Kwaliteit van werk. Jaarverslag Nederlands Centrum voor Beroepsziekten

07

Jaarverslag Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Divisie Klinische Methoden en Public Health Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam

Dick Spreeuwers: “Het agenderen van het onderwerp beroepsziekten blijft hard nodig”

Jaap Maas: “Het is zorgwekkend dat de bedrijfsarts geen rol is toebedeeld bij een pandemie”

Kwaliteit van werk San Oeij: “Ik pleit voor meer stelligheid in de advisering” Henriëtte Zwanenburg: “Melden houdt me scherp”

Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Divisie Klinische Methoden en Public Health Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam Telefoon: (020) 566 53 87 Fax: (020) 566 92 88 [email protected] www.beroepsziekten.nl WHO Collaborating Center in Occupational Health

8 2 Dick Spreeuwers San Oeij “Ik wil een “De impact van duidelijk advies” beroeps­ziekten wordt nog vaak onder­schat”

Teksten Yvonne Bulten Tilly Gelijsteen Annet Lenderink Astrid Schop Paul Smits Gonnie Zweerman Redactie Yvonne Bulten (eindredactie) Annet Lenderink Dick Spreeuwers Interviews Rolf Smid Fotografie Jocelyne Moreau Concept en vormgeving Philip Stroomberg Lithografie en druk Mart.Spruijt bv Met dank aan Jaap Maas San Oeij Henriëtte Zwanenburg © Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Amsterdam 2008

NCvB  07:

Kwaliteit van werk Quotes, foto’s, interviews. U ziet het: ons jaarverslag heeft dit keer de vorm van een tijdschrift. Het thema is kwaliteitsverbetering. Want daaraan hebben we in 2007 veel gedaan, getuige het inter­ view met Dick Spreeuwers. Verder laten we in dit jaarverslag vooral de buitenwereld aan het woord – de professionals die van onze diensten gebruik maken. Over beroepsziekten natuurlijk, maar ook over onze dienstverlening. Wat zijn hun ervaringen daarmee en hoe kan die verder worden verbeterd? Wij wensen u veel leesplezier.

Inhoud 13 Henriëtte Zwanenburg “Een beroeps­ziekte komt nooit uit de lucht vallen”

17 Jaap Maas “Bij een pandemie kraakt Nederland in zijn voegen”

En verder 6 Werken bij het NCvB

12 Heijermanslezing

7 Arbeid en gezondheid onderwezen

12 Helpdesk

10 Polikliniek Mens en Arbeid 11 Activiteiten 1 Workshops beroeps-­ 1 ziekten succesvol

6 Commissies en 1 werkgroepen 20 Publicaties

2

Dick Spreeuwers

NCvB 07

NCvB 07

Dick Spreeuwers

3

“De impact van beroeps­ziekten wordt nog vaak onder­schat” Beroepsziekten krijgen in Nederland relatief weinig aandacht ondanks het menselijk leed en de economische schade die ze aanrichten. Voor Dick Spreeuwers, directeur van het NCvB, is dit geen reden om bij de pakken neer te zitten. Integendeel, het motiveert hem juist om de kennis over beroepsziekten op een hoger peil te brengen. Een vraag­ gesprek met kwaliteits­ verbetering als rode draad.

Tekst Rolf Smid  Beeld Jocelyne Moreau

Een jaarverslag is een mooie gelegenheid om ook het nut van de eigen organisatie weer eens tegen het licht te houden. Wat is anno 2007 het bestaansrecht van het NCvB?

“Het agenderen van het onderwerp beroepsziekten blijft hard nodig. Er werken steeds meer mensen in dienstverlenende beroepen. Zij hebben beroepsziekten van deze tijd: psychische aandoeningen of klachten aan het bewegingsapparaat. Dit zijn nu heel omvangrijke klachtcategorieën. Natuurlijk bestaan ook de klassieke beroepsziekten nog, die vooral voorkomen in de industrie of gezondheidszorg. Denk aan beroepsastma en huidaandoeningen. Door verbetering van arbeidsomstandigheden nemen deze beroepsziekten in aantal af, maar ze zullen nooit helemaal verdwijnen. Verder is er, aan de onderkant van de arbeidsmarkt, een nieuwe en sterk groeiende risicogroep ontstaan. Hiertoe behoren flexwerkers, uitzendkrachten, illegalen en deels ook ZZP’ers. Op hun arbeids­situatie hebben we weinig zicht maar we ontvangen signalen die erop wijzen dat daar veel mis is.” “Ook moeten we alert blijven op nieuwe vormen van beroepsziekten. In de VS is bijvoorbeeld net een neurologische aandoening ontdekt, die in varkensslachterijen voorkomt. Ook nieuwe infectieziekten – zoals de vogelgriep – kunnen voor bepaalde beroepen extra risico’s meebrengen. Verder wordt uit onderzoek steeds meer bekend over de langetermijneffecten van bepaalde arbeidsrisico’s. Bijvoor-

4

Dick Spreeuwers

beeld dat langdurige blootstelling aan stress effect heeft op de gezondheid van het nageslacht. En uit de Nederlandse ‘ABCD-studie’ bleek onlangs, dat zwangere vrouwen die zijn blootgesteld aan stress meer kans hebben op een vroeggeboorte of een kind met een laag geboortegewicht. Het is onze taak om dit soort signalen onder de aandacht te brengen. Bij asbest en oplosmiddelen heeft het lang geduurd voor er goede maatregelen werden getroffen. Dat mag niet weer gebeuren.”

Tweedelijnszorg Hoe staat het in Nederland met het diagnosticeren en behandelen van beroepsziekten?

“Daar valt nog het nodige aan te verbeteren. In andere EU-landen kun je voor behandeling van een beroepsziekte aankloppen bij je verzekeraar. Bijna alle Europese landen hebben voor het diagnosticeren en behandelen speciale klinieken. Nederland loopt wat dat betreft achter. We hebben geen tweedelijnszorg voor beroepsziekten die is ingebed in de gezondheidszorg en arbodienstverlening. Hierdoor kan het in Nederland gebeuren dat iemand met beroepsastma niet goed wordt onderzocht en behandeld. Wat ook niet helpt, is dat hier de werk­gever moet betalen. Dat we inmiddels een Polikliniek Mens en Arbeid hebben, is natuurlijk een groot goed. Maar dat is wat mij betreft slechts een begin. Overigens zou de bedrijfsarts ook veel baat hebben bij goede tweedelijnszorg. Je kunt van de bedrijfsarts niet verwachten dat hij een weinig voorkomende beroepsziekte meteen weet te diagnosticeren. Daar heeft hij hulp bij nodig. Een ander voordeel is dat de bedrijfsarts wat sterker staat tegenover de werkgever: hij kan zich dan beroepen op het oordeel van een deskundige, onafhankelijke partij.” Heeft het signaleren van beroepsziekten door het NCvB ook tot verbeteringen geleid?

“Daarvan zijn meerdere voorbeelden te geven. Ons Solvent Team heeft voor de diagnostiek van de ‘schildersziekte’ (OPS) veel betekend. Het aantal patiënten neemt nu ook af. Verder hebben we bijvoorbeeld signalen afgegeven over astma in zwembaden en latexallergie, die veel voorkomt in de gezondheidszorg. Daar zijn nu maatregelen getroffen. En recent hebben we op basis van literatuurstudie geconcludeerd dat langdurig werken in nachtdiensten de kans op borstkanker verhoogt. De Gezondheidsraad heeft daarover nu een advies opgesteld. Daarnaast werken we natuurlijk mee aan de richtlijnen voor bedrijfsartsen.”

NCvB 07

Hoe kijk je aan tegen de grotere eigen verantwoordelijkheid voor werkgevers en werknemers op arbogebied?

“Het idee is mooi, maar wij zijn bang dat het voor een deel van de bedrijven niet werkt. Arbeidsomstandigheden hebben voor bedrijven nu eenmaal niet de hoogste prioriteit. Wij denken daarom dat er toch een ‘wakend oog’ nodig is.” Spreeuwers geeft om dit punt te illustreren het volgende voorbeeld. “Met overheidssubsidie heeft er enige tijd een ‘kapperspoli’ bestaan. Kapsters met eczeem werden hier behandeld. Bovendien werd er aan voorlichting gedaan, waardoor het gebruik van schadelijke stoffen verminderde. Het gevolg was ook dat het verzuim terugliep. Wat gebeurde toen de overheid zich terugtrok? De aandacht voor het onderwerp verslapte en het verzuim en het aantal beroepsziekten namen weer toe.”

Economische schade Hoe vaak komen beroepsziekten nu eigenlijk voor in Nederland?

“Tot voor kort hadden we daar geen idee van. Natuurlijk, we krijgen jaarlijks zo’n zesduizend meldingen binnen, maar we weten dat er sprake is van ondermelding. Met een groep gemotiveerde bedrijfsartsen hebben we een aantal jaren geleden een apart meldproject gedaan. Op basis daarvan hebben we geconcludeerd dat er dertigduizend beroepsziekten per jaar zijn. Toch denk ik dat het werkelijke aantal nog hoger ligt. Vooral omdat we weinig zicht hebben op wat zich aan de onderkant van de arbeidsmarkt afspeelt. Ook van het MKB hebben we overigens een minder goed beeld dan van grote bedrijven. Kleine bedrijven hebben vaak minicontracten met arbodiensten.” Is er genoeg aandacht voor beroepsziekten?

“De impact van beroepsziekten wordt nog vaak onderschat. Een paar jaar geleden bleek uit onderzoek dat er enkele duizenden mensen per jaar sterven aan beroepsziekten. Verder is ook de economische schade erg groot. De Europese Unie schat de kosten van beroepsziekten op 3,5% van het bruto nationaal product.Voor Nederland betekent dat een schade van 15 miljard euro per jaar! Dus het zou echt lonen om veel meer aan preventie te doen. Jammer genoeg ligt de nadruk in Nederland nog steeds eenzijdig op verzuimbegeleiding.”

Dick Spreeuwers

NCvB 07

“Jammer genoeg ligt de nadruk in Nederland nog steeds een­zijdig op verzuim­ begeleiding”

5

vooral praktische informatie. Verder willen alle partijen bijvoorbeeld ook op de hoogte blijven van nieuwe risico’s. Om in deze informatiebehoefte te voorzien, zijn we nieuwe, flexibele instrumenten aan het ontwikkelen. Zo gaan we opnieuw een peilstation beginnen. De betrokken bedrijfsartsen worden door ons bijgeschoold en we weten ook precies welke populatie ze bedienen. Hierdoor kunnen we veel preciezere informatie genereren dan met de landelijke database. Verder ontwikkelen we een signaleringssysteem voor nieuwe beroepsziekten. Dit systeem omvat: het melden/oppikken van een signaal, de bevestiging dat het een nieuwe beroepsziekte betreft – daar zal de Polikliniek Mens en Arbeid een belangrijke rol bij spelen – en de bekendmaking bij de betrokken partijen.” In de informatievoorziening is al een verschuiving zichtbaar. “In het verleden waren we erg gericht op artsen, arboprofessionals en de overheid. We gaan ons nu ook richten op werkgevers en werk­ nemers. We bereiden rapportages voor over risico’s en beroepsziekten van specifieke beroepsgroepen. Hoe vaak komt het voor, hoeveel kost het, wat valt eraan te doen? Kortom, we bieden concrete informatie om problemen op te lossen.”

Informatiebehoefte Kwaliteitsverbetering is het thema van dit jaarverslag. Wat heeft het NCvB daaraan gedaan?

“We hebben onder meer onderzocht wat de informatiebehoefte is van onze stakeholders: overheid, werkgevers en werknemers, artsen en arboprofessionals. Die informatiebehoefte verschilt. De overheid is gebaat bij macro-informatie. Werkgevers willen

Speurwerk Dick Spreeuwers werkte zelf als bedrijfsarts. Het opsporen van beroepsziekten kent hij daardoor uit eigen ervaring. “Het is een vorm van speurwerk,” zegt hij. “Je moet nagaan wat de blootstelling geweest kan zijn. Dat betekent goed rondkijken in het bedrijf. Je moet een diagnose kunnen stellen; dus een goede arts zijn. En als de klacht werkgerelateerd is, moet je niet alleen de cliënt goed

begeleiden maar ook het bedrijf adviseren over het verbeteren van werkprocessen. Kortom, je grijpt in op veel elementen – op individueel en op bedrijfsniveau. Dat maakt het erg boeiend. Verder heb ik ook gezien dat beroepsziekten mensenlevens kunnen ruïneren. Het voorkomen van deze menselijke ellende is voor mij een belangrijke drijfveer.”

Netwerken Hoe staat het met de kennisontwikkeling van artsen en arboprofessionals?

“Ik verwacht dat er dankzij de mogelijkheden van internet netwerken van professionals rond bepaalde kennisgebieden gaan ontstaan. Daar kunnen vragen worden gesteld, oplossingen voor problemen worden bedacht en nieuwe beroepsziekten worden gesignaleerd. Een goed voorbeeld van zo’n netwerk is het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (KIZA), waartoe wij het initiatief hebben genomen. De website www.kiza.nl wordt heel goed bezocht. Dus ik hoop dat dit initiatief navolging krijgt.”

6

Medewerkers

Werken bij het NCvB Het team van medewerkers werkt aan drie hoofdactiviteiten van het NCvB: monitoring en signalering van beroepsziekten, kennis­ verspreiding en patiëntenzorg (Polikliniek Mens en Arbeid). Hieronder vindt u alle medewerkers die in 2007 hieraan hebben gewerkt. Ook de nieuwe collega’s die in de loop van 2008 zijn gekomen staan ertussen. Dit keer een wat uitgebreider beschrijving van de werkzaamheden en aandachtsgebieden.

Drs. J.G (Jan) Bakker

M.G.M. (Tilly) Gelijsteen

Jan Bakker is klinisch arbeidsgeneeskundige / bedrijfsarts en als zodanig deels verbonden aan het NCvB, deels aan het Arbeids Dermatologisch Centrum VUmc Amsterdam. Primair behoort tot zijn aandachtsgebied arbeidsdermatologie en allergologie, naast arbeidsgebonden long- en gehooraandoeningen.

Tilly is eerste aanspreekpunt voor vragen van zowel artsen als cliënten van de Polikliniek Mens en Arbeid (PMA). Binnen de PMA heeft zij een coördinerende en organiserende functie. Zij schakelt de juiste voorziening in voor de aangemelde cliënt. Zij bewaakt de voortgang en draagt zorg voor een snelle en efficiënte afhandeling van zaken. Zij is goed op de hoogte van alle activiteiten binnen de PMA en bij de aangesloten zorgvoorzieningen. Daarom speelt zij een belangrijke rol bij de verdere ontwikkeling van de PMA voor zowel wat betreft de logistiek als het beleid.

Drs. M.M. (Marloes)   van Beurden Marloes was tot januari 2008 de datamanager van het NCvB.

Drs. I.T.J. (Ingrid) Braam Ingrid is sinds 2000 werkzaam bij het NCvB. Tot eind 2007 was Ingrid hoofd van het melding- en regi­ stratiebureau. Per januari 2008 is zij coördinator IT. In deze functie is zij verantwoordelijk voor het opstellen en het uitvoeren van het IT beleid binnen het NCvB.

Dr. T. (Teus) Brand Teus Brand is bedrijfsarts. Sinds 2000 in deeltijd werkzaam bij het NCvB en voor het overige deel werkzaam als praktiserend bedrijfsarts. Specialisatie: Reproductie en Arbeid. Tevens lid van het Solvent Team, een multidisciplinair team voor diagnostiek van CTE bij patiënten blootgesteld aan organische oplosmiddelen.

Y. (Yvonne) Bulten Yvonne is sinds 2003 de communicatiemedewerker van het NCvB. Zij is verantwoordelijk voor de ontwik­ keling en evaluatie van (nieuwe) communicatiemiddelen. Zij doet de coördinatie en redactie van de Nieuwsbrief, het jaarverslag en van de website beroepsziekten.nl Verder doet zij het beheer van de websites gehoorenarbeid.nl en mensenar­beid.nl.

Drs. G.J. (Gerda) de Groene Gerda de Groene is bedrijfsarts en sinds 1 maart 2008 werkzaam als coördinator van de Polikliniek Mens en Arbeid (PMA).

Drs. D. (Daniëlle) Janmaat Daniëlle was tot maart 2008 in dienst als neuropsycholoog bij het Solvent Team.

Prof. dr. J.M.B.V. (Vianney)   de Jong Prof. De Jong is de neuroloog van het Solvent Team. Hij verricht neurologisch onderzoek bij patiënten ter vaststelling van functiebeperkingen ten gevolge van een medische aandoening.

M. (Mirjam) Korteweg Stagiair solvent team.

Dr. P.P.F.M. (Paul) Kuijer Paul Kuijer is bewegingswetenschapper en in 2002 gepromoveerd bij de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar de effectiviteit van ergonomische interventies ter preventie

NCvB 07

van klachten aan het bewegingsapparaat bij huisvuilbeladers. Bij het NCvB is hij werkzaam als consulent arbeidsgebonden aandoeningen bewegingsapparaat en als secretaris van de commissie registratierichtlijnen.

Drs. G. (Gert) van der Laan Gert van der Laan is klinisch arbeidsgeneeskundige. Vanaf 1989 is hij betrokken bij het NCvB. Zijn expertiseterreinen zijn de beroepsneurologische aandoeningen en kanker en beroep. Hij is verantwoordelijk voor het Solvent Team project.

Drs. A.F. (Annet) Lenderink Annet Lenderink is coördinator kennisverspreiding. Doel is kennis over beroepsziekten over te dragen aan de mensen die in de praktijk werken aan beroepsziekten. In samenwerking met anderen wordt gewerkt aan nieuwe digitale kennisverspreiding via het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid en aan het Arbokennisnet, een centrale arboportal gericht op arboprofessionals.

Dr. H.F. (Henk) van der Molen Henk van der Molen is bewegingswetenschapper en gepromoveerd bij de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam op onderzoek naar de implementatie van ergonomische maatregelen in de bouw. Bij het NCvB is hij werkzaam als coördinator monitoring en signalering van beroepsziekten.

Dr. K. (Karen) Nieuwenhuijsen Karen Nieuwenhuijsen is geestelijk gezondheidkundige. Vanaf 1999 werkt zij bij het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, waar ze 3 dagen per week als postdoc onder­ zoeker op het gebied van arbeid en mentale gezondheid werkzaam is. Sinds januari 2004 werkt ze een dag per week als consulent arbeids­ gebonden psychische aandoeningen bij het NCvB.

Dr. T.M. (Teake) Pal Teake Pal is bedrijfsarts. Hij werkt sinds 2000 bij het NCvB. Hiervoor is hij jarenlang bedrijfsarts geweest voor AKZO Emmen. Hij heeft hier

onderzoek verricht naar het effect van verontreinigde luchtbevochtigingssystemen en oliemist blootstelling op de longen. Binnen het NCvB is hij medisch coördinator van de Polikliniek Mens en Arbeid. Zijn aandachtsgebieden zijn: beroepslongaandoeningen, beroepshuidaan­doeningen en toxicologie.

H.J. (Herman) Pieters Systeembeheerder.

Drs. E.W. (Erwin) Prakken Erwin is per 1 april 2008 werkzaam als datamanager binnen het registratiebureau van het NCvB. Hij beheert o.a. de databases voor het Solvent Team en voor twee peilstations, het ArbeidsDermatosen Surveillance (ADS) project en het Peilstation Arbeidsgerelateerde Longaandoeningen (PAL project). Binnen deze peilstations melden dermatologen respectievelijk longartsen / allergologen beroepsziekten die zij op hun spreekuur zien.

Drs. L. (Laura) Reisma Laura is lid van het Solvent Team, waarvoor zij neuropsychologisch onderzoek doet in het kader van diagnostische beoordeling van patiënten met een mogelijke Chronisch Toxische Encephalopathie.

Drs. M.D. (Martijn) Rhebergen Martijn is bewegingswetenschapper en sinds 1 december 2007 werkzaam als promovendus bij het NCvB / Coronel Instituut. Hij doet onderzoek naar kennisverspreiding in het project ‘Kennisnetwerken voor arbeid en gezondheid: hoe effectief komt nieuwe kennis beschikbaar voor de praktijk.’

E.M.J. (Els) de Ruijter Medewerker financiële administratie.

Drs. A. (Astrid) Schop Astrid is medewerker van het Regi­ stratiebureau. Zij zorgt ervoor dat de binnenkomende meldingsformulieren beroepsziekten goed in de database van het Nationale Melding- en Registratiesysteem terechtkomen.

NCvB 07

In dit systeem houdt zij ook de gegevens bij van (bedrijfs)artsen en arbodiensten. Wanneer u een vraag heeft over bijvoorbeeld de meldprocedure of een overzicht nodig heeft van gemelde beroepsziekten, kunt u bij haar terecht.

Dr. P.B. (Paul) Smits Paul Smits is bedrijfsarts en vanaf april 2005 werkzaam bij het NCvB en het Coronel Instituut. Zijn expertiseterrein is het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van onderwijs voor bedrijfsartsen, verzekerings­artsen en medisch studenten.

Dr. B. (Bas) Sorgdrager Bas Sorgdrager is praktizerend bedrijfsarts en is binnen het NCvB vooral betrokken bij het Expertisecentrum Gehoor en Arbeid. Daarnaast zijn zijn aandachts­gebieden allergische beroepsziekten en onderwijs.

Drs. D. (Dick) Spreeuwers Dick Spreeuwers is bedrijfsarts en sinds mei 2000 directeur van het NCvB.

Drs. H.P.J. (Harry) Stinis Harry Stinis is bedrijfsarts en sinds 2000 vier dagen per week werkzaam voor het NCvB en een dag als senior adviseur voor SZW. Specialisatie: beroepsinfectieziekten. Harry is secretaris van de WIZA (werkgroep infectieziekten bij de arbeid) en redacteur van www.kiza.nl.

A.M.M. (Letty) Tendole Letty is eerste aanspreekpunt voor vragen over het Solvent Team voor zowel artsen als patiënten. Zij regelt patiëntenafspraken met de artsen van het Solvent Team. Binnenkomende vragen op het gebied van beroepsziekten verwijst zij door naar de NCvB-arts met kennis over dit specifieke aandachtsgebied. Ook organiseert zij de Heijermanslezingen.

Drs. E. (Evelien) van Valen Evelien is lid van het Solvent Team, waarvoor zij neuropsychologisch onderzoek doet in het kader van diagnostische beoordeling van pati-

ënten met een mogelijke Chronisch Toxische Encephalopathie. Daar­naast is ze bezig met het opzetten van een wetenschappelijke studie naar het beloop van CTE. Het onderzoek zal zich richten op de gevolgen die de diagnose CTE op de langere termijn met zich mee brengt op de verschillende aspecten van het dagelijks leven.

J. (Judith) van Vliet Stagiair solvent team.

I. (Iteke) de Vries Iteke was tot januari 2008 psychologisch testassistent bij het Solvent Team.

Dr. E.M. (Ellie) Wekking Ellie Wekking is gezondheidszorgpsycholoog en neuropsycholoog. Zij werkt 1 dag per week bij het Solvent Team en is verantwoordelijk voor de neuropsychologische diagnostiek van patiënten met een vermoeden op Chronische Toxische Encephalopathie (CTE). Verder werkt zij aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Leiden bij de afdeling Klinische Neuropsychologie.

Drs. N.S. (Nicole) de Wilde Nicole was tot 1 juli 2008 als webmaster in dienst van het NCvB.

Drs. H.J. (Gonnie) Zweerman Gonnie Zweerman werkt parttime als clinical librarian bij het NCvB. Zij doet searches naar bepaalde artikelen voor en met de bedrijfsartsen van het NCvB.

Met dank aan J.B.J. (Jerzy) Gryglicki Freelance auteur.

R.J. (Ronald) Jansen Webmaster.

Drs. P. (Piet) Kroon Projectleider Polikliniek Mens en Arbeid.

Dr. A.N. (André) Weel Projectleider.

Onderwijs

7

Arbeid en gezondheid onderwezen De beroepsziektespecialisten van het NCvB leveren een aandeel aan het onderwijs over arbeid en gezondheid aan medisch studenten in het AMC en VUmc. Zo is binnen het AMC in het vierde studiejaar één week geheel gewijd aan het thema arbeid en gezondheid via hoorcolleges, practica, een weekopdracht over een depressieve patiënt en schrijft een aantal studenten een paper over een arbeids­geneeskundig onderwerp. Verder staan in het nieuwe curriculum een tweetal keuzeprojecten in het teken van arbeid en gezondheid en worden bijdragen geleverd aan het kleinschalig klinisch lijnonderwijs. Ook worden in het nieuwe curriculum tweedejaars geoefend in het afnemen van de werkanamnese voordat ze bij een arbodienst een juniorcoschap van een week lopen. In 2008 is daartoe een overeenkomst gesloten met Achmea Vitale (voortgekomen uit de arbodiensten Commit, Prevend en Achmea Arbo) waardoor het aantal plaatsen voor een dergelijk juniorcoschap aanzienlijk is uitgebreid. Co-assistenten van het VUmc krijgen tijdens een terugkomdag aan de hand van casuïstiek onderwijs over theoretische en praktische aspecten van diverse beroepsziekten. Behalve aan medisch studenten verzorgt het NCvB ook scholing over beroepsziekten in de opleiding tot bedrijfsarts van NSPOH en SBOG Nijmegen. Daarnaast wordt veel gedaan aan na- en bijscholing, zowel van bedrijfsartsen als van andere groepen. In 2007 werd naast workshops over het melden van beroepsziekten ook een eigen training gegeven rondom de nieuwe NVAB-richtlijn contacteczeem. Daarnaast worden beroepsziektespecialisten jaarlijks gevraagd voor uiteenlopende bijdragen aan nascholing; in 2007 onder meer over zintuig & werk, infectieziekten en biologische agentia, COPD, individuele gevoeligheid, huidaandoeningen en blootstelling aan toxische stoffen.

8

San Oeij

NCvB 07

“Ik wil een duidelijk advies” San Oeij is bedrijfsarts bij Arbo Unie en werkt veel voor de NS. De werknemers die hij begeleidt zijn voornamelijk machinisten en conducteurs. De machinist en conducteur zijn gezamen­ lijk verantwoordelijk voor het veilig vervoeren van reizigers. Het is de taak van Oeij om te beoordelen of deze medewerkers (nog) ‘veiligheids­ geschikt’ zijn. Meestal komt hij daar zelf wel uit. Maar bij twijfel vraagt hij advies aan de arts-deskundigen van de Polikliniek Mens en Arbeid. Die zijn door de Inspectie Verkeer en Water­ staat aangewezen om de veiligheids­ geschiktheid van spoorwegmede­­­wer­ kers te beoordelen.

Tekst Rolf Smid  Beeld Jocelyne Moreau

NCvB 07

San Oeij

9

10

San Oeij

Oeij zegt dat het inschakelen van deze artsen voor hem duidelijk meerwaarde heeft. “Ze weten wat het werk van machinisten en conducteurs inhoudt. Dus kunnen ze ook veel beter dan reguliere specialisten het aspect arbeid meenemen in de beoordeling.” Bij wat voor soort problemen schakelt hij de polikliniek nu in? “Bijvoorbeeld als er een hartafwijking te zien is op een ECG. Dan wil ik weten wat daarvan de consequenties zijn.” Het is lang niet altijd een kwestie van ja of nee. “Soms is een gehoorapparaat nodig om iemand veiligheidsgeschikt te verklaren. Of iemand moet bijvoorbeeld zijn leefstijl aanpassen in verband met afwijkingen in het bloed. Want ik streef er natuurlijk naar om mensen in functie te houden.” Zwart op wit Wat verwacht Oeij nu van de PMA? “Een duidelijk advies. Ik ben uiteindelijk verantwoordelijk voor de beoordeling. Een fout kan grote gevolgen hebben. Stel je laat een machinist onterecht weer aan het werk gaan. Misschien zit hij dan de volgende dag op een trein met chemicaliën die door een woonwijk dendert. Op zich kan ik goed met die verantwoordelijkheid leven, maar bij twijfel wil ik wel goed advies.” De volgende vraag is dan: zijn de adviezen die PMA verstrekt voor hem duidelijk genoeg? “In 75% van de gevallen wel.” Daarmee wordt ook duidelijk waar Oeij ruimte ziet voor kwaliteitsverbetering; “Ik pleit voor meer stelligheid in de advisering. De arts-deskundige is gespecialiseerd in de aandoening waarvoor ik hem raadpleeg en kent de arbeidssituatie. Dan moet het toch mogelijk zijn om een heldere uitspraak te doen.” Wat doet Oeij als het advies niet duidelijk genoeg is? “Dan bel ik de arts op en dan komen we er vaak wel uit. Maar toch werkt dat anders. Ik heb dan niets zwart op wit. En dus heb ik ook niet het gevoel dat ik volledig word ondersteund in mijn afwegingen.”

NCvB 07

Polikliniek Mens en Arbeid Aantal verwijzingen naar de PMA nov. 2005 t/m dec. 2007 Discipline

nov. 2005 (start PMA) 2007 Totaal t/m dec. 2006

Audiologie

55

90

145

Dermatologie

16

21

37

Longen

20

12

32

Psychiatrie

27

47

74

Solvent Team

99

67

166

Verwijzingen van de Nederlandse Spoorwegen Expertise

6

41

47

12

11

23

Totaal

t/m 2006: 235

2007: 289

t/m 2007: 524

De Polikliniek Mens en Arbeid is te bereiken via de website www.mensenarbeid.nl. Het telefoonnummer van de Polikliniek Mens en Arbeid is (020)  566 38 01.

Rechtstreeks Over de procedures die de PMA hanteert, is Oeij te spreken. “Het elektronisch aanmelden levert eigenlijk nooit problemen op. Het enige kritiekpuntje is dat ik voor het invoeren van naam en telefoonnummer de functie ‘knippen en plakken’ niet kan gebruiken. Verder vind ik het erg fijn dat de rekeningen rechtstreeks naar de NS gaan. Dat scheelt mij werk.” Oeij zegt ook open te staan voor feedback van de PMA. “Als mijn informatieverstrekking anders of uitgebreider moet, mogen ze dat zeker aangeven. Ik leer graag bij.”

“Misschien zit zo’n machinist de volgende dag op een trein met chemicaliën die door een woonwijk dendert”

Activiteiten

NCvB 07

11

Activiteiten NCvB-medewerkers bezoeken regelmatig lezingen, voordrachten, workshops en congressen in binnen- en buitenland. Door het NCvB worden ook veel lezingen georganiseerd. Hieronder vindt u een lijst met door het NCvB gehouden of georganiseerde presentaties, lezingen, workshops en (na)scholingsbijeenkomsten. 11 januari Dag Arbo-audiologie, Amsterdam Lezing over de arbeidgeneeskundig consulent. 25 januari International Conference on   Occupational Health in agriculture and rural areas, Napels (Italië) Lezing Occupational diseases in agriculture in The Netherlands; biological factors. 25 januari Organisatie (i.s.m. VUmc) Bijeenkomst NVAB-kring Oost-Brabant NVAB Richtlijn Contacteczeem en ADS. 31 januari NSPOH / Arbo Duo, Zaandam Lezing Beroepsziekten in de bouw. 1 februari Nascholingsdag bedrijfsartsen enerzekeringsgeneeskundigen, Drachten Voordracht Workshop COPD en werk. 3 februari Nascholing longartsen, Blankenberge (België) Plenaire lezing Indoor Air pollution. 8 februari Nascholing NSPOH defensie, Hilversum Presentatie Inleiding beroepsziekten. 8 -10 februari Congres EU-project: Promoting health for working women, Athene (Griekenland) Presentatie Case study: Company policies and protection of OSH of pregnant workers. 16 februari Dagvoorzitterschap Arbodag Hepatitisweek, Amersfoort Presentatie Kennissysteem Infectieziekten en arbeid (KIZA): het waarom en hoe.

2 maart International School of Oncology. Mesothelioma of the pleura, Brussel (België). Lezing The worldwide asbestos burden. 6 maart Voorzitterschap Conferentie: Geluid in het zwembad, een sprong in het diepe? 8 maart Jaarcongres VGMW, Utrecht Workshop Actuele arbeidsrisico’s. 13 maart Vrouwen nu, Houtigehage (Frankrijk) Voordracht Allergie en luchtwegen. 15 maart Bijeenkomst Contactgroep Chemie samen met de sectie Arbeids­ toxicologie van de NVT, Bunnik Vaststellen van private grenswaarden voor de werkplek. 15-16 maart Organisatie European Round Table Meeting Neuropsychological Aspects of the diagnostic criteria for Chronic Solvent induced   Encephalopathy, Keulen. 24 maart Bouwartsen NSPOH, Amersfoort Presentatie Beroepsziekten. 26 maart H.J. Doctorlezing voor NVAB Kring, Amsterdam Lezing Slechthorendheid in en door het werk. 27 maart Spoordokters Achmea Arbo, Utrecht Lezing Audiologie. 30 maart Organisatie Workshop AMC/  Universiteit van Manchester over registratie van beroepsziekten, Amsterdam.

5 april PAOG, Nijmegen Medisch onderzoek bij chemische belasting.

Workshop Individuele gevoeligheid voor beroepsziekten. Workshop Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten.

24 april Eurostat, Luxemburg Lezing Detection of Occupational Diseases in the Netherlands.

5 juni Invitational conference   Riskobservatory European Agency for Safety and Health (OSHA),   Brussel (België) Presentatie Establishing a European network for monitoring trends in occupational diseases and new and emerging occupational risks (MODERNET).

26 april Academie voor Schoone Kunsten, Antwerpen (België) Health effects of materials used by artists; experiences from the Safe Studio Project. 1 mei Nascholing huisartsen en bedrijfs­ artsen, Paramaribo (Suriname). 16 mei Bedrijfsartsen Achmea Arbo, Amsterdam Lezing Slechthorendheid in en door het werk. 23 mei Artsen in opleiding tot bedrijfsarts NSPOH, Amsterdam Casuïstiekonderwijs Module Risico’s in de arbeid. 25 mei Nederlandse Vereniging voor   Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde Bedrijfsgeneeskundige Dagen, Papendal

Algemene vergadering Idewe,   Leuven (België) Presentatie Beantwoorden dagelijkse vragen over infectieziekten met KIZA. 6 juni Organisatie Jubileumsymposium Tien jaar Solvent Teams:   Opgelost? Het Solvent Team project 1997-2007, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Voordracht Aanpak van oplos­ middelenproblematiek door Solvent Teams 1997-2007. 8 juni Bijeenkomst LobPol, Utrecht Presentatie Een Kennissysteem Infectieziekten en arbeid, waarom en voor wie?

Workshops beroeps­ ziekten succesvol In 2007 is er een vervolg gegeven aan de succesvolle ‘workshops beroepsziekten’. In een actieve ééndaagse workshop worden bedrijfsartsen uitgedaagd het diagnosticeren en registreren van beroepsziekten hoger op hun prioriteitenlijst te zetten. Aan de hand van concrete voorbeelden uit de eigen praktijk over overspanning, burnout, depressie, lage rugklachten en klachten van arm/schouder/nek wordt de beslissing om iets te beoordelen en te melden als werkgerelateerde aandoening besproken. Het NCvB gaat in 2008 door met deze workshops. Over het effect van (na)scholing op het gebied van beroepsziekten, bijvoorbeeld in de vorm van workshops, kunt u meer lezen in het artikel van Smits et al. in Occupational Medicine (2008), of in een artikel van Smits et al. in het Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; (15):205-407.

12

Activiteiten

NCvB 07

PAOG Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Lezing Zintuig en werk: Slecht­ horendheid in en door het werk.

18 september Bedrijfsartsen Ardyn, Zwolle Organisatie workshop beroepsziekten.

15 juni Symposium Werken met een   stemmings- en angststoornis, Universitair Medisch Centrum, Nijmegen Presentatie Richtlijnen voor werkgerelateerde stemmings- en angststoornissen.

9 oktober Organisatie Symposium Arbeids­ Dermatosen Surveillance, Utrecht Presentatie Resultaten ADS en conclusies 2007.

15 juni Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Organisatie Heijermanslezing: Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten Presentatie Verhoogde gevoeligheid voor CTE. Presentatie Individuele gevoeligheid voor huid- en longaandoeningen. 22 juni Occupational Toxicology Course, Dortmund (Duitsland) Voordracht Occupational diseases by chemical exposure. 3 juli Nascholing Surinaamse bedrijfsartsen en huisartsen, Paramaribo (Suriname) Presentatie Richtlijnen voor werkgebonden aandoeningen van het bewegingsapparaat. 22 augustus Summer School NSPOH, Otterlo Lezing Kanker door het beroep. 13-14 september Organisatie European Round Table Meeting Neuropsychological Aspects of the diagnostic criteria for Chronic Solvent induced Encephalopathy, Amsterdam. 18 september Prinsjesdagsymposium Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Lezing Klinische arbeidsgeneeskunde: Slechthorendheid in en door het werk. Voordracht Klinische arbeidsgeneeskunde in een Academisch Ziekenhuis.

Heijermanslezing Deze lezing vindt twee maal per jaar plaats in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. De opkomst is altijd goed, er komen meestal rond de   250 deel­nemers. De onderwerpen in 2007 waren, op   15 juni ‘Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten’

23 oktober 3th International Symposium on Work Ability, Hanoi (Vietnam) Presentatie Occupational diseases and elderly workers.

en op 14 december 2007 ‘Opsporing van bijwerkingen van werk’. In 2008 kwam op 20 juni ‘Beroepsziekten en de kunsten’ aan bod en op 19 december is ‘Beroepsziekten en de relatie met leeftijd’ het thema.

8 november Bedrijfsartsen Ardyn, Zwolle Lezing RSI casuïstiek.

Helpdesk

22 november Conference International Centre for Occupational Health in Framing and Rural Health, Milaan (Italië) Prevention of allergic lung diseases by new breeding techniques in agriculture.

Het NCvB heeft een goedwerkende helpdesk. Wanneer een vraag via de website binnenkomt, wordt deze binnen 48 uur beantwoord. In 2007 werden 796 vragen (2006: 777) behandeld. De helpdesk is te bereiken via de

27 november Nationaal congres veiligheid en chemie, Rotterdam Voordracht Opsporing beroepsziekten door chemische stoffen Workshop opsporing van beroepsziekten door stoffen.

website www.beroepsziekten.nl > Helpdesk.

Aantal helpdeskvragen per onderwerp 2007

Overig

12 december NSPOH, Amsterdam Lezing Beroepsziekten in de bouw.

Infectieziekten Algemeen

13 december Internationale invitational conference New and emerging risks, Amsterdam Organisatie en presentatie MODERNET.

Gehoor

14 december Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Organisatie Heijermanslezing: Opsporing van bijwerkingen van werk Presentatie Betere opsporing van nieuwe risico’s in het beroep.

Kanker

Bij diverse arbodiensten zijn presentaties en instructiebijeenkomsten gehouden in het kader van de beroepsziektemelding en -registratie en deskundigheidsbevordering.

Longen Neurologisch Bewegingsapparaat Huid

Voortplanting Psyche

0

20

40

60

80

100 120

140

NCvB 07

Henriëtte Zwanenburg

13

“Het melden van een beroeps­ziekte dient vooral het algemeen belang. Maar daarnaast houdt het mijzelf ook scherp. Het is een signaal dat er echt iets in de organisatie speelt, dat ik bij de werkgever moet aankaarten,” zegt Henriëtte Zwanenburg bedrijfs­arts van arbodienst Ardyn.

“Een beroeps­ziekte komt nooit uit de lucht vallen” Tekst Rolf Smid  Beeld Jocelyne Moreau

Zwanenburg is al enige tijd een trouwe melder van beroepsziekten. “Dat komt omdat we in de intercollegiale toetsing hebben geconstateerd dat we op dat punt tekortschoten. Ik besloot dat op te pakken.” Daarbij komt erg goed van pas dat Ardyn voor spreekuurcontacten het classificatiesysteem CAS gebruikt. “Bij het vastleggen van de diagnose moet je ook de beroepsgebondenheid aangeven. Indien de waarschijnlijkheid van een beroepsziekte hoog is – code 2 of 3 – wordt automatisch de knop voor het melden van een beroepsziekte zichtbaar. Als je daarop klikt, kom je op de NCvB-site.” Kwetsbaar Zwanenburg werkt vooral voor het onderwijs en provinciale instellingen in Groningen en Friesland. Mentale belasting en werkdruk zijn de belangrijkste problemen. Overspannenheid is dan ook de beroepsziekte die ze het vaakst tegenkomt. “Het bepalen van de beroepsgebondenheid bij overspannenheid blijft een lastige zaak. De ene persoon is nu

eenmaal veel kwetsbaarder dan de andere. Bovendien kunnen er ook problemen thuis spelen. Maar als je goed naar de verschillende factoren kijkt, dan kun je de mate van waarschijnlijkheid behoorlijk goed aangeven.” Wat doet ze als de klachten werkgerelateerd zijn? “Bij overspannenheid is een snelle klachtenreductie van belang. Daarnaast koppel ik het probleem ook terug naar de leidinggevende. Die zegt al snel dat het aan de persoon ligt of aan het privéleven. Ik vertel dan dat er bij een beroepsziekte altijd sprake is van een samenspel tussen individu en organisatie. Een beroepsziekte is een signaal dat er te laat is ingegrepen. Dus wijs ik erop dat het belangrijk is om vroege symptomen te herkennen. Sommige werknemers zijn introvert en zeggen niks, hoor ik dan. Maar ook die geven signalen af. Ze zijn al een tijd extra stil of reageren opeens erg kribbig. Overigens kunnen leidinggevenden er zelf veel aan doen dat problemen bespreekbaar worden. Door bijvoorbeeld

14

Henriëtte Zwanenburg

NCvB 07

Henriëtte Zwanenburg

NCvB 07

in het werkoverleg tegen medewerkers te zeggen: ‘Is er iets met je aan de hand – geestelijk of lichamelijk, maakt niet uit – laat het mij weten!’ Als leidinggevenden dit oppakken, merk je dat meteen aan het verzuim.” Feedback Een beroepsziekte melden kost weinig tijd. Toch is er sprake van ondermelding. Zwanenburg denkt dat dit komt omdat de relevantie voor de eigen praktijk van de bedrijfsarts niet direct duidelijk is. “Het algemeen belang staat voorop.” Gevraagd naar mogelijkheden om die relevantie te verhogen, antwoordt ze: “Het zou leuk zijn als je ook enige feedback kreeg. Bijvoorbeeld: je meldt een beroepsziekte en vervolgens krijg je een ‘therapeutisch handvat’ aangereikt: enkele aandachtspunten voor de advisering. Of dat je een beroepsziekte aanmeldt en dat er meteen wordt teruggemeld: ‘Dit is melding zoveel van deze beroepsziekte dit jaar.’ Voor elke melding krijg je dan wat kennis terug. Ik ben dol op kennis, dus dat werkt voor mij stimulerend.” De relatie tussen werk en ziekte vindt Zwanenburg erg interessant. Maar ook de andere kant van de medaille. “Ik ben geïntrigeerd door de vraag: wat houdt mensen vitaal? Ik zie oudere werknemers die nog steeds veel plezier hebben in hun werk, terwijl veel collega’s allang zijn afgehaakt. Ik vind het leuk om uit te vissen hoe dat kan.” Kan ze een tip van de sluier oplichten? “Het zijn vaak mensen die in staat zijn om altijd de krenten in de pap te zien en

15

“De logica dat iemand met een ziekte niet kan werken, bestaat in het grootste deel van de wereld niet. En terecht” handig zijn in het overwinnen van moeilijkheden. Humor helpt ook. En sommige mensen zijn nu eenmaal leuker dan anderen. Die krijgen ook meer krediet van leidinggevenden en collega’s.” “In de arbodienstverlening zie je nu ook een groeiende belangstelling voor deze beschermende factoren. Dat is denk ik de weg voor de toekomst. Ziekzijn komt daarbij ook in een ander licht te staan. Het hoeft geen belemmering te zijn om te werken. De logica dat iemand met een ziekte niet kan werken, bestaat in het grootste deel van de wereld niet. En terecht. We moeten veel meer kijken naar wat mensen wel in plaats van wat ze niet kunnen.”

Top 10 Top 10 van gemelde beroepsziekten aan het NCvB in 2007 Aandoening

%



Aantal meldingen in 2007

H620 Lawaaislechthorendheid

1788

29,9

P619

Overige aanpassingsstoornissen, surmenage

738

12,4

L684

Repetitive strain injury  –  RSI  –  van schouder bovenarm

462

7,7

L103

Chronische aspecifieke  –  lage  –  rugpijn

370

6,2

L694

Epicondylitis lateralis

236

4,0

P611

Burn out

236

4,0

D611 Contactdermatitis, contacteczeem

137

2,3

L689

Overige aandoeningen van weke delen door druk- en overbelasting

126

2,1

L601

Spondylose, artrose van wervelkolom

104

1,7

L686

Repetitive strain injury  –  RSI  –  van pols en hand

103

1,7

Totaal

4300

72,0

Resterende aandoeningen

1674

28,0

Totaal

5974

100

16

Commissies en werkgroepen

NCvB 07

Commissies en werkgroepen Samenwerking en overleg met externe partijen is van groot belang. Wie het NCvB vertegenwoordigen in diverse (internationale) werkgroepen en (wetenschappelijke) commissies leest u hieronder.

Jan Bakker Expertgroep Arbeidsdermatologie NCvB

ICOH Scientific Committee on   Neurotoxicology and   Psychophysiology

Werkgroep verzekeringsgeneeskundig protocol Lage rugklachten (Gezondheidsraad)

Werkgroep Allergische beroepsziekten

ICOH Scientific Committee on   Agriculture and rural health

Werkgroep verzekerings­ geneeskundig protocol Hartinfarct (Gezondheidsraad)

Werkgroep ArbeidsDermatosen­ Surveillance

Werkgroep Occupational Disease Statistics European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work

Werkgroep Implementatie NVABrichtlijn contacteczeem

Ingrid Braam European Occupational Diseases Statistics (EODS) Technical Party Werkgroep Health and Safety at work statistics Stuurgroep landelijk meldpunt prikaccidenten

Teus Brand Commissie Preconceptiezorg van de Gezondheidsraad NVAB Projectgroep Richtlijn   Zwangerschap – post partum

Werkgroep Eurostat European   Occupational Disease Statistics (EODS) Expert group Information Notices European List of Occupational Diseases

Annet Lenderink Werkgroep Infectieziekten en   Arbeid (WIZA)

Teake Pal Commissie Gezondheid en Beroepsmatige Blootstelling aan stoffen van de Gezondheidsraad

Werkgroep Reproductie en Arbeid

Commissie Normering Allergenen van de Gezondheidsraad

Gert van der Laan

NVAB Commissie tot toekenning van de Burger- en Zielhuispenning

Commissie Arbeidsomstandigheden Sociaal Economische Raad (onafhankelijk lid)

NVAB Commissie Richtlijnen,   Onderwijs en Wetenschap

Begeleidingscommissie Diagnostiek Beroepsziekten College voor zorgverzekeringen (CvZ)

Bestuur sectie Arbeids­toxicologie, Nederlandse Vereniging voor   Toxicologie

NVAB Commissie tot toekenning van de Burger- en Zielhuispenning

NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig   Genootschap (KAG)

NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig   Genootschap (KAG) (voorzitter) Deskundige beroepsziekten voor rechtelijke macht Redactieraad AI-bladen reeks SdU

Redactiecommissie Handboek   Bedrijfsgezondheidszorg EU Expert Group information notices on diagnosis of occupational diseases

Werkgroep verzekeringsgeneeskundig protocol COPD (VGI) Werkgroep proefdierallergie   Academisch Medisch Centrum Amsterdam Expertgroep Arbeidsdermatologie NCvB Werkgroep Infectieziekten en   Arbeid (WIZA) Werkgroep Reproductie en Arbeid Werkgroep Allergische beroepsziekten Werkgroep ArbeidsDermatosen­ Surveillance

Bas Sorgdrager NVAB Werkgroep Multidisciplinaire Richtlijn Preventie Beroeps­ slechthorendheid Werkgroep Gezondheidsraad­ commissie WIA Werkgroep Expertisecentrum   Gehoor en Arbeid

ICOH Scientific Committee Research on Health Services Research and Evaluation in Occupational Health ICOH Scientific Committee History of Occupational Medicine Federatie van Academische Centra voor Arbeid en Gezondheid   (FACAG) KNMG vertegenwoordiger bij de Union Européen des Médecines Spécialistes (UEMS), sectie   Occupational Medicine Raad van Advies Nationaal   Hepatitiscentrum Focusgroep TNO-project Arbeid in NHG Standaarden

Harry Stinis Landelijk coördinerend overleg infectieziekten (LCO/LCI) NVAB Projectgroep Richtlijn   Zwangerschap – post partum NVAB Werkgroep Richtlijn Influenza en de bedrijfsarts Werkgroep Cib/RIVM richtlijn prikaccidenten Werkgroep Infectieziekten en   Arbeid (WIZA) Werkgroep Allergische beroepsziekten Werkgroep Reproductie en Arbeid

Redactie Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde Medewerker Tijdschrift Vergoeding Personenschade

Dick Spreeuwers NVAB (secretaris) Stuurgroep   Internationale Betrekkingen (SIB) NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig   Genootschap (KAG)

Raad van Advies Stichting AAP Werkgroep Voedsel en Waren   Autoriteit: handleiding Arbo Kinderboerderijen Werkgroep richtlijnen prik­ accidenten protocol LCI Redactie brochure Hepatitis A in het werk Werkgroep opstellen Zwangerenkaart Stichting Beroepsopleiding huisarts

NCvB 07

Jaap Maas

17

Jaap Maas:

“Bij een pandemie kraakt Nederland in zijn voegen”

Tekst Rolf Smid  Beeld Jocelyne Moreau

18

Jaap Maas

NCvB 07

Over infectieziekten bestaat een schat aan informatie. Maar die informatie is niet toegesneden op de arbodienstverlening. Om dit te veranderen, is eind 2006 het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (KIZA) opgericht. De site slaat aan en heeft nu zo’n vierduizend hits per week. Jaap Maas, redacteur van KIZA, denkt dat de site profiteert van de groeiende aandacht voor infectieziekten. “Ziekten als vogelgriep en SARS hebben het onderwerp in het brandpunt van de belangstelling gebracht. Daar komt bij dat de risico’s toenemen door groei van handel en reisverkeer, bevolkingsdruk en opwarming van het klimaat. Ook voor infectieziekten is de wereld een ‘global village’ geworden.” Jaap Maas is gepromoveerd op Hiv en Aids bij de bekende Aids-onderzoeker Coutinho. Bij Arbo Unie werkt hij nu als senior expert met als aandachtsgebied infectieziekten. Wat is er zo boeiend aan het onderwerp? “Het zijn vaak hele dynamische processen, waarbij een interactie plaatsvindt tussen de natuur en het menselijk handelen. Aids is een goed voorbeeld. Daarvan denken we nu dat het virus al eeuwenlang bestond onder apen in de jungle. Maar door ontbossing en het oprukken van de mens is het zich opeens verder gaan ontwikkelen. Iets soortgelijks geldt voor de vogelgriep. Dat is in wezen een onschuldige aandoening. Een kip draagt het virus altijd bij zich. Door de bevolkingsdruk in Azië en het feit dat allerlei dieren op het erf door elkaar lopen en mens en dier dicht op elkaar zitten, zou het virus zich kunnen mengen met het menselijk griepvirus. Hieruit zou dan een nieuw virus kunnen ontstaan waar mensen geen afweer tegen hebben.”

Referentiebaken Maas is sinds vorig jaar betrokken bij KIZA als redacteur. Het redacteurschap bevalt hem goed. Samen met Harry Stinis, André Weel, Boyd Berends en Annet Lenderink vormt hij een gedreven redactie. “We vertalen de informatie die over infectieziekten voorhanden is naar de bedrijfsgeneeskunde. Dit is tot nu toe nauwelijks gebeurd. Dus zijn we eerst met de grote items begonnen, zoals hepatitis en Hiv. Nu wordt het steeds meer maatwerk en beginnen we ook aan de complexe onderwerpen. Zo maak ik op het moment een ar-

tikel over MRSA, de ziekenhuisbacterie. Daar bestaan nog weinig harde onderzoeksgegevens over. Toch probeer je uit flarden kennis dan een verhaal te maken dat iets zinnigs zegt over preventie en besmettingsrisico’s. Later moet die kennis dan weer worden geactualiseerd op basis van nieuw onderzoek.”

Hepatitis Op welke manieren kunnen bedrijfsartsen profiteren van de verzamelde kennis? “Daarbij kun je denken aan de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie. In een RIE wordt vaak niet gekeken naar biologische agentia. Neem een afdeling voor pasgeborenen in een ziekenhuis. Daar het vaccin tegen kinkhoest minder goed blijkt te werken dan gedacht, zou een arts of verpleegkundige zeer jonge patiëntjes kunnen besmetten, bijvoorbeeld couveusekinderen. Moeten deze medewerkers worden gevaccineerd tegen kinkhoest? En welke andere voorzorgsmaatregelen kunnen er worden getroffen? De individuele bedrijfsarts weet dat vaak niet. Voor dit soort vraagstukken willen wij een referentiebaken zijn. Dan hoeft niet iedere bedrijfsarts zelf het wiel uit te vinden.” Hoe bestaande kennis wordt vertaald naar een concrete werksituatie, illustreert Maas aan de hand van hepatitis A. “We weten dat hepatitis A via poep wordt overgebracht en dat kinderen van migranten relatief vaak besmet zijn. De discussie was toen: moet je medewerkers van kinderdagverblijven vaccineren? Op grond van de literatuur hebben we

19

Jaap Maas

NCvB 07

onderwerpen blijven liggen. Met een ruimere, structurele financiering kun je van blijvende betekenis worden. Denk aan de arbocatalogi die branches gaan maken; daar kunnen we een belangrijke rol in spelen. En je kunt mensen gaan betalen voor het

gezegd: ja, goed werkgeverschap vereist dat je dat aanbiedt. En we hopen dan ook dat de bedrijfsarts dat bij de werkgever aankaart.” Op de site staat ook het laatste nieuws over mogelijke risico’s in de werksituatie. “We zijn geabonneerd op internationale signaleringssystemen. Daar halen we veel informatie uit. Zo bleek onlangs dat 30% van de varkens is besmet met MRSA. Op de site waarschuwen we daar dan voor.”

Financiering De toegenomen status van de site blijkt niet alleen uit de hoge bezoekersaantallen. “Het RIVM vraagt ons ook steeds vaker om expertise over werk in te brengen. Ik schrijf nu een stuk over ‘werken met Hiv’. De aanbevelingen zal het RIVM ook in het eigen informatiesysteem opnemen. Ik verwacht dat we op het gebied van infectieziekten elkaar steeds vaker zullen aanvullen.” Toch blijft er nog genoeg te wensen over. “De financiering is eigenlijk veel te krap. Mijn bijdrage aan KIZA wordt betaald door de Arbo Unie; het gaat slechts om enkele uren per week. Het NCvB betaalt de overige redactieleden, maar ook hun tijd is beperkt. Dus doen we veel in onze vrije tijd. We lopen nu echt tegen fysieke grenzen aan. Als je ervoor kiest om een bepaald onderwerp uit te diepen, dan weet je dat daardoor allerlei andere

“Het is zorg­wekkend dat de bedrijfsarts geen rol is toe­ bedeeld bij een pandemie. 40% van de griep­besmet­ tingen vindt plaats op het werk of op school.”

KIZA in cijfers Aantal bezoekers aan kiza.nl vanaf de start eind 2006

Aantal unieke bezoekers

5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1

4



2006

7

10

13

16

19

22

25

28

Weken 2007

2008

31

34

37

40

43

46

49

52

20

Jaap Maas

NCvB 07

schrijven van een artikel, het onderhouden van de site, het bijhouden van de literatuur.”

Publicaties

Verder hoopt Maas dat de site uiteindelijk ook gevoed gaat worden door bijdragen van gebruikers. Op die manier zou KIZA zich echt ontwikkelen tot een ‘internetcommunity’. De eerste aanzet in die richting is overigens al gegeven. Aan KIZA gelieerd is het internetforum Werkgroep infectieziekten en arbeid (WIZA). Hier bespreken bedrijfsartsen en andere deskundigen problemen en geven elkaar raad. “Het zijn vaak geanimeerde discussies. Laatst nog over Hiv-positieve tandartsen. Hoe ga je daar­ mee om? Niks aan doen, zegt de één, want het risico is heel klein. Wel maatregelen treffen, zegt de ander, want er is toch een zeker risico.”

Dit is de lijst met alle NCvBpublicaties van 2007. Op onze website (www.beroepsziekten. nl) > NCvB > publicaties > 2007 vindt u bij sommige publicaties een link naar het artikel. Bijvoorbeeld bij alle ‘Berichten uit het NCvB’ in het Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde.

Pandemie Het meest spectaculaire en huiveringwekkende onderwerp bewaren we tot het eind van het gesprek: de influenzapandemie. Dat die ooit komt is zeker, de vraag is alleen wanneer. Maas heeft zich uitgebreid in het onderwerp verdiept. “Bij een pandemie kraakt Nederland in zijn voegen. Naar verwachting wordt 30-50% van de mensen ziek. Ziekenhuizen raken overbelast. Veel bedrijven komen stil te staan, omdat mensen massaal thuisblijven. Het openbaar vervoer wordt uit angst nauwelijks meer gebruikt. Ouders houden hun kinderen thuis van school.” De overheid heeft voor zo’n uitbraak draaiboeken klaarliggen. Het verbazingwekkende is dat huisartsen en GGD’en hierin nadrukkelijk een rol hebben, maar arbodiensten en bedrijfsartsen niet of nauwelijks. Maas vindt dat erg zorgwekkend: “Ongeveer 40% van de griepbesmettingen vindt plaats op het werk of de school. Dat is meer dan in het gezin! Als een pandemie zich voordoet, dan komt die hoe dan ook op het bord van de bedrijfsarts terecht. Bedrijven zullen van hun bedrijfsartsen willen weten welke maatregelen ze moeten treffen om besmettingen te voorkomen en hoe ze het bedrijf toch draaiende kunnen houden. Verder moet een bedrijfsarts ook nu al kunnen adviseren over preventie. Je kunt bijvoorbeeld vastleggen dat je bij een pandemie niet meer samen in de kantine eet en dat medewerkers zo veel mogelijk thuis werken. Arbodiensten en bedrijfsartsen geen plaats geven in de draaiboeken, betekent dat je in de dijk een gat laat zitten.”

Bakker JG. Reactie op NVABrichtlijn ‘Contacteczeem: preventie, behandeling en begeleiding door de bedrijfsarts’. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(3): 128-129. Bakker JG, Lenderink AF. Berichten uit het NCVB. Beroepsziektemelding staat en valt met de diagnose. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(10): 475-476. Brand T. Berichten uit het NCVB. Voortplanting en werk : relevante ontwikkelingen voor de praktijk. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(7): 329. Dijk J van, Govaarts J, Voumard PA. Vocational rehabilitation of locomotive engineers with ischaemic heart disease. Occupational medicine 2007; 57(2): 131-136. Geilenkirchen MT, Beek DD van, Kuijer PPFM, Nieuwenhuijsen K. Aspecifieke lage rugklachten en depressie als beroepsziekten : onderrapportage gerapporteerd! Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(7): 293-301. Han-De Groot M, Kuijer P, FringsDresen M. Berichten uit het NCVB. Artrose van de knie als beroepsziekte. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(8): 376-377. Houben R, Sorgdrager B, Dreschler WA. Lawaaibelasting en auditief functioneren van machinisten. Amsterdam: Expertisecentrum Gehoor & Arbeid, 2007; Rapportnummer: G&A 07-01. Een onderzoek in opdracht van de Nederlandse Spoorwegen.

Publicaties

NCvB 07

Kuijer PPFM, Molen HF van der, Frings-Dresen MHW. Werkgerelateerde diagnostiek en ergonomische maatregelen bij schouderklachten, aspecifieke lage rugklachten en gonartrose. Nederlands tijdschrift voor fysiotherapie 2007; 117(6): 192-198.

Laan G van der, Lenderink A,   Wekking E. (eindred.). Opgelost? : Tien jaar Solvent Team ervaring.   Amsterdam: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, 2007.

Kuiper JI, Burdorf A, Frings-Dresen MHW, Kuijer PPFM, Lötters F, Spreeuwers D, Miedema HS. Criteria for determining the workrelatedness of Nonspecific low-back pain. Amsterdam: Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC, 2004 [2007].

Nauta N, Sorgdrager B. Slechthorendheid en werk. Huisarts en wetenschap 2007; 50(2): 72-74.

Laan G van der. Asbestgerelateerde ziekten in Duitsland. IAS Nieuwsbrief 2007; (10) http://www.asbestslachtoffers.nl// Nieuwsbrief_10_augustus_2.html Laan G van der. Berichten uit het NCVB. Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten? : Domme pech of plausibele verklaring? Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(1): 40-41.

NCvB. Berichten uit het NCVB. Nieuwe registratierichtlijnen voor aandoeningen aan de onderste ledematen. Tijdschrift voor bedrijfsen verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(8): 377. NCvB. Jaarverslag ’06. Amsterdam: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, 2007.

Laan G van der. ‘Inverse Care Law’. Arbo : vakblad over arbeidsomstandigheden. 2007; (5): 17.

NCvB ; Beurden MM van, Braam ITJ, Laan G van der, Lenderink AF, Pal TM, Spreeuwers D. Rapport Verbetering monitoring beroepsziekten. Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, 2007 [intern rapport]. In opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Laan G van der. Mesothelioom rond Goor en ver daarbuiten : het asbestdrama ontvouwt zich verder. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2007; 151(44) 2422-2425.

Nieuwenhuijsen K. Berichten uit het NCVB. Beroepsgebonden psychotische stoornis. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(9): 425-426.

Laan G van der. Solvent Teams blijven nodig. Tien jaar diagnostiek en begeleiding OPS-patiënten. Arbo : vakblad over arbeidsomstandig­ heden 2007; (6): 32-35.

Nieuwenhuijsen K. Zero tolerance werkt : Indammen agressie cliënten zorginstellingen. Arbo : vakblad over arbeidsomstandigheden 2007; (11): 16-18.

Laan G van der. Werken in de toekomst. Arbo : vakblad over arbeidsomstandigheden 2007; (6): 41. Recensie van het boek ‘De toekomst werkt. Mens en bedrijf in 2020’ van Genabeek, Grundeman en Wevers (red.).

Pal T. Berichten uit het NCVB. Nanopartikels : technologische kansen, gezondheidskundige bedreigingen. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(2): 90-91.

Laan G van der. De zieke als lastpak. Arbo : vakblad over arbeidsomstandigheden 2007; (12): 19.

Schaafsma F, Smits P. Berichten uit het NCVB. (Online) hulpmiddelen bij een moeilijke casus. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(6): 279-281.

Smits PBA, Pal TM, Lenderink AF. Werkgerelateerde aandoeningen : een uitdaging voor bedrijfsartsen. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(9): 405-407. Sorgdrager B. Beoordeling beroepsgebondenheid van de gezondheidsschade. Tijdschrift voor vergoeding personenschade 2007; (2): 50-53. Sorgdrager B. Berichten uit het NCVB. Blijft slechthorendheid een veelvoorkomende beroepsziekte? Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(5): 234-235. Sorgdrager B. Een vermoede   beroepsziekte. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekerings­ geneeskunde 2007; 15(5): 228. Sorgdrager B. Kan een slechthorende zwemonderwijzer zijn werk nog blijven doen? Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(6): 266-267. Sorgdrager B. Longkanker en asbest, hoe zit het met de rol van roken van sigaretten? Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(2): 88-89. Spreeuwers D. Berichten uit het NCVB. Kijken bij de buren…. . Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(4): 187. Spreeuwers D. Kennis is macht…. . Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(3): 107. Spreeuwers D, Boer AGEM de, Verbeek JHAM, Beurden MM van, Dijk FJH van. Diagnosing and reporting of occupational diseases : a quality improvement study. Occupational Medicine, accepted. Spreeuwers D, Pal T, Laan G van der (red.) ; Lenderink A (eindred.). Signaleringsrapport Beroepsziekten ’07. Amsterdam: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, 2007.

21

Stinis HPJ. Arbeidshygiënist en bedrijfsarts : Natuurlijke vrienden tegen een natuurlijke vijand! Nieuwsbrief / Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne 2007; (3): 9-13. Stinis HPJ. Berichten uit het NCVB. KIZA als hulpmiddel voor arboprofessional. Tijdschrift voor bedrijfsen verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(3): 140-141. Stinis HPJ. KIZA : Moge het kennisvirus u besmetten. Nieuwsbrief / Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne 2007; (3): 21-27. Stinis H. Zoonoses and occupational health and safety regulations. In: Zoonoses and zoonotic agents in humans, food, animals and feed in the Netherlands 2003-2006. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ; Den Haag: Voedsel en Waren Autoriteit, 2007; RIVM-rapportnummer: 330152001. http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/330152001.pdf Varekamp I, Spreeuwers D, Dijk F van. Een mozaïek van deskundigheid : Werken met een chronische ziekte vereist inzet meerdere disciplines. Medisch contact 2007; 62(5): 212-215. Vigeveno RM, Kremer LCM, Smits PBA. Werkeloosheid als laat gevolg van kinderkanker. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(10): 446.