LICHTPLAN BINNENSTAD DORDRECHT

Stadswerken & Stadsontwikkeling

LICHTPLAN BINNENSTAD DORDRECHT 2005-2015

Concept 3 januari 2005 herzien Werkgroep Verlichting Binnenstad Johan Jonker/Edwin van Son/Conny van Nes

DORDRECHT VERLICHT (samenvatting) Algemene verlichting Structuurverlichting Objectverlichting Conclusie 1 INLEIDING 2 DOEL EN FUNCTIES VERLICHTING BINNENSTAD 2.1. Sociale veiligheid 2.2. Verkeersveiligheid 2.3. Leefbaarheid en beleving 3 LANDELIJKE WET- EN REGELGEVING 4 VERLICHTINGSBELEID BINNENSTAD DORDRECHT 4.1. Algemene beleidsuitgangspunten 4.2. specifieke beleidsuitgangspunten ten aanzien van de binnenstad 4.3. specifieke onderdelen Verlichting gericht op de structuur Verlichting gericht op objecten Privé verlichting Seizoensverlichting 5 KOSTENOVERZICHT EN DEKKING 6 SAMENVATTING ANALYSE VINCENT LAGANIER 6.1. Analyse 6.2. Aanbevelingen 7. BIJLAGEN 7.1. Algemene verlichting 7.2. Object en gevelverlichting

2

DORDRECHT VERLICHT de samenvatting Voor u ligt het Lichtplan Binnenstad Dordrecht 2005-2015. In de binnenstad gaat het naast veiligheid en leefbaarheid vooral om verhoging van de nachtelijke sfeer. Dit als een uitnodiging aan gasten om hun verblijf te verlengen. Het Lichtplan Binnenstad omvat daarom naast het reguliere lichtbeleid, een aantal ingrijpende nieuwe verlichtingsideeën voor de Dordtse binnenstad. Alle voorgestelde projecten samen geven het prachtige beschermde rivieraanzicht van Dordrecht straks de nachtelijke uitstraling die het verdient.

Een voorbeeld: het avondbeeld van Keulen.

Het Lichtplan Binnenstad is een samenwerkingsproduct van Stadswerken en Stadsontwikkeling en sterk beïnvloed door de inspirerende suggesties van de lichtontwerper Vincent Laganier van Philips. Hieronder volgt een kort overzicht van de inhoud. Op hoofdlijnen gaat het lichtplan over algemene verlichting, structuurverlichting en objectverlichting.

Algemene verlichting De algemene, openbare verlichting is de basis van de avondverlichting. Deze verlichting dient in de eerste plaats de veiligheid en de leefbaarheid. De algemene verlichting in de Dordtse binnenstad voldoet aan landelijke en Europese normen, maar verbeteringen zijn mogelijk. Eén verbetering is de bewuste toepassing van verschillende ‘witte’ lichtkleuren: oranje, warm wit en koud wit, voor de avondbeleving van de historische stedenbouwkundige structuur. Zonder kostenstijging ontstaat ’s avonds een onderscheid tussen hoofdroutes, secondaire routes en woonstraten. Verder is het nodig de Oudhollandse lantaarn, een vertrouwde verschijning in de historische binnenstad, de 21ste eeuw in te leiden. Vervanging van de armaturen is noodzakelijk. Een ander speerpunt is de vervanging van alle verschillende masten en armaturen langs het rivierfront van Dordrecht door Oudhollandse. Vincent Laganier stelt voor om de hangarmaturen, die een wat onregelmatige lichtspreiding hebben, te vervangen door wandarmaturen. Wandarmaturen verspreiden, mits op dezelfde hoogte en op regelmatige afstand aangebracht, een efficiëntere en evenwichtigere verlichting. Onderzoek moet uitwijzen of dit in de praktijk realiseerbaar is in de Dordtse binnenstad. Elke gevel verschilt hier immers van de naastliggende. Dit kan belemmerend werken op het aanbrengen van armaturen op dezelfde hoogte en afstand.

Oudhollands langs het water

Hangarmatuur

Wandarmaturen

3

Structuurverlichting Structuurverlichting is verlichting die de historische stedenbouwkundige structuur van de stad in het donker op bijzondere wijze beleefbaar maakt. De structuurverlichting bestaat uit verschillende projecten. Meest spectaculair is waarschijnlijk de door Laganier voorgestelde groene en blauwe verlichting van bruggen en steigers. Proeven hebben laten zien dat dit leidt tot grootse resultaten. Verlichting van bruggen en steigers markeert Dordrecht als historische waterstad en er ontstaat een sfeervolle geaccentueerde verbinding van het winkel- met het havengebied. De vervanging en uitbreiding van de gevelverlichting in de couleur locale winkelstraten vraagt nader onderzoek. De nieuwe gevelverlichting moet beter gespreid en anders gericht zijn, zodat een evenwichtiger beeld ontstaat. Aandachtspunt is de hinder voor de woningen boven de winkels. Ook de verlichting van boomstructuren, bijvoorbeeld langs de Nieuwe Haven, versterkt de beleving van de binnenstad. De structuurverlichting zal bestaan uit afwijkende, maar wel rustige lichtkleuren, zoals blauw en groen. Vooral wordt gewerkt met verschillende kleuren wit, in de beleving variërend van wit tot oranje.

Bruggen en

steigers.

Objectverlichting Objectverlichting is de verlichting die bijvoorbeeld panden, bruggen of pleinen op unieke wijze verlicht. Er is een lijst gemaakt van markante objecten. Per object dient er een verlichtingsplan te komen of dient de bestaande verlichting te worden aangepast. Geselecteerde gebouwen moeten aan tenminste twee van de volgende criteria voldoen: • bijzonder gebouw • bijzondere functie • bijzondere plek Dus niet gewoon één of meer van de (monumentale) panden in de gevelwanden. Ook het lichtplan moet aan bepaalde criteria voldoen. Bij de uitlichting van gebouwen en objecten spelen naast vormgeving, de kleur en eigenschappen van het uitgelichte materiaal een belangrijke rol.

Proef bij het pand De Gulden Os, de openbare bibliotheek

4

Conclusie De uitvoering van de in dit lichtplan beschreven projecten zorgt voor een ’s avonds beleefbare historische structuur en een zichtbare stadscontour. Het aantrekkelijke silhouet van Dordrecht laat zich aan de rivierzijde van zijn sterkste kant zien.

Het rivierbeeld van Lyon als inspiratiebron.

5

1 INLEIDING In steeds meer steden wordt men zich bewust van de mogelijkheden van verlichting in het benadrukken van de identiteit en eigenheid van de stad. Dordrecht kan en wil hierin niet achterblijven. Een voorzichtige start is enige jaren geleden gemaakt met het aanlichten van bijzondere gebouwen en bruggen langs de toeristische wandelroute Rondje Dordt en met het aanlichten door ondernemers van gevels in de historische winkelstraten. In deze nota komen echter grotere ambities voor de binnenstad van Dordrecht naar voren. Voor een harmonisch geheel is het onderling afstemmen van de verschillende soorten verlichting: algemene verlichting, structuurverlichting en objectverlichting, maar ook bijvoorbeeld reclameverlichting van groot belang. Op 6 januari 2004 is de Beleids- en Beheernota openbare verlichting Dordrecht 2004-2013 vastgesteld. De voorliggende nota, die alleen de historische binnenstad betreft, vormt daar een aanvulling op. Op dat moment was er namelijk nog onderzoek gaande naar de verlichting in de binnenstad. Veel van de in de algemene nota genoemde zaken zijn één op één van toepassing op de binnenstad. De binnenstad verdient echter, mede in het licht van de gemeentelijke ambities, expliciete aandacht. De ambities ten aanzien van de verlichting in de binnenstad gaan een stuk verder dan in de rest van de stad. Vooral de bijdrage van verlichting aan de (stads)architectuur gaat een prominente rol spelen. De inventarisatie en analyse van de binnenstad is afgerond en er liggen aanbevelingen van een extern adviseur. Deze gegevens zijn als basis en ter inspiratie gebruikt voor deze nota. Naast verlichting ten behoeve van veiligheid en leefbaarheid gaat het in de binnenstad om een zodanige presentatie van de schatten van het historische centrum na zonsondergang, dat de belevingswaarde toeneemt.

2 DOEL EN FUNCTIES OPENBARE VERLICHTING BINNENSTAD Functionele en esthetische aspecten van verlichting staan soms op gespannen voet. Voor een goede verlichting dienen alle aspecten aan bod te komen: esthetische, bouwkundige, civieltechnische, elektrotechnische, lichttechnische, beheer en onderhoudsaspecten en financiële. Openbare verlichting levert een belangrijke bijdrage aan de sociale veiligheid, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid. In de binnenstad wordt de verlichting ook uitdrukkelijk ingezet om de historische structuur en het historische karakter in het donker herkenbaar te maken en houden. Verder verdienen bijzondere plekken en gebouwen speciale aandacht.

2.1. Sociale veiligheid In het uitgaans- en winkelhart van de stad speelt sociale veiligheid een extra grote rol. Een goede inrichting en verlichting van de openbare ruimte levert een belangrijke bijdrage aan gevoelens met betrekking tot sociale veiligheid. Uitgangspunt is een gelijkmatige verlichting, waarbij passanten elkaar ’s avonds op redelijke afstand kunnen waarnemen en in voldoende mate kleuren kunnen herkennen. Te goed verlichte plekken creëren donkere en daardoor gevoelsmatig onveilige plekken in de directe omgeving.

2.2. Verkeersveiligheid Door het nog maar beperkt toestaan van autoverkeer in de binnenstad is de verkeersveiligheid voor langzaam verkeer enorm toegenomen. Met name ’s avonds zijn er echter meer plekken bereikbaar voor de auto. De wegen moeten zodanig zijn verlicht dat de situatie is te overzien. Het verloop van de weg en de aanwezigheid van zijwegen moeten kunnen worden waargenomen.

6

2.3. Leefbaarheid en beleving De leefbaarheid van de binnenstad hangt samen met de beleving. De inrichting van de openbare ruimte speelt hierin een grote rol. Verlichting beïnvloedt, door vormgeving, hoeveelheid, intensiteit en kleur, de sfeer en herkenbaarheid in de avonduren. Overdag vormen de verlichtingselementen een zichtbaar en vaak structuurbepalend onderdeel van de inrichting. In de binnenstad komen diverse soorten verlichting samen: algemene verlichting, structuurverlichting, etalage- en reclameverlichting, licht dat uit de woningen schijnt en objectverlichting vullen elkaar aan en beconcurreren elkaar. De verlichting in de binnenstad is dienstbaar aan de structuur en de plaatsgebonden karakteristieken. Het zoeken is naar de juiste sfeer op de juiste plek. Hiervoor is het van belang, dat de verschillende verlichtingssoorten goed op elkaar zijn afgestemd. Van de bestaande verlichting in de binnenstad is door de heer Vincent Laganier van Philips aan de hand van een analyse een lichtstrategie opgesteld. Hoofdstuk 6 is hiervan een samenvatting en vormt de basis voor dit lichtplan.

3 LANDELIJKE WET- EN REGELGEVING Zie hoofdstuk 3 van de BELEIDS- EN BEHEERNOTA OPENBARE VERLICHTING DORDRECHT 2004-2013.

4 VERLICHTINGSBELEID BINNENSTAD DORDRECHT 4.1. Algemene beleidsuitgangspunten De gemeente Dordrecht hanteert, gelet op doel en functies en wet- en regelgeving op het gebied van de algemene verlichting onder andere de volgende algemene uitgangspunten: • • •

De gemeente Dordrecht verlicht de openbare ruimten, die eigendom zijn van de gemeente en waarvan ze wegbeheerder is. De eisen ten aanzien van sociale veiligheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid zijn niet altijd met elkaar of met andere eisen verenigbaar. In de binnenstad ligt het accent op sociale veiligheid en het tot zijn recht laten komen van het historische karakter. De gemeente hanteert sinds 1990 de aanbevelingen van de Nederlandse Stichting Voor Verlichtingskunde (NSVV) en sinds 2003 de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR) als richtlijn voor de toepassing van openbare verlichting. Streven is om 2015 alle openbare verlichting hieraan te laten voldoen. Slechts sporadisch wordt afgeweken. In de binnenstad zou dit bijvoorbeeld kunnen gebeuren, als de historische armaturen niet meer zijn aan te passen aan veranderende eisen. Vooralsnog lukt dit echter wel.

Ten aanzien van de verlichtingsmiddelen hanteert de gemeente de volgende uitgangspunten: • Bij de keuze voor armaturen en van de lichtkleur wordt rekening gehouden met de historische structuur en de gewenste sfeer. • Bij de aanleg en instandhouding van de openbare verlichting worden de, op dat moment, meest efficiënte verlichtingsmiddelen toegepast. • Lichtpuntafstanden en bijbehorende opstelling van de masten zijn een samenspel tussen de lichtpunthoogte, armatuur en lampkeuze in relatie tot de omgeving en de aanbevelingen van de NSVV/NPR. • Bij de aanleg, reconstructie of grootschalige vervanging van openbare verlichting vindt in een vroegtijdig stadium overleg plaats tussen de ontwerper en de werkgroep verlichting binnenstad*, zodat er een integraal resultaat tot stand komt. • Aandachtspunten zijn: schoonheid, doelmatigheid, benodigd onderhoud, bestendigheid tegen vandalisme.

7

•

Het aantal typen wordt bewust beperkt gehouden met het oog op de herkenbaarheid en de beheersaspecten. De standaard verlichtingsmiddelen zijn/worden opgenomen in het handboek Straatmeubilair. In nog nader te omschrijven bijzondere gevallen, bijvoorbeeld bij pleinen, kan in overleg met de werkgroep verlichting binnenstad van de standaard worden afgeweken.

* De werkgroep verlichting binnenstad bestaat uit de beheerder van de openbare verlichting (Sector SW), een stedenbouwkundige en een medewerker monumentenzorg (beiden Sector SO). Ad hoc wordt de werkgroep aangevuld met andere benodigde deskundigheid. Dilemma’s worden door de werkgroep zo nodig aan burgemeester en wethouders voorgelegd.

4.2. Specifieke beleidsuitgangspunten ten aanzien van de binnenstad • • • • •

Uitgangspunt is de (historische) stedenbouwkundige structuur. Vergelijkbare routes en plekken krijgen vergelijkbare verlichting, zowel qua kleur als qua intensiteit en vergelijkbare soorten armaturen. De inzet van verschillende lichtkleuren versterkt en verheldert de structuur. Bestaande armaturen zijn uitgangspunt, met name de historische. Deze zien er goed uit en passen bij het karakter. Dus naast handhaven, soms ook aanvullend nieuwe historische armaturen plaatsen. Grootschalige vervanging, dan wel het verstrijken van de afschrijvingstermijn biedt mogelijkheden de keuze voor andere armaturen te overwegen. Nieuw zijn de projecten die zich primair richten op verrijking van het avondbeeld, zoals de verlichting van bruggen en steigers in groen en blauw, het aanlichten van boomstructuren en het (beter) uitlichten van topmonumenten.

Verschillende lichtkleuren ter versterking en verheldering van de structuur.

8

4.3. Specifieke onderdelen Verlichting gericht op de structuur

Op de vorige pagina wordt de historische hoofdstructuur aan de hand van een ingekleurde plattegrond verduidelijkt. De keuze van de algemene verlichting: soort armatuur, spreiding, hoeveelheid, exacte plaatsing en soort en kleur licht, vindt in samenhang hiermee plaats. Stadscontour Dordrecht heeft een zeer eigenzinnig en herkenbaar silhouet. Dit silhouet wordt door de uitvoering van dit lichtplan in het donker vanaf de rivier en vanaf de spoorbrug ervaarbaar. Dordrecht waterstad Naast historie is water karakterbepalend voor de Dordtse binnenstad. Voorstel is om de kwaliteiten van het water beter tot hun recht te laten komen door het aanlichten van de steigers langs de Voorstraatshaven en de bruggen over de Voorstraatshaven en Wijnhaven. Het advies van Vincent Langanier volgend gebeurt dit in blauw en groen. Dit verheldert tevens de structurele verbindingen tussen het winkelgebied en het havengebied. Entrees Ter versterking van de rand van de stad krijgen de poorten en bruggen een bijzondere verlichting. Voorstel is om per entree een plan te maken, in verband met de grote verschillen. In de uitwerking ligt de nadruk echter op de overeenkomsten, bijvoorbeeld door toepassing van dezelfde armaturen of kleur(en) licht. Bomenstructuur Op sommige plekken is de belevingswaarde te verhogen door het aanlichten van de bomenstructuur of van bomengroepen. Belangrijke projecten zijn de bomenstructuur langs de Nieuwe Haven - Wolwevershaven en de tuin van Dordrechts Museum. Gevelwandverlichting historische winkelstraten Enige jaren geleden is er in de historische winkelstraten (couleur locale) een project geweest, gericht op het aanlichten van de gevels boven de winkelpuien. Er is helaas een onevenwichtig beeld ontstaan omdat niet iedereen heeft meegedaan en de plaatsing niet altijd zorgvuldig is gebeurd. Voorstel is om de huidige gevelverlichting te saneren en voor de Voorstraat, Grote Spuistraat en Vriesestraat onderzoek te doen naar een meer continue en evenwichtige gevelverlichting. Deze komt in beheer bij de gemeente. Pleinen Pleinen krijgen een eigen verlichting in samenhang met de functie die ze hebben: bijvoorbeeld verblijfsfunctie met zitbanken en/of terrassen; parkeren; markt. Elk plein verdient een eigen plan. Verlichting van horecaterrassen dient integraal onderdeel te zijn van zo’n plan. Afwijkingen van de standaard In sommige gevallen levert toepassing van de standaardarmaturen onvoldoende lichtopbrengst op. Met name het Spuiplein en de kop Prinsenstraat – Voorstraat zijn plekken die om een bijzondere oplossing vragen. Uit de overeenkomsten tussen de verschillende probleemlocaties ontstaat waarschijnlijk een nieuwe standaard. Zoveel mogelijk standaardiseren is het uitgangspunt: voor vergelijkbare plekken zoeken naar vergelijkbare oplossingen, zodat er zowel met het oog op het beeld als op het beheer niet teveel verschillende armaturen komen.

9

Verlichting gericht op objecten Objectverlichting is bedoeld om markante objecten, vooral gebouwen, ’s avonds op een bijzondere manier tot hun recht te laten komen. Dit kan bijvoorbeeld door het verschillend uitlichten van de architectonische onderdelen van het gebouw als daken, torentjes, entree, kozijncontouren, ornamenten. Samen moeten de uitgelichte onderdelen architectonisch weer één verlicht geheel vormen. In het kader van de toeristische wandelroute Rondje Dordt is ooit een begin gemaakt met de uitlichting van objecten. Met name de Grote Kerk, het Stadhuis, de Lange IJzerenbrug, de Damiatebrug en de Vishal zijn daarbij verlicht. Dit is op uiterst bescheiden wijze gebeurd en de Grote Kerk en het Stadhuis moeten in ieder geval opnieuw worden bekeken: dat kan beter. Er is een lijst gemaakt van alle markante objecten in de Dordtse binnenstad, die een eigen lichtplan verdienen. Reeds aanwezige verlichtingselementen worden zoveel mogelijk hergebruikt. Markante objecten voldoen aan tenminste twee van de volgende criteria: • bijzonder object/gebouw • bijzondere functie • bijzondere plek. Dus het gaat niet gewoon om één of meer van de (monumentale) panden in de gevelwanden. In principe komen alleen de hieronder geselecteerde objecten/gebouwen in aanmerking voor uitlichting. Bij de uitlichting van gebouwen en objecten spelen naast de vormgeving, de kleur en eigenschappen van het materiaal dat wordt aangelicht een belangrijke rol. Uitgangspunten bij gebouw- en objectverlichting zijn: • accentuering van de architectuur • het tot uitdrukking brengen van het kleur- en materiaalgebruik • rekening houden met het gebruik in de omgeving • een optimale afstemming van schijnwerpers of spots en een juiste positie ervan. Belangrijk aandachtspunten bij gebouw- of objectverlichting zijn het voorkomen van: • lichtvlekken op de gevels • bundels licht die loos de lucht in schijnen (lichtvervuiling) • het gebruik van te veel kleuren licht • het ontstaan van een onnatuurlijke weergave van het gebouw • overlast voor de omgeving. Alle lichtplannen worden op bovenstaande zaken getoetst. Hiervoor wordt een lichtdeskundige uitgenodigd, die dit bijvoorbeeld gedelegeerd vanuit de Welstands- en Monumentencommissie doet. Geselecteerde markante objecten/gebouwen/complexen die voor uitlichting in aanmerking komen: Kerken: Grote Kerk, Nieuwkerk, Augustijnenkerk, Bonifatiuskerk, oud-katholieke kerk, Waalse Kerk Stadhuis Scholen: Statenschool: Hofstraat 5, School Vest: Vest 90/92 Arsenaal Houttuinen Scheepslift Straatman Vismarkt overkapping Pakhuis Stokholm De Gulden Os (bibliotheek) Johan de Wittstraat 2 (FORTISbank) Het Hofcomplex De musea Dordrechts Museum en Museum van Gijn De hofjes Arend Maartenshof, Regentenhof bruggen poorten standbeelden fontein Statenplein

10

Privé verlichting De beschreven algemene, structuur- en objectverlichting leidt na uitvoering van de verschillende projecten tot een geheel ander (avond)beeld dan nu, met bewuste en op elkaar afgestemde accenten. Om dit verrijkte stadsbeeld te beschermen dient het uitlichten van objecten gebouwen projectmatig te gebeuren en niet ad hoc. Het uit- of aanlichten van andere dan genoemde markante, geselecteerde objecten en gebouwen is daarom ongewenst. Hierbij gaat het uiteraard niet om de kleine buitenlantaarn bij de voordeur. Ook verlichte reclame op gevels maakt onderdeel uit van de privé verlichting en wordt beoordeeld in relatie tot andere aanwezige verlichting. Advisering over dit soort aanvragen vindt plaats op grond van de op pagina 10 genoemde uitgangs- en aandachtspunten bij gebouw- en objectverlichting en in het kader van het vastgestelde welstandsbeleid, waaronder het reclamebeleid valt. Om ongewenste beeldbeïnvloeding tegen te gaan wordt op het illegaal en ongewenst aanbrengen van verlichting streng gehandhaafd. Overtreders verbeuren een dwangsom. Het aanbrengen van verlichte of verlichtingsobjecten aan gevels in de openbare ruimte is binnen beschermd stadsgezicht bouwvergunningplichtig en als het een monument betreft bovendien monumentenvergunningplichtig. Het uitlichten van objecten moet projectmatig. Alleen objecten en gebouwen die aan bepaalde criteria voldoen en op de selectielijst voorkomen komen in aanmerking voor aan- of uitlichting De basis voor een goede uitlichting is een lichtplan dat voldoet aan de genoemde uitgangs- en aandachtspunten bij gebouw- en objectverlichting.

Seizoensverlichting Verlichting horecaterrassen Als de verlichting van horecaterrassen meer is dan verlichting op de tafeltjes en de algemene verlichting is afstemming nodig op de projecten in dit lichtplan. Aandachtspunt is onder andere de eventuele hinder naar de (woon)omgeving. Advisering inzake terrasverlichting vindt plaats door de werkgroep verlichting binnenstad, eventueel geholpen door de externe lichtdeskundige. Bij pleinen moet terrasverlichting een integraal onderdeel zijn van het totale lichtplan. Boomverlichting Vanaf november tot en met maart branden de verlichtingssnoeren die in de bomen in de middenberm van de Stationsweg en de Johan de Wittstraat zijn aangebracht. Dit is specifiek voor deze route. Uitbreiding naar andere routes is op dit moment in principe ongewenst, onder andere vanwege de hoge kosten voor beheer en onderhoud van verlichting en bomen. Kerstboomverlichting In december krijgen de door de gemeente geplaatste kerstbomen kerstverlichting. Feestverlichting In de winkelstraten verzorgt de gemeente, in opdracht van de winkeliersverenigingen, vanaf 1 november tot 1 februari de feestverlichting. Seizoensverlichting is seizoensgebonden en moet aan kwaliteitscriteria voldoen: mooi vormgegeven, duurzaam, veilig, goed onderhouden en afgestemd op de overige verlichting.

11

5. KOSTENOVERZICHT EN DEKKING De uitvoering van de voorgestelde projecten gebeurt gefaseerd. Een belangrijk deel van de projecten wordt financieel gedekt uit de septembercirculaire 2005. De overgebleven projecten worden opgevoerd voor de kadernota 2007. Verwachting is dat de fasering die hierdoor ontstaat aansluit op de beschikbare capaciteit.

Project

Werkomschrijving

Opmerkingen

Kosten Prijspeil 2006

Beschikbare middelen Prijspeil 2006

Uitvoering

Vervanging algemene verlichting

1 Aanpassen Oudhollandse armaturen op geldende verlichtingsnormen (NPR) en verlichtingsstructuur

In de beleidsnota OV heeft Stadswerken aangegeven, er naar te streven dat in 2015 de OV voldoet aan de NPR Kan deels in de reguliere cyclus van vervanging gebeuren en meegenomen in projecten, zoals de aanpassing van de Oudhollandse en hangarmaturen

€ 390.000

Beschikbaar bij SW per jaar (van 2005 t/m 2015) € 35.500,--.

In reguliere cyclus of sneller, afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen

Budgettair neutraal, verdeeld over 2 jaar.

100% beschikbaar bij SW in 2006 en 2007.

In 2006 en 2007 (ca. 98% gereed). Niet 100% in verband met lopende projecten.

€ 369.000

Beschikbaar bij SW in 2018, 2019 en 2020 € 56.000 per jaar Niet gedekt in 2018, 2019 en 2020 € 67.000 per jaar

Afhankelijk van politieke keuze en beschikbaar komen van middelen.

€ 936.000

Beschikbaar bij SW in 2018, 2019, 2020 € 56.000 per jaar Niet gedekt in 2018, 2019 en 2020 € 256.000 per jaar

Afhankelijk van politieke keuze, uitkomst onderzoek en beschikbaar komen van middelen.

2 Vervanging lichtbronnen door ander kleur (in samenhang met structuur).

3a Vervanging hangarmaturen door mooiere hangarmaturen'.

3b Of vervanging hangarmaturen door wandarmaturen²

Nader onderzoek noodzakelijk of dit inderdaad mogelijk is. Verkenning + proef.

€ 50.000

12

4 Vervanging bestaande masten door Oudhollandse masten langs de rivier en havens.

Structuurverlichting⁴

5 Bruggen nieuw

6 Steigers nieuw

7 Bomenstructuren en –groepen nieuw

8 Gevelwanden historische winkelstraten² (couleur locale) vervanging

De armaturen op de 6 metermast zijn medio 2006 afgeschreven, de masten pas in 2025. Het gaat om de Merwekade, Hooikade, Bomkade, Buiten Kalkhaven, Nieuwe Haven (langs de rijweg) en Leuvebrug. 13 bruggen over Voorstraats-, Wolwevers- en Nieuwe Haven 13 of 8 steigers aan de noord- en zuidzijde van de Voorstraats haven. Nader onderzoek 5 steigers Wijnhaven is noodzakelijk. Ca. 274 spots.

€ 255.000

Beschikbaar bij SW in 2006 € 14.000 + € 61.500 (Sc³)

Ca. 30% in 2006. Rest afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen.

€ 177.000

€177.000 (Sc) beschikbaar in 2006.

In 2006.

€ 78.500 of € 48.000

€ 78.500 (Sc) beschikbaar in 2006.

In 2006.

€ 328.000

€ 94.500 (Sc) beschikbaar in 2006.

Totaal project. Nader onderzoek mogelijkheden noodzakelijk. Het gaat om de couleur locale straten Voorstraat, Vriesestraat en Grote Spuistraat.

€ 534.000 € 20.000

€ 124.000(Sc) beschikbaar in 2006/2007.

Nieuwe Haven – Wolwevershaven in 2007. Rest afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen. Onderzoek in 2006. Uitvoering Vriesestraat in 2007. Rest afhankelijk van beschikbaar komen van middelen.

13

Objectverlic hting5 (zie verder totaallijst6)

9 Pleinen nieuw 10 Binnenstadentrees nieuw

Plan per plein noodzakelijk. Nader onderzoek mogelijkheden noodzakelijk.

p.m.

11 Grote Kerk aanpassing/ vervanging

Lichtplan noodzakelijk. Huidige armaturen zoveel mogelijk hergebruiken. Aanvullend lichtplan noodzakelijk. Huidige armaturen zoveel mogelijk hergebruiken. Lichtplan noodzakelijk.

€ 125.000

€125.000 (Sc) beschikbaar in 2006.

€ 15.500

€ 15.500 (Sc) beschikbaar in 2006.

In 2007.

€ 73.000

€ 73.000 (Sc) beschikbaar in 2006.

Lichtplan noodzakelijk. Huidige armaturen zoveel mogelijk hergebruiken. Ca. 4 spots

€ 31.000

Geen middelen beschikbaar.

Uitvoering in 2006, in combinatie met herinrichting Nieuwkerksplein. Afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen.

€ 4.700

Geen middelen beschikbaar.

16 Poortje Arend Maartenshof nieuw

Ca. 4 spots

€ 4.700

Geen middelen beschikbaar.

17 Scheepslift Straatman nieuw

Ca. 8 spots + proefavond

€ 11.5 00

Geen middelen beschikbaar.

18 Bibliotheek nieuw

Ca. 6 spots + proefavond

€ 9.300

Geen middelen beschikbaar.

12 Stadhuis aanpassing/ vervanging

13 Nieuwkerk nieuw

14 Groothoofdspoort aanpassing/ vervanging

15 Catharijnepoort aanpassing

€ 52.000

Geen middelen beschikbaar. € 15.000 (Sc) beschikbaar in 2006.

Per project. Onderzoek in 2006, uitvoering Vriesebrug/ Vrieseplein in 2007 (in combinatie met aanpak straat, brug en plein). Rest afhankelijk van beschikbaar komen middelen. In 2007.

Afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen. Afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen. Afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen. Afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen.

14

19 Hofkwartier: o.a. Dordrechts Museum en Hofcomplex nieuw

Lichtplan noodzakelijk. Meenemen i.h.k.v. het project Hofkwartier

€ 156.000

Geen middelen beschikbaar.

Afhankelijk van het beschikbaar komen van middelen. Meenemen in het project Hofkwartier

De ramingen zijn gebaseerd op prijspeil 2006. Prijsstijging per jaar is ca. 2%. 1: De kosten zijn opgebouwd uit bedragen voor materiaal en uren. 2: De kosten zijn opgebouwd uit bedragen voor materiaal, uren en communicatie (in verband met aanbrengen verlichting op particuliere eigendommen). 3: Sc = September circulaire 2005 4: De kosten zijn opgebouwd uit maken lichtplan, materiaal en uren. 5: De kosten zijn opgebouwd uit maken lichtplan, materiaal en uren. 6: Totaaloverzicht mogelijk te verlichten objecten Kerken: Grote Kerk, Nieuwkerk, Augustijnenkerk, Bonifatiuskerk, oud-katholieke kerk, Waalse Kerk Stadhuis Scholen: Statenschool: Hofstraat 5, School Vest: Vest 90/92 Arsenaal Houttuinen Scheepslift Straatman Vismarkt overkapping Pakhuis Stokholm De Gulden Os (bibliotheek) Johan de Wittstraat 2 (FORTISbank) Het Hofcomplex De musea Dordrechts Museum en Museum van Gijn De hofjes Arend Maartenshof, Regentenhof bruggen poorten standbeelden fontein Statenplein

Voorbeeld uitgelicht object: Vleeshuis te Gent

15

6 SAMENVATTING LIGHTING MASTERPLAN DORDRECHT VAN VINCENT LAGANIER 6.1. Analyse Dordrecht is een prachtige historische stad aan het water. Komend vanaf het water heeft de bezoeker een prachtig zicht op het silhouet van de stad. Naast de vele monumentale panden springen de Grote Kerk en de torentjes van o.a. het stadhuis en de Groothoofdspoort direct in het oog. Bij benadering van het centrum vanaf de andere zijde wordt de grens van de binnenstad benadrukt door de Spuihaven en de nieuwe poorten en bruggen. In de binnenstad is een onderscheid te maken tussen het historisch havengebied en het kernwinkelgebied, beiden met een eigen karakteristiek. Het historisch havengebied ontleent zijn kwaliteit aan de vele monumenten, de havens en de vele zichten op de rivier. Het kernwinkelgebied is het moderne stadshart met veel winkels en een voetgangersgebied dat is voorzien van een nieuwe inrichting. In dit gebied is het contact met het water in de stad minimaal. De van oorsprong sterke relatie tussen Voorstraat en Voorstraatshaven door middel van de steigers is door de inrichting sterk verwaarloosd. Koppeling van beide gebieden vindt plaats via een aantal bruggen over de Voorstraatshaven en wat smalle straten. Bij een wandeling overdag treden veel van de kwaliteiten van de stad in het voetlicht. De havens met de Lange IJzerenbrug, de monumenten zoals de Grote Kerk, het Stadhuis, het Hof, Groothoofd, het museum, de bijzondere hofjes en het Scheffersplein zijn slechts enkele elementen die opvallen. Maar ook andere details vallen op. In de binnenstad zien we een grote verscheidenheid aan lichtmasten en armaturen (zie kaart).

Bestaande armaturen…. Een vergelijkbare wandeling in de avonduren levert een heel ander beeld op van de stad. De kwaliteiten van de stad zijn op enkele uitzonderingen na grotendeels onzichtbaar. Vanaf de rivier is het stadssilhouet gedomineerd door de grote hoeveelheid licht die uitstraalt vanaf de aanlegplaatsen van de waterbus en het tankstation. Door het grote contrast wordt het zicht op de overige bebouwing volledig weggedrukt. Gelukkig is de Grote Kerk als herkenbaar baken wel verlicht. Maar ook hier is de conclusie dat de architectuur van de kerk nauwelijks tot uitdrukking

16

komt en weinig onderscheidend is ten opzichte van zijn omgeving. De hiërarchische opbouw van de stad komt in het silhouet daardoor onvoldoende tot uitdrukking. De stadsrand aan de zijde van de Spuiboulevard komt eveneens niet tot zijn recht. De bruggen met de grote stalen lichtmasten zijn geschikt om een goede poort naar de binnenstad te vormen, maar zijn alleen verkeerstechnisch verlicht. Het wegdek is dus goed zichtbaar, maar de kwaliteiten van de omgeving verdwijnen in het donker. Met beperkte ondersteunende verlichting kunnen de bruggen ook s´avonds een duidelijke toegang tot de binnenstad kunnen vormen. Het algemene verlichtingsniveau in de stad is positief. De meeste straten zijn gelijkmatig en goed verlicht. Meer afstemming tussen de intensiteit en kleur van het licht is gewenst om de structuur en de bijzondere plekken in de stad te ondersteunen (zie voorbeelden).

Steigers

Voorstraat

Grotekerksplein

In de analyse van het nachtelijke stadsbeeld valt een aantal elementen op. In de eerste plaats de gevelverlichting in de historische straten. De verlichting van deze panden gebeurt op een zeer incidentele basis, soms is één pand verlicht, dan weer enkele op rij met daartussen veel donkere plekken. Een structurele benadering waar straatwanden in zijn geheel worden verlicht ontbreekt. Ook bij de wijze van aanlichten van de panden zijn kanttekeningen te plaatsen. De uithouders aan de gevels zijn relatief groot om de gevels goed te kunnen aanlichten, dit doet afbreuk aan de monumentale waarde van de panden. De verlichting in deze historische straten gebeurt voornamelijk via spankabels met hanglampen. Dit heeft het grote voordeel dat er geen obstakels op straat zijn en dat de lampen op een gelijke hoogte en afstand hangen. Het nadeel van dit type is dat de straat recht van boven wordt verlicht. Een vorm van verlichting die goed past bij een weg waar auto´s rijden (tunneleffect) maar minder goed bij een voetgangersgebied. In dit type gebieden sluit een wandarmatuur beter bij het karakter aan. De verbindingen tussen het kernwinkelgebied en het historisch havengebied zijn te weinig uitgesproken verlicht. De bruggen vormen donkere plekken over de al even donkere Voorstraatshaven en nodigen niet uit tot betreden. De beleving van het water is niet aanwezig en de bruggen vormen sociaal onveilige plekken. Hetzelfde beeld treffen we aan rondom de Nieuwe Haven en Wolwevershaven. Deze grote open ruimten in de stad zijn donkere vlekken en het water is maar heel beperkt te beleven. Voor een stad die zo verbonden is met het water is dit een gemiste kans.

17

Ook de “parels” in de stad zijn in het nachtelijke uur moeilijk te vinden. De bijzondere monumentale bebouwing, kerken, poorten, beelden, hofjes, bruggen e.d. onderscheiden zich niet of onvoldoende van de omgeving doordat de verlichting is gericht op de sociale en verkeersveiligheid van de straten. Door het aanlichten en verlichten van een aantal van de bovengenoemde elementen levert de stad ook s´avonds een boeiend schouwspel op, waarbij de structuur en schoonheid van de stad zichtbaar is. Dit biedt goede mogelijkheden voor toeristisch aantrekkelijke wandelroutes. Daarnaast past de verlichting door functieveranderingen soms niet meer bij de plek, o.a. Scheffersplein van marktplein naar horecaplein. Een aantal plekken in de stad is dusdanig verlicht dat deze de gehele omgeving op een negatieve wijze domineren. Bijvoorbeeld teveel licht in onderdoorgangen zodat de gebieden aan weerszijden daarvan erg donker zijn en de verlichting van de steigers van de watersportverenigingen die de omgeving in een vervelende oranjegele kleur zet. Verder zijn enkele panden door eigenaren zo sterk verlicht dat ze de omliggende bebouwing volledig wegdrukken en alle aandacht opeisen.

6.2. Aanbevelingen De unieke kwaliteiten van Dordrecht als historische stad aan het water vormt de basis van de voorstellen in het lichtplan binnenstad Dordrecht. De beleving van de stad, de kwaliteit van de verschillende routes naar en in de stad, en de overgangen tussen historisch havengebied en kernwinkelgebied zijn de belangrijkste aandachtspunten. Voor de beleving van de binnenstad vormt de Spuihaven een belangrijke grens en overgang naar de negentiende eeuwse schil. De bruggen vervullen door de grote stalen armaturen op de brug tevens de functie van poort naar de stad. Komend vanuit de verschillende parkeergarages zijn het daarmee belangrijke oriëntatiepunten voor de verschillende routes naar de binnenstad. Met een aanvullende verlichting kunnen de stalen armaturen ook s´avonds een herkenbaar object/poort vormen. Vanaf deze punten is het mogelijk de hoofdroutes zich te laten onderscheiden van de overige straten door de intensiteit en kleur van het licht. Hierdoor ontstaat een herkenbare stadsstructuur. De Voorstraat, Voorstraatshaven en de Grotekerksbuurt/Groenmarkt/Wijnstraat is het oudste deel van de stad en vormt de ruggengraat van de stadsstructuur. In dit gebied liggen zeer goede mogelijkheden om de relatie van de stad met het water zichtbaar te maken en de verbindingen te leggen tussen kernwinkelgebied en historisch havengebied. De steigers vormen van oudsher de belangrijkste relatie met de Voorstraatshaven. In de huidige situatie zijn het s´avonds echter donkere plekken. Door het aanlichten van de zijgevels langs de steigers met een blauw licht ontstaan er zeer bijzondere effecten. Door het licht in een afwijkende kleur toe te passen krijgt de steiger een directe beleving vanuit de straat. Vanaf de bruggen wordt door het repeterende effect de structuur van de steigers langs de Voorstraatshaven zichtbaar. Zo ontstaat een zichtbare stadsstructuur. Zeer belangrijk daarnaast, is de weerkaatsing van het blauwe licht in het water van de haven. Vanaf de bruggen en de doorzichten is het water nu zichtbaar en ontstaat een sprookjesachtig beeld (zie foto´s).

18

De bruggen over de Voorstraatshaven vormen de belangrijkste schakels tussen kernwinkelgebied en historisch havengebied. Deze bruggen zijn in de meeste gevallen architectonisch bijzondere constructies. Door naast de verlichting op de bruggen de onderzijde van de bruggen aan te lichten met een groene kleur onderscheiden deze verbindingen zich van de omgeving en zijn direct zichtbaar. De reflectie in het water maakt tevens het water zichtbaar en er ontstaat een boeiend effect met de verlichting van de steigers. Voor de Voorstraat en de overige historische straten is onderzoek gewenst naar de vervanging van de hanglampen door wandarmaturen die beter aansluiten bij de functie als winkel/wandelgebied. Een project dat hiermee samenhangt is het aanlichten van de gevels in de zogenaamde couleur locale straten. De gevels zijn te verlichten vanaf de tegenoverliggende gevels, het is echter ook mogelijk alleen de kroonlijsten aan te lichten. Voor het historisch havengebied is er een aantal mogelijkheden om de structuur en de grote maat van het water zichtbaar te maken. Langs de Nieuwe Haven en de Wolwevershaven staan grote bomen in een rij. Het aanlichten van deze rijen bomen d.m.v. grondspots zal s’avonds een groot deel van de wandelroute langs de havens zichtbaar maken. Daarnaast moet onderzoek antwoord geven op de vraag of het mogelijk en wenselijk is om een reflectie van licht in de havens te krijgen, die de grote maat van het water beleefbaar maakt. Bijzondere elementen die de relatie met het water versterken zoals bijvoorbeeld de scheepslift van Straatman zijn op een eenvoudige wijze als object aan te lichten. De bijzondere gebouwen en plekken in de stad verdienen ook s´avonds bijzondere aandacht. Het aanlichten van gebouwen toont de hiërarchie in de stad en versterkt de structuur van de stad. Een goed voorbeeld is de voorgevel van de bibliotheek. Dit monumentale gebouw vormt een belangrijk zichtpunt vanuit de Visstraat (zie foto). Voor een aantal zeer belangrijke gebouwen die direct bepalend zijn voor het beeld van de stad zoals de Grote Kerk, het Stadhuis, de Nieuwkerk en plekken als het Scheffersplein is een apart lichtplan nodig•

19