Verloskunde
Patiënteninformatie
Kolven in de kraamperiode U ontvangt deze informatie, omdat u onlangs bent bevallen. Gefeliciteerd met de geboorte van uw kindje! U wilt uw kindje graag borstvoeding geven. Soms gebeurt het dat een baby nog niet aan de borst kan drinken of de borsten niet voldoende stimuleert. Dan is het verstandig om te starten met kolven, om zo de borstvoeding op gang te brengen. Zo kan uw kindje zo snel mogelijk van uw moedermelk genieten, met alle beschermende eigenschappen van moedermelk die uw baby zo hard nodig heeft. Deze informatie geeft ondersteuning bij en tips over kolven. Natuurlijk kunt u altijd met uw vragen bij de verpleegkundigen en kraamverzorgenden van de kraam- en couveuseafdeling terecht. Universele vuistregel Reinier de Graaf volgt bij het advies aan u vuistregel 5 uit Ten Steps to Successful Breastfeeding van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en Unicef: ‘Alle instellingen voor moeder- en kindzorg dienen er zorg voor te dragen dat aan vrouwen uitgelegd wordt hoe ze hun baby aan moeten leggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden.’ Hoe borstvoeding werkt Tijdens de zwangerschap zijn uw borsten gegroeid en hebben de borstklieren die melk aanmaken zich ontwikkeld. Aan het eind van de zwangerschap heeft u al colostrum in de borsten, de dikke gele vloeistof die de baby de eerste dagen na de bevalling tot zich neemt. Colostrum zit vol met beschermende stoffen en is heel belangrijk voor uw kindje. Borstvoeding staat onder invloed van twee hormonen: 1.
Prolactine is het hormoon dat zorgt voor de aanmaak van borstvoeding. Hoe regelmatiger de borst gestimuleerd wordt, hoe hoger de prolactinespiegel in uw bloed is. Zo komt de borstvoeding snel op gang en is de melkopbrengst ruim. Dubbelzijdig kolven verhoogt de prolactinespiegel.
2.
Oxytocine is het hormoon dat beïnvloed wordt door rust, warmte en stimulans van de borst en tepels. Het hormoon komt vrij bij situaties die prettig zijn, zoals het voelen van uw blote kindje op uw blote huid. Oxytocine is belangrijk voor borstvoeding, omdat het de toeschietreflex (TSR) opwekt. De TSR is belangrijk om de melk uit de borst te laten komen. Tijdens borstvoeding zorgt een baby meerdere keren voor een TSR door snel te zuigen. Met de kolf die wij in ons ziekenhuis gebruiken kunt u dit nabootsen.
Pagina 1/7
De eerste dagen na de geboorte zult u telkens kleine beetjes colostrum produceren, soms te weinig om met het kolven op te vangen. Telkens produceert u iets meer. Rond de derde tot vijfde dag na de geboorte zult u merken dat uw borsten groter worden en gespannen aanvoelen, dit noemen we stuwing. Stuwing kan ongemakkelijk of pijnlijk zijn. Kolf ook dan regelmatig om de spanning in uw borsten laag te houden. Na deze periode van stuwing neemt de melkproductie in snel tempo toe. Het is goed als u iets meer kolft dan uw kindje te drinken krijgt; uw kindje gaat namelijk elke dag een beetje meer drinken. Ook als uw melkproductie goed op gang is, blijven de hormonen prolactine en oxytocine invloed houden. Het blijft belangrijk om elke voeding die u niet direct aan de borst geeft, af te kolven. Zo houdt u de melkaanmaak in stand. Als u merkt dat u minder melk aanmaakt dan uw kindje drinkt, kunt u iets vaker kolven dan u eerst deed. Zo verhoogt u de prolactinespiegel en dus de melkopbrengst. Ook manieren om de oxytocinespiegel te verhogen (warmte op de borst, borstmassage, ontspanning, kijken naar een foto of filmpje van uw baby) kunnen helpen. Bent u niet tevreden over de kolfopbrengst, overleg dit dan met de verpleegkundige of kraamverzorgende die voor u zorgt en zo nodig met de lactatiekundige. Moedermelk afkolven Voordat u start met kolven is het belangrijk dat u zorgt voor een schone omgeving. Dat wil zeggen: uw handen wassen, tepels afnemen met een gaasje met kraanwater, schone kolfbenodigdheden en een schoon werkblad. Gebruik zo nodig na elke kolfsessie schone zoogkompressen. Dan draait u de kolfschilden op de flesjes. Op de kolfschilden kunt u de slang aansluiten, die u vervolgens op het kolfapparaat aansluit. Kolven werkt het best in een omgeving waar u zich prettig voelt. Voor de ene moeder is dat op de couveuseafdeling bij haar kindje, voor de andere moeder is dat op de kraamafdeling. Wanneer u niet bij uw kindje kolft, kan een foto of iets tastbaars wat u aan uw kindje doet denken prettig zijn om de TSR op te wekken. Een lege blaas voor het kolven is prettig; sommige vrouwen krijgen de eerste dagen tijdens het kolven last van contracties die de baarmoeder maakt (naweeën). U kunt voor het kolven de borsten even warmen met warme washandjes. Sommige moeders vinden het prettig om voor het kolven de borsten te masseren. De werkwijze van borstmassage kunt u bij de verpleegkundige of kraamverzorgende navragen. Probeer in een voor u zo prettig mogelijke houding te kolven. Wij raden aan om rechtop zittend te kolven, zodat de melk in de flesjes loopt.
Pagina 2/7
U schakelt het kolfapparaat aan door de linkertoets in te drukken. De zuigkracht van het kolfapparaat stelt u in met de draaischijf in het midden. Na het instellen van het apparaat plaatst u de schildjes op uw borst op zo’n manier dat de tepel precies in het midden komt en zich vrij beweegt in het schildje. De zuigkracht is op de display aangegeven in druppels. De eerste keer moet u aanvoelen welke zuigkracht voor u het prettigst is. U draait de schijf totdat de zuigkracht niet meer prettig aanvoelt, dan draait u één tot twee druppels terug totdat het wel prettig aanvoelt. Kolven mag geen pijn doen! Het kolfapparaat werkt met twee verschillende fasen. De fase waarmee u begint is de stimulatiefase (snel en oppervlakkig). De kracht van deze fase is op de display aangegeven met druppels. Na twee minuten gaat het kolfapparaat vanzelf over op de afkolffase (langzaam en krachtiger). De kracht van deze fase is op de display aangegeven door blokjes. U kunt zelf wisselen tussen deze fases door de rechtertoets (met drie druppels erop) in te drukken. Het kolfapparaat dat u gebruikt in Reinier de Graaf, de Medela Symphony kolf, bootst met twee fasen het zuiggedrag van een baby na. Een baby zuigt om een TSR op te wekken eerst snel en oppervlakkig om, zodra de moedermelk gaat stromen, over te gaan op een langzaam en ritmisch zuigpatroon. Moedermelk afkolven is voor iedere vrouw en elk moment anders. Hierna leest u over drie verschillende situaties die u in de kraamtijd kunt tegenkomen. 1.
De eerste 24 uur na de bevalling: geen tot weinig productie De eerste 24 uur na de bevalling hebben niet alle vrouwen direct melkproductie tijdens het kolven. Het is dan belangrijk dat u zo vaak mogelijk uw borsten stimuleert. Dit hoeft niet meer dan tien minuten per keer te duren. U stelt het apparaat in en kolft in de stimulatiefase. Het apparaat gaat na twee minuten over op de afkolffase. Ziet u nog geen dikke druppels colostrum op uw tepel, dan schakelt u met de druppeltoets weer terug naar de stimulatiefase. Als na deze stimulatiefase de situatie hetzelfde blijft, schakelt u nog eenmaal terug naar de stimulatiefase. Na drie keer stimulatiefase kunt u nog even afkolven in de afkolffase; bij geen of zeer geringe melkproductie stopt u. U herhaalt deze manier van afkolven bij voorkeur overdag elke twee uur.
2.
De eerste dagen na de bevalling tot aan de stuwingsperiode: er komt melk Als u al wat melkproductie heeft, gaat u na de stimulatiefase over op de afkolffase. Wanneer u merkt dat in de afkolffase de melkproductie minder wordt, schakelt u met de druppeltoets weer terug naar de stimulatiefase om opnieuw een TSR te krijgen. U kunt met het wisselen tussen stimulatiefase en afkolffase stoppen zodra de melkproductie echt opgehouden is of als er nog enkele druppels komen. U bent maximaal tien tot Pagina 3/7
vijftien minuten bezig met afkolven. U kolft elke voeding die u niet direct aan de borst geeft. Beide borsten laat u bij voorkeur acht keer per dag stimuleren door uw baby of de kolf. 3.
De stuwingsperiode en daarna: u kolft wat uw kind nodig heeft of meer De melkproductie komt goed op gang: u bent in de stuwingsperiode of heeft deze al gehad. Zodra u start met kolven in de stimulatiefase komen er druppels melk uit uw borst. U kunt dan direct overgaan op de afkolffase door de druppeltoets in te drukken. U kolft ongeveer tien minuten in de afkolffase. Daarna, of als u merkt dat de melkstroom minder wordt, schakelt u nog een keer terug naar de stimulatiefase (door de druppeltoets in te drukken) om een nieuwe TSR op te wekken. U kolft maximaal vijftien tot twintig minuten. U kolft elke voeding die u niet direct aan de borst geeft. Wij raden u aan dagelijks het kolven te evalueren met de verpleegkundige of kraamverzorgende die voor u zorgt. Voor specifieke vragen kunt u terecht bij de lactatiekundige.
Bewaren en schoonmaken Na het afkolven kunt u de opbrengst in de kolfflesjes bewaren. U sluit de fles(jes) en voorziet deze van een sticker met de naam en achternaam van uw kindje en de datum en het tijdstip van kolven. De fles(jes) plaatst u achter in de koelkast op de kamer. Als er op uw kamer geen koelkast staat, kunt u de fles(jes) aan de verpleegkundige of kraamverzorgende meegeven en komt de voeding in de koelkast in de babykamer te staan. Als u na het afkolven direct naar uw kindje gaat, hoeft u de moedermelk niet in de koelkast te bewaren; het mag een uur buiten de koelkast blijven. In Reinier de Graaf mag u de moedermelk 48 uur achterin de koelkast bewaren bij een temperatuur van 4 graden Celsius. Als u meer melk produceert dan uw baby drinkt, is het verstandig een deel van de melk in te vriezen. In ons ziekenhuis mag u de bevroren moedermelk drie maanden bewaren achterin een vriezer. Thuis is dit zes maanden. Wanneer u thuis bent en uw kindje nog opgenomen is, vervoert u de moedermelk in een kleine koeltas met een koelelement. Bij aankomst op de couveuseafdeling geeft u de melk af. De kolfschildjes spoelt u grondig onder de kraan af, eerst met koud en daarna met warm water. U droogt de schildjes af met een schone hydrofiele luierdoek en plaatst de schildjes in de doos met uw kolfschilden en flesjes. Als u het kolfapparaat deelt met andere moeders moet u het na gebruik reinigen met het daarvoor bestemde schoonmaakmiddel. Wij werken in Reinier de Graaf met wegwerpkolfsets. Wanneer u de set acht keer of 48 uur gebruikt heeft, vraagt u de verpleegkundige of kraamverzorgende die voor u zorgt om een nieuwe set. Ook voor zoogkompressen, nieuwe stickervellen en flesjes kunt u bij hen terecht.
Pagina 4/7
U kunt de kolftijdstippen en kolfopbrengsten bijhouden in het kolfdagboek verderop in deze patiënteninformatie. Zo weet u wanneer u om een nieuwe kolfset kunt vragen. Veelgestelde vragen Wat doe ik als mijn kindje niet goed heeft gedronken? Als uw kindje niet goed heeft gedronken, kunt u na het voeden bij uw kindje of op de kraamafdeling de borsten nog even met de kolf stimuleren. Hoelang mag er tussen de verschillende kolfmomenten zitten? Binnen een uur is het grootste deel van de moedermelk weer aangemaakt. Er mag dus best een keer iets meer of minder tijd tussen de verschillende kolf-/voedingsmomenten zitten. Strakke schema’s zijn niet nodig, mits u met voldoende regelmaat uw kindje voedt of kolft. Om de prolactinespiegel optimaal te houden, zit er bij voorkeur niet meer dan zes uur tussen twee kolf/voedingsmomenten. Moet ik ook ’s nachts kolven? Rust is heel belangrijk, zeker als u veel heen en weer beweegt tussen de couveuse- en kraamafdeling of zelfs tussen uw huis en het ziekenhuis. Om de kolfopbrengst optimaal te houden, probeert u zo min mogelijk tijd tussen de kolfmomenten te houden; dus ’s avonds vlak voordat u gaat slapen en ’s morgens zodra u wakker bent. U kunt de kolf klaarzetten, zodat u ’s morgens vroeg even kolft en dan weer verder slaapt (bijvoorbeeld als u wakker wordt, omdat u naar het toilet moet). Een wekker zetten om te kolven, raden wij niet aan. Er staat dat ik de borsten goed moet stimuleren, moet ik niet juist langer kolven? Uit onderzoek is gebleken dat de kolfopbrengst beter is en de melkaanmaak bevorderd wordt door regelmatige stimulans van de borsten. Dus liever vaker kort kolven, dan minder vaak lang kolven. Ik ga binnenkort naar huis en mijn kindje blijft nog opgenomen. Moet ik een kolf voor thuis regelen? De eerste tijd na de bevalling kunt u het beste de kolf gebruiken die u in ons ziekenhuis heeft gebruikt: de Medela Symphony. Deze kolf kunt u huren bij verschillende organisaties. De verpleegkundige of kraamverzorgende kan u hierover informeren. Wij raden u aan om de kolf de dag voordat u naar huis gaat door bijvoorbeeld uw partner te laten ophalen. Begin hiermee eerder bij ontslag in het weekend! Mag ik alles eten en drinken? U mag alles eten wat u gewend bent; u merkt vanzelf of uw kindje ergens op reageert. Drinken doet u naar behoefte; zorg dat u geen dorst krijgt. Wees terughoudend met cafeïnehoudende producten Pagina 5/7
(koffie, cola, thee). Rook liever niet of zo min mogelijk en pas na het voeden. Gebruik liever geen alcohol, zeker de eerste tijd niet. Ik gebruik medicijnen, kan dat samen met borstvoeding? Geef medicijngebruik altijd door aan uw arts en aan de kinderarts die uw kindje behandelt. Dan kan uitgezocht worden of het medicijn samengaat met borstvoeding geven. Veel medicijnen kunt u blijven gebruiken in de borstvoedingsperiode. Voor een prematuur kindje met een zeer laag geboortegewicht kunnen soms andere regels gelden. Het kolfdagboek Dag 0
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
Tijdstip Opbrengst Dag 1 Tijdstip Opbrengst Dag 2 Tijdstip Opbrengst Dag 3 Tijdstip Opbrengst Dag 4 Tijdstip Opbrengst Dag 5 Tijdstip Opbrengst Dag 6 Tijdstip Opbrengst Pagina 6/7
Nuttige adressen In onze patiënteninformatie Borstvoeding vindt u uitgebreide informatie over het geven van borstvoeding. Borstvoedingsorganisaties Stichting La Leche League Nederland www.lalecheleague.nl Informatie en ondersteuning aan vrouwen die borstvoeding willen geven. Vereniging Borstvoeding Natuurlijk www.borstvoedingnatuurlijk.nl Wetenschappelijk gefundeerde, consistente informatie over borstvoeding aan (aanstaande) ouders en andere belangstellenden. www.borstvoeding.com Website met veel nuttige informatie over borstvoeding. www.borstvoedingsforum.nl Forum om met andere ouders over borstvoeding te praten. www.nvl.nl Via deze website kunt u een lactatiekundige vinden. Verhuur van kolfapparatuur Borstvoedingscentrum Delft www.borstvoedingscentrumdelft.nl (015) 257 55 42 06 33 65 99 33 Careyn Thuiszorgwinkel Delft Sadatweg 129, 2622 PC Delft (088) 123 99 88 Openingstijden: maandag tot en met zaterdag van 10.00 tot 14.00 uur. Versie: augustus 2015
Pagina 7/7
