Zaak 61 60 45 18 48

Sterkte -2,76 -2,06 -1,65 -1,63 -1,62

De weergegeven sterkte in de tabel betreft hier niet het gewicht. Dit geldt ook voor de weergave van de sterkte van een feit dat gebruikt wordt om factoren binnen een sterke of zwakke zaak toe te lichten82. 5.3.2.1. De sterkste zaken met de meeste kans om te winnen Wanneer sprake is van een factor die tot de sterkste of zwakste factoren in het algemeen behoort is een sterretje toegevoegd (zie paragraaf 5.3.1.). De meeste kans op een positieve beslissing is er bij zaak 22: HR 3 oktober 1980, NJ 1980, 643 Imperial/Waanders. In dit arrest was sprake van een actio Pauliana waarbij benadeling onder bijkomende omstandigheden meer kan inhouden dan louter vermogensvermindering. Het betrof hier een actio Pauliana buiten faillissement.83 Uit dit onderzoek is gebleken dat het sterkst meeweegt dat het om een huwelijk gaat, dat een bepaald huwelijksvermogensregime impliceert (factor 6* met sterkte 1). Uit de tekst blijkt dat het om internationaal privaatrecht gaat (factor 64: 0,50). Factoren die bijdragen aan een negatieve beslissing: Er was sprake van benadeling van de schuldeiser (factor 17: -0,6) dat zich in de actio Pauliana verwezenlijkte en het ging om het salaris van de curator (factor 37*: -0,58). In de essentie van het arrest worden factor 6*, 37* en 64 niet als zodanig genoemd. Uit de tekst blijkt verder dat de bijkomende omstandigheden van doorslaggevend belang zijn voor een negatieve beslissing (factor 33: -0,42). Zaak 72: HR 27 juni 1997, NJ 1998, 82. Het is van belang dat de Ontvanger op grond van de Invorderingswet onder voorwaarden is toegestaan faillissement van de belastingschuldige aan te vragen. De Ontvanger moet op grond van art. 3 lid 3 van de Leidraad Invordering over een ministeriële machtiging beschikken voordat het faillissement aangevraagd kan worden. In dit arrest was het laatste niet gebeurd. Behoudens bijzondere omstandigheden, is het een onrechtmatige overheidsdaad indien de ontvanger zich niet aan de gepubliceerde beleidsregels houdt terwijl de belanghebbende zich er wel op beroept.84 Uit dit onderzoek bleek dat een sterke factor is, dat er sprake is van alimentatie (factor 7*: 1,0). 82

De volgende formule is in de spreadsheet gebruikt: slope + intercept * codering van factoren. Van Sint Truiden 1997, p. 212. 84 Men zie met name HR 13 januari 1989, BNB 1989/129, NJ 1990, 211 (Gasus GmbH/Ontvanger). 83

32

Factoren die bij zouden dragen tot een negatieve beslissing: Er is sprake van verrekening (factor 25*: -0,55) en er is een bank bij het faillissement betrokken (factor 19: -0,46). Het blijkt dat er raakvlakken zijn met Europees recht (factor 60: -0,43). Dat het om bijzondere omstandigheden gaat is ook van belang (factor 33: -0,42). Zaak 53: HR 19 januari 1990, NJ 1991, 213, Medema/Salaris curator. Dit arrest ging over de vraag of bij vaststelling van het salaris van de curator de gefailleerde en derden over de hoogte daarvan kunnen klagen. Derden kunnen dit niet doen door bijvoorbeeld verzet tegen de uitdelingslijst te doen.85 In de regel hoeft de gefailleerde niet vóór de inbewaringstelling te worden gehoord. Volgens de Hoge Raad moet als de gefailleerde niet van tevoren is gehoord of opgeroepen, mede gezien art. 5 lid 3 EVRM, wel onmiddellijk na de tenuitvoerlegging van het bevel tot inbewaringstelling door de rechtbank worden gehoord.86 De curator kan dit als rechtstreeks belanghebbende wel doen.87 Verder heeft de Hoge Raad uitgemaakt dat een salarisvaststelling niet hoeft te worden gemotiveerd. Dat er raakvlakken zijn met Europees recht (factor 60: 0,42) blijkt duidelijk en dat de positieve beslissing van de rechter ten grondslag ligt aan beroep op het EVRM is ook duidelijk (factor 61*: 0,60). Factoren die bij zouden dragen tot een negatieve beslissing: De bewijslast van partijen (factor 36: -0,44) en het salaris van de curator zijn van belang (factor 37*: -0,58). Hier lijkt het dat de rechter Bloembergen de doorslag zou geven voor een negatieve beslissing (factor 99: -0,66). Omdat dit vreemd voorkomt volgt hieronder een rijtje met de rechters die meebeslisten in deze zaak. Rechter Ras Haak Roelvink Bloembergen De Groot

Sterkte -0,16 -0,14 -0,40 -0,66 + 0,25

Zo bezien zouden de meeste rechters bij moeten dragen aan een negatieve beslissing. Echter uit de tekst van het arrest blijkt dat deze zaak positief beslist moet worden. Ook bij de crossvalidatie is gebleken dat de zaak positief behoort te zijn beslist. Het is mogelijk dat De Groot de enige rechter was die niet zat te slapen, maar hier is geen concreet bewijs van. Zaak 59: HR 10 mei 1996, NJ 1996, 524, Travelline/CZAV. De HR besliste dat de enkele omstandigheid dat een schuldeiser een recht van hypotheek heeft op een aan de schuldenaar toebehorend goed, niet betekent dat de hypotheekhouder geen bevoegdheid heeft om, als de schuldenaar in een toestand verkeert van te hebben opgehouden met betalen, zijn faillietverklaring te verzoeken88. Er is geen sprake van misbruik van bevoegdheid art. 3:13 BW. Travelline heeft geen andere omstandigheden aangevoerd, waardoor in dit geval anders beslist zou zijn. Er is beroep op art. 6 EVRM gedaan (factor 61*: 0,60). Factoren die bij zouden dragen tot een negatieve beslissing: Verder woog de factor dat partijen een beding hadden opgemaakt (factor 44: -0,55) ook mee. Dat de bewijslast ter sprake kwam is door de HR nog eens extra benadrukt terwijl uit het onderzoek blijkt dat dit absoluut gezien niet de sterkste factor was (factor 36: -0,44), maar dit kwam wel tot uitdrukking in factor 44. Een beding is een bewijsmiddel bij uitstek. Dat het in het arrest niet om een vorm van zekerheidstellen ging woog ook zwaar mee (factor 29: -0,60). Er is een bank bij het faillissement betrokken (factor 19: -0,46). Zaak 73: HR 31 mei 1996, NJ 1998, 108, p. 116 b-s, C/Vleeschmeesters. Volgens de HR stond een Franse wetsbepaling niet aan de verhaalsmogelijkheid in de weg om beslag te leggen op zich in Nederland bevindende vermogensbestanddelen. Het ging hier met name om de territoriale werking van faillissement. Een in een ander land uitgesproken faillissement heeft territoriale werking. De rechtsgevolgen van het franse faillissement werken 85

Rb. Amsterdam 16 oktober 1936, NJ 1936, p. 1061. Van Sint Truiden 1997, p. 74 en 138. 87 HR 3 juli 1989, NJ 1989, 770. 88 Vergelijk HR 18 juni 1982, NJ 1983, 1. 86

33

door in Nederland, zodat onvoldane crediteuren zich kunnen verhalen op in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen van een (voormalige) failliet.89 Uit het onderzoek blijkt dat het gaat om internationaal privaatrecht (factor 64: 0,50). De zaak vertoont raakvlakken met Europees recht (factor 60: 0,42). Echter, het feit dat er sprake is van art. 6 EVRM zou op een negatieve beslissing kunnen duiden (factor 61*: -0,41). Factoren die bij zouden dragen tot een negatieve beslissing: Er is een bank bij het faillissement betrokken (factor 19: -0,46). De bewijslast van partijen komt ter sprake (factor 36: -0,44). Het feit dat er vreemd recht wordt genoemd - in deze zaak Frans recht – is van belang (factor 65: -0,43). 5.3.2.2. De sterkste zaken met de meeste kans om te verliezen De sterkste zaak met de meeste kans op verlies is zaak 61, HR 15 september 1995, NJ 1996, 629. Het ging hier om de bevoegdheid van de curator om namens de schuldeisers een vordering in te stellen tegen benadeling door de betrokken notaris. Hieronder volgt een lijstje van factoren met een sterkte van precies -1: -

factor 5: Er is sprake van vermogensschade. factor 11: Er is sprake van samenloop (van vorderingen). factor 12: Er is een noodregeling van toepassing. factor 32: Er was sprake van vertrouwen op deskundigen. factor 42: Er is sprake van cessie (*). factor 46: Het betreft professionele partijen. factor 55: De zaak heeft raakpunten met het strafrecht. factor 106: De rechter Heemskerk maakt deel uit van de beslissende rechters.

Factoren die bij zouden dragen tot een positieve beslissing: Het feit dat de stelplicht van partijen aan bod komt is de enige factor die zou kunnen bijdragen aan een positieve beslissing (factor 35: 0,33). Het vorige arrest sluit aan bij zaak 60, HR 23 december 1994, NJ 1996, 627 dat over de aansprakelijkheid van notarissen voor ambtsverrichtingen ging. De uitspraak van het arrest is van belang in verband met de reikwijdte van de actie uit onrechtmatige daad -bij handelingen die in wezen een paulianeus karakter hebben- en de weren van de desbetreffende gedaagde tegen de curator als vertegenwoordiger van de gezamenlijke schuldeisers.90. In deze zaak komt geen enkele factor voor die bij zou dragen tot een positieve beslissing. Ook in deze zaak betreft het factoren met sterkte van -1: -

factor 12: factor 32: factor 42: factor 46:

Er is een noodregeling van toepassing. Er was sprake van vertrouwen op deskundigen. Er is sprake van cessie (*). Het betreft professionele partijen.

Zaak 45: HR 8 juli 1987, NJ 1988, 104, Loeffen/Mees en Hope. Het ging hier om een beroep op de actio Pauliana van art. 47. Dit artikel spreekt over voldoening door de schuldenaar. In dit geval had niet de failliet aan de bank betaald, maar had een schuldenaar van de failliet een bedrag overgemaakt op de bankrekening van de failliet en deze betaling was door de bank in rekening-courant geboekt, waardoor het debetsaldo van de failliet met het betaalde bedrag ad f 750 000 was verminderd. De vraag in deze zaak was of de curator zich op nietigheid van de overmaking van een bedrag door de bank op grond van art. 47 Fw kon beroepen. De bank beweerde dat dit beroep niet kon slagen omdat voor 'voldoening aan een opeisbare schuld' een handeling van de schuldenaar vereist zou zijn. Hiermee was de Hoge Raad het niet eens.91 Het is niet meer van doorslaggevende betekenis dat een schuldenaar voor een actio Pauliana te kwader trouw handelende. Als de bank weet dat er sprake is van een 89

Van Buchem-Spapens 1998, p. 116. Van Sint Truiden 1997, p. 88 en 216. 91 Van Buchem-Spapens 1998, p. 51. 90

34

faillissementsaanvraag zal in beginsel haar vordering op de debiteur niet verminderen door betalingen van debiteuren van haar debiteur via haar. Dat de bank i.c. in strijd met de goede trouw tegenover andere schuldeisers heeft gehandeld en dat zij daadwerkelijk enig voordeel zou hebben, staat echter niet vast. Ook in deze zaak betreft het factoren met sterkte -1 en in deze zaak komt geen enkele factor voor die bij zou dragen tot een positieve beslissing. -

factor 30: factor 34: factor 42: factor 24: factor 99: factor 37: factor 25:

Er is strijd met de goed trouw. Het betreft een paritas creditorum (*). Er is sprake van cessie (*). Het betreft compensatie (-0,69). De rechter Bloembergen maakt deel uit van de beslissende rechters (-0,66). Het betreft het salaris van de curator (-0,58)*. Er is sprake van verrekening (-0,55).

Zaak 18:HR 29 april 1977, NJ 1980, 188. Het betrof een rekening-courantverhouding tussen een bank en een dochtermaatschappij, waarbij ter zekerheid van betaling alle tegenwoordige en toekomstige vorderingen bij overeenkomst gecedeerd waren aan de bank. De moedermaatschappij had op haar beurt een achtergestelde lening met toestemming van de dochter gecedeerd aan de bank. De bank stond bovendien borg voor alle betalingen die de dochter aan de moedermaatschappij moest doen. De bank heeft tot na het faillissement van de dochtermaatschappij bedragen overgemaakt aan de moeder en aan derden ten gunste van de moeder. De curator vordert deze bedragen en krijgt slechts die bedragen die na het faillissement aan derden ten gunste van de moedermaatschappij zijn betaald omdat daar geen opdracht voor bestond. De HR besliste dat het bestaan van een cessieovereenkomst de overgemaakte bedragen (voor faillissement) van de bank aan de moeder rechtvaardigde. Ook in deze zaak betreft het factoren met sterkte -1 en in deze zaak komt geen enkele factor voor die bij zou dragen tot een positieve beslissing. -

factor 30: Er is strijd met de goede trouw. factor 42: Er is sprake van cessie (*). factor 88: Koster maakt deel uit van de beslissende rechters. factor 39: Er zijn documenten afgegeven (-0,71). factor 24: Het betreft compensatie (-0,69). factor 48a: Er is sprake van borgtocht (-0,66). factor 31: Er is sprake van het goede trouw beginsel (-0,63). factor 82: Dubbink maakt deel uit van de beslissende rechters (0), (!).

Zaak 48: HR 7 oktober 1988, NJ 1989, 449, AMRO/Tilburgsche hypotheekbank. In deze zaak ging het om de problematiek van art. 54 Fw. De bank beriep zich op verrekening. De Hoge Raad overwoog dat 'wanneer de bank zich door creditering van de rekening van de schuldenaar tot diens debiteur maakt, terwijl zij op dat moment niet te goeder trouw is in de zin van de art. 54 c.q. 235 Fw, het bepaalde in die artikelen zich ertegen verzet dat de bank zich op compensatie (verrekening) beroept'. De Hoge Raad verwijst naar het arrest Loeffen/Mees en Hope I.92 Ook in deze zaak betreft het factoren met sterkte -1 en in deze zaak komt geen enkele factor voor die bij zou dragen tot een positieve beslissing. -

factor 12: Er is een noodregeling van toepassing. factor 30: Er is strijd met de goede trouw. factor 42: Er is sprake van cessie (*). factor 103: De rechter Davids maakte deel uit van de beslissende rechters. factor 51: Het tijdsverloop is langer dan 4,5 jaar (-0,71). factor 24: Het betreft compensatie (-0,69). factor 31: Er is sprake van het goede trouw beginsel (-0,63).

Zaak 49: HR 12 mei 1989, NJ 1989, 613, Reco/Staat. De Staat, heeft als opdrachtgever zonder betaling gebruik gemaakt van materiaal van de failliet verklaarde aannemer Reco. Het materiaal is vervolgens aan een derde verkocht en overgedragen. Op grond van een overeenkomst tussen Reco en de Staat, de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken (UAV), mocht de Staat bij faillissement van Reco het materiaal 92

HR 8 juli 1987, NJ 1988, 104, Loeffen/Mees en Hope I.

35

blijven gebruiken. Echter het gevolg van art. 37 Fw is dat een dergelijke overeenkomst ontbonden wordt. Reco vraagt om vergoeding op grond van onrechtmatige daad en ongerechtvaardigde verrijking van de Staat. De Hoge Raad beslist dat de curator om hem moverende redenen dat gebruiksrecht in stand liet en Reco verplichtte tot eerbiediging ervan, hetgeen inhoudt dat de Hoge Raad het beroep op onrechtmatige daad en ongerechtvaardigde verrijking verwerpt. Reco was jegens de curator niet verplicht af te zien van het vragen van een extra vergoeding van de Staat, maar als de Staat niet bereid zou blijken tot het betalen van die vergoeding, was Reco verplicht het gebruiksrecht van de Staat te eerbiedigen. Ook in deze zaak betreft het factoren met sterkte -1 en deze zaak komt geen enkele factor voor die bij zou dragen tot een positieve beslissing. -

factor 34: Het betreft een paritas creditorum (*). factor 58: Het betreft de Nederlandse Antillen. factor 103: De rechter Davids maakte deel uit van de beslissende rechters. factor 23: Er is sprake van een onrechtmatige daad (-0,75). factor 39: Er zijn documenten afgegeven (-0,71). factor 29: Het gaat om een vorm van zekerheid (-0,60). factor 36: De bewijslast komt ter sprake (-0,44).

Het is opvallend dat in de zaken 60, 61, 45 en 48 een bank bij de zaak betrokken is. Echter blijkt deze factor in de vier zaken slechts voor -0,46 mee te wegen (in zaak 49: -0,18). 5.3.2.3. De zwakste zaken De zwakste zaken zijn zaak 13 (beslissing: +1): HR 7 maart 1975, NJ 1976, 91 en zaak 71 (beslissing: "-1"). Dit kan betekenen dat de rechter bij een dergelijke nieuwe zaak toch anders kan beslissen. In deze zaken wegen de volgende factoren het zwaarst mee: Zaak 13, HR 7 maart 1975, NJ 1976, 91, Van Gend en Loos is door het arrest Dutch Air/De Bary93 bevestigd. Schuldeisers die zich ter verificatie dienen te melden met een vordering die hoger bevoorrecht is op de opbrengst van een bepaald goed dan de voorrang die een separatist geniet, kunnen zich niet rechtstreeks wenden tot deze separatist (die de opbrengst onder zich heeft) maar moeten dit via de curatoren doen. -

De bewijslast van partijen komt ter sprake (in beide zaken; factor 36: -0,44). Er is sprake van Europees recht of art. 6 EVRM (in beide zaken; factor 60: -0,43, 61: -0,41*).

Evenwel blijkt dat wanneer in de tekst verzekering wordt genoemd in het voordeel van de crediteur beslist wordt (factor 48: -0,73). Dat de rechter Herrmann deel heeft uitgemaakt van de beslissende rechters lijkt ook van belang (factor 109: -0,40). In zaak 71, HR 24 oktober 1997, NJ 1998, 68 heeft de Hoge Raad uitgemaakt dat het bestaan van een achtergestelde lening niet kan bijdragen tot het (summiere) bewijs dat schuldenaar verkeert in de toestand dat hij heeft opgehouden te betalen. Het is aan de feitenrechter overgelaten of hij de in ongelijk gestelde partij in de proceskosten veroordeelt. Volgens dit onderzoek is van belang voor een negatieve beslissing van de rechter dat: -

93

Het gaat om een vorm van zekerheid (factor 29: -0,60). Het gaat met name om het salaris van de curator (factor 37* in zaak 13: 0,15; in zaak 71: -0,58).

HR 5 november 1993, NJ 1994, 258.

36

5.4. De afwijkende zaken Zoals te zien is in grafiek 6b wijken de zaken 47 en 23 af. Zaak 47 betreft het arrest Amro/NAPM 94. De Hoge Raad heeft in dit arrest beslist dat de Amro haar vordering op NAPM kon verrekenen volgens de voorwaarden van verrekening buiten faillissement art. 6:127 e.v. BW in plaats van de voorwaarden voor verrekening in faillissement art. 53 Fw. Het punt in dit arrest was dat de vordering van de bank was ontstaan tijdens de surséance van NAPM, waarna NAPM failliet werd verklaard. Na deze verklaring werd nog geld op de rekening van NAPM gestort waarvan de curatoren van NAPM afgifte eisten. De Amrobank weigerde dit met een beroep op haar bevoegdheid tot compensatie voortvloeiend uit de Algemene Voorwaarden. De Hoge Raad geeft de volgende regel: ‘Uit het stelsel van de Faillissementswet en in het bijzonder uit het daarin gemaakte onderscheid tussen boedelschulden en andere schulden (…), alsmede uit de plaatsing van art. 53 in een reeks van artikelen die over andere schulden dan boedelschulden handelen, vloeit voort dat art. 53 op een rechtsverhouding als de onderhavige niet van toepassing is.’ In het arrest was sprake van een kredietovereenkomst waarbij de Amrobank in haar Algemene Voorwaarden een bevoegdheid tot compensatie had bedongen. De Hoge Raad zegt in overweging 3.5 dat een zodanige bevoegdheid voortvloeiende uit algemene voorwaarden die op een met medewerking van bewindvoerders tijdens de surséance tot stand gekomen kredietovereenkomst van toepassing zijn, niet door het intreden van een opvolgend faillissement aan de boedelschuldeiser worden ontnomen. Het door het Hof bedoelde systeem van de Fw, namelijk dat vóór het faillissement bestaande rechtsverhoudingen vanaf de datum van het faillissement worden gewijzigd of gefixeerd, heeft krachtens art. 249 Fw geen betrekking op rechtsverhoudingen en schulden ontstaan tijdens de surséance, zoals in dit arrest aan de orde was.95 Aldus stelt de Hoge Raad de bank in het gelijk. Factor 51 24 25 37* 19

Sterkte -0,71 -0,69 -0,55 -0,58 -0,46

Opvallend is hier dat het salaris van de curator behoorlijk zwaar weegt (factor 37*). Het feit dat het tijdsverloop tussen de eerste en de laatste gerechtelijke uitspraak langer duurt dan 4,5 jaar weegt hier het zwaarst. Verder weegt het feit dat het om compensatie en verrekening gaat en er een bank (factor 19) bij betrokken is ook mee. De tweede afwijking betreft zaak 23. Het gaat om het arrest Veluwse nutsbedrijven96. Hier speelde de vraag of een openbaar nutsbedrijf bevoegd is op grond van algemene (contracts)voorwaarden het water en gas af te sluiten tijdens het faillissement van de afnemer, zolang deze de vorderingen ter zake van water- en gasleveranties over de periode voorafgaand aan het faillissement nog niet was voldaan. De Hoge Raad stelt als hoofdregel dat het recht om verdere leveranties op te schorten zolang eerdere leveranties van vóór het faillissement niet zijn betaald, in beginsel ook kan worden uitgeoefend tijdens het faillissement van de afnemer. Er wordt echter een uitzondering gemaakt indien het gaat om zaken die in de particuliere sfeer strekken ter voorziening van de eerste levensbehoeften, en als het gaat om een bedrijf dat een monopoliepositie heeft, zodat de zaken niet ergens anders betrokken kunnen worden. Het nutsbedrijf mag in dit geval niet gas en water afsluiten. Factor 15 36 33 92 109 35

Sterkte -0,71 -0,44 -0,42 -0,42 -0,40 -0,40

Het feit dat het om arbeidsrecht gaat weegt hier het zwaarst. Het ging in dit arrest met name om de vraag of het een bedrijf of een particulier betrof. Opvallend is dat de bewijslast en de stelplicht van partijen zwaar meetellen. Verder 94

HR 27 mei 1988, NJ 1988, 964 (Amro/NAPM), alsook Van Buchem-Spapens 1998, p. 71 en 127. Van Buchem-Spapens 1998, p. 24 e.v. 96 HR 20 maart 1981, NJ 1981, 640 (Veluwse Nutsbedrijven), alsook Van Buchem-Spapens 1998, p. 78. 95

37

was er natuurlijk sprake van de bijzondere omstandigheid (factor 33) dat het hier een particulier betrof en een crediteur (het nutsbedrijf) die een monopoliepositie had. Dat De Groot en Hermann deel uitmaken van de beslissende rechters lijkt hier ook een belangrijke rol te spelen (respectievelijk factor 92 en 109). 5.5. De vergelijking van de beide methoden Hierboven zijn de resultaten besproken wat betreft de zaken en factoren. In de volgende paragrafen worden kort enkele voordelen en nadelen besproken met betrekking tot de toepassing van beide methoden, in het bijzonder die van Codas als correctiemiddel. 5.5.1. De voordelen Codas blijkt vooral veel waarde te hebben als controlemiddel op de handmatige methode. Voor de bepaling van de samenhang en de relevantie van de arresten als verzameling voor dit onderzoek is Codas zeer geschikt. Het programma geeft aan welke bestanden qua tekstverband veel op elkaar lijken en welke nauwelijks of helemaal niet. Dit is van belang bij het afbakenen van de te onderzoeken categorie zaken (paragraaf 1.2.1., 3.2. en 3.3.). Aangezien ik uitgegaan ben van 76 zaken geeft een plaats in de rangorde van boven de 55 aan dat dit geen relevante zaken zijn. Uit de handmatige methode is gebleken dat de meeste zaken met een score tussen de 65 en de 76 in de loop van het onderzoek al verwijderd waren. Maar ook zaken die een hoge score hadden (zaak 57 met score 6) zijn soms toch verwijderd. De reden daarvoor is dat niet het juridisch item feitelijk in de zaak voorkwam maar wel aan de orde kwam of er sprake was van het juridisch item. Er zijn ook fouten gemaakt met betrekking tot het interpreteren van het juridisch item, deze zijn via Codas gecorrigeerd. Met name na de correctie van Codas op de zaken en de factoren is in de grafieken 2 en 6b te zien dat zaak 47 nog een aantal plaatsen naar rechts opschuift. Deze verschuiving is echter te klein om te bespreken, omdat het prediktiemodel en het gewicht van de factor nauwelijks daardoor beïnvloed worden. Wat betreft de codering van de zaak zelf zou het kunnen betekenen dat toch een verkeerde beslissing is genomen, maar het blijkt dat het in dit arrest om een uitzondering op de hoofdregel gaat (paragraaf 5.4.). Verder levert bij de handmatige methode het gebruik van de zoekfuncties van Word en Windows bij het zoeken naar factoren in de zaken een aanzienlijke tijdwinst op, omdat niet de hele zaak telkens opnieuw doorgelezen hoeft te worden. 5.5.2. De nadelen Coderen met behulp van Codas werkt slechts sneller bij het controleren van de zaken. Bij het coderen van de factoren werkt Codas niet veel sneller dan de handmatige methode, zelfs langzamer en vaak niet juist. Er kan moeilijk of niet op één woord of enkele woorden geselecteerd worden, omdat Codas de gehele tekst vergelijkt met die van andere documenten. Ook herkend Codas synoniemen niet en dubbele ontkenningen niet als zodanig. Het is in geringe mate mogelijk om een factor uit een arrest als voorbeelddocument te coderen maar Codas sorteert niet alle documenten met die factoren die wel in de handmatige methode met behulp van een zoekprogramma van Word en Windows zijn gevonden. Dat Codas niet alle documenten met de betreffende factor sorteert is op zich geen slechte ontwikkeling, omdat met een aantal aanpassingen van Codas dit euvel verholpen zou kunnen worden. Overigens is wel een alternatief gevonden om toch snel de factoren te traceren, via de al eerder genoemde zoekfuncties binnen Word en Windows. Deze bleken ook nog niet geheel waterdicht te zijn vanwege het feit dat ook naar synoniemen gezocht moet worden bijvoorbeeld en dat er linguïstische problemen optreden. Voor deze problemen zou ook een oplossing gevonden kunnen worden. Zie hiervoor hoofdstuk 4 in verband met het eventueel gebruiken van of samenstellen van een zoekmachine. 5.6. De conclusie De resultaten van het onderzoek zijn in de vorige paragrafen van dit hoofdstuk uitgebreid besproken. In deze paragraaf volgt een samenvattende conclusie van het onderzoek. Er wordt antwoord gegeven op de vragen (van de probleemstelling) zoals die gesteld zijn in paragraaf 1.1. Het onderzoek is slechts (of in ieder geval) representatief voor het gebruikte materiaal en het is niet te vergelijken met dossieronderzoek zoals dat bijvoorbeeld door mevr. Combrink-Kuiters gedaan is. Alleen de elektronisch gepubliceerde arresten van de Hoge Raad uit de Kluwer database van de periode: 1965 - 1998 zijn gebruikt en dan uiteraard slechts die zaken die inhoudelijk beantwoorden aan het juridisch item.

38

De arresten van de Hoge Raad gaan vaak over de bevestiging of ontkenning van een bepaalde leer, of er wordt in een bepaald geval een uitzondering op de hoofdregel gemaakt. De resultaten van het onderzoek aan de hand van de verzameling onderzochte zaken wijken niet veel af van de gegevens en meningen hierover in de literatuur. Dit (juridisch) onderzoek verschilt van opzet met betrekking tot gewoon onderzoek omdat hier niet direct voor de hand liggende computerprogramma's gebruikt zijn. Van doorslaggevend belang voor de samen te stellen verzameling zaken was dat alleen elektronisch gepubliceerde zaken geschikt waren voor dit onderzoek. Het gebruik van computers ligt voor de hand omdat het binnen het vakgebied van de jurimetrie valt97. In dit onderzoek zijn twee methoden gebruikt om de zaken en de factoren te verwerken. Een handmatige methode met behulp van zoekprogramma’s van Windows en Word en een minder traditionele methode met behulp van Codas. Codas is een computerprogramma dat oorspronkelijk is geschreven voor het onderwijs, om open vragen na te kijken. Het programma werd in dit onderzoek bij wijze van experiment gebruikt om het handmatig verwerken van de gegevens te controleren en eventueel te verbeteren. Dat is deels gelukt. Codas is (nog) niet helemaal geschikt om als hulpmiddel bij het coderen gebruikt te worden. Het is voornamelijk nuttig om de consistentie van de verzameling zaken te bepalen. Bij het zoeken naar factoren levert het nog veel problemen van inhoudelijke en linguïstische aard op. Een van de drie vragen van de probleemstelling betreft het juridisch item: krijgt de (bevoorrechte) crediteur in geval van faillissement zijn geld? Doordat het juridische item ruim is geformuleerd, kan een lijst van uiteenlopende juridische factoren opgenomen worden. Uitgaande van de resultaten zoals die in grafiek 6b -het prediktiemodelzijn weergegeven kan gezegd worden dat behalve enkele uitzonderingen een bevoorrechte crediteur bijna altijd zijn geld of een deel daarvan krijgt en een gewone crediteur bijna nooit. In paragraaf 1.1.2. werd al voorzichtig verondersteld dat niet-juridische factoren wellicht (meer) van invloed kunnen zijn op de uitkomst van het geschil. De bestaande wettelijk voorrangsregels geven vaak een volgende verdeling: vorderingen van de fiscus, de salarissen van curator(en), separatisten en andere bevoorrechte schuldeisers. Bevoorrechte schuldeisers zijn bijvoorbeeld hypotheek- en pandhouders art. 3:279 BW. Uit de resultaten en het onderzoek en grafiek 6b blijkt dat de zaken 47 en 23 afwijken van de andere zaken wat betreft de beslissing. Zaak 23 betreft het arrest Veluwse Nutsbedrijven, HR 20 maart 1981, NJ 1981, 640. In dit arrest ging het om de vraag of een openbaar nutsbedrijf de leveringen van gas en water aan de failliet kon opschorten, zolang eerdere rekeningen niet waren betaald. De hoofdregel is dat dit onder bepaalde voorwaarden toegestaan is. De Hoge Raad maakte in dit arrest echter een uitzondering omdat door de afsluiting van gas en water de schuldenaar en zijn gezin in de eerste levensbehoeften zouden worden getroffen. Bovendien speelde een rol dat het nutsbedrijf een monopoliepositie innam ten aanzien van deze leveringen en daarom niet de mogelijkheid bestond een ander bedrijf gas en water te laten leveren. Het betrof een zielig geval waarvoor een uitzondering werd gemaakt. Het nutsbedrijf raakte in dit geval zijn bevoorrechte positie kwijt. In zaak 47 Amro/NAP, HR 27 mei 1988, NJ 1988, 964 bepaalde de Hoge Raad dat boedelschulden die tijdens surséance zijn ontstaan gelden als boedelschuld in faillissement. De bank die een kredietovereenkomst met de debiteur had mocht in dit geval wel een beroep op verrekening doen buiten faillissement art. 6:127 e.v. BW in plaats van de voorwaarden voor verrekening in faillissement art. 53 Fw. Hieruit blijkt duidelijk dat sommige schuldeisers (banken) in bepaalde gevallen (als boedelschuldeisers) een bevoorrechte positie genieten in tegenstelling tot de heersende leer. De gevonden resultaten zijn getoetst door middel van de crossvalidatie98. De derde vraag van de probleemstelling hield in of het coderingsproces met behulp van een eenvoudige macro (VB-code) verbetert of versneld kan worden. De macro die gebruikt is voor de crossvalidatie heeft een aanzienlijke tijdwinst opgeleverd. De crossvalidatie toont aan dat de rangorde van de zaken niet verandert. Weliswaar gaan er nog een paar zaken fout maar het betreft de zaken die op het omslagpunt liggen. Het omslagpunt of de scheidslijn is het punt in de grafiek waarbij de zaken van –1 naar +1 springen. In grafiek 6b is dat zaak 71, en van rechts naar links gelezen zaak 13. Het betreft de zwakste zaken99 van dit onderzoek. Zaak 13, HR 7 maart 1975, NJ 1976, 91 werd positief beslist. In de literatuur wordt dit arrest het Van Gend en Loos-arrest genoemd. De Hoge Raad bepaalde dat wanneer een separatist de opbrengst van een bepaald goed onder zich heeft en een hoger bevoorrechte schuldeiser dan de separatist deze opbrengst van hem vordert, de hoger bevoorrechte schuldeiser zich tot de curator(en) moet wenden. Het ging in dit arrest niet om de vraag of de

97

Zie ook paragraaf 1.1.3. Zie ook paragraaf 5.1. 99 Zie voor een bespreking van de arresten ook paragraaf 5.3.2.3. 98

39

bevoorrechte schuldeiser zijn geld kreeg (dat kreeg hij immers) maar bij wie hij moest zijn om zijn vordering in te dienen. De Hoge Raad bevestigde deze regel later in het arrest Dutch Air/De Bary100. De ander zwakke zaak is zaak 71, die negatief beslist werd. In deze zaak HR 24 oktober 1997, NJ 1998, 68 ging het om de vraag of het bestaan van een achtergestelde lening kan bijdragen tot bewijs dat schuldenaar verkeert in de toestand dat hij heeft opgehouden te betalen. De Hoge Raad vond van niet en besliste dat de feitenrechter moest bepalen of de verliezende partij de proceskosten moest betalen. Het salaris van de curator woog in belangrijke mate mee aan de beslissing in zaak 71. Het was uiteindelijk de bedoeling dat uit de grafiek afgelezen kan worden met welke zaken de meeste kans bestaat om te winnen of te verliezen. Uit de statistische gegevens kan ook afgelezen worden welke factoren de meeste kans opleveren om te winnen of te verliezen. Zodoende zou dan als bepaalde feiten in een zaak aanwezig zijn (of niet) de uitkomst van een zaak voorspeld kunnen worden. Sommige factoren zijn zo zwak dat ze de uitkomst van een zaak nauwelijks zullen beïnvloeden101. Het maakt bijvoorbeeld weinig verschil of er sprake is van beslaglegging op zaken of het vermogen van de debiteur of wanneer in een zaak fiduciaire eigendom voorkomt. Een sterke factor die de kans om een zaak te verliezen vergroot is wanneer er is sprake is van cessie en als het om het salaris van de curator gaat. Als er in een zaak huwelijkse voorwaarden voorkomen en het gaat om alimentatie dan is de kans groot om de zaak te winnen. Twee voorbeelden met de meeste kans om een rechtszaak te verliezen zijn de volgende zaken die wat het onderwerp in geschil betreft sterk op elkaar lijken. In zaak 61, HR 15 september 1995, NJ 1996, 629, ging het om de bevoegdheid van de curator om namens de gezamenlijke schuldeisers een vordering in te stellen tegen benadeling door de betrokken notaris. Dit arrest sluit aan bij zaak 60, HR 23 december 1994, NJ 1996, 627 dat ging over de aansprakelijkheid van notarissen voor ambtsverrichtingen en de bevoegdheid van de curator om als vertegenwoordiger van de gezamenlijke schuldeisers -die door de notaris benadeeld waren- op te treden. Dan volgt nu het antwoord op de vraag met welke zaak (volgens dit onderzoek) de meeste kans bestaat om een rechtszaak te winnen. Zaak 22, Imperial/Waanders, HR 3 oktober 1980, NJ 1980, 643 blijkt de sterkste zaak102 te zijn. In het arrest was sprake van een actio Pauliana buiten faillissement. De Hoge Raad bepaalde dat benadeling onder bijkomende omstandigheden meer kan inhouden dan louter vermogensvermindering. De belangrijkste factoren die uit het onderzoek naar voren komen zijn dat het om een huwelijk gaat, dat een bepaald huwelijksvermogensregime impliceert en dat het gaat om een zaak waarin internationaal privaatrechtelijke elementen voorkomen. Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat het mogelijk is om met behulp van documentenanalyse bepaalde patronen in rechterlijke uitspraken te vinden, om zo kennis omtrent een bepaalde categorie van zaken te vergroten of wellicht de uitkomst ervan te voorspellen. Het is de bedoeling dat er in de toekomst een vervolgonderzoek komt om dergelijk jurimetrisch onderzoek en met name de hulpmiddelen die daarbij gebruikt kunnen worden verder te ontwikkelen.

100

HR 5 november 1993, NJ 1994, 258. Zie ook paragraaf 5.3.1. 102 Voor de bespreking van enkele minder sterke zaken verwijs ik naar paragraaf 5.3.2.1. 101

40

Bijlagen Bijlage 1: de lijst van 76 NJ uitspraken; de handmatige methode en de Codas rangorde. ArrestID 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38

Eruit

Eruit

Eruit Eruit Eruit

Eruit

Eruit Eruit Eruit

Eruit Eruit

Eruit

Arrestnr 65032 66274 66352 68016 68253 70311 70433 71203 72138 73049 75230 75267 76091 76269 77145 77344 78029 80188 80198 80345 80563 80643 81640 82443 82450 83001 83310 83495 83542 83597 84752 85051 85125 85206 85446 85548 85792 85794

CODAS 63 73 27 47 67 71 35 58 69 65 70 57 45 39 74 72 66 21 60 61 55 29 24 62 40 32 50 59 8 44 38 51 64 76 23 33 48 10

ArrestID 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76

Eruit Eruit Eruit

Eruit Eruit Eruit

Eruit

Eruit

Arrestnr 86192 86450 86517 86822 87553 87829 88104 88748 88964 89449 89613 89819 90004 91129 91213 91360 91727 96471 96472 96488 96524 96627 96629 96653 96671 96727 97021 97607 97640 97662 97663 98031 98068 98082 98108 98205 98348 98437

CODAS 2 75 49 56 3 1 5 13 4 9 7 12 16 15 54 68 26 17 6 14 52 46 43 53 42 25 30 22 31 34 19 18 11 28 41 20 37 36

A

Bijlage 2: de factorenlijst I

Om welke (voor)rechten gaat het.

1. Het gaat om een hypotheek. 2. Het gaat om de eerste hypotheek. 3. Het gaat om een pand. 4. Het betreft fiduciaire eigendom. 5. Er is sprake van vermogensschade. 6. Het gaat om huwelijk(se voorwaarden). 7. Er is sprake van alimentatie. 8. Er is sprake van een machtiging(svordering). 9. Het gaat om onverschuldigde betaling. 10. Er is sprake van ongerechtvaardigde verrijking. 11. Er is sprake van samenloop (van vorderingen). 12. Er is een noodregeling van toepassing. 13. Er is een eigendomsvoorbehoud gemaakt. 14. Het betreft huur. 15. Het gaat om arbeid(srecht). 16. Er is sprake van een dwangsom(vordering). 17. Er is sprake van benadeling (schuldeiser). 18. Het gaat om actio Pauliana. 19. Er is een bank bij het faillissement betrokken. 20. Het gaat niet om een besloten of naamloos vennootschap. 21. Er is sprake van toepasselijk vennootschapsrecht. 22. Het gaat om software/broncodes. 23. Er is sprake van onrechtmatige daad. 24. Het betreft compensatie. 25. Er is sprake van verrekening. 26. Er is bodembeslag gelegd door de fiscus. 27. Er is beslag gelegd. 28. Er is sprake van een zekerheidseigendom. 29. Het gaat niet om een vorm van zekerheid. 30. Er is strijd met de goede trouw. 31. Er is sprake van het goede trouw beginsel. 32. Er was sprake van vertrouwen op deskundigen 33. Er is geen sprake van omstandigheden. 34. Het betreft een paritas creditorum. 35. De stelplicht van partijen komt ter sprake. 36. De bewijslast van partijen komt ter sprake. 37. Het betreft het salaris van de curator. 38. Het betreft een belangenbehartiging. 39. Er zijn documenten afgeven. 40. Het betreft een vorderingsrecht. 41. Er is een rechtsvordering ingesteld. 42. Er is sprake van cessie. 43. Er is een clausule in het geding. 44. Door partijen is een beding gemaakt. 45. Er is sprake van een verbod. 46. Het betreft professionele partijen. 47. Er is een authentieke akte. 48. Het gaat om een verzekering. 48a. Er is sprake van borgtocht.

B

II. De procesgang II.a. Factoren met betrekking tot procesgang II.a.1. Tijdsaspecten. 49. 50. 51. 52. 53. 54.

Het tijdsverloop tussen de eerste en de laatste gerechtelijke uitspraak is langer dan 2 jaar en 3 maanden (28 maanden). Het tijdsverloop is ongeveer gelijk aan 28 maanden. Het tijdsverloop is langer dan 4,5 jaar (55 maanden). Het tijdsverloop tussen het faillissement en de uitspraak in eerste instantie is langer dan 8 jaar (96 mnd). Het tijdsverloop tussen het faillissement en de uitspraak in eerste instantie en is langer dan 1 jaar (12 mnd). De uitspraak van het faillissement en de uitspraak in eerste instantie vallen samen.

II.a.2. Andere aspecten. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75.

De zaak heeft raakpunten met het strafrecht. Het betreft een ander land dan NL maar wel behorend tot het Koninkrijk der Nederlanden. Het betreft Aruba. Het betreft de Nederlandse Antillen. Het betreft raakvlakken met internationaal recht. Het betreft raakvlakken met Europees recht. In de tekst is sprake van art. 6 EVRM. In de tekst is sprake van het IVBPR-verdrag. Het gaat om een verwijzing naar een EEG-richtlijn. Uit de tekst blijkt dat het gaat om internationaal privaatrecht. In de tekst wordt vreemd recht genoemd. Het betreft Frans faillissement. Het betreft Frans recht. Het gaat om Duits recht. Het gaat om Engels recht. Uit de tekst blijkt dat het gaat om verwijzing naar doctrine in België/ geschil dat met een ander land verbonden is. Frankrijk wordt in het arrest genoemd. Engeland wordt genoemd. Duitsland wordt genoemd. Spanje wordt genoemd. Zweden wordt genoemd.

II.b. Welke rechter heeft deelgenomen aan de laatste beslissing 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92.

Wiarda maakt deel uit van de beslissende rechters. Houwing Hulsmann Petit Beekhuis De Jong Dubbink De Meyere Drion Ras Minkenhof Hollander Koster Rutten Urlings Haardt De Groot

C

93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105. 106. 107. 108. 109. 110. 111. 112.

Hermans Martens Snijders Royer Verburgh Van den Blink Bloembergen Boekman Roelvink Haak Davids Mijnssen Korthals Altes Heemskerk Neleman Nieuwenhuis Herrmann Swens-Donner Jansen De Savornin Lohman

D

Bijlage 3: de lijst van 76 NJ uitspraken; de Codas methode Codas Nakijk 1.0 1 C:\CODAS\VISSER\87829N44.TXT 2 C:\CODAS\VISSER\86192N39.TXT 3 C:\CODAS\VISSER\87553N43.TXT 4 C:\CODAS\VISSER\88964N47.TXT 5 C:\CODAS\VISSER\88104N45.TXT 6 C:\CODAS\VISSER\96472N57.TXT 7 C:\CODAS\VISSER\89613N49.TXT 8 C:\CODAS\VISSER\83542N29.TXT 9 C:\CODAS\VISSER\89449N48.TXT 10 C:\CODAS\VISSER\85794N38.TXT 11 C:\CODAS\VISSER\98068N71.TXT 12 C:\CODAS\VISSER\89819N50.TXT 13 C:\CODAS\VISSER\88748N46.TXT 14 C:\CODAS\VISSER\96488N58.TXT 15 C:\CODAS\VISSER\91129N52.TXT 16 C:\CODAS\VISSER\90004N51.TXT 17 C:\CODAS\VISSER\96471N56.TXT 18 C:\CODAS\VISSER\98031N70.TXT 19 C:\CODAS\VISSER\97663N69.TXT 20 C:\CODAS\VISSER\98205N74.TXT 21 C:\CODAS\VISSER\80188N18.TXT 22 C:\CODAS\VISSER\97607N66.TXT 23 C:\CODAS\VISSER\85446N35.TXT 24 C:\CODAS\VISSER\81640N23.TXT 25 C:\CODAS\VISSER\96727N64.TXT 26 C:\CODAS\VISSER\91727N55.TXT 27 C:\CODAS\VISSER\66352N03.TXT 28 C:\CODAS\VISSER\98082N72.TXT 29 C:\CODAS\VISSER\80643N22.TXT 30 C:\CODAS\VISSER\97021N65.TXT 31 C:\CODAS\VISSER\97640N67.TXT 32 C:\CODAS\VISSER\83001N26.TXT 33 C:\CODAS\VISSER\85548N36.TXT 34 C:\CODAS\VISSER\97662N68.TXT 35 C:\CODAS\VISSER\70433N07.TXT 36 C:\CODAS\VISSER\98437N76.TXT 37 C:\CODAS\VISSER\98348N75.TXT 38 C:\CODAS\VISSER\84752N31.TXT 39 C:\CODAS\VISSER\76269N14.TXT 40 C:\CODAS\VISSER\82450N25.TXT 41 C:\CODAS\VISSER\98108N73.TXT 42 C:\CODAS\VISSER\96671N63.TXT 43 C:\CODAS\VISSER\96629N61.TXT 44 C:\CODAS\VISSER\83597N30.TXT 45 C:\CODAS\VISSER\76091N13.TXT 46 C:\CODAS\VISSER\96627N60.TXT 47 C:\CODAS\VISSER\68016N04.TXT 48 C:\CODAS\VISSER\85792N37.TXT 49 C:\CODAS\VISSER\86517N41.TXT 50 C:\CODAS\VISSER\83310N27.TXT 51 C:\CODAS\VISSER\85051N32.TXT 52 C:\CODAS\VISSER\96524N59.TXT 53 C:\CODAS\VISSER\96653N62.TXT 54 C:\CODAS\VISSER\91213N53.TXT

Ex Mk Score 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Init 1000 979 972 963 959 947 939 911 907 907 891 891 880 877 873 872 871 867 865 859 859 842 841 839 838 835 829 826 825 823 818 814 809 805 794 788 785 784 780 775 774 774 771 761 744 738 736 734 730 730 728 719 717 711

Afm 52270 39207 47447 46764 68539 63504 46865 43284 58715 55880 41338 49740 52518 57041 50042 38196 62933 60505 57359 51919 113675 83088 83319 54143 71322 27922 59245 63593 32091 37590 31584 24325 27674 86870 44576 92828 79826 59794 62486 91412 58844 61825 99579 36034 63482 102105 52477 25173 25145 23501 23210 29133 159520 32569

Tokens 8158 6106 7397 7085 10891 9995 7597 6706 9316 8404 6224 7710 8461 8820 7962 5890 9838 9378 8892 7797 18096 13093 13070 8430 10910 4266 9277 9581 4879 5844 4782 3672 4256 13885 6910 13690 12135 9507 9449 14574 8640 9181 15070 5603 9404 15674 7991 3955 3959 3685 3588 4460 24254 5181

Typen 1367 1199 1321 1274 1609 1586 1370 1247 1598 1380 1248 1415 1468 1514 1333 1014 1474 1408 1503 1297 2108 1816 1781 1411 1765 908 1392 1586 966 1274 998 970 975 1898 1194 2100 1735 1778 1610 2194 1670 1475 2242 1348 1406 2396 1430 923 984 1010 895 904 2407 1291

E

55 C:\CODAS\VISSER\80563N21.TXT 56 C:\CODAS\VISSER\86822N42.TXT 57 C:\CODAS\VISSER\75267N12.TXT 58 C:\CODAS\VISSER\71203N08.TXT 59 C:\CODAS\VISSER\83495N28.TXT 60 C:\CODAS\VISSER\80198N19.TXT 61 C:\CODAS\VISSER\80345N20.TXT 62 C:\CODAS\VISSER\82443N24.TXT 63 C:\CODAS\VISSER\65032N01.TXT 64 C:\CODAS\VISSER\85125N33.TXT 65 C:\CODAS\VISSER\73049N10.TXT 66 C:\CODAS\VISSER\78029N17.TXT 67 C:\CODAS\VISSER\68253N05.TXT 68 C:\CODAS\VISSER\91360N54.TXT 69 C:\CODAS\VISSER\72138N09.TXT 70 C:\CODAS\VISSER\75230N11.TXT 71 C:\CODAS\VISSER\70311N06.TXT 72 C:\CODAS\VISSER\77344N16.TXT 73 C:\CODAS\VISSER\66274N02.TXT 74 C:\CODAS\VISSER\77145N15.TXT 75 C:\CODAS\VISSER\86450N40.TXT 76 C:\CODAS\VISSER\85206N34.TXT

-

-

-

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

708 707 697 690 671 628 612 600 568 550 529 459 453 442 416 394 289 275 239 192 154 1

87939 84591 27036 55911 22400 16831 14913 137970 25284 19072 15053 13427 15825 13577 15802 18018 10205 10798 8219 10308 7032 5747

13634 13051 4141 8653 3531 2611 2314 20771 4043 2968 2353 2207 2399 2051 2365 2899 1618 1675 1233 1578 1078 930

2435 2152 1062 1441 973 693 669 2852 756 854 553 700 592 657 683 677 491 464 438 472 401 327

F

Bijlage 4: de lijst van 76 NJ uitspraken; de Codas methode en het juridisch item Codas Nakijk 1.0 1 C:\CODAS\VISSER\77145N15.TXT 2 C:\CODAS\VISSER\77344N16.TXT 3 C:\CODAS\VISSER\66274N02.TXT 4 C:\CODAS\VISSER\65032N01.TXT 5 C:\CODAS\VISSER\85206N34.TXT 6 C:\CODAS\VISSER\72138N09.TXT 7 C:\CODAS\VISSER\78029N17.TXT 8 C:\CODAS\VISSER\80198N19.TXT 9 C:\CODAS\VISSER\85051N32.TXT 10 C:\CODAS\VISSER\86450N40.TXT 11 C:\CODAS\VISSER\85125N33.TXT 12 C:\CODAS\VISSER\96524N59.TXT 13 C:\CODAS\VISSER\76091N13.TXT 14 C:\CODAS\VISSER\83001N26.TXT 15 C:\CODAS\VISSER\73049N10.TXT 16 C:\CODAS\VISSER\68253N05.TXT 17 C:\CODAS\VISSER\91213N53.TXT 18 C:\CODAS\VISSER\97640N67.TXT 19 C:\CODAS\VISSER\70311N06.TXT 20 C:\CODAS\VISSER\80563N21.TXT 21 C:\CODAS\VISSER\91360N54.TXT 22 C:\CODAS\VISSER\66352N03.TXT 23 C:\CODAS\VISSER\80345N20.TXT 24 C:\CODAS\VISSER\98205N74.TXT 25 C:\CODAS\VISSER\98082N72.TXT 26 C:\CODAS\VISSER\80643N22.TXT 27 C:\CODAS\VISSER\98108N73.TXT 28 C:\CODAS\VISSER\96671N63.TXT 29 C:\CODAS\VISSER\98437N76.TXT 30 C:\CODAS\VISSER\83495N28.TXT 31 C:\CODAS\VISSER\75230N11.TXT 32 C:\CODAS\VISSER\75267N12.TXT 33 C:\CODAS\VISSER\87829N44.TXT 34 C:\CODAS\VISSER\85792N37.TXT 35 C:\CODAS\VISSER\82450N25.TXT 36 C:\CODAS\VISSER\88964N47.TXT 37 C:\CODAS\VISSER\86517N41.TXT 38 C:\CODAS\VISSER\97607N66.TXT 39 C:\CODAS\VISSER\83310N27.TXT 40 C:\CODAS\VISSER\85446N35.TXT 41 C:\CODAS\VISSER\85548N36.TXT 42 C:\CODAS\VISSER\71203N08.TXT 43 C:\CODAS\VISSER\91727N55.TXT 44 C:\CODAS\VISSER\70433N07.TXT 45 C:\CODAS\VISSER\97021N65.TXT 46 C:\CODAS\VISSER\90004N51.TXT 47 C:\CODAS\VISSER\83542N29.TXT 48 C:\CODAS\VISSER\83597N30.TXT 49 C:\CODAS\VISSER\81640N23.TXT 50 C:\CODAS\VISSER\68016N04.TXT 51 C:\CODAS\VISSER\86192N39.TXT 52 C:\CODAS\VISSER\98068N71.TXT 53 C:\CODAS\VISSER\88748N46.TXT 54 C:\CODAS\VISSER\98031N70.TXT

Ex Mk + + + + + + + + + + + +

+ + + + + + + + + + + + + + + -

Score 10000 9983 9729 9546 9481 9476 9231 9206 9085 9017 8957 8913 8820 8796 8777 8770 8720 8672 8555 8554 8476 8462 8425 8397 8372 8359 8307 8240 8172 8068 7969 7933 7908 7873 7828 7748 7674 7657 7429 7144 6709 6649 6344 6163 6009 5784 5765 5479 5383 5380 5149 5121 4975 4902

Init 192 275 239 568 1 416 459 628 728 154 550 719 744 814 529 453 711 818 289 708 442 829 612 859 826 825 774 774 788 671 394 697 1000 734 775 963 730 842 730 841 809 690 835 794 823 872 911 761 839 736 979 891 880 867

Afm 10308 10798 8219 25284 5747 15802 13427 16831 23210 7032 19072 29133 63482 24325 15053 15825 32569 31584 10205 87939 13577 59245 14913 51919 63593 32091 58844 61825 92828 22400 18018 27036 52270 25173 91412 46764 25145 83088 23501 83319 27674 55911 27922 44576 37590 38196 43284 36034 54143 52477 39207 41338 52518 60505

Tokens 1578 1675 1233 4043 930 2365 2207 2611 3588 1078 2968 4460 9404 3672 2353 2399 5181 4782 1618 13634 2051 9277 2314 7797 9581 4879 8640 9181 13690 3531 2899 4141 8158 3955 14574 7085 3959 13093 3685 13070 4256 8653 4266 6910 5844 5890 6706 5603 8430 7991 6106 6224 8461 9378

Typen 472 464 438 756 327 683 700 693 895 401 854 904 1406 970 553 592 1291 998 491 2435 657 1392 669 1297 1586 966 1670 1475 2100 973 677 1062 1367 923 2194 1274 984 1816 1010 1781 975 1441 908 1194 1274 1014 1247 1348 1411 1430 1199 1248 1468 1408

G

55 C:\CODAS\VISSER\85794N38.TXT 56 C:\CODAS\VISSER\89819N50.TXT 57 C:\CODAS\VISSER\91129N52.TXT 58 C:\CODAS\VISSER\87553N43.TXT 59 C:\CODAS\VISSER\89613N49.TXT 60 C:\CODAS\VISSER\96471N56.TXT 61 C:\CODAS\VISSER\76269N14.TXT 62 C:\CODAS\VISSER\97663N69.TXT 63 C:\CODAS\VISSER\96488N58.TXT 64 C:\CODAS\VISSER\84752N31.TXT 65 C:\CODAS\VISSER\96472N57.TXT 66 C:\CODAS\VISSER\88104N45.TXT 67 C:\CODAS\VISSER\89449N48.TXT 68 C:\CODAS\VISSER\98348N75.TXT 69 C:\CODAS\VISSER\96727N64.TXT 70 C:\CODAS\VISSER\86822N42.TXT 71 C:\CODAS\VISSER\97662N68.TXT 72 C:\CODAS\VISSER\80188N18.TXT 73 C:\CODAS\VISSER\96653N62.TXT 74 C:\CODAS\VISSER\96629N61.TXT 75 C:\CODAS\VISSER\82443N24.TXT 76 C:\CODAS\VISSER\96627N60.TXT

-

4895 4775 4765 4585 4539 4533 4533 4366 3838 3775 3619 3577 3389 3174 2966 2772 2467 2143 1717 112 44 1

907 891 873 972 939 871 780 865 877 784 947 959 907 785 838 707 805 859 717 771 600 738

55880 49740 50042 47447 46865 62933 62486 57359 57041 59794 63504 68539 58715 79826 71322 84591 86870 113675 159520 99579 137970 102105

8404 7710 7962 7397 7597 9838 9449 8892 8820 9507 9995 10891 9316 12135 10910 13051 13885 18096 24254 15070 20771 15674

1380 1415 1333 1321 1370 1474 1610 1503 1514 1778 1586 1609 1598 1735 1765 2152 1898 2108 2407 2242 2852 2396

H

Bijlage 5: de lijst van factor 42 m.b.v. de Codas methode Codas Nakijk 1.0 1 C:\CODAS\VISSER\80188N18.TXT 2 C:\CODAS\VISSER\89449N48.TXT 3 C:\CODAS\VISSER\88104N45.TXT 4 C:\CODAS\VISSER\96471N56.TXT 5 C:\CODAS\VISSER\85794N38.TXT 6 C:\CODAS\VISSER\86192N39.TXT 7 C:\CODAS\VISSER\84752N31.TXT 8 C:\CODAS\VISSER\80563N21.TXT 9 C:\CODAS\VISSER\82443N24.TXT 10 C:\CODAS\VISSER\96627N60.TXT 11 C:\CODAS\VISSER\70433N07.TXT 12 C:\CODAS\VISSER\71203N08.TXT 13 C:\CODAS\VISSER\76269N14.TXT 14 C:\CODAS\VISSER\98437N76.TXT 15 C:\CODAS\VISSER\68016N04.TXT 16 C:\CODAS\VISSER\97607N66.TXT 17 C:\CODAS\VISSER\96629N61.TXT 18 C:\CODAS\VISSER\85446N35.TXT 19 C:\CODAS\VISSER\96653N62.TXT 20 C:\CODAS\VISSER\82450N25.TXT 21 C:\CODAS\VISSER\66352N03.TXT 22 C:\CODAS\VISSER\76091N13.TXT 23 C:\CODAS\VISSER\80643N22.TXT 24 C:\CODAS\VISSER\97662N68.TXT 25 C:\CODAS\VISSER\86822N42.TXT 26 C:\CODAS\VISSER\81640N23.TXT 27 C:\CODAS\VISSER\83310N27.TXT 28 C:\CODAS\VISSER\85125N33.TXT 29 C:\CODAS\VISSER\98348N75.TXT 30 C:\CODAS\VISSER\83597N30.TXT 31 C:\CODAS\VISSER\98082N72.TXT 32 C:\CODAS\VISSER\96671N63.TXT 33 C:\CODAS\VISSER\85792N37.TXT 34 C:\CODAS\VISSER\98108N73.TXT 35 C:\CODAS\VISSER\96727N64.TXT 36 C:\CODAS\VISSER\83001N26.TXT 37 C:\CODAS\VISSER\97021N65.TXT 38 C:\CODAS\VISSER\83495N28.TXT 39 C:\CODAS\VISSER\78029N17.TXT 40 C:\CODAS\VISSER\70311N06.TXT 41 C:\CODAS\VISSER\85051N32.TXT 42 C:\CODAS\VISSER\85548N36.TXT 43 C:\CODAS\VISSER\68253N05.TXT 44 C:\CODAS\VISSER\91213N53.TXT 45 C:\CODAS\VISSER\97640N67.TXT 46 C:\CODAS\VISSER\65032N01.TXT 47 C:\CODAS\VISSER\73049N10.TXT 48 C:\CODAS\VISSER\80345N20.TXT 49 C:\CODAS\VISSER\91727N55.TXT 50 C:\CODAS\VISSER\91360N54.TXT 51 C:\CODAS\VISSER\87829N44.TXT 52 C:\CODAS\VISSER\86450N40.TXT 53 C:\CODAS\VISSER\80198N19.TXT 54 C:\CODAS\VISSER\86517N41.TXT

Ex Mk Score + 10000 + 9408 + 9210 + 8022 + 7121 + 6958 3890 3610 A 3347 A 3286 A 3168 3067 A 3047 A 2911 A 2895 2890 A 2888 2881 2879 2851 2826 2813 2726 A 2723 2721 2595 2584 2550 2527 2501 2489 2472 2437 2372 2318 2269 2121 2096 2083 2072 2071 1995 1978 1964 1894 1893 1886 1877 1863 1813 1812 1782 1778 1761

Init 859 907 959 871 907 979 784 708 600 738 794 690 780 788 736 842 771 841 717 775 829 744 825 805 707 839 730 550 785 761 826 774 734 774 838 814 823 671 459 289 728 809 453 711 818 568 529 612 835 442 1000 154 628 730

Afm 113675 58715 68539 62933 55880 39207 59794 87939 137970 102105 44576 55911 62486 92828 52477 83088 99579 83319 159520 91412 59245 63482 32091 86870 84591 54143 23501 19072 79826 36034 63593 61825 25173 58844 71322 24325 37590 22400 13427 10205 23210 27674 15825 32569 31584 25284 15053 14913 27922 13577 52270 7032 16831 25145

Tokens 18096 9316 10891 9838 8404 6106 9507 13634 20771 15674 6910 8653 9449 13690 7991 13093 15070 13070 24254 14574 9277 9404 4879 13885 13051 8430 3685 2968 12135 5603 9581 9181 3955 8640 10910 3672 5844 3531 2207 1618 3588 4256 2399 5181 4782 4043 2353 2314 4266 2051 8158 1078 2611 3959

Typen 2108 1598 1609 1474 1380 1199 1778 2435 2852 2396 1194 1441 1610 2100 1430 1816 2242 1781 2407 2194 1392 1406 966 1898 2152 1411 1010 854 1735 1348 1586 1475 923 1670 1765 970 1274 973 700 491 895 975 592 1291 998 756 553 669 908 657 1367 401 693 984

I

55 C:\CODAS\VISSER\75230N11.TXT 56 C:\CODAS\VISSER\66274N02.TXT 57 C:\CODAS\VISSER\88964N47.TXT 58 C:\CODAS\VISSER\75267N12.TXT 59 C:\CODAS\VISSER\72138N09.TXT 60 C:\CODAS\VISSER\87553N43.TXT 61 C:\CODAS\VISSER\85206N34.TXT 62 C:\CODAS\VISSER\96524N59.TXT 63 C:\CODAS\VISSER\77344N16.TXT 64 C:\CODAS\VISSER\77145N15.TXT 65 C:\CODAS\VISSER\90004N51.TXT 66 C:\CODAS\VISSER\83542N29.TXT 67 C:\CODAS\VISSER\88748N46.TXT 68 C:\CODAS\VISSER\89613N49.TXT 69 C:\CODAS\VISSER\96488N58.TXT 70 C:\CODAS\VISSER\98205N74.TXT 71 C:\CODAS\VISSER\96472N57.TXT 72 C:\CODAS\VISSER\89819N50.TXT 73 C:\CODAS\VISSER\97663N69.TXT 74 C:\CODAS\VISSER\98068N71.TXT 75 C:\CODAS\VISSER\91129N52.TXT 76 C:\CODAS\VISSER\98031N70.TXT

-

-

-

1746 1733 1725 1707 1673 1661 1494 1485 1436 1428 1421 1165 1142 915 681 652 633 473 421 290 211 1

394 239 963 697 416 972 1 719 275 192 872 911 880 939 877 859 947 891 865 891 873 867

18018 8219 46764 27036 15802 47447 5747 29133 10798 10308 38196 43284 52518 46865 57041 51919 63504 49740 57359 41338 50042 60505

2899 1233 7085 4141 2365 7397 930 4460 1675 1578 5890 6706 8461 7597 8820 7797 9995 7710 8892 6224 7962 9378

677 438 1274 1062 683 1321 327 904 464 472 1014 1247 1468 1370 1514 1297 1586 1415 1503 1248 1333 1408

J

Bijlage 6: de lijst van factor 42; het eindresultaat Codas Nakijk 1.0 1 C:\CODAS\VISSER\82443N24.TXT 2 C:\CODAS\VISSER\96627N60.TXT 3 C:\CODAS\VISSER\96629N61.TXT 4 C:\CODAS\VISSER\80188N18.TXT 5 C:\CODAS\VISSER\97662N68.TXT 6 C:\CODAS\VISSER\98437N76.TXT 7 C:\CODAS\VISSER\88104N45.TXT 8 C:\CODAS\VISSER\76269N14.TXT 9 C:\CODAS\VISSER\89449N48.TXT 10 C:\CODAS\VISSER\96471N56.TXT 11 C:\CODAS\VISSER\70433N07.TXT 12 C:\CODAS\VISSER\68016N04.TXT 13 C:\CODAS\VISSER\85794N38.TXT 14 C:\CODAS\VISSER\80563N21.TXT 15 C:\CODAS\VISSER\86192N39.TXT 16 C:\CODAS\VISSER\96653N62.TXT 17 C:\CODAS\VISSER\84752N31.TXT 18 C:\CODAS\VISSER\85446N35.TXT 19 C:\CODAS\VISSER\86822N42.TXT 20 C:\CODAS\VISSER\82450N25.TXT 21 C:\CODAS\VISSER\98348N75.TXT 22 C:\CODAS\VISSER\97607N66.TXT 23 C:\CODAS\VISSER\96727N64.TXT 24 C:\CODAS\VISSER\66352N03.TXT 25 C:\CODAS\VISSER\71203N08.TXT 26 C:\CODAS\VISSER\98108N73.TXT 27 C:\CODAS\VISSER\76091N13.TXT 28 C:\CODAS\VISSER\81640N23.TXT 29 C:\CODAS\VISSER\98082N72.TXT 30 C:\CODAS\VISSER\96671N63.TXT 31 C:\CODAS\VISSER\80643N22.TXT 32 C:\CODAS\VISSER\83597N30.TXT 33 C:\CODAS\VISSER\85125N33.TXT 34 C:\CODAS\VISSER\83310N27.TXT 35 C:\CODAS\VISSER\97021N65.TXT 36 C:\CODAS\VISSER\91213N53.TXT 37 C:\CODAS\VISSER\75267N12.TXT 38 C:\CODAS\VISSER\83001N26.TXT 39 C:\CODAS\VISSER\97640N67.TXT 40 C:\CODAS\VISSER\85792N37.TXT 41 C:\CODAS\VISSER\83495N28.TXT 42 C:\CODAS\VISSER\91727N55.TXT 43 C:\CODAS\VISSER\85051N32.TXT 44 C:\CODAS\VISSER\72138N09.TXT 45 C:\CODAS\VISSER\86517N41.TXT 46 C:\CODAS\VISSER\68253N05.TXT 47 C:\CODAS\VISSER\75230N11.TXT 48 C:\CODAS\VISSER\78029N17.TXT 49 C:\CODAS\VISSER\80345N20.TXT 50 C:\CODAS\VISSER\65032N01.TXT 51 C:\CODAS\VISSER\80198N19.TXT 52 C:\CODAS\VISSER\70311N06.TXT 53 C:\CODAS\VISSER\85548N36.TXT 54 C:\CODAS\VISSER\91360N54.TXT

Ex + + + + + + + + + + + + + +

Mk A A A A A A

A A

Score 10000 9593 9049 8130 6836 6748 6117 5921 5909 5495 4848 4772 4710 4555 4238 4158 3812 3790 3743 3706 3612 3568 3503 3164 3033 2990 2853 2796 2513 2486 2249 2105 2056 2036 1942 1903 1783 1634 1604 1596 1574 1512 1453 1429 1426 1379 1365 1353 1317 1299 1222 1200 1175 1114

Init 600 738 771 859 805 788 959 780 907 871 794 736 907 708 979 717 784 841 707 775 785 842 838 829 690 774 744 839 826 774 825 761 550 730 823 711 697 814 818 734 671 835 728 416 730 453 394 459 612 568 628 289 809 442

Afm 137970 102105 99579 113675 86870 92828 68539 62486 58715 62933 44576 52477 55880 87939 39207 159520 59794 83319 84591 91412 79826 83088 71322 59245 55911 58844 63482 54143 63593 61825 32091 36034 19072 23501 37590 32569 27036 24325 31584 25173 22400 27922 23210 15802 25145 15825 18018 13427 14913 25284 16831 10205 27674 13577

Tokens 20771 15674 15070 18096 13885 13690 10891 9449 9316 9838 6910 7991 8404 13634 6106 24254 9507 13070 13051 14574 12135 13093 10910 9277 8653 8640 9404 8430 9581 9181 4879 5603 2968 3685 5844 5181 4141 3672 4782 3955 3531 4266 3588 2365 3959 2399 2899 2207 2314 4043 2611 1618 4256 2051

Typen 2852 2396 2242 2108 1898 2100 1609 1610 1598 1474 1194 1430 1380 2435 1199 2407 1778 1781 2152 2194 1735 1816 1765 1392 1441 1670 1406 1411 1586 1475 966 1348 854 1010 1274 1291 1062 970 998 923 973 908 895 683 984 592 677 700 669 756 693 491 975 657

K

55 C:\CODAS\VISSER\73049N10.TXT 56 C:\CODAS\VISSER\96524N59.TXT 57 C:\CODAS\VISSER\77145N15.TXT 58 C:\CODAS\VISSER\66274N02.TXT 59 C:\CODAS\VISSER\87553N43.TXT 60 C:\CODAS\VISSER\86450N40.TXT 61 C:\CODAS\VISSER\87829N44.TXT 62 C:\CODAS\VISSER\96472N57.TXT 63 C:\CODAS\VISSER\77344N16.TXT 64 C:\CODAS\VISSER\88964N47.TXT 65 C:\CODAS\VISSER\83542N29.TXT 66 C:\CODAS\VISSER\97663N69.TXT 67 C:\CODAS\VISSER\85206N34.TXT 68 C:\CODAS\VISSER\96488N58.TXT 69 C:\CODAS\VISSER\89613N49.TXT 70 C:\CODAS\VISSER\98031N70.TXT 71 C:\CODAS\VISSER\98205N74.TXT 72 C:\CODAS\VISSER\90004N51.TXT 73 C:\CODAS\VISSER\98068N71.TXT 74 C:\CODAS\VISSER\89819N50.TXT 75 C:\CODAS\VISSER\88748N46.TXT 76 C:\CODAS\VISSER\91129N52.TXT

-

1054 994 970 953 910 906 773 762 650 615 608 588 578 564 402 360 327 267 243 227 81 1

529 719 192 239 972 154 1000 947 275 963 911 865 1 877 939 867 859 872 891 891 880 873

15053 29133 10308 8219 47447 7032 52270 63504 10798 46764 43284 57359 5747 57041 46865 60505 51919 38196 41338 49740 52518 50042

2353 4460 1578 1233 7397 1078 8158 9995 1675 7085 6706 8892 930 8820 7597 9378 7797 5890 6224 7710 8461 7962

553 904 472 438 1321 401 1367 1586 464 1274 1247 1503 327 1514 1370 1408 1297 1014 1248 1415 1468 1333

L

Literatuur Adriaanse 1998 M.A.M., Adriaanse, Faillissementsgids, (5e druk) Deventer: Kluwer 1998. Asser 1994 C. Asser, Zakenrecht. Zekerheidsrechten. Zwolle: Tjeenk Willink 1994. Basuin 1988 J.E.I. Basuin, Richtlijnen van curatoren in faillissement. Analyse en vergelijking in 15 arrondissementen, Utrecht: 1988. Van de Berg e.a. 1997 P.G.J. van de Berg e.a, '…Maar dit geheel ter zijde' opstellen aangeboden aan Prof. Mr J.M. van Dunne, Een jurimetrist in burger, p 9, Lelystad: Koninklijke Vermande 1997. Van Buchem-Spapens 1998 A.M.J. van Buchem-Spapens, Faillissement en surséance van betaling, zesde druk, Zwolle: Tjeenk Willink 1998. Combrink-Kuiters 1998 C.J.M. Combrink-Kuiters, Kennis van Zaken, Gouda: Gouda Quint 1998. De Mulder 1984 R.V. De Mulder, Een model voor juridische informatica, Lelystad: Vermande 1984. De Mulder 1997 R.V. De Mulder, Syllabus Recht en Technologie, Rotterdam: Stichting Syllaby 1997. De Mulder en van Noortwijk 1997 R.V. de Mulder en C. van Noortwijk, Codas: Conceptueel document analyse systeem, Lelystad: Koninklijke Vermande 1997. Fikkers 1998 H.A.G. Fikkers, 'Introductie van de boedelspecialist', NbBW nr. 10, okt. 1997 blz. 106-10. Van Dunne 1997 J.M. van Dunne, Verbintenissenrecht deel 1 en 2, Deventer: Kluwer 1997. Van den Ende H.W. van den Ende, Inleiding tot de statistiek in sociaal-wetenschappelijk onderzoek, Sociologisch Instituut der Rijksuniversiteit te Utrecht (jaar van uitgave onbekend). Henriquez 1974 E. C. Henriquez, 'Zakelijke rechten van onbetaalde verkoper in internationaal faillissement', Studiekring 'Prof. Mr. J. Offerhaus', reeks Internationaal privaatrecht, nr. 9, Deventer: Kluwer 1974. Hijma 1996 J. Hijma en M.M. Olthof, Compendium van het Nederlands vermogensrecht, Deventer: Kluwer, 1996. HC-dictaat: Juridisch kennismanagement 1998-1999 HC-dictaat: Juridisch kennismanagement 1998-1999, Rotterdam EUR 1998. HC-dictaat: Recht en Technologie 1997-1998 HC-dictaat: Recht en Technologie 1997-1998, Handout 1, 4, 11 van Recht en Technologie, Rotterdam EUR 1998. Reeks ipr/studiekring 1983 Reeks ipr/studiekring. Het faillissementsverdrag, 'Prof. Offerhaus'. 1983. Jensen en Meckling 1984 M.C. Jensen en Meckling, H.W. Democracy in crisis. Chapter 4: The nature of man, December 1984. Ten Kate en Koppen 1982 J. ten Kate, en P.J. Koppen, 'Invloed van persoonskenmerken van de rechter in civiele rechtsvinding', Trema, nr. 1/2, jan./febr. 1982, blz. 13-21. Koppenol 1998 C.L. Koppenol, Faillissementsrecht uit: Recht voor economische en bedrijfskundige richtingen, Alphen a/d Rijn: Samson H.D. Tjeenk Willink 1998. Lave and March 1975 C.A. Lave and J.G. March, Introduction to models in the social sciences, New York: 1975 Liethof 1998 R. Liethof, Statistiek voor de praktijk, Den Haag, Elsevier bedrijfsinformatie b.v. 1998. Studiemateriaal ipr: Wetten en Verdragen 1994 Studiemateriaal ipr: Wetten en Verdragen, Den Haag: T.M.C. Asser Instituut 1994.

M

Studiemateriaal rechtspraak ipr 1994 Studiemateriaal rechtspraak ipr, Den Haag 1994: T.M.C. Asser Instituut 1994. Noortwijk 1995 C. van Noortwijk, Het woordgebruik meester, Lelystad: Vermande 1995. Pitlo 1990 A. Pitlo, Het systeem van het Nederlandse privaatrecht naar het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, tiende druk, Arnhem: Gouda Quint 1990. Strikwerda 1995 L. Strikwerda, Inleiding tot het Nederlands Internationaal Privaatrecht, 4e druk, Groningen: WoltersNoordhoff 1995. Van Sint Truiden 1997 M. Ph. Van Sint Truiden en R.J. Verschoof, Rechtspraak Faillissement, Lelystad: Koninklijke Vermande 1997. Vriesendorp 1998 R.D. Vriesendorp en M.H.R.N.Y. Cordewener, Arresten insolventierecht, editie 1998, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink 1998.

N

z70 z36 z29 z46 z55 z42 z11 z06 z71 z65 z23

z61 z60 z24 z30 z18 z45 z48 z38 z49 z07 z51 z14 z62 z39 z75 z64 z43 z04 z56 z69 z31 z68 z58

z73 z74 z13 z35 z26 z53 z01 z19 z67 z22 z63 z02 z59 z21 z09 z32 z17 z15 z66 z44 z16 z03 z72

z47

Figuren

Grafiek 1: Factor 1-48a; het juridisch item

beslissingen

1,5

predikties aangepast

predikties

0,5

-0,5

-1,5

-2,5

-3,5

a

-1 z71

z46 z55 z36 z11 z70 z04 z65 z23 z06

z32 z26 z67 z66 z74 z02 z09 z17 z53 z21 z63 z44 z22 z19 z01 z59 z15 z72 z16 z03

z35 z73 z13

z47

1

z61 z60 z18 z24 z30 z49 z48 z45 z64 z07 z51 z62 z58 z39 z38 z43 z75 z68 z29 z14 z31 z42 z56 z69

Grafiek 2: Factor 1-112; alle factoren en zaken

2

beslissingen

1,5

predikties aangepast

predikties

0,5

0

-0,5

-1,5

-2

-2,5

-3

b

z71

z65

z75 z70 z14 z69 z55 z36 z04 z23

z61 z60 z24 z18 z48 z49 z30 z45 z64 z07 z58 z39 z51 z62 z68 z38 z42 z43 z31 z29 z46 z56

z66 z13 z67 z21 z74 z32 z06 z63 z11 z53 z22 z44 z19 z02 z09 z17 z72 z59 z15 z01 z16 z03

z73 z26

z35

z47

Grafiek 3: Factor 1-112; de Codas correctie op de handmatige methode, en de verwijderde factoren

2,5

beslissingen

predikties aangepast

1,5

predikties

0,5

-0,5

-1,5

-2,5

-3,5

c

z23

z46 z75 z69 z65 z70 z52 z50 z71

z61 z60 z45 z18 z48 z49 z51 z14 z64 z62 z76 z30 z38 z55 z58 z68 z57 z39 z42 z31 z43 z36 z07 z56 z29 z04

z26 z74 z03 z21 z66 z44 z63 z25 z73 z59 z53 z72 z22

z13 z67 z32 z35

z47

Grafiek 4: Factor 1-112; de Codas correctie op de zaken

2 beslissingen

1,5 predikties aangepast

predikties

1

0,5

0

-0,5

-1

-1,5

-2

-2,5

-3

d

-1,5 z65

z29 z50 z46 z71 z52 z23

z70 z55 z42

z59 z26 z13 z53 z67 z35 z32 z44 z25 z22 z66 z03 z72

z27 z21 z74 z73 z63

z37

z41

z47

0,5

z61 z60 z76 z30 z18 z57 z48 z45 z49 z14 z38 z62 z07 z64 z04 z31 z69 z68 z39 z75 z58 z36 z56 z43

Grafiek 5: Factor 1-48a; 55 Codas zaken

3,5

beslissingen

predikties aangepast

2,5

predikties

1,5

-0,5

-2,5

-3,5

e

z58 z70 z42 z29 z71 z46 z50 z52 z23 z65

z61 z60 z76 z30 z18 z48 z45 z57 z49 z51 z38 z14 z62 z07 z31 z04 z64 z69 z75 z68 z43 z36 z56 z55 z39

z73 z74 z25 z67 z13 z21 z63 z53 z59 z26 z32 z35 z44 z22 z03 z66 z72

z47

Grafiek 6a: Factor 1-48a; de Codas correctie op de factoren

2

beslissingen

1,5

predikties aangepast

predikties

1

0,5

0

-0,5

-1

-1,5

-2

-2,5

-3

f

-1

z23

z13 z35 z67 z32 z26 z74 z21 z03 z66 z44 z63 z25 z73 z59 z53 z72 z22

z47

1

z61 z60 z45 z18 z48 z49 z51 z14 z64 z30 z76 z62 z38 z55 z58 z68 z57 z39 z42 z31 z43 z36 z07 z75 z69 z56 z29 z04 z46 z65 z70 z52 z50 z71

Grafiek 6b: Factor 1-112; het prediktiemodel

2

beslissingen

1,5

predikties aangepast

predikties

0,5

0

-0,5

-1,5

-2

-2,5

-3

g