Hoogwater in de historische binnenstad van Dordrecht
Rapport over de ervaringen van bewoners, ondernemers en overheid met het hoogwater van 5 januari 2012.
Taankade 5 januari 2012
Juli 2012 Auteurs: M. Hulsebosch, E. Jacquemart
1
Inhoud
Pag. Inleiding
3
1 Situatieschets
4
2 Raadpleging bewoners en ondernemers
6
3 Resultaten raadpleging bewoners
7
4 Resultaten raadpleging ondernemers
13
5 Reflectie: onderzoek studenten
17
6 Reflectie: ervaringen internationale kennispartners
20
7 Conclusies en aanbevelingen
23
Bijlage 1. Verslag bewonersinformatiebijeenkomst
26
Bijlage 2. Brochure Waterveiligheid Buitendijks
28
2
Inleiding
Op 5 januari 2012 heeft het eiland van Dordrecht maken gehad met uitzonderlijk hoogwater. Vooral in het buitendijks gelegen deel van de historische binnenstad was dat merkbaar. Dit is voor gemeente Dordrecht aanleiding geweest om de ervaring met het hoogwater goed in beeld te krijgen, met de volgende doelen: • Leren van de recente ervaringen; • Waar mogelijk verbeteringen aanbrengen in de gemeentelijke processen bij hoogwater, en de samenwerking met partijen; met als uitgangspunt een betere ondersteuning van de bewoners en ondernemers (voor en tijdens hoogwatersituaties, gericht op kennis, eigen inzet en ondersteuning); • Mogelijke verbeterpunten signaleren aan partneroverheden; • Met het oog op een mogelijke toename van de kans op hoogwater in de toekomst: een indicatie verkrijgen van de mate van acceptatie van hoogwatersituaties in het gebied.
Om een goed beeld van de situatie te krijgen zijn de volgende acties ondernomen: • Bewoners en ondernemers in het buitendijkse deel van de historische binnenstad zijn geraadpleegd; • Ambtelijk betrokkenen zijn geïnterviewd; • Resultaten van kwalitatief onderzoek naar dit onderwerp door studenten van de opleiding Climate and Management van de Haagse Hogeschool zijn gebruikt ter reflectie; • Resultaten van een vergelijkbaar onderzoek in Hannover (één van onze kennispartners in het MARE traject) zijn gebruikt ter reflectie. In dit rapport worden de belangrijkste resultaten en conclusies behandeld. De resultaten kunnen benut worden om de gemeentelijke aanpak bij hoogwater (in alle breedte) te verbeteren, om de risicocommunicatie (preventief) af te stemmen op de behoefte van bewoners en ondernemers en om de crisiscommunicatie (tijdens hoogwater) effectiever te laten verlopen. Ook biedt het rapport aanknopingspunten voor een verdergaande interactie en samenwerking met bewoners en ondernemers in dit gebied, en kansen om aanwezige kennis breder te benutten. Leeswijzer Na de situatieschets in hoofdstuk 1, waarin onder andere huidig beleid en de concrete situatie worden omschreven, wordt ingegaan op de ervaringen in de ambtelijke organisatie (hoofdstuk 2). In hoofdstuk 3, 4 en 5 wordt ingegaan op de raadpleging van bewoners en ondernemers van het buitendijks gelegen gebied dat te maken had met hoogwater. In hoofdstuk 6 worden de onderzoeken van de studenten besproken. De conclusies en aanbevelingen zijn samengevat in hoofdstuk 7.
3
1
Situatieschets
1.1
Huidig beleid van overheden in buitendijks gebied
Gemeenten 1 De gemeente is verantwoordelijk voor het beoordelen van de veiligheidssituatie en het afwegen van eventuele maatregelen. Communicatie over de veiligheid buitendijks is een belangrijke taak van de gemeente, dus ook over overstromingsrisico’s buitendijks. Voor een eventuele evacuatie zijn het regionale beleidsplan en crisisplan van de gemeenten in een veiligheidsregio leidend. Wanneer een ramp of crisis bovenlokaal is of dreigt te worden, draagt een gemeente de bevoegdheden over aan de voorzitter van de Veiligheidsregio. De bestemmingsplannen en bijbehorende vergunningverlening zijn de instrumenten voor de buitendijkse ontwikkeling. De bestemmingsplannen kunnen eisen stellen aan de inrichting van buitendijkse gebieden, om de gevolgen van hoogwater te beperken. Specifiek beleid voor het bouwen buitendijks ontbreekt doorgaans. Specifiek voor Dordrecht is het zo dat de gemeente jaarlijks een hoogwaterbrief stuurt, waarin mensen geïnformeerd worden over het feit dat zij buitendijks wonen en dat zij risico’s lopen door hoge waterstanden. Daarbij wordt ook de hoogte van kades en straten weergegeven. Bij een dreigende situatie worden bewoners aanvullend geïnformeerd over de dreiging van het hoogwater. Verder verstrekt de gemeente zandzakken en wordt verzocht auto’s te verwijderen van lage kades. Waterschappen 1 De waterschappen hebben in beginsel geen wettelijke taken voor de waterveiligheid buitendijks. Wel kunnen buitendijkse ontwikkelingen gevolgen hebben voor de waterkwaliteit, -kwantiteit en het beheer van de waterkeringen. Via de keur, de watertoets en calamiteitenplannen zijn waterschappen dan betrokken bij de buitendijkse ontwikkelingen. Veiligheidsregio’s In deze regio’s werken de hulpverleners samen bij een effectieve voorbereiding op en bestrijding van rampen. De veiligheidsregio’s maken in het regionale risicoprofiel een analyse en inventarisatie van de belangrijkste risico’s. De buitendijkse gebieden vallen hier ook onder. Het overstromingsrisico is een nadrukkelijk onderdeel van het risicoprofiel. Op basis van dit profiel maakt de veiligheidsregio een beleidsplan, crisisplan en een rampbestrijdingsplan. 1
1.2 Situatie Gedurende de hoogwaterperiode van 5 januari 2012 waren er twee hoogwatergolven. De feitelijke waterstand die in de middag is opgetreden was +2.20 NAP. Bij deze waterstand zijn al een aantal kelders ondergelopen. De tweede hoogwatergolf kwam ‘s nachts en is op het hoogste punt +2.33 en op sommige plekken +2.40 boven NAP geweest. Deze waterstanden zijn gemeten door het meetsysteem WSHD van Rijkswaterstaat.
1.3 Wat waren de feitelijke acties De dag voorafgaand aan het hoogwater zijn de bewoners en ondernemers in het buitendijks gebied geïnformeerd met een brief, waarin het hoogwater aangekondigd werd. Mensen zijn daarin opgeroepen om de nodige voorzorgsmaatregelen te treffen. Ook is er een bericht op de
1
. Deltadeelprogramma Nieubouw en Herstructurering; ‘Brochure Waterveiligheid Buitendijks’
4
gemeentelijke website geplaatst. De coördinator hoogwaterbestrijding van de gemeente heeft een aantal acties uitgevoerd voorafgaand aan het hoogwater, zoals: - Opstarten van een coördinatiepunt hoogwaterbestrijding - Het laten openen van bruggen (waar nodig) - Het afsluiten van stroom en dichtzetten van afsluiters in persleidingen (Voorstraathaven). - Voorbereiden en plaatsen van wegafzettingen. - Voorbereiden en verstrekken van zandzakken Ook is er een communicatiepost en een publiekslijn opgezet voor het informeren van bewoners en is later in het traject gebruik gemaakt van informatievoorziening via twitter. Tijdens het hoogwater in de middag zijn een tiental kelders ondergelopen. De brandweer is na de 2e hoogwatergolf (in de nacht) begonnen met het leegpompen van de kelders bij de getroffenen.
1.4 Vragen van betrokken professionals De brandweercommandant (tevens hoofd Regionaal Operationeel Team), de communicatieadviseur van de veiligheidsregio en de coördinator hoogwaterbestrijding van de gemeente zijn benaderd met de vraag: wat willen jullie weten van bewoners en ondernemers in de historische binnenstad naar aanleiding van de ervaringen met het hoogwater. Een opvallend punt was dat veel mensen de auto niet verplaatsten, terwijl bepaalde parkeerplaatsen wel waren afgezet. De brandweer is benieuwd waarom mensen de auto niet weg halen. Ook kreeg de brandweer te maken met veel ontevredenheid doordat zij niet direct na de eerste hoogwatergolf (in de middag) zijn begonnen met het leegpompen van kelders. Verder bleek het lastig om de juiste waterstanden te vinden. Voor de veiligheidsregio en de gemeente is het interessant om te weten hoe bewoners het liefst geïnformeerd willen worden over dreigend hoogwater.
5
2
Raadpleging bewoners en ondernemers
De gemeente Dordrecht heeft bewoners en ondernemers in het historisch havengebied in Dordrecht bevraagd over hun ervaring met hoogwater. Ruim 2900 adressen (waarvan zo'n 1000 ondernemers) hebben een uitnodiging en een herinnering ontvangen om deel te nemen aan een online vragenlijst. Uiteindelijk hebben zo'n 275 mensen de vragenlijst ingevuld: 234 inwoners, de rest ondernemers. Dit relatief lage aantal respondenten geeft mogelijk weer dat het onderwerp niet belangrijk en/of urgent gevonden wordt door een groot deel van de bewoners en ondernemers in dit gebied. De resultaten uit deze raadpleging kunnen niet gezien worden als representatief en zijn daarom alleen te gebruiken als indicatie. De raadpleging heeft veel informatie en aanknopingspunten opgeleverd (zowel voor praktische, als communicatieve onderwerpen) . Daaruit vloeien mogelijke verbeteringen voort in de manier waarop de overheid omgaat met vergelijkbare hoogwatersituaties in (dicht)bevolkt gebied. Inhoud raadpleging De respondenten hebben vragen beantwoord over de volgende thema's: • • • • • •
Algemene informatie over woon of werk situatie; Ervaring met het hoogwater op 5 januari; Maatregelen rond het hoogwater van 5 januari (zowel door de gemeente getroffen als door de respondenten zelf); Het buitendijks wonen en informatie over buitendijks wonen in het algemeen (los van de situatie op 5 januari); Hoogwater in de toekomst; Voor ondernemers werd een iets aangevulde vragenlijst gehanteerd, om ook de gevolgen voor (het succes van) de onderneming in kaart te brengen, evenals de perceptie van mogelijke bedrijfsrisico’s in dit kader.
In de volgende twee hoofdstukken worden de resultaten van deze raadpleging weergegeven. Voor veel onderwerpen geldt dat ondernemers dezelfde mening zijn toegedaan als de bewoners. Daarom is in hoofdstuk 4, resultaten ondernemers, alleen opgenomen op welke onderwerpen de ervaring en/of mening van de ondernemers afwijkt van die van de bewoners.
6
3
Resultaten raadpleging bewoners
Wanneer we in dit hoofdstuk spreken over bewoners, bedoelen we de bewoners die deel hebben genomen aan de raadpleging.
3.1
Respondenten
Een derde deel van de geënquêteerde bewoners woont minder dan 18 jaar in Dordrecht, ook een derde deel tussen de 19 en 42 jaar en iets minder dan een derde deel langer dan 42 jaar. De mensen die tussen de 19 en 42 jaar in Dordrecht wonen, hebben (meerdere malen kunnen) ervaren dat er water op de kades stond. De mensen die langer dan 42 jaar in Dordrecht wonen hebben ook de situatie van voor de bouw van de Haringvlietdam in 1971 meegemaakt. De getijdenwerking was toen dagelijks rond de 1,5 meter. Deze mensen lijken veel minder onder de indruk van het hoogwater dat zich op 5 januari voordeed dan de mensen die er minder dan 18 jaar wonen. Dit blijkt ook uit het vooronderzoek van de Haagse Hogeschool.
3.2 Ervaringen op 5 januari Ervaring met het hoogwater op 5 januari Het hoogwater van 5 januari werd door de helft van de respondenten als ‘spannend, maar niet bedreigend’ gezien. Iets minder dan de helft vond het hoogwater interessant of mooi. Toch waren er ook mensen die het bedreigend vonden voor ‘inboedel’, of ‘woning’ (zo’n 20%) en een klein aantal mensen hebben de dreiging ook voor zichzelf of familie ervaren. Zo’n 70% van de bewoners heeft geen last gehad van het hoogwater. 17% Van de bewoners heeft overlast ervaren door een ondergelopen route van en naar de woning. Een kleine 4% had schade aan huis of inboedel en een klein aantal had last van ondergelopen kelders, of problemen met de bereikbaarheid van de auto. Hieruit kunnen we opmaken dat het hoogwater voor het grootste deel van de bewoners spannend was en voor ongeveer 1 op de 5 mensen een bedreigend gevoel opleverde. Opvallend is dat er ook positieve associaties bij worden gemaakt zoals interessant en mooi. Ruim een kwart van de bewoners heeft op een of meerdere manieren overlast van het hoogwater ervaren. De eerste berichtgeving De eerste berichtgeving over het hoogwater van 5 januari bereikte de bewoners voornamelijk via de brief van de gemeente (48%) en nieuwsprogramma’s op televisie (38%). Daarnaast waren algemene nieuwswebsites en informatie van buurgenoten kanalen waarlangs zij de eerste berichten ontvingen. De gemeentelijke website en tweets werden relatief erg weinig genoemd. Mogelijk heeft dit een logische oorzaak, deze kanalen zijn relatief laat ingezet. De bewoners ontvangen de eerste informatie het liefst via een brief van de gemeente (62%), nieuwsprogramma’s op televisie en de gemeentelijke website. Ook hebben veel mensen aangegeven graag via mail of sms geïnformeerd te worden. De brief blijft het meest populair voor de aankondiging van hoogwater, maar ook andere meer directe manieren om te communiceren zijn erg welkom. Het is de moeite waard om mogelijkheden voor mail- en sms-contact te onderzoeken.
7
Op de hoogte blijven van ontwikkelingen Om tijdens het hoogwater op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen hebben de bewoners vooral gebruik gemaakt van: Nieuwsprogramma’s op tv (70%), website gemeente Dordrecht (57%), algemene nieuwswebsites (38%), website Rijkswaterstaat (35%). Opvallend is dat de websites van de veiligheidsregio en risicokaart.nl en de telefonische informatielijn (resp.11, 10 en 9%) beide meer zijn gebruikt dan crisiss.nl (7%). De twitteraccount van de gemeente is slechts door 5% actief gevolgd voor dit onderwerp. Het gebruik van deze kanalen is bij het grootste deel van de gebruikers naar tevredenheid geweest. Deze cijfers komen grotendeels overeen met hoe de mensen graag op de hoogte zouden willen blijven: gemeentelijke website (54%), nieuwsprogramma’s op tv (47%), website Rijkswaterstaat (19 %) en algemene nieuwswebsites (19%) Een opmerking die regelmatig door bewoners is geplaatst is dat zij zich hebben gestoord aan het gebrek aan kennis bij de media, over de lokale situatie in Dordrecht en de historie van hoogwater hier, waardoor de situatie in de beeldvorming heftiger overkwam dan die in werkelijkheid was. Opvallend is dat veel mensen op de hoogte willen blijven van de specifieke lokale situatie, maar dan wel via algemene en landelijke kanalen. Ook al storen zij zich aan het gebrek aan lokale kennis. Mogelijk is hier een oplossing voor te vinden in verwachtingen management. Gemiste informatie Ruim 80% van de respondenten geeft aan alle informatie die zij zochten te hebben gevonden. Informatie die gemist werd: • Zandzakken: openingstijden van het afhaalpunt, afhaalplekken in de stad, bevoorrading (tijdstippen) en hoe te gebruiken. • Goede en actuele schattingen over de verwachte waterstanden. • Informatie over exacte hoogte van straten, liefst per pand (meetpunten liggen ver uit elkaar). Aan de behoefte van aanvullende informatie kan naar verwachting deels voldaan worden. Gebruik van beschikbare informatie Bijna 70% van de bewoners weet hoe hoog de eigenwoning staat ten opzichte van NAP. Bijna 65% heeft de hoogte van de eigen woning vergeleken met die van de hoogwatervoorspellingen en voor bijna 80% was het duidelijk of het water hun woning wel of niet kon bereiken. Bij het grootste deel van de bewoners was het mogelijk effect van het hoogwater op de eigen situatie duidelijk.
3.3 Maatregelen Gebruik van Zandzakken 22 % Van de bewoners heeft zandzakken gebruikt. Van de mensen die zandzakken gebruikt hadden, zegt maar 37 % te weten hoe ze de zandzakken moesten gebruiken. 40% Heeft de zakken naar eigen inzicht zo goed mogelijk neergelegd en 23% denkt dat ze de zakken goed hebben neergelegd maar weet dat niet zeker. 27% Geeft aan te weten wat ze met de zandzakken moeten doen na het hoogwater. Dat is bijzonder, want daarover is niet gecommuniceerd. Het merendeel deel van de bewoners heeft de zakken bewaard voor als het nog een keer hoogwater zou zijn. De overige bewoners hebben de zakken laten liggen of teruggelegd, of gebruikt voor het ijsvrij maken trottoir in de strenge vrieskou deze winter.
8
Er is duidelijk informatiebehoefte over effectief gebruik van zandzakken en richtlijnen over wat te doen met de zandzakken na het hoogwater. Oproep Auto’s verwijderen 53% Van de ondervraagde bewoners heeft zijn/haar auto uit het gebied weggehaald. Veelgenoemde redenen om de auto niet weg te halen zijn: men vond het niet nodig, of de auto stond in de garage. Een aantal bewoners heeft aangegeven dat het hen onduidelijk was of zij de auto wel of niet kosteloos in een aangrenzende parkeerzone mochten parkeren. Duidelijker informatie over het parkeren in aangrenzende parkeerzones in dit soort situaties is gewenst. Aanvullende maatregelen door bewoners zelf genomen: Ruim 80% deed niets extra’s, anders dan eventueel de auto weghalen en zandzakken leggen. Ruim 13 % heeft spullen vanuit de kelder en begane grond in veiligheid gebracht. Daarnaast zijn er enkelen die de stroom hebben uitgeschakeld of een noodpakket hebben gepakt.
Geen
81,2%
Waardevolle spullen weg uit kelder/bg Stroom uit
13,2% 0,9%
Noodpakket
0,4
Anders
20%
Tevredenheid over inzet gemeente (Zeer) ontevreden
Neutraal tot zeer tevreden 76,5%
Distributie zandzakken Afzetten gebied
23,5% 12%
88%
Attenderen op auto weghalen
11%
89%
De tevredenheid over de maatregelen die de gemeente heeft ingezet is overwegend positief. Over de zandzakken is onder ander opgemerkt dat de van de stof (kunststof) de kwaliteit van de zandzak zou verlagen
in vergelijking tot het vroeger gebruikte jute. Tabel: Tevredenheid maatregelen gemeente
53% Van de bewoners is van mening dat er zaken anders geregeld hadden moeten worden. Onderstaand de meest genoemde en meest concrete reacties: - Zonder auto en voor minder validen is het onmogelijk zandzakken te vervoeren; - Informatievoorziening was ’s nachts ontoereikend; - Parkeergarage bij het stadskantoor kosteloos openstellen; - Beter aangeven wanneer het water op het hoogste punt is; - Waarschuwen in de straten waar nodig, niet in een te groot gebied (ook waar het niet speelt); - Goede actuele hoogtekaart verstrekken. Hoewel men overwegend positief is over de inzet van de gemeente, zijn er een aantal concrete verbeterpunten en aanvullende informatiebehoefte in beeld gebracht.
9
3.4 Kennis en informatie over buitendijks wonen Buitendijks wonen 95% Van de bewoners wist vóór het hoogwater in januari al dat zij buitendijks wonen. 97% Wist voor die tijd al dat hoogwater mogelijk is in dit gebied. Bijna 75% van de bewoners weet wanneer het hoogwaterseizoen begint. 94% Vindt de omgeving waarin zij wonen het risico van hoogwater waard. Er is voor bijna niemand onduidelijkheid over de kans op hoogwater in dit gebied. De algemene tendens is dat bewoners het hoogwater bij Dordrecht vinden horen. Zij vinden het gebied erg mooi, het woongenot is groot en het risico aanvaardbaar. Geen
48,3%
Zandzakken
10,3%
Vloedschotten
11,1%
Gevel geïmpregneerd
3,8%
Noodpakket
4,7%
Inrichting kelder/ begane grond Hoge aansluiting nutsvoorzieningen
18,8% 15,4%
Iets meer dan de helft van de bewoners houdt op een bepaalde manier rekening met de kans op hoogwater. De verschillende typen maatregelen die de bewoners nemen zijn uiteenlopend: Andere maatregelen die genoemd zijn: - Waken en situatie in de gaten houden - Voldoende peurschuim, tape etc in huis houden voor bescherming indien nodig.
Het besef dat het hoogwater iets is waar vooraf op geanticipeerd kan worden is aanwezig. Mogelijk is hierin nog winst te behalen door meer en verschillende manieren aan te dragen waarop mensen zich kunnen voorbereiden. Mogelijk leverthet stimuleren van onderlinge interactie en inspiratie hierover ook goede resultaten. Verantwoordelijkheden van burger en overheid Bewoners denken het volgende over de verantwoordelijkheidsverdeling tussen burger en overheid in het geval van hoogwater in buitendijks gebied
Schade van hoogwater aan de openbare ruimte tegengaan. Preventieve maatregelen nemen om uw woning te beschermen tegen hoogwater. Maatregelen nemen om uw inboedel te beschermen tegen hoogwater. Maatregelen nemen om woning te beschermen op moment zelf. Ondergelopen kelders leegpompen. Auto’s verwijderen uit de openbare ruimte.
Overheid 88,9% 67,5%
Bewoners zelf 11,1% 32,5%
Verantwoordelijke Overheid Bewoner
3,4%
96,6%
Bewoner
26,5%
73,5%
Bewoner
60,7% 20,9%
39,3% 79,1%
Bewoner Bewoner
In de tweede en derde kolom staat weergegeven hoeveel procent van de bewoners vindt dat overheid of de burger verantwoordelijk is. In de vierde kolom is opgenomen welke partij daadwerkelijk verantwoordelijk is. Het misverstand over het leegpompen van kelders is mogelijk te verklaren doordat de brandweer geen rekeningen heeft ingediend bij gedupeerden. Het is duidelijk dat er op vooral misverstanden bestaan over wie verantwoordelijk is voor het nemen van preventieve maatregelen ter bescherming van de eigen woning en het leegpompen van kelders. Duidelijker informatie nodig is om verwachtingen juist te managen.
10
Jaarlijkse ‘hoogwaterbrief’ gemeente Elk jaar aan het begin van het hoogwaterseizoen stuurt de gemeente Dordrecht een brief aan bewoners in buitendijks gebied waar hoogwater mogelijk is. 95% Van de geënquêteerde bewoners leest deze brief. 70% Is tevreden tot zeer tevreden, 20% neutraal en 5 % is negatief tot zeer negatief. 91 % Vindt dat de brief voldoende informatief is. 73 % Van de bewoners bewaart de brief voor het geval het hoogwater is. Genoemde verbetersuggesties zijn: Duidelijke hoogtekaart (per pand) en instructie zandzakken toevoegen; zorgen voor variatie en actualisatie, omdat de brief elk jaar hetzelfde is. De jaarlijkse informatiebrief wordt dus gewaardeerd, maar verbeteringen zijn welkom. Aanvullende informatiebehoefte Van de bewoners zoekt 32% wel eens (dus los van 5 januari) informatie over buitendijks wonen. De onderwerpen waar zij het meest naar zoeken staan in de onderstaande tabel: Waterstanden
29,5%
Hoogte woning
17,1%
Wat te doen bij Hoogwater
13,7%
Geschiedenis Hoogwater Dordrecht
14,5%
Woning beschermen
7,7%
Beschermen Inboedel
7,7%
Verzekeringsinformatie
5,1%
Verantwoordelijkheden overheid.
4,7%
Verantwoordelijkheid bij schade
6%
Andere genoemde onderwerpen waar mensen naar zoeken zijn: Informatie over beugels en vloedschotten en verzekering, instructie over hoe je het beste een huis kunt beschermen en exacte hoogteligging huis.
Het aantal mensen dat zoekt naar informatie over de geschiedenis van hoogwater is opvallend en hoger dan verwacht. Wellicht dat aanvulling van de beschikbare informatie via de gemeentelijke kanalen kan voorzien in deze behoefte.
3.5 Hoogwater in de toekomst Mening over frequenter hoogwater 58% Van de bewoners vindt het geen probleem of is neutraal over de kans dat hoogwater in de toekomst vaker voor kan komen. 42% Vindt dit niet prettig. Maatregelen voor de toekomst Het hoogwater van 5 januari was voor 80% van de bewoners geen aanleiding om nu preventieve maatregelen te nemen. 15% Heeft preventieve maatregelen genomen ter bescherming van de woning, 6% ter bescherming van inboedel. Een deel van de bewoners heeft samen met buren of met de VVE preventieve maatregelen in gang gezet, of overweegt het gebruik van vloedschotten. Als het hoogwater daadwerkelijk vaker voor zou komen, zou de helft van de bewoners geen extra maatregelen nemen, zo geven zij aan. 31 % Zou pandbeschermende maatregelen nemen, 22% inboedelbeschermende maatregelen en 23% zou een verzekering tegen schade willen. Het lijkt erop dat de bereidheid om preventieve maatregelen te nemen groter wordt, als er meer zekerheid zou bestaan of hoogwater zich daadwerkelijk vaker voor gaat doen. Wanneer wordt hoogwater ervaren als een probleem en wanneer is het reden tot verhuizen Wanneer is hoogwater een probleem (maatschappelijke acceptatie) ‹20 jaar ›20 jaar 1 x per 10 jaar 1 x per 5 jaar 9% 23% 10% 15%
›1 x per jaar 43%
11
Wanneer is hoogwater een reden tot verhuizen Niet ›20 jaar 1 x per 10 jaar 81% 2% 2%
1 x per 5 jaar 3%
›1 x per jaar 12%
Te zien is dat de mate waarin bewoners hoogwater als een probleem zien erg afhangt van hoe vaak het zich zou kunnen voordoen. Zo’n 32% vindt het een probleem als het zich vaker voordoet dan één keer per 20 jaar. Eens per 10 jaar is voor 42% een probleem, eens per 5 jaar voor 57%. Iedereen vindt het een probleem als het zich meerdere keren per jaar zou voordoen. Ondanks dat zou dit voor slechts een vijfde van de bewoners (19%) reden zijn om te verhuizen, waarbij 12% pas zou verhuizen als het hoogwater meerdere malen per jaar is. Vrij geïnterpreteerd zou dit kunnen betekenen dat ondanks dat bewoners vaker hoogwater problematischer vinden naarmate de frequentie stijgt, zij niet graag verhuizen uit dit gebied. Wellicht zien zij andere mogelijkheden om toenemend hoogwater op te lossen.
Overlastverminderende maatregelen die de overheid kan nemen bij vaker voorkomen hoogwater Bewoners hebben aangegeven wat zij vinden dat de overheid kan doen als hoogwater zich vaker voordoet. Het meest genoemd: Nieuwe vloedschotten, kademuren hoger maken, kade zelf ophogen, havenmonden afsluiten, grondwater instroom tegen gaan, Measlandkering eerder dicht zetten, voorlichting en preventieve maatregelen, muren langs kades, bouwvergunning aanpassen. Er lijkt onder bewoners een bereidheid te zijn om samen met de overheid na te denken over maatregelen en mogelijkheden.
12
4
Resultaten raadpleging ondernemers
Een groot deel van de resultaten van de raadpleging van de ondernemers komt overeen met de ervaringen en meningen van de bewoners. In plaats van de informatie grotendeels te herhalen, kiezen we ervoor in dit hoofdstuk alleen die onderwerpen te bespreken waarvan de antwoorden van ondernemers sterk afwijken van die van de bewoners. Aan ondernemers zijn extra vragen gesteld, onder andere over hun perceptie van bedrijfsrisico, die natuurlijk ook aan bod komen in dit hoofdstuk. Wanneer we in dit hoofdstuk spreken over ondernemers, bedoelen we die ondernemers die deel hebben genomen aan de raadpleging.
4.1
Respondenten
46% Van de deelnemende ondernemers werkt minder dan 18 jaar in Dordrecht, 43% tussen de 19 en 42 jaar en 11% al meer dan 42 jaar. 17% heeft een onderneming in de detailhandel, 13% in de horeca en 70% dienstverlening. De ondernemers die tussen de 19 en 42 jaar in Dordrecht werken, hebben (meerdere malen kunnen) ervaren dat er water op de kades stond. De mensen die langer dan 42 jaar in Dordrecht werken hebben ook de getijdenwerking van voor de bouw van de Haringvlietdam in 1971 meegemaakt. In verhouding tot de bewoners hebben, iets minder ondernemers ervaringen met hoogwater.
4.2
Ervaringen op 5 januari
Opvallend is dat de ondernemers de hoogwatersituatie aanzienlijk vaker hebben ervaren als ‘bedreigend voor pand en/of inboedel’ dan bewoners: 44%. Geen van de ondernemers vond het bedreigend voor zichzelf of personeel. 40% Vond de situatie spannend, maar niet bedreigend. Waar bij de bewoners bijna de helft van de respondenten ook positieve associaties hadden zoals ‘interessant’ of ‘mooi’, was het aantal ondernemers met positieve associaties aanzienlijk lager, zo’n 25% vond het interessant en slechts 7 % vond het mooi of leuk. Het merendeel van de ondernemers (ruim 80%) vond dat het hoogwater geen gunstig effect had op de onderneming, 14% heeft extra kosten moeten maken. De ondernemers zijn duidelijk minder gecharmeerd van hoogwater dan bewoners in dit gebied. De eerste berichtgeving Hoe het nieuws over het komende hoogwater de ondernemers bereikte en hoe zij zouden willen dat het hen bereikte komt overeen met de bewoners. Het enige opvallende verschil is dat zo’n 10 % aangeeft het ook via twitter te willen vernemen, maar dat slechts 2% de berichtgeving via twitter heeft gevolgd om op de hoogte te blijven. Mogelijk is dit een resultaat van het relatief laat inzetten van twitter als communicatiemiddel. De ondernemers hebben wel expliciet aangegeven graag eerder geïnformeerd te worden over het hoogwater. Op de hoogte blijven van ontwikkelingen Hoewel ook bij het op de hoogte blijven van ontwikkelingen de gebruikte kanalen vergelijkbaar zijn met die van de bewoners, valt op dat de ondernemers meer communicatiemiddelen tegelijk gebruiken. De tevredenheid over deze middelen is over het algemeen voldoende, maar opvallend is dat de website van Rijkswaterstaat en de gemeentelijke website relatief meer ontevredenheid opleverde (resp: 12%en 5% van de ondernemers, wat neerkomt op ruim een kwart en een achtste van de daadwerkelijke gebruikers). Ook opvallend is dat 14% van de ondernemers aangeeft op de hoogte te willen blijven via de telefonische informatielijn van de gemeente, terwijl slechts 7% dat middel daadwerkelijk heeft gebruikt.
13
Vooral de web-gerelateerde middelen verdienen volgens deze reactie extra aandacht.
4.3 Maatregelen Wat betreft het gebruik van zandzakken en de oproep auto’s te verwijderen, waren de reacties van de ondernemers vergelijkbaar met die van de omwonenden. De tevredenheid over de inzet van de gemeente wijkt wel iets af. Ondernemers waren minder tevreden over de distributie van zandzakken, maar relatief meer tevreden over de andere aspecten. Wat duidelijk afwijkt is de mate waarin ondernemers zelf aanvullende maatregelen hebben genomen. Waar van de bewoners slechts zo’n 13% waardevolle spullen heeft verplaatst vanuit de kelder of begane grond, heeft bij de ondernemers 30% dat gedaan. Ook bij ondernemers zijn zandzakken het onderwerp waar, ondanks dat de meesten er tevreden over zijn, de meeste vragen of klachten over bestaat.
4.4 Kennis en informatie over buitendijks ondernemen Buitendijks ondernemen Vrijwel alle ondernemers weten dat hun pand buitendijks staat en dat hoogwater, zoals dat van 5 januari 2012 mogelijk is in dit gebied. 90% vind het ondernemen in de historische binnenstad het risico van hoogwater waard. De meeste ondernemers vinden het een schitterende locatie om te ondernemen. Net als bij de bewoners houdt de helft van de ondernemers rekening met de kans op hoogwater. Een opvallend verschil zit hem in de hogere aanwezigheid van zandzakken en noodpakketten: die zijn bij ondernemers meer aanwezig dan bij bewoners.
Geen aanvullende maatregelen Ja, Zandzakken
50% 17%
Ja, vloedschotten
12%
Ja, gevel geïmpregneerd Noodpakket
0%
Inrichting kelder/bg
12%
10%
Andere maatregelen die men gebruikt zijn: Hoge Electra aansl. 14% - inpandige vloerverhoging - actieve benadering van de verhuurder over gewenste montage vloedschotten. Ook bij ondernemers is het besef aanwezig dat vooraf op hoogwater geanticipeerd kan worden. Verantwoordelijkheden van burger en overheid Ondernemers denken het volgende over de verantwoordelijkheidsverdeling tussen ondernemer en overheid in het geval van hoogwater in buitendijks gebied:
Schade van hoogwater aan de openbare ruimte tegengaan. Preventieve maatregelen nemen om uw woning te beschermen tegen hoogwater. Maatregelen nemen om uw inboedel te beschermen tegen hoogwater. Maatregelen nemen om woning te beschermen op moment zelf. Ondergelopen kelders leegpompen. Auto’s verwijderen uit de openbare ruimte.
Overheid 97,6% 23,8%
Ondernemers zelf 2,4% 76,2%
Verantwoordelijke Overheid Bewoner
2,4%
97,6%
Bewoner
33,3%
66,7%
Bewoner
42,9% 9,5%
57,1% 90,5%
Bewoner Bewoner
14
In de tweede en derde kolom staat weergegeven hoeveel procent van de ondernemers vindt dat overheid of de ondernemer verantwoordelijk is. In de vierde kolom is opgenomen welke partij daadwerkelijk verantwoordelijk is. Het is duidelijk dat bij ondernemers minder misverstanden bestaan over wat wiens verantwoordelijkheid is, dan bij de bewoners. Hoewel de mistverstanden die er zijn wel dezelfde onderwerpen betreffen. Jaarlijkse ‘hoogwaterbrief’ gemeente De jaarlijkse hoogwaterbrief wordt door ondernemers net zo goed ontvangen en gelezen als door bewoners. De informatie die ondernemers in de brief missen of waar ze ontevreden over zijn, zijn wel van een andere aard wat de bewoners daarbij aangeven: - Uitleg over zaken die hoogwater veroorzaken: springvloed in combinatie met hoge rivierafvoer - Instructie voor het leggen van zandzakken - Informatie op pand niveau - Verwijzing naar website waar alle informatie in een keer te vinden is. Iets minder dan bewoners, bewaart 62% van de ondernemers de brief voor het geval het echt hoogwater wordt. Aanvullende informatiebehoefte Ondernemers zoeken beduidend minder vaak informatie over buitendijks ondernemen dan dat bewoners informatie zoeken over buitendijks wonen. Waterstanden
21,4%
Wat te doen bij hoogwater
4,8%
Geschiedenis hoogwater Dordrecht
7,1%
Pand beschermen
14,3%
Beschermen Inboedel
4,8%
Verzekeringsinformatie
9,5%
Verantwoordelijkheden overheid.
7,1%
Verantwoordelijkheid bij schade
7,1%
4.5
10 % (ten opzichte van 30% van de bewoners) zoekt er wel eens naar. De onderwerpen waar het meest naar gezocht wordt staan in de tabel aan linkerzijde. Informatie op pandniveau, instructie zandzakken zijn andere onderwerpen waar ook naar gezocht wordt.
Vooral de onderwerpen ‘pand beschermen’ en ‘verzekeringsinformatie’ worden door ondernemers meer gezocht dan de bewoners.
Hoogwater in de toekomst
Maatregelen voor de toekomst Vergelijkbaar met de bewoners, heeft 73,8% van de ondernemers geen extra maatregelen genomen ter bescherming van pand en bezittingen. 7,1% Heeft pandbeschermende maatregelen genomen, 14,3% heeft maatregelen genomen ter bescherming van inboedel. Die laatste twee cijfers zijn interessant: ze zijn precies tegenovergesteld aan de maatregelen die de bewoners hebben genomen. Ondernemers hebben meer geïnvesteerd in het beschermen van de inboedel, waar bewoners meer investeren in bescherming van de panden. Net als bij bewoners, zou 50% van de ondernemers meer mogelijkheden benutten om het pand te beschermen in de toekomst als hij/zij wist dat het hoogwater vaker voor zou komen. Welke maatregelen dat zijn verschilt wel. Van de ondernemers zou 19% kiezen voor beschermende maatregelen voor het pand zoals gevels impregneren, 31% zou maatregelen nemen ter bescherming van inboedel. Andere genoemde opties zijn vooral het gebruik van vloedschotten. 21,4% Van de ondernemers vindt verzekering tegen schade een optie. Dat is vergelijkbaar met bewoners.
15
Het valt op dat ondernemers meer gericht zijn op bescherming van hun inboedel dan van hun panden, in tegenstelling tot bewoners. Wellicht heeft dat te maken met of panden door ondernemers gehuurd worden of bij hen in bezit zijn. Mogelijk moet in de contacten in het gebied naast de gebruikers van panden ook breder gekeken worden naar de eigenaren/verhuurders. Verder is de mate van interesse in verzekeringen interessant. Verwacht effect van hoogwater op ondernemingen 71 % Van de ondernemers verwacht dat het vaker voorkomen van hoogwater geen effect heeft op de ondernemingen. 24% verwacht een negatief effect op de onderneming en geen enkele ondernemer verwacht een positief effect. De ondernemers geven aan dat vaker hoogwater kan leiden tot extra werk (vaker schoonmaken etc.) en dat als het nog hoger komt dan 5 januari de bereikbaarheid een probleem wordt. Wanneer wordt hoogwater ervaren als een probleem en wanneer is het reden tot verhuizen Maatschappelijke acceptatie (wanneer is hoogwater een probleem) ‹20 jaar ›20 jaar 1 x per 10 jaar 1 x per 5 jaar 5% 26% 12% 12% Wanneer is hoogwater een reden tot verhuizen Niet ›20 jaar 1 x per 10 jaar 1 x per 5 jaar 81% 5% / 9%
›1 x per jaar 46% ›1 x per jaar 5%
Te zien is dat de mate waarin ondernemers hoogwater als een probleem zien erg afhangt van hoe vaak het zich zou kunnen voordoen (cumulatief). Zo’n 31% vindt het een probleem als het zich vaker voordoet dan één keer per 20 jaar. Eens per 10 jaar is voor 43% een probleem, eens per 5 jaar voor 55%. Iedereen vindt het een probleem als het zich meerdere keren per jaar zou voordoen. Ondanks dat zou dit voor slechts een vijfde van de ondernemers (19%) reden zijn om te verhuizen. Dit is vergelijkbaar met de perceptie van bewoners. Vrij geïnterpreteerd zou dit kunnen betekenen dat ondanks dat ondernemers een probleem hebben met vaker hoogwater, zij niet graag verhuizen uit dit gebied. Wellicht zien zij andere mogelijkheden om toenemend hoogwater op te lossen. Overlastverminderende maatregelen die de overheid kan nemen bij vaker voorkomen hoogwater Ook ondernemers hebben aangegeven wat zij vinden dat de overheid kan doen als hoogwater zich vaker voordoet. Net als de bewoners geven zij ideeën als het eerder sluiten van de Maeslandkering, meer vloedschotten aan de kade en kades verhogen. Daarnaast komen zij met de volgende ideeën: - Waterwerend schot in de Catherijnenpoort, zodat golven van scheepvaartverkeer geen watergolven op de Korte Engelenburgerkade veroorzaken. - Op de Houttuinen bij de Girag de kademuur verhogen bij KDR & ZV de muur verhogen dan is het probleem opgelost me t de verhoging van 2.30 NAP. - Sluisdeuren in de Voorstraat haven.
16
5
Reflectie: onderzoek studenten
De gemeente Dordrecht heeft drie studenten van de opleiding Climate and Management van de Haagse Hogeschool de opdracht gegeven onderzoek te doen naar aanleiding van het hoogwater. Doel hiervan was om de ‘maatschappelijke acceptatie’ van hoogwater onder bewoners en ondernemers te proeven en om erachter te komen wat men in een buitendijks gebied van de overheid verwacht. Hier zijn nuttige resultaten uit gekomen die hebben geleid tot de eerste beeldvorming van de ervaringen van 5 januari. De resultaten hebben daarnaast gezorgd voor aanscherpingen van de gemeentelijke enquêtes die een paar weken later onder een veel grotere groep bewoners en ondernemers zijn verspreid. De studenten hebben gemiddeld zo’n twintig enquêtes en/of interviews gehouden met bewoners en ondernemers in de historische binnenstad van Dordrecht. De conclusies van de studenten kwamen sterk overeen met de conclusies van de enquête van de gemeente. Onderstaand een samenvatting van de drie onderzoeken en de belangrijkste conclusies. Onderzoek 1: Over de verwachtingen die bewoners hebben van de overheid bij hoogwater en de feitelijke acties van de overheid zelf. Onderzoeksopzet De onderzoeksdata over ‘feitelijke acties van de overheid’ is verzameld door met professionals van de gemeente samen te werken met daarbij inzage in het ‘draaiboek Hoogwater Bestrijdingsplan’. Voor het onderzoek naar ‘verwachtingen van de overheid’ zijn er 23 enquêtes onder bewoners in de Dordtse binnenstad gehouden. Feitelijke acties overheid De belangrijkste acties die de overheid uitvoert voor tijdens en na de dreiging van hoogwater bestaan uit: versturen van de jaarlijkse informatiebrief hoogwater, toetsen van het vloedschottensysteem in samenwerking met Hollandse Delta, communiceren tijdens een crisissituatie, opstellen en herzien van het draaiboek Hoogwater Bestrijdingsplan, onderzoek doen naar het verbeteren van de veiligheid en het leefcomfort van bewoners en ondernemers. Verwachtingen van de overheid Over de verwachtingen van bewoners is de conclusie dat bewoners zich ervan bewust zijn dat ze in een buitendijks gebied wonen. 74% is tevreden over de huidige activiteiten van de gemeente Dordrecht. De bekendheid met maatregelen (tabel 6.1) van de gemeente is relatief hoog, opvallend is wel dat 7 van de 23 respondenten niet bekend zijn met de mogelijkheid tot het ophalen van zandzakken. Bekendheid met maatregelen hangt ook samen met het type woning waar men woont (bovenwoning minder bekend dan maaiveld). In tabel 6.2 is te zien dat de bereidheid van bewoners te zien om zelf bepaalde maatregelen te nemen redelijk groot is.
Tabel 6.1
Tabel 6.2
Uit het onderzoek blijkt verder dat de bewoners van het buitendijks gebied in Dordrecht tevreden zijn over de inzet van overheden op dit moment en dat zij zich weinig zorgen maken over mogelijke gevolgen van klimaatverandering. Deze conclusie komt ook terug in de raadpleging van de gemeente Dordrecht.
17
Onderzoek 2: Over maatschappelijke acceptatie van hoogwater door bewoners Onderzoeksopzet De student heeft op basis van literatuuronderzoek gekeken naar de vraag welke invloed klimaatverandering volgens de KNMI-scenario’s op het historisch havengebied zal hebben. Voor het onderzoek naar de acceptatie van hoogwateroverlast bij bewoners nu en in de toekomst zijn 8 interviews in de binnenstad gebruikt. Resultaten: maatschappelijke acceptatie nu Hoe hoger de woning van een bewoner ligt, hoe groter de acceptatie van de bewoner. Hoe langer een bewoner buitendijks woont, hoe groter de acceptatie van de bewoner. Niemand heeft bij zijn woningkeuze rekening gehouden met het risico op hoogwateroverlast, ongeveer de helft van de bewoners was bekend met het risico toen ze er kwamen wonen. Iedereen heeft afgelopen januari één of meerdere maatregelen genomen, maar niemand vond dit vervelend. Resultaten: maatschappelijke acceptatie in de toekomst Bij het voorleggen van de verhoogde kans op hoogwateroverlast in de toekomst, reageerden alle bewoners nuchter. Ze denken dat ze er niet zo veel meer last van zullen krijgen dan in de huidige situatie en als dit al het geval zou zijn, dan zullen ze gewoon meer maatregelen moeten nemen om het water buiten de deur te houden. Niemand zou verhuizen vanwege een grotere kans op hoogwateroverlast, voordat er levensbedreigende situaties zouden ontstaan. Quotes bewoners geven aan dat maatschappelijke acceptatie voor ieder persoon met andere factoren te maken heeft - Een bewoner gaf aan dat wanneer het iedere maand 2x binnen zou staan, dit niet te aanvaarden zou zijn. Hij is op dit moment dan ook, zoals gezegd, bezig met het nemen van bepaalde maatregelen (regelen van vloedplanken) die het water bij de voordeur tegen zouden moeten houden. - Voor een andere bewoner zou het onacceptabel zijn wanneer het water zo hoog zou staan dat het riool te vol komt en de wc over zou lopen. - Een derde bewoner gaf aan dat wanneer het water zo hoog zou staan dat er boten de kaden op zouden varen en zelfs huizen konden beschadigen dit wel echt een grens was. Maar wat er dan voor haar persoonlijk zou gebeuren kon ze niet goed aangeven. - Iemand anders noemde weer dat wanneer je uitval krijgt van nutsvoorzieningen, zoals water en licht het erg vervelend zou worden, maar niet onacceptabel: ‘shit happens’. Hij zou het pas onacceptabel vinden wanneer hij dierbaren zou verliezen of schades zou lijden die niet meer op te brengen zijn. - Een aantal bewoners gaf ook aan dat wanneer het water echt hoger en vaker zou komen, de kades misschien opgehoogd zouden moeten worden of de Deltawerken uitgebreid. Onderzoek 3: Over maatschappelijke acceptatie van hoogwater door ondernemers Onderzoeksmethode Voor dit onderzoek is literatuuronderzoek gedaan en zijn zeven diepte interviews onder ondernemers gehouden. Dit zijn allemaal horecaondernemingen. Van alle ondervraagde ondernemers hebben het hoge water al één tot meerdere keren meegemaakt. Sommige ook zelfs dat het water binnen stond en zij achteraf schade hebben ondervonden. Resultaten: maatschappelijke acceptatie hoogwater onder ondernemers Allen accepteren zij de hoogwateroverlast in hun directe omgeving en zij spreken geen van allen over een onveilig gevoel door de kans hierop. Verder zijn alle ondervraagden volledig bereid om
18
voorbereidingen tegen hoogwater te treffen zoals vloedschotten etc. Hoogwateroverlast is iets wat er bij hoort in dit gedeelte van Dordrecht is de strekking. Opvallend is dat de resultaten uit dit onderzoek afwijken van de resultaten van de raadpleging van de gemeente zelf. Daaruit komt een genuanceerder beeld naar voren waarin ondernemers aangeven dat hoogwater geen voordelen heeft voor de omzet, risico’s met zich mee brengt qua schades en dat de bereikbaarheid van de onderneming ook lastig kan worden met hoogwater. Een overeenkomst is wel dat vrijwel alle ondernemers, ‘ondernemen in de Dordtse binnenstad’ het risico waard vinden.
19
6
Reflectie: ervaringen internationale kennispartners
Binnen het onderzoeksproject MARE werkt Dordrecht samen met drie andere Europese steden. Het doel is om gezamenlijk te leren van praktijksituaties. Bergen, Hannover en Sheffield, allen steden die recent te maken hebben gehad met overstromingen denken ook mee over de Dordtse situatie. Samen met de 3 partnersteden is nagedacht over de situatie van het historisch havengebied in Dordrecht. Hannover heeft toen kennis gegeven van een studie binnen de deelstaat Nedersaxen, waarin onderzocht is hoe burgers geïnformeerd en betrokken kunnen worden bij het omgaan met overstromingen. Een deel van het onderzoek was zeer vergelijkbaar met de bewonersenquête die voor Dordrecht is gehouden. Onderstaand een korte samenvatting van de resultaten uit de studie met de leerpunten die dit voor Dordrecht oplevert. Onderzoeksopzet: 1. Hoe ervaren mensen uit Nedersaxen klimaatverandering en overstromingsrisico’s? 2. Is er een reden voor het geven van meer informatie en participatie? 3. Hoe willen de inwoners van ‘Nedersaxen’ geïnformeerd worden over dit onderwerp in de toekomst? In totaal hebben 1368 inwoners de enquete ingevuld. Het onderzoek is uitgevoerd door Britta Restemeyer werkzaam bij NLWKN Hildesheim. Resultaten Onderstaand de voorkeuren die personen hebben voor het ontvangen van informatie. Er is een 4 deling gemaakt per risicogebied. Uit het onderstaande plaatje blijkt dat mensen in een hoog risicogebied op dezelfde manier geïnformeerd willen worden als mensen uit een laag risicogebied. Pers, televisie en internetbronnen zijn de meest gewenste kanalen. In de Dordtse situatie is ‘bulk mailing’ het sturen van een brief de meest gewenste vorm van informeren (Zie 3.2).
20
In de onderstaande tabel is te zijn hoe mensen uit de deelstaat Nedersaxen denken over verantwoordelijkheden bij een overstroming aan de hand van twee stellingen. Hieruit blijkt dat een grote meerderheid (80%) vindt dat de overheid verantwoordelijk is bij overstroming en dat de meningen sterk verdeeld zijn over de ‘eigen verantwoordelijkheid’ bij een overstroming. Uit de enquête in Dordrecht blijkt dat bewoners van een aantal zaken verwachten dat de overheid daarvoor verantwoordelijk is, terwijl dat feitelijk niet het geval is.
De onderstaande tabel laat zien in welke participatiemogelijkheden bewoners uit Nedersaxen interesse hebben. Logischerwijs is de interesse in gebieden met een hoog risico een stuk groter dan in gebieden met een laag risico. De zaken waar men het meeste interesse voor heeft zijn het meedenken bij het ontwerpproces, informatieavonden en open gesprekken met bewoners. Ook voor het vragenuurtje en het deelnemen aan ‘flood partnerships’ is redelijk veel interesse.
21
Leerpunten uit buitenlands onderzoek - Burgerparticipatie bij dit onderwerp heeft alleen zin als daar ook reden voor is (dat is het geval bij risicogebieden). - De beste methode voor het betrekken van burgers is door meerdere methoden in te zetten. In vroeg stadium betrekken bij planproces door workshops en vervolgens het opzetten van mogelijkheden voor vragen. - Het testen van nieuwe participatiemethode om jongeren te betrekken wordt als suggestie gedaan (zoals online particpatie). - Het erkennen en waarderen van het potentieel van burgers (initiatieven met burgers, nieuwe mogelijkheden creeeren voor vrijwillge particpatie in ‘flood partnerships’. - De populariteit van informatie kanalen blijft hetzelfde tussen verschillende leeftijdsgroepen. Maak daarom zo veel mogelijk gebruik van meerdere informatie kanalen. - Hoe meer specifiek informatie is, hoe beter (contactpersonen, online kaartinformatie, persoonlijke adviezen).
22
7
Conclusies en aanbevelingen
Het lage aantal reacties op het (herhaalde) verzoek deel te nemen aan deze raadpleging geeft mogelijk weer dat hoogwater en overstromingsrisico’s voor een groot deel van de bewoners en ondernemers geen onderwerpen zijn die hen zorgen baren. Ervaringen 5 januari Het was opvallend dat naarmate men langer in Dordrecht verblijft men zich minder maakt over mogelijke overstromingen in het gebied. Met name de mensen die er al meer dan 42 jaar wonen maken zich minder druk, vanwege de veel extremere situaties die voorkwamen voor de bouw van de ‘Haringvlietsluizen’. Een op de vijf bewoners vond het hoogwater bedreigend en de rest vond het vooral spannend. Van de ondernemers vond geen enkele ondernemer het hoogwater bedreigend. Opvallend is dat bewoners veel meer positieve associaties hebben bij het hoogwater dan ondernemers, die duidelijk minder gecharmeerd zijn van de mogelijkheid van hoogwater. Ruim een kwart van de bewoners heeft op een of meerdere manieren overlast van het hoogwater ervaren. Bewoners en ondernemers vinden beiden een vooraankondigen van hoogwater per brief het prettigst. Aanvullend zijn ook andere vormen van communicatie welkom, zo is het de moeite waard om mogelijkheden voor mail- en sms-contact te onderzoeken. Opvallend is dat veel mensen op de hoogte willen blijven van de specifieke lokale situatie, maar dan wel via algemene en landelijke kanalen. Aanbeveling: herzie de werkwijze bij de berichtgeving over de komst van hoogwater. Gebruik de uitkomsten uit het onderzoek om ook de informatievoorziening tijdens hoogwater aan te passen op de behoefte en het zoekgedrag van bewoners en ondernemers. Besteed hierbij ook aandacht aan verwachtingenmanagement, zeker gezien de huidige verwachtingen die bewoners en ondernemers hebben van landelijke informatiekanalen. Maak een duidelijk verschil in risico- en crisiscommunicatie, en bereid de crisiscommunicatie zo ver mogelijk voor. Maatregelen Waar van de bewoners slechts zo’n 13% waardevolle spullen heeft verplaatst vanuit de kelder of begane grond, heeft bij de ondernemers 30% dat gedaan. Er is duidelijk behoefte aan informatie over effectief gebruik van zandzakken en richtlijnen over wat te doen met de zandzakken na het hoogwater, zowel bij bewoner als bij ondernemers. Ook is behoefte aan duidelijkere informatie over het parkeren in aangrenzende parkeerzones. Hoewel men overwegend positief is over de inzet van de gemeente, hebben respondenten een aantal concrete verbeterpunten en aanvullende informatiebehoefte gedeeld. Daarbij werd met namen aandacht gevraagd voor minder validen, meer duidelijkheid over het parkeerbeleid in de omgeving en duidelijker hoogtekaarten (liefst per pand). Aanbeveling: Gebruik de resultaten uit de paragraven 4.3 en 5.3 en de aanbevelingen van de bewoners en ondernemers om de praktische ondersteuning ter plekke (afzetten gebied, zandzakkenverstrekking, verzoek auto’s uit het gebied te verwijderen) beter aan te laten sluiten op hun behoeften. Ook de praktische informatie kan (bijvoorbeeld door herziening van het hoogwaterbestrijdingsplan) ruim voor een volgend hoogwater worden voorbereid. Doel daarbij is dat meer mensen weten hoe te handelen en met name wanneer wel en wanneer geen actie te ondernemen. Zet hierbij zo veel mogelijk beeldend materiaal in, zoals instructievideo’s online etc. Beter voorbereide bewoners biedt ook voordelen voor Stadsbeheer in termen van effectiviteit en efficiency: effectiever gebruik van zandzakken verlaagt mogelijk het aantal zakken dat mensen per adres nodig hebben, meer duidelijkheid over waar het precies wel en niet nodig is, verlaagt de totaalafname.
23
Kennis en informatie over buitendijks wonen Vrijwel alle bewoners en ondernemers weten dat hun pand buitendijks staat en dat hoogwater, zoals dat van 5 januari 2012 mogelijk is in dit gebied. Ongeveer 50% van zowel de ondernemers, als de bewoners houdt op een bepaalde manier rekening met de kans op hoogwater. Opvallend is dat ondernemers beter voorzien zijn van zandzakken en noodpakketten dan bewoners. Bewoners en ondernemers zien beide in dat er te anticiperen is op hoog water. Over de verantwoordelijkheidsverdeling tussen overheid en burger/ondernemer bestaan veel misverstanden. Die betreffen met name de verantwoordelijkheid voor het beschermen van particuliere eigendommen en het leegpompen van kelders. Over de jaarlijkse hoogwaterbrief van de gemeente is ongeveer 70% van de bewoners en ondernemers tevreden. Er zijn een aantal verbetersuggesties aangedragen, die vooral te maken hebben met behoefte aan gedetailleerder hoogtekaarten (liefst per pand), variatie in de brief en achtergrondinformatie over de oorzaken van hoogwater in dit gebied. Ondernemers zoeken beduidend minder vaak informatie over buitendijks ondernemen dan bewoners informatie zoeken over buitendijks wonen. 10 % (ten opzichte van 30% van de bewoners) zoekt er wel eens naar. Bewoners zoeken vooral naar waterstanden, informatie over de hoogte van de woning en de geschiedenis van hoogwater. Ook zoekt een redelijk deel naar ‘wat te doen bij hoogwater’. Bij de ondernemers is in meerdere mate interesse voor de onderwerpen ‘pand beschermen’ en ‘verzekeringsinformatie’. Aanbeveling: herzie het online informatieaanbod over hoogwater, uitgaande van de informatiebehoefte van de respondenten. Gebruik de jaarlijkse hoogwaterbrief om op een variërende manier extra informatie te verschaffen. Onderzoek of er mogelijkheden zijn om de bewoners en ondernemers in dit gebied elkaar te laten helpen en inspireren, door hun maatregelen en wijsheden met elkaar te delen. Hierin zou de gemeente een stimulerende rol kunnen oppakken. Hoogwater in de toekomst Ruim driekwart van de respondenten heeft geen extra maatregelen getroffen ter bescherming van pand en bezittingen naar aanleiding van het hoogwater op 5 januari. Er is een opvallend verschil tussen bewoners en ondernemers die wél maatregelen hebben getroffen: ondernemers hebben meer geïnvesteerd in het beschermen van de inboedel, waar bewoners meer investeren in bescherming van de panden. Mogelijk is dit een indicatie dat ondernemers vooral in huurpanden zijn gevestigd en bewoners meer in kooppanden. Hier is echter geen onderzoek naar gedaan dus dit is speculatief. De respondenten geven duidelijk aan dat zij frequenter hoogwater zien als een probleem. Hierbij is wel een duidelijke opbouw te zien in de mate van frequetie: Hoe vaker het zich zóu voordoen, hoe meer respondenten het een probleem zouden vinden. Bij een frequentie van eens per 10 jaar (2x zo vaak als het huidige risico) vindt nog niet de helft van de mensen het echt een probleem. Echter bijna alle bewoners vinden het een probleem als het zich meerdere keren per jaar zou voordoen. Ondanks dat zou frequenter hoogwater voor slechts een vijfde van de respondenten reden zijn om te verhuizen, waarbij 12% pas zou verhuizen als het hoogwater meerdere malen per jaar is. Wellicht zien zij andere mogelijkheden om toenemend hoogwater op te lossen. Wanneer hoogwater vaker zal voorkomen verwacht 71 % van de ondernemers dat het vaker voorkomen van hoogwater geen effect heeft op het succes van de onderneming. 24% Verwacht een negatief effect op de onderneming en geen enkele ondernemer verwacht een positief effect. Onder de respondenten lijkt er bereidheid te zijn om samen met de overheid na te denken over maatregelen en mogelijkheden voor bescherming tegen hoogwater. Enkele ideeën als het eerder
24
sluiten van de Maeslandkering, meer vloedschotten langs de kades en ophoging van kades zijn al genoemd. Daarnaast komen zij met de volgende ideeën: Aanbeveling: breng in kaart hoeveel huurpanden er zijn in dit gebied en bekijk of het ook nodig is om de pandeigenaren actief mee te nemen in de risicocommunicatie over hoogwater. Bekijk of er manieren zijn om met de bewoners en ondernemers van gedachten te wisselen over de mogelijkheden om hun gevoel van veiligheid bij toenemen hoogwater te verbeteren. Onderzoek de aanbevelingen die de respondenten nu al hebben gedaan voor mogelijk bescherming tegen toenemend hoogwater, en ga hierover met hen in gesprek.
25
Bijlage 1: Verslag bewonersinformatiebijeenkomst ‘hoogwater in buitendijks gebied’
Verslag bewonersinformatiebijeenkomst ‘hoogwater in buitendijks gebied’ Datum: 26 september 2012 Locatie: Intermezzo Aanleiding: raadpleging naar aanleiding van hoogwater 5 januari 2012 Aanwezig: Op 26 september 2012 heeft de gemeente Dordrecht een informatieavond georganiseerd voor bewoners van de Dordtse ‘buitendijkse’ binnenstad. Het hoogwater van 5 januari 2012 heeft geleid tot overlast bij bewoners. De gemeente heeft via een enquête gevraagd hoe men het hoogwater heeft ervaren. De vragen gingen in op de ervaringen van bewoners, communicatie met bewoners, maatregelen tegen hoogwater en over hoogwater in de toekomst. De resultaten van de raadpleging zijn op deze avond gepresenteerd en besproken met de bewoners. Er waren 20 bewoners aanwezig plus professionals van gemeente, waterschap en veiligheidsregio. De bijeenkomst startte met een uitleg over wat ‘buitendijks gebied’ is. De meeste bewoners van Dordrecht zijn hier bekend mee, maar niet iedereen. Buitendijks gebied wordt niet beschermd door een dijk en de eindgebruiker is zelf verantwoordelijk voor eventuele schades door hoogwater aan eigendommen. De rol van de overheid is in dit gebied vooral om bewoners zo goed mogelijk te informeren over de risico’s. Vervolgens werden de resultaten van de enquête toegelicht. Hierop volgde een aantal hele goede discussie die ook hebben geleid tot een aantal concrete verbeterpunten voor de gemeente. Zie brochure Deltadeelprogramma Nieuwbouw en Herstructurering: http://www.deltacommissaris.nl/Images/Brochure%20Waterveiligheid_tcm309332427.pdf. Er volgde een interessante discussie over de wijze waarop bewoners elkaar kunnen helpen. Sommige bewoners hebben zelf al slimme maatregelen genomen tegen hoogwater en andere bewoners hebben daar interesse in. Met een online platform speciaal voor hoogwater kan bijvoorbeeld informatie uitgewisseld worden. Ook vonden bewoners het een goed idee om jaarlijks een hoogwaterinformatiebijeenkomst te organiseren. De hoogwaterbrief die jaarlijks verstuurd wordt zal aangevuld moeten worden met meer specifieke informatie over de hoogte van panden. Ook krijgen parkeerwachters instructies om niet te beboeten, wanneer alternatieve parkeerlocaties aangewezen worden. Dit geldt ook voor personen die hun auto uit de inpandige parkeergarage verplaatsen naar een veilige plek. Bewoners moeten op de gemeente website de informatie over hoogwater kunnen vinden. Hierbij moet een link te vinden zijn naar de website met actuele waterstanden van Rijkswaterstaat. De gemeente zal de mogelijkheid bieden voor bewoners om een online hoogwaterwaarschuwing te ontvangen.
26
Sommige bewoners maken zich wel zorgen over de hoogte van het hoogwater in de toekomst. In de historische binnenstad van Dordrecht is weinig ruimte voor aanpassingen aan gebouwen en openbare ruimte. Bij het Deltaprogramma wordt op de historische binnenstad van Dordrecht als aandachtsgebied aangedragen. Tot slot gaven bewoners aan ook wat meer naar de buren te kijken. Simpele afspraken met de buren kunnen al heel erg helpen. Mensen met een auto kunnen bijvoorbeeld de zandzakken halen voor mensen zonder auto. Wanneer de buurman op vakantie is kunnen ook zandzakken bij de buren gelegd worden en zo zijn er nog andere simpele zaken die kunnen zorgen voor minder schade. Na een aantal stevige discussies is men weer huiswaarts gegaan. Afgesproken is dat: - Verslag bewonersbijeenkomst - Hoogwaterbrief aanpassen - Website aanpassen - Hoogwaterbestrijdingsplan aanpassen - Parkeerwacht instrueren
27
Bijlage 2: Deltadeelprogramma Nieubouw en Herstructurering Brochure Waterveiligheid Buitendijks
28
29
30
31
32
33
Bijlage 3:
34
