lesMAP OORCOlleGe DeFilHARMOnie
Quetzalcoatl
Beste leerkracht, Binnenkort woon je met je klas een OORcollege van deFilharmonie bij: Quetzalcoatl. Omdat we graag willen dat je samen met je leerlingen ten volle kan genieten van de muziek, ontwikkelden we deze lesmap. Je vindt er alles in om Quetzalcoatl goed voorbereid aan je leerlingen voor te schotelen. De kinderen maken kennis met de cultuur van de Azteken en Latijns-Amerikaanse muziek. Kwaliteitsvolle achtergrondinformatie en bronnen, tips en interessante (luister)links helpen om de voorstelling nog beter te begrijpen en sluiten aan bij de onderwijspraktijk. De lesopdrachten stimuleren de kinderen om zelf actief aan de slag te gaan. In deze lesmap vind je een aantal filmpjes en geluidsopnames die je gemakkelijk online kan raadplegen. Er wordt ook regelmatig verwezen naar het YouTube-kanaal van Jeugd en Muziek. Surf naar www.youtube.com/jeugdenmuzieklesmap en klik op de speellijst van Quetzalcoatl voor een overzicht van de filmpjes die bij de lesopdrachten horen.
Beste leerkrach
Binnenkort wo deFilharmonie de wereld naa we graag wille genieten van vindt er alles i voorbereid aa maken kennis en worden tij Franse uitvin van Jules Ver
Kwaliteitsvol interessante beter te beg lesopdrachte te gaan naa eeuw en na animaux.
In deze lesm geluidsopna Er wordt oo van Jeugd Surf naar w en klik op d aarde… vo lesopdrach
Hoe Past quetzalcoatl in De oPleiDinG van Je leerlinGen? Ongeacht het onderwijsnet waarin je les geeft, zijn er algemene basiscompetenties vastgelegd in eindtermen die elke leerling moet verwerven gedurende zijn of haar schooltijd. Hoe deze concreet worden ingevuld, hangt af van de inrichtende macht. Wij baseren ons op de algemene leerdoelstellingen van de Vlaamse Gemeenschap en duiden aan welke leerdoelstellingen uit het basisonderwijs centraal staan bij Quetzalcoatl. Zo heb je desgewenst een snel overzicht van de kennis, vaardigheden en competenties die aan bod komen tijdens het concert.
MuziscHe vorMinG - MuzieK •
•
• • •
De leerlingen kunnen muziek beluisteren en ervaren, muzikale impressies opdoen
uit de geluidsomgeving met aandacht voor enkele kenmerken van de muziek: klankeigenschap en functie/gebruikssituatie. De leerlingen kunnen improviseren en experimenteren, klankbronnen en muziekinstrumenten uittesten op hun klankwaarde en in een muzikaal (samen)spel daarvan gebruikmaken. De leerlingen kunnen openstaan voor hedendaagse muziek, muziek uit andere tijden, andere landen en culturen. De leerlingen kunnen genieten van zingen en musiceren en dit gebruiken als impuls voor nieuwe muzikale spelideeën of andere aanverwante expressiewijzen. De leerlingen kunnen vanuit het eigen muzikaal aanvoelen praten over het zingen en het musiceren.
MuziscHe vorMinG - DraMa • • •
De leerlingen kunnen genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen bestemde culturele activiteiten. De leerlingen kunnen geconcentreerd luisteren naar een gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling, schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. De leerlingen kunnen ervaringen, gevoelens, ideeën, fantasieën uiten in spel.
MuziscHe vorMinG - attituDes • • • •
De leerlingen kunnen blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. De leerlingen kunnen zonder vooroordelen naar kunst kijken en luisteren. De leerlingen kunnen genieten van het muzisch handelen waardoor hun expressiemogelijkheden verruimen. De leerlingen kunnen vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden en durven hun creatieve uitingen tonen.
over coluMbus, cortÉs en De azteKen Ons verhaal begint bij Christoffel Columbus, de ontdekker van Amerika. Columbus wou een nieuwe handelsroute naar Indië vinden. Hij voer in een bijna rechte lijn naar het westen en hoopte zo op zijn bestemming aan te komen, maar hij kwam per ongeluk eerst Amerika tegen. Wanneer Columbus de oorspronkelijke bevolking van Amerika ontmoet, noemt hij hen indianen, naar Indië, waar hij dacht te zijn. Columbus is een Italiaan in dienst van het Spaanse hof. Met de belofte veel goud en schatten mee te brengen van zijn ontdekkingsreizen, geven Koning Ferdinand en Koningin Isabella hem een klein fortuin mee. Genoeg voor drie schepen en het loon van de bemanning. De schepen waarmee Columbus op 3 augustus 1492 vertrekt, heten Santa Maria, Pinta en Niña. In oktober 1492 ontdekt Christoffel Colombus Amerika. De naam Amerika komt van een andere ontdekkingsreiziger in dienst van het Spaanse hof, Amerigo Vespucci. Vespucci noemde Amerika zelf de Nieuwe Wereld. Een wereld vol goud en rijkdom. De goudkoorts slaat toe en steeds meer Spanjaarden zakken af naar het mythische land El Dorado, wat verguld betekent in het Spaans. De mythe vertelt ons dat er een vreemd volk in het binnenland van Zuid-Amerika woont dat mensen offert aan hun goden. De offers worden met goud bedekt en in een meer gegooid om zo op een goed blaadje te staan bij de goden. Zoals het hoort bij een goede mythe, gaat het verhaal nog verder: er zou zoveel goud aanwezig zijn dat zelfs de straten en huizen uit het kostbaar goedje gemaakt zijn. De Spanjaarden zien hun kans schoon en starten hun zoektocht naar het El Dorado. In februari 1519 vertrekt Hernan Cortés vanuit Cuba naar het vasteland, op zoek naar El Dorado. Hij ontmoet een inheemse stam, de Azteken. De Azteken vestigen zich vanuit het noorden in MiddenAmerika omstreeks 1163. Ze trekken naar het zuiden op zoek naar een plek om hun stad te stichten. De goden zenden een gigantische adelaar als gids. Verschillende keren probeert de adelaar te landen, maar omdat hij zo groot is, kan hij helemaal niet landen. Tenslotte komen ze in de vallei waar nu MexicoStad ligt. In 1325 is het zover: een stuk land in het midden van een meer, met een cactus waarop de adelaar kan landen. Hij houdt een slang in zijn bek, dit kan geen toeval zijn. De Azteken komen aan in hun beloofde land en stichten de stad Tenochtitlan.
De Azteken zijn een oorlogszuchtig volk en hebben een voortdurende veroveringsdrang. Wanneer andere stammen overwonnen zijn, moeten ze belasting betalen en mensen afstaan om te offeren aan de goden. Op het moment van de ontmoeting tussen Cortés en de Azteken is Montezuma koning van de Azteken. Cortés ziet iets helemaal anders dan hij had verwacht: een prachtige stad met tempels en piramides, allemaal technologische hoogstandjes en helemaal geen barbaars en achtergesteld gebied. Als kers op de taart vertelt Montezuma de Spanjaarden over grote schatten en schatkamers vol rijkdom. Maar hier kom je zomaar niet bij, Tenochtitlan is volgens de koning niet te veroveren. Dat moet je Cortés geen twee keer zeggen, een prachtige stad in een prachtig land en dan nog goud in overvloed. De Spanjaarden beginnen plannen te smeden om de stad te veroveren. Onderweg naar de stad komen Cortés en zijn mannen andere indianenstammen tegen, door de wreedheid waarmee de Azteken de andere stammen behandelen, beslissen velen onder hen zich aan te sluiten bij de Spanjaarden. Hun leger wordt groter. Toch gaat de verovering van de stad niet zonder slag of stoot. De Spanjaarden zijn het klimaat niet gewoon en ziektes woeden door de troepen. Gelukkig is er versterking in aantocht en in 1521 is het zover. Cortés weet de stad te veroveren en het vele goud in handen te krijgen.
De goden van de Azteken Het universum van de Azteken wordt in vier stukken verdeeld. Vier is dan ook een heilig getal voor het volk. • • • •
In het oosten komt de zon op, de plaats van het licht, het leven en de vruchtbaarheid. Het westen is de plaats van het donker. In het noorden rusten de doden. Het zuiden geeft de vruchtbaarheid van de aarde weer.
De god Quetzalcoatl (spreek uit: ketzalkowatl) is de belangrijkste god voor de Azteken. Quetzalcoatl betekent slang met de groene quetzal-veren. De Azteken vertellen het verhaal over het ontstaan van de mens en van de wereld aan de hand van vijf zonnen en de eerste mens werd volgens hen gemaakt uit as. • •
• • •
De eerste zon komt en zorgt voor een storm waardoor mensen veranderen in vissen. De tweede zon is de zon van de tijger, zij verslinden alle mensen. Bovendien zijn er gigantische reuzen die de mensen belegeren. Als de reuzen vallen, veroorzaken ze een aardbeving en worden de mensen door de aarde bedolven. De derde zon is die van het vuur. Deze zorgt ervoor dat het vuur en zand regent, zodat alle mensen verbranden en sommige bergen rood worden. De vierde zon is de zon van de wind, het waait zo hard dat alles wordt platgegooid. Alle levende wezens veranderen in apen en verspreiden zich over heel de wereld. De vijfde en laatste zon is de zon van de beweging, ze maakt alles weer levend en maakt ook de mens opnieuw.
Pas na de vierde vernietiging zijn de goden tevreden met de wereld en de mens die ze hebben gemaakt. Maar met de nieuwe komst van de mens komt ook de honger en de oorlog.
Een andere belangrijke god voor de Azteken is Huitzilopochtli, de god van de oorlog. Hij wordt iedere morgen geboren uit de aardgodin Coatlicue en hij sterft iedere avond opnieuw en verdwijnt in de aarde. Als krijger is het zijn taak om zijn broers (de sterren) en zijn zus (de maan) te verslaan. Maar hiervoor heeft hij extra krachten nodig. Het enige wat hem genoeg kracht geeft, is mensenbloed. De Azteken vonden dit maar normaal. De mens werd geschapen uit het bloed van de goden en dus zal het bloed van de mensen ook terugkeren naar de goden. De goden van de schepping Quetzalcoatl en Tezcatlipoca zijn broers en broers maken veel ruzie. Quetzalcoatl staat voor positieve aspecten. Aan hem worden de belangrijke uitvindingen van landbouw en handwerk toegeschreven. Tezcatlipoca is de god van de nacht en beschermt tovenaars en booswichten. Ook staat hij voor de dood, de verwoesting en de verdorvenheid. Omdat de twee broers voortdurend in gevecht zijn met elkaar en ze om de beurt winnen, worden er steeds nieuwe dingen geschapen, tot uiteindelijk het heelal ontstaat.
Quetzalcoatl wordt afgebeeld met een vogelsnavel en een hoed van jaguarhuid bezet met edelstenen. Tezcatlipoca draagt een spiegel voor zijn borst en een spiegel op de plaats van zijn voet. In zijn gezicht heeft hij gele en zwarte strepen. Hij draagt een schild, speer en lans. Op zijn hoofd heeft hij een vedertooi.
De regengod van de Azteken heet Tlaloc. Hij is zeer belangrijk voor het slagen van de oogsten en krijgt dus zeer veel offers, tot kinderen toe. Veel Azteken waren bang voor Tlaloc. Wanneer hij woedend werd, zorgde hij voor overstromingen, hagel, sneeuw of ondraaglijke droogte. Omdat een groot deel van het leven van de Azteken bepaald wordt door de goden, nemen priesters een belangrijke plaats in de maatschappij. Er zijn twee opperpriesters: een die de god Huitzilopochtli dient en een die Tlaloc dient. Ze zijn niet alleen verantwoordelijk voor de godenverering, maar ook voor de wetenschappen. • • • • •
Ze houden de kalender bij, houden zich bezig met waarzeggen, schrijven boeken over godsdienst en geschiedenis, zorgen voor het strenge onderwijs van de kinderen, en zijn verantwoordelijk voor de offers.
Bij de verovering van Mexico en de Azteken verwoestten de Spanjaarden niet alleen steden en gebouwen, maar ook de boeken van de Azteken. De Spanjaarden zien de inheemse volkeren als barbaren en willen iedereen bekeren tot de katholieke kerk. De boeken werden gezien als het werk van de duivel en moesten daarom verbrand worden.
Jose Pablo Moncayo Garcia – HuaPanGo (1941) De Huapango is een Mexicaanse volksdans. De naam van de stijl komt uit het Nahuatle, de taal van de Azteken, en betekent letterlijk ‘bovenop het hout’ of ‘op de dansvloer’. Wanneer de Huapango uitgevoerd wordt door een grote groep muzikanten krijgt hij de naam Huapango de Mariachi. Mariachi verwijst dus naar een Mexicaans straatorkest. De naam wordt zowel gebruikt om naar de muzikanten te verwijzen als naar de muziekstijl die ze brengen. Een alternatieve benaming voor Mariachi is Son-stijl en wordt gebruikt als verzamelnaam voor verschillende Mexicaanse regionale muziek en dansstijlen. Son betekent geluid in het Spaans. Tijdens de Spaanse verovering van Mexico brachten de Spanjaarden de Spaanse barokmuziek mee en beïnvloedden daarmee de Mexicaanse volksmuziek. Voor de aankomst van de Spanjaarden werd muziek gespeeld op traditionele instrumenten zoals ratels, drums, fluiten en schelp-hoorns. Gaandeweg werden de traditionele instrumenten vervangen door een meer Spaans instrumentarium zoals viool, harp en gitaar. Later werden hier ook trompetten aan toegevoegd.
Wist je dat? Unesco nam Mariachi in 2011 op in de lijst van Immaterieel Cultureel erfgoed.
De Mariachi dragen doorgaans de Mexicaanse traditionele kledij van de charro of de Mexicaanse cowboy. Zeer typisch voor deze outfit zijn de botonera of zilveren knopen en de sombrero. De sombrero is een hoed met een zeer brede rand die de ruiters moest beschermen tegen de zon en de hitte.
Wist je dat? De Spanjaarden voerden de sombrero in in Mexico. Sombrero komt van het Spaanse woord sombra, dat schaduw betekent.
Jose Pablo Moncayo Garcia
Pablo Moncayo ging op tocht door de staat Veracruz in het oosten van Mexico. Hij ging er op zoek naar traditionele volksliederen en verzamelde verschillende melodieën die hij hoorde van de plaatselijke Mariachi. Het neerschrijven van deze melodieën was geen makkelijke opdracht, de Mariachi speelden nooit tweemaal dezelfde melodie. Hoe kon hij dit allemaal onthouden? Hij besloot enkel de basis van de melodieën neer te pennen en verwerkte ze dan later in zijn eigen composities.
Geboren: 29 juni 1912 Gestorven: 16 juni 1958 Nationaliteit: Mexicaan Instrument: piano en percussie
Componist, dirigent, muziekleerkracht. Dirigent van het Nationaal Symfonisch Orkest Mexico (1949 - 1954)
In 1941 schreef Pablo Moncayo zijn Huapango en gebruikte drie volksliederen als inspiratiemateriaal.
Beluister deze drie volksliederen op ons YouTube-kanaal • • •
El Siquisiri - Mono Blanco El Balayu - Alfonso Loya El Gavilancito - Los Vega
https://youtu.be/pWVv9WSK1Tg https://youtu.be/OWEJs1t_450 https://youtu.be/NsEgcCKkgfU
Beluister nu het symfonische werk van Pablo Moncayo. Dit zal je ook live te horen krijgen tijdens de voorstelling Quetzalcoatl. •
Huapango - Jose Pablo Moncayo Garcia
https://youtu.be/dkVcwrL1hog
Kan je vinden waar hij zijn inspiratie vandaag haalde?
OPDRACHT
Huapango!
Mozart Camargo Guarnieri – Dansa BrasileIra & Dansa Negra Mozart Camargo Guarnieri
Je hebt vast al gehoord van de samba, lambada of capoeira? Dat zijn typische Braziliaanse dansen op vaak swingende en opzwepende dansmuziek. Hoewel de muziek van de Braziliaanse componist Guarnieri al meer dan 70 jaar oud is, klinkt het Dansa Brasileira (1941) nog steeds modern genoeg om een dansje op te doen. Vind je niet? Beluister Dansa Brasileira op ons YouTube-kanaal: https://youtu.be/1Rq-AegoAEs De samba is een zeer ritmische Zuid-Amerikaanse dans. In Brazilië is de samba heel populair en wordt vooral gebruikt tijdens de bekende Braziliaanse carnavalsoptochten. Braziliaanse muziek is dan ook bijzonder gevarieerd door het samenkomen van de Indiaanse, Europese en Afrikaanse cultuur. Zo doen de ritme-instrumenten denken aan elementen uit de Portugese volksmuziek en is het ritme van de samba zonder twijfel afkomstig uit Afrika.
Geboren: 1 februari 1907 Gestorven: 13 januari 1993 Nationaliteit: Braziliaan Instrument: piano
Componist, dirigent, muziekpedagoog
Let's samba! We bouwen met de hele klas aan een samba-ritme. 1. Op ons YouTube-kanaal vind je een luistervoorbeeld over samba-ritmiek: https://youtu.be/uLuqcbfJcVY 2. Hoor je de verschillende ritmes met de tekst? Schrijf de noten en de tekst in het groot op het bord, zodat iedereen ze goed kan zien. 3. Wanneer de leerlingen de ritmes goed doorhebben en kunnen zeggen, vraag je wie de ritmes kan klappen.
OPDRACHT
5. 1 leerling speelt een ritme voor van het bord, de klas herhaalt. 6. We kunnen nu ook 2 ritmes na elkaar plaatsen en de klas laten herhalen. We kunnen dit zo moeilijk maken als we zelf willen. 7. Let er vooral op dat het vraag-antwoordspel blijft doorgaan, er mogen geen pauzes vallen. 8. We kunnen dit nu ook meerstemmig aanpakken: verdeel de klas in drie groepen en geef elke groep een ritme dat ze moeten spelen. Laat hen even oefenen, tel af en dan kan iedereen tegelijk zijn ritme spelen.
OPDRACHT
4. Nu gaan we pas echt aan de slag: geef elke leerling een ritme- instrument of materiaal uit de klas dat hiervoor gebruikt kan worden.
9. Je kan dit spel nog moeilijker maken door de leerlingen variaties op deze ritmes te laten zoeken en voorspelen, of misschien kan je zelfs improviseren. We kunnen nu al samba spelen, maar gaat de samba niet vooral om de moves? Leer enkele typische moves aan uit de Braziliaanse samba, lambada of capoeira.
Tongtwisters Vroegere heette Mexico niet gewoon Mexico maar Metzilxcictlico. Kan jij dat gemakkelijk uitspreken? Het is een echte tongtwister! Hier lees je nog enkele tongbrekers. • Apen apen apen altijd na. • De kat krabt de krullen van de trap • De knappe kapper kapt knap, maar de knecht van de knappe kapper kapt knapper dan de knappe kapper kapt. • Als vliegen achter vliegen vliegen vliegen vliegen vliegensvlug. • De meid sneed zeven scheve sneden brood. • De poetsier poetst de postkoets met de postkoetspoets. • De slome slak eet slappe sla. • De whisky-mixer mixt de mix-whisky in de whisky-mixer. • Frans zei tegen Frans in het Frans: Is Frans in het Frans Frans?
Wie spreekt ze juist uit? We kent er een uit het hoofd? Wie spreekt er de meeste uit na elkaar. Maak zelf ook een leuke tongtwister!
OPDRACHT
Onderstaand filmpje toont je de basisstap in de samba! Bekijk de samba-basics op ons YouTube-Kanaal: https://www.youtube.com/watch?v=SX0p_2rI81o
Alberto Evaristo Ginastera – Estancia Alberto Evaristo Ginastera
Alberto Ginastera verwerkte voornamelijk de Argentijnse folklore in zijn werken. Zo liet hij zich inspireren door de Gaucho-traditie. De Argentijnse ruiters ontlenen de naam Gaucho aan de Quechua Indianen. In hun taal bestaat het woord haucha, wat zoveel betekent als wees. Zo verwijzen ze naar het eenzame leven dat de Gaucho op de pampas (prairie) leidt. Hun taken zijn door de eeuwen heen niet veel veranderd. Ze drijven nog steeds hun kuddes vee door het ruige landschap van Argentinië. Bekijk op ons YouTube-kanaal The Way of the Gaucho: https://youtu.be/GekP1ratwf4 Gaucho’s dansen de Malambo, een traditionele Argentijnse dans waarbij de Gaucho’s hun vaardigheid en handigheid laten zien. Bekijk op ons YouTube-kanaal Malambo boleadoras met Martin Peralta: https://youtu.be/2XBTtTO5R-8
Geboren: 11 april 1916 Gestorven: 25 juni 1983 Nationaliteit: Argentijn
Kijk naar het snelle voetenwerk en het gebruik van de bolas. De bolas is een twee of drie-riemige lasso die de Gaucho’s gebruiken om het vee te vangen. Ze worden in de traditionele dansen soms ook gebruikt om extra ritmiek toe te voegen.
Componist, muziekpedagoog
Alberto Ginastera schreef het stuk Estancia, dat jullie zullen beluisteren tijdens de voorstelling. De titel verwijst al naar de ranch of het gebied waar de Gaucho zijn vee kweekte en liet grazen. Beluister op ons YouTube-kanaal Estancia van Alberto Ginastera: https://youtu.be/5ziFEFKY0M4
Arturo Marquez – DanzÓn
Arturo Marquez
De Danzón is de officiële muziek en dans uit Cuba en wordt ook actief uitgevoerd in Mexico. Verfijnd voetwerk wordt afgewisseld met pauzes waarin het danskoppel de tijd neemt om naar de virtuoze solo’s van de muzikanten te luisteren. Beluister Danzón nr. 1 en nr. 2 op ons YouTube-kanaal: https://youtu.be/Ne2MN2R8jFI https://youtu.be/PA7vEIj6Lzk De Danzón evolueerde uit de Cubaanse Contradanza of Habanera. Deze vond zijn roots in de Engelse en Franse country dance en contredanse. Een sociale dans waarbij je in koppel danst, maar ook met de andere koppels die aan de dans deelnemen. Meestal vind je maximum vier koppels in een dans. Deze dansen werden geintroduceerd door de Spanjaarden en Engelsen tijdens hun aanwezigheid in Cuba. De Europese kenmerken in de muziek werden aangevuld met typische Afrikaanse ritmes.
Geboren: 20 december 1950 Nationaliteit: Mexicaan
Componist
Wist je dat? De Danzon werd bijna verboden, vooral toen de dans door alle lagen van de bevolking werd beoefend. Doordat het tempo veel lager ligt dan bij andere dansen, konden de koppels veel dichter bij elkaar dansen en werden de zwoele heupbewegingen als iets te sexy ervaren.
De Cinquillo en Tresillo zijn typische ritmes die we kunnen terugvinden in de Danzon.
Cinquillo
Tresillo
Beluister de voorbeelden op ons YouTube-kanaal en probeer ze met de klas na te spelen. Je kan beginnen met klappen en daarna met kleine percussie-instrumentjes werken. 1. In de YouTube-filmpjes krijg je telkens 4 tellen (bas) alvorens het ritme begint. 2. Je kan de klas in 2 verdelen, de helft doet de bas en stampen op de grond of op een grote trommel. De basdrum slaat op elke tel, 1-2-1-2. 3. De andere helft van de klas probeert het ritme na te spelen. 4. Als iedereen de ritmes goed doorheeft, kunnen we het tempo opvoeren.
Cinquillo vind je op ons YouTube-Kanaal: https://youtu.be/hLPPYD3dAhU Tresillo vind je op ons YouTube-Kanaal: https://youtu.be/xwerOE6LEiQ Nu de leerlingen verschillende Zuid-Amerikaanse ritmes kennen, kan je ze aan de slag laten gaan met zelf verzonnen ritmes. 1. Laat alle leerlingen nadenken over een eigen ritme van 4 of 8 tellen. Even oefenen: laat elke leerling zijn ritme voorspelen de klas herhaalt. Hou het tempo erin, er mogen geen pauzes vallen! 2. Laat de leerlingen nu op zoek gaan naar een goeie klank voor hun ritme, dit kan met instrumentjes uit de klas zijn, materiaal dat ze in de omgeving vinden of met hun eigen lichaam. 3. Je kan nu als leerkracht dirigent spelen: telkens wanneer je iemand aanduidt, begint die zijn ritme uit te voeren. Let op de leerling mag niet stoppen met spelen, tenzij jij hem dat zegt. 4. Zo bouw je een korte ritmecompositie op met de hele klas. Het lijkt wat chaotisch, maar als iedereen hetzelfde tempo houdt, komt het wel goed. Tip: je kan eventueel een metronoom gebruiken om het tempo te houden, of zelf een trom nemen of klappen.
OPDRACHT
Aan de slag
