Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Jaarverslag 06

Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Jaarverslag ’06 Netherlands Center for Occupational Diseases Annual report

WHO Collaborating Center in Occupational Health Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Divisie Klinische Methoden en Public Health Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam

Bestuur NCvB NCvB Board Prof. dr. E. Schadé voorzitter divisie Klinische Methoden en Public Health van het AMC MD, PhD, chairman division of Clinical Methods and Public Health, Academic Medical Center Amsterdam Prof. dr. F.J.H. van Dijk hoofd Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid van het AMC MD, PhD, head Coronel Institute of Occupational Health, Academic Medical Center Amsterdam Drs. A.C. van Esterik directeur bedrijfsvoering divisie Klinische Methoden en Public Health van het AMC MA, managing director operational management division of Clinical Methods and Public Health, Academic Medical Center Amsterdam

Beleidsteam NCvB NCvB Policy Team Dick Spreeuwers directeur / bedrijfsarts managing director / occupational physician Gert van der Laan hoofd Solvent Team / klinisch arbeidsgeneeskundige head of the Solvent Team / clinical occupational physician Teake Pal medisch coördinator Polikliniek Mens en Arbeid / bedrijfsarts medical co-ordinator of the People and Work Outpatient Clinic / occupational physician Ingrid Braam hoofd registratiebureau head of the Registration Bureau Annet Lenderink hoofd kenniscentrum head of the Knowledge Center

Inhoud Contents 5 Inleiding 4 Introduction 7 Melding en registratie 6 Notification and Registration 17 Kennisverspreiding 15 Dissemination of Knowledge 23 Alerts Signaleringsrapport Beroepsziekten 2006 22 Alerts in Alert Report on Occupational Diseases 2006 35 Klinische Arbeids­geneeskunde 34 Clinical Occupational Medicine Bijlagen Appendices 42

Medewerkers NCvB NCvB staff

43

Commissies en werkgroepen Committees and working parties

44

Presentaties en lezingen Presentations and Lectures

45

Werk- en congresbezoeken en (mede)organisatie Working visits and Conference visits and organization

47

NCvB publicaties 2006 NCvB publications 2006

Introduction The subject of occupational diseases is always relevant: a colleague with a burnout receives compensation; Poles come to the Netherlands to perform cheap labor and are quietly sent home after an accident or injury. Dutch employees experience more and more aggression and violence in the workplace. Of course, this image is not complete until we also look at the positive developments. Many branches of industry have improved their working conditions through occupational health agreements. Various companies have taken measures to counter the increasing violence and aggression. All sorts of initiatives have been launched to disseminate and utilize information about occupational health more effectively, such as the ‘Arboportaal’ (Occupational Health Portal) that the government plans to start in 2007. The NCvB wishes to contribute to prevention and quality care in relation to occupational diseases and to the distribution of information on this subject. To provide quality healthcare, in November 2005 we launched the People and Work Outpatient Clinic, in which the NCvB works together with various clinical departments of the Amsterdam Academic Medical Center (AMC) and the Medical Center of the Vrije Universiteit of Amsterdam (VUmc). To be able to continue to contribute to prevention and information dissemination, the NCvB evaluated the registration of occupational diseases, as well as its role as an information center. We came to the conclusion that a number of matters should be organized differently and more effectively. The NCvB has been registering occupational diseases for 10 years now, creating many preventive impulses. However, we would like to improve the link between registration and prevention, and this requires improving the reliability of the data. We would also like to be able to track down new risks quickly and provide information about them to employers, employees and occupational health service professionals. This means that we will have to reform and improve our set of tools for monitoring and identifying occupational diseases in 2007. The NCvB believes that a supervisory organization is necessary to identify new risks and complex occupational health problems and to develop and implement new preventive techniques, with close connections to the field. Such an organization is also necessary for the NCvB to perform its monitoring duties. This supervisory organization could be set up by forming thematic expert panels. The NCvB and the Coronel Institute have already initiated the organization of such panels, for example the Occupationrelated Allergies Working Group, the Expertise Center for Hearing and Work, the Infectious Diseases and Work Working Group, the Repro and Work Working Group, and the Psychology and Work Initiative. The NCvB has high ambitions. In the current report, you can read how we have realized our ambitions in 2006, as well as what our plans and initiatives are for 2007. The theme of this annual report is: the NCvB as information network. The diverse information channels and the various methods for information dissemination will be illustrated through a case study. Should you have any questions about this annual report, please contact the NCvB at +31 (0)20-566 53 87 or [email protected], or through our website www.beroepsziekten.nl. Dick Spreeuwers, managing director



Inleiding Het onderwerp beroepsziekten blijft actueel: een medewerker met burnout krijgt een schadeclaim toegewezen, Polen werken als tweederangs arbeiders in ons land en worden na een ongeval of met een beroepsziekte stilletjes weggevoerd. Werknemers in Nederland ervaren steeds meer agressie en geweld in hun werksituatie. Natuurlijk is dit beeld niet compleet als we niet ook de goede ontwikkelingen weergeven. In diverse branches zijn door de arboconvenanten de werkomstandigheden verbeterd. In veel bedrijven wordt actie ondernomen tegen toenemende agressie en toenemend geweld. Er zijn allerlei initiatieven om kennis over arbeid en gezondheid beter te verspreiden en te benutten, bijvoorbeeld het Arbo­ portaal dat de overheid in 2007 zal lanceren. Het NCvB wil een bijdrage leveren aan preventie van en goede zorg voor beroepsziekten en de verspreiding van kennis over beroepsziekten. Voor de goede zorg hebben wij in november 2005 de Polikliniek Mens en Arbeid gelanceerd, waarin het NCvB samenwerkt met diverse klinische afdelingen van het AMC en het VUmc. Om een bijdrage te kunnen blijven leveren aan preventie en kennisverspreiding heeft het NCvB in 2006 de registratie van beroepsziekten en zijn rol als kenniscentrum geëvalueerd. De conclusie is dat een aantal zaken anders en beter moeten.

NCvB 2006 

Het NCvB registreert inmiddels 10 jaar beroepsziekten en dat heeft veel preventieve impulsen gegeven. We willen echter de registratie nog meer verbinden met preventie en dat vraagt ook om verbetering van de betrouwbaarheid van de gegevens. Ook willen we nieuwe risico’s snel op het spoor kunnen komen en informatie hierover verspreiden naar werkgevers, werknemers en arboprofessionals. Dat betekent dat we ons ‘instrumentarium’ voor monitoring en signalering van beroepsziekten in 2007 gaan hervormen en verbeteren.

In Nederland is een arbokennisinfrastructuur in ontwikkeling. Allerlei meer of minder succesvolle experimenten ten aanzien van een ­kennisinfrastructuur zijn de afgelopen jaren uitgevoerd en de verschillende actoren (overheid, universiteiten, beroepsgroepen, kennisinstituten, sociale partners, arbodiensten) zijn op zoek naar hun positie in de zich ontwikkelende arbokennisinfrastructuur. De overheid (ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, SZW) neemt zelf een regierol in het Arboportaal, maar tegelijkertijd is de leidende gedachte in het huidige beleid dat sociale partners een belangrijke verantwoordelijkheid hebben. Het NCvB is van mening dat een topstructuur nodig is voor het signaleren van nieuwe risico’s, complexe arboproblematiek en de ontwikkeling en implementatie van nieuwe preventieve technieken, met een goede verbinding naar het veld. Voor het NCvB is een dergelijke structuur ook essentieel voor de uitvoering van de signaleringstaak. Deze topstructuur zal vorm krijgen door het inrichten van thematische expertgroepen. Aanzetten voor dergelijke expertgroepen bestaan al bij het NCvB en het Coronel Instituut (zoals de Werkgroep Allergische Beroepsziekten, het Expertisecentrum Gehoor en Arbeid, de Werkgroep Infectieziekten en Arbeid, de Werkgroep Repro en Arbeid en het Initiatief Psychisch en Werk). De ambities van het NCvB zijn hoog. In het huidige verslag kunt u lezen hoe wij onze ambities gerealiseerd hebben in 2006. Ook leest u over onze plannen en initiatieven voor 2007. Het thema van dit jaarverslag is het NCvB als kennisnetwerk. Middels een casus worden de diverse kennisstromen en de verschillende manieren van kennisoverdracht inzichtelijk gemaakt. Mocht u vragen hebben over dit jaarverslag dan nodigen wij u uit contact op te nemen met het NCvB, tel: (020) 566 53 87, e-mail: [email protected]. of via onze website www.beroepsziekten.nl. Dick Spreeuwers, directeur

Notification and Registration In order to form an accurate picture of the incidence and dissemination of occupational diseases in the Netherlands, the NCvB carries out a number of registrations. The most extensive of these registrations is the National Registration of Occupational Diseases. As this registration does not provide all of the necessary information, there are also a number of supplementary surveillance projects. These surveillance projects provide specific information about work-related skin and lung diseases. An important problem in occupational disease registration is that due to problems such as underreporting no representative data on occupational diseases in the Netherlands can be obtained. At the request of the Ministry of Social Affairs and Employment, we therefore began work in 2006 on drawing up an advisory note to improve occupational disease monitoring. In the context of this advisory program, a number of interested parties, such as government, employers’ and employees’ organizations and occupational health service professionals, were interviewed concerning the data necessary to draw up preventive policy regarding occupational diseases. Subsequently, a number of national and international experts in the field of registration were asked how this information should be gathered and registered. The researchers then consulted the relevant literature to obtain additional information about occupational disease registration. In early 2007, this report resulted in an advisory note that will be discussed and then presented to the Ministry of Social Affairs and Employment. The results will also influence the NCvB’s registration systems in 2007. For instance, in 2007 we will start to create a new registration system for new risks of occupational diseases. National Notification and Registration System Occupational health services and physicians are required to report (suspected) occupational diseases. Occupational health services have been subject to this requirement since 1999; since July 2005 this has also applied to occupational physicians. This notification is required by the Occupational Health and Safety Act. The most important goal of the National Registration System is to collect information in order to formulate sound policies for the prevention of occupational diseases. In 2001, it was determined that within 5 years, the NCvB should receive around 95% of all occupational disease notifications electronically. This goal was met in 2006. Only 5% of the notifications are still sent via paper mail. A large portion of the notifications in 2006 were sent directly by Arbouw. Further analysis shows that during the past three years, fewer physicians sent notifications, while the average number of notifications per physician has remained stable. Table 2 illustrates this decline in notifications. The notifications sent by Arbouw were not included, as the reporting physician is not known in these cases.

Tabel 1 – Aantal meldingen beroepsziekten aan het NCvB verdeeld naar herkomst Table 1 – Number of notifications of occupational diseases to the NCvB, by origin

In 2006, an extra question was added to the electronic notification form for occupational diseases. This question allows the reporting physician to indicate the seriousness of the occupational diseases reported. This information provides more insight into the consequences of the occupational diseases reported.



Melding en registratie Om een goed beeld te kunnen krijgen van het voorkomen en de spreiding van beroepsziekten in Nederland wordt er binnen het NCvB een aantal registraties gevoerd. De meest omvangrijke registratie is de Nationale registratie van Beroepsziekten. Omdat uit deze registratie niet alle benodigde informatie verkregen kan worden lopen er ook nog een aantal peilstations. Uit deze peilstations wordt specifieke informatie gehaald over beroepsgebonden huiden longaandoeningen. Een belangrijk probleem binnen de registratie van beroepsziekten is dat er door onder andere onderrapportage geen representatieve gegevens over beroepsziekten in Nederland verkregen kunnen worden. Daarom is in 2006 in opdracht van het ministerie van SZW begonnen met het opstellen van een advies om de monitoring van beroepsziekten te verbeteren. In het kader van dit adviestraject is



2002

2003

2004

2005

2006

Meldingen direct via bedrijfsartsen aan het NCvB Notification by occupational physicians directly to the NCvB

3796

4654

4487

3817

3136

Meldingen via Arbouw Notification via Arbouw

1539

1319

1301

1923

2344 

Totaal Total

5335

NCvB 2006 

5973

5788

5740

5480

aan een aantal stakeholders (overheid, werkgevers-, werknemersorganisaties en arboprofessionals) middels een uitgebreid interview gevraagd naar de gegevens die nodig zijn voor preventief beleid van beroepsziekten. Vervolgens is aan een aantal nationale en internationale experts op het gebied van registraties voorgelegd hoe die informatie dan verzameld en geregistreerd moet worden. In een literatuuronderzoek is vervolgens gekeken naar aanvullende informatie over de registratie van bepaalde beroepsziekten. Dit rapport resulteerde begin 2007 in een advies dat zal worden besproken en voorgelegd aan het ministerie van SZW. De resultaten ervan zullen in 2007 invloed hebben op de registratiesystemen van het NCvB. Zo zal in 2007 begonnen worden met het opstellen van een registratiesysteem om nieuwe risico’s die kunnen leiden tot beroepsziekten te kunnen registreren. Nationale melding en registratie van beroepsziekten Het melden van (vermoede) beroepsziekten is zowel voor arbodiensten als voor bedrijfsartsen verplicht. Voor arbodiensten geldt deze verplichting al vanaf 1999. Sinds juli 2005 zijn ook individuele bedrijfsartsen verplicht tot melden. Deze meldingsplicht is geregeld in de Arbowet. Belangrijkste doel van de Nationale registratie is informatie verzamelen om tot goede beleidsinformatie ten behoeve van de preventie van beroepsziekten te komen. In 2001 is de doelstelling geformuleerd dat binnen 5 jaar ongeveer 95% van alle beroepsziektemeldingen elektronisch binnen moet komen bij het NCvB. In 2006 komt 95% elektronisch binnen, terwijl nog maar 5% via papier binnenkomt. Een belangrijk gedeelte van de meldingen voor 2006 wordt rechtstreeks aangeleverd via Arbouw. Uit verdere analyses blijkt dat het de afgelopen 3 jaar de trend

It is not possible to determine the seriousness of the diseases reported by Arbouw, as this organization does not include information about the seriousness of the disease reported. The notifications that do mention the seriousness of the disease show that most of the diseases reported result in employee sick leave of 1 to 3 months. European Occupational Diseases Statistics (EODS) Each year, the NCvB provides data regarding occupational diseases in the Netherlands to the Eurostat project ‘European Occupational Diseases Statistics’ (EODS). The goal of this project is to harmonize data on occupational disease registrations in Europe in order to produce statistics that are comparable at the European level. In 2006, the NCvB received a subsidy from Eurostat to further improve the quality of the registration of occupational diseases. As there was no data available on the seriousness of the occupational diseases reported in the Netherlands, we decided to add a question regarding the seriousness of the disease to the electronic notification form. With this information, occupational disease notifications in Europe can be compared more easily. Per 1 January 2008, another code list will be used for economic activity in the various European statistics. In order to maintain the comparability of the statistics, the NCvB will also adopt the new coding per 1 January 2008. We will submit a subsidy application for this to Eurostat in 2007. Registration of Occupational Diseases and Industrial Accidents on the Antilles, Aruba and in Suriname In October 2004, we began registering industrial accidents and occupational diseases in the Netherlands Antilles, Aruba and Suriname at the request of occupational physicians there. Approximately 31 physicians participated in this project. Each year, the Municipal Health Department of Curaçao analyses the notifications received by the NCvB. The results of this analysis were then presented to all participants during a local continuing education meeting in 2006. In 2006, we submitted an application to USONA for a follow-up project for notification and registration of occupational diseases. The project’s goals are: • Creating awareness of the importance of prevention of work-related diseases and accidents among the target groups (employers, employees, insurance companies, government) • Organizing a test structure for effective interventions in the case of work-related complaints and disorders • Promoting a safe and healthy workplace

Tabel 2 – Het aantal meldende artsen per jaar* Table 2 – Number of reporting physicians per year*

Work-related Dermatosis Surveillance In 2000 we set up the Work-related Dermatosis Surveillance (ADS) surveillance project in co-operation with the NECOD. As work-related skin diseases rarely cause absenteeism among employees, these diseases are not often reported to occupational physicians. We therefore decided to have dermatologists register all work-related skin diseases. A group of 25 Dutch dermatologists have been reporting work-



geweest is dat er steeds minder artsen zijn gaan melden, terwijl het gemiddeld aantal meldingen per arts ongeveer gelijk blijft. In tabel 2 is deze daling duidelijk te zien. Omdat van de beroepsziektemeldingen van Arbouw de arts die de melding gedaan heeft niet bekend is, zijn deze meldingen hier buiten beschouwing gelaten. In 2006 is er aan het elektronisch meldingsformulier beroepsziekten een extra vraag toegevoegd. Met deze vraag kan de ernst van de gemelde beroepsziekten aangegeven worden door de meldende bedrijfsarts. Deze informatie geeft meer inzicht in de gevolgen van de gemelde beroepsziekten. Het is voor de meldingen die via Arbouw binnenkomen niet mogelijk om een uitspraak te doen over de ernst van de gemelde aandoening. Van de meldingen waarbij wel informatie is over de ernst blijkt dat het grootste gedeelte van de aandoeningen leidt tot een verzuim van 1 tot 3 maanden. European Occupational Diseases Statistics Het NCvB levert elk jaar gegevens over beroepsziekten in Nederland voor het Eurostat project ‘European Occupational Diseases Statistics’ (EODS). Het doel van dit project is het harmoniseren van



2002

2003

2004

2005

2006

Aantal meldende artsen Number of reporting physicians

804

843

795

683

605

Gemiddeld aantal meldingen per meldende arts Average notifications per physician

4,7

5,5

5,6

5,6

5,1

Standaard deviatie Standard deviation

7,2

12,1

12,1

9

7,3

* Omdat van de meldingen die via Arbouw binnengekomen zijn de arts niet bekend is zijn in bovenstaande tabel deze meldingen niet meegenomen The notifications sent by Arbouw were not included in this table, as the reporting physicians are not known in these cases

NCvB 2006 

gegevens over beroepsziekteregistraties in Europa om zo op Europees niveau vergelijkbare statistieken te krijgen. In 2006 heeft het NCvB subsidie gekregen vanuit Eurostat om de kwaliteit van registratie van beroepsziekten verder te verbeteren. Omdat er in Nederland nog geen informatie voorhanden was over de ernst van de gemelde beroepsziekten is gekozen om een extra vraag over de ernst van de gemelde aandoening toe te voegen aan het elektronische meldingsformulier. Met deze informatie kunnen de beroepsziektemeldingen binnen Europa beter met elkaar vergeleken worden. Per 1 januari 2008 wordt er binnen de verschillende Europese statistieken overgegaan op een andere codeerlijst voor de economische activiteit. Om de vergelijkbaarheid van de statistieken te behouden zal ook het NCvB per 1 januari 2008 overgaan op de nieuwe codering. In 2007 zal daarvoor een subsidieverzoek worden ingediend bij Eurostat. Registratie van beroepsziekten en bedrijfsongevallen op de Antillen, Aruba en in Suriname In oktober 2004 is op verzoek van een aantal bedrijfsartsen van de Antillen, Aruba en Suriname een registratie gestart van bedrijfsongevallen en beroepsziekten. Ongeveer 31 artsen nemen aan dit project deel. De GGD op Curaçao analyseert jaarlijks de bij het NCvB binnengekomen meldingen. De resultaten van deze analyse zijn in 2006 teruggekoppeld aan alle deelnemers gedurende een nascholingsbijeenkomst ter plekke. In 2006 is er bij USONA een aanvraag ingediend voor een vervolgproject van de melding en registratie van beroepsziekten. Doel van het project is: • Bewustwording van het belang van preventie van ziekte en ongevallen door het werk bij de doelgroepen (werkgevers, werknemers, sociale verzekeringsinstanties, overheid) • Opzetten van een proefstructuur voor effectieve interventies bij werkgerelateerde klachten en aandoeningen • Bevorderen van veilig en gezond werken

Autospuiter // 32 uur per week werkzaam in autospuiterij Sinds enige weken heeft hij last van kortademigheid aan het einde van de werkdagen. In het weekend gaan de klachten over. A car sprayer works 32 hours per week in an auto body shop. For the past few weeks, he has complained about being short of breath at the end of the day. These complaints disappear in the weekend.

10

Bedrijfsarts // Onderzoek De bedrijfsarts vermoedt dat er sprake is van een relatie met het werk. Dit wordt bevestigd door onder­zoek met de piekstroommeter. Voor nader onderzoek naar de diagnose en de oorzaak van de klachten stuurt hij patiënt door naar de Polikliniek Mens en Arbeid. The occupational physician suspects that his problems may be related to his work. He confirms this using a peak flow meter. The physician then refers the patient to the People and Work Outpatient Clinic for further diagnosis of the causes of the complaints.

Polikliniek Mens en Arbeid // Onde Om tot een juiste diagnose te kom longarts verricht. Tijdens het on oorzaken in het werk. To arrive at is examined by a lung specialist. The s related causes of the complaints.

related skin diseases for the past six years. In 2002, this surveillance project was expanded by adding a question about whether the reported skin disease resulted in absenteeism. The table below shows that approximately 60% of the reported cases did not lead to employee absenteeism. As not all notifications for 2006 have arrived, the definitive figures for 2006 will be published in next year’s annual report. For more information about this surveillance project, please visit www.beroepsziekten.nl. Work-related Respiratory Diseases Surveillance Project A few years ago, the NCvB set up a surveillance project for work-related respiratory diseases together with the Netherlands Expertise Center for Occupational Respiratory Disorders. As part of this project, approximately 30 lung and allergy specialists send notifications of work-related respiratory diseases to the NCvB. Each month, every lung/allergy specialist submits a chart with the notifications for that month. National and European Guidelines Registration guidelines should offer the occupational physician a foundation on which to base his/her considerations of whether the patient’s complaint may or may not be a (suspected) occupational disease. They are predominantly important in the case of diseases that may also be caused by factors outside of work and for which the degree to which they were caused by work-related factors is difficult to establish. Some well-known examples are musculoskeletal and posture disorders, mental illnesses, cardio-vascular diseases and chronic obstructive pulmonary disease (COPD). A registration guideline should in fact offer a decision tree which will enable an occupational physician to come to a decision about the nature, seriousness and duration of the exposure and establish the degree to which the complaint is workrelated. This decision tree should be backed up by a document indicating the relevant literature used in composing the decision tree and explaining the rationale behind it. Over the past few years, several documents and guidelines have been created in this way to allow occupational physicians to determine the degree to which neck, arm, shoulder and back complaints and depression are work-related. In 2006, documents relating to the disorders listed below were in the process of being drawn up. We expect them to be completed and implemented in 2007. • Rhinitis, sinusitis • Vocal disorders • Lower body disorders (hip, knee, foot) • Neck hernia • Stress-related disorder

Tabel 3 – Overzicht van het verzuim van alle gemelde beroepshuidaandoeningen per jaar binnen het ADS project Table 3 – Overview of absenteeism resulting from all reported workrelated skin diseases per year as part of the ADS project

We expect that the revision of the information notices which belong to the European list of occupational diseases will be completed in 2007. A group of European experts, including representatives from the NCvB, have been working on this for the past few years. The format of these information notices served

12

ArbeidsDermatosen Surveillance In 2000 is samen met het NECOD het peilstation ArbeidsDermatosen Surveillance (ADS) opgezet. Omdat er bij arbeidsgebonden huidaandoeningen in veel gevallen geen sprake is van verzuim komen werknemers met deze aandoeningen minder vaak bij de bedrijfsarts terecht. Daarom is besloten om de registratie van arbeidsgebonden huidaandoeningen ook uit te laten voeren door dermatologen. Een groep van ongeveer 25 dermatologen verspreid over heel Nederland meldt al 6 jaar beroepsgerelateerde huidaandoeningen. In 2002 is aan dit peilstation de vraag toegevoegd of de werknemer met de gemelde huidaandoening verzuimt. De onderstaande tabel geeft duidelijk aan dat er bij ongeveer 60% van de meldingen geen sprake is, of geweest is, van verzuim. Omdat nog niet alle meldingen van 2006 zijn binnengekomen kunnen de cijfers voor 2006 pas in het volgende jaarverslag gepresenteerd worden. Meer informatie over dit peilstation vindt u op de website www. beroepsziekten.nl. Peilstation Arbeidsgerelateerde Longaandoeningen Samen met het Kenniscentrum Opgelucht Werken heeft het NCvB enkele jaren terug een peilstation voor arbeidsgerelateerde long-

Verzuim 2002 % 2003 % 2004 % 2005 % Sickness absence

Totaal Total

%

nee no

470

60

423

53

379

58

280

59

1552

57

ja yes

155

20

163

20

131

20

125

26

574

21

14

2

7

1

0

0

0

0

21

1

onbekend unknown

146

19

210

26

142

22

73

15

571

21

Totaal Total

785

100

803

100

652

100

478

100

2718

100

n.v.t. n / a

NCvB 2006 13

aandoeningen opgezet. In dit peilstation melden ongeveer 30 longartsen en allergologen arbeidsgerelateerde longaandoeningen aan het NCvB. Elke arts/allergoloog stuurt elke maand een kaart terug met daarop de meldingen. Nationale en Europese richtlijnen Registratierichtlijnen moeten de bedrijfsarts houvast bieden bij zijn afweging om te concluderen of er al dan niet sprake is van een (vermoede) beroepsziekte. Zij zijn vooral van belang bij aandoeningen die zowel door factoren in als buiten het werk kunnen worden veroorzaakt en daardoor het wegen van de bijdrage van belasting in het werk op problemen kan stuiten. Bekende voorbeelden hiervan zijn aandoeningen van het houding- en bewegingsapparaat, psychische aandoeningen, hart- en vaataandoeningen en chronische luchtwegobstructie (COPD). Een registratierichtlijn moet dan in feite vooral een beslisboom aanreiken, die de bedrijfsarts dwingt tot uitspraken over aard, niveau en duur van de blootstelling en uitmondt in een conclusie over de mate van arbeidsgerelateerdheid. Achter deze beslisboom bevindt zich een document waarin op basis van een literatuurstudie het bewijs is samengevat dat tot het opstellen van de beslisboom heeft geleid. Op deze wijze zijn de afgelopen jaren documenten en richtlijnen gemaakt voor het vaststellen van de arbeidsgerelateerdheid van klachten van nek, armen en schouders, rugklachten en depressie. In 2006 is gewerkt aan de realisatie van documenten over onderstaande aandoeningen. De verwachting is dat zij in de loop van 2007 gereedkomen en dat de richtlijnen hierna geïmplementeerd kunnen worden. • Rhinitis, sinusitis • Stemaandoeningen • Aandoeningen onderste extremiteit (heup, knie, voet) • Nekhernia • Stressgerelateerde stoornis In 2007 zal naar verwachting de herziening van de ‘information notices’, die horen bij de Europese lijst van beroepsziekten gereedkomen. Hieraan is door een Europese groep van deskundigen met vertegenwoordiging vanuit het NCvB de afgelopen jaren gewerkt. Deze information notices hebben een format dat als basis heeft gediend voor de opzet van de registratierichtlijnen. Het zijn

as the basis for drafting the registration guidelines. They are concise documents that are written after review of the academic literature, but in which the chosen formulations are the result of occasionally extensive discussions on the different guidelines used by the various member states in the context of their compensation systems for occupational diseases. Aside from documents relating to specific exposures (such as toxic materials, noise, radiation), documents have also been drawn up or revised that concern the determination of the extent to which certain diseases may be work-related (asthma, skin diseases, cancer, infectious diseases). European Forum The European Forum for insurance against occupational diseases and industrial accidents. The European Forum Occupational Diseases working group completed a study into asbestosrelated diseases in Europe in 2006. This report compares the statistics for mesothelioma, lung cancer and asbestosis from various European countries and describes the different social measures these countries have introduced with respect to these diseases. It also includes a chapter on the prognosis of the number of cases. The report was presented to representatives of European institutions in Brussels on 5 September. In October, the entire European Forum met in Florence, where they discussed various (public) campaigns aimed at preventing occupational diseases. The NCvB (G. van der Laan) has the official status of ‘Observer’ in the European Forum, but actively participates in the Occupational Diseases working group. (www.europeanforum.org).

Onderrapportage psychische beroepsziekten Er bestaat geen overeenstemming over de criteria voor het melden van overspannenheid als beroepsziekte. Dit bleek uit een onderzoek bij 103 bedrijfsartsen die vijf gevallen voorgelegd kregen waarin verschillende accenten waren aangebracht. Hoewel bij vier belastende werkfactoren in het geding waren kwam 30% van de bedrijfsartsen bij geen enkele casus tot de diagnose beroepsziekte. De beschreven afwegingen in hun beoordelingen liet een zeer divers beeld zien, waarbij de aanwezigheid van privéfactoren het meest genoemde argument was om te concluderen dat er niet sprake was van een beroepsziekte. De onderzoekers pleiten voor de ontwikkeling van een checklist risicofactoren als onderdeel van de nieuw te maken registratierichtlijn overspanning (stressgerelateerde stoornis).  De Vos en Nieuwenhuijsen, TBV 2006; 14(10): 452-460

Underreporting of work-related mental illnesses There is as yet no agreement on the criteria for reporting burnout as an occupational disease. This appeared from a survey held among 103 occupational physicians who were presented with five cases displaying different accents. Although in four cases work-related factors were involved, 30% of the occupational physicians did not diagnose a single case as an occupational disease. The written explanations of their diagnoses indicated very diverse considerations, in which the presence of personal factors was the argument most used to conclude that the complaint was not an occupational disease. The researchers advise developing a checklist for risk factors as part of the new guidelines for burnout (stress-related illnesses).  De Vos and Nieuwenhuijsen, TBV 2006; 14(10): 452-460

14

beknopte documenten, die dan wel tot stand komen na beoordeling van de wetenschappelijke literatuur maar waarin de gekozen formulering de uitkomst is van soms uitvoerige discussies over verschillen met richtlijnen die in de diverse lidstaten worden gehanteerd in het kader van hun compensatiesysteem voor beroepsziekten. Naast documenten die betrekking hebben op afzonderlijke blootstellingen (toxische stoffen, lawaai, straling) zijn er ook documenten gemaakt of herzien over de vaststelling van de arbeidsgerelateerdheid bij bepaalde aandoeningen (astma, huidaandoeningen, kanker, infectieziekten). European Forum Het Europees Forum voor verzekeringen tegen beroepsziekten en arbeidsongevallen. De werkgroep Beroepsziekten van het Europees Forum heeft in 2006 een studie over asbestgerelateerde ziekten in Europa afgesloten. Hierin worden de statistieken over mesothelioom, longkanker en asbestose uit verschillende Europese landen vergeleken en worden de verschillende sociale arrangementen rond deze aandoeningen beschreven. Ook is een hoofdstuk gewijd aan de prognose van het aantal gevallen. De studie is gepresenteerd aan vertegenwoordigers van Europese instellingen op 5 september in Brussel. In oktober vond in Florence een bijeenkomst van het gehele Europees Forum plaats. Hier werden verschillende (publieks-)campagnes ter preventie van beroepsziekten besproken. Het NCvB (G. van der Laan) heeft binnen het Europees Forum de status van ‘Observer’, maar participeert actief in de werkgroep Beroepsziekten. (www.europeanforum.org).

NCvB 2006 15

Dissemination of Knowledge The goal of the NCvB is to contribute to improving the quality of prevention, (early) diagnosis, treatment and supervision of occupational diseases and work-related complaints. In this regard, one of the core tasks is the collecting, developing, dissemination and application of knowledge about occupational diseases and work-related complaints. To actually prevent occupational diseases and work-related complaints, it is necessary that this information reaches the shop floor – the employers and employees – and the occupational health service professionals who support them in ensuring good working conditions and preventing absenteeism and incapacity for work. The NCvB’s knowledge products include: the annual Alert Report on Occupational Diseases, the Annual Report, information on the website www.beroepsziekten.nl, the newsletter, reports to notifying dermatologists and lung specialists, the semi-annual Heijerman lectures, articles in academic publications, continuing education and training courses for occupational and insurance company physicians, and the answering of individual questions that reach us via our Helpdesk (700-800 per year). This chapter discusses a number of activities relating to gathering and disseminating knowledge. Aside from the more well-known activities, we have also developed new initiatives. In order to gain insight into the needs of the NCvB’s new target groups, such as employers and employees, we have initiated the project ‘Research into the Demand for Branch-Oriented Dissemination of Knowledge’ in 2006. Together with the Coronel Institute of Occupational Health, representatives from professional organizations for occupational physician and preventionists, we have developed plans to reinforce the knowledge infrastructure, including a project plan for a website that is to provide occupational health service professionals with access to relevant information; the ‘Arbokennisnet’ (Occupational Health Knowledge Network). We are also in touch with the Ministry of Social Affairs and Employment regarding contributions by the NCvB and others to the proposed ‘Arboportaal’. As regards continuing education for occupational physicians, the NCvB has developed and organized a new workshop concerning the reporting of occupational diseases. After establishing there was sufficient interest, the NCvB has created a supplementary training course regarding the new guideline of the NVAB (Netherlands Association for Occupational and Company Medicine) for contact dermatitis. This course will be made available in 2007. Research into the Demand for Branch-Oriented Dissemination of Knowledge In 2006, the NCvB performed a study into the demand for branch-oriented dissemination of knowledge. Until this time, the NCvB was mainly geared towards disseminating knowledge among occupational health service professionals, especially among occupational physicians and occupational health services; however, within the field of occupational health the responsibility for preventing work-related complaints is increasingly being placed on employers and employees. This will often be dealt with by the various branches, in which process the branch organizations play an important part, as shown by the Occupational Health (plus) agreements and the development of the Occupational Health catalogs.

16

Kennisverspreiding Het NCvB wil een bijdrage leveren aan de kwaliteit van de preventie, (vroeg)diagnostiek, behandeling en begeleiding van beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen. Daarbij is één van de kerntaken het verzamelen, ontwikkelen, verspreiden en (doen) toepassen van kennis over beroepsziekten en werkgebonden aandoeningen. Om beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen daadwerkelijk te voorkomen is het nodig dat die kennis terecht komt op de werkvloer – bij werkgevers en werknemers – en bij de arboprofessionals die hen ondersteunen in de zorg voor goede arbeidsomstandigheden en het voorkomen en beperken van verzuim en arbeidsongeschiktheid. Kennisproducten van het NCvB zijn onder meer het jaarlijkse Signaleringsrapport Beroepsziekten, het jaarverslag, informatie op de website www.beroepsziekten.nl, de nieuwsbrief, rapportages aan meldende dermatologen en longartsen, de halfjaarlijkse Heijermanslezingen, publicaties in vaktijdschriften, na- en bijscholing van bedrijfs- en verzekeringsartsen en beantwoording van individuele helpdeskvragen (700-800 per jaar). In dit hoofdstuk wordt een aantal activiteiten op het gebied van kennisverzameling en kennisverspreiding besproken.

NCvB 2006 17

Naast de bekende activiteiten werden ook nieuwe initiatieven genomen. Zo werd om inzicht te krijgen in de behoeften bij voor het NCvB nieuwe doelgroepen als werkgevers en werknemers in 2006 het project ‘behoeftepeiling branchegerichte kennisverspreiding’ uitgevoerd. In samenwerking met het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid en vertegenwoordigers van de beroepsverenigingen van bedrijfsartsen en preventisten is gewerkt aan plannen voor het versterken van de kennisinfrastructuur, waarbij onder meer een projectplan is geschreven voor de opzet van een

website die arboprofessionals toegang biedt tot relevante kennis, het Arbokennisnet. Ook zijn er contacten met het ministerie van SZW voor bijdragen van het NCvB en anderen aan het nieuw op te zetten Arboportaal. Met betrekking tot nascholing van bedrijfsartsen is een nieuwe workshop over het melden van beroepsziekten ontwikkeld en uitgevoerd. Ook is na peiling van eventuele interesse daarvoor een verdiepende training ontwikkeld rondom de nieuwe NVAB-richtlijn Contacteczeem. Deze training zal in 2007 voor het eerst worden gegeven. Project behoeftepeiling branchegerichte kennisverspreiding In 2006 is door het NCvB onderzoek gedaan naar de behoefte aan branchegerichte kennisverspreiding. Tot nu toe richtte het NCvB zich bij de kennisverspreiding vooral op de arboprofessionals, vooral de bedrijfsartsen en arbodiensten, maar binnen de arbodienstverlening komt de verantwoordelijkheid voor het voorkomen van arbeidsgerelateerde klachten nadrukkelijker dan tevoren te liggen bij werkgevers en werknemers. Vaak zal dit door branches worden opgepakt, waarbij brancheorganisaties een belangrijke rol spelen, zoals bleek bij de Arbo(plus)convenanten en bij het inrichten van de Arbocatalogi. Ook bij bedrijfsartsen bestaat belangstelling voor een branchegerichte aanpak, getuige enkele initiatieven vanuit de beroepsvereniging NVAB. Uit onderzoek van onder meer AStri blijkt dat werkgevers en werknemers goed te bereiken zijn via hun brancheorganisaties. Deze worden gezien als betrouwbare bron van informatie over Arbo- en verzuimbeleid. Branches lijken dus een geschikte doelgroep voor kennisverspreiding vanuit het NCvB, zeker wanneer het mogelijk is aan te sluiten bij bestaande arbo-initiatieven.

Polikliniek Mens en Arbeid // Onderzoek longarts Om tot een juiste diagnose te komen wordt onderzoek door de longarts verricht. Tijdens het onderzoek wordt gezocht naar oorzaken in het werk. To arrive at a correct diagnosis, the patient is examined by a lung specialist. The specialist looks for possible workrelated causes of the complaints.

18

Secretaresse // Contact De secretaresse is het eerste aanspreekpunt en maakt de afspraken. The secretary is the first point of contact and makes the appointments.

Bedrijfsarts // Melding beroepsziekte De bedrijfsarts meldt de beroepsziekte op de website www.beroepsziekten.nl. Bij het NCvB vindt registratie van beroepsziekten plaats en worden op de gemelde gevallen analyses uitgevoerd. The occupational physician reports the occupational disease on the website www.beroepsziekten.nl. The NCvB registers occupational diseases and analyzes the reported cases.

Occupational physicians have also expressed interest in a branch-oriented approach, as illustrated by a few initiatives by the NVAB. Research from AStri, among others, shows that employers and employees can be reached effectively through their branch organizations. They are seen as reliable sources of information about occupational health and absenteeism policies. Branches therefore seem to be suitable target groups for knowledge dissemination by the NCvB, especially when it is possible to link in with existing occupational health initiatives. 30 Key individuals from the 10 branches concerned were asked to attend an invitational conference to exchange thoughts about the demand for knowledge and specific knowledge products regarding occupational diseases and work-related complaints. The invitational conference provided the following perspectives on the branches’ needs: • Branches desire to be provided with information about developments concerning new technologies, materials and work methods quickly. • The People and Work Outpatient Clinic, at which facility individuals can be examined, is considered to be important. Complex problems can be investigated effectively in this manner. • The NCvB can improve awareness about occupational diseases in specific sectors by providing information about occupational diseases that are common in those sectors. • The branch representatives accord the NCvB an important role in supporting occupational physicians in identifying and diagnosing occupational diseases. • The identification and registration of work-related complaints is insufficient in many sectors. Based on the available literature and comparisons with current registrations, the NCvB can indicate which sectors and professions may be subject to underdetection and shortages of preventive measures. This can be seen as registration of the ‘blank spaces’.

Publications 2006 Alert Report on Occupational Diseases At the request of the Ministry of Social Affairs and Employment, the NCvB draws up an annual Alert Report on Occupational Diseases each year. This report provides an overview of the incidence and dissemination of occupational diseases in the Netherlands. It also reports on new scientific and social developments concerning the prevention of, and rehabilitation after, occupational diseases. Each Alert Report concentrates on a number of warnings – alerts – on occupational diseases, intended for policymakers and professionals (see the overview on page 22). Newsletters The NCvB publishes a newsletter each quarter. The newsletters contain articles about current developments and reviews of interesting new publications. Planned lectures, workshops and newly published guidelines are posted in the ‘Announcements’ section. In the ‘Case Studies’ section three or four case studies are usually presented.

20

Voor de georganiseerde invitational conference zijn 30 sleutelpersonen uit de tien branches uitgenodigd om van gedachten te wisselen over de behoefte aan kennis en specifieke kennisproducten over beroepsziekten en beroepsgebonden aandoeningen. De invitational conference leverde de volgende gezichtspunten op over de wensen van branches: • Branches hebben behoefte aan snelle informatie over ontwikkelingen op het gebied van nieuwe technologieën, materialen en werkmethoden. • De Polikliniek Mens en Arbeid, waarbij de mogelijkheid bestaat om individuen te onderzoeken, wordt belangrijk geacht. Complexe problematiek kan op deze wijze goed worden uitgezocht. • Het NCvB kan de aandacht voor beroepsziekten in sectoren bevorderen door voorlichtingen te verzorgen over beroepsziekten die binnen deze sectoren voorkomen. • De branchevertegenwoordigers kennen het NCvB een belangrijke taak toe in de ondersteuning van bedrijfsartsen bij de signalering en diagnostiek van beroepsziekten. • In diverse sectoren is de signalering en registratie van werkgebonden aandoeningen onvoldoende. Op basis van beschikbare literatuur en de vergelijking met de huidige registraties kan het NCvB aangeven in welke sectoren en beroepen er mogelijk sprake is van onderdetectie en waarschijnlijk een tekort aan preventieve maatregelen. Dit wordt de ‘witte vlekken’ registratie genoemd.

Publicaties Signaleringsrapport Beroepsziekten 2006 Het NCvB stelt jaarlijks het Signaleringsrapport Beroepsziekten op in opdracht van het ministerie van SZW. Het rapport biedt een overzicht over het voorkomen en de verspreiding van beroepsziekten in Nederland. Daarnaast beschrijft het nieuwe wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen rond preventie en re-integratie bij beroepsziekten. In elk Signaleringsrapport wordt een aantal signalen – alerts – afgegeven (zie het overzicht op pagina 23) over beroepsziekten bestemd voor beleidsmakers en professionals.

NCvB 2006 21

Het Signaleringsrapport Beroepsziekten 2006 is te vinden op www.beroepsziekten.nl onder de knop NCvB en publicaties 2006. Het is als pdf te downloaden. Nieuwsbrieven Elk kwartaal brengt het NCvB een nieuwsbrief uit. Hierin staan artikelen over actuele onderwerpen en worden nieuw uitgekomen interessante publicaties beschreven. Onder de rubriek Mededelingen staan vaak aankondigingen van lezingen of workshops en van nieuw verschenen richtlijnen vermeld. De rubriek Casuïstiek beschrijft altijd een drie- tot viertal casus. Evaluatie van de nieuwsbrief De nieuwsbrief bestaat alweer een aantal jaren in zijn huidige vorm. Om erachter te komen of de lezers nog tevreden zijn over de inhoud en de vormgeving ervan werd in december 2006 met Nieuwsbrief 4 een evaluatieformulier meegestuurd. Ruim 3000 mensen werd gevaagd deze in te vullen. Deze evaluatie bevatte ook vragen over de behoefte aan een elektronische uitgave van de nieuwsbrief. Ook werd een vraag toegevoegd over de bereikbaarheid van het NCvB. Er waren 405 respondenten. Een overzicht van de resultaten van deze evaluatie zal in Nieuwsbrief 1 – 2007 beschreven en op de website gepubliceerd worden. Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde (TBV) Het NCvB verzorgt iedere maand een pagina in het TBV, waarop korte informatie wordt gegeven over beroepsziekten vanuit de beroepsziekteregistratie, recent wetenschappelijk onderzoek of naar aanleiding van vragen die bij de Helpdesk zijn binnenge­ komen.

Online Portal beroepsziekten – www.beroepsziekten.nl Sinds de portal beroepsziekten in 2004 werd gelanceerd is gewerkt aan een uitbreiding van de informatie die erop te vinden is. Onder de knop Risicofactoren is informatie te vinden over arbeidsrisico’s, mogelijke beroepsgebonden aandoeningen en informatiebronnen in uiteenlopende branches en beroepen. De

Journal for Occupational and Insurance Medicine (TBV) The NCvB publishes a monthly page in the Dutch Journal for Occupational and Insurance Medicine (TBV) containing information on occupational diseases from the National Register, recent scientific research or responses to queries received by the Helpdesk.

Online Occupational Diseases Portal www.occupationaldiseases.nl The occupational diseases portal was launched in June 2004, and in 2005 the information it contains was expanded. Information on work-related risks, possible occupation-related complaints and information sources in various branches and professions can be found under the Risicofactoren button. The introductions for the various occupational diseases described have all been brought up-to-date in 2006. The information available under the Risicofactoren button is also available in another format under the Branches button. At the moment we are working on expanding the number of branches described. Eventually, the occupational diseases should be presented in a more or less uniform manner; aside from descriptions of the symptoms/health damage, each item should include information about exposure to negative factors, the influence of contributing factors, the evaluation of the extent to which the complaint is work-related, prevention, individual case management and access to in-depth sources. At this moment, detailed information is available for a-specific back complaints, epicondylitis lateralis humeri, shoulder problems, work-related depression, post-traumatic stress disorder (PTSD), contact dermatitis, occupational asthma, extrinsic allergic alveolitis and lung cancer. For more Dutch-language information about occupational infectious diseases, see the website of the Knowledge System on Infectious Diseases and Work (www.kiza.nl). For hearing problems, visit the website of the Expertise Center for Hearing and Work (www.gehoorenarbeid.nl). Finally, the NCvB button provides information on the Netherlands Center for Occupational Diseases (NCvB). This button also gives access to the section Agenda en Activiteiten [Agenda and Activities], presentations of the Heijermans lectures, and an overview of NCvB publications. Where possible, access to these publications is also provided. Knowledge System on Infectious Diseases and Work (KIZA) Infectious diseases are receiving an increasing amount of attention, both in relation to public health and employee health. In addition to the continuing concern about Bird Flu and the threat of a flu pandemic, work-related disorders such as Lyme’s disease, Hepatitis, Influenza and the increasing resistance to antibiotics of Tuberculosis and Staphylococcus (MRSA among pork farmers) are also pressing issues. The NCvB receives more and more queries concerning infectious diseases and work in various sectors. This shows that there is a demand for an up-to-date, reliable and exhaustive source of information on this subject. On 9 November 2006, we therefore organized a symposium in the AMC to launch the website of the Knowledge System on Infectious Diseases and Work (KIZA – www.kiza.nl). This knowledge system attempts to bring together information regarding infectious diseases and work and to make it

Alerts in Alert Report on Occupational Diseases 2006 Health & Safety awareness begins during vocational training Pupils, students and trainees are often exposed to the same risks as regular employees. In certain situations, their inexperience might even expose them to greater risks; yet, little protection is provided for this vulnerable group. For example, the incidence of work-related respiratory disorders during vocational training is relatively high and there are no adequate provisions for vaccination against hepatitis B for healthcare students.

Scientific evidence to support zero tolerance for intimidation and violence Employees in the healthcare sector, for example, are at considerable risk of being subjected to verbal and physical violence. Violence and intimidation can lead to psychological problems, (long-term) absenteeism and incapacity for work. It has now been scientifically proven that a zero tolerance policy and a clear line on unacceptable behaviour are essential if violence and intimidation are to be tackled successfully. Policy of this kind is still lacking in many companies and organisations.

Health & Safety advice on pregnancy and conception should focus on both men and women Alongside the risks for women, exposure to solvents, pesticides, certain metals or radiation on the part of the father prior to conception can also have a negative effect on fertility and the outcome of a pregnancy. In absolute terms, work-related physical and psycho-mental factors are more frequently to blame for problems relating to pregnancy and birth than chemicals. However, the consequences of problems caused by chemicals can be much more serious. The work situation of both the man and the woman should be taken into account when advising couples about pregnancy and conception.

Poor working conditions at the bottom end of the labour market The visible downward trend in the number of reports of certain occupational diseases can be put down to improvements in working conditions. However, this is not true of every sector of the labour market. Despite current legislation, the NCvB still encounters serious cases of occupational diseases that can be directly linked to working conditions.

22

Alerts Signaleringsrapport Beroepsziekten 2006

NCvB 2006 23

Arbozorg moet al beginnen tijdens de beroeps­opleiding

Arbozorg rond zwangerschap en conceptie richten op zowel man als vrouw

Leerlingen, studenten en stagiaires staan vaak bloot aan dezelfde risico’s als werkenden. Waarschijnlijk bestaat er in diverse situaties zelfs een hoger risico door onervarenheid. Toch geniet deze kwetsbare groep vaak onvoldoende arbeidsbescherming. Zo is het aantal werkgerelateerde luchtwegklachten in beroepsopleidingen relatief hoog en is voor leerlingen in de verzorging en verpleging vaccinatie voor hepatitis B lang niet altijd geregeld.

Naast risico’s voor de moeder kan ook blootstelling van de vader vóór de conceptie aan bijvoorbeeld oplosmiddelen, pesticiden, metalen of straling negatieve effecten hebben voor de vruchtbaarheid en de zwangerschapsuitkomst. Absoluut gezien zijn fysieke en psychomentale factoren in het werk vaker de oorzaak van negatieve zwangerschapsuitkomsten dan chemische. De gevolgen van de laatste kunnen echter wel ernstiger zijn. Zowel het werk van de man als van de vrouw verdient aandacht in de advisering rond zwangerschap en conceptie.

Wetenschappelijke onderbouwing voor zero tolerance voor intimidatie en geweld

Slechte arbeidsomstandigheden aan de onderkant van de arbeidsmarkt

Werknemers in bijvoorbeeld de gezondheidszorg lopen een aanzienlijk risico om in aanraking te komen met verbaal en fysiek geweld. Geweld en intimidatie kunnen leiden tot psychische klachten bij medewerkers, (langdurig) ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. Er is inmiddels wetenschappelijk bewijs dat een zero tolerance beleid en duidelijkheid over welke gedragingen niet getolereerd worden, essentieel zijn voor succesvolle preventie van geweld en intimidatie. De overheid besteedt reeds veel aandacht aan ‘ongewenste omgangsvormen op het werk’. In veel bedrijven en organisaties ontbreekt het echter nog aan een dergelijk beleid.

De dalende trend die waarneembaar is in het aantal meldingen van bepaalde beroepsziekten kan toegeschreven worden aan verbeteringen van de arbeidsomstandigheden. Dit geldt echter niet voor de gehele arbeidsmarkt. Het NCvB wordt ook nu nog geconfronteerd met ernstige gevallen van beroepsziekten door arbeidsomstandigheden, die gelet op de huidige regelgeving niet meer voor zouden mogen komen. Zij doen zich voor aan de ‘onderkant’ van de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld bij bepaalde schoonmaak- en spuitwerkzaamheden), die zich onttrekt aan het zicht van de Arbozorg.

accessible. To realize this, partnerships have been entered into with various bodies from various sectors such as Public Health and Occupational Health (for instance the Infectious Disease Prevention Center (RIVM), which incorporates the LCI, KLM Health Services, AMC Occupational Health Group, ArboUnie (Occupational Health Union), Stigas, Nationaal Hepatitis Centrum (National Hepatitis Center) and the NCvB Working Group on Infectious Diseases and Work). Specialists from various fields (microbiology, healthcare, veterinary science, the Food and Consumer Product Safety Authority, and Occupational Health) are assembled in the academic supervisory committee. In the first three months, the number of visitors to the KIZA website was satisfactory, as can be seen in the graph on page 28. Hearing and Work – www.gehoorenarbeid.nl Gehoorenarbeid.nl is the website for professionals in the field of occupational hearing disorders and the consequences of hearing impairments on performance at work. The website was launched at the initiative of the Expertise Center for Hearing and Work on 15 September 2006. Gehoorenarbeid.nl offers visitors information about occupational hearing disorders, other negative effects on health caused by exposure to noise, and opportunities for individuals with impaired hearing to continue to participate in the workplace. The site also provides an overview of relevant literature and links, as well as the possibility to submit questions. Helpdesk In 2006, the NCvB Helpdesk received 777 questions, a number that has remained stable over the past few years. Occupational physicians still form the largest category of enquirers; other categories include ministerial policymakers, branch organizations, other medical practitioners and Occupational Health Service consultants. Table 4 on page 28 provides an overview of the enquirers. In 2006, we performed an evaluative survey examining how well the Helpdesk answers questions. The survey showed that the large majority of the enquirers was satisfied or very satisfied about the answers the NCvB provided to their questions. The detailed results of this survey will be published on the website www.beroepsziekten.nl, under the Helpdesk button. A large majority of the respondents agreed with the statement that the NCvB is easy to contact during working hours. StudioSafe Medical Helpdesk The NCvB administers the Medical Helpdesk of the StudioSafe project, in conjunction with the Federatie van Kunstenaarsverenigingen (Federation of Artists’ Unions) and the Stichting Kunstenaarsmaterialen (Artists’ Materials Foundation). This project is part of the program of the Ministry of Social Affairs and Employment entitled ‘Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen’(‘Reinforcing the Working Conditions Policy on Hazardous Substances in the Netherlands’ VASt), which is intended to make working with hazardous materials safer. The StudioSafe project involves the complete chain for artists’ materials, from production to retail and art schools to the artists themselves. The medical Helpdesk is the final element of the project to which artists can submit questions about health problems that may be

24

introducties van de verschillende beschreven beroepsziekten zijn in 2006 volledig geactualiseerd. Deze informatie van de knop Risicofactoren is sinds 2006 ook anders gerangschikt toegankelijk via de knop Branches. Er wordt gewerkt aan een uitbreiding van het aantal beschreven branches. Aan verdieping en een betere vulling van de knop Diagnostiek wordt hard gewerkt. Uiteindelijk moeten de beroepsziekten allen min of meer op dezelfde manier worden besproken; naast beschrijving van het ziektebeeld/gezondheidsschade is ook informatie beschikbaar over blootstelling aan belastende factoren, de invloed van bijdragende factoren, de beoordeling van beroepsgebondenheid, preventie, individueel case management en toegang tot verdiepende bronnen. Op dit moment is al uitgebreide informatie beschikbaar over aspecifieke lage rugklachten, epicondylitis lateralis humeri, schouderklachten, beroepsgebonden depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS), contacteczeem, beroepsastma, extrinsieke allergische alveolitis en longkanker. Voor beroepsinfectieziekten kunnen bezoekers terecht op de website van het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (www. kiza.nl) en voor gehoorproblemen kan men de website van het Expertisecentrum Gehoor en Arbeid (www.gehoorenarbeid.nl) raadplegen. Tenslotte kan via de knop NCvB informatie worden gevonden over het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Deze knop biedt ook toegang tot Agenda en Activiteiten, presentaties van de Heijermanslezingen, na- en bijscholingsactiviteiten, en geeft een overzicht van en waar mogelijk toegang tot de publicaties van het NCvB.

NCvB 2006 25

Sinds de lancering in 2004 is er nog geen informatie ingewonnen over de tevredenheid van de gebruikers. In 2007 zal de website geëvalueerd worden door bezoekers online een korte vragenlijst voor te leggen. De belangrijkste aandachtspunten daarbij zijn de tevredenheid van de bezoekers met betrekking tot de presentatie, vindbaarheid en bruikbaarheid van de beschikbare informatie en de behoefte aan interactieve mogelijkheden. Deze evaluatie kan gezien worden als een startevaluatie waaruit een aantal verbeter-

punten naar voren zal komen. Door deze evaluatie in de toekomst te herhalen kan de website continu verbeterd worden. Kennissysteem Infectiezieken en Arbeid – www.kiza.nl Infectieziekten mogen zich verheugen over een groeiende belangstelling, zowel waar het gaat om de volksgezondheid als om werknemersgezondheid. Behalve de aanhoudende zorgen om de vogelgriep en de dreiging van een grieppandemie, vragen ook werkgerelateerde aandoeningen als Lyme, hepatitis, influenza en de oprukkende resistentie tegen antibiotica van onder meer TBC en staphylococcen (MRSA bij varkenshouders) de aandacht. Het NCvB krijgt steeds meer vragen over infectieziekten en werk uit uiteenlopende sectoren. Het maakt duidelijk dat er behoefte is aan actuele, betrouwbare, gebundelde kennis op dit terrein. Op 9 november 2006 werd daarom met een symposium in het AMC de website van het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (KIZA – www.kiza.nl) gelanceerd. In dit kennissysteem wordt getracht kennis op het gebied van infectieziekten en werk samen te brengen en toegankelijk te maken. Hiervoor is samenwerking gezocht met verschillende instanties uit zowel de public health als de Arbozorg (RIVM – Centrum Infectieziektebestrijding, waarin ook het LCI is opgenomen, KLM Health Services, Arbogroep AMC, Stigas, ArboUnie, Nationaal Hepatitis Centrum en de Werkgroep Infectieziekten en Arbeid van het NCvB). Via de ingestelde wetenschappelijke begeleidingscommissie zijn deskundigen betrokken vanuit diverse invalshoeken (microbiologie, gezondheidszorg, diergeneeskunde, voedsel- en warenautoriteit en sociale geneeskunde en Arbozorg).

De bezoekcijfers van KIZA zijn goed in de eerste drie maanden na de lancering zoals blijkt uit grafiek 1 op pagina 29. Gehoor en Arbeid – www.gehoorenarbeid.nl Gehoorenarbeid.nl is de website voor professionals die zich bezighouden met beroepsslechthorendheid en met de consequenties van slechthorendheid voor het functioneren in het werk. Op initiatief van het expertisecentrum Gehoor en Arbeid werd op 15 september 2006 deze website gelanceerd.

roepsziekte beroepsziekte op de .nl. Bij het NCvB epsziekten plaats evallen analyses al physician ease on the website CvB registers alyzes the reported

Longarts, bedrijfsarts, arbeidshygiënist, allergoloog // Multidisciplinair overleg De resultaten van de onderzoeken worden besproken in een multidisciplinair overleg waar de longarts, bedrijfsarts, arbeidshygiënist en allergoloog aan deelnemen. Results of the examinations are discussed in a multi-disciplinary panel consisting of the lung specialist, the occupational physician, an occupational hygienist and an allergy specialist.

26

NCvB // Registratie en analyse Bij het NCvB vindt registratie van beroepsziekten plaats en worden op de gemelde gevallen analyses uitgevoerd.

The NCvB registers occupational diseases and analyzes the reported cases.

related to the materials with which they work. Their general practitioner cannot usually help them, and as independent workers they rarely have access to a specialized occupational health service. In 2006, the Medical Helpdesk and the construction of a new information system for artists’ materials (via a so-called Materials Manager) started with little fanfare. In 2007 we will be giving the project more publicity. In 2006, the Helpdesk only received ten questions; a relatively low number, but all of them involved serious problems. Some of them dealt with extreme working conditions (see the section ‘Coughing due to Alum?’ on page 30). In three cases, the artist was referred to a medical specialist for examination (occupational dermatologist, Solvent Team, allergy specialist).

Continuing education Education and Information In order to improve the quality of prevention, (early) diagnosis, treatment and supervision of occupational diseases and work-related complaints, it is vital that (a part) of the occupational health service professionals are optimally trained. In its education and information activities oriented towards physicians and medical students, the NCvB tries to make it clear that when analyzing a health problem it is not sufficient for them to arrive at a clinical diagnosis; they must also look for work-related factors that may have contributed to the health problem. The question ‘why’ is therefore as important as ‘what’, as the answer to this question partly determines the possible curative and preventive interventions. This requires a more expansive form of clinical reasoning than is normally taught in the medical curriculum. A short occupational anamnesis, consisting of a limited number of questions, can help the physician or specialist to quickly spot symptoms indicating that the complaints may be work-related. This is an important message that the NCvB tries to convey in its continuing education and training courses. In addition to educating medical students and occupational physicians about occupational diseases in 2006, the NCvB provided training to clinical specialists and students in a post-doctoral toxicology course.

Grafiek 1 – Aantal bezoekers van kiza.nl per week van 9-11-2006 tot 1-1-2007 Figure 1 – Number of visitors to kiza.nl per week from 9-11-2006 to 1-1-2007 Y-as: aantal unieke bezoekers per week Y-axis: Number of unique visitors per week X-as: weken vanaf 9 november 2006 X-axis: weeks from 9 november 2006

Tabel 4 – Overzicht vragenstellers NCvB-helpdesk 2002-2006 (totaal ruim 3500 vragen) Table 4 – Overview NCvB Helpdesk enquirers 2002-2006 (in total more than 3500 enquiries)

28

Het aantal (unieke) bezoekers per week ligt inmiddels boven de 1400. Tussen 9 november en 31 december 2006 bezochten 5055 bezoekers samen 41.815 pagina’s (gemiddeld 8 pagina’s per bezoeker). The number of (unique) visitors per week is now higher than 1400. Between 9 November and 31 December 2006, 5055 visitors viewed 41,815 pages (average 8 pages per visitor).

1400 1200 1000 800

Helpdesk In 2006 kwamen bij het NCvB 777 vragen binnen, een stabiel niveau vergeleken met voorgaande jaren. Bedrijfsartsen blijven de grootste categorie vragenstellers vormen; daarnaast worden vragen gesteld door o.a. beleidsmedewerkers van ministeries, brancheorganisaties, andere medici en arbo-adviseurs. In tabel 4 wordt een overzicht van de vragenstellers gegeven.

600 400 200 0

Bedrijfsarts Occupational physicians Patiënten Patients Huisartsen General practitioners Medisch specialisten Medical specialists Arbo-adviseurs Occupational Health Service consultants Beleidsmedewerkers Policymakers Journalisten Journalists Studenten Students Advocaten Lawyers Totaal Total

NCvB 2006 29

Op gehoorenarbeid.nl vinden bezoekers behalve informatie over beroepsslechthorendheid informatie over andere aandoeningen dan gehoorschade door blootstelling aan lawaai en informatie over mogelijkheden voor slechthorenden om te kunnen blijven participeren. Tevens is op de site een overzicht te vinden van literatuur en relevante links en bestaat via de site de mogelijkheid tot het stellen van vragen.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

2002

2003

2004

2005

2006

326 30 14 37

427 37 27 39

428 39 30 39

517 41 28 32

453 39 15 16

29

48

56

37

40

59 18 13 18 544

93 23 12 17 723

70 28 21 18 729

62 23 18 11 769

26 14 17 9 777

In 2006 is evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de beantwoording van helpdeskvragen. Het blijkt dat het overgrote deel van de vragenstellers tevreden tot zeer tevreden is over de beantwoording van hun vragen door het NCvB. De uitgebreide resultaten van dit onderzoek worden gepubliceerd op de website www.beroepsziekten.nl, onder de knop Helpdesk. Een grote meerderheid van de respondenten geeft aan tevreden te zijn over de bereikbaarheid van het NCvB tijdens kantooruren. Medische Helpdesk AtelierVeilig In samenwerking met de Federatie van Kunstenaarsverenigingen en de Stichting Kunstenaarsmaterialen beheert het NCvB de Medische Helpdesk van het project Atelier Veilig. Dit is een onderdeel van het programma ‘Versterking Arbeidsomstandighedenbeleid Stoffen’ (VASt) van het ministerie van SZW dat beoogd het werken met gevaarlijke stoffen veiliger te maken. De hele keten van producenten van kunstenaarsmaterialen via de handel en de Kunstacademies tot en met de uitvoerend beeldend kunstenaars is bij dit AtelierVeilig project betrokken. De medische helpdesk is het sluitstuk waar kunstenaars terecht kunnen met vragen over gezondheidsproblemen die mogelijk samenhangen met de stoffen waarmee ze werken. Hun huisarts kan hen meestal niet verder helpen en als kleine zelfstandigen hebben ze niet de beschikking over een gespecialiseerde arbodienst.

The NCvB currently participates in the following programs: 1 Education for medical students (both within the AMC/UvA and at the Vrije Universiteit (VU) of Amsterdam): • Clinical education in the first and second years. We are currently developing a case study on ‘burnout among medical practitioners’ for fourth-year students (within the medical curriculum of AMC – Curius); • Block 20 Occupational Health (4th year). Lectures, work groups, providing assistance with writing papers and offering modules within other blocks; • Internships (6th year). Discussions of occupational diseases for groups of interns (until July 2007); 2 Training of occupational physicians (Netherlands School of Public and Occupational Health, NSPOH, Nijmegen): This includes both a module on occupational diseases and internship and thesis supervision for occupational physician in training. 3 Continuing education and training: This includes offering NCvB workshops, training and lectures within occupational health services or other bodies (NVAB circles, study days, etc.), as well as other assistance provided on request. So far, the NCvB has concentrated on the group of occupational physicians in training and the registered occupational physicians in order to support practicing occupational physicians in tracking and reporting occupational diseases. This is not always an easy task. Solving difficult problems concerning occupational diseases and work-related complaints often requires extra knowledge and experience. In 2006, the NCvB has therefore developed a one-day workshop on recognizing occupational diseases. This workshop can be purchased by occupational health services and other parties, and adapted to their specific training requirements. E-learning is a new development, which involves offering continuing education regarding occupational diseases via the website. Heijermans lectures In 2006 we again organized two sessions of Heijermans lectures. The theme of the lectures held on the 23rd of June was ‘Mental illnesses due to work’. The keynote speakers were Prof. dr. F.J.H. van Dijk (Coronel Institute of Work and Health, Amsterdam Academic Medical Center), M.J. Nijdam (Psychiatric department, De Meren Amsterdam Academic Medical Center), Prof. dr. A.H. Schene (Psychiatric department, Amsterdam Academic Medical Center) and Prof. dr. R.W.B. Blonk (TNO Quality of Life and Work, Hoofddorp – Faculty of Social Medicine, Utrecht University). The theme of the lectures held on the 8th of December was ‘Occupational Skin Diseases’. The speakers were Dr. S. Kezic (Coronel Institute of Occupational Environmental Health, Amsterdam Academic Medical Center), Dr. F.H.W. Jungbauer (Academic Center for Work & Health, UMC Groningen), Dr. H. van der Walle (Arnhem Center for Skin and Work) and Prof. dr. D.P. Bruynzeel (Dermato-allergology & Occupational Dermatology Department, VUmc Amsterdam). Each Heijermans lecture attracts more than 300 attendees. The presentations are afterwards published on the website under the NCvB > Heijermanslezingen button.

Hoesten door aluin? Via de Medische Helpdesk Atelier Veilig presenteerde zich een textielontwerpster met klachten van de bovenste luchtwegen (prikkelhoest en benauwd gevoel na het werk). De klachten zijn ontstaan nadat ze een grote opdracht heeft gekregen en grote kleden bewerkt. Deze worden geverfd in een speciaal vervaardigd groot bad (met deksel), omdat ze niet in de wasmachine passen. Het bad wordt opgewarmd door 4 wokbranders! (van de Chinees) geïnstalleerd door een monteur. De kleden moeten een uur voorbeitsen met aluin (en soms kleine hoeveelheden andere toevoegingen zoals ijzersulfaat of soda), waarbij er – zodra het kookt – iedere 20-30 minuten in geroerd moet worden. Nadien worden de natuurlijke verfstoffen toegevoegd. Bij dit werk worden handschoenen en mondkapjes gedragen. Behalve dat het vies en zwaar werk is, maakt de textielontwerpster zich zorgen over de aluindampen die vrijkomen. Hoewel aluin op vrij grote schaal toegepast wordt voor verschillende doeleinden (waaronder medisch) is het lastig informatie te vinden over de toxische effecten. Duidelijk is wel dat het een werkzame stof is die reacties met eiwitten lijkt aan te gaan. Vooral de oppervlakkige directe werking op de huid (bij verwonding na het scheren of in antitranspiratiepoeder) is beschreven. Het is aannemelijk dat de beschreven toepassing (inademing van aluin bevattende aerosolen) tot irritatie van de bovenste luchtwegen kan leiden. Het oppervlak van de luchtwegen (dat kwetsbaarder is dan de huid) zal hier ongetwijfeld op reageren. Wij adviseerden dringend dit proces in een gesloten systeem toe te passen teneinde de inademing van aerosolen te minimaliseren.

Coughing due to Alum? A textile designer approached the StudioSafe Medical Helpdesk who reported complaints of the upper respiratory system (tickling cough and shortness of breath after working). The complaints developed after she had received a large commission to work with large pieces of textile. These are dyed in a specially constructed bath (with a lid), as they do not fit into a washing machine. The tub used is heated with 4 wok burners(!) (from a Chinese restaurant) installed by a technician. The textiles first have to be treated with Alum for an hour (and sometimes small quantities of other additives such as iron sulfate or soda), which need to be stirred every 20-30 minutes after reaching the boiling point. The natural dyes are then added. The person

Onderwerp vragen Subject of question Tabel 5 – Een cijfermatig overzicht van vragen over beroepsziekten, verdeeld in categorieën. Table 5 – a statistical overview of questions about occupational diseases, by category.

Algemene vragen General questions

52

Aandoeningen houding- en bewegingsapparaat Musculoskeletal and posture disorders

49

Psychische aandoeningen Mental disorders

20

Huidaandoeningen Skin disorders

44

Long- en luchtwegafwijkingen Lung and respiratory tract disorders

65

Beroepsslechthorendheid Work-related hearing disorders

59

Neurologische aandoeningen Neurological disorders

61

Infectieziekten Infectious diseases

NCvB 2006 31

Aantal vragen Number of questions

109

Kanker Cancer

42

Reproductiestoornissen Reproductive disorders

42

Overige aandoeningen Other disorders

194

In 2006 is de Medische Helpdesk en de bouw van een informatiesysteem kunstenaarsmaterialen (via een zogenaamde Stoffenmanager) geruisloos van start gegaan. In 2007 zal meer ruchtbaarheid aan het project worden gegeven. In 2006 werd een tiental vragen gesteld; een betrekkelijk gering aantal die echter wel op serieuze problemen betrekking had. Het betrof soms extreme werksituaties (zie kader ‘Hoesten door aluin?’). In drie gevallen werd een doorverwijzing voor gespecialiseerd medisch onderzoek geregeld (arbeidsdermatoloog, Solvent Team, allergoloog).

Nascholing Onderwijs en voorlichting Om de kwaliteit van de preventie, (vroeg)diagnostiek, behandeling en begeleiding van beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen te bevorderen is het van belang dat (ten minste een deel van de) Arbo-professionals optimaal worden geschoold. In zijn onderwijs- en voorlichtingsactiviteiten gericht op zowel artsen als medische studenten probeert het NCvB duidelijk te maken dat het bij de analyse van een gezondheidsprobleem niet alleen gaat om het stellen van een klinische diagnose, maar ook om het zoeken naar factoren in het werk die tot dit gezondheidsprobleem geleid kunnen hebben. Het gaat niet alleen om ‘wat’, maar ook om ‘waardoor’, omdat het antwoord daarop medebepalend is voor curatieve en preventieve interventies. Dat vergt een meer uitgebreide vorm van klinisch redeneren dan doorgaans in het medische curriculum wordt onderwezen. Een korte arbeidsanamnese, bestaande uit een beperkt aantal vragen, kan de huisarts of specialist snel aanwijzingen geven voor een mogelijk arbeidsgerelateerde karakter van de klachten. In de door het NCvB verzorgde na- en bijscholing vormt dit een belangrijke boodschap. Naast onderwijs over beroepsziekten aan medische studenten en bedrijfsartsen was het NCvB in 2006 actief in het geven van onderwijs aan klinische specialisten en cursisten in een postdoctorale opleiding toxicologie.

Working Groups The NCvB has created a number of working groups in which experts and professionals from the field can exchange knowledge regarding specific subjects. These working groups are composed of experts from the field concerned, occupational physicians with specific interest in the subject, and representatives from the NCvB. Two important goals of the working groups are exchange of knowledge and spotting new developments. This is done through short presentations on research conducted, case studies, and discussion of relevant literature. We also regularly invite guest speakers. These working groups meet two or three times per year. Three groups are currently active: • Occupation-Related Allergies Working Group Chair: Prof.dr. Bruynzeel, Dermatology Department VUmc Secretary: Mr. C. van der Horst, ArboNed; • Infectious Diseases and Work Working Group (WIZA) Chair: Dr. J. Steenbergen, LCI/RIVM Secretary: H.P. Stinis, NCvB; • Reproduction and Work Working Group Chair: Dr. T.M. Pal, NCvB Secretary: Dr. T. Brand, NCvB.

carrying out the work wears gloves and a mask. In addition to the fact that the work is dirty and physically demanding, the designer was also worried about the Alum fumes produced by the treatment process. Although Alum is widely used for various purposes (including medical applications), it is difficult to find information about its potential toxic effects. It is clear that it contains elements that seem to react with proteins. Its effects in the case of superficial direct skin contact (after shaving-related injuries or as an ingredient in anti-perspirant) have been studied most thoroughly. It may be assumed that the application of Alum described, leading to inhalation of aerosols containing Alum, may result in irritation of the upper respiratory system. The surface of the bronchial tubes (which are more sensitive than skin) will undoubtedly react to this. We strongly advised the designer to apply this process in a closed system to minimalize inhalation of the Alum aerosols.

32

Momenteel neemt het NCvB deel aan: 1 Scholing van medische studenten (zowel binnen het AMC/UvA als aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam): • Klinisch lijnonderwijs in het eerste en tweede jaar. Er wordt gewerkt aan een casus over ‘burn-out bij medici’ voor vierdejaars studenten (binnen medisch curriculum AMC - Curius); • Blok 20 Arbeid en Gezondheid (4e jaar). Colleges, werkgroepen, paperbegeleiding en het verzorgen van onderdelen binnen andere blokken; • Co-schappen (6e jaar). Besprekingen voor coassistentengroepen over beroepsziekten (tot juli 2007); 2 Opleiding bedrijfsartsen (NSPOH, SBGO Nijmegen): Hierbij wordt zowel een module beroepsziekten verzorgd als stage- en scriptiebegeleiding van bedrijfsartsen in opleiding. 3 Na- en bijscholing: het gaat hierbij zowel om medewerking op aanvraag als het aanbieden van eigen NCvB workshops, trainingen, lezingen binnen arbodiensten of andere gremia (kringen NVAB, studiedagen etc.). Tevens opleiding en nascholing aan bedrijfsartsen Antillen, Aruba en Suriname. Tot nu toe richt het NCvB zich daarbij vooral op de groep van de bedrijfsartsen in opleiding en de geregistreerde bedrijfsartsen met het doel de in de praktijk werkzame bedrijfsarts te ondersteunen in het opsporen en melden van beroepsziekten. Dat is namelijk niet altijd eenvoudig. Het oplossen van lastige problemen rondom beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen vraagt vaak extra kennis en ervaring. Daarom heeft het NCvB in 2006 een eendaagse workshop ontwikkeld gericht op het leren herkennen van beroepsziekten. Deze workshop kan door arbodiensten en anderen worden ingekocht en daarbij worden aangepast aan specifieke scholingswensen. Een nieuwe ontwikkeling vormt mogelijk E-learning, waarbij nascholing met betrekking tot beroepsziekten via de website wordt aangeboden.

NCvB 2006 33

Heijermanslezingen In 2006 werden weer twee Heijermanslezingen georganiseerd. Op 23 juni was het thema ‘Psychische aandoeningen door het werk’. De lezingen werden verzorgd door Prof. dr. F.J.H. van Dijk (Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC Amsterdam), Drs. M.J. Nijdam (Afdeling Psychiatrie, AMC De Meren Amster-

dam), Prof. dr. A.H. Schene (Afdeling Psychiatrie, AMC Amsterdam) en Prof. dr. R.W.B. Blonk (TNO Kwaliteit van Leven-Arbeid, Hoofddorp - Faculteit Sociale Geneeskunde, Universiteit Utrecht). De lezingen van 8 december hadden als onderwerp ‘Beroepshuidaandoeningen’. Sprekers waren Dr. S. Kezic (Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC Amsterdam), Dr. F.H.W. Jungbauer (Academisch Centrum voor Arbeid & Gezondheid, UMC Groningen), Dr. H. van der Walle (Centrum voor Huid en Arbeid Arnhem) en Prof. dr. D.P. Bruynzeel (Afdeling Dermato-allergologie & Arbeidsdermatologie, VUmc Amsterdam). Bij elke lezing zijn ongeveer 300 belangstellenden aanwezig. De presentaties worden na afloop op de website geplaatst onder de knop NCvB > Heijermanslezingen. Werkgroepen Het NCvB heeft een aantal werkgroepen in het leven geroepen, waar experts en professionals uit het veld rond een bepaald thema kennis uitwisselen. De werkgroepen zijn samengesteld uit experts op het betreffende gebied, bedrijfsartsen met specifieke belangstelling voor het betreffende thema en vertegenwoordigers van het NCvB. Een belangrijk doel van de werkgroepen is kennisuitwisseling maar ook signalering. Dat gebeurt aan de hand van korte presentaties over verricht onderzoek, casuïstiek en bespreking van literatuur. Regelmatig worden ook gastsprekers uitgenodigd. De werkgroepen komen twee tot driemaal per jaar bijeen. Er zijn momenteel drie werkgroepen functioneel: • Werkgroep Allergische Beroepsziekten Voorzitter: Prof.dr. Bruynzeel, Afdeling Dermatologie VUmc Secretaris: Dhr. C. van der Horst, ArboNed; • Werkgroep Infectieziekten en Arbeid (WIZA) Voorzitter: Dr. J. Steenbergen, LCI/RIVM Secretaris: H.P. Stinis, NCvB; • Werkgroep Reproductie en Arbeid Voorzitter: Dr. T.M. Pal, NCvB Secretaris: Dr. T. Brand, NCvB.

Meer informatie over de werkgroepen kunt u vinden op www.beroepsziekten.nl > werkgroepen.

psziekten plaats en itgevoerd.

s and analyzes the

Werkplekdeskundige // Advies arbeidsomstandigheden Op de werkplek worden de arbeidsomstandigheden bekeken en de werkplekdeskundige geeft adviezen over hoe de klachten voorkomen kunnen worden. The patient’s workplace is examined to determine his working conditions and the workplace specialist advises how the complaints can be prevented.

34

Clinical librarian // Literatuursearches De clinical librarian doet literatuursearches. De beroepsziektespecialisten analyseren de casuïstiek. Advisering aan beleidsmakers, werkgevers en werknemers vindt plaats en informatie wordt gegeven aan arboprofessionals. The clinical librarian performs literature searches. Occupational disease specialists analyze the case reports. They advise policymakers, employers and employees and provide information to occupational health service professionals.

Clinical Occupational Medicine The facilities available to refer patients with complex work-related problems to specialists are gradually being expanded. Various academic centers are actively working on improving the infrastructure for clinical occupational medicine. Complex work-related problems may involve establishing the causal relation between the illness and the patient’s job, but also includes offering advice regarding the consequences of that injury on job performance. Financing clinical occupational medicine continues to be a sticking point. The activities still mainly concern extraordinary care, which means that the treatment can often only begin once the employer has agreed to pay for it. In the next few years, the priority will be on demonstrating that the practice of clinical occupational medicine in the various centers can be seen as care that is necessary and above all effective. Current and planned evaluative studies should provide an answer to these concerns. Clinical occupational medicine will only prove to be viable once the financing becomes part of the basic insurance package or is covered by supplementary insurance. People and Work Outpatient Clinic At the initiative of the NCvB, the People and Work Outpatient Clinic (PMA) opened in November 2005. It is part of the AMC, and co-operates closely with a number of departments at the VUmc, and with AMC-De Meren in the field of psychiatry. In the course of 2006, the PMA has assumed a number of tasks concerning medical examinations with regard to railway safety, partly in response to a request by the NS. The expert physicians appointed by the Inspectorate of the Ministry of Transport, Public Works and Water Management have been available for consultations via the PMA since the middle of 2006. The PMA possesses facilities in the areas of Hearing and Work (Audiology department at the AMC, LUmc and VUmc), Occupational dermatology (VUmc), Occupational respiratory diseases (Respiratory Disease department at the AMC), Psychiatry (AMC-de Meren), Toxic Encephalopathy (NCvB Solvent Team). In order to be able to refer patients with psychological complaints due to a traumatic incident to specialists in psychiatry, a co-operative effort has also been established with the Top care program for Psychotrauma at AMC de Meren. In 2007, it will also be possible to refer patients with work-related complaints in all areas to the PMA. The PMA is currently realizing occupational medicine facilities in the fields of musculoskeletal and posture disorders, cardiology, optometry, upper respiratory diseases and pregnancy and work via alliances with departments both within and outside the AMC and the VUmc. In total, more than 200 patients were referred to the PMA in 2006, most of them by occupational physicians. In addition, 12 expertise studies were conducted to determine the role of work loads in causing the complaints experienced by the patient or group of patients concerned. This generally did not require a clinical diagnosis, and it was therefore rarely necessary to resort to one of the facilities available. The studies, including a few cluster analyses, were conducted by occupational disease specialists at the NCvB.

36

Klinische Arbeids­ geneeskunde De mogelijkheden om patiënten met complexe arbeidsrelevante problematiek te verwijzen worden geleidelijk aan uitgebreid. In verschillende academische centra wordt actief gewerkt aan verbetering van een infrastructuur voor klinische arbeidsgeneeskunde. Complexe arbeidsrelevante problematiek kan zowel betrekking hebben op het vaststellen van het oorzakelijk verband tussen de aandoening en het werk, maar evenzeer op het adviseren over de gevolgen die de aandoening voor het functioneren in het werk heeft. De financiering van de klinische arbeidsgeneeskunde vormt nog steeds een knelpunt. Het gaat voor een belangrijk deel van de activiteiten nog om extrareguliere zorg en dat betekent dat het zorgtraject vaak pas kan beginnen nadat de werkgever zich bereid heeft verklaard dit extrareguliere deel te betalen. De komende jaren wordt het van belang om zichtbaar te maken dat de wijze waarop de klinische arbeidsgeneeskunde in de diverse centra wordt uitgeoefend gezien kan worden als noodzakelijke maar vooral ook effectieve zorg. Lopende en nog op te zetten evaluatieonderzoeken moeten het antwoord op deze vraag geven. Klinische arbeidsgeneeskunde zal pas dan in Nederland levensvatbaar blijken wanneer de financiering deel uitmaakt van het basispakket dan wel de aanvullende zorgverzekering. Polikliniek Mens en Arbeid Op initiatief van het NCvB is in november 2005 de Polikliniek Mens en Arbeid (PMA) van start gegaan. Zij vormt een onderdeel van het AMC, en werkt nauw samen met een aantal afdelingen van het Vrije Universiteit Medische Centrum (VUmc), en met AMC-De Meren op het terrein van de psychiatrie.

NCvB 2006 37

In de loop van 2006 heeft de PMA taken op zich genomen wat betreft de medische keuringen op het gebied van spoorveiligheid, mede op verzoek van de NS. De door de Inspectie Verkeer en Waterstaat aangewezen deskundige artsen zijn sinds medio 2006 te raadplegen via de PMA. De PMA heeft voorzieningen op het gebied van Gehoor en Arbeid (afdeling Audiologie AMC, LUmc en VUmc), Arbeidsdermatologie (VUmc), Beroepslongaandoeningen (afdeling Longziekten AMC), Psychiatrie (AMC-de Meren), Toxische Encefalopathie (Solvent Team NCvB). In het kader van de voorzieningen op het gebied van de psychiatrie is er inmiddels ook een samenwerkingsverband voor verwijzingen van patiënten met psychische klachten door een traumatische gebeurtenis naar het Topzorgprogramma Psychotrauma van AMC De Meren. In 2007 wordt het mogelijk om ook patiënten met arbeidsrelevante aandoeningen op andere terreinen naar de PMA te verwijzen. De PMA is momenteel bezig om arbeidsgeneeskundige voorzieningen te realiseren op het gebied van aandoeningen van het houdingen bewegingsapparaat, cardiologie, oogheelkunde, aandoeningen van de bovenste luchtwegen en zwangerschap en werk via samenwerkingsverbanden met afdelingen binnen dan wel buiten het AMC en het VUmc. In totaal zijn in 2006 circa 200 patiënten verwezen naar de PMA, grotendeels door bedrijfsartsen. Er zijn verder 12 expertises verricht waarbij het ging om het beantwoorden van de vraag naar de rol van belasting in het werk bij

In addition to referrals via the PMA, some facilities, such as those in the field of occupational dermatology, also receive direct referrals, which may cause underestimation of the true number of referrals of patients with a clinical occupational medicine problem. The referrals to Hearing and Work are often the result of poor job performance by the patients concerned due to hearing loss or of questions about job suitability in connection to safety aspects with which the occupational physicians are presented. Two sectors with relatively large numbers of referrals were education and the railways. Founding of FACAG The opportunities for clinical occupational medicine are expanding across the country. This is illustrated by the recent foundation of the Federation for Academic Centers for Work and Health (FACAG). Some of the participants are: PMA, with support from the AMC and VUmc, UMC Groningen and UMC St. Radboud Nijmegen. Other centers are also considering joining the Federation. The Federation aims to broaden the supply, better distribution across the country, improve the quality of care and co-ordinate continuing education activities. FACAG also plays an important part in looking for sources of structural financing. Solvent Team Diagnosing patients with chronic toxic encephalopathy (CTE), also known as OPS or ‘painter’s disease’, is difficult and rests partly on ruling out other possible explanations for the symptoms. Assessing the disease requires a multi-disciplinary approach by clinical neuropsychologists, neurologists, and experts in the field of working conditions. The NCvB and the Medical Spectrum Twente (MST) in Enschede have held the status of top national referral center since 1997. Financing for this task comes from earmarked regular healthcare funds; it was previously subsidized by the Netherlands Healthcare Insurance Board (CvZ). As part of the Solvent Team project research is conducted into possible improvements in the diagnostic process and supervision. A follow-up study is also being carried out to better understand the course of the illness. The team is working internationally (consensus meeting in Cologne in March 2007) on harmonizing and narrowing the diagnostic criteria.

Behandeling Arbeidsgebonden Depressie De afdeling Psychiatrie van AMC - De Meren toetst momenteel de door haar ontwikkelde ergotherapeutische module voor de behandeling van arbeidsgerelateerde depressie op zijn effectiviteit. Deze Do-It studie wordt gesubsidieerd door de Stichting Instituut GAK (SIG). Een eerder uitgevoerde kleine pilot studie liet zien dat behandeling met deze module leidde tot een snellere terugkeer in het werk, maar dit moet nu bevestigd worden in een grootschaliger opzet.

Treatment of Work-Related Depression The Psychiatry Department at De Meren Academic Medical Center (AMC – De Meren) is currently testing an ergotherapeutic module that has been developed in-house for is effectiveness in treating work-related depression. This ‘Do-It’ study is subsidized by the Stichting Instituut GAK (SIG). A previously conducted pilot study showed that treatment with this module leads to a quicker return to work, but this must now be confirmed with a larger-scale project.

Results In 2006, 156 patients were referred for examination: 81 in Amsterdam and 75 in Enschede. Most referrals came from general practitioners (44%) and medical specialists (19%). Occupational physicians (22%) formed a relatively small referral group. Incidentally (1%) examinations were held in the context of liability trials at the request of the judiciary. The number of patients diagnosed with CTE was 20. They were primarily house or automotive painters. The number of new patients with CTE is gradually decreasing. This can be attributed to the decreased exposure to solvents in various sectors, due to stricter legislation and regulations, and to agreements within the branch. A cause for concern is that new cases of CTE still occur as a consequence of recent exposure to large quantities of solvents in the lower ranks of the labor market; these involve individuals employed in the industrial cleaning and construction painting sectors.

38

het ontstaan van de aandoening bij de betreffende patiënt of groep patiënten. Hierbij hoefde over het algemeen geen klinische diagnostiek meer plaats te vinden en daarom was het meestal niet nodig een beroep te doen op één van de voorzieningen. De expertises, waaronder ook een paar clusteranalyses zijn dan ook uitgevoerd door beroepsziektedeskundigen van het NCvB. Naast verwijzingen via de PMA vinden naar sommige voorzieningen zoals de arbeidsdermatologie ook rechtstreekse verwijzingen plaats waaronder het hier weergegeven aantal een onderschatting geeft van het werkelijke aantal verwijzingen van patiënten met een klinisch arbeidsgeneeskundige vraagstelling. De verwijzingen naar Gehoor en Arbeid vloeien vaak voort uit moeilijkheden die de patiënten ondervinden in hun functioneren op het werk door gehoorsverlies of uit vragen bij de bedrijfsarts naar de functiegeschiktheid in verband met veiligheidsaspecten. Sectoren waar dan ook naar verhouding veel verwijzingen vandaan komen zijn het onderwijs en de spoorwegen. Oprichting FACAG De mogelijkheden voor klinische arbeidsgeneeskunde breiden zich landelijk uit. Recent is dan ook de Federatie van Academische Centra voor Arbeid en Gezondheid (FACAG) opgericht. Hieraan nemen deel: PMA met als achterban AMC en VUmc, UMC Groningen en UMC St. Radboud Nijmegen. Andere centra overwegen zich hierbij aan te sluiten. De Federatie maakt zich sterk voor het verbreden van het aanbod, een goede spreiding over het land, verbetering van de kwaliteit, en coördinatie van nascholingsactiviteiten. Tevens speelt de FACAG een rol bij het zoeken naar een structurele financiering.

NCvB 2006 39

Solvent Team Diagnostiek van patiënten met chronische toxische encefalopathie (CTE), ook bekend als OPS of schildersziekte, is lastig en berust deels op exclusie van mogelijke andere verklaringen van het ziektebeeld. Beoordeling vergt een multidisciplinaire aanpak van klinisch neuropsychologen, neurologen en deskundigen op het gebied van arbeidsomstandigheden. Het NCvB is samen met het Medisch Spectrum Twente (MST) in Enschede sinds 1997 aangewezen als landelijk top-referentiecentrum. Financiering van deze taak vindt plaats vanuit geoormerkte reguliere zorggelden; voorheen via een subsidie van het College voor zorgverzekeringen (CvZ). In dit project wordt

samengewerkt met de afdeling neurologie, psychiatrie en radiologie van het AMC en vindt nauwe afstemming plaats met het Solvent Team binnen het Medisch Spectrum Twente. Vanuit het Solvent Team project wordt onderzoek gedaan naar mogelijke verbeteringen van het diagnostisch proces en de begeleiding. Ook wordt een follow-up studie gedaan om het beloop van de aandoening beter in beeld te krijgen. In internationaal verband (consensusbijeenkomst in Keulen, maart 2007) wordt gewerkt aan precisering en harmonisering van de diagnostische criteria. Resultaten In 2006 werden 156 patiënten voor een beoordeling verwezen: 81 in Amsterdam en 75 in Enschede. De meeste verwijzingen kwamen via huisartsen (44%) en medisch specialisten (19%). Bedrijfsartsen (22%) vormden een relatief kleine verwijsgroep. Incidenteel (1%) vinden beoordelingen plaats in het kader van een aansprakelijkheidsprocedure op verzoek van de rechtelijke macht. Het aantal patiënten bij wie de diagnose CTE gesteld werd bedroeg 20. Het betrof vooral schilders en verfspuiters. Het aantal nieuwe patiënten met CTE is geleidelijk aan het dalen. Dit kan worden toegeschreven aan de verminderde blootstelling aan oplosmiddelen in verschillende bedrijfstakken door strengere wet- en regelgeving en afspraken binnen branches. Verontrustend is dat zich nog nieuwe gevallen van CTE voordoen ten gevolge van recente forse blootstelling aan oplosmiddelen aan de onderzijde van de arbeidsmarkt bij werkenden in de industriële reiniging en bij constructiespuitwerk. Tien jaar Solvent Team project Ter gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Solvent Team project zal op 6 juni 2007 een middag in het AMC worden georganiseerd. Met de voordrachten willen we laten zien dat gespecialiseerde klinisch arbeidsgeneeskundige zorg nuttig en nodig is: maatschappelijk belangrijk met wetenschappelijke spin-off. Het zichtbaar maken van de slachtoffers van de langdurig hoge blootstelling aan oplosmiddelen is een trigger voor preventie. Expertisecentrum Gehoor en Arbeid Het Expertisecentrum voor Gehoor en Arbeid is een samenwerkingsverband tussen de audiologische centra van het AMC, het

A Decade of the Solvent Team project To celebrate the tenth anniversary of the Solvent Team project, the AMC will organize a reception on the afternoon of 6 June 2007. The presentations will show that specialized clinical occupational medicine is necessary and effective, socially important and can produce scientific spin-offs. Making the victims of extended exposure to solvents visible can be a trigger for preventive measures. Expertise Center for Hearing and Work The Expertise Center for Hearing and Work is a co-operative effort by the audiological centers at the AMC, the LUmc, the VUmc, the Coronel Institute of Occupational Environmental Health (AMC/UvA) and the NCvB. In 2006, the website www.gehoorenarbeid.nl was launched to provide professionals with upto-date information. The purpose of the center is to combine relevant knowledge, improve co-operation between occupational health services and the audiological centers, promote expertise and stimulate research and development of new instruments and prevention techniques. The expertise center also provides care services. These are incorporated in the People and Work Outplacement Clinic. In 2006, 52 patients were referred to the audiological facilities. Most of the patients had questions about complex problems related to job performance to which their impaired hearing gave rise. Another group concerns assessments of job suitability, such as railway safety tasks. The expertise center performs projects started in various branches, such as the construction sector, the railways, and a number of orchestras. One important long-term project supported by the Stichting Instituut GAK (SIG) is the further development of the application of hearing aids and function tests. Part of this project involves developing examination criteria that better represent the auditory function than current norms, and implementation of protocols within audiologic centers and occupational health services. One example of a publication from 2006 came about due to co-operative efforts between professional organizations of occupational physicians, safety experts and occupational hygienists, among others: a multi-disciplinary guideline accompanied by the background document: ‘Preventie van beroepsslechthorendheid door een effectief gehoorbeschermingsprogramma’ (‘Prevention of occupational hearing disorders through an effective hearing protection program’). For a more detailed overview of projects and publications in 2006, please see the website www.gehoorenarbeid.nl.

Kruisbestuiving Bij patiënten met werkgerelateerde huidklachten kan er tevens sprake zijn van luchtwegklachten en omgekeerd. Om die reden vinden er regelmatig gemeenschappelijke patiëntenbesprekingen plaats waarbij de arbeidsdermatoloog en de longarts hun patiënten aan elkaar voorleggen in aanwezigheid van de arbeidsgeneeskundig consulenten en arbeidshygiënisten. Diagnostische overwegingen en mogelijkheden passeren de revue en monden regelmatig uit in onderlinge doorverwijzing. Waar de werkgerelateerde klachten nogal eens terug te voeren zijn op het verrichten van werkzaamheden in de glastuinbouw, mag dit nuttige overleg zeker als een vorm van kruisbestuiving gezien worden.

Cross-Pollination Patients with work-related skin complaints often have respiratory problems as well, and vice-versa. For this reason, occupational dermatologists and lung specialists often arrange common patient reviews at which occupational medicine consultants and occupational hygienists are also present. Diagnostic considerations and opportunities are studied and regularly result in mutual referrals. In those cases where the complaints can be traced to work in the greenhouse cultivation sector, this useful exchange can truly be seen as a form of cross-pollination.

40

Leids Universitair Medisch Centrum (LUmc) en het VUmc, het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid (AMC/UvA) en het NCvB. In 2006 is de website www.gehoorenarbeid.nl gelanceerd, die vooral professionals de weg wijst naar actuele kennis. Doelstelling van het centrum is het bundelen van relevante kennis, verbeteren van de samenwerking tussen de arbodiensten en de audiologische centra, deskundigheidsbevordering en het stimuleren van onderzoek en ontwikkeling van nieuwe instrumenten en preventiemogelijkheden. Bovendien heeft het expertisecentrum een zorgtaak. Deze zorgtaak is als voorziening opgenomen in de Polikliniek Mens en Arbeid. In 2006 zijn 52 patiënten naar de audiologische voorzieningen verwezen. De patiënten hebben vooral vragen over complexe functioneringsproblemen in de werksituatie door hun slechthorendheid. Een aparte groep betreft beoordelingen over functiegeschiktheid, zoals bij veiligheidsfuncties bij de spoorwegen. Het expertisecentrum voert projecten uit die in verschillende branches zijn opgestart, zoals in de bouwnijverheid, bij de spoorwegen en bij een aantal orkesten. Een belangrijk meerjarenproject ondersteund vanuit de Stichting Instituut GAK (SIG), is de verdere ontwikkeling van de toepassing van hoortoestellen en functietests, een deelproject is het ontwikkelen van keuringscriteria die meer recht doen aan het auditief functioneren dan de huidige normen en de implementatie van ontwikkelde protocollen binnen audiologische centra en arbodiensten. Een voorbeeld van een publicatie uit 2006 is tot stand gekomen door de samenwerking met de beroepsverenigingen van ondermeer bedrijfsartsen, veiligheidskundigen en arbeidshygiënisten: een multidisciplinaire richtlijn met het hierbij behorende achtergronddocument: ‘Preventie van beroepsslechthorendheid door een effectief gehoorbeschermingsprogramma’. Voor een uitgebreider overzicht van projecten en publicaties in 2006 verwijzen we naar de website www.gehoorenarbeid.nl.

NCvB 2006 41

Bijlagen Appendices Medewerkers NCvB NCvB staff

Drs. A.F. (Annet) Lenderink hoofd kenniscentrum head knowledge center

A.M.M. (Letty) Tendole secretaresse secretary

Dr. K. (Karen) Nieuwenhuijsen consulente psychische beroepsziekten consultant workrelated mental disorders

Drs. E. (Evelien) van Valen neuropsycholoog / promovenda neuropsychologist / PhD student

Drs. I.T.J. (Ingrid) Braam hoofd registratiebureau/datamanager head registration bureau/datamanager

Dr. T.M. (Teake) Pal medisch coördinator Polikliniek Mens en Arbeid / bedrijfsarts medical coordinator People and Work Outpatient Clinic / occupational physician

I. (Iteke) de Vries psychologisch testassistent psychological testing assistent

Dr. T. (Teus) Brand bedrijfsarts occupational physician

H.J. (Herman) Pieters systeembeheerder system operator

Y. (Yvonne) Bulten communicatiemedewerker communication assistant

E.M.J. (Els) de Ruijter medewerker financiële administratie financial accounting employee

Drs. J.G. (Jan) Bakker bedrijfsarts occupational physician Drs. M.M. (Marloes) van Beurden datamanager datamanager

M. (Marloes) van den Eeckhout projectondersteuner tot 1 maart project assistant until March 1 M.G.M. (Tilly) Gelijsteen management assistent management assistant Drs. C. (Clara) Hardeman neuropsychologisch assistent neuropsychological assistant Prof. dr. J.M.B.V. (Vianney) de Jong neuroloog neurologist M.E. (Mirjam) Korteweg stagiair solvent team trainee solvent team Dr. P.P.F.M. (Paul) Kuijer consulent arbeidsgebonden klachten bewegingsapparaat consultant occupational musculoskeletal disorders Drs. G. (Gert) van der Laan hoofd solvent team / klinisch arbeidsgeneeskundige head solvent team / specialist in occupational medicine

Drs. A. (Astrid) Schop medewerker registratiebureau registration bureau employee Dr. P.B. (Paul) Smits bedrijfsarts / onderwijs coördinator occupational physician / supervisor education Dr. B. (Bas) Sorgdrager bedrijfsarts occupational physician Drs. D. (Dick) Spreeuwers directeur / bedrijfsarts managing director / occupational physician

Dr. E.M. (Ellie) Wekking neuropsycholoog neuropsychologist Drs. N.S. (Nicole) de Wilde webmaster webmaster Drs. H.J. (Gonnie) Zweerman clinical librarian clinical librarian

Met dank aan Acknowledgement J.B.J. (Jerzy) Gryglicki freelance redacteur freelance editor Drs. P. (Piet) Kroon projectleider Polikliniek Mens en Arbeid project manager Philip Stroomberg grafisch ontwerper graphic designer Dr. A.N. (André) Weel projectleider project manager

Drs. H.P.J. (Harry) Stinis bedrijfsarts occupational physician G.E. (Gertraud) Tänzer medewerker financiële administratie financial accounting employee

42

Commissies en werkgroepen Committees and working parties Ingrid Braam European Occupational Diseases Statistics (EODS) Technical Party European Occupational Diseases Statistics (EODS) - Technical Party Health and Safety at work statistics - Working Party Health and Safety at work statistics - Working Party Stuurgroep landelijk meldpunt prikaccidenten Steering committee national registration center injection accidents Teus Brand Commissie Preconceptiezorg van de Gezondheidsraad Committee Preconception of the National Health Counsil

NVAB Commissie tot toekenning van de Burger- en Zielhuispenning (CBZ) Netherlands Society of Occupational Medicine - Committee for the ‘Burger & Zielhuispenning’ award

NVAB Commissie tot toekenning van de Burger- en Zielhuispenning (CBZ) Netherlands Society of Occupational Medicine - Committee for the ‘Burger & Zielhuispenning’ award

NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig Genootschap (KAG) (voorzitter) Netherlands Society of Occupational Medicine - Working Party on Occupational Physicians in the Clinic (chairman)

NVAB Commissie Richtlijnontwikkeling en Wetenschap (CROW) Netherlands Society of Occupational Medicine Committee for development of guidelines and science

Deskundige beroepsziekten voor rechtelijke macht Professional in occupational diseases for the judiciary Redactieraad AI-bladen reeks SdU Editorial Staff AI-journal series SdU ICOH scientific committee on Neurotoxicology and Psychophysiology

Projectgroep NVAB Richtlijn Zwangerschap - post partum Project group Netherlands Society of Occupational Medicine Guideline pregnancy - post partum

ICOH scientific committee on Agriculture and rural health

Paul Kuijer Vereniging voor Bewegingswetenschappen Nederland (VvBN) Netherlands Society of Human Movement Sciences

Werkgroep Occupational Disease Statistics European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work Working Party on Occupational Disease Statistics European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work

Vereniging voor Register Ergonomen Nederland (ReN) Netherlands Society of Certified Ergonomists Nederlandse Vereniging voor Ergonomie (NVvE) Dutch Ergonomics Society Wetenschappelijk comité voor aandoeningen bewegingsapparaat voor ICOH ICOH Scientific Committee on Musculoskeletal Disorders Gert van der Laan Begeleidingscommissie Diagnostiek Beroeps­ziekten. College voor zorgverzekeringen (CvZ) Supervisory Committee on the Diagnosis of Occupational Diseases. Healthcare Insurance Board

Werkgroep Eurostat European Occupational Disease Statistics (EODS) Eurostat Working Party on European Occupational Disease Statistics (EODS) Expert group Information Notices European List of Occupational Diseases Expert group Information Notices European List of Occupational Diseases Annet Lenderink Overleg kennisinfrastructuur - Arboportal Teake Pal Commissie WGD van de Gezondheidsraad WGD Committee National Health Council Commissie Normering Allergenen van de Gezondheidsraad Committee Standardization Allergens Committee National Health Council

NCvB 2006 43

Bestuur sectie Arbeidstoxicologie, Nederlandse Vereniging voor Toxicologie Member of the Board of Occupational Toxicology division of the Dutch Society of Toxicology NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig Genootschap (KAG) Netherlands Society of Occupational Medicine - Working Party on Occupational Physicians in the Clinic Redactiecommissie Handboek Bedrijfsgezondheidszorg Editor Staff Manual on Occupational Medicine EU Expert Group information notices on diagnosis of occupational diseases EU Expert Group information notices on diagnosis of occupational diseases Werkgroep Lage rugklachten van de Gezondheidsraadcommissie WIA Working Party on Low Back Complaints of the National Health Council for the occupational insurance protocol Werkgroep Myocardinfarct van de Gezondheidsraadcommissie WIA Working Party on Myocardial infarction of the National Health Council for the occupational insurance protocol Bas Sorgdrager NVAB Werkgroep Multidisciplinaire Richtlijn Preventie Beroepsslechthorendheid Netherlands Society of Occupational Medicine - Working Party on the guideline Prevention Occupational Hearing Loss Werkgroep Gezondheidsraadcommissie WIA Working Party of the National Health Council for the occupational insurance protocol

Redactie Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde vanaf oktober Editor Journal of Occupational and Insurance Medicine from October

Redactie Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekerings­ geneeskunde tot oktober Editor Journal of Occupational and Insurance Medicine until October

13 april Jaarvergadering preventisten, Utrecht Arboportal

Tijdschrift Vergoeding Personenschade

Werkgroep richtlijnen prikaccidenten protocol LCI

Dick Spreeuwers NVAB (secretaris) Commissie Internationale Betrekkingen (CIB) Netherlands Society of Occupational Medicine Committee on International Relations (secretary)

Panel website LCI/RIVM

13 april PAOG, Nijmegen Medisch onderzoek bij chemische belasting

Presentaties en lezingen Presentations and Lectures

18 april Allergiebeurs, Rotterdam Beroepsziekten door allergie

15 januari Lezing aan bedrijfsartsen, Aruba Beroepsziekten

20 april Stecr, projectleidersbijeenkomst, Maarssen KIZA

6 februari Kringbijeenkomst Nederlandse Vereniging voor Arbeidsen Bedrijfsgeneeskunde, Amsterdam Arbeidsdermatologie, PMA en beroepsziekten

19 mei VNO-NCW, Den Haag Invitational conference over risque professionel

NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig Genootschap (KAG) Netherlands Society of Occupational Medicine - Working Party on Occupational Physicians in the Clinic ICOH Scientific Committee Research on Health Services Research and Evaluation in Occupational Health ICOH Scientific Committee History of Occupational Medicine

15 februari NSPOH, Amsterdam Beroepsziekten in de bouw

19 mei Nederlandse Vereniging van longartsen Derde symposium Asbest en Longziekten. Blootstelling aan asbest in het verleden, wat nu?

3 maart Symposium Klinische Arbeidsgeneeskunde, VUmc, Amsterdam

23 mei NSPOH Wereld Zoönosendag

Raad van Advies Nationaal Hepatitiscentrum Advisory Council National Center for Hepatitis

10 maart Clinic for Occupational Medicine, Bergen, Noorwegen Invitational lecture: Comparing the Solvent Team approach from the Netherlands with Norway

1 en 2 juni NVAB, Bedrijfsgeneeskundige Dagen, Papendal KIZA

Harry Stinis Contactgroep Biologische Factoren Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA)

23 maart Nederlandse Vereniging van Arbeidshygiëne, Woudschoten Jaarcongres Beroepsziekten beter signaleren

Raad van Advies Stichting AAP

6 april Nederlandse Vereniging voor Audiologie, Nieuwegein 46e dag der Akoepedie

Federatie van Academische Centra voor Arbeid en Gezondheid (FACAG) Federation of Academic centers for Work and Health KNMG vertegenwoordiger bij de Union Européen des Médecines Spécialistes (UEMS), sectie Occupational Medicine KNMG representative at the Union of European Medical Specialists (UEMS), section Occupational Medicine

NVAB Werkgroep Richtlijnen Netherlands Society of Occupational Medicine - Working Party Guidelines NVAB Werkgroep Richtlijn Influenza: preventie en outbreak control Netherlands Society of Occupational Medicine - Working Party for guide­line Influenza: prevention and outbreak control

6 april Instituut voor Asbestslachtoffers, Den Haag Longkanker en asbest: aanpak andere Europese landen

9 juni NCvB, Lanceringssymposium Academisch Medisch Centrum, Amsterdam KIZA 13 juni 28th International Congress on Occupational Health, Milaan Cirteria for determining the work-relatedness of nonspecific Low Back Pain (LBP) 13 juni 28th International Congress on Occupational Health, Milaan Does participants’ satifaction reflect the outcome of a learning process?

44

14 juni 28th International Congress on Occupational Health, Milaan The rise and fall of chronic toxic encephalopathy (CTE) in the Netherlands

24 oktober Arboplatform, Renkum (Norske Skog Parenco) Stop die herrie

14 juni 28th International Congress on Occupational Health, Milaan Development and validation of quality indicators for national registration systems of occupational diseases

9 november Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Lanceringsymposium Kennissysteem Infectieziekten en arbeid Presentatie KIZA

19 juni International conference on occupational health in agriculture and rural areas, Lodi, Italië Tulips from Holland; occupational diseases in agriculture in the Netherlands

15 november Stigas, De Meern Beroepsziekten in de agrarische sector

22 juni Contact Groep Chemie, ’s-Hertogenbosch Van signalering naar preventie 10 juli Stork Engineering, themamiddag stofbeheersing, Slochteren Gezondheidsrisico’s bij inademing van stof 12 september European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work, Brussel Presentation of publication. Asbestos related diseases in Europe 12 september IRAS wetenschappelijke bijeenkomst, Utrecht 28 september Nederlandse Vereniging voor Arbeidsdeskundigen, Apeldoorn Beroepsziekten en arbeidsongeschiktheid 17 oktober Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, ADS symposium, Utrecht Resultaten ADS en conclusies 2006

NCvB 2006 45

23 november Atelier Veilig, ’s-Hertogenbosch Resultaten Medische Helpdesk 24 november TBV-congres, Hilversum Kanker in het bedrijf 25 november Bronkhorst Colloquium longartsen, Velthoven Indoor Air Pollution 30 november ADS - VUmc Kringbijeenkomst Nederlandse Vereniging voor Arbeidsen Bedrijfsgeneeskunde Zuid-Limburg NVAB Richtlijn contacteczeem en ADS

Werk- en congresbezoeken en (mede)organisatie Working visits and Conference visits and organization 13-16 januari Bedrijfsartsen, Aruba Opleiding en nascholing 17 januari LCO - LCI SOA’s 9 februari Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, AMC, Amsterdam Invitational conference kennisinfrastructuur en arbodiensten 22-23 februari Expert meeting European Occupational Diseases Statistics Eurostat, Luxemburg 3 maart VUmc, Amsterdam Symposium Lacunes in de zorg 9 maart Netwerk bijeenkomst NVAB, Utrecht Richtlijn contacteczeem 10 maart Clinic for Occupational Medicine; Haukelund University Hospital, Bergen, Noorwegen

1 december AIAS, Amsterdam Beroepsziekten in Europees perspectief

15 maart RIVM, Bilthoven Invitational bijeenkomst over Biologische Monitoring

12 december NSPOH, Amsterdam Beroepsziekten in de bouw

16 maart Contact Groep Chemie, Bunnik De huid als barrière voor gevaarlijke stoffen 23 maart Stichting Kennis Beter Delen (i.s.m. ZonMw, Nivel, EMCC, CBO, KNMG, NIZW, NIGZ, UWV, VWS, TNO), Veldhoven Kennis beter delen

20 april EODS, Luxemburg European Occupational Diseases Statistic meeting technical group 24 april ABCD-symposium, Rotterdam Fetal origin of health in later life 21-25 mei NIVA, Kuopio, Finland Evidence based medicine in Occupational Health 24 mei Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam MRSA bij varkens 1 en 2 juni Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde Bedrijfsgeneeskundige Dagen, Papendal 8-9 juni Workshop Prof. Nemery, Leuven Beroepslongaandoeningen 14 juni NVT jaarbijeenkomst, Wageningen Nanotechnology and Health 11-17 juni International Congress on Occupational Health, Milaan, Italië 19-21 juni International conference on occupational health in agriculture and rural areas, Lodi, Italië 22 juni Contact Groep Chemie, ’s-Hertogenbosch Beroepslongaandoeningen 23 juni Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Heijermanslezing: Psychische aandoeningen door het werk

13 juli LCO - LCI MRSA bij varkens

18 oktober Lagerhuisdiscussie, De Rode Hoed, Amsterdam Infectieziekten in Amsterdam

12 september European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work, Brussel, België Asbestos related diseases

20 oktober Hauptverband des Gewerblichen Berufsgenossenschaften, St. Augustin, Duitsland

12-17 september European Congress Contact Dermatitis, Berlijn, Duitsland 22 september Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Invitational Conference Kennisverspreiding naar branches

26 oktober Department of Occupational and Environmental Health, University of Manchester, Groot-Britannië 9 november Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Lanceringsymposium Kennissysteem Infectieziekten en arbeid

27-28 september Expert meeting Information Notices of Occupational Diseases, Luxemburg

10-11 november UEMS-meeting, Barcelona

4 oktober Sanitas symposium, AMC, Amsterdam Wat beweegt de hersenen?

16 november EURCAT symposium, Groningen ‘Past, Present & Future’

4 en 5 oktober Health and Safety at Work Statistics Working Group, Luxemburg

21 november Presentatie landelijke richtlijn prikaccidenten, Utrecht

5-6 oktober European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work, Florence, Italië

21 november LCO - LCI Lancering Prikaccidentenprotocol

5 oktober Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam Influenza in de zorg

23 november TNO Arbeid, Hoofddorp Expert meeting onderzoek Zwangerschaps- en/of bevallingsgerelateerd verzuim in de Ziektewet

10 oktober Werkgroep Oog en Arbeid, Amersfoort Oog en werk

28 november Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie, Utrecht Het EPD: digitaal op weg

12 oktober Gezondheidsraad, Den Haag Lezing Prof. Kahn: Genetische factoren en psychische aandoeningen

30 november Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Anatomische Les Aviaire influenza

46

1 december Hoorplatform, Zeist 7 december Academisch Medisch Centrum, Amsterdam GigaPort Zorgsymposium 8 december Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Heijermanslezing: Beroepshuidaandoeningen Bij diverse arbodiensten zijn presentaties en instructiebijeenkomsten gehouden in het kader van het registratieproject en deskundigheidsbevordering. Presentations and instructive meetings have been held in variour Occupational Health Services dealing with the registration project and expertise stimulation.

NCvB publicaties 2006 NCvB publications 2006 Brand T, Pal TM. De invloed van chemische stoffen op de voortplanting: Preventieve aanpak niet alleen tijdens de zwangerschap, maar al bij kinderwens van belang. Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne Nieuwsbrief 2006; 17(3): 16-19. Brand T, Pal TM. Lachgassedatie. Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2006; 150(33): 1859. Brand T, Pal T, Zweerman G. De invloed van fysieke belasting, stress en ploegendienst op de voortplanting. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(9): 387-391. Brand T, Stinis HPJ. Best practices. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(9): 426-427. Brand T, Stinis HPJ. Voortplanting, zwangerschap en werk. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(9): 386-387.

NCvB 2006 47

Dreschler W, Sorgdrager B. Functietests en de technische revalidatie. In: Slechthorendheid in en door het werk / A. Weel (eindred.). Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2006. Hageman G, Hoek JAF van der, Hout MSE van, Laan G van der, Verberk MM. Enkele ontwikkelingen in de neurotoxicologie. Deel A: oplosmiddelen en resultaten Solvent Teamproject 1997-2003. Tijdschrift voor neurologie en neurochirurgie 2006; 107(3): 127-135. Hageman G, Hoek JAF van der, Laan G van der. Enkele ontwikkelingen in de neurotoxicologie. Deel B: Bestrijdingsmiddelen en tolueenmisbruik. Tijdschrift voor neurologie en neurochirurgie 2006; 107(4): 192-198. Joode EA de, Brand T. Fysische werkfactoren en zwangerschapsuitkomsten. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(9): 407-413. Kremer AM, Pal TM, Keimpema ARJ van. Employment and disability for work in patients with COPD: a crosssectional study among Dutch patients. International archives of occupational and environmental health 2006; 80(1): 78-86. Kuijer PPFM, Kuiper JI, Burdorf A, Frings-Dresen MHW, Lötters FJB, Spreeuwers D, Miedema HS. Criteria for determining the work-relatedness of non-specific low-back pain. 28th International Congress on Occupational Health (ICOH). Milan, Italy – June 11-16, 2006. Book of Abstracts, pp. 58. Laan G van der. Aanpak omringende landen. In: Verslag Expertmeeting asbest en longkanker. Den Haag: Instituut Asbestslachtoffers, 2006; IAS publicatie 2006/2. Laan G van der. Asbestexpositie in het verleden: wat nu? In: Book of Abstracts, 3 e Symposium Asbest en Longziekten. Instituut voor Asbestslachtoffers, Amsterdam, 19 mei 2006. Laan G van der. Asbestkanker en genetisch bepaalde gevoeligheid. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(7): 298.

Laan G van der. Beroepsziekten beter in beeld. Tijdschrift voor toegepaste Arbowetenschap 2006; 18(Supplement 1): 35. Laan G van der. Estimate of the mortality from pleural mesothelioma in Europe. In: Asbestos-related occupational diseases in Europe. Recognition - Figures - Specific Systems. Paris: Eurogip, 2006; Eurogip – 24/E. Part 4 pp. 39-42. Laan G van der, Gryglicki J. Beroepsziekten. Alphen aan den Rijn: Kluwer, 2006; Praktijkgids Arbeidshygiëne Laan G van der, Hageman G, Verberk M. The rise and fall of CSE in [the] Netherlands. 28th International Congress on Occupational Health (ICOH). Milan, Italy – June 11-16, 2006. Book of Abstracts, pp. 476. Laan G van der, Rooy A de. Tulips from Holland: the side effects. About occupational diseases in agriculture in the Netherlands. The 16th International Congress of Agricultural Medicine and Rural Health (IAAMRH). Lodi – Italy, june 18-21, 2006. Book of Abstracts, pp. 43. Massaut-Panis MM, Wit WJGP de, Sluiter JK, Kuijer PPFM, Frings-Dresen MHW. Overbelasting aan de strekzijde van de knie als beroepsziekte : diagnostische criteria. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(5): 203-209. Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Jaarverslag ’05. Amsterdam: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, [2006]. Pal TM. Ziektelast door beroepsziekten. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(2): 86-87. Rovers JGJ, Kuijer PFM, Bos EH. Werken in een beddenwascentrale: meer kans op KANS? Tijdschrift voor ergonomie 2006; 31(2): 22. Schaafsma FG, Zweerman G. Zoeken en vinden van informatie over reproductie en arbeid. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(9): 414-418.

Smits P. Zelf onderzoek doen is motiverend. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(4): 177. [Sorgdrager B, projectleider]. Achtergrond document bij de Multidisciplinaire richtlijn Preventie van beroepsslechthorendheid door een effectief gehoorbeschermingsprogramma NVAB, 2006. [Sorgdrager B, projecleider]. Multidisciplinaire richtlijn Preventie van beroepsslechthorendheid door een effectief gehoorbeschermingsprogramma NVAB, 2006. Sorgdrager B (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(10): 474-475. Sorgdrager B, Dreschler W. Slechthorendheid als beroepsziekte. In: Slechthorendheid in en door het werk / A. Weel (eindred.). Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2006. Sorgdrager B, Kramer S, Dreschler W. Terreinverkenning. In: Slechthorendheid in en door het werk / A. Weel (eindred.). Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 2006. Sorgdrager B, Kramer SE, Goverts ST, Dreschler WA. Auditieve eisen en functietesten. Tijdschrift voor bedrijfsen verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(6): 275-277. Sorgdrager B, Nauta N. Stilte in 18 stappen: Nieuwe richtlijn moet lawaaischade beperken. Arbo: vakblad over arbeidsomstandigheden 2006; (12): 27-28. Spreeuwers D. Biedt de arbodienstverlening van vandaag antwoord op de vragen van morgen. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(1): 25-29. Spreeuwers D, Boer A de, Verbeek J, Dijk F van. Development and validation of quality indicators for national registration systems of occupational diseases. 28th International Congress on Occupational Health (ICOH). Milan, Italy – June 11-16, 2006. Book of Abstracts, pp. 45-46.

Spreeuwers D, Pal T, Laan G van der (red); Lenderink A (eindred). Signaleringsrapport Beroepsziekten ’06. Amsterdam: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, Academisch Medisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, 2006.

Verberk M, Saino M, Wekking E, Akila R, Kaukiainen A, Laan G van der. Chronic solvent encephalopathy: towards transparant diagnostics. 28th International Congress on Occupational Health (ICOH). Milan, Italy – June 11-16, 2006. Book of Abstracts pp. 476.

Stinis HPJ. Overheid verkwanselt kans op preventie beroepsziekten. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(7): 290.

Vos MMM de, Nieuwenhuijsen K. Beroepsziekte overspanning: gewogen en te licht bevonden : Onderzoek naar de beoordeling van werkgebondenheid van psychische klachten. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(10): 452-460.

Stinis HPJ. Zwangerschap, infectieziekten en werk. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(9): 401-406. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekerings­geneeskunde 2006; 14(1): 43. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(2): 91. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekerings­geneeskunde 2006; 14(3): 138-139. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(4): 188. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(5): 232. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(6): 282-283. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(7): 330. Stinis HPJ (red). Berichten uit het NCvB. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(8): 376-377. Thai KTD, Laan G van der. ‘Tonerziekte’: beroepsziekte of idee-fixe? Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2006; 14(5): 225-227.

48