KPA Inspiratiedag 2008

7 jaar MATRA/KPA VERHALEN vol inspiratie

Analyse van 7 jaar Matra/KPA en sfeerverslag van de Matra/KPA Inspiratiedag 2008 NCDO Matra/KPA Inspiratiedag 2008 • 1

EEN FEEST DER HERKENNING

INHOUDSOPGAVE

pagina

Inleiding

3

Verhalen vertellen: de Matra/KPA Inspiratiedag 2008 Een verslag

4

Rock Muziekschool Mitrovica; winnaar van de Matra/KPA Award 2008 Juryprijs Interview 7 Jaar Matra/KPA Analyse Ambulante Diabeteszorg Marokko; winnaar Matra/KPA Award 2008 Publieksprijs Interview Het Matra/KPA-programma van NCDO Algemene informatie

2 • NCDO Matra/KPA Inspiratiedag 2008

9

INLEIDING Een dikke 700 projecten zijn de afgelopen 7 jaar door het Matra/KPA-programma gesteund. In die jaren schoof de oostgrens van Europa steeds verder op, zodat het Matra/KPA-programma in steeds meer landen zijn vleugels uit kon slaan. Ook het soort projecten veranderde; van concrete hulp bij het bouwen van scholen en ziekenhuizen naar de vaak meer kennisgerichte projecten van nu. Welke veranderingen staan ons in de toekomst te wachten? En welke kant willen we op? Dit is de vraagstelling voor de analyse die is uitgevoerd onder verschillende actoren in het Matra/KPA programma: van de voorzitter van NCDO en de beleidsmedewerkers van Buitenlandse Zaken, tot en met de particuliere initiatiefnemers, ofwel de PI. De gesprekken die voor deze analyse zijn gehouden zijn in deze publicatie samengevat en dienden als input voor de invulling van de Matra/KPA Inspiratiedag 2008.

10

14

15

De Matra/KPA Inspiratiedag 2008: een bruisende woensdag in december in de Haagse Hogeschool waarbij werd teruggeblikt en vooruitgekeken. Een dag om te leren; van praktische tips bij het maken van filmpjes tot een gedegen uiteenzetting over hoe de eindrapportage te overleven. Maar vooral ook een dag om ervaringen uit te wisselen en nieuwe contacten op te doen. Een kans om, onder gelijkgestemden, stil te staan bij het hoe en waarom van je eigen project.

“Ik herkende zoveel van wat er gezegd werd, en dat gaf me veel bevestiging. Dat grote organisaties er vaak net zo over denken als wij, tegen dezelfde problemen oplopen. Dat geeft een heleboel vertrouwen.” - deelneemster

“We hebben enorm veel contacten gelegd, waar we erg veel verder mee zijn gekomen. Dat is alleen maar winst.” - deelnemer

“Ik weet wel dat veel meer mensen met dit soort werk bezig zijn, maar nu zie ik ze ook eindelijk eens. En wat gebeurt er toch veel!”, verzucht een deelneemster aan het eind van de dag. Of, zoals een ander het verwoordde: “Soms lijk ik wel knettergek, met al dat vrijwilligerswerk waar ik mijn tijd in stop. Hier zijn we tenminste met z’n allen knettergek.” - deelnemer/deelneemster

NCDO Matra/KPA Inspiratiedag 2008 • 3

VERHALEN VERTELLEN

FUTURE LABS Een blik op de toekomst

De Matra/KPA Inspiratiedag 2008 Het plein van de Haagse Hogeschool is het bruisende middelpunt van de dag. Hier staat onder andere de projectenmarkt, waar alle genomineerden voor de Matra/KPA Award zich presenteren. In vele zalen eromheen voltrekt zich de rest van het bomvolle programma, met praktische workshops vol concrete tips, maar ook abstracte discussies in de future labs. Er zijn inspiratiesessies en ervaringstafels, waar de deelnemers elkaar kunnen ontmoeten. En natuurlijk de verkiezing van het beste Matra project – wie zou dit jaar de Matra/KPA Award van het publiek in de wacht slepen? En wie van de jury? Rond tien uur verzamelen de ruim 200 aanwezigen zich in de aula, waar dagvoorzitter Harry Louwenaar de spits afbijt. Op het podium zit het muzikale duo Etno Saraj, dat tussen de verschillende programmaonderdelen door hun muziek ten gehore brengt. In een hoekje van de zaal voorziet een doventolk de slechthorende KPA’ers van een vertaling in gebarentaal. Het sleutelwoord van de dag is ‘Matra-moment’. Als Louwenaar het publiek vraagt om onderling persoonlijke matramomenten uit te wisselen, barst ogenblikkelijk op iedere vierkante meter de discussie los. De zaal gonst van de ervaringen die mensen ertoe brachten om daadwerkelijk iets bij te dragen aan de levens van mensen elders. Zulke momenten hebben geleid tot de vele particuliere initiatieven die het Matra/KPA-programma nu rijk is. Welke conclusies kunnen we, terugkijkend op de afgelopen zeven jaar, nu trekken?

Het gesprek: De balans van zeven jaar Matra Zijn de Matra/KPA projecten erin geslaagd om hun eigen doelstellingen te verwezenlijken? Het antwoord is een ondub-


belzinnig ja: “De effectiviteit van particuliere initiatieven is zelfs wetenschappelijk bewezen. Particuliere initiatieven zijn erg geschikt om plaatselijk, op korte termijn goede resultaten te boeken”, zegt Sara Kinsbergen, onderzoekster aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Ook op een hoger niveau moeten we de uitwerking van al die kleine projecten niet onderschatten, meent Caspar Veldkamp, directeur Directie Zuidoost en Oost-Europa op het Ministerie van Buitenlandse Zaken. “Nederland heeft enorm veel contacten in Oost-Europa, en die lopen voor een belangrijk deel via de particuliere initiatieven. Het is een uitgelezen manier om banden aan te gaan met mensen in de landen, waar dat via de normale weg vaak niet goed mogelijk is. We hebben contact met dissidenten bijvoorbeeld, of mensen die onafhankelijke media van de grond proberen te krijgen. Dit soort effecten zijn erg belangrijk.” “Ik zit altijd tussen het papier en de dossiers, dus het is voor mij op deze dagen vooral leuk dat ik al die mensen die met de projecten bezig zijn ook eens kan zien. Wat me ook is opgevallen vandaag, is dat er zoveel kennis is onder alle werkers in het veld. De mensen die een project runnen in een bepaald land; ze zijn zo goed op de hoogte van de situatie.” - Bert Meijerman, Hoofd Uitvoering Matra, Ministerie van Buitenlandse Zaken De verschuiving binnen Matra van concrete hulpverlening naar meer kennisgerichte projecten is een goede zaak. Jos van Gennip, voorzitter NCDO, reageert: “Het blijft nodig om concrete voorzieningen te bouwen, ook nu de armoede vaak niet meer zo nijpend is als vroeger. Maar de grens van Europa schuift op, en steeds meer landen worden binnen de EU getrokken. Modernisering van de samenleving binnen die landen is een vereiste, en daar is meer voor nodig dan praktische voorzieningen.”

Verschuivingen binnen de politieke discussie In de huidige discussie over internationale samenwerking komt de nadruk steeds meer te liggen op effectmetingen en het afleggen van verantwoording. Ook Matra kan zich niet aan deze discussie onttrekken. Tot groot verdriet van Van Gennip: “Alles draait tegenwoordig om het Bruto Nationaal Product. Ik noem dat de vervuiling van de ontwikkelingsdiscussie. De kwaliteit van het leven: daar moet het

Onze kinderen groeien op in een breed Europa. We hebben 100 jaar lang over de zee heengekeken, maar in de toekomst zal ons leven in dat grote Europa liggen. Daarom moeten we weten hoe het daar aan toe gaat, van dag tot dag. Dáár ligt de kwaliteit, ook van ons leven.” - Jos Van Gennip, voorzitter NCDO om gaan. Een moeder krijgt medicijnen voor haar kind, dat daardoor kan overleven. Wie gaat er dan vragen of dat ook een verhoging van het BNP met zich meebrengt?” Veldkamp sluit zich hierbij aan: “Het gaat om de relevantie. Poetin heeft bij Balkenende al twee keer geklaagd over Matra projecten. Die kleine initiatieven hebben dus wel degelijk invloed, tot op het hoogste niveau.” Helaas is het grote publiek in Nederland (inclusief andere departementen van Buitenlandse Zaken) slecht op de hoogte van de positieve bijdrage die kleine initiatieven leveren aan internationale samenwerking. En daar moet hoognodig verandering in komen!

In de twee future labs proberen de deelnemers, onder leiding van Harry Louwenaar, een aantal algemene trends voor de toekomst te schetsen. De eerste toekomstverkenning werd gehouden met Jos van Gennip, voorzitter van NCDO, en de tweede met de beleidsmedewerkers van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, waaronder Caspar Veldkamp, directeur van de directie Zuidoost- en Oost-Europa. Waarmee moeten we rekening houden, welke ontwikkelingen zijn wenselijk – en welke niet? Een aantal huidige ontwikkelingen springt in het oog.

Politiek Projecten worden langzamerhand steeds politieker, en dat is ook hard nodig. Bij veel particuliere initiatieven ontbreekt het aan inbedding; ze richten zich vooral op concrete hulp. Maar projecten moeten de overheid er juist bij betrekken, dan wordt je slagkracht vele malen groter. “Er zijn zoveel verschillende mensen hier, echt hartverwarmend. Er gebeurt zo ontzettend veel, maar het grote publiek weet er niet van. Dat is jammer. We moeten leren om de media beter te bespelen.” - deelneemster

Gast uit Georgië: Ana Chachkunashvili van Stichting Breath Georgië “Kinderen woonden vaak in instituties, met wel 100 kinderen bij elkaar. Ons project wil die kinderen een echte toekomst bieden: niet alleen een dak boven hun hoofd en wat te eten, maar ook hulp en onderwijs. Nu wonen de kinderen in kleinschalige huizen met maximaal 8 kinderen en 2 ‘ouders’ die 24 uur per dag 7 dagen per week aanwezig zijn. De Nederlandse partner is erg belangrijk geweest voor de zichtbaarheid van dit project, ook naar de overheid toe. De overheid ziet inmiddels in dat deze manier van opvang effectiever is, en werkt nu zelfs met ons samen. Ons idee over wat goede, toekomstgerichte kinderzorg is, wordt door anderen overgenomen. Daarmee komen we een stuk verder!” NCDO Matra/KPA Inspiratiedag 2008 • 5

Jongeren Betrokkenheid van de nieuwe generatie is erg belangrijk voor het welslagen van het Matra/KPA-programma in de komende jaren. De toekomst zal veel meer samenwerking laten zien, en jongeren kunnen daaraan een grote bijdrage leveren. De nieuwe generatie kijkt veel vanzelfsprekender over de grenzen heen, en heeft een veel bredere oriëntatie. Hetzelfde zie je bij de verschuiving van concrete projecten naar kennisgerichte initiatieven; ook daar neemt de jongere generatie het voortouw. Zij zijn niet geïnteresseerd in het bouwen van een schooltje, maar willen hun maatschappij opnieuw vormgeven.

tussen projectaanvraag en de verantwoording daarvan, en dat is uiterst noodzakelijk. Kijk naar de effecten op lange termijn; het runnen van een weeshuis betekent niet alleen het regelen van de dagelijkse beslommeringen, maar ook nagaan hoe de kinderen later terecht komen. Met andere woorden: richt je op duurzame ontwikkeling. Ga niet eindeloos geld in je project pompen, een project moet zichzelf zo snel mogelijk kunnen bedruipen. Zelfredzaamheid van de lokale bevolking staat voorop! En vergeet tot slot niet om de jongere generatie bij je project te betrekken; veel veranderingen zullen van hen moeten komen.

De Workshops en Inspiratiesessies: voor ieder wat wils Sturing Een centrale vraag binnen de future labs raakt aan de aard van het Matra programma zelf. Huist de grote kracht van het programma in het feit dat het zijn eigen weg vindt – zoals het in de praktijk altijd is geweest: het initiatief ligt bij de aanvragers – of is enige sturing gewenst? Heel lang is er alleen vraaggericht gewerkt, maar soms lijkt dat niet helemaal eerlijk. Slechts een kwart van de aanvragen kan worden gehonoreerd. Is het dan niet eerlijker om vooraf te communiceren welke sectoren op een bepaald moment voorrang krijgen? Het zou een heleboel mensen enorm veel geld en inzet besparen, maar brengt wel het gevaar met zich mee dat aanvragers hun project aan de criteria gaan aanpassen. Ook moeten we waken voor het behoud van ownership; als het initiatief bij de mensen wordt weggehaald, mislukt het project gegarandeerd.

Afsluitrondje Tot slot worden de thema’s die de komende jaren een grotere rol zullen gaan spelen op een rijtje gezet. De opsomming leest als een doortimmerd advies voor de toekomstige aanvrager. Waar moet je aan denken, als je een projectplan aan het schrijven bent? Aan werkgelegenheid; in arme dorpen kan een project vaak wel 30 of 40 banen creëren, maar niemand die eraan denkt. Stel altijd de lokale gemeenschap centraal, en doe zelf vooral waar je goed in bent. Vergeet niet om mensen ter plekke te trainen, zodat het project zelfstandig wordt qua kennis. Zie verzakelijking als iets positiefs; het versterkt de link


Cameravoering: hoe maak ik mijn eigen filmpje NCRV programmamaker Ronald van Proosdij neemt een 8-koppig gezelschap onder zijn hoede. Vele praktische tips passeren de revue waar een KPA’er zijn voordeel mee kan doen als hij of zij zelf een filmpje wil maken. Het doel is om het eigen project zo overtuigend mogelijk in beeld te brengen. Verschillende verteltechnieken worden behandeld, de effecten van licht en tegenlicht, de montageprogramma’s waaruit de gemiddelde internetgebruiker tegenwoordig kan kiezen. Geluid is belangrijker dan beeld, leren we. Een flinke ruis werkt storender dan een onscherp beeld. Zet je camera dus nooit in de buurt van een geluidsbron. Veel aandacht is er ook voor het soort camera dat wordt gebruikt; tenslotte gaan de meeste mensen eerder met een camcorder op stap dan met een professionele camera. Uiteindelijk kun je je filmpje publiceren op internet. En dan maar hopen dat het vele bezoekers trekt!

Mediagebruik: maximaal resultaat met minimale kosten De zaal puilt uit bij de workshop ‘slim mediagebruik’ van Jasmijn Andringa (Stichting NoBEL); er kan geen levende ziel meer bij. Jasmijn legt uit hoe je een project onder de aandacht van de media kunt brengen, zonder daarvoor iets te hoeven betalen: “Free publicity is een geweldige maar soms ook grillige mogelijkheid om onder de aandacht te komen. Als het goed uitpakt, bereik je een fantastisch grote groep mensen met je verhaal. Maar als er plotseling ergens een bom ontploft, wordt je verhaal niet opgepikt.” Redactionele free publicity betekent: flirten met de media. Geef nooit te lange antwoorden, en houd voortdurend in de gaten wat de lichaamstaal van de persoon tegenover je vertelt. En: overdrijven mag! Bij actuele free publicity moet je iets nieuwswaardigs en actueels te bieden hebben: een lancering, een bijzonder evenement of een gekke actie bijvoorbeeld. Een goed persbericht schrijven is ook van het grootste belang. En altijd en overal geldt: wees heel erg zuinig op je perscontacten!

Werken met vrijwilligers: het vrijwilligerskwadrant “Gerard Bunnik van Movisie presenteerde een methode om na te gaan wat voor soort vrijwilligers er allemaal in een organisatie werken. Een lijstje van 16 vragen, dat heet het vrijwilligerskwadrant. Op basis van dat vragenlijstje kun je nagaan wat iemand nodig heeft, wat zijn sterke kanten zijn, of zijn rol binnen het project aansluit bij andere bezigheden. Het werkte echt goed. Op die manier kun je ervoor zorgen dat je niet teveel ‘regelaars’ bij elkaar zet bijvoorbeeld. Maar ook voor de mensen die al langer binnen een organisatie werken, is het goed om daar eens naar te kijken! Wij hebben er eigenlijk nooit zo bij stil gestaan, wat onze competenties zijn en hoe je die het beste in kunt zetten voor de organisatie. Dat is vanzelf zo gegroeid.” deelneemster

Inspiratiesessie: W4W – een grootschalig Matra project Een dikke 40 geïnteresseerden komen af op het verhaal van Anke Reuvekamp, beleidsmedewerker Matra bij Buitenlandse Zaken, en Caterina Occhio van Women for Women. W4W startte jaren geleden een werkgelegenheidsproject in Mamak, een achterstandswijk van Ankara. “Achterhalen waar het eigenlijke probleem lag, was het allermoeilijkst,” zegt Occhio. “Meestal worden alleen de symptomen van een probleem aangekaart. Maar als je die te lijf gaat met projecten, dan blijft het probleem bestaan – ook als het geld op is en het project wordt afgesloten.” Aanvankelijk kwam het project in Mamak moeizaam op gang, maar gaandeweg werd het een groot succes. Duurzaamheid stond vanaf dag één centraal, en nu heeft Mamak een centrum waar vrouwen allerhande trainingen kunnen volgen. Ook is er kinderopvang, en .. een stroopwafelfabriek. “Waar vragen bewoners van Mamak om als hun familie uit Nederland overkomt? Stroopwafels! En nog meer stroopwafels, iedere keer opnieuw. Op een goed moment dachten we: we beginnen een stroopwafelfabriek. De subsidie is al twee jaar geleden gestopt, maar de fabriek draait nog steeds als een zonnetje. Ze hebben alleen wel het recept aangepast – er moest meer suiker in de Turkse stroopwafel.” - Caterina Occhio, W4W

En verder: inspiratie na de dag Voor meer informatie over de dag (deelnemerslijst, de presentaties, de award winnaars, andere voorbeelden) kunt u terecht op www.ncdo.nl/matra-inspiratiedag.


ROCK MUZIEKSCHOOL MITROVICA

WINNAAR VAN DE MATRA/KPA AWARD 2008 JURYPRIJS Mitrovica, een middelgrote stad in Kosovo, was vroeger het centrum van rockmuziek van de regio. De oorlog heeft daar verandering in gebracht. Veel mensen werden ‘verplaatst’, en ook op economisch vlak heeft de stad zware klappen gehad. Nu wordt de stad verdeeld door de rivier de Ibar; de Serviërs wonen in het noorden, de Albanezen in het zuiden. Tussen beide groepen bestaat nauwelijks contact, en het culturele leven van de stad is nagenoeg stil komen te liggen. Wie kan daar nog verandering in aanbrengen?

kan nog niet,” zegt Wendy, “dat is te gevaarlijk. Waar je ook gaat zitten, een aantal deelnemers moet toch altijd de brug oversteken. Die kan bij onrust worden afgesloten, en dan zit je daar met je studenten.”

Een aantal muzikanten van Mitrovica besloot een poging te wagen. Zij klopten aan bij Musicians without Borders (MwB), een multiculturele organisatie die gevestigd is in Nederland. Aanvankelijk wilden ze een interetnische muziekschool in Mitrovica beginnen, maar dat bleek onuitvoerbaar. Men besloot om het project daarom buiten de stadsgrenzen van start te laten gaan. Zodoende trok in augustus 2008 een twintigtal beginnende muzikanten naar een zomerkamp in Skopje, Macedonië. Verlost van de dagelijkse realiteit van politieke spanningen en isolement bleek het samen musiceren een groot succes, vertelt Wendy Hassler-Forest van MwB.

Wat betekent de Matra/KPA Award voor jullie? “Dit project draait op energie. Iedere keer dat je goed nieuws kunt rondsturen, komen we weer een stapje verder. En deze erkenning van het Ministerie van Buitenlandse Zaken van Nederland is natuurlijk een enorme goeie binnenkomer, ook voor lokale overheden. De Mitrovica Rockschool is nog jong; we hebben dit soort dingen echt nodig om onze reputatie op te bouwen.”

Hoe was de stemming tijdens het zomerkamp? “Als je bedenkt dat die jongeren nauwelijks ervaring hebben met elkaar, viel het me enorm mee. Op de eerste dag moesten de bandjes worden gevormd, en de bedoeling was dat die bandjes interetnisch zouden zijn. Dat ging eigenlijk vanzelf, want het bleek dat alle basgitaristen en drummers uit het noorden kwamen. De meeste zangers en keyboardspelers kwamen op de een of andere manier juist uit het zuiden.”

Op zo’n moment zie je wat de voor delen van rockmuziek zijn… uiteindelijk luistert iedereen toch naar dezelfde liedjes.

Hoe gaat het project nu verder? “We willen uitbreiden. Op het moment hebben we zo’n 70 studenten, maar de vraag is veel groter. We willen grotere ruimtes, en we zijn bezig om meer instrumenten te kopen. We hebben net een trainingsweek bij de Fontys Rockacademie in Tilburg voor de docenten achter de rug, iets dat we volgend jaar willen herhalen. Dan hebben we nog de officiële opening, februari volgend jaar. En er moet natuurlijk een tweede zomerkamp komen, in 2009.”

Het zomerkamp werd afgesloten met een openluchtconcert, waarvoor iedere band vijf nummers moest selecteren en instuderen. Ook dat kostte verbazend weinig moeite. “Op zo’n moment zie je wat de voordelen van rockmuziek zijn. Nummers uitkiezen was geen enkel probleem, want uiteindelijk luistert iedereen toch naar dezelfde muziek.” Om het enorme enthousiasme van het zomerkamp niet te laten verdampen, is de Rockschool na terugkomst in Mitrovica zo snel mogelijk van start gegaan. De school is nu gescheiden: één tak staat in het Servische deel, de andere tak in het Albanese deel. “Gezamenlijk naar één locatie gaan



ONDERZOEK 7 JAAR MATRA/KPA Het Matra/KPA-programma vierde in 2008 zijn zevende verjaardag. Zeven jaar Maatschappelijke Transformatie door middel van Kleinschalige Plaatselijke Activiteiten, waarbij een dikke 700 projecten door het programma werden gesteund. Een mooi moment om eens achterom te kijken, maar ook om de blik vooruit te richten. Wat heeft 7 jaar Matra/KPA ons gebracht, en welke lessen kunnen we daaruit trekken voor de toekomst?

2001

2004

Verschillende actoren in het Matra/KPA-programma zijn hierover geinterviewd. De bevindingen uit deze gesprekken zijn gebruikt als invulling voor de Matra/KPA Inspiratiedag 2008. Hieronder volgt een samenvatting van deze gesprekken. De kiem van Matra/KPA ligt ergens eind jaren 70, begin jaren 80. In die jaren ontstond er in Nederland een enorme solidariteitsbeweging, deels vanuit kerken en progressieve groepen, richting de mensen achter het IJzeren Gordijn. Elisabeth van der Steenhoven, voormalig programmaleider KPA en Matra/ KPA bij NCDO, herinnert het zich nog goed: “Er werden allerlei pakketten gestuurd, wat door de strenge controles heel lastig was. Mensen propten hun auto’s vol met kleding, rijst en melkpoeder. Daaronder verstopten ze radio’s, zodat ze achter de muur naar Radio Free Europe konden luisteren.” Na de val van de muur richtte het ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa) in 1994 het Matra-programma op. Het voornaamste doel was het bevorderen van de stabiliteit in Midden- en Oost-Europa, zodat deze landen spoedig tot de EU konden toetreden. Dat kwam in feite neer op het


exporteren van ons befaamde poldermodel, om zodoende het maatschappelijke middenveld aldaar te versterken. De groepen die bijzondere contacten hadden met burgers uit de zogenaamde Matra landen klopten steeds vaker aan voor financiële steun. NCDO en BuZa sloegen de handen ineen en maakten het vanaf 2001 ook voor kleinschalige particuliere initiatieven mogelijk om financiering te krijgen voor projecten in de Matra landen.

2008

Een volgende stap werd gezet, door bijvoorbeeld mee te helpen aan de opbouw van een revalidatie centrum inclusief opleiding. Capaciteitsopbouw en ownership werden belangrijke sleutelwoorden. Inmiddels zijn er vele projecten die helpen bij het opzetten van belangenbehartigingsorganisaties, waarmee het accent geheel op maatschappelijke transformatie is komen te liggen. Overigens zijn er vele initiatiefnemers die capaciteitsopbouw en ownership al vanaf het begin van hun project hoog in het vaandel hebben staan. Zo was het voor Ria Schraverus (Stichting weeshuizen Bellarus) zo klaar als een klontje dat de leiding van het weeshuis zèlf een plan moest maken en ook een deel van de financiering moest regelen. Ook het project van Jan Cartier (TIE Nederland) heeft als voornaamste doel om de mensen daar, in Oekraïne, het gereedschap in handen te geven waarmee zij zelf een gezonde vakbond op kunnen bouwen. Beide initiatiefnemers trekken zich inmiddels langzaam maar zeker terug uit hun projecten. Natuurlijk zijn ze altijd nog beschikbaar voor advies, maar de verdere uitvoering ligt bij hun partners.

Andere landen; andere projecten

Nieuwe zakelijkheid

Na 7 jaar Matra/KPA is er veel veranderd, waarbij vooral de geografische verschuiving in het oog springt. Eén voor één traden steeds meer landen toe tot de Europese Unie, zodat de EU-buurlanden steeds verder naar het oosten en het zuiden kwamen te liggen. Zo mogen landen als Marokko, Jordanië en Rusland zich tegenwoordig rekenen tot de Matralanden. Daarnaast zien we een verschuiving in de aard van de projecten. In het begin draaide het vaak nog om transporten van goederen en voedsel. De meeste initiatiefnemers realiseerden zich echter al snel dat het voor de locale economie beter was om hulpgoederen niet te importeren, maar ter plekke te produceren. Je moest er geen rolstoelen naartoe brengen; die rolstoelen moesten juist dáár worden gemaakt. Maar ook het verschaffen van goederen alleen, lokaal geproduceerd of niet, was onvoldoende. Mensen moesten over de bijbehorende kennis kunnen beschikken.

De huidige, algemene discussie over ontwikkelingssamenwerking wordt in toenemende mate gedomineerd door de roep om verzakelijking. Verantwoording afleggen, inclusief bijbehorende effectiviteitmetingen, zijn de nieuwe toverwoorden. Dit heeft vanzelfsprekend ook zijn weerslag op het Matra/ KPA-programma. Vanuit NCDO zeggen zowel voorzitter Jos van Gennip als Elisabeth van der Steenhoven dat deze eisen niet te ver doorgevoerd moeten worden. “We moeten oppassen dat we de veranderprocessen niet willen kwantificeren”, aldus Van Gennip. “De afwezigheid van bureaucratische poespas en hoge drempels is een ongelofelijke kracht. Er is de absolute noodzaak van een partnerschap, zonder de hautaine sfeer van ‘ik zit aan de kassa en jij komt bij mij geld halen’.”

efnemers stond Voor een aantal initiati ownership al capaciteitsopbouw en project hoog vanaf het begin van hun in het vaandel.

Hoewel veranderprocessen niet kwantificeerbaar zijn, zien we wel degelijk effect van de Matra/KPA projecten, zo stelt Bert Meijerman (afdelingshoofd Matra bij BuZa). Uit de laatste projectevaluatie van organisatieadviesbureau Berenschot blijkt dat veel projecten ruimschoots hun doelstellingen halen. Zijn collega Anke Reuvekamp valt hem bij: “De kracht

van particuliere initiatieven is dat je er in het doelland enorme goodwill mee kunt kweken. Er worden vaak blijvende banden gesmeed. Bovendien geven de Nederlandse projectuitvoerders ook in Nederland voorlichting over het project en het doelland – en daarmee ook over het belang van de EU en de toetreding van dat land.” Ze vervolgt: “Maar uiteindelijk gaat het om de stabiliteit binnen de Europese Unie en aan de grenzen daarvan. Stabiliteit door democratisering.”

We moeten onze ervaring inzetten in de landen die nu een soortgelijk proc es doormaken, en dat het liefst ook sám en met de mensen uit de ‘oude’ Matra land en.

Door de opschuivende grenzen van de EU zijn een aantal voormalige Matra-landen nu EU-lid. “Die ervaring kunnen we inzetten in de landen die nu een soortgelijk proces doormaken”, zegt Bert Meijerman, “en dat dan het liefst ook sámen met de mensen uit de ‘oude’ Matra landen.” Van der Steenhoven kan dit alleen maar onderschrijven. Zij ziet het liefst “een sneeuwbal van maatschappelijke organisaties die elkaar versterken; een lawine van democratisering, op basis van wederkerigheid.” Natuurlijk zijn er ook een paar verbeterpunten te noemen voor de komende zeven jaar. De initiatiefnemers leggen daarbij de nadruk op uitwisseling en begeleiding. Zo vraagt Wieger Bakker, hoofddocent aan de Universiteit van Utrecht,


MATRA MOMENTEN meer aandacht voor begeleiding van projecten en partners. Hij hoopt dat op die manier de samenwerking met de Matra-landen zinvoller kan verlopen, en dat de creativiteit van mensen – hier èn daar – beter zijn weg kan vinden. Vele initiatiefnemers hebben met vallen en opstaan kennis en ervaring opgedaan, en dat is een waardevol goed. Nieuwe initiatiefnemers kunnen daarmee worden geholpen, zodat we voorkomen dat zij het wiel opnieuw moeten uitvinden. In de afgelopen zeven jaar hebben we met elkaar een schat aan ervaring opgebouwd. Dat is de beste basis voor nog zeven jaar succesvol Matra/KPA!

Jos van Gennip, voorzitter NCDO “Ik was betrokken bij een schoolproject in Hongarije, waarbij ik de ouders en de leraren uitlegde dat het belangrijk is om zelf het heft in handen te nemen en niet alleen de overheid te laten beslissen. Enige tijd later was er een bloeiende ouderraad ontstaan die zich nadrukkelijk bemoeide met het reilen en zeilen van de school. Toen ik ernaar vroeg zeiden ze: “dat heeft u ons toch zo uitgelegd?”

Anke Reuvekamp, senior beleidsmedewerker afdeling Matra bij het ministerie van Buitenlandse Zaken “Mijn jaarlijkse Matra-moment is altijd het bijwonen van de Matra/KPA-dag. Al die ontzettend lieve en betrokken mensen daar, dat enorme enthousiasme en die grote betrokkenheid, dat is ieder jaar weer een hoogtepunt voor mij.”

Jan Cartier, TIE-Nederland, vakbondsproject in Oekraïne i.s.m. FNV Nederland Ria Schraverus, Stichting Weeshuizen Belarus “Er woonde in het weeshuis een kind met lichte vorm van Down. Maar die deed niks, sprak niet, stond alleen maar een beetje te kijken. Toen we bezig waren de boerderij op te zetten was hij heel erg geïnteresseerd. En toen er sprake was van een opleiding, wilde hij er naartoe. Maar de leiding was hard; je leest niet, je schrijft niet, je praat niet, je kunt niet leren, je doet niet mee in de groep: jij kunt dus niet naar de opleiding! Vijf maanden later was ik er weer en toen zat hij in de klas te leren. Hij begon al te spreken. En twee jaar later kon hij praten, lezen en schrijven. Ik nam hem mee naar het bos om rustig te praten, ik wilde weten hoe het zat. Hij zei: “Mama Ria, waarom moest ik leren? Ik dacht: straks kom ik toch op straat en in de gevangenis. Dan kan ik beter helemaal niet praten.” Hij wilde gewoon niet meedoen met het leven. Maar nu werkt hij op een kolchoz met een heleboel koeien.”

Bert Meijerman, hoofd afdeling Matra bij het ministerie van Buitenlandse Zaken

“Op een zeker moment deed een kaderlid van Corus mee aan een bezoek van net getrainde kaderleden uit Georgië. In eerste instantie dacht hij: ‘ik zal wel zien’, maar later raakte hij erg onder de indruk van hoe andere mensen in zoveel moeilijker omstandigheden ook vakbondswerk proberen te doen. Na afloop riep hij enthousiast: ‘Als er weer een aantal hier naartoe komen, dan kunnen ze wel bij mij logeren hoor!’ Iedere keer opnieuw blijkt toch dat de eigen ervaring onvervangbaar is.”

Wieger Bakker, Hoofddocent Bestuurs- en Organisatiewetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Project: Inclusion and Exclusion in Contemporary European Societies, cursus en uitwisseling in Dubrovnik, Kroatië “Aan het einde van de eerste dag van de cursus heb ik keer op keer een Matra-moment. Als ik dan zie hoe mensen van 12 tot 15 verschillende nationaliteiten, die elkaar daarvoor helemaal niet kenden, heftig met elkaar in discussie zijn. Ze maken plezier, zingen, en zijn met ontzettend veel passie en plezier met heel serieuze dingen bezig. Ik heb het nu zes keer gedaan en iedere keer is dat weer gelukt. Deelnemers noemen het zelf een once in a lifetime experience.”

Elisabeth Van der Steenhoven, voormalig programmaleider KPA en Matra/KPA, NCDO “Bij een Matra-moment moet ik denken aan meneer en mevrouw Joosten. Dat is een ouder echtpaar dat zich al jaren inzet voor Litouwen. Ze werken zich helemaal het schompes om geld bij elkaar te krijgen, ze namen zelfs een tweede hypotheek! Ze zitten zo in de rats voor die kinderen van het Ziburys gymnasium in Litouwen, dat ze stad en land bewegen om geld voor ze te krijgen. Na hun stapels brieven aan de Europese Commissie kregen ze zelfs van hen geld, dat lukt bijna niemand! Als klap op de vuurpijl wisten ze de luchtmacht te bewegen om hen te helpen om de kinderen naar Nederland te halen voor een vakantie. Door dit soort hartverwarmende en ontroerende personen geloof je weer in een betere wereld!”

“In november 2007 was ik bij een conferentie in Bratislava, georganiseerd door een van onze ambassades. Er waren zo’n 60 vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties aanwezig. Het viel me op hoe volwassen dat maatschappelijk middenveld daar geworden was, en dat er zoveel gezonde discussies werden gevoerd over hoe ze nu verder zouden gaan. Toen voelde ik me heel trots, want ik realiseerde me maar al te goed dat dit allemaal oude klanten van het Matra-programma waren. Het bewijs dat we echt iets hadden bereikt!”



AMBULANTE DIABETESZORG MAROKKO

WINNAAR VAN DE MATRA/KPA AWARD 2008 PUBLIEKSPRIJS Voor de toekenning van de publieksprijs was op de Matra/ KPA Inspiratiedag 2008 het zogenaamde ‘kerstballensysteem’ ingevoerd. Alle projecten die mochten meedingen – de genomineerden – stonden met een standje op de projectenmarkt. Bij ieder standje stond een grote vaas, waar alle bezoekers hun bij binnenkomst verkregen kerstbal in konden deponeren. De vaas met de meeste kerstballen werd uitgeroepen tot winnaar van de publieksprijs. Die eer viel ten deel aan Werkgroep Zaio. Werkgroep Zaio is een project voor ambulante diabeteszorg in Marokko. De gezondheidszorg in Marokko is niet toegankelijk voor iedereen, vooral niet voor armere gezinnen. Diabetes is doodsoorzaak nummer één, terwijl veel mensen niet eens weten dat ze diabetes hebben. Hoe kan dat? Petra Verheule van Werkgroep Zaio: “Mensen weten weinig van de ziekte af. Voorlichting is dus belangrijk; mensen hebben behoefte aan begrijpelijke informatie die aansluit bij hun belevingswereld. In onze voorlichtingsmaterialen wordt in het Arabisch en het Berbers uitgelegd wat diabetes is. Daarnaast hebben we ook video’s en foldermateriaal meegenomen, omdat het analfabetisme nog enorm wijdverbreid is.” De werkgroep bestaat uit verpleegkundigen en docenten van de afdeling praktijkbegeleiding van Ziekenhuis Rivierenland en het ROC Rivor in Tiel. Eén van hen is Sabah. Zij is geboren in Zaio, en via haar is de vraag naar diabeteszorg binnengekomen. “Sabah spreekt Arabisch, en dat is erg belangrijk voor het welslagen van zo’n project. Zo blijven de communicatielijnen kort,” zegt Petra. De plaatselijke partner, Stichting Basma, is speciaal voor dit project opgericht.

en roep spreekt Arabisch, Eén lid van onze werkg het van gen lsla we r het dat is erg belangrijk voo municatielijnen kort. com de ven blij Zo project. Naast het geven van voorlichting biedt het project ook praktische zorg. Om mensen in de bergen te kunnen bereiken, is een medische bus ingericht die de mensen in de dorpen bezoekt. Er zijn inmiddels 100 glucosemeters uitgedeeld waarmee diabeten zelf hun bloedsuikerspiegel kunnen bepalen.


HET MATRA/KPA-PROGRAMMA VAN NCDO NCDO betrekt mensen in Nederland bij internationale samenwerking. NCDO doet dat onder andere door middel van campagnes en het financieren van debatten, exposities en documentaires. NCDO ondersteunt daarnaast mensen en organisaties in Nederland die zich inzetten voor de verbetering van de positie van mensen in ontwikkelingslanden. Dat doet zij door het leveren van kennis en geld en door het bevorderen van informatie-uitwisseling. Eén van de subsidieprogramma’s van NCDO is het Matra/KPA-programma. Matra/KPA staat voor Maatschappelijke Transformatie en Kleinschalige Plaatselijke Activiteiten.

Wat is het Matra/KPA-programma? “Daarnaast hebben we de ambulante verpleegkundige nog 10.000 sticks gegeven”, vult Petra aan. “Dat zijn hele eenvoudige instrumentjes, waarbij je maar een enkele druppel bloed nodig hebt om iemand te testen op diabetes. Met deze strips kan de verpleegkundige op een zeer laagdrempelige manier – bijvoorbeeld gewoon op de markt – mensen onderzoeken op diabetes.” De publieksprijs is een mooie kroon op jullie werk. Hoe gaat het project nu verder? “Het project is voor een jaar uitgezet. Voor die periode zijn de kosten voor de bus gedekt, evenals de salarissen van de verpleegkundige en de chauffeur. Maar nu dit extra geld binnenkomt, willen we meer gaan doen. We denken erover om een schoolpakket te gaan maken, voor basis- en middelbare scholen. We moeten de jonge mensen aanspreken, dan kunnen zij de kennis doorgeven aan hun ouders. De ouderen daar praten niet over ziek zijn. Wat dat betreft hebben we echt te maken met een cultuurverschil.” Ook de regering van Marokko begint in te zien dat diabetes echt een groot probleem is. Het project in Zaio wordt inmiddels ondersteund door de burgemeester en een tweetal artsen. Dat kan erg belangrijk zijn, als Basma over een jaar het project zelfstandig moet gaan draaien. “Die ondersteuning vanuit de overheid zullen ze straks hard nodig hebben om de voortgang zeker te stellen. Ik hoop van harte dat het voldoende zal zijn.”

Het Matra/KPA-programma stimuleert de samenwerking met organisaties in Albanië, Armenië, Bosnië-Herzegovina, Georgië, Jordanië, Kosovo, Kroatië, Macedonië, Marokko, Moldavië, Montenegro, Oekraïne, Rusland, Servië, Turkije en Wit-Rusland. Dit zijn de nieuwe buurlanden van de Europese Unie. Het Matra/KPA-programma is bedoeld om de ontwikkelingen in deze landen een duwtje in de rug te geven. Het programma ondersteunt kleinschalige plaatselijke activiteiten (KPA) die bijdragen aan de maatschappelijke transformatie (Matra) van de samenleving en toewerken naar een pluriforme, democratische rechtsstaat. Het Matra/KPA-programma is een samenwerkingsverband tussen het ministerie van Buitenlandse Zaken en NCDO. Het Matra/KPA-programma verdubbelt de inzamelingsacties van Nederlandse organisaties voor projecten in de nieuwe buurlanden. De subsidie bedraagt hooguit 50 procent van de totale projectkosten en maximaal 50.000 euro. Het programma bestaat sinds 2001 en heeft al meer dan 700 projecten ondersteund. Via huis-aan-huiscollectes, sponsorlopen, voorlichtingsavonden en publicaties in lokale en landelijke media bereikten vrijwilligers bijna 5 miljoen burgers in Nederland. Met elkaar zamelden zij ongeveer 14 miljoen euro in.

gen door de plaatselijke bevolking en instanties ter plaatse, en ‘hier’ de fondsenwerving combineren met voorlichting en meningsvorming. Er is subsidie beschikbaar voor activiteiten rond de volgende thema’s: • • • • • • • • • • • •

arbeid en sociaal beleid cultuur gezondheidszorg mensenrechten en minderheden milieu onderwijs openbaar bestuur openbare orde en politiek volkshuisvesting voorlichting en media welzijn wetgeving en recht

Inspiratie opdoen? Vraag dan de brochure met zeven praktijkvoorbeelden aan. Meer projecten kunt u vinden in de projectenbank (www.ncdo.nl/projectenbank). Hier vindt u een overzicht van alle Matra/KPA-projecten die sinds 2001 met Matra/KPAsubsidie zijn uitgevoerd.

Subsidie aanvragen? Vraag dan de handleiding subsidieaanvraag Matra/KPA aan.

Thema’s Projecten die in aanmerking komen voor subsidie dragen structureel en duurzaam bij aan de ontwikkeling van het maatschappelijke middenveld in de nieuwe buurlanden van de Europese Unie. De projecten moeten ‘daar’ worden gedra-

Deze publicaties zijn te bestellen via de Subsidielijn van NCDO: 020-568 2000. Meer informatie over het Matra/KPAprogramma is verkrijgbaar via de Subsidielijn of de website: www.ncdo.nl/matra.


COLOFON Uitgever

NCDO – Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling Postbus 94020 1090 GA Amsterdam +31 (0) 20 568 8755 [email protected] www.ncdo.nl

Tekst & redactie

Carolien Ceton – verslag Matra/KPA Inspiratiedag 2008 Rinske Bijl en Cathelijne Berghouwer – analyse 7 jaar Matra/KPA

Eindredactie

Aaman Sulchan en Kitty van Leeuwen

Fotografie

Ed Lonnee

Vormgeving

Sandra van Tilburg – Delft, www.studio256.nl

Druk

Drukkerij Artega – Rotterdam


Januari 2009

KPA Inspiratiedag 2008

Recommend Documents