Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 020 531 31 18 info www.e-NEMO.nl e-mail
[email protected]
Groep 7-8 PO
Lespakket Water
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Activiteit 1; Drinkwater
4
Activiteit 2; Bezoek aan de tentoonstelling Waterrijk in NEMO 6 Activiteit 3; Workshop in NEMO
7
Activiteit 4; Water op aarde
8
Bijlagen Werkblad Hoeveel water gebruik je? Werkblad Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt? Lesmateriaal Waterrijk (9 pagina’s) Werkblad Water workshop (3 pagina’s) Werkblad Verdeel het water op aarde
Voorwoord Voor u ligt het lespakket Water van science center NEMO. Dit lespakket is geschikt voor de groepen 7 en 8 van het Primair Onderwijs. Het lespakket bestaat uit een viertal activiteiten. Na het doorlopen van dit pakket hebben uw leerlingen een goed beeld van de waterzuivering in Nederland. Ook weten uw leerlingen hierna meer over de beschikbaarheid van drinkwater op aarde. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met het uitvoeren van de opdrachten.
Achtergrond Het doel van de eerste activiteit op school is om de concepten van de leerlingen over het onderwerp waterzuivering in kaart te brengen. In deze eerste activiteit worden de leerlingen geprikkeld en nieuwsgierig gemaakt. In activiteit 2 en 3 worden de eigen concepten van de leerlingen vervolgens getoetst aan de werkelijkheid. Op grond van deze ervaringen kunnen de leerlingen hun eigen concepten bijstellen en omvormen tot meer wetenschappelijke concepten. In activiteit 4 wordt meer diepgang gegeven door de ervaringen van de leerling in het dagelijkse leven erbij te betrekken. Concepten zijn ideeën die kinderen en volwassenen hebben over hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Deze ideeën kunnen anders zijn dan wetenschappelijke concepten. Het is belangrijk om aandacht te hebben voor de ideeën die leerlingen al hebben. Anders bestaat er het gevaar dat de eigen concepten van leerlingen blijven bestaan naast de wetenschappelijke concepten. ‘Bijgeloof’ blijft dan bestaan naast de wetenschappelijke verklaringen die de leerlingen uit het hoofd hebben geleerd.
2
Inleiding
Hieronder volgt een korte beschrijving van de activiteiten. Op de pagina’s 4 tot en met 9 staan de activiteiten uitgebreid beschreven.
Activiteit 1; Drinkwater Activiteit 1 is een inleidende les. De les wordt gegeven door u op school. Deze eerste activiteit maakt de leerlingen nieuwsgierig en enthousiast voor het bezoek aan NEMO.
Activiteit 2; Bezoek aan de tentoonstelling Waterrijk in NEMO Activiteit 2 is een bezoek aan de interactieve tentoonstelling Waterrijk in NEMO. Hierbij is lesmateriaal beschikbaar.
Activiteit 3; Workshop in NEMO Activiteit 3 is de workshop Water. De leerlingen maken vies water schoon met behulp van een filter en actieve kool.
Activiteit 4; Water op aarde Activiteit 4 is een afsluitende les gegeven door u op school. In deze activiteit wordt dieper ingegaan op de schaarse beschikbaarheid van drinkwater op aarde.
Aansluiting bij kerndoelen De inhoud die in deze vier activiteiten wordt behandeld sluit aan bij het leergebied Mens en samenleving, kerndoel 39: de leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu.
3
Activiteit 1; Drinkwater
Inhoud Deze activiteit bestaat uit drie opdrachten; een brainstorm over water in huis, het maken van een tekening met als onderwerp “Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt?” En een onderzoek naar de hoeveelheid drinkwater die de leerlingen op één dag gebruiken.
Doel • Het onderwerp waterzuivering introduceren. • De voorkennis van de leerling rond waterzuivering activeren. • De leerling bewust maken van de hoeveelheid water die je op een dag gebruikt.
• De leerlingen enthousiast maken voor de activiteiten in NEMO.
Materiaal • Werkblad Hoeveel water gebruik je? voor alle leerlingen. • Werkblad Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt? voor alle leerlingen.
Organisatie van de les • Deze les duurt ongeveer 60 minuten. • De brainstorm is klassikaal. • De inventarisatie van het watergebruik kan door de leerlingen zelfstandig bijgehouden worden. • De teken opdracht kunnen de leerlingen individueel doen.
Voorbereiding voor de leerkracht • Werkblad Hoeveel water gebruik je? voor alle leerlingen kopiëren. • Werkblad Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt? voor alle leerlingen
kopiëren.
• Het lespakket doornemen.
4
Vervolg activiteit 1; Drinkwater
Opdracht 1; Brainstorm Neem voor dit onderdeel de tijd. U kunt van de antwoorden van de leerlingen een woordspin op het bord maken. De centrale vragen van de brainstorm zijn: • Op welke plekken in huis vind je water?
Mogelijke antwoorden: de kraan in de keuken en de badkamer, de wc, de douche, in de
plantengieter, de afwasmachine, de wasmachine, enz.
• Waar gebruik je het schone water voor?
Mogelijke antwoorden: drinken, afwassen, douchen, was wassen, wc doorspoelen, planten
water geven, dieren water geven, koken, enz.
Conclusie: er komt schoon water uit de kraan en dat gebruiken wij voor heel veel dingen.
Opdracht 2; Inventarisatie ‘Hoeveel water gebruik je?’ Laat de leerlingen één dag (of een andere periode) zelf bijhouden hoeveel water ze gebruiken. Hieronder staat een lijst met activiteiten en de hoeveelheid water die daarbij gebruikt wordt. In het werkblad Hoeveel water gebruik je? staat dezelfde lijst. Activiteit
Aantal liter water per keer
Douchen
60 liter
Tanden poetsen
2 liter
Gezicht wassen
2,5 liter
Toilet door trekken
6 liter
Handen wassen
1 liter
Afwas doen (met de hand)
8 liter
Afwasmachine
10 liter
Wasmachine
55 liter
Koken
1,5 liter
Drinken (water, thee, limonade)
2 liter
Aantal keer gedaan
Totaal aantal liter water
Opdracht 3; Tekenen op het werkblad Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt? Laat de leerlingen nadenken over de vraag “Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt?” Dit kunnen ze tekenen op het werkblad, de tekening eindigt met een kraan. Als leerlingen meer sturing nodig hebben kan er gevraagd worden naar: • Waar komt het water vandaan voordat het uit de kraan komt? • Is het water dat uit de kraan komt schoon? • Hoe wordt het water schoon gemaakt? Suggestie: laat de leerlingen de tekeningen aan elkaar presenteren en bespreek hun oplossingen.
5
Activiteit 2; Bezoek aan de tentoonstelling Waterrijk in NEMO
Inhoud De leerlingen zuiveren in de tentoonstelling Waterrijk stapsgewijs rivierwater tot drinkwater. Het bijbehorende lesmateriaal geeft bij elke zuiveringsstap extra uitleg en een thuistip.
Doel De leerlingen komen er achter hoe in Nederland water gezuiverd wordt.
Materiaal Voor elke leerling het lesmateriaal Waterrijk. In dit pakket zit één exemplaar. Ook is het gratis te downloaden van www.e-NEMO.nl. Het lesmateriaal bestaat uit negen pagina’s. De opbouw van het lesmateriaal: • Doen; de leerling probeert de exhibit uit en beantwoordt een vraag hierover. • Uitleg; de leerling krijgt uitleg over de exhibit. • Thuistip; een proefje om thuis of in de klas uit te proberen.
Organisatis van de les • De activiteiten 2 en 3 vinden in NEMO plaats. • De workshop (activiteit 3) kan door 16 leerlingen tegelijk gedaan worden. • Groep 1 begint om 10.15 uur bij de tentoonstelling Waterrijk op dek 2. Hierbij is geen begeleiding vanuit NEMO aanwezig, de school moet dit zelf begeleiden. Groep 2 doet tegelijkertijd de workshop Water. • Om 11.00 uur wordt er gewisseld. Groep 1 doet dan de workshop en groep 2 de tentoonstelling Waterrijk. • De tentoonstelling Waterrijk is zodanig ontworpen dat leerlingen hun beide handen nodig hebben om het water te zuiveren. Om deze reden lijkt het ons niet handig dat de leerlingen het lesmateriaal gebruiken terwijl ze de tentoonstelling doorlopen. We stellen voor om de leerlingen eerst te laten experimenteren. Daarna kunnen ze het lesmateriaal maken.
Voorbereiding voor de leerkracht • Het lesmateriaal Waterrijk voor alle leerlingen kopiëren. • De klas in twee groepen delen. • De leerlingen potloden laten meenemen (pennen zijn niet toegestaan in NEMO).
6
Activiteit 3; Workshop in NEMO
Inhoud De workshop Water bestaat uit een experiment waarbij de leerlingen vies water schoonmaken met behulp van een filter en actieve kool. De workshop eindigt met een nabespreking.
Doel De leerlingen laten ervaren hoe waterzuivering werkt door dit actief te doen.
Materiaal • Werkblad workshop Water voor elke leerling. Dit is toegevoegd als bijlage.
Organisatie van de les • Er kunnen 16 leerlingen per keer deelnemen aan de workshop, ze werken in tweetallen. NEMO
begeleidt de workshop. Vanuit school is er minimaal één begeleider nodig bij de workshop. Denk
er aan dat ook de groep die op de tentoonstellingsvloer loopt ook door de school begeleidt moet
worden.
• Groep 2 begint om 10.15 uur met de workshop Water, groep 1 bekijkt tegelijkertijd de
tentoonstelling Waterrijk.
• Om 11.00 uur wordt er gewisseld. Groep 1 doet dan de workshop en groep 2 de tentoonstelling
Waterrijk.
• De workshop eindigt met een nabespreking.
Voorbereiding voor de leerkracht • Tweetallen maken. • Het werkblad Water workshop voor elke leerling kopiëren.
7
Activiteit 4; Water op aarde
Inhoud De leerlingen doen een proef waarbij het duidelijk wordt dat er veel water op aarde is, er is echter maar een klein deel bruikbaar als drinkwater.
Doel • De leerlingen laten beseffen dat er maar weinig drinkwater op aarde is. • De leerling bewust maken van de hoeveelheid water die je op een dag gebruikt.
Materiaal • Werkblad Verdeel het water op aarde voor elke leerling.
Organisatie van de les Opdracht 1 “Verdeel het water op aarde” kunt u de leerlingen in groepjes laten doen of zelf voor de klas demonstreren.
Voorbereiding voor de leerkracht • Voor de proef “Verdeel het water op aarde” heeft elke leerling het werkblad Verdeel het water op aarde nodig. • Per groepje is nodig: • één liter water • ecoline; om het water beter zichtbaar te maken kunnen er een paar druppels ecoline in
gedaan worden
• vier lege literflessen (bv lege frisdrank- of waterflessen) • één watervaste stift • één doekje
Achtergrond informatie • Er is 1260 triljoen liter water op aarde. 1260000000000000000000 (126 en 19 nullen).
70 % van de aarde is bedekt met water, 30 % is land. Al het water op aarde kan in vier groepen
verdeeld worden. Water in de lucht (bijvoorbeeld wolken) is hier weg gelaten omdat het om
0,0005 % van al het water op aarde gaat. Categorie
Percentage
Aantal ml als al het water op aarde 1 liter is
Zeeën en oceanen
98 %
980 ml
Rivieren en meren
0,036 %
0,36 ml (9 druppels)
Grondwater
0,36 %
3,6 ml
Bevroren water
1,6 %
16 ml
• Zout water is geen drinkwater. Je kan van zout water zoet water maken, dit is een moeilijk
proces. Om dit op grote schaal te doen kost veel geld en energie.
• In het algemeen wordt drinkwater gemaakt van water uit de rivieren en meren en van het
grondwater. Dat is 0,40 % van al het water op aarde. Alleen op plekken waar water uit de zee
of oceaan de enige optie is, ontzilten ze het water. Dit is in grote delen van de wereld geen
optie omdat dit heel duur is. Je kan zeggen dat je zoet water nodig hebt om drinkwater van
te maken.
8
Vervolg activiteit 4; Water op aarde
Opdracht 1; Verdeel het water op aarde De leerlingen kunnen de proef in groepjes doen. Na de inleiding kunnen ze zelfstandig aan de slag met het werkblad. U kunt er ook voor kiezen om deze proef te demonstreren voor de klas. Inleiding; • Water vind je op verschillende plekken; in de zee, de oceaan en in de vele rivieren op aarde.
Maar ook in de grond of bijvoorbeeld op de polen in de vorm van ijs.
• 70 % van de oppervlakte van de aarde bestaat uit water. • Er is 1260 triljoen liter water. Dat is 1.260.000.000.000.000.000.000 liter water. Dat klinkt als
heel veel. Maar niet al het water op aarde is te gebruiken als drinkwater. Voor drinkwater wordt
grondwater en water uit rivieren gebruikt.
Nabespreking; • Als de leerlingen de proef zelf gedaan hebben, bespreek hun uitkomsten. • Het gaat er niet om of de leerlingen het goed of fout hebben maar dat ze er achter komen dat
het meeste water op aarde in de zee en de oceaan zit. Dat is zout water en zout water kan je
niet drinken.
Zeeën en oceanen
Rivieren en meren
Grondwater
Bevroren water
• We hebben dus heel veel water op aarde, maar we kunnen maar een beetje gebruiken om
drinkwater van te maken.
Opdracht 2; Bespreking van het waterverbruik van de leerlingen In activiteit 1 hebben de leerlingen bijgehouden hoeveel water ze gebruiken. Bespreek dit met de klas. De leerlingen komen er achter dat ze eigenlijk best veel water gebruiken. En dit is allemaal drinkwater.
9
Werkblad Hoeveel water gebruik je?
In dit onderzoek ga je kijken hoeveel water je op één dag gebruikt. In de tabel kan je bijhouden hoe vaak je je handen wast of de wc doortrekt. Reken daarna uit hoeveel liter water je op één dag hebt gebruikt.
Activiteit
Aantal liter water per keer
Douchen
60 liter
Tanden poetsen
2 liter
Gezicht wassen
2,5 liter
Toilet door trekken
6 liter
Handen wassen
1 liter
Afwas doen (met de hand)
8 liter
Afwasmachine
10 liter
Wasmachine
55 liter
Koken
1,5 liter
Drinken (water, thee, limonade)
2 liter
Totaal aantal liter water
Aantal keer gedaan
Werkblad Wat gebeurt er met het water voordat het uit de kraan komt?
Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam tel 020 531 31 18 info www.e-NEMO.nl e-mail
[email protected]
Groep 7-8 PO
Doeboekje Waterrijk
LESMATERIAAL WATERRIJK PRIMAIR ONDERWIJS
Schoon drinkwater Wanneer vind jij water schoon? Als er geen vieze dingen in zweven. Als het water niet stinkt. Als het water er helder uitziet. Je kunt niet altijd zien of ruiken of water schoon is. In wat helder water lijkt, kan het nog altijd krioelen van kleine onzichtbare diertjes die je ziek kunnen maken. Voordat water bij jou uit de kraan komt, maakt het eerst een lang zuiveringsproces door.
2
Regen in de rivier
DOEN Laat het regenen. Waar valt de regen in? de rivier de vijver de straatgoot
UITLEG
THUISTIP Wil jij ook weten hoeveel regen er is gevallen? Maak dan je eigen regenmeter met een spa rood* flesje. Wat heb je nodig? klein plastic flesje schaar, maatbeker, plakband, watervaste stift Wat moet je doen? Knip of snij de bovenkant van de fles. Giet 50 ml water in de fles en plaats een streepje. Herhaal dit een paar keer zoals op het plaatje hiernaast. Draai de bovenkant van de fles om en zet hem op de andere helft. Zet de fles buiten als het regent. Ga elke dag kijken hoeveel water er is gevallen. Schrijf deze getallen op in een boekje
*We gebruiken een spa rood flesje omdat dit de beste vorm heeft voor deze proef
Regenwater dat met de rivier meestroomt of in de grond wegzakt, komt in aanraking met andere stoffen. Hierdoor wordt het water vervuild. Rivier- en grondwater kun je dan ook niet zomaar drinken. Voordat dit water drinkwater is, wordt het eerst gezuiverd.
3
Filterende duinen
DOEN Draai aan de schroef van Archimedes. Naar welke kant moet je de schroef draaien om water naar de duinen te pompen? naar je toe van je af
UITLEG Je hebt het water uit de rivier naar de duinen gepompt. De duinen werken als een filter. Het water zakt door het zand heen terwijl de vervuilende stoffen tussen de zandkorrels blijven hangen. Deze vervuilende stoffen worden opgegeten door voor ons onzichtbare kleine diertjes die in het zand leven. Hierdoor blijven de duinen schoon.
THUISTIP
Wat heb je nodig? lege waterfles van 1,5 liter schaar, kopje kleine steentjes, kopje zand, watten emmer vuil water Wat moet je doen? Knip de bodem van de fles en draai de fles om. Vul de fles zoals op het plaatje. Giet het vuile water in de filter. Doe het voorzichtig, zodat de lagen niet door elkaar gaan. Werkt je filter? …...................................................................................................
Maak zelf vuil water! Neem een klein emmertje water. Los er een handvol aarde in op (goed roeren). Neem nog een paar stokjes, blaadjes, ... Gooi deze ook in de emmer.
Je kunt ook zelf vuil water filteren. Maak een filter van een lege waterfles.
4 Water zonder ziekte
DOEN Pomp het water uit de duinen en giet het in de rode trechter. Speel het spel in de tank met ozon. Kruis aan wat er gebeurt als je op een rode knop drukt je geeft de diertjes zuurstof je doodt de diertjes met ozon je haalt de ozon uit het water
UITLEG In grondwater zitten kleine onzichtbare diertjes. Van sommige kun je behoorlijk ziek worden, dit zijn ziekteverwekkers. Om deze ziekteverwekkers te doden wordt er ozon in het water gedaan. Ozon is een sterk ontsmettend middel wat na twintig minuten weer uitgewerkt is.
THUISTIP In kraanwater zitten geen ziekteverwekkers meer. De waterleidingmaatschappij heeft ze eruit gehaald. Maar als je op vakantie water wil drinken uit een bergriviertje, dan krioelt dit water van onzichtbare ziekteverwekkers. Je kan ze doden door het water vijf minuten te koken.
5 Water zonder kalk
DOEN Trek aan de hendel, vul je emmer en plaats hem onder de rode slang. Bekijk het filmpje. Wat zit er volgens de professor in hard water? ..........................................................................................................................................
UITLEG Hard water is water waar kalk in zit. Kalk zit in de bodem of in gesteenten. Als het regenwater hierlangs loopt, lost de kalk op in het water. Hard water is slecht voor apparaten zoals de wasmachine en het koffiezetapparaat. Om de kalk uit het water te halen wordt er natronloog en zand gebruikt. Water met weinig kalk heet zacht water.
THUISTIP Liggen er bij jou thuis ook witte schilfers in het koffiezetapparaat? Of loopt het water niet goed meer door? Dan wordt het tijd om het koffiezetapparaat te ontkalken. Vraag eerst aan je ouders of het mag.
Wat heb je nodig? Koffiezetapparaat Azijn
Wat moet je doen? Giet in plaats van water, azijn in het koffiezetapparaat. Zet het koffiezetapparaat aan en laat de azijn door het apparaat lopen. De azijn lost de kalk op. Het koffiezetapparaat is weer schoon.
6 Schoonmaakkool
DOEN Vul je emmer en giet hem in de trechter. Het water is nu al aardig schoon. Wat heb je al uit het water gehaald? 1. ............................................... 2. ............................................... 3. ............................................... Het water loopt in de bovenste bol. Daarna loopt het door een filter naar de onderste bol. Kruis aan wat de filter doet. het houdt de zwarte korrels tegen het voegt de zwarte korrels toe aan het water het haalt de kalk uit het water
UITLEG In het water drijven zwarte korrels. Dit zijn actieve koolkorrels. De korrels kunnen de schadelijke stoffen die zijn opgelost in het water eruit halen. Actieve kool heeft namelijk heel veel kleine holtes waarin de schadelijke stoffen gaan zitten. Het filter houdt de korrels, samen met de schadelijke stoffen, tegen.
THUISTIP ®
Een bekend voorbeeld van actieve kool is Norit. ® Probeer zelf de werking van Norit uit. Wat heb je nodig? water, inkt van een vulpen, twee glazen ® 2 tabletjes Norit filterzakje voor koffie en een houder
Wat moet je doen? Vul een glas tot de helft met water. Doop je vulpen in het water, zodat de inkt erin loopt. ®
Test nu de werking van Norit. Doe de twee tabletjes in het glas en roer goed. Giet het mengsel door de filter (zie plaatje). Wat is het resultaat? ..........................................................................................................................................
7 De schone waterval
DOEN Giet je emmer leeg in de trechter. Je gaat het water in beweging brengen. Waarom wordt het water in beweging gebracht? Kruis het juiste antwoord aan om het water elastisch te maken om zuurstof in het water te brengen om zuurstof uit het water te halen Waar gaat het water daarna heen? in de emmer in een zandfilter
UITLEG Door het water in beweging te brengen, wordt zuurstof uit de lucht in het water opgenomen. De actieve kool heeft behalve schadelijke stoffen ook veel zuurstof uit het water gehaald. Met behulp van de cascade wordt er zuurstof in het water terug gebracht.
THUISTIP Kunnen gassen, bijvoorbeeld zuurstof, opgelost zitten in water? Probeer het zelf uit! Wat heb je nodig? Fles water met prik en ballon Wat moet je doen? Open de fles mineraalwater en doe onmiddelijk de ballon over de hals van de fles. Wat gebeurt er? …....................................................................................................................................... Zit er gas in water met prik? ….......................................................................................................................................
8 Verdeel het drinkwater
DOEN Vul je emmer met het lekkere, zachte, schone drinkwater en giet hem leeg in de trechter. Je hebt vijf stappen doorlopen om van rivier- en grondwater schoon drinkwater te maken. Geef de plant water, knijp de hendel helemaal in. Kruis aan wanneer de waterstraal het verst komt. als de waterkolom bijna leeg is als de waterkolom helemaal vol is het maakt niet uit hoeveel water er in de waterkolom zit
UITLEG Het water in de waterkolom oefent een druk uit op het water in de leidingen. Dankzij deze druk krijg je het water omhoog om het plantje water te geven. Dit gaat gemakkelijker als de waterkolom helemaal vol is. Een watertoren werkt op dezelfde manier.
THUISTIP Is de druk in de waterkolom overal even groot? Probeer het zelf uit! Je kunt dit het beste in de tuin of in de badkamer doen. Wat heb je nodig? Plastic flesje, scherpe naald of prikker, water Wat moet je doen? Prik voorzichtig een aantal gaatjes in het flesje zoals op het plaatje. Vul het flesje met water. Het water gaat door de gaatjes naar buiten, maar zijn alle waterstralen even krachtig? Teken de waterstralen op de tekening hiernaast. Daar waar de waterstraal het hardst spuit, is de druk het hoogst.
Werkblad Water workshop
Naam
: ................................................
Datum : ................................................ Op school hebben jullie al nagedacht over drinkwater in huis en waar je het voor gebruikt. Maar hoe krijg je water eigenlijk schoon? In dit experiment ga je vies water schoonmaken.
Nodig • 2 trechters
• 2 reageerbuizen
• 2 ronde papieren filters
• reageerbuisrekje
• potje met zwart poeder
• vies water
• potloden
Opdracht 1 Hoe ziet het vieze water er uit? ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... Hoe ruikt het vieze water? ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
Opdracht 2 • Pak een rond papieren filter en vouw het zo als hieronder.
• Zet de filter in een trechter en zet deze samen op een regeerbuis. • Giet wat van het vieze water in de trechter, de reageerbuis mag bijna vol.
1
Het water druppelt door de filter de reageerbuis in, dit duurt even. Hoe ziet het water in de reageerbuis eruit? ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... Hoe ziet de filter eruit? ............................................................................... ............................................................................... ............................................................................... Teken in het plaatje hiernaast hoe het water en de filter er uit zien. Ruikt het water in de reageerbuis anders? .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Probeer te beschrijven wat een filter doet. ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
Opdracht 3 • Pak het potje met zwart poeder en draai de deksel eraf. • Leeg de reageerbuis in het potje en draai de dop er weer op. Schud het potje voorzichtig. • Pak een nieuwe filter en vouw die zoals je net al gedaan hebt. Zet de filter in de schone
trechter en zet deze samen op de schone reageerbuis.
• Giet het potje leeg in de trechter. Het duurt even voordat het water door de filter in de
reageerbuis druppelt.
Hoe ziet het water in de reageerbuis er uit? ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... Hoe ruikt het water in de reageerbuis? ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
2
Opdracht 4 Het zwarte poeder heet actieve kool. Waar is de viezigheid en de geur gebleven? ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... Wat doet actieve kool? ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... Hoe doet active kool dat? ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................
Opruimen Giet de reageerbuizen leeg in de wasbak bij het aanrecht en leg ze daarna in de teil op het aanrecht. Spoel de trechters om en leg ze terug op tafel. Draai de deksel op het potje. Het potje en de papieren filters mogen in de afvalbak.
3
Werkblad Verdeel het water op aarde
Water vind je op verschillende plekken. In de zee, de oceaan en in de vele rivieren op aarde. Maar ook in de grond of op de polen in de vorm van ijs. Er zit ook water in de lucht, denk maar aan de wolken en neerslag. Maar dat is maar een klein beetje. Ook al zou je dat niet zeggen als je weer eens kleddernat bent geworden van fietsen in de regen! Nodig • vier lege liter flessen (bijvoorbeeld lege frisdrank- of waterflessen) • ecoline • één liter water • één doekje • één watervaste stift Geeft het water een kleurtje met een paar druppels ecoline. Kan je het water nu goed zien? Schrijf met de stift op de eerste lege fles ‘rivieren en meren’, op de tweede ‘bevroren water’, op de derde ‘zeeën en oceanen’ en op de vierde ‘grondwater’. In deze proef stelt het gekleurde water het beschikbare water op aarde voor. Verdeel de liter gekleurd water over de vier flessen. Bespreek met elkaar wat je denkt en wat je al weet. Als jullie het water verdeeld hebben, kun je het hier tekenen.
Zeeën en oceanen
Rivieren en meren
Grondwater
Bevroren water
