Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Uitgave nr.
1
De werkgroep bestaat uit
juni 2009
vertegenwoordigers
Dit infobulletin is bedoeld voor alle zorgverleners die te maken hebben met borstvoeding. Voor vragen over de bulletins, kun je
van de Twentse ziekenhuizen,
terecht bij de werkgroep Borstvoeding.
Borstvoeding Natuurlijk,
Verloskundigen, de Vereniging
vrijgevestigde lactatiekundigen, de thuiszorg
Kolven
en Naviva kraamzorg
Inleiding Voor u ligt de nieuwsbrief voor zorgverleners van de Twentse Werkgroep Borstvoeding. Er zijn veel verschillende borstkolven. Er zijn ook verschillende redenen om moedermelk af te kolven. In deze nieuwsbrief wordt besproken: 1. Waarom kolven 2. Welke kolf kies je 3. Kolven in de praktijk 4. Kolven voor de premature baby Waarom kolven Het is voor een moeder niet altijd mogelijk om haar baby direct aan de borst te voeden. Als moeder en kind gescheiden zijn, door bijvoorbeeld ziekenhuis opname, of als moeder (weer) gaat werken. Kolven kan dan een oplossing zijn. Er zijn verschillende redenen om te kolven: 1. Incidenteel kolven: Moeders die af en toe eens weg willen zonder hun baby zullen incidenteel kolven. Om de baby te laten wennen aan het drinken uit een fles, kan de moeder wat melk afkolven. Hiermee kan begonnen worden ongeveer 4 weken na de geboorte, als het aanleggen goed verloopt. Het is aan te bevelen de fles 3 x per week aan te blijven bieden. Op gang brengen van de melkproductie: Als de baby niet direct bij moeder aan de borst kan, is het nodig de melkproductie door middel van kolven op gang te brengen. Dit geldt bijvoorbeeld voor te vroeg bevallen moeders en hun premature baby. Voor het op gang brengen van de borstvoeding en het op peil houden moet de moeder net zo vaak kolven als wanneer een (voldragen) baby aan de borst zou drinken. Dat betekent dus acht tot twaalf keer per dag. Dit lukt niet altijd, omdat moeder te ziek is, te moe of om andere redenen. Zes tot acht keer kolven is dan vaak voldoende om de productie goed op gang te brengen en houden. ’s Nachts kolven geeft een goede stimulans voor borstvoeding. Moeder kan beginnen met kolven met de hand en de eerste druppels colostrum opvangen op en lepeltje. Elke druppel moedermelk wordt zo aan de baby gegeven.
1
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Als de baby enkele voedingen zelf drinkt, kan moeder de ” gemiste” voedingen kolven. Als de baby kleine porties drinkt is het goed om na te kolven om de melkproductie te stimuleren. Veel moeders vinden het prettig om op vaste tijden te kolven, zeker als het kolven voor een langere periode is. Dit is echter niet noodzakelijk, baby’s die direct uit de borst drinken doen dat immers ook niet op vaste tijden. In stand houden van de melkproductie: De WHO adviseert moeders om minimaal 6 maanden uitsluitend borstvoeding/moedermelk te geven. Veel vrouwen die na 3 maanden verlof weer aan het werk gaan kiezen er dan ook voor om melk voor hun baby af te kolven. Zo profiteren ze optimaal van de gezondheidsvoordelen van borstvoeding. Op deze manier kunnen ze hun melkproductie in stand houden als ze gescheiden zijn van hun kind. Ook in andere situaties waarin moeder en kind niet bij elkaar kunnen zijn kan gekolfd worden. Als moeder kolft op het werk kan ze dat op de tijden doen waarop ze anders borstvoeding zou geven. Verlichting bij stuwing: Bij flinke stuwing, die de baby niet weg kan drinken, kan kolven verlichting geven. Door voor het voeden de spanning van de borst (met de hand) weg te kolven kan de baby beter aanhappen. Zo kunnen kloven voorkomen worden en wordt de borst beter leeg gedronken. Dit stimuleert echter ook de melkproductie. Het kan bij stuwing verlichting geven om de borsten 1 keer per dag zo goed mogelijk leeg te kolven: Moeder kan haar borsten verwarmen met behulp van een warme doek of kompres en masseren of schudden. Dit bevordert het toeschieten van de melk. Daarna kan ze op een lage stand de borsten zo goed mogelijk leeg kolven. Het is belangrijk om er daarna voor te zorgen dat de borsten steeds goed geleegd worden, door de baby of een kolf. Bij (dreigende) borstontsteking: Soms is een melkkanaaltje verstopt geraakt, door bijvoorbeeld afknellende kleding, of het indrukken van de borst bij het vrijhouden van het neusje. Hierdoor kan de melk onvoldoende uit de borst stromen. Maar ook als de borst onvoldoende geleegd wordt (bijvoorbeeld door voedingen uitstellen, baby slaapt ineens de nacht door) kan er melk in het borstweefsel “lekken” (Fetherston 2001). Dit veroorzaakt een ontstekingsreactie. Het is belangrijk dat de borst dan goed geleegd wordt. Als de baby de borst onvoldoende kan leegdrinken, kan er gekolfd worden. Moeder kan ook na het voeden de borst nakolven om de borst zo goed mogelijk te legen. Ook in deze situatie kan het toepassen van warmte en massage de toeschietreflex bevorderen. Moeder kan tijdens het kolven mee masseren richting de tepel.
2
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Bij te veel melkproductie: Sommige moeders hebben last van een zeer overvloedige melkproductie. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat de baby niet goed kan aanhappen, zich snel verslikt, veel spuugt en boert na een voeding. Moeders kunnen last hebben van hun overvolle borsten. Ze zijn bijvoorbeeld pijnlijk, voelen onprettig aan en lekken veel. Het kan een oplossing zijn om voor het voeden de spanning van de borst te kolven. Zo is de tepelhof soepeler en kan de baby beter aanhappen en rustiger drinken. Omdat borstvoeding werkt volgens het vraag- aanbod principe verhoogt vaak kolven juist de melkproductie. Het één tot twee keer per dag leegkolven van de borsten kan verlichting geven, zonder dat de melkproductie gestimuleerd wordt.
Bij lage melkproductie: Er zijn vele oorzaken van te weinig melkproductie. Je kunt denken aan te weinig aanleggen, roken of medicijngebruik van moeder, spruw, slechte drinktechniek bij de baby. Borstvoeding is een kwestie van vraag en aanbod: hoe vaker de borst geleegd wordt, hoe meer melk er gemaakt wordt. Om de borst extra te stimuleren en nog beter leeg te maken, kan een moeder met een lage melkproductie na het voeden kolven. Ook kan tussendoor een keer extra gekolfd worden. ’s Nachts kolven, als de baby niet aan de borst kan of wil is erg effectief voor de melkproductie. De gekolfde melk kan eventueel als bijvoeding gegeven worden. 2. Welke kolf kies je Kolven kun je op verschillende manieren doen en met diverse apparaten. Welke manier en welk kolfapparaat men kiest hangt af van de reden waarom er gekolfd gaat worden. Met de hand kolven: Deze manier is geschikt voor incidenteel kolven. Er is niets voor nodig, behalve een opvangbakje of schaaltje. Het is dus een goedkope methode. In de eerste dagen post partum kan de moeder met de hand kolven als de baby nog niet aan de borst gaat. Ze kan de melk opvangen op een lepeltje en dat aan haar baby geven. Zo verdwijnen de kostbare druppels colostrum niet in een kolfapparaat. De techniek van het kolven met de hand (Marmet techniek) is als volgt: positioneer de duim (boven de tepel) en wijs- en middelvinger (onder de tepel), ongeveer 2-3 cm van de tepel af. Experimenteer een beetje om de juiste houding te vinden. Wees er zeker van dat de vingers/hand de letter “C” vormen. Knijp niet in de borst! Beweeg de vingers richting de borstkas, voorkom spreiden van de vingers. Grotere borsten eerst optillen en dan pas richting borstkas drukken. Rol duim en vingers tegelijk naar voren. Deze rollende beweging zorgt ervoor dat de borst geleegd wordt zonder het borstweefsel te beschadigen. Herhaal de beweging ritmisch om te borst helemaal te legen. Plaats, druk, rol…Plaats, druk, rol…. Verplaats duim en vingers om alle delen van de borst te legen.
3
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Vermijd knijpen, glijden over de borst. Niet aan de tepel trekken, dit kan beschadiging geven.
Handkolven: Een handkolf is geschikt voor moeders die af en toe kolven (1-2 keer per week). Bij een handkolf wordt de zuigkracht en het ritme handmatig geregeld door de hendel sneller of langzamer te bewegen of dieper of minder diep in te knijpen. Voor het op gang brengen van de melkproductie zijn deze kolven minder geschikt. Veelvuldig kolven met een handkolf kan RSI klachten geven. Voorbeelden van handkolven zijn Avent Isis, Medela Harmony en Ameda handkolf. Enkele elektrische kolven: Met een enkele elektrische kolf kan de moeder 1 borst tegelijk afkolven. De zuigkracht is in te stellen, bij sommige kolven is ook het zuigritme in te stellen. Er zijn ook kolven op de markt met het zo geheten twee fase systeem: de kolf start met een frequentie van 120 keer aanzuigen per minuut (stimulatiefase), na het toeschieten van de melk kan de kolf worden terug gezet naar 60 keer aanzuigen per minuut (afkolffase). Moeders die regelmatig kolven kunnen deze apparaten gebruiken. In tegenstelling tot handkolven maken elektrische kolven altijd in meer of mindere mate geluid. Voorbeelden van deze kolven zijn: Avent Isis IQ, Medela Swing. Dubbele elektrische kolven: Deze kolven zijn geschikt om twee borsten tegelijk af te kolven. Dit bespaart tijd en verhoogd de melkproductie. Voor moeders die vaak gaan kolven is dit een goede keus. Voor het op gang brengen van de melkproductie is een dubbele elektrische kolf de beste optie. Het is dan wel belangrijk om te letten op het zuigritme dat de kolf heeft, voor het op gang brengen van de melkproductie is een zuigritme van 60 keer per minuut gewenst. Niet elke dubbele elektrische kolf heeft die zuigcyclus. Een aantal dubbele elektrische kolven heeft het hierboven genoemde twee fase systeem. Een aantal van dit soort kolven zijn ook te huur. Voorbeelden van dubbele elektrische kolven zijn Avent IQ Duo, Medela Pump in Style, Medela Freestyle en Ameda Lactaline.
4
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Kolf
Suctie/ Release
Mm Hg
Baby Swing medela
40-60 Eerste fase 120 Tweede fase 54-78 Eerste fase 120 Tweede fase 54-78 42 Eerste fase 120 Tweede fase 54-78 Eerste fase 120 Tweede fase 50-74 32-34
200-220 210
Beslist Beslist Beslist Beslist 30-60 0-60
270 210 0-200 0-260 0-250 0-220
Symfony medela Lactina medela PISA medela Freestyle medela Mini-electric medela + mini-electric medela plus Harmony medela Avent Isis Avent Isis UNO Avent Isis DUO Ameda lactaline Ameda elite
gebruiker gebruiker gebruiker, 0-73 gebruiker, 0-52
50-100 50-250 150-250 250 100-250 100-250
3. Kolven in de praktijk Kolven gaat vaak beter als moeder ontspannen is. Een rustige,warme omgeving of iets te drinken, kunnen hieraan bijdragen. Ook een foto van de baby of iets wat aan de baby doet denken kunnen het kolven vergemakkelijken. Voor het kolven de borsten warm maken met een warme doek of kompres en massage kunnen het toeschieten van de melk bevorderen en de kolf opbrengst vergroten. Om beschadiging van de tepels te voorkomen is het belangrijk dat de tepel recht in de “trechter” ligt en dat de trechter de juiste maat heeft. Het volgen van een vast ritueel kan helpen bij het kolven (spullen klaarzetten, muziek aan, iets te drinken klaarzetten). Het verwarmen van de borstschelp onder de warme kraan kan prettiger aanvoelen en een beter vacuüm geven. Als de melk moeilijk toeschiet bij het kolven kan oxytocine neusspray (syntocinon) een oplossing bieden. Deze neusspray is uitsluitend op recept van huisarts of verloskundige verkrijgbaar.
5
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN 4. Kolven voor de premature baby: Het is van groot belang dat een baby die te vroeg geboren is moedermelk krijgt. Moedermelk is beter dan welke kunstvoeding ook. Het bevat antistoffen, verkleint de op het ontwikkelen van allergieën, is licht verteerbaar en aangepast aan de leeftijd van de baby. Pré-terme moedermelk is anders van samenstelling dan rijpe moedermelk en hierdoor extra waardevol bij de ontwikkeling van het nog onrijpe darmstelsel, longen en hersenen. Pré-terme moedermelk bevat meer eiwit, natrium en calcium. Ook bevat het veel antistoffen om de baby te beschermen tegen infecties. De vetten zijn licht verteerbaar en qua samenstelling perfect afgestemd op de behoefte van het onrijpe zenuwstelsel. Na twee tot vier weken gaat pré-terme moedermelk vanzelf over in rijpe moedermelk. Het belang van borstvoeding voor premature baby’s: Colostrum bevat zoals bekend veel antistoffen. Een prematuur heeft door de kortere zwangerschapsduur minder afweerstoffen van de moeder meegekregen en zijn eigen afweersysteem is onvoldoende ontwikkeld. Ook bereidt colostrum de darmen voor op het opnemen van voedsel en beschermt de darmen tegen infecties. Er is minder kans op necrotiserende enterocolitis. Moedermelk bevat groeifactoren, deze zijn van belang voor de rijping van het spijsverteringskanaal en vetzuren die belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de hersenen en het gezichtsvermogen. Moedermelk is licht verteerbaar en wordt beter verdragen dan kunstvoeding, hierdoor kan parenterale voeding sneller afgebouwd worden. Moedermelk draagt bij tot een betere motorische en intellectuele ontwikkeling op latere leeftijd. En heel belangrijk… borstvoeding brengt moeder en kind dichter bij elkaar! Moedermelk voor de premature baby: kolven en kangoeroeën Vaak kan een te vroeg geboren baby nog niet rechtstreeks uit de borst drinken. Dan is het noodzakelijk om zo snel mogelijk te gaan kolven, zodat de melkproductie goed op gang komt. Het is altijd mogelijk om naast de couveuse te kolven terwijl moeder naar haar kindje kijkt. Als de baby al wel kan drinken, mag men er niet vanuit gaan dat de baby al alle voedingen efficiënt kan drinken. Kolven na elke voeding is dan nodig om de melkklieren optimaal te stimuleren. Het is aan te raden dat moeders de eerste (minstens zes) weken door gaan met optimaal kolven, ook al is de melkproductie hoog. In deze periode worden namelijk de prolactine receptoren (De Carvalho 1983) in de borst ontwikkeld. Vaak loopt de melkproductie terug als de moeder zelf meer actief wordt. Bij pre terme bevallen moeders duurt het langer voor de melkproductie optimaal op gang komt; doordat de borsten nog niet helemaal klaar zijn voor optimale productie en doordat ziekte en stress van de moeder een rol kunnen spelen.
6
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Kolven voor een premature baby vraagt doorzettingsvermogen; moeder moet vaak voor een langere periode kolven. Ze is vaak bezorgd, teleurgesteld in haar eigen lijf enz. Steun uit haar directe omgeving is heel belangrijk! De eerste tijd kan het zijn dat de baby nog niet kan drinken aan de borst, dan is het heerlijk voor moeder en kind om te kangoeroeën, het huid-op-huidcontact is ontspannend, goed voor de hechting, het kindje blijft prima op temperatuur, ervaart minder stress en ruikt moeder. Ook voor de melkproductie is het heel effectief. Als moeder het prettig vindt kan ze ook tijdens het kangoeroeën kolven. Welk kolfapparaat? Als een baby prematuur geboren is betekent dit voor de moeder dat ze vaak langdurig moet kolven. Daarom is het verstandig om met een dubbelzijdige volautomatische kolf te kolven. Deze kolf stimuleert de borsten optimaal en ook op langere termijn heeft moeder een hogere melkproductie. Tevens scheelt het tijd, want beide borsten worden tegelijk geleegd. Zes tot acht maal daags dubbelzijdig kolven is voldoende om de melkproductie op gang te brengen. Het is heel normaal dat de eerste dagen nog maar en paar druppels moedermelk per keer komen. Zeker na een keizersnede en in een stressvolle situatie. Geduld en vertrouwen zijn dan belangrijk: gewoon door gaan met kolven, het komt goed! Over het algemeen kan je stellen dat na twee weken intensief kolven de moedermelk productie per dag meer moet zijn dan 350 ml, maar liever 500-750 ml. Mocht dit niet het geval zijn, dan moet het kolfbeleid nauwkeurig nagelopen worden en de oorzaak opgespoord worden. De lactatiekundige kan hier in helpen en een oplossing proberen te vinden. De zorgverlener Uit onderzoek (Ned Tijdschrift Geneesk.2009;153:B72) blijkt dat de voedingskeuze plaats vond vóór de geboorte. De rol van de zorgverlener was hierbij belangrijk, ook vlak na de geboorte. Van de 404 vrouwen die meededen aan dit onderzoek koos 80 % voor borstvoeding. Na 4 maanden gaf nog 28% borstvoeding. 53 % gaf op dag één na de bevalling aan, zich niet gesteund te voelen door de zorgverlener. Voorlichting en begeleiding vóór en na de geboorte door professionals zouden ertoe kunnen bijdragen dat vrouwen meer en langer borstvoeding geven. Problemen Als zich problemen voordoen bij de voedende moeder kan contact opgenomen worden met een lactatiekundige of met de verloskundige.
7
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Geraadpleegde bronnen: •
Twents Borstvoedingsprotocol
•
Brochure nr. 8 Vereniging Borstvoeding Natuurlijk
•
La Leche League Breastfeeding Answer Book
•
Fetherston C.2001 -Mastitis in lactating women: physiology or pathology?
•
DeCarvalho 1983 –Effect of frequent breastfeeding on early milk production and infant weight gain.
•
Ned. Tijdschrift Geneesk 2009; 153:B72
OVERZICHT INFORMATIEBIJEENKOMSTEN INZAKE BORSTVOEDING 2009 VERENIGING BORSTVOEDING NATUURLIJK De Vereniging Borstvoeding Natuurlijk verzorgt in de regio Twente activiteiten rondom het geven van borstvoeding. Kijk voor bijeenkomsten bij U in de buurt op www.borstvoedingnatuurlijk.nl . U kunt het landelijk telefoonnummer bellen voor een contactpersoon bij u in de buurt. 0343576626. ZIEKENHUISGROEP TWENTE (ZGT), LOCATIE ALMELO Voorlichtingsbijeenkomsten borstvoeding De bijeenkomsten zijn van 20.00 – 22.00 uur. De kosten zijn € 5,00 per zwangere of € 8,00 per paar. De bijeenkomsten worden voorafgegaan door een rondleiding over de kraamafdeling, deze start om 19.00 uur. U kunt zich opgeven voor een bijeenkomst via de kraamafdeling,
0546-
693553 of via
[email protected]. SPREEKUUR LACTATIEKUNDIGE ZGT, LOCATIE ALMELO Bereikbaarheid; dinsdag, woensdag - en vrijdagmorgen Buiten deze dagen via
0546-693553.
06-20 70 53 91
De lactatiekundige kan ingeschakeld worden bij problemen rondom de borstvoeding. Zwangeren die onder begeleiding staan van een gynaecoloog kunnen gebruik maken van een gratis consult. Data Dinsdag 23 juni
Dinsdag 3 november
Dinsdag 8 september
Dinsdag 8 december
Dinsdag 6 oktober
8
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN ZIEKENHUISGROEP TWENTE (ZGT), LOCATIE HENGELO Zwangeren die onder begeleiding staan van een gynaecoloog in Hengelo kunnen deelnemen aan een informatiebijeenkomst over borstvoeding. Deze bijeenkomsten zijn van 19.00–20.45 uur, gevolgd door een rondleiding op de kraamafdeling en verloskamers. De bijeenkomsten vinden plaats in de Albert Schweitzer Zaal. U kunt zich inschrijven in de map die in de wachtkamer van poli 33 ligt. Er zijn geen kosten aan verbonden. Data: Dinsdag 23 juni
Dinsdag 6 oktober
Dinsdag 8 september
Dinsdag 8 december
MEDISCH SPECTRUM TWENTE ENSCHEDE LOCATIE ARIËNSPLEIN ENSCHEDE “Bevallen over de drempel van het ziekenhuis” Elke tweede woensdag van de maand is er een informatie avond, behalve de maanden juli en augustus. In april en oktober wordt deze avond gegeven in samenwerking met Naviva kraamzorg. Dan is er tevens een kraammarkt die bezocht kan worden. Deze avond in het MST wordt verzorgd door 2 verpleegkundigen van de kraamafdeling/verloskamers en de lactatiekundige van het MST. Aanvang 19.30 uur, centrale hal Ariënsplein. NAVIVA KRAAMZORG Informatiebijeenkomsten over borstvoeding Almelo
Dinsdag 15 september
Thuiszorg Noord West Twente
Enschede
Dinsdag 16 juni
Boulevard 1945 nr.460, Enschede
Zeearend 2 te Almelo
Hengelo
Dinsdag 17 november
Bestuurskamer
Woensdag 28 oktober
Bibliotheek Hengelo Beursstraat 34, Hengelo
De bijeenkomsten zijn van 19.30-21.30 uur. Er zijn geen kosten aan verbonden. Opgave via 088-7777612
Spreekuur lactatiekundigen Naviva kraamzorg: Bereikbaarheid:
088-7777680 Mailadres:
[email protected]
Ma. t/m vr. van 9.00-15.00 uur, za/zo en feestdagen van 9.00-12.00 uur.
9
Werkgroep
Borstvoeding
INFOBULLETIN Inloopspreekuren borstvoeding Almelo
Op alle vrijdagmorgens van 10.30-11.30 tijdens het inloop gymm & treff van de
Denekamp
In de oneven weken (week 1,3,5,7) op donderdagmorgen van 9.00-12.00 in
verloskundigenpraktijk, A. Brouwerstraat 6 apotheek Denekamp, Brinkstraat 1 Enschede
In de oneven weken( week 1,3,5,7) op dinsdagmorgen van 9.00-12.00 verloskundigenpraktijk Enschede-Zuid, Bleekhofstraat 331
Hengelo
In de even weken ( week 2,4,6,8) op dinsdagmorgen van 9.00-12.00 in verloskundigenpraktijk Dora, Wilderinckstraat 5-7
Hengelo
In de oneven weken ( week 3,5,7,9) op dinsdagmiddag van 13.00-15.00 in
Nijverdal
In de even weken (week 2,4,6,8) op woensdagmiddag van 13.00-15.00 in
verloskundigenpraktijk Natal, Aletta Jacobslaan 47 verloskundigenpraktijk Zwanger en zo, Kuperserf 57 Oldenzaal
In de even weken (week 2,4,6,8) op woensdagmiddag van 13.00 -15.00 uur in de verloskundigenpraktijk Oldenzaal, Pr. Bernhardstraat 17 (locatie MST)
Tubbergen
In de oneven weken (week 1,3,5,7) op woensdagmiddag van 13.00-15.00 in verloskundigenpraktijk Tubbergen, Havezatestraat 53
Je hoeft niet onder controle van de genoemde verloskundige praktijk te zijn om gebruik te maken van ons inloopspreekuur. De spreekuren voor alle korte vragen over borstvoeding zijn gratis en bedoeld voor zwangeren en alle voedende moeders. PRAKTIJK VOOR BORSTVOEDING ALMELO, vrijgevestigd lactatiekundige Erna Boonstra-Visser IBCLC, verzorgt informatie over borstvoeding en kan ingeschakeld worden wanneer het borstvoeding geven nog niet naar wens verloopt. Voor meer informatie kun u contact opnemen via
0546-491115 of kijk op de website: www.praktijkvoorborstvoedingalmelo.nl Bij BORSTVOEDINGSCENTRUM HENGELO geeft Leontine Uijthof (lactatiekundige IBCLC) regelmatig de workshops “borstvoeding, de basis” en “kolven en werken”. Op de website www.bvchengelo.nl staat meer informatie over de data en tijden. Daarnaast kan men bij bvc-hengelo terecht voor lactatiekundige begeleiding bij borstvoeding.
074-2594603
ZGT, locatie Almelo
Medisch Spectrum Twente
Zilvermeeuw 1, Almelo 0546-693693
053-4872000
ZGT, locatie Hengelo
Naviva kraamzorg
Ariënsplein 1, Enschede
Geerdinksweg 141, Hengelo
Keulenstraat 19, Deventer
074-2905905
088-7777666
10
