Inhoudsopgave
Afkortingen 1
inleiding en verantwoording 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
Introductie van het thema Nadere afbakening van de onderzoeksvraag Plan van aanpak en deelvragen Afbakening en definiëring Verantwoording
XIII 1 1 5 7 11 13
Deel i 2
Staatsaansprakelijkheid
17
2.1 2.2
17
2.3
2.4
Inleiding Staatsaansprakelijkheid uit hoofde van het internationale recht 2.2.1 Het leerstuk van toerekening volgens de Articles 2.2.2 Toerekening aan Staatsorganen en entiteiten bekleed met (elementen van) openbaar gezag 2.2.3 Artikel 7: uitbreiding van de toerekening van artikel 4- en 5-organen 2.2.4 Artikel 8: toerekening bij de facto-relatie tussen individu en Staat 2.2.5 Conclusie paragraaf 2.2 Staatsaansprakelijkheid uit hoofde van het EVRM 2.3.1 Inleiding 2.3.2 Staatsaansprakelijkheid in de jurisprudentie van het EHRM 2.3.2.1 Inleiding 2.3.2.2 Officiële staatsorganen, ambtenaren en individuen 2.3.2.3 Decentrale, regionale en lokale overheden 2.3.2.4 Overige ‘publieke’ entiteiten 2.3.3 Conclusie paragraaf 2.3 Staatsaansprakelijkheid uit hoofde van het EU-recht 2.4.1 Inleiding 2.4.2 Toerekening krachtens EU-recht
18 20 22 24 25 26 27 28 33 33 33 46 51 67 69 69 70
VIII
Inhoudsopgave
2.5 3
2.4.2.1 Toerekening aan ‘typische’ staatsorganen 2.4.2.2 Decentrale, regionale en lokale overheden 2.4.2.3 ‘Publieke’ entiteiten ongeacht hun rechtsvorm 2.4.2.4 Particuliere derden 2.4.3 Conclusie paragraaf 2.4 Conclusie Hoofdstuk 2
70 79 83 92 95 96
Financiële consequenties
99
3.1
Inleiding
99
A
Financiële consequenties vanwege een schending van het EVRM
3.2 3.3
3.5
Inleiding Financiële consequenties opgelegd in het kader van de klachtprocedure 3.3.1 Inleiding 3.3.2 De minnelijke schikking ex artikel 39 EVRM 3.3.3 De eenzijdige verklaring 3.3.4 De billijke genoegdoening ex artikel 41 EVRM 3.3.5 De tenuitvoerlegging van uitspraken van het EHRM 3.3.6 De procespositie medeoverheden onder het EVRM 3.3.7 Risico’s voor Nederland Financiële gevolgen vanwege effectief rechtsmiddel ex artikel 13 EVRM Conclusie EVRM
B
Financiële consequenties van een schending van EU-recht
3.6
Financiële verplichtingen ten gevolge van de procedure ex artikel 260 lid 2 VwEU 3.6.1 Inleiding 3.6.2 Financiële sancties ex artikel 260 lid 2 VwEU 3.6.3 Risico’s voor Nederland 3.6.4 Bijzondere inbreukprocedures 3.6.5 Conclusie paragraaf 3.6 Financiële consequenties ten gevolge van onregelmatigheden bij subsidiëring in gedeeld beheer 3.7.1 Inleiding 3.7.2 De verantwoordelijkheidsverdeling tussen Commissie en lidstaat bij subsidiëring in gedeeld beheer 3.7.2.1 Inleiding 3.7.2.2 ELGF & ELFPO 3.7.2.3 ESF en EFRO 3.7.2.4 Financiële risico’s voor Nederland
3.4
3.7
100 100 102 102 102 104 105 111 117 118 122 125 126
127 127 128 139 144 146 147 147 149 149 152 157 160
Inhoudsopgave
3.7.2.5 Conclusie paragraaf 3.7.2 3.7.3 Compensatie van financiële risico’s 3.7.3.1 Inleiding 3.7.3.2 Terugvorderen van ESF-susidies bij eindbegunstigden 3.7.3.3 Verhaal van ELGF-, ELFPO- en EFRO-gelden op een medeoverheid 3.7.3.4 Conclusie paragraaf 3.7.3 3.7.4 De procespositie van medeoverheden in het EU-recht 3.7.4.1 Inleiding 3.7.4.2 Het actierecht onder artikel 263, tweede alinea, VwEU 3.7.4.3 Het actierecht onder artikel 263, vierde alinea, VwEU 3.7.4.4 Conclusie paragraaf 3.7.4 3.7.5 Conclusie paragraaf 3.7 3.8 Financiële consequenties in het kader van lidstaataansprakelijkheid 3.8.1 Inleiding 3.8.2 Het beginsel van lidstaataansprakelijkheid 3.8.3 Risico’s voor Nederland 3.8.3.1 Inleiding 3.8.3.2 De zaak Acciardi 3.8.3.3 De zaak Lubsen 3.8.3.4 Voorbeelden van gebrekkige implementatie 3.8.4 Conclusie paragraaf 3.8 3.9 Conclusie EU-recht 3.10 Conclusie Hoofdstuk 3 4
IX
163 164 164 166 174 174 175 175 175 177 186 186 189 189 189 197 197 198 199 200 201 202 205
Intermezzo: Nationaal recht: rechtsverhoudingen
207
4.1 4.2
207 209 209 210 213 215
4.3
Inleiding Verhaal en rechtspersoonlijkheid 4.2.1 Inleiding 4.2.2 Ratio van rechtspersoonlijkheid 4.2.3 Publiekrechtelijke rechtspersonen 4.2.4 Privaatrechtelijke rechtspersonen 4.2.5 Verhaal op entiteiten zonder ‘eigen’ rechtspersoonlijkheid 4.2.6 Conclusie paragraaf 4.2 Verhaal en de wijze van bekostiging (financiële verhouding) 4.3.1 Inleiding 4.3.2 Provincies en gemeenten 4.3.3 Waterschappen 4.3.4 Kaderwet zbo’s en rwt’s 4.3.5 Conclusie paragraaf 4.3
218 219 219 219 219 226 228 232
X
Inhoudsopgave
4.4
4.5
Verhaal en toezichtinstrumentarium 4.4.1 Inleiding 4.4.2 Provincies en gemeenten 4.4.2.1 Inleiding 4.4.2.2 Preventief toezicht 4.4.2.3 Schorsing en vernietiging 4.4.2.4 Taakverwaarlozing 4.4.3 Kaderwet zbo’s en rwt’s 4.4.4 Conclusie paragraaf 4.4 Conclusie Hoofdstuk 4
232 232 234 234 235 235 239 241 243 243
Inleiding tot Deel II 5
De nationale dimensie van verhaal tussen overheden
247
5.1 5.2
247 251 251 252 255 258 259 259 260 262 263 264 268 270 277 284 286
5.3
5.4 6
Inleiding Publiekrechtelijke verhaalsinstrumenten 5.2.1 Inleiding 5.2.2 Schadevergoeding in de Awb 5.2.3 Bestuursrechtelijke geldschulden in de Awb 5.2.4 Conclusie paragraaf 5.2 Verhaal op grond van het burgerlijk recht 5.3.1 Inleiding 5.3.2 Complicaties bij gebruik van het burgerlijk recht 5.3.3 Verhaal tussen overheden: regres en verhaal 5.3.3.1 Regres 5.3.3.2 Regres: bepaling van de interne draagplicht 5.3.3.3 Verhaal 5.3.3.4 Verhaal en doorbraak van aansprakelijkheid 5.3.4 Knelpunten bij regres en verhaal 5.3.5 Conclusie paragraaf 5.3 Conclusie Hoofdstuk 5
De Europese dimensie van verhaal
291
6.1 6.2
291
Inleiding Bijzondere verhaalsregelingen voor schendingen van EVRM en EU-recht 6.2.1 De uitvoeringspraktijk van het ministerie van BuZa bij het verhalen van ‘EVRM-claims’ 6.2.2 Financiële afwikkeling van schendingen van de redelijke termijn door verschillende overheidsorganen bij de bestuursrechter 6.2.3 Verhaalsmogelijkheid in de Regeling Medebewind Gemeenschappelijk Landbouwbeleid
292 293
294 298
Inhoudsopgave
6.3
6.4
6.5
6.6
6.2.4 De verhaalsbevoegdheid op grond van de Wet TES 6.2.5 De verhaalsbevoegdheid op grond van de Wet NErpe 6.2.5.1 Inleiding 6.2.5.2 Wet NErpe versus Wet TES 6.2.5.3 Rechtsbescherming op grond van de Wet NErpe 6.2.5.4 Complicaties met betrekking tot de verhaalsbevoegdheid 6.2.5.5 Omgekeerd verhaalsrecht? 6.2.5.6 Conclusie paragraaf 6.2.5 6.2.6 Verhaalsrechten in uitvoeringsconvenanten of andere nadere afspraken 6.2.7 De verhaalsbevoegdheid op grond van het wetsvoorstel terugvordering staatssteun 6.2.8 De verhaalsbevoegdheid op grond van de Wet financiering decentrale overheden (Wet fido) 6.2.9 Conclusie paragraaf 6.2 Verhaalsbevoegdheden voor Europese claims op grond van de Awb-subsidietitel 6.3.1 Inleiding 6.3.2 Terugvordering in de Awb 6.3.3 Conclusie paragraaf 6.3 Verhaalsbevoegdheden voor Europese claims op grond van het burgerlijk recht 6.4.1 Inleiding 6.4.2 Verhaal van schadevergoeding voldaan vanwege schending EVRM 6.4.3 Verhaal van schadevergoeding voldaan vanwege schending EU-recht 6.4.3.1 De zaak Acciardi 6.4.3.2 De zaak Lubsen 6.4.3.3 De ongeschreven zorgvuldigheidsnorm in Acciardi 6.4.3.4 De Costanzo-verplichting van B&W 6.4.3.5 Conclusie paragraaf 6.4.3 6.4.4 Conclusie paragraaf 6.4 Onderling verhaal tussen overheden vanwege Europese claims in rechtsvergelijkend perspectief 6.5.1 Inleiding 6.5.2 Verhaalsregelingen in Spanje, Frankrijk, Duitsland en België 6.5.3 Conclusie paragraaf 6.5 Conclusie Hoofdstuk 6
XI
300 307 308 309 311 313 315 318 318 322 325 327 328 328 328 330 331 331 333 334 335 336 337 339 340 340 342 342 342 346 347
XII
7
Inhoudsopgave
Concluderende en samenvattende analyse
349
7.1 7.2 7.3 7.4
Inleiding Context Bevindingen Verhaal van de Nederlandse Staat op een medeoverheid respectievelijk een aan een overheid gelieerde entiteit 7.4.1 Inleiding 7.4.2 Een verhaalsregeling vanwege Europeesrechtelijke verplichtingen 7.4.2.1 Inleiding 7.4.2.2 Verhaal: een EVRM-verplichting? 7.4.2.3 Verhaal: een EU-rechtelijke verplichting? 7.4.2.4 Conclusie paragraaf 7.4.2 7.4.3 Verhaalsrecht vanwege de financiële risico’s? 7.4.3.1 Inleiding 7.4.3.2 Financiële risico’s voortvloeiend uit schendingen van EVRM-bepalingen 7.4.3.3 Financiële risico’s voortvloeiend uit schendingen van EU-recht 7.4.3.4 Conclusie paragraaf 7.4.3 7.4.4 Evaluatie bestaande verhaalsmogelijkheden 7.4.4.1 Inleiding 7.4.4.2 De Wet NErpe getoetst 7.4.4.3 De actie uit 6:162 BW 7.4.5 Conclusie paragraaf 7.4 7.5 Omgekeerd verhaal: verhaal van een medeoverheid c.q. een aan een medeoverheid gelieerde entiteit op het Rijk 7.5.1 Inleiding 7.5.2 Verhaal en de verplichting ex artikel 94 Gw c.q. de Costanzo-verplichting 7.5.3 Bestaande verhaalsacties voldoen? 7.6 Conclusies en aanbevelingen 7.6.1 Inleiding 7.6.2 Aanbevelingen bij de uitoefening van het verhaalsrecht ex artikel 7 Wet NErpe door de Staat 7.6.3 Aanbevelingen bij de uitoefening van omgekeerd verhaal Summary
349 350 351
Geraadpleegde literatuur
419
Rapporten, (pre)adviezen, verslagen en kamerstukken
439
Jurisprudentielijst
443
Curriculum vitae
459
357 357 358 358 358 359 361 362 362 362 363 366 367 367 369 373 381 383 383 384 393 402 402
403 405 411
