INHOUDSTAFEL VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v
DANKWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix
LIJST VAN AFKORTINGEN VAN TIJDSCHRIFTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxv
INLEIDING: OPZET EN DOEL VAN DEZE STUDIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
DEEL I: ALGEMENE THEORIE VAN ZAKELIJKE SUBROGATIE . . . . . . . . . . . . . . . . 3 HOOFDSTUK I. ZAKELIJKE SUBROGATIE ALS JURIDISCH BEGRIP: OMSCHRIJVING EN SITUERING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 HOOFDSTUK II. FUNCTIES VAN ZAKELIJKE SUBROGATIE . . . . . . . . . . . . 9 Afdeling I. Zakenrechtelijke functie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Afdeling II. Verbintenisrechtelijke functie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 HOOFDSTUK III. VOLMAAKTE EN ONVOLMAAKTE ZAAKVERVANGING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 HOOFDSTUK IV. HISTORISCHE INLEIDING TOT ZAAKVERVANGING: VAN HET OUDE GRIEKENLAND TOT DE CODE CIVIL . . . . . 18 HOOFDSTUK V. ALGEMENE THEORIE VAN ZAKELIJKE SUBROGATIE . 24 Afdeling I. De klassieke leer (“fictieleer”) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Zaakvervanging als juridische fictie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Onderscheid tussen algemene zaakvervanging en bijzondere zaakvervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De objectieve benadering van zaakvervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Evaluatie van de klassieke leer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Tussenconclusie omtrent de klassieke leer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De leer van de waardebestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Analyse van deze leer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Evaluatie van de leer van de waardebestemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Tussenconclusie omtrent de leer van de waardebestemming . . . . . . . . Afdeling III. De billijkheidsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24 25 27 28 30 35 36 36 43 47 47
Intersentia
xi
Inhoudstafel
Afdeling IV. Onderscheiden grondslag van de verschillende functies van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 § 1. Zakenrechtelijke functie: de preventie van ongerechtvaardigde vermogensverschuivingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 § 2. Verbintenisrechtelijke functie: de leer van de kwalitatieve rechten . . . 60 HOOFDSTUK VI. HET ANGELSAKSISCHE TRACING-CONCEPT: EEN INLEIDENDE VERKENNING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Afdeling I. Omschrijving van het tracing-begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Functies van tracing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Kwalitatieve versterking van de restitutie-aanspraak . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Kwantitatieve versterking van de restitutie-aanspraak . . . . . . . . . . . . . . § 3. Verbintenisrechtelijke functie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De instrumentele (niet-remediale) aard van tracing . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Verschil met zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Het toepassingsbereik van tracing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64 66 66 67 69 71 71 73 74
HOOFDSTUK VII. BRONNEN VAN ZAAKVERVANGING . . . . . . . . . . . . . . 79 Afdeling I. Conventionele zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 § 1. Analyse van de heersende opvattingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 § 2. Kritische bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Afdeling II. Wettelijke zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 § 1. Privaatrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 § 2. Strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 A. Regeling vóór de Wet van 17 juli 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 B. Regeling sinds de Wet van 17 juli 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Afdeling III. Zakelijke subrogatie als algemeen rechtsbeginsel . . . . . . . . . . . . 94 § 1. Eerste spoor: een evolutie van de theoretische analyse van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 § 2. Tweede spoor: een rechtsvergelijkende analyse van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 A. Frans recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 B. Nederlands recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 C. Duits recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 D. Angelsaksisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 E. Tussenconclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 § 3. Derde spoor: de dematerialisering van het zakenrecht . . . . . . . . . . . 110 § 4. Vierde spoor: de tegenargumenten voor een algemeen beginsel van zaakvervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 § 5. Bundeling van de verschillende sporen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 § 6. Toepassing op de positie van de vruchtgebruiker . . . . . . . . . . . . . . . . 119 A. Gevallen van zaakvervanging bij vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . 120 B. Theoretisch belang van zaakvervanging in het recht van vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
xii
Intersentia
Inhoudstafel
C.
De positie van de vruchtgebruiker ten aanzien van het surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Rechtsvergelijkende opmerkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Toepassing op de positie van de verkoper onder eigendomsvoorbehoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding: Franse rechtspraak inzake eigendomsvoorbehoud en zaakvervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toepassing van deze rechtspraak in de Belgische rechtsorde . . . C. Juridische grondslag voor de toepassing van zaakvervanging bij eigendomsvoorbehoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Gelijkstelling van eigendomsvoorbehoud en zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Analyse van deze opvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Kritiek: eigendomsvoorbehoud is geen stil pandrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gelijkstelling van het eigendomsvoorbehoud met een volwaardig eigendomsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Zakelijke subrogatie als algemeen rechtsbeginsel . . . . . . . . . 4. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Besluit over het toepassingsdomein van zakelijke subrogatie . .
126 129 131 131 133 140 140 140 143 153 154 155 156
DEEL II: ZAKELIJKE SUBROGATIE BINNEN RESTITUTIEVERHOUDINGEN . . 157 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 HOOFDSTUK I. KLASSIFICATIE VAN DE RESTITUTIEVERHOUDINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Afdeling I. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Hoofdonderscheid: typische en a-typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. A-typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verhouding tussen de a-typische restitutieverbintenissen . . . . . . 1. Onverschuldigde betaling als juridische grondslag van de ongedaanmaking na nietigheid? . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Nietigheid van de overeenkomst als juridische grondslag voor de onverschuldigde betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Strafrechtelijke restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Grondslag van het onderscheid tussen typische en a-typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Belang van het onderscheid tussen typische en a-typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Restitutie in natura en restitutie in waarde . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
160 162 162 164 164 165 166 168 170 171 173 173
xiii
Inhoudstafel
B. C.
Zakenrechtelijke positie van de restitutiedebiteur . . . . . . . . . . . 175 Strafrechtelijke positie van de restitutiedebiteur . . . . . . . . . . . . . 177
HOOFDSTUK II. TOEPASSINGSVOORWAARDEN VOOR ZAKELIJKE SUBROGATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Afdeling I. Een recht met zakelijke werking in de principale rechtsverhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen: rechtsvergelijkende inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het behoud van het eigendomsrecht als afbakeningscriterium in de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De eenzijdige verkoopbelofte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het verlies van het bijzonder legaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Een zakelijke aanspraak als beperking van het toepassingsdomein van zaakvervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Uitzonderingen op het vereiste van een zakelijke aanspraak . . . . . . . A. Eigenlijke uitzondering: zakelijke rechten intuitu rei . . . . . . . . . B. Oneigenlijke uitzondering: gedeeltelijk verlies van het oorspronkelijk onderpand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De risico-omkering als uitzondering op het vereiste van de zakelijke aanspraak? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Ogenblik voor de beoordeling van de zakelijke aanspraak . . . . . . . . § 6. Toepassing van bovengenoemde beginselen op restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Restitutie van bepaalde zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. A-typische restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Restitutieplicht uit onverschuldigde betaling . . . . . . . . b. Restitutieplicht uit nietigheid, ontbinding of herroeping van een overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Strafrechtelijke restitutieplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Restitutie van een algemeenheid van zaken . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Fiduciaire rechtsverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Trustverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verschil tussen de Anglo-Amerikaanse trust en de Duitse Treuhand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Toepassing op enkele Belgische trustachtige verhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Terugkeer van de afwezige (art. 132 B.W.) . . . . . . ii. Fideicommis de residuo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii. Certificering van vennootschapseffecten . . . . . . . . 4. Bewind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Vervanging van het oorspronkelijke onderpand . . . . . . . . . . . . . § 1. Causaal verband tussen het oorspronkelijk onderpand en het surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xiv
179 179 182 182 186 191 195 195 198 199 201 204 205 205 206 206 215 222 224 224 226 227 227 231 236 237 240 244 247 252 254
Intersentia
Inhoudstafel
A. B. C.
§ 2.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Objectieve invulling van het causaal verband . . . . . . . . . . . . . . . De verkrijging van het surrogaat op krediet: de mogelijkheid van backward tracing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het causaal verband tussen een verzekeringsuitkering en het gevaarsobject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Bewijs van het causaal verband . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Omkering van de bewijslast: zwakke versie van de “swollen assets”-theorie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Het voorwerp van het bewijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De indeplaatsstelling van een nieuw vermogensbestanddeel . . . . . . . A. De vermindering van een passiefpost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De verzekeringsuitkering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De aanspraak uit een levensverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De aanspraak uit een aansprakelijkheidsverzekering . . . . . . 3. De aanspraak uit een zaakverzekering . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding – probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Positie van de eigenaar van het gevaarsobject ten opzichte van de verzekeringsuitkering – analyse van rechtspraak en rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Verantwoording voor de evolutie in de rechtspraak en rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. De objectivering van het verzekerbaar belang . . . . ii. Juridische grondslag voor die objectivering . . . . . . d. Tussenconclusie: de vatbaarheid van de verzekeringsuitkering als surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . C. De vordering tot betaling van de verkoopprijs als surrogaat . . . . 1. Vervreemding door de accipiens van de onverschuldigd ontvangen zaak (art. 1380 B.W.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Vervreemding door (de erfgenamen van) de bewaarnemer (art. 1935 B.W.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vervreemding door de gefailleerde detentor (art. 103, tweede lid Faill. W.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Uitbreiding van het toepassingsgebied ratione materiae . c. Uitbreiding van het toepassingsgebied ratione personae . d. Uitbreiding van het toepassingsgebied ratione temporis . . e. Rechtsvergelijkende bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Tussenconclusie: de vatbaarheid van de koopprijs als surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De aansprakelijkheidsvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Een lichamelijke zaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verbetering of instandhouding van een vermogensbestanddeel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Giraal of chartaal geld als surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
254 258 261 264 269 269 272 276 277 277 283 283 284 287 287
288 294 295 302 305 305 306 307 309 309 311 313 319 320 322 322 323 323 333 333
xv
Inhoudstafel
1. 2.
§ 3.
Chartaal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Giraal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De opvattingen in verband met de revindicatie van een bankrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Frans recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Angelsaksisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . – Nederlands recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Inschrijving van het surrogaat op een bankrekening . . e. Tussenconclusie: de vatbaarheid van een bankrekening als surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Waardepapieren als surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Inleiding: “de regeling in waarde” van art. 103, tweede lid Faill. W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Juridische verantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Toepassingsdomein van deze wettelijke uitsluiting . . . . . . . Zakelijke subrogatie over verschillende graden: de creatie van een vervangingsketen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
334 336 336 338 341 341 342 344 344 351 352 352 353 355 357
HOOFDSTUK III. UITOEFENINGSVOORWAARDEN VOOR ZAKELIJKE SUBROGATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Afdeling I. Subsidiaire aard van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen: betekenis van het subsidiaire karakter van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Subsidiariteit ten opzichte van het volgrecht . . . . . . . . . . . . . . . . C. Subsidiariteit ten opzichte van de sanctie van nietigheid of niet-tegenstelbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Subsidiariteit ten opzichte van de aansprakelijkheidsvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Uitzonderingen op de subsidiaire aard van zakelijke subrogatie . . . . A. Zaakvervanging is niet subsidiair aan de actio de in rem verso . . . . B. Zaakvervanging is niet subsidiair binnen strafrechtelijke restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Rechtsvergelijkende analyse: Angelsaksisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verhouding tussen tracing en aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . B. Verhouding tussen tracing en following . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De gevolgen van de vermenging voor de zakelijke aanspraak . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Klassiek beginsel: identificatievereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Eigendomsaanspraken op vervangbare zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding: de begrippen vervangbare zaken en soortzaken . . . . B. Eigendomspositie bij de buitenbezitstelling . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De eigendomsaanspraak op het vervangbare onderpand . .
xvi
363 363 363 366 369 371 373 373 373 375 375 376 379 380 380 380 383 383 387 387
Intersentia
Inhoudstafel
2. De eigendomsaanspraak op het vervangbare surrogaat . . . . Het lot van het zakelijk recht bij vermenging . . . . . . . . . . . . . . . 1. Klassiek uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Evolutie in de rechtspraak: de vermenging doet het zakelijk recht niet noodzakelijk teloorgaan . . . . . . . . . . . . . 3. Evolutie in de wetgeving betreffende de revindicatie van effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Het Koninklijk Besluit nr. 62 van 10 november 1967: giralisering van effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. De wetgeving betreffende dematerialisatie van vennootschapseffecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. De wetgeving betreffende certificering van vennootschapseffecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Voorwaarden voor het voortbestaan van de zakelijke aanspraak na vermenging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Analyse van de onderscheiden opvattingen . . . . . . . . . . b. Situatie waarin de zaak het voorwerp uitmaakt van een voorafgaande individualisatie . . . . . . . . . . . . . . c. Situatie waarin de zaak niet het voorwerp uitmaakt van een voorafgaande individualisatie . . . . . . . . . . . . . . d. Tussenconclusie: de gevolgen van de vermenging . . . . . D. Beschikkingshandelingen met de vermengde goederen . . . . . . . E. Het lot van de zakelijke aanspraak bij vermenging van te restitueren zaken met zaken van de gefailleerde . . . . . . . . . . . . . 1. De gevolgen van de vermenging op de eigendomsaanspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De gevolgen van beschikkingshandelingen met de vermengde zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rechtsvergelijkende benadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Frans recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen vereiste van invidividualisatie bij de giralisering van aandelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Geen vereiste van individualisatie in de verhouding tot de derde-verkrijger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Geen vereiste van individualisatie bij eigendomsvoorbehoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Nederlands recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Angelsaksisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Voortbestaan van zakelijke aanspraken bij vermenging . . . . 2. Identificatieregelen van tracing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Vermenging van zaken van verschillende derden te goeder trouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Vermenging van eigen zaken met zaken van derden . . . 3. Het toepassingsbereik van tracing naar common law . . . . . . a. Klassieke uitgangspunt: dichotomie tussen common law tracing en equitable tracing . . . . . . . . . . .
C.
§ 4.
Intersentia
392 393 394 396 399 399 400 404 405 406 406 408 413 414 414 419 419 421 425 425 425 426 427 431 434 435 439 440 447 451 451
xvii
Inhoudstafel
§ 5.
§ 6.
b. Toenadering tussen common law en equity . . . . . . . . . . D. Duits recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Concluderende opmerkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een zakelijk recht op een niet-traceerbare waarde? De “swollen assets”-theorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Analyse van de sterke versie van de “swollen assets”-theorie . . . . . B. Algemene kritiek op de sterke versie van de “swollen assets”theorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Sporen van de “swollen assets”-theorie in het Belgische recht? . . 1. Verbeurdverklaring bij equivalent met toewijzing aan de benadeelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verlies van het surrogaat na het ontstaan van de samenloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verhouding tussen vervangbaarheid van zaken en zaakvervanging . .
458 462 464 464 465 468 472 472 476 482
DEEL III: ZAKELIJKE SUBROGATIE BINNEN HET DOMEIN VAN DE ZAKELIJKE ZEKERHEIDSRECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 INLEIDING: ZAKELIJKE ZEKERHEIDSRECHTEN EN ZAKELIJKE SUBROGATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 HOOFDSTUK I. MATERIEEL VERLIES VAN HET BEZWAARDE GOED . 492 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Totstandkoming van een wettelijk kader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Belgisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Totstandkoming van art. 10 Hyp. W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De interpretatieve wet van 19 februari 1990 . . . . . . . . . . . . . . . . C. Wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst . . . § 2. Frans recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Nederlands recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Tussenconclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Toepassingsvoorwaarden voor zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . § 1. Toepassingsgebied ratione personae : voorrecht, pand of hypotheek . . A. Voorrechten en hypotheken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Pandrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Vuistpand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Pand op onlichamelijke zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Pand op handelszaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Warrant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Andere zekerheidsmechanismen met zakelijke werking . . . . . . . 1. Retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Rechtstreekse vordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Voorafgaand zekerheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xviii
492 492 492 492 497 498 500 501 506 507 507 508 512 512 513 514 518 518 519 521 522
Intersentia
Inhoudstafel
§ 3.
Toepassingsgebied ratione materiae: vergoedingsrecht uit hoofde van het tenietgaan, de beschadiging of het waardeverlies . . . . . . . . . . A. België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Geen wederopbouw of herstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Schuldeisers met een nuttige rang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Uitoefeningsvoorwaarden van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . § 1. Vervanging van het oorspronkelijke onderpand door een traceerbaar surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vervanging van het oorspronkelijke onderpand . . . . . . . . . . . . . B. Traceerbaarheid van het surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Uitoefening van het zakelijk zekerheidsrecht binnen de verjaringstermijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Juridische grondslag voor het recht van de preferente schuldeisers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Delegatie van rechtswege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Persoonlijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Cessie van rechtswege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. Bijzondere gevolgen van zakelijke subrogatie bij zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Onmiddellijke opeisbaarheid van de gewaarborgde schuldvordering § 2. Bevrijdende werking van een betaling aan de schuldenaar . . . . . . . . A. Onroerende zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Roerende zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Geen inningsbevoegdheid van rechtswege voor de preferente schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. Bijzondere toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De verzekeringswetgeving (art. 58 W.L.O.) als lex specialis ten opzichte van art. 10 Hyp. W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding en toepassingsdomein van art. 58 W.L.O. . . . . . . . . . . B. Bevrijdende werking van de uitkering aan de schuldenaar . . . . 1. Onroerende zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . 2. Roerende zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Publicatie van het zekerheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Verzet van de preferente schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . c. Goede trouw van de verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De tegenwerpelijkheid van verweermiddelen door de verzekeringsmaatschappij aan de schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Toepassingsdomein van de wettelijke uitzonderingen . . . . . 3. Excepties die ontstaan zijn na het schadegeval . . . . . . . . . . . 4. Schorsing of opzegging van de dekking of vermindering van het bedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Toepassing op compensatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
523 523 530 533 534 539 540 540 540 542 545 546 546 548 549 550 551 551 557 558 562 566 572 572 572 573 574 574 575 577 581 582 582 584 585 586 588
xix
Inhoudstafel
§ 2.
De beëindiging van het zakelijk recht waarop een hypotheek is gevestigd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 589
HOOFDSTUK II. JURIDISCH VERLIES VAN HET BEZWAARDE GOED . 594 Afdeling I. Algemene beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Juridische analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Voorwaarden voor het intreden van de vervanging . . . . . . . . . . . . . . A. Vervanging van het oorspronkelijke onderpand . . . . . . . . . . . . . B. Traceerbaarheid van het surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Afwezigheid van gelijkwaardige beschermingsmechanismen . . . 1. Subsidiariteit van zakelijke subrogatie t.o.v. het volgrecht . . a. Onroerende zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . b. Roerende zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . 2. Subsidiariteit van zakelijke subrogatie t.o.v. het retentierecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Bijzondere toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Wisselpand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Juridische grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Zaakvervanging of vervangbaarheid van zaken? . . . . . . . . . . 2. De rol van de wilsuiting van de partijen . . . . . . . . . . . . . . . . D. Toepassing op bijzondere pandrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De inning van verpande schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De onteigening van het bezwaarde goed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Minnelijke verkoop na onteigeningsmachtiging . . . . . . . . . . . . . B. Gerechtelijke onteigening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Zakelijke zekerheid op een aandeel in onverdeelde mede-eigendom A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toewijzing in natura aan de hypotheekgever . . . . . . . . . . . . . . . C. Verkoop van het onverdeelde goed aan een derde (niet-deelgenoot) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Toewijzing van het goed aan een andere deelgenoot . . . . . . . . . E. Verdeling in natura (met opleg) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xx
594 594 600 600 601 604 606 606 607 610 610 610 614 619 620 623 623 623 625 628 628 633 633 636 636 641 641 643 648 648 651 652 655 656 657 658
Intersentia
Inhoudstafel
DEEL IV: GEVOLGEN VAN ZAKELIJKE SUBROGATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 659 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 661 HOOFDSTUK I. ZAKENRECHTELIJKE GEVOLGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . 662 Afdeling I. Subjectieve benadering van de zakenrechtelijke gevolgen . . . . . . Afdeling II. Zakelijke subrogatie als handhavingsmechanisme . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Toepassing op restitutieverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Toepassing op zakelijke zekerheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Uitzondering op de handhaving van de zakenrechtelijke verhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Invloed van publiciteitsmechanismen ten opzichte van derden . . . . . Afdeling III. Rechtsvergelijkende benadering: gevolgen van tracing . . . . . . . § 1. Tracing naar common law: exchange product theory . . . . . . . . . . . . § 2. Tracing naar equity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen: keuzerecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Constructive trust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Equitable lien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Rangconflict tussen de begunstigde van zaakvervanging en andere zakelijk gerechtigden op het surrogaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Rechtsvergelijkende benadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Frans recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Nederlands recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Duits recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Angelsaksisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Eigen opvatting naar Belgisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Juridische analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Rechtseconomische argumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. Omvang van de gerechtigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Rol van de “gelijkwaardigheid” bij zaakvervanging . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Een dubbele beperking van de gevolgen van zaakvervanging . . . . . . A. Beperking tot de omvang van de gewaarborgde schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Beperking tot de waarde van het oorspronkelijke onderpand . . 1. “Zuivere” vervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. “Gemengde” vervanging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Vergelijking met het Angelsaksische tracing-recht: een ongelimiteerde zaakvervanging? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Uitzondering: de strafrechtelijke restitutieplicht . . . . . . . . . . . . . 1. Analyse van de verbeurdverklaring met toewijzing aan de benadeelde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kritische analyse van het strafrechtelijke regime . . . . . . . . .
Intersentia
662 665 665 667 670 672 676 681 681 683 683 683 686 688 688 688 691 693 695 697 697 702 704 704 705 706 707 708 708 711 714 717 717 720
xxi
Inhoudstafel
HOOFDSTUK II. VERBINTENISRECHTELIJKE GEVOLGEN . . . . . . . . . . 723 Afdeling I. De inning van de surrogatoire schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . § 1. Bevrijdende betaling aan de debiteur van de principale rechtsbetrekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Exclusief uitoefeningsrecht van de debiteur van de principale rechtsbetrekking voorafgaand aan de samenloop . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Uitoefeningsrecht van de restitutiecrediteur na de samenloop van diens debiteur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inningsbevoegdheid van de restitutiecrediteur na de samenloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De hypothese van het gelijktijdig faillissement van de debiteur en de derde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Verklaring voor de beperking van de verbintenisrechtelijke gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Tegenwerpelijkheid van excepties in de diverse rechtsverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Excepties afkomstig uit de verhouding debiteur-derde . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toepassing: compensatie in de rekening-courant verhouding . . § 2. Excepties afkomstig uit de verhouding crediteur-debiteur . . . . . . . . . § 3. Excepties afkomstig uit de verhouding crediteur-derde . . . . . . . . . . .
723 723 728 730 730 733 734 736 737 737 740 745 745
DEEL V: ALGEMENE CONCLUSIE EN SAMENVATTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 747 1. 2. 3. 4. 5.
Functies van zakelijke subrogatie in het vermogensrecht . . . . . . . . . . Reikwijdte van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Voorwaarden voor de toepassing van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . Gevolgen van zakelijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakelijke subrogatie en tracing: is de kloof in het zakenrecht (te) diep? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
749 750 751 756 756
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 759 I.
II.
xxii
België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemene reeksen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Overzichten van rechtsleer en rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Bijdragen in tijdschriften of verzamelwerken . . . . . . . . . . . . . . . E. Annotaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemene reeksen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
759 759 759 762 762 767 767 767 768
Intersentia
Inhoudstafel
III.
IV.
V.
C. Bijdragen in tijdschriften of verzamelwerken . . . . . . . . . . . . . . . D. Annotaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bijdragen in tijdschriften of verzamelwerken . . . . . . . . . . . . . . . C. Annotaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Common law . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bijdragen in tijdschriften of verzamelwerken . . . . . . . . . . . . . . . C. Annotaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Duitsland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Reeksen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Bijdragen in tijdschriften of verzamelwerken . . . . . . . . . . . . . . .
770 772 774 774 776 777 778 778 779 781 782 782 782 783
TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 785
Intersentia
xxiii
