Landschapsbeschrijving Gemeente Bloemendaal Opdrachtgever: Gemeente Bloemendaal Datum: 10 september 2009

Landschapsbeschrijving Gemeente Bloemendaal Opdrachtgever: Gemeente Bloemendaal Datum: 10 september 2009

Topografische kaart Bloemendaal Inhoud blad 3 4 5 6-7 8-9 10 11 12 13 14-15 16-17 18-20 21 22-23 24-25 26 27 28 29 30 31 32 33

Inhoud Inleiding Kernkwaliteiten van Bloemendaal De natuurlijke opbouw Cultuurhistorie Topografische kaart rond 1900 Landschappelijke opbouw Beeldkenmerken zeekust Beeldkenmerken duinen Beeldkenmerken strandvlakten Beeldkenmerken zanderijlandschap Beeldkenmerken landgoederen op strandwallen Ecologische opbouw natuurwaarden Infrastructuur van Bloemendaal Watersystemen in Bloemendaal Kenmerken van de kernen Kern Bloemendaal Kern Overveen Kern Aerdenhout Kern Bennebroek Kern Vogelenzang Overzicht kenmerken kernen Literatuur en bronnen

Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3

Archeologische vindplaatsen Cultuurhistorische waarden Enkele beleidsaspecten natuur

deze afstand is 1 km gemeentegrens

Bron: topografische dienst Emmen, kaartbladen: 25A - Haarlem 1:25.000, 25 C - Hoofddorp 1:25.000 24H - Noordwijkerhout 1:25.000 Versie 2004


-33

-4-

Inleiding Inleiding

De gemeente Bloemendaal is gestart met het opstellen van een structuurvisie voor de gemeente Bloemendaal. De landschappelijke kwaliteiten bepalen voor een belangrijk deel het karakter van Bloemendaal. Een goede inventarisatie en het vastleggen van de landschappelijke kernkwaliteiten zijn belangrijk. De gemeente Bloemendaal is een bestaand woon- en leefgebied waarvan de identiteit voor een belangrijk deel wordt ontleend aan het landschap en de omringende natuur. De duinen, de bosgebieden, de kernen met elk hun eigen karakter, de landgoederen en vele groene particuliere tuinen zorgen voor een rijk en gevarieerd woongebied. Een landschap is continu in ontwikkeling, zo ook het landschap van Bloemendaal. Door ontwikkelingen te baseren op de kwaliteiten van het landschap zal Bloemendaal haar eigen identiteit behouden cq verder kunnen ontwikkelen. Daarom is het belangrijk de kernkwaliteiten, zoals die in de landschapsbeschrijving zullen worden opgenomen, zo helder mogelijk te verbeelden / te beschrijven. De opbouw van dit rapport is als volgt: in dit rapport wordt ingegaan op de natuurlijke ontstaanswijze en vooral ook hoe de mens het gebied van Bloemendaal in gebruik heeft genomen. Het is goed te beseffen dat het verleden in het heden voortleeft. Zo ook in Bloemendaal: veel van de geschiedenis van Bloemendaal is buiten nog steeds goed te ervaren. Deze landschapsbeschrijving gaat in op de relaties tussen verleden en heden. Globaal valt het rapport uiteen in vier gedeelten; - bladen 6 tot 10 : natuurlijke opbouw en cultuurhistorie - bladen 11 - 20 landschappelijke eenheden - bladen 21 - 25 verschillende functies van het landschap (natuur, water, infrastructuur) - bladen 26 - 31 de kernen Dit rapport is geschreven door landschapsarchitect Marieke Adrichem. De begeleiding bij het tot stand komen is namens de gemeente Bloemendaal verzorgd door Ricsi van Beek en Nynke Jelles. De gegevens van de identiteit van de dorpskernen zijn geschreven door stedenbouwkundige Nynke Jelles.

Het LANDSCHAP VAN BLOEMENDAAL heeft zich gedurende vele eeuwen ontwikkeld tot wat het nu is. Elke nieuwe ontwikkeling was een reactie op het aanwezige landschap/bodem en is een weergave van de tijd, de cultuur en de technologische kennis van verschillene perioden. Het landschap van Bloemendaal heeft een grote diversiteit aan herkenbare landschappen en landschapselementen. De IDENTITEIT van Bloemendaal wordt met name ontleend aan de zone die bestaat uit een kleinschalig mozaiek van landgoederen, buitens en villawijken die zorgt voor een weelderig groen woonlandschap waar rijkdom en allure vanaf stralen. De belevingswaarde van Bloemendaal is zeer groot en wordt hoog gewaardeerd.


Kernkwaliteiten van Bloemendaal Kernkwaliteiten van Bloemendaal

De kernkwaliteiten van Bloemendaal zijn in onderstaand schema samengevat.

A1. Bloemendaal is een plaats aan de kust, de strandpaviljoens hebben een eigen identiteit A2. De duinen vormen een natuurlijke eenheid met veel diversiteit in beleving

A. Lang geleden bestond het gebied uit een uitgestrekt duingebied dat stond onder invloed van zee en wind

B. Ter plaatse van de duinen ontstond een lineair stelsel van strandwallen en strandvlakten

B0. Strandvlakten en wallen horen bij elkaar, de massa van de wallen en de openheid van de vlakten zorgen voor een waardevolle en herkenbare landschapstructuur

B11. De strandvlakte bij Vogelenzang is een groen open gebied met lange zichtlijnen B12. De noordelijke strandvlakten geven uiting aan de hockeycultuur van Bloemendaal

B1. De strandvlakten liggen in noordzuidrichting B2. Er is sprake van een herkenbare lineaire structuur van landgoederen B3. De wegen en hoofdvaarten zijn noordzuid gericht C . Delen van strandwallen en strandvlakten zijn vergraven tot het zanderijlandschap

C1. Rond Vogelenzang is een open zanderijgebied met delen van het jaar vol kleurenpracht

D. Delen van duinen, strandvlakten, strandwallen en zanderijgebieden zijn gebruikt voor de woningbouwuitbreidingen

C2. De zanderijvaarten in oostwestrichting zijn markante aandenkens aan het afvoeren van zand voor de stadsuitbreidingen

D1. Elke kern heeft haar eigen ligging in het landschap, een eigen geschiedenis en daarmee een eigen karakter D2. De villawijken zijn vanwege de groene uitstraling en bijzondere architectuur waardevol D3. Van oost naar west is sprake van afnemende stedelijke drukte en toename van groen en rust

B31. - Het landschap wordt beleefd vanaf de wegen, doorkijkjes zijn belangrijk

D11. Bloemendaal is een uitgestrekt, groen afwisselend dorp met ruim opgezette villawijken en compactere dorpse bebouwing D12. Overveen is een compact dorp met karakteristieke en historische plekken D13. Aerdenhout staat voor wonen in een hoogwaardige, ruime, groene en rustige omgeving. Aerdenhout heeft geen dorpscentrum D14. Bennebroek is een compact, volwaardig en veelzijding forensendorp met een rijke en bewogen geschiedenis D15. Vogelenzang is zowel fysiek als qua voorzieningen kleinschalig en compact. Het verleden van bollen, kerk en ligging en open landschap is bijzonder D16. De dorpskernen liggen in de nabijheid van het Haarlems stadsgebied en in de Metropoolregio Amsterdam. Deze regionale positionering vormt een meerwaarde op het gebied van cultureel aanbod, hoogwaardige werkgelegenheid, infrastructuur en vrije tijdsmogelijkheden die de aantrekkelijkheid van de dorpskernen vergroot.


B21. Elk landgoed en buiten kent haar eigen geschiedenis van ontstaan. Hierdoor heeft elk landgoed/buitenplaats een eigen karakter. B22. De buitens hebben vaak bijzondere architectuur (tuin, park ,bos en bebouwing) B23. De landgoederen zijn waardevol voor de natuur B24. De opengestelde landgoederen worden druk bezocht

-55

-6-

Natuurlijke opbouw Natuurlijke opbouw

1

Het huidige landschapsbeeld wordt voor een groot deel bepaald door de natuurlijke opbouw van het landschap. Het landschap van Bloemendaal is geleidelijk aan ontstaan. In het verre verleden was Noord-Holland een groot uitgestrekt moerasgebied. Omstreeks 5000 jaar geleden ging de zeespiegel dalen en op de grens van land en water werden door het zeezand de eerste strandwallen gevormd. De eeuwen daarna voerde de wind steeds nieuw zand toe waardoor de oude duinen ontstonden en de kustlijn steeds iets verder richting het westen opschoof. Tussen 3000 en 1000 jaar voor Christus zijn de strandwallen gevormd. Vanaf circa 1000 na Christus zijn mensen in het gebied gaan wonen. In deze paragraaf wordt ingegaan op de belangrijkste kenmerken van de bodem en de geomorfologie. De geomorfologische kaart geeft de vormen van het landschap weer. Bodem en hoogten komen dus in Bloemendaal in hoofdlijnen overeen. Voor gedetailleerde informatie wordt verwezen naar de Bodemkaart schaal 1:50.000 24 Oost/25 West en de Geomorfologische kaart schaal 1:50.000 24/25. Het gebied van Bloemendaal is opgebouwd uit de volgende eenheden: 1 - strand, 2 - duinen, 3 - strandwallen, 4 - strandvlakten 5 - zanderijgronden. Deze opbouw is ook duidelijk herkenbaar op de bodemkaart en de geomorfologische kaart.

2

1

Vogelenzang

5 4

2

1

2

5

3 3

2

3

4

3 4

5

5

Haarlem

Bodemkaart De bebouwde delen zijn niet gekarteerd en dus niet opgenomen op de kaart. Bennebroek

Achter de duinen heeft zich een stelsel van strandwallen en strandvlakten ontwikkeld (bron 8)


1

5

Bloemendaal

Zandvoort

2

2

Santpoort

Aerdenhout

3

4

2

Overveen

1

43

3

2

4 5

3 5

3

5

Geomorfologische kaart

Natuurlijke opbouw 1. Het strand

Het strand is een langgerekte strook langs de gehele Nederlandse kust. De breedte varieert van 50 tot 150 meter. Het strandzand is kalkrijk en heeft matig grof zand (bodemcode Zn30A). Bij vloed en bij storm staat het strand tot aan de zeereep onder water.

2. Duinen

De duinen bestaan vooral uit opgewaaid strandzand dat bestaat uit kalkrijk matig fijn zand (bodemcode Zd20A). De duinen met bosbegroeiing hebben een humushoudende bovengrond. De duinen, geologische gezien Jonge Duinzanden, kennen een hoogteverschil van tussen 5 en 35 meter ten opzichte van NAP. Op de geomorfologische kaart zijn de duinen aangeven als Hoge Kustduinen met bijbehorende vlakten en laagten. De duinvalleien bestaan eveneens uit kalkrijk, matig fijn zand, maar hebben binnen 50 cm beneden maaiveld gleyverschijnselen (dit duidt op vochtige omstandigheden, bodemcode Zn50A). Vroeger waren er in de duinen ook bouwlanden (aardappelveldjes) en werd er vee geweid. Deze verlaten cultuurgronden hebben een donkere bovengrond (EZ50A).

Zeespiegel

-77

3. Strandwallen

De strandwallen zijn de Oude Duinzanden, de hoogte is tussen de -1,0 en 5 meter ten opzichte van NAP. De hellingen zijn relatief kort en steil. De strandwallen liggen evenwijdig aan de kustzone. Op de geomorfologische kaart zijn de strandwallen goed herkenbaar als langgerekte zones (gele tint met zwarte stipjes). De hoger gelegen strandwallen die niet in cultuur zijn gebracht, zijn vaak met bos begroeid. Zij hebben een dunne humushoudende bovengrond en bestaan uit leemarm en zwak lemig zand (bodemcode Zb21).

1

4. Strandvlakten

De strandvlakten zijn vrij vlak en variëren in hoogte van -1,0 tot 0,0 ten opzichte van NAP. De strandvlaktegronden bestaan uit matig fijn zand dat meestal tot grote diepte is ontkalkt. De bovengrond is donker van kleur (bodemcode EZ21). Het grondgebruik is vooral grasland. Bij de percelen waarvan de grond is omgezet of diepgespit komt de bodemopbouw overeen met de zanderijgronden.

2

5. Zanderijgronden

Zanderijgronden zijn afgegraven en geëgaliseerde of omgezette oude duinen, strandwallen en strandvlakten. Het zijn nu vlakke gebieden met sloten rond NAP-hoogte. Op de geomorfologische kaart zijn de zanderijgronden herkenbaar aan de vele waterlopen. De meeste zanderijgronden hebben een humushoudende bovengrond (bodemcode EZ 50A). Veel van deze gronden zijn in gebruik voor de bollenteelt.

3

4

5 Jonge duinen

Bloemendaal

Bennebroek

Schematische weergave ontwikkeling strandwallen


-8-

Cultuurhistorie Cultuurhistorie

Het landschap van Noord-Holland is heel divers en is het resultaat van een lange ontwikkelingsgeschiedenis. De geschiedenis gaat terug naar de prehistorie. Uit opgravingen blijkt dat er in de Brons- en IJzertijd (2000 jaar voor Christus) tussen Overveen en Aerdenhout mensen hebben gewoond. In de Romeinse tijd woonden hier ook mensen. Afhankelijk van de natuurlijke gesteldheid van het gebied en hun technologische kennis van dat moment hebben mensen het landschap op een bepaalde manier in gebruik genomen. Hierdoor zijn verschillende landschapstypen ontstaan. Aan het huidige landschapsbeeld is de geschiedenis van de inwoners van NoordHolland dus voor een deel af te lezen. Het landschap van de gemeente Bloemendaal kent een rijke historie. Tot rond 1100 had de natuur de overhand. De eerste bewoonde gebieden zijn de droge en zandige strandwallen, de oude duinen. Men vestigde zich op de randen van deze hoge gronden en startte vanuit daar de ontginning. De eerste wegen werden langs de vestigingsplaatsen aangelegd en maken daardoor deel uit van de noord-zuidstructuur van het landschap. De van nature beboste strandwallen werden ten behoeve van bouwen brandhout ontbost. Omstreeks 1500 was het landschap door ontginningen vrijwel kaal. De binnenduinrand is van oudsher een geliefde vestingsplaats. In de zestiende eeuw werd geprobeert het stuiven van duinzand te stoppen door het aanplanten van helm. Vanaf de 17e eeuw werd het natuurschoon van Kennemerland ontdekt

door stadsmensen, vooral uit Haarlem en Amsterdam. De stedelijke elite liet in de zeventiende en achttiende eeuw in het binnenduin en op de oude strandwallen landgoederen en buitenplaatsen bouwen. Met de komst van de buitenplaatsen werden veel bomen geplant die het stuiven van het zand tegen gingen. In de zeventiende eeuw was Leiden, na Amsterdam de 2e stad van het land. Tussen Haarlem en Leiden werd, min of meer door de strandvlakte een trekvaart aangelegd. In die tijd gold de trekvaart als een uiterst geavanceerde verbinding. In en langs de voet van de duinen hebben afzandingen plaatsgevonden, eerst als ballast voor de koopvaardijschepen en later voor de stedelijke uitbreidingen. Uit deze tijd dateren de vaarten. De afgegraven terreinen werden gebruikt voor de linnenblekerij. De blekerij was in de omgeving van Bloemendaal een belangrijke tak van nijverheid. Eind 16e eeuw waren er ongeveer 40 blekerijen. Rond Haarlem lagen veel bleekvelden vanwege de beschikbaarheid van veel schoon drinkwater (opkwellend water uit de duinen). Om de stoffen wit te maken werden ze in de buitenlucht gebleekt. De stoffen en garens werden uitgespreid op de zogenoemde bleekvelden, kleine grasveldjes met sloten. Als het linnengoed nat werd gehouden en de zon scheen, dan werd het helder wit. Ook de bierbrouwerijen in Haarlem gebruikten het schone duinwater. Bennebroek wordt vanaf de 14e eeuw genoemd. stukken land werden verkocht om turf te steken. Tot in de 15e eeuw werd turf gewonnen. Bennebroek ligt op de grens van het zuidhollandse veenweidgebied en het strandwallengebied. De kern Bennebroek bevindt zich op de strandwal van Haarlem. Aan de zuidkant is goed zichtbaar dat delen van de strandwal afgegraven zijn voor tuinbouwgrond. Blekerijen bevonden zich langs de Binnenweg.

bredere groep welgestelden bereikbaar. Hiermee is de villacultuur ontstaan. In Bloemendaal, Overveen en Aerdenhout ontstaan villagebieden. Het buiten wonen neemt een steeds grotere vlucht. De toename van het aantal buitens zorgde voor een aaneengesloten lineair boscomplex. De twintigste eeuw bracht grote veranderingen. Veel landgoederen werden verkaveld en met villa’s bebouwd. Ook de stedelijke druk is in deze periode toegenomen. Dit uitte zich in meer woningbouw, aanleg van infrastructuur en van sportvelden. Bloemendaal ontwikkelde zich tot een forensenplaats. Ook werden delen van Bloemendaals grondgebied door Haarlem geannexeerd. De ruimtelijke verschillen tussen de strandvlakten en strandwallen zijn door deze ontwikkelingen afgenomen. In de tweede helft van de twintigste eeuw zorgt de opkomst van het toerisme voor een toenemende stroom aan bezoekers. Campings, verblijfsrecreatiecomplexen en andere voorzieningen werden ontwikkeld.

Bleekvelden met op de achtergrond de kerk van Haarlem

Na 1800 kwam de bollenteelt op gang. Na afzanden van de strandwal waren deze geestgronden goed geschikt voor de bollenteelt. In de duinvoet bij Haarlem ontstond de ‘noordelijke duinen bollenstreek’. In 1886 bedroeg de oppervlakte bloembollenvelden 145 hectare. In Hillegom was dit 81 hectare. Doordat de gronden door het afgraven van grond dichter bij het grondwater kwamen te liggen werd het aanleggen van bos beter mogelijk. Vanaf het midden van de 19e eeuw zijn in het duingebied uitgebreide voorzieningen getroffen voor de drinkwatervoorziening.

Schilderij met Elswout : zicht op de afgraving

De aanleg van de spoorlijn (1839 eerste spoorlijn tussen Haarlem en Amsterdam) maakt de binnenduinrand voor een


Bleekvelden op het voormalige Beek en Berg (nu Park Brederode)

Cultuurhistorie TIJD tot 1100

1100 - 1600

1600 - 1750

1750-1900

1900 tot heden

PROCESSEN

LANDSCHAPSVERANDERINGEN

- natuur heeft overhand - bescheiden bewoning - vorming strandwallen en strandvlakten

- natuurlijke bebossing - halverwege middeleeuwen : ontbossing strandwallen - ontginning geestgronden

- vorming Jonge Duinen -toenemende bewoning - stichting hofsteden en buitenplaatsen in strandwallenzone - opkomst handel en nijverheid - ontginning geestgronden

- ontbossing strandvlakten - verdergaande ontbossing strandwallen

- Gouden eeuw - bloeiende handel en nijverheid - opkomst linnenblekerijen

- aanleg wegen en trekvaarten - stichting vele buitenplaatsen op strandwallen en binnenduinrand - bebossing rond buitenplaatsen - ontzandingen

- ontwikkeling bollenteelt - loop 19e eeuw economische bloei - verbetering infrastructuur - start recreatie

- sterke bevolkingstoename - toename verkeer - toename vrije tijd - bescherming natuurgebieden - drinkwater uit duinen - agrarisch natuurbeheer

- voortgaande bebossing landgoederen - meer bebouwing, ook in strandvlakten - bebossing Jonge duinen ivm bestuiving - aanleg spoorlijn

- sterke stedelijke uitbreidingen (Haarlem) - aanleg villawijken - aanleg recreatiegebiedem - aanleg sportvelden

Bloemendaal is Belvederegebied

Belvederegebieden zijn gebieden die door hun bijzondere aardkundige en cultuurhistorische waarden van nationale betekenis zijn. Zuid-Kennemerland is een Belvederegebied vanwege de volgende genoemde aspecten: - de ruimtelijk samenhangende reeks buitenplaatsen, landgoederen en villaparken aan de rand van de duinen met: - binnen de landgoederen en buitenplaatsen een eenheid van landhuis of kasteel met bijgebouwen, park en/of tuin en elementen in de tuin, zoals bruggen, paviljoens, hekken, - de lanen en lanenstelsels om het buiten, - oude parkbossen, - de jongere villaparken, - de karakteristieke open veldjes en akkertjes te midden van de besloten bossen en landgoederen (voormalige lakenvelden, restanten van bollenteelt op oude geestgronden, paardenwei), - het systeem van de oude duinen en strandwallen dat sinds het Laat Neolithicum bewoond en geëxploiteerd is, - steilrandjes als relicten van oude zandwinningen.

Cultuurhistorische basisstructuur

De gemeente Bloemendaal maakt deel uit van de Kennemerzoom, een door de provincie aangeduide eenheid in de cultuurhistorische basisstructuur. De Kennemerzoom is een in Nederland uniek landschap dat zich kenmerkt door de hoge kwaliteit van de architectuur en de aantrekkelijkheid van het landschap in de kuststreek. De villaparken, buitenplaatsen en zorgcomplexen in het groen, afgewisseld met open weilanden, bepalen het aanzicht van dit groene weeldelandschap. Bebouwing en bebossing liggen vanouds op de strandwallen, terwijl de strandvlakten lange tijd onbebouwd zijn gebleven en dit deels nog zijn. Naast de noord-zuid verlopende structuren, bepaald door verschillen in de ondergrond, zijn de oost-west verlopende vaarten en wegen kenmerkend voor dit gebied. Wat tevens karakteristiek is, is de maat van de korrel. Er is sprake van realtief kleine eenheden, waardoor een mozaik is ontstaan van vlakken van globaal 250x250 tot 500x500 meter. Binnen die vlakken zijn weer kleine open ruimtes te onderscheiden.

Archeologische vindplaatsen

In bijlage 1 zijn de archelogische vindplaatsen opgenomen.

Cultuurhistorische waarden

De provincie Noord-Holland heeft cultuurhistorische waardenkaarten opgesteld. In bijlage 2 zijn alle op die kaart aangegeven gebieden, inclusief de bijbehorende beschrijvingen opgenomen. In Bloemendaal zijn verschillende strandvlakten, duingebieden, zanderijgebieden en vaarten cultuurhistorisch waardevol. Bloemendaal kent een rijke CULTUURHISTORIE. De natuurlijk gevormde strandwallen en strandvlakten vormden de basis voor de ontwikkeling. De wallen zijn in gebruik genomen om te wonen en veel landgoederen zijn hier gerealiseerd. De strandvlakten zijn in gebruik genomen als weidegebied. Veel afgegraven delen zijn als bollengebied, bos of bebouwing in gebruik genomen.

Gravure - kaart van het gebied tussn Bennebroek en Santpoort. Duidelijk zichtbaar is de doorgaande open strandvlakte


-99

-10-

Topografische kaart rond 1900

de duinen waren rond 1900 vrijwel niet bebost strandvlakte bij Bloemendaal tot bouwland vergraven strandvlakte, op de kavelgrenzen waren hagen en bomen aanwezig

Landgoed Elswout blekerijgronden

strandvlakte

Globale aanduiding huidige gemeentegrens

zanderijlandschap

Aanduiding gemeentegrens in het verleden: oorspronkelijk was het westelijke tuinbouwgebied bij en de strandvlakte oostelijk van Bloemendaal grondgebied van Bloemendaal (nu bij Haarlem) en was Bennebroek een zelfstandige gemeente (bron 24 Beeldbank) Bron 21: topografische Atlas Noord-Holland kaartbladen 1:25.000


Landschappelijke opbouw Landschappelijke opbouw

De gemeente Bloemendaal maakt deel uit van het Noordhollandse Kustlandschap. In Kennemerland bestaat dit landschap uit parallel aan de kust gelegen stroken van hoger gelegen, droge en zandige strandwallen, de oude duinen. Dit zijn de eerste gebieden die in Noord-Holland werden bewoond. Men vestigde zich op de randen van deze hoge gronden en startte vanuit daar de ontginning. De strandwallen vormen nu langgerekte, vaak verdichte zones met bos, landgoederen en stedelijke bebouwing. Tussen de strandwallen bevinden zich de open langgerekte strandvlaktes. De zuidelijke zijde van de gemeente maakt deel uit van de grootschalige bollenstreek en het Zuidhollandse veenweidegebied.

Indeling in landschappelijke eenheden

Kust Duinen Landgoederen Buitens Strandvlakten Zanderijlandschap Villawijken Kernen

De duinen, strandwallen en strandvlakten zijn op natuurlijke wijze gevormd. De mens heeft het vervolgens in gebruik genomen. De indeling in de verschillende landschapstypen is gebaseerd op de uiterlijke verschijningsvorm van het landschap op dit moment. De kaart op deze bladzijde gaat uit van de volgende indeling: - Strand, dit is de kustzone van zee en strand - Duinen, dit is het natuurgebied met slechts een beperkte menselijk invloed - De open strandvlakten, dit zijn de strandvlakten die nu een open karakter hebben - De landgoederen en buitenplaatsen, deze komen voor zowel op de strandwallen als in de strandvlakten - De ontzandingen die in gebruik zijn als bollengebied - De villawijken, deze zijn ontwikkeld in voormalige duingebieden en op de strandwallen - Dicht bebouwde gebieden, de kernen van Bloemendaal, Heemstede en Haarlem Deze herkenbare landschapsindeling vormt de basis voor de beeldbeschrijvingen op de volgende bladzijden. Per eenheid worden de belangrijkste beeldkenmerken genoemd. Aan de hand van foto’s en kaarten worden de beeldkenmerken gevisualiseerd. Bloemendaal bestaat uit herkenbare LANDSCHAPPELIJKE EENHEDEN. Elke eenheid wordt op de volgende bladzijden beschreven.

Eenheden


Wanneer is een landschap waardevol?

-1111

Er is een nauwe verwevenheid tussen waarderen en waarnemen. Mensen beoordelen het landschapsbeeld aan de hand van kenmerken. Hun gevoel en wat zij hebben geleerd mooi te vinden speelt hierbij een grote rol. Een beoordeling is dus persoonsgebonden. Toch blijkt uit onderzoek (Coeterier) dat er verschillende waarnemingskenmerken zijn die mensen vaak op dezelfde manier beoordelen. Een landschapsbeeld wordt veelal positief beoordeeld als het voldoet aan de volgende kenmerken: Eenheid: eenheid duidt op het bij elkaar passen van verschillende landschapselementen. Positief gewaardeerd worden eenheden die compleet zijn en waarbij de elementen die bij de eenheid horen passend zijn. Gebruik: Elke groep mensen zal gebruik anders waarderen, afhankelijk van de groep (dorpsbewoner, recreant, agrariër e.d.) wordt een gebied anders gewaardeerd. Ook de gebruiksintensiteit is belangrijk: in het algemeen worden te hoge en te lage intensiteiten minder hoog gewaardeerd. De intensiteit van gebruik komt tot uiting in stilte/drukte en naar de hoeveelheid bewegende elementen als bijvoorbeeld auto’s. Natuurlijkheid: het aanwezig zijn van een natuurlijk karakter wordt in het algemeen positief gewaardeerd. Wat men als passend ervaart verschilt per landschapstype. Historisch karakter: de waardering van het historisch karakter van een gebied of gebouw hangt af van de vraag of het element nog past in de omgeving en in hoeverre het nog in gebruik is. Een gebied wordt positief gewaardeerd als het gebied een historisch karakter heeft en ook een functie vervult. Seizoensaspecten: Het kunnen herkennen van de seizoenen wordt in het algemeen positief beoordeeld. Herkenbaarheid: landschappen met een grote mate aan herkenbaarheid worden in het algemeen hoger gewaardeerd dan landschappen waarin dat ontbreekt. De herkenbaarheid wordt vergroot als men zich kan oriënteren aan elementen (bijvoorbeeld een kerktoren of een buitenplaats). Landschappen met een duidelijke hoofdstructuur, zoals in Bloemendaal worden hoog gewaardeerd. Het landschap van Bloemendaal scoort op alle onderdelen hoog. Bloemendaal heeft vele kwaliteiten. In de beschrijving per landschapseenheid wordt ingegaan op de waardering voor dat landschapstype

-12-

Beeldkenmerken kust

Beeldkenmerken kust

Langs de zee ligt een langgerekt zandstrand met een breedte van 50 tot 100 meter. Het strand van Bloemendaal is ontsloten via de Zeeweg, via de Parnassiaweg en vanaf de Boulevard Barnaart. Voor fietsers en wandelaars is het strand ook bereikbaar via het duingebied. Het strand van Bloemendaal is rustig en het beeld wordt grotendeels bepaald door de duinenrij. De identiteit van het strand wordt bepaald door de uitstraling van de badplaatsen / strandhuisjes / bebouwing en dergelijke op de overgangen tussen duinen en strand. Het strand zelf is over grote lengten in Nederland hetzelfde. Bloemendaal aan Zee is een kleine badplaats waar in tegenstelling tot de meeste andere badplaatsen niet wordt gewoond. De badplaats ligt op de kruising van de Zeeweg en de Boulevard Barnard. Aan de andere zijde van de boulevard ligt Zandvoort, een veel drukkere badplaats met winkels en horecavoorzieningen. Het gehele gebied van Bloemendaal aan Zee is onlangs heringericht. Op deze plek bevinden zich enkele strandpaviljoens, zitplekken en veel parkeerplaatsen. De strandtenten in Bloemendaal aan Zee staan bekend als “hip” en worden zowel door Bloemendalers als door mensen van buiten bezocht. Het strand is recreatief erg in trek. Met name op mooie dagen is het hier druk met mensen, fietsers en geparkeerde auto’s.

Beeldkenmerken

- Zeer grote mate van openheid - Wijds uitzicht over zee, de zee is altijd anders - Variabele breedte strand door eb en vloed - Aan de landzijde begrensd door een langgerekte hoge duinenrij - Bebouwing van Bloemendaal aan Zee, met een herkenbaar gebouw als orientatiepunt

Landschappelijke Waardering

De zee en het strand worden ervaren als een landschappelijke eenheid met een eigen karakter. De combinatie zee-strandduin zorgt voor een goede herkenning. De omgeving toont zeer natuurlijk, maar door het recreatief karakter van het plek is het gebruik cultuurlijk. Soms is het zeer rustig en soms is het heel druk op het strand. Het gebied is geschikt voor beide intensiteiten. De zee en het strand worden door het jaar heen door velen hoog gewaardeerd.

De KUSTZONE die bestaat uit de zee en het strand heeft een grote mate van openheid en wordt begrensd door de duinen. Afhankelijk van het tijdstip op de dag en in het jaar wordt de kustzone anders ervaren: druk, rustig, veel of weinig mensen. De waardering is hoog.

Gebouw in de open kuststrook als orientatiepunt

Het strand en de zee zijn geliefd bij de recreant

Strandopgang Bloemendaal aan Zee


Strandpaviljoen bij Bloemendaal aan Zee

13 Beeldkenmerken duinen -13Beeldkenmerken duinen

Het duingebied van Bloemendaal kan globaal worden gesplitst in twee gebieden. Het noordelijk deel maakt deel uit van het Nationaal Park Zuid Kennemerland en het zuidelijk deel maakt deel uit van de Amsterdamse Waterleidingduinen. De grens met aanliggende gemeenten zijn in de duinen niet ervaarbaar. Een deel van het diungebied bij Zandvoort is afgesloten. De duingebieden zijn te verdelen in een onbebost deel, een gedeeltelijk bebost deel en een beboste zone. Deze drie zones zijn in het gebied goed herkenbaar. Ook rijdende over de Zeeweg is deze opbouw herkenbaar (zie fotoserie). Het onbeboste deel omvat globaal de zeereep en de erachter liggende duinen over een breedte van 700-1000 meter. De zoute zeewind zorgt ervoor dat de begroeiing vooral bestaat uit helmgras en struwelen. Er is sprake van een gevarieerd reliëf. De duinen zijn gemiddeld 15 – 21 meter hoog. Een langgerekte zone centraal in het duingebied is gedeeltelijk bebost. Deze middenzone kenmerkt zich door aaneengesloten reeksen van kamduinen met daartussen reeksen van valleien. Het gebied is zeer reliëfrijk. De afgelopen jaren, na het verminderen van de drinkwaterwinning, vinden er in de duinen verschillende natuurontwikkelingprojecten plaats. Het terugbrengen van natte duinvalleien is hierbij belangrijk. De begroeiing is gevarieerd en bestaat uit lage struwelen, kruidenvegetaties, mosplekken, struweelbossen van berk, meidoorn, abeel, populier en eik. De dennenbossen op de koppen van de duinen zijn aangeplant. In het gebied komen verschillende duinmeren voor. De meren zijn gegraven ten behoeve van de natuur, het grote Vogelmeer, of juist voor de recreatie zoals ’t Wed. Geheel aan de oostzijde zijn de duinen bebost. De boscomplexen zijn ontstaan door grootschalige aanplant in de laatste

Google luchtfoto van de duinen ter plaatse van ‘t Wed

De DUINEN vormen een uitgestrekt natuurgebied met hoge natuurwaarden en zijn voor de recreatie zeer geliefd. Het duingebied bestaat uit drie ruimtelijke zones: bebost, overgangszone en een open zone zonder bomen. De waardering van het duingebied is hoog. eeuwen eeuwen. De aanzet werd gegeven door de eigenaren van de buitenplaatsen. Naast loofbossen komen er ook naaldbossen voor. De Amsterdamse Waterleidingduinen liggen voor het grootste deel in de gemeente Zandvoort. Dit gebied kenmerkt zich door een groot stelsel infiltratiekanalen. De Oase vormt de entree tot dit duingebied. Bijzondere plekken in het gebied zijn ’t Kopje (uitzicht over de hele gemeente), Kraantje Lek, de Oase en Natuurcentrum de Zandwaaier. In het gebied zijn voor het beheer grote grazers aanwezig. De natuurbeherende organisaties nemen de natuur als uitgangspunt voor de (met name extensieve) recreatieve invulling.

Beeldkenmerken

Onbebost deel: reliëfrijk, tamelijk open duingebied, lage struweelbegroeiingen, aanwezigheid parkeerplaatsen, campings Halfbebost deel: reliefrijk, afwisseling in beplantingen, afwisseling open en gesloten duingebied, veel valleien, fiets-, wandelen ruiterpaden Bebost deel: besloten gebied, fiets- wandel en ruiterpaden


De duinen zijn als landschappelijke eenheid zeer goed herkenbaar, het gebied heeft een hoge mate van natuurlijkheid en het gebruik sluit aan op het karakter van het gebied. Het duingebied is een gebied met een grote variatie in het beleven van de seizoenen. De waardering van het duingebied is hoog.

Beeld van ‘t Wed met duinen op de achtergrond de duinen


Rijdende over de Zeeweg is de wisseling in opbouw van bebost naar open duin duidelijk zichtbaar

-14-

Beeldkenmerken strandvlakte Beeldkenmerken strandvlakten

De strandvlakten zijn samen met de strandwallen onderdeel van het kustlandschap. De strandvlakten bestaan door de aanwezigheid van de wallen en vice versa. Aanvankelijk waren de relatief laaggelegen vlakten tussen de strandwallen zeer moerassig en ongeschikt voor bewoning. Omstreeks 1200 zijn de strandvlakten tijdens de vorming van de Jonge Duinen geheel overgestoven met jong duinzand.

a

Beelddragers strandvlaktes

- Noordelijke strandvlaktes: min of meer besloten ruimtes - Strandvlakte bij Vogelenzang: langgerekte tamelijk open ruimtes, richting noord-zuid; - Graslanden - Omkaderd door hoog opgaande beplantingen op de strandwallen - Patroon van waterlopen - Transparante wegbeplantingen, zowel in de vlakte als op de overgangen van strandwal/strandvlakte - Boerderijen met erfbeplantingen

b

maar vooral als sportvelden. De sportvelden zijn met lage hagen van elkaar gescheiden. De strandvlakte van Bloemenaal maakt deel uit van de reeks strandvlaktendelen tussen Bloemendaal/Overveen en Santpoort - Driehuis.

b. Ter hoogte van Oldehove en De Beek bevindt zich een kleine open ruimte tussen de bebouwing van Overveen en Bloemendaal. Het gebied is gedeeltelijk als grasland en deels voor volkstuinen in gebruik. Het gebiedje komt over als een besloten en gevarieerd gebied.

a - Strandvlakte ter hoogte van Bloemendaal - Google earth

Binnen de gemeente Bloemendaal zijn verschillende strandvlakten nog herkenbaar als open vlakke gebieden.: a. In het noorden (strandvlakte Bloemendaal - Santpoort) is de strandvlakte niet meer als geheel herkenbaar. Het oorspronkelijke gebied is gesplitst in kleinere eenheden, de open vlakten zijn restanten van de oorspronkelijke strandvlakte. Ten zuiden van Park Brederode (het voormalige PZ-terrein) ligt een open ruimte die in gebruik is als grasland/water (Caprera),

c

d

a

Bloemendaal

b

De Beek

c

Langs spoorlijn

d

Vogelenzang

Strandvlakten a - Strandvlakte ter hoogte van Bloemendaal met de hockeyvelden en meert je van Caprera


15 Beeldkenmerken strandvlakte -15-

d - Kerktoren van Vogelenzang als belangrijk orientatiepunt in de vlakte

d-

Zicht op de beboste strandwal vanuit de vlakte bij Vogelenzang

c. Het vlaktegebied langs de spoorlijn is langgerekt van vorm.

Het pompstation dat momenteel als museum in gebruik is vormt een opvallend element. De strandvlakte kenmerkt zich door een meer besloten karakter. De graslanden en tuinbouwpercelen liggen ingesloten tussen bebouwing, buitenplaatsen en worden begrensd door de spoorlijn.

d. In het zuiden is de strandvlakte van Vogelenzang een goed

c

d

herkenbare en fraai ogende strandvlakte. De strandvlakte is langgerekt met lange zichtlijnen en wordt aan beide zijden visueel begrensd door opgaande beplantingen. Juist dit contrast zorgt voor het beleven van de openheid. Vanaf de Vogelenzangse weg is de vlakte door de transparante wegbeplantingen te ervaren. De strandvlakte is overwegend als grasland in gebruik. Aan de zuidzijde gaat de vlakte over in het zanderijengebied. Zeer opvallend is de kerktoren van Vogelenzang. Het waterpatroon in dit gebied is karakteristiek voor een strandvlakte. Het gebied rondom Huis te Vogelenzang is door de kleinschaligheid voor recreanten zeer in trek. Opvallend is dat een deel van het dorp Vogelenzang in de strandvlakte is gebouwd. Bij Vogelenzang bevindt zich het kerkpad dat dwars door het weiland vanaf Huis te Vogelenzang naar de kerk loopt.

cd- Google luchtfoto met de strandvlaktes c en d


Vanaf de wegen is door transparante singels de openheid zichtbaar

Landschappelijke Waardering strandvlakten

Strandvlakten vormen een belangrijk onderdeel van het leesbaar en herkenbaar zijn van het landschap van de strandwallen en strandvlakten. Zonder de openheid van de strandvlakten worden de strandwallen ook anders ervaren. Elke open ruimte is die zin waardevol. Naarmate het grondgebruik meer versnipperd raakt is de landschappelijke waardering minder. De strandvlakte van Vogelenzang is in die zin van grotere waarde dan de andere strandvlakten binnen de gemeente Bloemendaal. Het overzicht en het hebben van uitzichten over de strandvlakten is waardevol. Ook de groene uitstraling wordt gewaardeerd.

De STRANDVLAKTES zijn de van ousher aanwezige lager gelegen gebieden tussen de strandwallen. Zij kenmerken zich door groene open gebieden met zichtlijnen en een beboste omranding van bos. Zonder de openheid wordt het verschil strandwal en strandvlakte niet herkend.

-16- Beeldkenmerken zanderijlandschap Beeldkenmerken zanderijlandschappen

Zanderijlandschappen zijn gebieden die zijn ontstaan door mensenhanden. Zowel strandvlakten als strandwallen zijn ontgraven en vergraven. Het zand was nodig voor de stadsuitbreidingen. Dit betreft aan de ene kant kleine ontzandingen, verspreid over het gebied en de grote ontzandingen die hebben geleid tot grote herkenbare landschappelijke eenheden. Verspreid over heel Bloemendaal zijn ontzande delen bebouwd en bebost. Vaak zijn nog steilranden zichtbaar. In de bosgebieden zijn deze steilranden vaak wel enkele meters hoog. Ook Elswout is een groot zanderijgebied, maar door de visuele uitstraling maakt dit gebied deel uit van de landgoederen. De grote open zanderijlandschappen zijn de zanderijen rond Vogelenzang die deel uitmaken van het veel grotere zanderijenlandschap van Zuid-Holland (de Bollenstreek). Binnen de gemeente Bloemendaal zijn de volgende gebieden duidelijk herkenbaar als open zanderijgebied:

a. De vergraven strandvlakte bij Vogelenzang. Deze zanderij wordt begrensd door de duinen en de Leidse Vaart. Het gebied is vlak, heeft een blokverkavelingen en is in gebruik voor de bollenteelt. Dit gebied vormt de noordelijke uitloper van het veel grotere zanderijgebied van De Zilk en Hillegom. Het gebied was vroeger deel van de strandvlakte. De Tiltenburg vormt door de verhoogde ligging (niet afgezand deel) een opvallend massa-element in de ruimte. Vermoedelijk heeft in dit gebied ook een smalle lage strandwal gelegen. De verhoogde ligging van de weg naar Zilk wijst hierop.

b. De afgezande strandwal bij Bennebroek. Dit zanderijge-

bied bestaat uit twee delen, het gebied noordwestelijk van Bennebroek en de strook langs de spoorlijn. Deze zanderijen zijn gegraven in de strandwal bij Bennebroek. De overgangen naar de strandwal worden gekenmerkt door steilranden van plaatselijk wel 2 meter. Het contrast zanderijgebied-bebouwde en beplante strandwal wordt hierdoor vergroot.

De ZANDERIJLANDSCHAPPEN vormen een open zandig gebied dat in cultuur is gebracht voor de bollenteelt. Dit gebied maakt deel uit van het Bloemendaalse zanderijgebied maakt visueel deel uit van het Zuidhollandse bollengebied. Het betreft zowel vergraven strandvlakten als afgegraven strandwallen.

De ontzandingen waar nu bos of bebouwing aanwezig is staan niet op deze kaart

b a

b a

b

Vergraven strandvlakte Afgegraven strandwal

Ontzandingen a - Open zanderijgebied bij Vogelenzang - aan de westzijde (links op foto) ruimtelijk begrensd door de beboste binnenduinrand


Beeldkenmerken zanderijlandschap -1717 Beelddragers Zanderijlandschap

- Open, vlak tuinbouwgebied, - Steilranden als overgangen naar de strandwal - Bollenschuren (ook in de directe omgeving) - Zanderijvaarten en sloten - De beboste binnenduinrand die de noord-zuid richting accentueert - De weg Vogelenzang-de Zilk en Tiltenburg in gebied a - De spoorlijn in gebied b - In het verschillende perioden van het jaar bloeiende bollen - De kerktoren van Vogelenzang als oriëntatiepunt


De ontzandingen zijn gebieden die door de zandwinning het landschap hebben veranderd. Het onderscheid strandwal en strandvlakte is niet meer herkenbaar. Er heeft een nivellering plaatsgevonden. De landschappelijke eenheid zanderijgebied als cultuurlijk bollengebied wordt met name in het voorjaar gewaardeerd. Het kleurrijke bloemenbeeld van de gehele Bollenstreek wordt door toeristen druk bezocht. De openheid van het zanderijgebied in contrast met de beplante binnenduinrand en de bebouwde en beplante strandwallen van Vogelenzang en Benenbroek is waardevol.

a - Google luchtfoto van het zanderijgebied bij Vogelenzang

b Zanderijgebied langs de bewouwing van Vogelenzang


Duidelijk zichtbare steilrand op de overgang bebouwing en zand

-18-

Landgoederen

Landgoederen

Het woord landgoed is afkomstig uit de Natuurschoonwet van 1928 en heeft een ruimte betekenis: Landgoederen zijn alle groengebieden waarvan het voortbestaan gewenst is voor het behoud van natuurschoon. Onder een buitenplaats wordt verstaan een historisch landhuis met bijgebouwen gelegen in een tuin of park. In het rapport van L.H. Alberts is ervan uitgegaan dat indien het huis er niet meer is, er toch nog sprake is van een buitenplaats. De kaart op blad 19 geeft een overzicht van alle landgoederen. Bloemendaal kent 33 landgoederen, waarvan 17 een buitenplaats zijn. Historie van de landgoederen Historie van de landgoederen en buitens in Bloemendaal In “Zegepralend Kennemerland, buitenverblijven langs de binnenduinrand” (1993) en in de studie van L.H. Alberts “Landgoederen van Zuid-Kennemerland” (1984, bron 18) zijn veel historische aspecten opgenomen: In de 16de en 17de eeuw namen de welvaart en de bevolkingsomvang toe. Een groep rijke burgers zocht buiten de stad ruimte voor ontspanning en vermaak. Tevens wilden deze rijke burgers wedijveren met de oude, maar vaak verarmde adellijke families. Omstreeks 1700 was het hebben van een buitenplaats een statussymbool geworden. Voor het stichten van een buiten waren de volgende aspecten belangrijk: de bereikbaarheid vanuit de stad, het kunnen hebben van inkomsten en de mogelijkheid tot het plezier. De binnenduinrand van Kennemerland voldeed aan deze aspecten en was een populaire vestigingsplaats. De binnenduinrand was over het water relatief goed bereikbaar, de Haarlemmertrekvaart dateert namelijk van 1636. Het reizen per schip was

Vermaak en allure was een belangrijk aspect bij de buitens

comfortabeler en sneller dan over land. In de zomermaanden werd op de buitenplaatsen gewoond, het personeel ging mee. De heren-echtgenoten reisden regelmatig heen en weer tussen de stad (Amsterdam) en de buitenplaats. In eerste instantie werden veel bestaande blekerijen en agrarische bedrijven gekocht als basis voor het buiten. In de loop van de 19e eeuw werden steeds meer landhuizen permanent bewoond in plaats van alleen in de zomer. De verbeterde vervoersmogelijkheden (zoals de aanleg van de spoorlijn AmsterdamHaarlem (1839) en Haarlem-Leiden (1842) maakten het makkelijker om in de stad te werken. Het landschap veranderde als gevolg van de vele honderden buitenplaatsen die in de binnenduinrand werden ontwikkeld. De oude en kale binnenduinen werden vergraven en beplant met bos, de hakhoutplantages. Verder nam de tuinaanleg ook een belangrijke plaats in. Een belangrijks aspect van de tuinen was het vermaak. Naast het jagen waren wandelen, dineren, naar muziek luisteren, elkaars botanische collectie bekijken bezigheden waar de tuinen voor werden ingericht. De 17e en begin 18e eeuwse tuinen werden gekenmerkt door hun formele aanleg met zichtlijnen, strak geschoren haagjes en geometrische vormen. Aan het eind van de 19e eeuw raakte men hierop uitgekeken en deed de Engelse landschapstuin zijn intrede. Geen strakke lijnen meer, maar slingerende paadjes, romantische boomgroepen en verrassende doorkijkjes. Nieuwe parken en tuinen werden in deze stijl aangelegd en veel oude formele tuinen werden aangepast. Niet onbelangrijk was dat een tuin in de landschapsstijl goedkoper in onderhoud was dan een tuin in formele stijl. Vooral na 1900 werden gemengde stijlen toegepast. Het landgoed kreeg opnieuw een meer symmetrische indeling met zichtassen naar het open landschap. Het huis was vaak vanuit de omgeving

Ontwerp Woestduin met geometrisch sterrenbos


zichtbaar. De afgelopen driehonderd jaar zijn de stijlen van de bebouwing en de tuinen regelmatig gewijzigd. Een gebouw is snel gewijzigd, uitgebreid of bijgebouwd. Tuinen hebben door de lange ontwikkelingsduur vaak samengestelde stijlen gekregen. Een vijver of een boomgroep is minder makkelijk te wijzigen. Begin vorige eeuw zijn door de beide oorlogen en de slechte economische toestand veel buitens in verval geraakt. De onderhoudskosten waren erg hoog. In de 20e eeuw zijn geen nieuwe buitens meer gerealiseerd. Wel zijn verschillende buitens gesplitst en getransformeerd tot villawijken. Ook zijn buitens in gebruik genomen als psychiatrische instelling, klooster of zorgcentrum. Inmiddels is een groot deel van de landgoederen nu in eigendom van een overheid of semioverheidsinstantie. Deze landgoederen zijn daarmee toegankelijk geworden voor iedereen.

Villawijken

Villaparken zijn woonomgevingen die worden gekenmekrt door ruime kavels met grote woningen, lanen en plantsoenen. Villaparken zijn het “vervolg” op de buitens: welgestelden die in de stad werkten en in de villa’s gingen wonen. De eerste villawijken waren kleine uitbreidingen in of nabij de stad, zoals het Frederikspark (1870) en Florapark (1881) in Haarlem. Het Bloemendaalse park was het eerste suburbane villapark in Nederland, het is aangelegd in 1882. Het park Duin en Daal (1887-1889) was het tweede park. De villawijken werden het liefst gerealiseerd op plekken waar al een aantrekkelijke woonomgeving aanwezig was, zoals een bestaand landgoed. De landgoederen Groot Bentveld, Naaldenveld, Boekenrode, Hartenlust, Wildhoef, Veen en Duin, Zomerzorg

Zichtlijn in landschappelijk Elswout

Landgoederen NUMMER NAAM

VROEGERE FUNCTIE

ARCHITECTUUR

1

Landschappelijk (Z,S)

3

Schapenduinen

4

Denneheuvel

5

Wildhoef

Buitenplaats, blekerij, Provinciaal Ziekenhuis Overgang jong duin strandvlakte Woeste gronden, binnenduin Woeste gronden, binnenduin Buitenplaats

6 7 8

Bloemendaalse bos Thijsse’s Hof De Rijp

Voormalig huis Saxenburg Voormalig huis Saxenburg Blekerij, buitenplaats

9 10 11

Lindenheuvel De Beek Belvedere

Overbos van De Beek Blekerij, buitenplaats Buitenplaats

12

Vaart en Duin

Blekerij, 2 buitenplaatsen

13

Brouwerskolkpark

14

Duinlust

Kolk ontstaan uit zandafgraving 17e eeuw voor bierbrouwerij Buitenplaats

15

Elswoutshoek

16

Elswout

17

De Wildernis

18 19

Mr. Enschedepark Wethouder Laanpark

20

Naaldenveld

21 22 23 24 25

Marienbosch Kareol Boekenrode Koekoeksduin Leiduin

2

1

2

3

4 5

7 9

13 11 14

6 8 10

12

15

16 32 18

17

19

20 22 23 21

24 25

26

Vinkenduin

27

Woestduin

28 29

Vogelenzang en Teylingerbosch Huis te Bennebroek en Reygersbos en Swartsenburg

30 31 32

Linnaeushof Tiltenburg Koningshof

33

Geestgronden

26 27

Villapark 30

28

Buitenplaats 29

33

Meer en Berg, thans Park Brederode Caprera

Landgoed

Woeste gronden, binnenduin Woeste gronden Deel voormalige buitenplaats Oosterduin Woeste grond, deels weiden en aardappelveldjes Buitenplaats Overbos Boekenrode Buitenplaats Woeste grond, binnenduin Buitenplaats Woeste grond, deel Vinkenbaan Buitenplaats Buitenplaatsen Woonplaats Heren van Bennebroek, boerenwoning, buitenplaats Overplaats Hartekamp Buitenplaats landgoed Lage duinen met bos M – Michael, T- Thijsse R – Ruy, P – Petzold

HUIDIGE FUNCTIE Nieuw woon- en parkgebied Wandelpark, openluchttheater, Grasland en duinmeer Particulier

Vroeg landschappelijk parkbos

Klooster

Vroeg landschappelijk (M,Z,S) Geometrisch parkbos, Hertekamp (S) Heempark (T, S) Vroeg landschappelijk en landschappelijk (R) Tuin bij huis (S) Geometrisch, landschappelijke (S) Vroeg landschappelijk en landschappelijk (S) Vroeg landschappelijk en landschappelijk (S) -

Zorg- en verpleeghuis

Landschappelijk (P) Landschappelijk parkbos (Z,B) Geometrisch, vroeg landschappelijk en landschappelijk (M,Z)

Landschappelijk (S)

Wandelpark Heempark Zorgcentrum Particulier, Tuin bij huis Particulier Particulier Particulier Parkzone langs water

Onderdeel Nationaal Park ZuidKennemerland Particulier Toegankelijk landgoed (Staatsbosbeheer) Particulier Wandelpark Plantsoen Toegankelijk bos (Landschap NH)

Geometrisch (?) Geometrisch (L) Vroeg landschappelijk (M,S) Geometrisch (S) Geometrisch, vroeg landschappelijk en landschappelijk (S) Landschappelijk (S) Geometrische tuin, vroeg landschappelijk (Z,S) Geometrisch (?), vroeg landschappelijk (M) Geometrisch park, vroeg landschappelijk (Z,S)

parkbos

Particulier Appartementen Klooster Alverna Particulier, kantoor Toegankelijk landgoed (Landschap NH) Toegankelijk bos (Landschap NH) Toegankelijk bos (Landschap NH) Toegankelijk landgoed

Fietspad door landgoed Leyduin

Wandelbos (Landschap NH) Zorgcentrum

Wandelbos (Landschap NH) Klooster Onderdeel Nationaal Park ZuidKennemerland (Natuurmonumenten) Psychiatrisch centrum

Z- Zocher, S – Spinger B – Bleeker, L - Lundberg

Bron: 18 en internet

31

Landgoederen


Woning, deel van Elswout, buitenplaats Buitenplaats

-1919

Bijzondere toevoegingen aan buitens

-20-

Landgoederen

en Saxenburg zijn verkaveld. Er werden zoveel landgoederen en buitenplaatsen verkaveld dat in 1929 de Natuurschoonwet een regeling opnam dat landgoedeigenaren een fiscale tegemoetkoming kregen als zij hun landgoed in tact hielden. De villaparken kenmerken zich door hoogteverschillen, slingerende wegen en heel veel groen. De villaparken Bloemendaalse Park, Duin en Daal en Hoog Hartenlust horen tot de mooiste van Nederland. Villaparken zijn zeer karakteristiek voor deze streek. Evenals de buitens werden de villaparken in landschapsstijl ontwikkeld en ontworpen door architecten.

Rol architecten

Architecten en landschapsarchitecten hebben in het verleden een belangrijke stempel gedrukt op Zuid-Kennemerland. Vooral Springer en de drie generaties Zocher hebben veel tuinen en parken (her)ingericht. Hun streven was om een grote gevarieerdheid in beelden te krijgen. Elk landgoed in Bloemendaal heeft een eigen karakter. Ook de verschillende bouwkundig architecten hebben gezorgd voor een gevarieerd beeld. Allerlei bouwstijlen kunnen in Bloemendaal worden waargenomen. Werden sommige huizen vlak na de realisatie niet mooi gevonden, tegenwoordig worden ze hoog gewaardeerd.

Waardering Landgoederen

De combinatie van landgoederen, buitens en villawijken zorgen voor een mozaïek landschap, waarvan de onderdelen ontworpen zijn door architecten. Doordat groene weelde, status en allure bij de ontwikkeling een belangrijke rol speelde is de waardering van het landschap op dit moment erg groot. Het noord-zuid gerichte lint van landgoederen (waaronder de buitens) zorgen voor een zeer groene beleving van de gemeente Bloemendaal. De buitens hebben de unieke combinatie van een natuurlijke uitstraling van de tuin/ park en het cultuurlijke historische beeld van de bebouwing. Dit zorgt voor een hoge waardering. Elk landgoed/ buiten heeft door haar eigen geschiedenis en diversiteit aan eigenaren een eigen karakter gekregen. Vorm, omvang, tuininrichting, bebouwingstype en gebruik zijn per plek anders. Kenmerkend voor het Kennemerzoomgebeid is dat de maat van de eenheden huis en tuin groter is dan die van gewone huizen. Er is sprake van een duidelijk herkenbare landschappelijke eenheid, maar heeft tevens een grote diversiteit aan belevingen.

De lineaire opbouw van landgoed Vogelenzang is duidelijk zichtbaar, het landhuis is vanuit de omgeving eveneens goed zichtbaar


Ontwerp villapark Duin en Daal bron xx De LANDGOEDERENzone in noord-zuidrichting bepaalt voor een belangrijk deel het groene karakter van Bloemendaal. De buitenplaatsen zijn tussen de 17e en 19e eeuw gesticht in duinen, op de strandwallen en deels op voormalige strandvlakten. De landgoederen kenmerken zich door tuinen, bos en landhuizen. De landgoederen, buitens en villawijken zorgen voor een weelderig woonlandschap en hebben een grote cultuurhistorische en landschappelijke waarde.

Bennebroekerbos met op de achtergrond de serviceflat op plaats van het voormalige landhuis

Ecologische opbouw en natuurgebieden

-2121

Natuur in Bloemendaal

De gemeente Bloemendaal is rijk aan natuurgebieden die zowel op Europees, nationaal en op provinciaal niveau belangrijk zijn. De gebieden Zuid Kennemerland, de duinen bij Overveen, Zandvoort, Aerdenhout en Vogelenzang maken deel uit van Natura 2000 en de Ecologische Hoofdstructuur. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Dit netwerk omvat alle Habitat- en Vogelrichtlijngebieden. Natura 2000 valt grotendeels samen met de Ecologische Hoofdstructuur.

Natura 2000 (globaal)

Zee Duinen

De Ecologische Hoofdstructuur is een nationaal samenhangend netwerk dat bestaat de bestaande natuurgebieden en nieuwe natuurgebieden op landbouwgrond, waaronder de robuuste verbindingen en agrarische gebieden met belangrijke natuurwaarden (beheergebieden). De EHS is globaal opgenomen in de Nota Ruimte. In 2018 moet de Ecologische hoofdstructuur gerealiseerd zijn. Met de realisatie van de EHS draagt Nederland bij aan de realisatie van het Europese Natura 2000 netwerk van beschermde natuurgebieden. Grote eenheden natuur dragen bij aan het behoud en ontwikkeling van de biodiversiteit. De verbindingszones maken het mogelijk dat diersoorten van het ene naar het andere natuurgebied kunnen migreren. Verbindingszones vergroten dus het leefgebied en dragen zo bij aan de instandhouding van populaties van diersoorten. Daardoor verbetert het ecologisch functioneren van de natuurgebieden. De Rijks Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is uitgewerkt in de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS) en vormt in Noord-Holland de ruggengraat van de natuur. Deze heeft tevens een functie voor de recreatie, de verbreding van de landbouw en draagt bij tot de kwaliteit van de woon- en werkomgeving. De kaart van de PEHS is geen toetsingskaart, zij geeft een indicatie van de ligging en laat zo ruimte open voor maatwerk. Nederland heeft twintig nationale parken, waaronder Nationaal park Zuid Kennemerland. De nationale parken zijn de parels binnen de EHS.

Landgoederen Strandvlakten (potentie)

Natuur


Bloemendaal is zeer rijk aan NATUUR. Zuid Kennemerland is een nationaal park. de duinen en de landgoederen maken deel uit van de ecologische hoofdstructuur en zijn voor de natuur zeer waardevol. De grazige strandvlakten zijn vanwege kwel potentieel waardevol.

-22-

Infrastructuur Infrastructuur

1 5

1

5

1. Weg over de strandwal van Overveen/Vogelenzang: Bre-

derodelaan - Bloemendaalsestraatweg - Elswoutlaan – Oosterduinweg - Boekenrodeweg - Vogelenzangseweg - Bartenweg - Zilkerduinweg. Vanaf deze wegen zijn de groene beplante landgoederen, de openheid van de strandvlakte bij Vogelenzang en het open zanderijgebied in het zuiden van de gemeente goed te ervaren.

1

8

6

De hoofdinfrastructuur van het kustgebied is sterk gerelateerd aan de natuurlijke opbouw van het landschap. De hoofdrichting van de wegen is namelijk noord-zuid georiënteerd, de richting van de van nature hoger gelegen delen van het landschap, de strandwallen. Ook kronkelen de wegen enigszins met de oorspronkelijke vorm van de strandwal mee. Bloemendaal heeft drie belangrijke doorgaande noord/zuidwegen die een groot deel van de gemeente ontsluiten. Dit zijn:

1

4

7

2. en 3. Wegen over de strandwal Haarlem/Bennebroek, deze ontsluiten Bennebroek: Herenweg - Haarlemmerstraatweg en de Binnenweg - Glipperweg. Ook vanaf deze wegen zijn de landgoederen goed te ervaren. 4. Weg langs de Leidse Trekvaart, het beeld wordt bepaald

door de waterloop, de langsgelegen open gebieden met de landgoederen op de achtergrond, en de gebouwen van Waternet.

9

10

4

3

4

Spoorlijn

1 2 3

1

Noord-zuid wegen N 208 Oost-west wegen

Infrastructuur

Andere noord-zuid gerichte wegen die het Bloemendaalse grondgebied betreffen zijn aanvullende verbindingswegen: 5. Bloemendaalseweg, Van Dalenlaan 6. Duinlustweg, 7. Bentveldsweg - Zijlweg, 8. Brouwerskolkweg, 9. Leeuwerikenlaan, 10. Zonnebloemlaan.

Twee dwarsverbindingen in oost-westrichting zijn de beide wegen tussen Haarlem en de kust, namelijk de Zandvoorterweg en de Zeeweg. Deze wegen kennen een grote variatie aan landschapsbeelden. Van stadsgebied naar villawijken en landgoederen tot de beboste en onbeboste duinen. De dwarsverbindingen richting Haarlem hebben bijgedragen aan de ontwikkelingen van de laatste eeuw. Gaande van oost naar west wordt het steeds “rustiger” en “groener”. Een derde dwarsverbinding is langs de Bennebroekervaart richting de Haarlemmermeer. De spoorlijn Haarlem-DenHaag ligt weliswaar grotendeels binnen de gemeentegrenzen van Haarlem, maar Bloemendaal is met drie stations goed ontsloten met de trein (Overveen, Heemstede-Aerdenhout, Bloemendaal). Station Vogelenzang is buiten gebruik. Buslijnen zijn aanwezig vanaf Haarlem NS naar Overveen-Zandvoort aan Zee, naar BloemendaalSantpoort, naar Aerdenhout-Vogelenzang- DenHaag, naar Heemstede-Bennebroek-Leiden, van Amsterdam naar Haarlem-Aerdenhout-Zandvoort en vanaf Bennebroek naar Haarlem Schalkwijk. Forensen maken van het openbaar vervoer veel gebruik. De INFRASTRUCTUUR van Bloemendaal kenmerkt zich door verschillende noord-zuid gerichte ontsluitingswegen, gerelateerd aan de vorm van de strandwallen en twee dwarsverbindingen. Vanaf de wegen kan de variatie aan landschappelijke eenheden worden ervaren. Met name de zichtlijnen over de open gebieden zijn waardevol.

De weg op de strandwal Bloemendaal-Vogelenzang heeft zich vooral “groen” ontwikkeld. De weg op de strandwal HaarlemBennebroek kent vanwege de stad Haarlem een veel stedelijkere ontwikkeling (zie schematische kaart). De westelijke randweg, de N208 is de hoofdontsluiting voor Haarlem. Als je op deze weg rijdt is de stedelijke invloed van Haarlem duidelijk merkbaar. De drukte en uitstraling van de


bebouwing zorgen voor een stedelijk beeld. De zichtlijnen over de nog resterende strandvlakten vormen de overgang naar het rustige en groene Bloemendaal.

Schematische aanduiding belang van de wegen voor de ontwikkeling van gebieden. bron xx

-2323 Fietspadenstelsel

Bloemendaal heeft een fietspadenstelsel dat zowel in gebruik is voor dagelijks woon-werk-schoolverkeer als voor recreatieve tochtjes. Langs veel hoofdontsluitingswegen zijn 1 of 2-zijdige fietspaden aanwezig. In de duinen en bij verschillende landgoederen zijn recreatieve fietspaden aanwezig.

Beleving landschap en infrastructuur

Mensen verplaatsen zich met de auto, trein of fiets door het landschap. Het landschap wordt dan ook meestal beleefd vanaf de infrastructuurlijnen. In het Groenbeleidsplan van de gemeente Bloemendaal is opgenomen dat bewust moet worden omgegaan met het kunnen beleven van de verschillende landschappelijke eenheden. Met name de vrije uitzichten in de open gebieden (strandvlakten en zanderijgebieden) zijn erg belangrijk.

Boekenrodeweg door de landgoederen (weg 1)

Fietspad langs Vogelenzangseweg (weg1)

langs hoofdroute recreatief pad

Fietspaden

Zilkerduinweg door het zanderijgebied (weg 1)


Zichtlijn naar open strandvlake vanaf Vogelenzangseweg (weg1)

-24-

Water Watersysteem

In de gemeente Bloemendaal is sprake van 2 watersystemen, het van oorsprong natuurlijke duinwatersysteem en het door mensen ontwikkeld boezemwatersysteem. Duinwatersysteem De neerslag die in de duinen valt, infiltreert in het duinzand naar het diep gelegen grondwater. In de binnenduinrand kwelt dit grondwater omhoog. In het begin van de vorige eeuw verliep de afvoer van het opkwellende grondwater via duinrellen naar de boezem via een stelsel van duinrellen en duinmeertjes. Een duinrel is een ondiepe meanderende watergang met een zandige bodem die kwelwater uit de duinen afvoert. In het gebied zijn voor de afvoer van het water ook duinbeken gegraven, deze hebben een rechte vorm.

Hoofdwatergangen Duinwater systemen Waterlopen in ontzanding Sloten in strandvlakten Meertjes in duingebied Waterlopen in Elswout Waterlopen in Duingebied diverse waterlopen

Door het onttrekken van grondwater voor de winning van schoon drinkwater in de vorige eeuw nam de hoeveelheid kwelwater in de binnenduinrand af en verminderde de noodzaak van de rellen en de meertjes. Door de verminderde kwel verloor het afwateringsstelsel grotendeels zijn functie. Veel duinrellen kwamen droog te staan en voorheen vochtige gebieden werden droger en geschikt voor woningbouw. Onder druk van verstedelijking zijn duinrellen gedempt en verdwenen. Vanaf 1999 zijn de wateronttrekkingen door PWN verminderd en uiteindelijk stopgezet. Waternet heeft de infiltratie en onttrekking van water eveneens sterk gereduceerd. Na het verminderen van de wateronttrekking uit de duinen herstelt de historische situatie zich. Het kwellende grondwater is gebiedseigen en schoon, en daarmee ecologisch gezien interessant.

Beeld van de Bennebroekervaart(watergang in oost-westrichting)

De polders Vogelenzang en Mariënduin worden gevoed door kwelwater (zie profiel). Deze polders zijn ingericht op het vasthouden van opkwellend duinwater en hebben flexibele peilen. Gebiedsvreemd water wordt slechts plaatselijk ingelaten vanuit de boezem (Leidsevaart). Het Waterplan Bloemendaal (WARECO 2007) geeft 11 deelsystemen van duinwater (globaal op de kaart aangegeven met gele contouren). Het duinrelsysteem van Caprera is onlangs hersteld. Kenmerken water duinsysteem: zoet, schoon en voedselarm.

Water Profiel duinwatersysteem (bron xx)


Water

Beeld van de Brouwerskolkvaart in Bloemendaal

Boezemwatersysteem

Het boezemwatersysteem bestaat uit het oppervlaktewater op boezempeil (NAP - 0.60m), dit zijn de vaarten. Zij staan in open verbinding met het regionale boezemstelsel (Leidse Trekvaart, Houtvaart en Delft). Op het grondgebied van de gemeente Haarlem wordt het water uiteindelijk uitgemalen door het gemaal Spaarndam op het Noordzeekanaal. In Bennebroek loopt een boezemwatergang (de Bennebroekervaart) dwars door de kern, en vormt de verbinding tussen de Leidsche Trekvaart en de Ringvaart. De vaarten kunnen worden onderverdeeld in afwateringsvaarten en zanderijvaarten. De Delft en de Leidse Trekvaart zijn afwateringsvaarten. Zij liggen in de lengterichting van de strandvlakten. De Brouwersvaart, Marcelisvaart, Oosteindersvaart en Bennebroekervaart zijn zanderijvaarten. Zij liggen in oost-westrichting. Zij zijn gebruikt om het afgegraven zand per boot te kunnen transporteren voor stadsuitbreidingen. Deze vaarten zijn ook gebruikt voor de vele wasserijen en blekerijen die zich in de 17e eeuw hier hadden gevestigd. De waterlopen in landgoed Elswout zijn ook gegraven voor zandtransport. De vaarten in de omgeving van Vogelenzang betreft een stelsel van zanderijvaarten in afgegraven bollenvelden. Dit is een patroon dat bestaat uit brede en loodrecht op elkaar staande vaarten.

Beeld van watergang in bollenveld

Het WATERSYSTEEM van Bloemendaal bestaat uit het van nature aanwezige duinwatersysteem, de cultuurhistorische waardevolle zanderijvaarten en de sloten in de strandvlakten en de ontzandingen.

Relaties Landschappelijke opbouw en Waterstructuur - duinrellen en duinmeertjes: oorspronkelijke natuurlijke afwatering, deels verdwenen en deels in de vorm met meren en beken herkenbaar - zanderijvaarten: door mensen gegraven en maken deel uit van de cultuurhistorie, in de landgoederen maken zij deel uit van de inrichting; ook nu zijn deze waterlopen duidelijk zichtbaar in het landschap - slotenpatroon: maakt de verkaveling van de weidegebieden zichtbaar

Beeld van watergang in strandvlakte

Google - kaart van het infiltratiewatersysteem in de duinen


-2525

-26-

Kenmerken kernen Kenmerken kernen

De beschrijving van de vijf kernen van Bloemendaal geven een korte kenschets van de historie en tegenwoordige tijd. De kernen hebben ieder een eigen opbouw, ontstaansgeschiedenis, sfeer en karakter. Kenmerkend voor alle kernen zijn de doorgaande noord-zuid wegen waaraan ze zijn ontwikkeld. In het Bloemendaalse landschap, een aaneenschakeling van landgoederen, groene open ruimtes, bossen en parken vormen de kernen een belangrijke schakel. Van west naar oost gaan met name de drie noordelijke kernen geleidelijk over in het bebouwd gebied van Santpoort, Haarlem en Heemstede. Van oost naar west is hier sprake van een afname van de bebouwingsdichtheid en worden de duinen en de zee voelbaar. De kernen Bennebroek en Vogelenzang zijn compacter en liggen als herkenbare kernen vrij in het veelal afgegraven bollenlandschap. De ligging van de kernen, nabij Haarlem en Amsterdam en in de Metropoolregio Amsterdam, is van groot belang voor de woonkwaliteit. In de nabije omgeving is een groot aanbod aan culturele voorzieningen, hoogwaardige werkgelegenheid, winkels, onderwijs, uitgaansgelegenheden en infrastructuur aanwezig waar inwoners van de gemeente gebruik van kunnen maken. Omgekeerd draagt de gemeente Bloemendaal met haar aantrekkelijk woonklimaat bij aan de diversiteit van het woningaanbod van de regio. De beschrijvingen en tekeningen hebben betrekking op de volledige kernen dus ook de gebieden buiten de dorpscentra.

1

3 1 Bloemendaal 2 Overveen 3 Aerdenhout 4 Bennebroek 5 Vogelenzang

5

Kernen

4

Villawijken

Kernen

legenda bij de kaarten van de kernen op de volgende bladen


De kern Bloemendaal

Onder de kern Bloemendaal verstaan we het hele gebied tussen de Kleverlaan, de Hoge Duin en Daalseweg, het spoor en de noordelijke gemeentegrens tegen SantpoortZuid. Bloemendaal bestaat feitelijk uit twee dorpse gebieden met daartussen landgoederen, wandelbossen en open strandvlaktes. Daardoor is de kern Bloemendaal uitgestrekter dan de overige kernen.

Verleden

De kern Bloemendaal is ontstaan rond de Bloemendaalseweg op de westelijke strandwal. In de 12de eeuw liet Graaf Floris II een grafelijk slot Aelbertsberg bouwen, ter hoogte van het tegenwoordige meertje van Caprera. Ook bij Bloemendaal kwamen blekerijen en later telers af op het gunstige vestigingsklimaat van de duinzoom. Over de totale lengte ontstonden langs de toemalige Heerenweg (die tot voorbij Vogelenzang dezelfde naam had) kleinschalige concentratie bebouwing, met name rond kruisingen van wegen en vaarten. Deze plekken zijn nog goed herkenbaar, zoals bijvoorbeeld de kruising met de Korte Kleverlaan tegenover de Rijp, de bebouwing rond het Hemeltje, rond het Kerkplein en bij Santpoort-Zuid. De hervormde kerk aan het kerkplein heeft er mede aan bijgedragen dat het dorp zich vanaf de tweede helft 17de eeuw hier verder ging uitbreiden. Het ‘Oude Dorpshuis’ aan de Donkere Laan verwijst hier naar. Vooral rijke kooplieden uit Amsterdam bouwden al vroeg landhuizen en buitenverblijven in de omgeving van Bloemendaal en tegelijkertijd groeide ook het dorp. Vanaf 1882, toen het gebied door de goede treinverbindingen permanente bewoning voor met name rijke handelslieden uit Amsterdam mogelijk maakte, is het villapark Bloemendaalse Park gebouwd, het eerste grote villapark van Nederland, naar ontwerp van L.J. Ritter. Niet veel later, vanaf 1898 is het tweede deel, villapark Duin en Daal, naar ontwerp van L. Springer, ontwikkeld. Daarna volgden meer villaparken en woonwijken op landgoederen, waaronder Hartenlust, Duinlustpark en Kinheimpark. De vraag naar woningen is gebleven en in de vorige eeuw is nog veel projectmatig bebouwd, zoals enkele tuindorpen, bejaardenflats en sociale woningbouw. Naast de overgebleven buitens herinneren vooral de parken en bossen en kleinere onderdelen van de voormalige landgoederen zoals vijvers, lanen, theekoepels, ijskelders en tuindershuisjes aan vroeger tijden.

De kern Bloemendaal Bloemendaal nu

Bloemendaal wordt als naamdragende kern wellicht het meest geassocieerd met een weelderige woonomgeving, het Kopje van Bloemendaal, de succesvolle hockeyclub Bloemendaal en uitgaansgelegenheid Bloemendaal aan Zee. Het dorp heeft echter meer kanten, bijvoorbeeld de kleinschalige dorpskern en de zuidelijke entree-rand aan de Kleverlaan, die formeel en bijna stedelijk aandoet. Net als Overveen en Aerdenhout ligt de kern met de oostkant dicht tegen het stedelijk gebied van Haarlem is de noordzuid route groen en afwisselend. De woongebieden variëren van dorps rond de Bloemendaalseweg en de Brederoodelaan, relatief dichte gebieden als het Kleverpark tot parkachtig en ruim opgezette villagebieden tegen de duinen. Park Brederode op het voormalig provinciaal ziekenhuis is de nieuwste grote ontwikkeling in de kern Bloemendaal, er zullen ca. 320 woningen worden gerealiseerd. Midden tussen de verschillende woongebieden ligt een groot groengebied met diverse functies, zoals het Bloemendaalse bos met daaraan Hertenkamp, Thijsse’s hof en het Pannekoekehuisje, Theater Caprera, landgoed Schapenduinen( en Denneheuvel), de strandvlaktes langs de Kennemerweg en de sportvelden langs de Brederodelaan. Het grootste deel van het groengebied is dooraderd met openbare voeten fietspaden waardoor het groen zeer beleefbaar is. De Bloemendaalseweg is de ruggengraat die het zuidelijke deel van de kern bindt. De straat wordt ter hoogte van het dorp ontzien van doorgaand autoverkeer waardoor het centrum één geheel blijft en dorps aandoet, met afwisselend aaneengesloten bebouwing en vrijstaande panden. Met de karakteristieke aantrekkelijke bebouwing is de dorpsstraat een prettig en levendig winkelgebied. Naast een goed gesorteerde winkelstraat, bevindt zich in de directe omgeving van het winkelgebied een bibliotheek, kerken, een station, meerdere lagere scholen, kinderopvang en de Hartenlustschool (middelbaar onderwijs). Daarnaast is er diverse maatschappelijke en zakelijke dienstverlening aanwezig. Het noordelijke deel van de kern ligt dicht tegen de kern Santpoort-Zuid en is qua voorzieningen ook hierop gericht. Als Park Brederode bewoond is, zal blijken of bewoners zich meer op die kern of op Bloemendaal zullen gaan richten.

bebouwing, goed zichtbaar en voelbaar. De duinen aan de westkant van de kern zijn vrijwel overal voelbaar. Bloemendaal heeft van het begin af aan een grote verwantschap met Amsterdam, dit wordt door de huidige bewoners nog steeds zo gevoeld.

BLOEMENDAAL is een uitgestrekt, groen en afwisselend dorp met ruim opgezette villawijken en compacte dorpse bebouwing. Bloemendaal is vitaal, heeft meerdere bekende trekkers en toont op vele plekken haar veelzijdige geschiedenis. Het spoor scheidt Bloemendaal van Haarlem, de duinen omranden de kern aan de westkant.

Bloemendaal is een volwaardig, levendig dorp rond een divers ingericht groen middengebied. Het dorp is vitaal en heeft veel bijzonders te bieden. De geschiedenis van het gebied is, door behoud en inpassing van vele cultuurhistorisch belangrijke


Park Brederoode (in aanbouw)

SANTPOORTZUID

NS

BLOEMENDAAL NS

HAARLEM

OVERVEEN

-2727

-28-

Aerdenhout

Aerdenhout

Aerdenhout ligt, op de westelijke strandwal, tussen Overveen en Vogelenzang en grenst direct aan Heemstede en Haarlem. Aerdenhout is door de ruime opzet als kern niet goed definieerbaar, de kern telt 4500 inwoners.

Verleden

De naam Aerdenhout komt van ‘anderden hout’ waarmee dit gebied zich onderscheidde van de oostelijke gelegen Grote Hout in Haarlem. In de tijd dat steden, dorpen en landgoederen tot ontwikkeling kwamen was Aerdenhout slechts een duinengebied met enkele landgoederen en buitenplaatsen. De voormalige herberg ‘de Haringbuys’, op de kruising Boekenroodeweg-Zandvoorterweg, tevens tolplaats en stopplaats voor de tram was, voordat de villabebouwing ontstond, het enige ijkpunt. De landgoederen Kareol en Boekenrode, (klooster Alverna) nabij de kern, zijn nog bebouwd en in gebruik als rusthuizen/ bejaardenhuizen, van de overige landgoederen en buitenplaatsen nog maar weinig zichtbaar, met name doordat de oorspronkelijke bebouwing ontbreekt. De eerste villabebouwing ontstond aan de westzijde van de Burgemeester Den Texlaan/Bilderdijklaan, later werden op voormalig bollengebied de woonwijken aan de oostkant gebouwd en enkele wijken aan de westkant. De wijk Oosterduin ligt door de annexatie deels op Haarlems grondgebied, waardoor Aerdenhout en Haarlem op sommige plekken ongemerkt in elkaar overgaan.

en meer gekromde wegen zoals de Bentveldsduinweg en Van Lennepweg. Aan de Zandvoorterweg en de Den Texlaan presenteren riante villa’s zich naar de weg, waarbij de Zandvoorterweg een heel formeel, bijna statig karakter heeft. (loopt omhoog richting kust) De dichter bebouwde wijk aan de noordkant, het Bovenkwartier, is opgenomen in het bos maar heeft wel duidelijk een andere sfeer dan de overige villabebouwing in het westelijk deel. Dit geldt ook voor de bebouwing richting Bentveld, deze is dichter en kleinschaliger en sluit aan op het dorp Zandvoortse dorp Bentveld. De oostelijke helft, het woongebied grenzend aan Haarlem, de Randweg en Heemstede heeft het karakter van ruim en groen wonen met verschillende bouwstijlen/tijdsbeelden. De dichtheid van bebouwing is hier aanmerkelijk hoger dan die van de villagebieden aan de westkant met ook kleinere woningen. Het Haringbuysterrein, tegen de nieuwe wijk Vogelpark van Heemstede, wordt momenteel deels gebruikt door een manege. In Aerdenhout zijn nauwelijks voorzieningen en er is geen (winkel)kern, voor dagelijkse boodschappen maken de inwoners van Aerdenhout in eerste instantie gebruik van het winkelgebied van Heemstede aan de Zandvoortselaan. De scholen, kerken en sportverenigingen bieden echter een zodanig sociaal netwerk dat Aerdenhout door zijn bewoners wel degelijk wordt ervaren als een te onderscheiden kern, die los staat van de omliggende gemeenten Haarlem en Heemstede en de andere kernen van Bloemendaal.

Aerdenhout nu

Het assenkruis van wegen verdeelt de kern Aerdenhout in vier delen, waarbij met name de (drukke) Zandvoorterweg een barrière is tussen het noordelijke en zuidelijke deel. Rond de kruising van wegen is een concentratie van bebouwing en diversiteit, maar er is niet echt sprake van een centrum. Van oost naar west is ter hoogte van de Haringbuys wel een duidelijke overgang naar een ander soort gebied. Gevolg van de doorgaande wegen is dat Aerdenhout per auto en fiets goed bereikbaar is maar dat ook veel autoverkeer richting Zandvoort de kern doorrijdt. Daarnaast zijn er verschillende fietsroutes die de kern doorkruisen. Er is een goede noordzuid sneltreinverbinding met station Heemstede-Aerdenhout naar Amsterdam en Leiden. Het westelijke deel van Aerdenhout is zeer ruim opgezet, met grote huizen op een reliëfrijk terrein. Opmerkelijk is de combinatie van lange rechte lanen, o.a. het fietspad op de voormalige trambaan naar Zandvoort en Mr. H. Enschedeweg,


AERDENHOUT staat voor wonen in een hoogwaardige, ruime, groene en rustige omgeving, nabij de duinen, het strand. In Aerdenhout ontbreekt van oudsher een dorpscentrum.

Overveen Oranjekwartier. Overveen is ingrijpend geconfronteerd met de annexatie in 1927, Haarlem heeft het Ramplaankwartier fors uitgebreid, de Zijlweg is voor een groot deel Haarlems grondgebied geworden en de Westelijke Randweg is mede door de annexatie mogelijk gemaakt.

Overveen nu

Overveen

Overveen is een van de oudere kernen van Bloemendaal, gelegen tussen het stedelijk gebied van Haarlem en de duinen. Overveen ligt op een knooppunt van wegen en wordt doorsneden door de spoorlijn Amsterdam-Zandvoort en de Westelijke Randweg.

Verleden

Overveen heette vroeger Tetterode, maar onduidelijk is of er ooit een huis of kasteel met deze naam heeft bestaan. Al aan het begin van de 17de eeuw was er sprake van een dorp, toen de naastgelegen Aelbertsberg en Vogelesang nog niet veel voorstelden. Overveen is, net als vele andere dorpen in deze streek, ontstaan als boeren, blekers en later bollentelersdorp met bebouwing langs de Bloemendaalseweg en de Zijlweg. Het oudste deel bevindt zich rond de kruising ZijlwegBloemendaalseweg. Waar nu ‘van ouds Raadhuis’ staat waren meerdere herbergen en een dorpsschool te vinden. In de 18de eeuw ontstonden de meeste landgoederen en buitenplaatsen, voornamelijk ten westen van de Bloemendaalseweg en de Elswoutslaan. Er is veel uit deze tijd bewaard gebleven, de landhuizen, parken en vele tuinderhuisjes herinneren hieraan. In navolging van Bloemendaalse Park is begin 20ste eeuw villapark Kweekduin ten westen van de Bloemendaalseweg gebouwd. De meer intensieve planmatige uitbreidingen met ook kleinere woningen hebben vooral plaats gevonden op de voormalige tuin en bollenvelden aan de noord-oostkant van het dorp zoals een deel van het Ramplaankwartier en

De kern Overveen heeft enerzijds een dorps, groen karakter en anderzijds een vrij stedelijk karakter. Ten zuiden van de Julianalaan is het kleinschalige karakter terug te vinden langs de vriendelijke winkelstraat met karakteristieke aaneengesloten bebouwing, bijzondere architectuur en afwisselend bebouwing en groen. Voorbij de kleinschalige Zijlweg gaat de bebouwing over in lossere bebouwing in het groen. Ten noorden van het spoor is de bebouwing stedelijker, vooral het deel ten oosten de Randweg lijkt meer bij Haarlem dan bij Overveen te horen. De bebouwing tussen de Zijlweg en het spoor is de laatste decennia o.a. door de komst van IN Holland vlak over de grens met Haarlem, sterk verstedelijkt en zal met park Tetterode op Bloemendaals grondgebied, nog verder ontwikkeld worden. De landgoederen Belverdere, Vaart en Duin (Brouwerskolk) en Lindenheuvel zorgen voor groene omzoming aan de zuid en noord kant. Even ten westen van de kern ligt, tegen de duinen, het Brouwerskolkgebied met de gemeentewerf en gemeentehuis, de watertoren, de Zandwaaier en enkele woningen. De noordelijke woongebieden zijn verschillend van sfeer, van rijwoningen en geschakelde woningen uit het begin van de vorige eeuw in het Oranjekwartier tot portiek- en bejaardenflats rond de Dompvloedlaan. Het villagebied Kweekduin is een ruim opgezet reliëfrijk villagebied uit het einde van de 19de eeuw, met prachtige monumentale villa’s.


-2929

Door de verschillende sferen is ook de benadering van het dorp divers, vanuit de noorden en zuiden zijn de invalswegen groen en lommerrijk, met een kenmerkende afwisseling van open groen, bos en bebouwing. Vanuit het oosten gaat Haarlem geleidelijk over in Overveen en is er geen duidelijk herkenbare grens. Meer westwaarts is de nabijheid van de kust goed voelbaar. Auto en fietsverkeer naar Bloemendaal aan Zee rijdt veelal via Overveen en ook de trein naar Zandvoort aan Zee doet station Overveen aan. Voorbij Overveen is de zee en de kust voelbaar. Het winkelbestand aan de zuidkant van het dorp voorziet in de dagelijkse behoefte maar wordt door de inwoners ervaren als kwetsbaar. Daarnaast zijn er diverse horecavoorzieningen in het dorp aanwezig. Verder huisvest Overveen o.a. een aantal lagere scholen verspreid over de wijken, het Kennemer Lyceum, culturele instellingen, sportvoorzieningen en ouderenwoningen. Het van oudsher aanwezige station Overveen is een aantrekkelijke uitstapplaats voor bezoekers van de duinen uit de regio, en wordt sinds de komst van Hogeschool IN Holland intensiever gebruikt. Dit zorgt tevens voor meer levendigheid in de winkelstraat, met name rond de Albert Heijn. De twee gemeentehuizen binnen de kern maken Overveen het bestuurlijk centrum.

OVERVEEN is een compact dorp met karakteristieke en historische plekken. Van oost naar west verandert de kern van Haarlems woongebied naar villa’s en duinen. De kern wordt doorkruist door grote vervoersaders (spoor en randweg). Overveen is van oudsher het bestuurscentrum van de gemeente.

-30-

Bennebroek Bennebroek nu.

De eerste indruk van Bennebroek wordt sterk gevormd door de (vrij druk bereden) hoofdroutes het dorp in en uit. Ook het beeld vanaf de Leidsevaart met de Centenbrug en de bossige rand aan de oostkant met de brug over de Ringvaart zijn kenmerkend. Achter de oude linten met de oudste bebouwingsstructuren bevinden zich zeer diverse woongebieden met een eigen sfeer. Op de hogere delen van de strandwal ligt de groene villawijk ‘Het Duin’ en ten westen van de Rijksstraatweg het parkachtige ‘De Krakeling’. De grotere en compactere 20ste eeuwse woonwijken Bloemhof, Bloemveld en Meerwijk liggen op voormalige ontginningen, het St.Lucia klooster en de kerk aan de Kerklaan vormen een bijzonder element in de nieuwere wijken. Het gebied ten noorden van de Bennebroekerlaan is diverser ingevuld, met de serviceflat Huis te Bennebroek op de plek van het vroegere gelijknamige landhuis, het wandelgebied Bennebroekbos, sportvelden (tennis) en het attractiepark Linnaeushof.

Bennebroek

De kern Bennebroek is meest zuid-oostelijke kern van de gemeente Bloemendaal en vanaf 1 januari 2009 onderdeel van de gemeente. Het is de enige kern op de oostelijke strandwal (van Haarlem, Heemstede, Santpoort) en ligt tevens op de grens van het zuidelijke deel van de Kennemerzoom en de Zuid-Hollandse binnenduinrand. Het dorp is vrij compact en wordt duidelijk begrensd door de Ringvaart aan de oostkant, de Leidsevaart aan de westkant en een sterk hoogteverschil en overgang naar open bollenlandschap ter plaatse van de Kennemerbeekweg aan de zuidkant. De noordgrens van het dorp is geleidelijker, hier gaan park en bebouwing over in een bosgebied.

Verleden

De Linnaeushof, in 1956 ontstaan als een showtuin voor bloembollen, is uitgegroeid tot de grootste speeltuin van Europa en is een landelijk bekende attractie die jaarlijks rond de 300.000 bezoekers trekt. Het sportcomplex ’t Rottegat ligt als groene enclave tussen de Ringvaart en Meerwijk. Opvallend is het grote aantal voeten fietspaden die de woongebieden leefbaar en toegankelijk maken. Langs de lintbebouwing zijn van oorsprong de meeste winkels en horeca gevestigd, door de langgerektheid van de lintbebouwing heeft het dorp geen duidelijk aanwijsbaar (winkel)centrum. Het winkelbestand is gericht op de lokale bevolking maar heeft ook opvallend veel speciaalzaken. De overige voorzieningen zijn verspreid over het dorp aanwezig,

Zoals de meeste dorpen en gehuchten in de Kennemerzoom is ook Bennebroek ontstaan aan de oude noord-zuid route evenwijdig aan de strandwallen. De Binnenweg/ Schoollaan en de Rijksstraatweg zijn middeleeuwse routes en vormen samen met de Bennebroekervaart nog steeds de hoofdstructuur van het dorp. Adriaan Pauw jr. heeft als eerste heer van de ambachtsheerlijkheid Bennebroek een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van Bennebroek. In 1653 is er sprake van een zelfstandige heerlijkheid Bennebroek. Ook Bennebroek werd door de betere bereikbaarheid en groeiende economie aantrekkelijk als woongemeente. Dit uitte zich in de bouw van een villawijk op de hogergelegen strandwal en latere 20ste eeuwse woonwijken.


met een concentraties aan de Zwarteweg en de hoek van de Bennebroekerlaan/Schoollaan. Het gebied op de hoek Bennebroekerlaan/Binnenweg (Geitewei en evenemententerrein), met daaraan het markante gebouw van de Nederlands Hervormde kerk en de ruime parkeergelegenheid, is een centrale open groene plek in het dorp, een ruimte voor gemeenschappelijk gebruik, zoals de feestweek, Koninginnedag en het circus, en kan als centrale plek gezien worden. De ruimte voor de kerk aan de Kerklaan met de scholen en klooster is een centrale en herkenbare plek binnen het dorp. Het psychiatrisch ziekenhuis GGZ inGeest (voorheen ziekenhuis Vogelenzang) en de Linnaeushof zijn bekende voorzieningen die gelden als belangrijke identiteitsdragers van Bennebroek. BENNEBROEK is een compact, volwaardig en veelzijdig forensendorp met een rijke en bewogen geschiedenis, tot 2009 was Bennebroek een zelfstandige gemeente. Het dorp wordt duidelijk begrensd door grote structuren zoals de Haarlemmermeer, het bollengebied van Zuid Holland en de Leidse vaart/spoor. Bennebroek geniet landelijke bekendheid door speeltuin Linnaeushof.

Vogelenzang

Vogelenzang

Vogelenzang is de zuidelijkste kern tegen de westelijke strandwal. Het dorp wordt grotendeels begrensd door open ruimte en is compact. In grondoppervlak en inwonersaantal is het tevens de kleinste kern, Vogelenzang heeft ca. 2000 inwoners. De westelijke en oostelijke strandwallen komen ter hoogte van Vogelenzang en Bennebroek dicht bij elkaar, waardoor de dorpen vrijwel aan elkaar grenzen.

Centenbrug met elkaar verbonden en het huidige treinstation Vogelenzang-Bennebroek heette in 1911 Station Vogelenzang. Vogelenzang ontwikkelde zich tot een bollendorp met een katholieke inslag. Al vanaf de 17de eeuw was Vogelenzang het centrum van een groot rooms-katholiek gebied. In de 20ste eeuw is het dorp gegroeid en zijn, zoals in die tijd gebruikelijk, ook in Vogelenzang woonwijken voor forensen gebouwd.

Verleden

Vogelenzang nu

Graaf Floris V bouwde rond 1290 zijn Jachthuis ‘Huys te Vogelsang’ ten westen van het dorp Vogelenzang, vlak bij het huidige Huis te Vogelenzang. De heerlijkheid Vogelensang was een van de vier van de Heerlijkheden van gemeente. Het huis Teylingerbosch is hier later vlak bij gebouwd. Het agrarische dorp Vogelenzang ontwikkelde zich ten oosten van de buitenplaats, op de grens van de westelijke strandwal en al vroeg ontgonnen veengebieden in de strandvlaktes. Op de oude kaarten zijn de Vogelenzangseweg, de Graaf Florislaan en de Kerkweg al zichtbaar, later (1913) is de Vogelenzangseweg recht doorgetrokken waardoor het nu aanwezige hoger gelegen lusje van de Graaf Florislaan kan worden verklaard. Ook het Kerkepad over de strandvlakte is al van oudsher aanwezig en is cultuurhistorisch van belang. Door de zandafgravingen die ook in Vogelenzang hebben plaats gevonden zijn met name richting het oosten grote hoogteverschillen in het dorp waarneembaar. Ondanks de nabijheid hebben de dorpen Bennebroek en Vogelenzang zich lange tijd onafhankelijk van elkaar ontwikkeld. Pas in 1834 worden de dorpen middels de

Het dorp is compact van opzet, ligt vrij in de open ruimte en wordt duidelijk gemarkeerd door de grote Katholieke kerk. Het dorp wordt doorsneden door de hoofdontsluitingsweg de Vogelenzangseweg waardoor het uiteenvalt in een westelijk deel en een oostelijk deel. Er zijn echter ook doorgaande wegen van oost naar west, waardoor de twee helften niet als geïsoleerde delen functioneren en de Vogelenzangseweg ook een bindend element is. De oudste delen van het dorp, de linten, hebben een kleinschalig en groen karakter, de nieuwere woonwijken op de voormalige bollenvelden zijn eenvoudig van opzet en kind van hun tijd. Het westelijke deel stamt uit de jaren '50 en '60, Vogelenzang-Oost is gebouwd eind jaren '80 begin '90. Langs dit deel is een geluidswal aangelegd, waardoor het dorp hier sterk naar binnen is gekeerd, ondanks het wandelpad rondom. De westrand van het dorp heeft een open karakter, is rafelig maar duidelijk, met afwijkende bebouwing zoals bejaardenwoningen, sportvoorzieningen en de kerk. In dit deel is onlangs onder andere Voghelsanck


-3131

gebouwd en hier zullen in de nabije toekomst meer herontwikkelingen plaats vinden. Aan de noordkant van het dorp zijn in het overgangsgebied naar velden en landgoederen enkele ouderen-appartementen en een klooster gesitueerd. Langs de Bekslaan, de hoofdroute van Bennebroek naar Vogelenzang, staan ruime villa’s op het niet afgegraven deel van de strandwal. Dit villagebied is niet echt onderdeel van het dorp. De Leidsevaart en het spoor zijn harde infrastructurele lijnen die het beeld vanaf de oostkant sterk beïnvloeden. Het hoger gelegen spoor is een visuele scheiding tussen Bennebroek en Vogelenzang, maar over en weer zijn nog wel de hogere markante gebouwen zichtbaar. Het dorp heeft maar een beperkt aantal voorzieningen, geconcentreerd aan de westkant van de Vogelenzangseweg, zoals de buurtsuper en Voghelsanck met o.a. kinderopvang, een bibliotheek en welzijnsvoorzieningen. Voor een uitgebreider winkelapparaat is men o.a. aangewezen op Bennebroek en Hillegom. Het sociale netwerk is sterk, onder anderen door de scholen en vele (sport)verenigingen die Vogelenzang rijk is. De camping aan de Tweede Doodweg is een recreatieve trekker nabij de kern. VOGELENZANG is zowel fysiek als qua voorzieningen kleinschalig en compact. Het dorp wordt gekenmerkt door een rustige forensensfeer, een hechte woongemeenschap, een verleden van bollen en kerk en een open ligging tussen strandvlakte en grootschalige ontginningen.

-32-

Overzicht kenmerken kernen

Van noord naar Bloemendaal zuid Aantal inwoners 6050 Vorm/opzet/ligging Uitgestrekt en afwisselend dorp met compacte kernen, deels dicht tegen bebouwd gebied van Haarlem en Santpoort, deels groen en ruim tegen duinen. Identiteit

Levendig en vitaal, een samengaan van dorps en chique, landelijk bekend Laag

Bevolkingsdichthei d relatief Doorgaande Bloemendaalseweg splitst Noord-zuid wegen: richting het noorden in Hartenlustlaan/Kennemer-weg, Brederodelaan Ontsluitingswegen Kleverlaan Oost-west Trein NS station, waarvan 1 in Santport: stoptreinen A’damBeverwijk Winkelbestand: AH supermark, Ruim aanbod d.a., dagelijkse artikelen meerdere n.d.a., met name (d.a.) en niet mode. dagelijkse artikelen(n.d.a.) Bijzonder trekkers Kopje van Bloemendaal, Caprera, hockey, Pannekoekehuisjes, Thijsse’s hof, Hertekamp, horeca Woningvoorraad Veel ouderencomplexen (bijzonderheden) ruime villagebieden

Horeca

Meerdere voorzieningen aanwezig Onderwijs Lagere scholen Mavo Sportvoorzieningen Tennis, hockey, voetbal, cricket Kerken Culturele voorzieningen Overigen

RK, Geref, vrij K, Ned. Herv Openluchttheater Caprera, Bibliotheek

Overveen

Aerdenhout

Bennebroek

Vogelenzang

4100 Vrij compact, oostkant vergroeid met Haarlem, afnemende dichtheid richting de duinen

4440 Ruim opgezet met compactere delen richting Haarlem, Heemstede en Bentveld, Zandvoorterweg barrière.

2295 Compact dorp aan open landschap van strandvlakte en bollenvelden.

Aantrekkelijk dorp met vele karakteristieke en historische plekken. Hoog

Ruime, groene en chique woonomgeving

5000 Compact groen dorp met een diversiteit aan woongebieden, veel verkeersdoorsnijdingen, sterk begrensd door Ringvaart, Leidse Vaart en bollengebied zuid Holland. Compleet dorp met sterk eigen leven, vele sferen aanwezig. Binnen de gemeente gemiddeld

Bloemendaalseweg/Korte Zijlweg

Bovenweg/burg. Den Texlaan/Bilderdijklaan/ Boekeroodeweg

Vogelenzangseweg

Zijlweg, Julianalaan, Zeeweg NS station: intercity Amsterdam-Zandvoort

Zandvoorterweg, Oosterduinweg NS-station: sneltreinen LeidenA’dam en Leiden-Alkmaar

Leidse Vaart, Rijksstraatweg /Herenweg, Binnenweg/Schoollaan, Bennebroekerdijk (Ringv.) Zwarteweg/Bennebroekerlaan/Meerweg Geen NS-station

AH Een beperkt maar vrijwel compleet aanbod aan d.a., enkele n.d.a.

Geen winkelvoorzieningen

AH Compleet aanbod d.a., ruim aanbod n.d.a.

Kleine super Enkele d.a., enkele n.d.a.

Linneaushof, waterrecreatie Leidse Vaart, horeca

Camping

Veel kleinere rijwoningen, veel naoorlogse bouw, relatief weinig villa’s Bij spoorwegovergang Lagere scholen

Laag

Diverse culturele instellingen, horeca

Relatief weinig villa

Relatief veel villa, weinig ouderencomplexen

Grote woongebieden /eenheden, veel naoorlogse bouw

Meerdere voorzieningen aanwezig Lagere scholen VO-Lyceum Tennis, sporthal, manege, sportschool RK. Muziekschool, Achter de Zuilen (sluit mogelijk), kunstacademie Haarlem Gemeentehuizen

Niet aanwezig

Meerdere voorzieningen aanwezig Lagere scholen

Lagere scholen Montesoricollege Hockey, golf, tennis, manege RK en Ned. Herv Bibliobus


Eigen dorpse sfeer, compact, besloten Hoog

Bekslaan Geen NS-station

Tennis, voetbal, hockey, Tennis, voetbal omnisport, manege, sporthal RK, Prot, herv. RK Cultuurcentrum, Bibliotheek Bibliotheek

Geestgronden, gemeenteloket

Literatuur en bronnen Literatuur en bronnen 1. Provincie Noord-Holland, Beleidskader landschap en Cultuurhistorie Noord-Holland, 2006 2. Provincie Noord-Holland, Streekplan Noord-Holland Zuid, 2003 3. Provincie Noord-Holland, Natuurdoeltypen, 2000 4. Provincie Noord-Holland, De Cultuurhistorie van Kennemerland, Cultuurhistorische waardenkaart met Cd, 2000landschap 5. Provincie Noord-Holland, Werkboek bouwstenen 1/3 Noord-Holland 2040 6. Provincie Noord-Holland, Identiteit Noord Holland Zuid, 2001 7. Landschap Noord-Holland, Natuurgids van Noord-Holland, en www.landschapnoordholland.nl 8. Stiboka, Bodemkaart van Nederland 1:50.000, 25 West Amsterdam, 1992 9. DLO-Staringcentrum, Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, 25 Amsterdam, 1992 10. Gemeente Bloemendaal, Groenbeleidsplan Bloemendaal, Hollandschap, 1996 11. Gemeente Bloemendaal, Welstandsnota 2008 12. Gemeente Bennebroek, Welstandnota Bennebroek, 200 13. Gemeente Bloemendaal, verslag inspraakavond structuurvisie 2 juli 2009 14. Gemeente Bennebroek, Bomenbeheerplan, 2004 15. LA4Sale, opdracht Provincie Noord-H0lland, Projectenboek Kennemerzoom, juni 2001 16. J. van der Aar, S. Rolle, Zegepralend Kennemerland, buitenverblijven langs de binnenduinrand, 1993 17. De Hef, Gids voor de Nederlandse tuinen Landschapsarchitectuur, deel West, 1998 18. L.H. Albers, landgoederen van Zuid-Kennemerland, 1984 19. Ons Bloemendaal, 35e jaargang nummer 2, zomer 2009, Landschap als Lens 20. Topografische Dienst Emmen, kaartbladen 25A, 25C, 24H schaal 1:25.000 21. Robas Productions, Historische Atlas Noord-Holland, 1990 22. Hoogheemraadschap van Rijnland, Waterplan Bloemendaal definitief, 2007 23. Ministerie CRM, LNV, VROM, RWS, Nota Belvedere, 1999 24. Google earth 25. Beeldank Noord-Hollandarchief 26.www.bloemendaal.nl


-3333

-34-

Bijlage 1 - Archeologische vindplaatsen


Bijlage 2 - Cultuurhistorische waarden -3535 waardering:Van waarde; motivering: Kenmerkend voor Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen.

285 287 296 292 298 293

352

305 316 304 313 311 314

Cultuurhistorische waardenkaart - 2000 De provincie Noord-Holland heeft cultuurhistorische waardenkaarten opgesteld. Op deze bladzijden zijn alle op die kaart aangegeven gebieden, inclusief de bijbehorende beschrijvingen opgenomen. In Bloemendaal zijn verschillende strandvlakten, duingebieden, zanderijgebieden en vaarten cultuurhistorisch waardevol. Deze gegevens zijn afkomstig van de CD die hoort bij bronxx KEN285G - Caprera; Schapenduinen cultuurhistorische typering: Buitenplaats; oorspronkelijke functie: Recreatie; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd ; huidig voorkomen: Park; waardering: Van waarde; motivering: Kenmerkend voor Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen. KEN287G - De Rijp; De Beek; Lindenheuvel cultuurhistorische typering: Buitenplaats; oorspronkelijke functie: Recreatie; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd huidig voorkomen : Park;

KEN292G - Brouwersvaart cultuurhistorische typering: Zandvaart; oorspronkelijke functie: Delfstoffenwinning; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd ; huidig voorkomen: Sloot; waardering: Van waarde; motivering: Kenmerkend voor de binnenduinrand van Kennemerland is het voorkomen van zandvaarten. De Brouwersvaart is goed herkenbaar. Gegraven waterlopen zijn zowel provinciaal als nationaal niet zeldzaam. KEN293G - Marcelisvaart cultuurhistorische typering: Zandvaart; oorspronkelijke functie: Delfstoffenwinning; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd huidig voorkomen: Sloot; waardering: Van waarde; motivering: Kenmerkend voor de binnenduinrand van Kennemerland is het voorkomen van zandvaarten. De Marcelisvaart is goed herkenbaar. Gegraven waterlopen zijn zowel provinciaal als nationaal niet zeldzaam. KEN296G - Zanderij Middenduin cultuurhistorische typering: Zandwinning; oorspronkelijke functie: Delfstoffenwinning; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd; huidig voorkomen: Duingebied; waardering: Van waarde; motivering: Kenmerkend voor de binnenduinrand van Kennemerland is het voorkomen van zanderijen. De zanderij Middenduin is nog goed herkenbaar. Zanderijen zijn zowel provinciaal als nationaal tamelijk zeldzaam. KEN298G - Elswout Duinvliet; Belvedere; Brouwerskolk; Duinvliet cultuurhistorische typering: Buitenplaats; oorspronkelijke functie: Recreatie; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd; huidig voorkomen: Park; waardering: Hoge waarde; motivering: Kenmerkend voor Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen. Het ensemble rond Elswoud vormt een landschappelijk fraai parklandschap. KEN304G - Voormalige. Renbaan Woestduin cultuurhistorische typering :Voormalige renbaan; oorspronkelijke functie: Recreatie; periode van ontstaan: Nieuwste Tijd ; huidig voorkomen: Park; waardering: Van waarde; motivering: Op het terrein van Woestduin zijn de vormen van een voormalige renbaan nog herkenbaar. KEN305G - Vinkenduin; Leyduin; Oud-Woestduin; Boekenrode cultuurhistorische typering: Buitenplaats; oorspronkelijke functie : Recreatie; periode van ontstaan : Nieuwe Tijd; huidig voorkomen: Buitenplaats; waardering: Hoge waarde; motivering: Kenmerkend voor Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen. Het ensemble rond Vinkenduin, Leyduin, Boekenrode en Woestduin vormt een landschappelijk fraai parklandschap. KEN311G - Noorder Leidschevaart cultuurhistorische typering : Afwatering binnen polders oorspronkelijke functie : Waterstaat; periode van ontstaan :Nieuwe Tijd ; huidig voorkomen: Wetering; waardering: Van waarde Motivering: Kenmerkend voor de veen- en kleigebieden in Kennemerland is het grote aantal waterlopen die zijn gegraven ter ontwatering. De Noorder Leidschevaart is goed herkenbaar. Gegraven waterlopen zijn zowel provinciaal als nationaal niet zeldzaam.


KEN313G - Huis Vogelenzang; Teylingerbosch cultuurhistorische typering : Buitenplaats; oorspronkelijke functie: Recreatie; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd; huidig voorkomenBuitenplaats: waardering: Hoge waarde; motivering: Kenmerkend voor Zuid-Kennemerland is het voorkomen van een groot aantal historische buitenplaatsen. Het ensemble rond Huis Vogelenzang vormt een landschappelijk fraai parklandschap. KEN314G - 2e Doodweg bij Vogelenzang cultuurhistorische typering: Doodweg; oorspronkelijke functie: Verkeer; periode van ontstaan: Nieuwe Tijd ; huidig voorkomen: Weg waardering: Van waarde; motivering: Kenmerkend voor Kennemerland is het voorkomen van Doodwegen. Over deze wegen werden de doden naar het kerkhof vervoerd. Doodwegen zijn zowel provinciaal als nationaal tamelijk zeldzaam. KEN315G -0 Kerkpad bij Vogelenzang cultuurhistorische typering : Kerkenpad; oorspronkelijke functie: Verkeer; periode van ontstaan :Nieuwe Tijd; huidig voorkomen: Voetpad; waardering: Van waarde ; motivering: Kenmerkend voor Kennemerland is het voorkomen van kerkenpaden. Het kerkenpad bij Vogelenzang vormde een verbinding tussen de kerk van Vogelenzang en de boerderij Eindhoven. Kerkenpaden zijn zowel provinciaal als nationaal niet zeldzaam. KEN316G - Vml. Strandvlakte Vogelenzang; zanderij cultuurhistorische typering : Regelmatige strokenverkaveling oorspronkelijke functie : Agrarisch; periode van ontstaan: Late Middeleeuwen; huidig voorkomen: Grasland; waardering: Hoge waarde; motivering: Kenmerkend voor Kennemerland zijn de strandvlakten, vaak met een regelmatige strokenverkaveling. De strandvlakte bij Vogelenzang is een restant van een strandvlakte. De vlakte is nog redelijk goed herkenbaar. Dergelijke strandvlakten zijn zowel provinciaal als nationaal zeldzaam. KEN352G- Amsterdamse Waterleidingduinen cultuurhistorische typering : waterleidingduinen; oorspronkelijke functie : Territoriaal; periode van ontstaan :19e eeuw en begin 20e eeuw; huidig voorkomen: waterwingebied; waardering: Zeer hoge waarde; motivering: Kenmerkend voor Kennemerland is het voorkomen van waterwingebieden in de duinen. De huidige begrenzing dateert grotendeels van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Daarvoor werd het duingebied voor verschillende doeleinden gebruikt (strategisch grensgebied, jachtdomein en agrarisch gebied) en beheert door de graven van Holland en hun nazaten. Vanaf 1851 is het duin in gebruik als waterwingebied; schoon en helder drinkwater moesten de ziekten en epidemieen bestrijden in de stad Amsterdam. Het gebied ligt duidelijk herkenbaar in het landschap en vervult een belangrijke functie voor de bewoners van de streek. Dergelijke waterwingebieden zijn zowel regionaal als nationaal zeldzaam.

-36- Bijlage 3 - Enkele Beleidsaspecten natuur 17 Zuid Kennemerland 18 Duinen bij Overveen 19 Duinen tussen Zandvoort en Aerdenhout 19 Duinen bij Vogelenzang 21 Huis te Manpad

kaart 1A uit structuurvisie Randstad 2040 – Groenblauwe karakteristiek internationaal – Natura 2000

Zuid - Kennemerland is Nationaal Park

De natuurwaarden van Bloemendaal zijn zeer waardevol. Dit blijkt onder andere uit de wijze waarop deze in het (inter-) nationale en provinciale beleid ziijn opgenomen.

Provinciale Ecologische Hoofdstructuur


Natura 2000 gebieden in de gemeente Bloemendaal

Landschapsbeschrijving Gemeente Bloemendaal Opdrachtgever: Gemeente Bloemendaal Datum: 10 september 2009

Recommend Documents