NARCISSUS lesmap-

NARCISSUS 2.0 - lesmap-

met Karel Tuytschaever en Frauke Mariën tekst: Barbara Vandendriessche en Herman van de Wijdeven regie en beeld: Barbara Vandendriessche live viool: Frauke Mariën, geluidsontwerp: Frederik Van de Moortel licht: Ludo Van Craen,

kostuums: Chris Snik

www.barreweldaad.be

1

NARCISSUS – de Griekse mythe 1.

Mythologie

Mythen, en zeker de Griekse mythologie, vormen de basis van onze cultuur en religie. Ze bevatten de meest fundamentele, archetypische aspecten van de mens. Vandaar dat ze zo interessant zijn om te herkneden tot hedendaagse vertellingen, zowel in literatuur als op toneel. De Griekse mythologie gaf de oude Grieken verklaringen voor het ontstaan van de wereld, de hemellichamen, de mensen, de goden, het kwaad en ziekten, natuurverschijnselen en de oerelementen aarde, water, vuur en lucht. Barre Weldaad doet vaak een beroep op deze archetypische verhalen als voedingsbodem voor inhoudelijk sterke en meergelaagde jongerenproducties. De Narcissus-mythe is niet enkel interessant omdat psychiaters de mythe hebben gebruikt om er een psychische stoornis mee aan te duiden, (NARCISME*), het verhaal bevat veel meer elementen dan enkel de eigenliefde van het hoofdpersonage. Zoals bij alle mondeling overgeleverde verhalen zijn ze onderhevig geweest aan verandering en aanpassing zodat er steeds meerder versies de ronde doen. Ovidius* heeft in zijn ‘Metamorfosen’ de Narcissusmythe neergepend en het is hoogstwaarschijnlijk zijn idee geweest om het verhaal van de jongen die dolverliefd was op zichzelf te linken aan het verhaal van de nimf Echo. * Narcisme is een term uit de psychologie. Het is een vorm van gedrag dat wordt gekenmerkt door een obsessie met de persoon zelf (vaak het uiterlijk), egoïsme, dominantie, ambitie en gebrek aan inlevingsvermogen. Iemand die narcistisch gedrag vertoont, noemt men een narcist. Op het eerste gezicht heeft een narcist een zeer sterk gevoel van eigenwaarde en straalt zelfvertrouwen uit. Vreemd genoeg is echter het tegendeel het geval. Narcisten hebben, meestal onderbewust, juist weinig gevoel van zelfwaarde en compenseren dit door zich als beter of belangrijker dan anderen te beschouwen. Dit wordt wel de narcistische paradox genoemd. Om zich te beschermen tegen kritiek heeft een narcist niet veel aandacht voor de mening of de gevoelens van anderen en zo vaak een onderontwikkeld inlevingsvermogen. Het hebben van een narcistische persoonlijkheid kan daardoor een bezwaar vormen bij de uitoefening van bepaalde functies waarbij anderen dienen te worden beoordeeld. *Ovidius' poëzie staat bekend om zijn speelse en vernieuwende karakter, vooral in de manier waarop wordt omgegaan met traditionele verhalen en genres. Zijn bekendste werk heet” de Metamorphosen”, een mythologisch epos In de Metamorfosen worden de schepping en geschiedenis van de wereld verhaald volgens de Griekse en Romeinse mythologie. Het boek geldt als een van de belangrijkste werken uit de Romeinse literatuur. Het is vermoedelijk in 1 n.Chr. voltooid en is sindsdien een van de populairste mythologische werken. Metamorfosen heeft grote invloed gehad op de renaissancistische literatuur en schilderkunst, ook omdat het eeuwenlang als lesmateriaal gebruikt is. Metamorfosen is een kunstige aaneenrijging van verhalen. In de verhalen schetst

2

Ovidius het leven van de klassieke goden, stervelingen en andere mythische figuren, die telkens een dramatische gedaantewisseling (metamorfose) ondergaan. Enkele voorbeelden zijn de verandering van de nimf Daphne in een laurierboom, de gedaanteverwisseling van de jager Actaeon in een hert nadat hij de godin Diana naakt zag, en de metamorfose van de nimf Io, geschaakt door Jupiter die door deze in een koe veranderd wordt om zijn achterdochtige echtgenote te misleiden. En uiteraard de mythe van Narcissus die verandert in een bloem, de narcis.

2.

Het verhaal

a) Het verhaal (de korte versie) Narcissus was volgens de Griekse mythologie een mooie jongen waarop bergnimf Echo verliefd was. Hij beantwoordde deze liefde echter niet en zij kwijnde weg totdat alleen haar stem overbleef. Als straf voor zijn afwijzing van Echo liet Apollo hem verliefd worden op zijn eigen spiegelbeeld. Narcissus wilde zijn dorst lessen met water uit de rivier en toen hij zich voorover boog zag hij zijn weerspiegeling in het wateroppervlak van de rivier, maar hij dacht dat het een mooie geest was die in de vijver leefde. Hij staarde in bewondering naar de prachtige ogen, het mooie haar en het perfecte uiterlijk van deze verschijning, die hij zelf was. Hij werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld. Narcissus kwijnde helemaal weg omdat hij zijn liefde niet kon bevredigen en hij stierf uit frustratie. Het enige wat van hem overbleef, was een gele bloem. (de narcis)

b) Het verhaal ( de uitgebreide versie waarop Barre Weldaad zich baseerde) De riviergod Cephisus werd verliefd op de blauwe nimf Leiriope. Hij verkrachtte haar en daaruit werd Narcissus geboren. Narcissus was een wonderschoon kind waar iedereen verliefd op werd, zowel mannen als vrouwen. Leiriope, zijn moeder, ging bij de blinde ziener Tiresias te rade. Ze vroeg hem of haar zoon een lang leven beschoren was.

3

Tiresias antwoordde dat Narcissus lang zou leven inden hij ‘zichzelf niet zou zien’. In andere vertalingen zegt men ‘zichzelf niet zou leren kennen.’ Narcissus vierde zijn zestiende verjaardag. Hij zag er al volwassen uit, maar in zijn hart was hij nog een echte jongen. Veel mannen en veel meisjes waren op hem verliefd geworden, maar hij wou van de liefde niets weten: jagen was zijn enige passie. Daarom liet hij zich ook door niemand benaderen of aanraken. Toen hij op een dag op hertenjacht was, kreeg Echo hem in gaten. Echo was een nimf die niet uit zichzelf kon spreken: ze kon alleen maar de laatste woorden herhalen die iemand tot haar gericht had. Echo was op dat ogenblik nog een nimf, niet alleen maar een stem. Dat praatgebrek had ze opgelopen door de woede van de godin Juno. Telkens als de oppergodin vermoedde dat haar echtgenoot Jupiter haar bedroog (wat meer dan eens gebeurde), hield Echo haar met opzet aan de praat, zodat de nimfen van onder Jupiter konden wegvluchten. Toen Juno Echo's list doorhad, dacht zij: "Als zij denkt dat ze mij voor de zot kan blijven houden, dan moet ze maar eens wat minder praatjes krijgen, en van veel kortere duur!" En ze liet het niet bij dreigen maar voegde de daad bij het woord: van dan af kon Echo alleen maar de laatst gesproken woorden herhalen. Toen dus Echo de jagende Narcissus had opgemerkt, was ze op slag op hem verliefd geworden. Stilletjes begon ze hem te achtervolgen. Bij iedere stap die ze zette, voelde ze haar liefde en haar verlangen groeien... Narcissus was al ver van zijn gezellen afgedwaald, toen hij achter zich plots iets hoorde. Hij riep "Is daar iemand?", en Echo antwoordde "Iemand". Hij keek spiedend rond en zei luid "Kom!", en met dat woord riep ook Echo de roepende jongen. Verrast riep hij "Waarom loop je weg?", maar het enige wat hij hoorde waren zijn eigen woorden. Toch gaf hij niet op; misleid door die andere stem zei hij: "Kom hier, we zullen samen..." Daarop had Echo gewacht: ze herhaalde die woorden en kwam uit het struikgewas te voorschijn om haar armen rond de lang begeerde hals te slaan. Narcissus deinsde terug en schreeuwde: "Hou je handen thuis; ik val nog liever dood dan dat jij beschikt over mij!" Echo antwoordde nog wel "Jij beschikt over mij", maar besefte dat ze brutaal afgewezen was. Vernederd hield ze zich schuil in de bossen of verborg zich in grotten. Haar liefde nam niet af, integendeel, die groeide nog door de pijn van die afwijzing. Eten kon ze niet meer, slapen kon ze niet meer... Haar huid verschrompelde, haar levenssappen verlieten haar lichaam; wat restte waren beenderen... en haar stem. Haar beenderen veranderden tenslotte in steen. Sindsdien hield ze zich schuil in de bergen, waar niemand haar ooit zag maar waar iedereen haar kon horen: alleen haar stem leeft verder. Narcissus was weggevlucht van haar, zoals hij ook al weggevlucht was voor verliefde mannen. Een van die afgewezen mannen, Armenius, had al gesmeekt: "Laat hem ook verliefd worden op iemand die hij niet kan krijgen. Zo weet hij wat ik nu voel. Narcissus stuurde Armenius een dolk op als verjaardagsgeschenk, om hem te 4

straffen. Narcissus kon immers zijn liefde niet verdragen. Armeinius begreep de hint en stak de dolk door zijn hart voor Narcissus’ ogen. Nemesis, de godin van de vergelding, had over dit feit gehoord en had ook de vloek van Armenius gehoord ("Laat hem ook verliefd worden op iemand die hij niet kan krijgen. Zo weet hij wat ik nu voel”) en liet die wens in vervulling gaan. Narcissus kwam bij een meer waar nog nooit een mens of een dier gekomen was. Rondom was er veel groen en het bleef er fris door een nabije bron en door bomen die het water beschutten tegen de zon. Narcissus was doodmoe van het jagen en vond het de perfecte plaats om uit te rusten. Toen hij zich voorover boog om te drinken, merkte hij plots aan de andere kant van de waterspiegel een ongelooflijk knappe jongeman op die zich naar hem toe boog. Vol bewondering bekeek Narcissus diens bekoorlijke gestalte, zijn schitterende ogen, zijn wondermooi gelaat, de blos op zijn wangen, zijn ivoorkleurige hals... Hij werd razend verliefd op die onbekende jongen die hij nog nooit eerder gezien had. Maar telkens als Narcissus de jongen aan de andere kant van de waterspiegel probeerde aan te raken, verdween die in de rimpels op het water... Als hij die jongen wou kussen, zag hij dat ook de onbekende jongen hem wou kussen - maar nooit kwam het tot een kus... Als Narcissus weende of lachte, van hoop of wanhoop, zag hij die jongen hetzelfde doen... De jongen verscheen dus als hijzelf verscheen, en verdween als hijzelf verdween... Niets kon hem van die plaats weghouden. Hij deed niets anders dan triestig naar zichzelf kijken in het water. Op de plek waar hij verdween was geen lijk, men vond er een bloem, tot op vandaag ‘een narcis’ geheten.

c)

Driehoeksverhouding

Het verbinden van het Narcissus-verhaal met dat van Echo en Armeinius plaatst twee tegenpolen tegenover elkaar. Dit maakt het verhaal extra boeiend. Enerzijds is er Narcissus die niet in staat is lief te hebben, hooghartig iedereen afwijst en ten slotte kapot gaat aan de liefde voor zichzelf. Daartegenover staat Armeinius die onvoorwaardelijk liefheeft en er zelfs voor wil sterven. En uiteindelijk is er ook Echo die bezeten is door liefde voor Narcissus, maar haar eigen gevoelens niet kan uiten, omdat ze slechts in staat is te weergalmen wat anderen zeggen. Ook zij bezwijkt in de mythe aan liefdesverdriet.

5

De driehoek Narcissus- Armeinius- Echo kaart dit heel hedendaags onderwerp aan. De homosexele jongen Armeinius pleegt zelfmoord uit liefde voor Narcissus of uit een zichzelf niet aanvaarden. Het frivole, praatgrage meisje Echo kwijnt weg uit liefdesverdriet tot ze slechts een schim van zichzelf is. Ten slotte is er de derde speler, de jongen om wie het draait, Narcissus zelf, verantwoordelijk voor de ondergang van de twee anderen. Hij heeft de dood van een ‘vriend’ op zijn geweten omdat hij met de gevoelens van anderen speelde. Narcissus, die eens hij zichzelf leert kennen, inzicht in zichzelf krijgt, ook gedoemd is om te sterven. Vanwege de voorspelling van Tiresias. Het staren naar zijn spiegelbeeld in het water is a.h.w. geen verafgoding van zijn eigen uiterlijk maar een zoeken, een trachten te doorgronden van die jongen voor hem, van zichzelf, een zoeken naar zijn identiteit.

NARCISSUS 2.0 betekenis 2.0 Web 2.0 verwijst naar de ontwikkeling van internet tot een interactief medium waarbij ook doorsneegebruikers informatie kunnen uploaden en niet enkel downloaden. Internetgoeroe Tim O'Reilly bedacht de term en situeert de omslag omstreeks 2001, na het uiteen spatten van de internetzeepbel van het Web 1.0. Bij die aanvankelijke populariteit van het internet hoorde een 'nieuwe' economische euforie die eind jaren negentig in de dotcomhype eindigde. De interactieve sites vragen telkens weer de aanmaak van een profiel. Een online profiel toont al dan niet via nicknames wie een gebruiker is. Internet Vandaag zijn intenetblogs, internetfora, Facebook en andere netwerksites geheel vergroeid met het leven van alledag. Sommige mensen hebben meer Facebook-vrienden dan echte vrienden. Naast de vele positieve contacten die Facebook en andere netwerksites met zich meebrengen, bestaan er ook risico’s aan het communicieren via het world wide web! De kranten staan er bol van; jongeren worden ervoor verwittigd, het is een belangrijk deel van de jonngerencultuur geworden! Geregeld wordt er ‘gepest’ via sociale netwerksites: men gaat elkaar uitschelden via Facebook, dat is veel gemakkelijker dan in het ‘echte’ leven, want er is een fysieke

6

afstand en er zit een ‘scherm’ tussen. Een extra straf nadeel van dat cyber-pesten is dat onmiddellijk een hele resem mensen getuige kunnen zijn van dat pestgedrag. Degelijke misbruiken hebben al tot menig drama’s geleid, ook in eigen land. Er bestaat uiteraard ook een beweging in de omgekeerde zin: mensen worden verliefd op iemand die ze kennen op het internet. Soms met hele mooie relaties tot gevolg, soms met relaties die neigen naar ‘stalking’. Deze thema’s zijn haast niet meer uit het dagdagelijkse leven weg te slaan en ook in de opvoeding van kinderen is dit een heel belangrijk thema geworden! Narcissus 2.0 De tekst die Herman van de Wijdeven en Barbara Vandendriessche samen schreven verplaatst de mythe van Narcissus, Echo en Armenius naar vandaag, in de context van dat Cyberpesten en/of Cyberliefde. De internetrelatie tussen een persoon A (een nickname voor Armenius) en Narcissus die zichzelf N 2. 0 noemt. Echo blijft een mysterieus personage, zonder stem, die alleen maar kan nagalmen wat anderen zeggen en die Narcissus volgt in zijn tocht door de stad (als vervanging van het woud). Mythologie wil bepaalde fenomenen die zich in een maatschappij voordoen in de vorm van een verhaal gieten om er zo meer grip op te krijgen. In het geval van Narcissus gaat het om de mooie, ongenaakbare, onverschillige en daarom wrede jongen die op iedereen een ongelofelijke indruk maakt, sex uitstraalt, maar alles en iedereen afwijst. Narcissus is mensenschuw, vertoeft het liefst alleen in het bos en schijnt geen enkel gevoel van empathie te kennen. Men zou zijn onverschilligheid wreed en egoïstisch kunnen noemen. Maar dat zou een bewuste keuze van de jongen zijn, een keuze om slecht te zijn. Dat is dramatisch nooit de interessantste keuze. Veel erger is het als zo’n jongen wel uit alle macht zou willen liefhebben, maar gewoon niet in staat is. Op die manier creëer je een innerlijk conflict, een innerlijke verscheurdheid. Barre Weldaad koos voor een personage dat door het geschenk van zijn uitzonderlijke schoonheid heel veel macht krijgt, (via internet) anderen werpen zich letterlijk aan zijn voeten, maar hij weet niet hoe hij met die macht kan omgaan. Bovendien geven we hem een teruggetrokkenheid en onmogelijkheid tot uiten van gevoelens mee waardoor die overdondering van extreme gevoelens van anderen hem compleet in de war brengen en hem doen kiezen om nog meer de eenzaamheid op te zoeken. Achter de façade van deze ‘mooie jongen’ schuilt niet simpelweg een te grote eigenliefde (narcisme), maar eenzaamheid en onzekerheid... Vandaag kampen vele jongeren met dat soort twijfels. De overdonderende stroom aan info via het net, de do’s en de don’t’s, de lat die steeds hoger komt te liggen zorgt ervoor dat vele jongeren emotioneel en seksueel in de war raken en de tijd niet krijgen om op hun eigen ritme een eigenheid en seksualiteit te ontwikkelen. Sommige jongeren geraken zo in de knoop dat ze zelfmoord overwegen of het effectief ook plegen. Een studie wees uit dat ook vooral holebi-jongeren met die overwegingen en angsten te kampen hebben.

7

World wide web/ de stad

“een nachtelijke road trip doorheen de grootstad, subtiel ondersteund door een filmische soundscape en live viool, sober maar accuraat en theatraal subliem in beeld gebracht” Een te mooie jongen heeft zich verschanst op het internet: hij voelt er zich veilig, daar laten ze hem met rust! Daar heeft hij macht: hij kan er 'liken' en 'defrienden' zo veel hij wil: het raakt hem niet. Tot er tijdens het 'chatten' iets vreselijks gebeurt met een van zijn stalkers. Helemaal in de war vlucht hij de stad in, alleen, doorweekt en angstig, maar op de hielen gezeten door een vreemd meisje... Narcissus 2.0 vertelt de koortsdroom van een wondermooie, maar ietwat wereldvreemde jongen op de vlucht voor zichzelf, op de vlucht voor het world wide web, NARCISSUS 2.0 is een intrigerende monoloog die op subtiele wijze refereert naar het verhaal over de jongen die zo mooi was dat hij op zichzelf verliefd werd. “Een heel poëtische tekst, maar toch rauw en messcherp, ondersteund door dans, dans die tracht uit te drukken wat met woorden niet te vertellen valt

Eerst vertoeft Narcissus op het world wide web (een metafoor voor de afzondering van Narcissus die zich terugtrekt in het woud). Na de zelfmoord van A. (een zelfmoord die Narcissus via skype live op zijn scherm ziet gebeuren), vlucht hij weg, weg van huis, en hij stort zich, totaal ontredderd in de stad. Maar is er een stem, een echo, die hem steeds op de hielen zit. Narcissus beleeft steeds weer flash backs van wat er tussen hem en A. is gebeurd: stukjes waarin ze met elkaar chatten, waarin Narcissus hem afwijst, het idee om hem een mes op te sturen als verjaardagsgeschenk...

Nachtmerries In zijn stadsroes wordt Narcissus ook overvallen door een paar nachtmerries: - In de eerste nachtmerrie wordt de ontmoeting van de mythische Narcissus met de nimf Echo in het woud beschreven. - In de tweede nachtmerrie wordt de verkrachtingsscène tussen zijn moeder en de riviergod beschrevenen, alsook de vloek die Tiresias over Narcissus uitspreekt. - De laatste nachtmerrie vertelt over de dood van Narcissus die transformeert tot een narcis, een voorjaarsbloem.

8

De 3 nachtmerries vormen een rode draad doorheen de vertelling en belichamen vooral het mythische van de vertelling.

De mensenschuwe N 2.0 heeft zich in de drukte van de stad gesmeten, op de vlucht voor de moord die hij voor zijn ogen zag gebeuren op het internet, een moord waar hij zelf schuldig aan is.

Verschillende dromen/nachtmerries flitsen door zijn hoofd tijdens zijn vlucht in de stad. Eén ervan is de ontmoeting met de bosnimf Echo.

9

Tekstfragmenten In het volgende fragment zijn zinnen tussen N2.0 en A. En het gevecht dat Narcissus levert met de aandacht waar hij niet tegen kan! “looking for someone to love and looking in your blue eyes makes me wanna love you love you N 2.0 What does your name mean? keep out verboden toegang wetboek van strafrecht artikel zus en zo geef mij iets en ik maak het kapot leen me je auto en ik kras er een schreef op geef me je pint en ik pis er in laat mij in je huis en ik steek het in brand laat mij in je hart en ik breek het voorgoed toon mij je ziel en ik geef er een stamp op wil je chatten? wil je cammen? status: niet storen status: fuck off! wees mijn vriend en ik maak je kapot dat kan ik dat doe ik ik ben anders een wreker een kraker een wrakende engel”

Het volgende fragment komt uit de droom waarin Narcissus voor het eerst de nimf Echo opmerkt: “ik droom een bos ik ruik natte varens ik ruik dode bladeren ik ruik mos ik ruik beesten konijnen everzwijn hert ik ruik angst ik geniet

10

geweer op mijn schouder het hout van de kolf warm tegen mijn wang het staal koud in mijn nek het woud leeft bladeren strelen takken slaan stammen kreunen mos zucht de aarde ademt en dan ineens daar recht voor mij tussen de struiken een meisje wonderschoon een engel een nimf sierlijk en sterk ze trappelt en blaast spieren spannen onder haar vel ze lacht recht in de kijker van mijn vizier mijn vinger spant rond de trekker mijn arm trilt mijn adem stokt zweet in mijn ogen alsjeblieft ga weg denk ik in godsnaam ga weg mijn geweer wordt zwaar de loop zakt weg weg van mij”

11

Barre Weldaad is er zich van bewust dat Narcissus 2.0 geen hapklaar voer is, de kijker wordt uitgedaagd om mee te denken, om linken te leggen naar vandaag en/of de eigen ervaringswereld. Bovendien worden het stadslandschap, en de nachtmerries ook auditief geconstrueerd door live muziek, in combinatie met soundscape. De stemloze Echo wordt verbeeld door een smachtende danseres. Voorts is de beeldtaal uiterst sober om vooral de innerlijke wereld van Narcissus op de voorgrond te laten komen. Laat deze poëtische voorstelling een uitdaging zijn voor zowel adolescenten als ouderen! Wij horen graag jullie bevindingen, commentaren, ervaringen! Laat een impressie achter op onze website www.barreweldaad.be onder Gastenboek Of op onze facebook-pagina

Alvast bedankt! Barbara, Karel, Frauke en Ludo van Barre Weldaad

12