HANDLEIDING BEGELEIDING BIJ BORSTVOEDING 1 E EN 2 E LIJN WERKGROEP BORSTVOEDING AMSTERDAM EN AMSTELLAND

HANDLEIDING ‘BEGELEIDING BIJ BORSTVOEDING’ 1E EN 2E LIJN WERKGROEP BORSTVOEDING AMSTERDAM EN AMSTELLAND

September 2013

2

LOGO’S

RICHTLIJN BEGELEIDING BIJ BORSTVOEDING 1 e EN 2 e LIJN

SEPTEMBER 2013

3

INLEIDING

INLEIDING Vuistregel 1 en stap 1 in de Jeugdgezondheidszorg: ‘De instelling dient een beleid ten aanzien van borstvoeding op papier te hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle betrokken medewerkers.’ De Handleiding Borstvoeding Amsterdam heeft jaren als basisrichtlijn gediend voor de zorg bij borstvoeding in Amsterdam. Deze handleiding is aan vernieuwing toe. De Richtlijn begeleiding bij borstvoeding 1e en 2e lijn van het Netwerk Utrecht hebben wij gebruikt als basismateriaal. Wij zijn het Netwerk Utrecht erkentelijk voor de toestemming hiervoor. Er is tevens gebruik gemaakt van de Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding. De Werkgroep Borstvoeding Amsterdam en Amstelland is opgericht in 1996 met als doel de samenwerking ten behoeve van borstvoeding te verbeteren tussen ziekenhuizen, kraam en Jeugdgezondheidszorg. Het is uitgegroeid tot een werkgroep waarin onderstaande organisaties zijn vertegenwoordigd en die samenkomen met een vaste regelmaat van 4 keer per jaar. Instellingen en disciplines t "MMF[JFLFOIVJ[FOJO"NTUFSEBN"NTUFMMBOE t "MMF+FVHEHF[POEIFJET[PSHJOTUFMMJOHFO t &FOBBOUBMWFSMPTLVOEJHFOVJUWSJKHFWFTUJHEFQSBLUJKLFOCJOOFO "NTUFSEBN"NTUFMMBOE t &FOBBOUBMWSJKHFWFTUJHEFMBDUBUJFLVOEJHFOXFSL[BBNCJOOFO "NTUFSEBN"NTUFMMBOE t ,SBBN[PSHPSHBOJTBUJFTXFSL[BBNJO"NTUFSEBNFO"NTUFMMBOE Werkzaamheden en doelstellingen Streven naar een eenduidig beleid inzake borstvoeding advisering, zodat ouders optimaal begeleid kunnen worden en de kans op een geslaagde en langdurige borstvoedingsperiode toeneemt. Zorgen dat ouders minimaal de borstvoeding geven voor de duur die de ouders zichzelf hadden voorgenomen. Daarvoor zijn de volgende doelstellingen geformuleerd: t &MLBBSPQEFIPPHUFIPVEFOWBOFOTDIPMFOJOGPSNFSFOPWFSEFPOUXJLLFMJOgen in elkaars werkgebied. t ;PSHESBHFOWPPSFFOHPFEFTBNFOXFSLJOHFOPWFSESBDIU t ,OFMQVOUFOJOEFMBDUBUJFLVOEJHF[PSHNFUFMLBBSCFTQSFLFOFOWFSCFUFSFO t %F)BOEMFJEJOHA#FHFMFJEFOCJK#PSTUWPFEJOHVQUPEBUFIPVEFO IJFSCJKEF landelijke richtlijnen bij gebruiken. t %F8FSLHSPFQ#PSTUWPFEJOH"NTUFSEBNFO0NHFWJOH IFFGUFFOGPSNFFMLBrakter en wordt ondersteund vanuit het management van de betrokken organisaties.


SEPTEMBER 2013

4

INLEIDING

Uitgangspunten Het borstvoedingsbeleid is gebaseerd op de volgende uitgangspunten: t %F8)0 8FSFME(F[POEIFJETPSHBOJTBUJF FO6/*$&' IFU,JOEFSGPOETWBO EF7FSFOJHEF/BUJFT IFCCFOJOIFU#')*HFMBODFFSEPNUFCFWPSEFSFO dat kinderen waar ook ter wereld vanaf de geboorte uitsluitend borstvoeding kunnen krijgen. Instellingen die kraamzorg verlenen worden-aangemoedigd te zorgen voor een beleid dat de borstvoeding beschermt en ondersteunt. %JUCFMFJEXPSEUWFSXPPSEJOEFA5JFOWVJTUSFHFMTWPPSIFUXFMTMBHFOWBOEF CPSTUWPFEJOHFOEFA;FWFO4UBQQFOWPPSPOEFSTUFVOJOHWBOCPSTUWPFEJOHJO EF+FVHEHF[POEIFJET[PSH +(; %F[FJOUFSOBUJPOBMFCFMFJETVJUHBOHTQVOUFO WPSNFOEFCBTJTWBOIFUCPSTUWPFEJOHTCFMFJEWBOIFUA3FHJPOBBM;PSHQSPgramma Borstvoeding’. t %FBEWJF[FOFOSJDIUMJKOFOJOEFIBOEMFJEJOH[JKOWBOUPFQBTTJOHPQEFCFgeleiding van de moeder met de gezonde, op tijd geboren zuigeling. Voor zuigelingen die onder verantwoording van een kinderarts of andere specialist vallen, kunnen andere richtlijnen gelden. Ook dan geldt echter, wanneer de gezondheid van de moeder en haar baby het toelaten, de adviezen in de handleiding gevolgd kunnen worden. Wat de kans van slagen vergroot bij het geven van borstvoeding. t "BOPVEFSTEJFUFLFOOFOIFCCFOHFHFWFOCPSTUWPFEJOHUFHBBOHFWFO wordt geen voorlichting over kunstmatige zuigelingenvoeding gegeven, noch over flessen en spenen, tenzij op nadrukkelijk verzoek van de cliënt zelf. Deze producten worden ook niet door de instelling of medewerkers gratis verstrekt of verspreid. t %FQBSUJDJQFSFOEFPSHBOJTBUJFTFOIVONFEFXFSLFSTOFNFOHFFOSFDMBNF NBUFSJBBM HSBUJTNPOTUFSTWBOCBCZWPFEJOHPGDBEFBVUKFTBBOFWFONJOXPSden deze verspreid door deze organisaties. t %FQBSUJDJQFSFOEFPSHBOJTBUJFT[JKOWBONFOJOHEBUBMTEFPVEFSTFFOCFwuste keuze hebben gemaakt voor kunstmatige zuigelingenvoeding, deze uiteraard gerespecteerd dient te worden. Het niet door de cliënt expliciet uiten van de wens kunstmatige zuigelingenvoeding te gaan geven, wordt door de kraam-zorgverpleegkundige en kraamverzorgende opgevat als een vanzelfsprekende keuze voor borstvoeding. Aandachtgebieden In het borstvoedingsbeleid zijn onder andere de volgende aandachtsgebieden opgenomen: t WPPSMJDIUJOHPWFSCPSTUWPFEJOHJOEFQSFOBUBMFQFSJPEF t WPPSMJDIUJOHFOCFHFMFJEJOHWBOCPSTUWPFEJOHUJKEFOTEFLSBBNQFSJPEFFO EBBSOB t NPUJWFSJOHWBOEFPVEFS T UJKEFOTEFQSFOBUBMFQFSJPEFFOJOEFLSBBNQFSJPEF t TDIPMJOHFOBEWJTFSJOHWBOBMMFNFEFXFSLFSTPWFSCPSTUWPFEJOH


SEPTEMBER 2013

5

INLEIDING

Praktijk Het bepalen van het borstvoedingsbeleid en de introductie van de handleiding JTEFWFSBOUXPPSEFMJKLIFJEWBOEFMBDUBUJFLVOEJHF O /BEFJOUSPEVDUJFCJKEF nu aanwezige zorgmedewerkers, zal de lactatiekundige de borstvoedingshandleiding een vaste plaats geven in het inwerkprogramma van nieuwe medewerkers. De continuïteit van de kwaliteit van zorg voor borstvoeding wordt ook door haar bewaakt. Elke medewerker in de zorg krijgt deze handleiding, in handzaam formaat, in haar bezit. Van de medewerkers wordt verwacht dat zij werken volgens deze SJDIUMJKO UFO[JKEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTLJOEFSBSUTFFOBOEFSCFMFJEWPPSschrijft. Om te komen tot een optimale acceptatie van deze handleiding, is het concept UFSCFPPSEFMJOHWPPSHFMFHEBBO EFMFHBUJFTWBO BMMFCFUSPLLFOEJTDJQMJOFTFO BBOEFTUJDIUJOHA;PSHWPPS#PSTUWPFEJOH0NEFSJDIUMJKOVQUPEBUFUFIPVEFO wordt het elke twee jaar geëvalueerd binnen de Werkgroep Borstvoeding Amsterdam en Amstelland en tegen de achtergrond van de actuele ontwikkelingen gehouden. NB: Per organisatie kan het protocol iets verschillen. Structuur van de handleiding De handleiding is gebaseerd op de internationaal breed aanvaarde beleidsuitgangspunten: de ‘Tien vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding’ en de ‘Zeven Stappen voor ondersteuning van borstvoeding in de Jeugdgezondheidszorg’. %F[FCFMFJETVJUHBOHTQVOUFOXPSEFOVJUHFXFSLUJOEFIPPGETUVLLFOUN *OEFIPPGETUVLLFOUNXPSEUJOHFHBBOPQQSBLUJKLTJUVBUJFT Ter informatie zijn twee hoofdstukken toegevoegd over ‘Borstvoeding en Leefstijl’ en ‘Borstvoeding en Anticonceptie’: paragraaf 11 en 12. De hoofdstukken zijn opgebouwd uit een of meerdere paragrafen waarbij een [FMGEFTUSVDUVVSJTHFIBOUFFSEAEPFMTUFMMJOH ABMHFNFFO NFUBDIUFSHSPOEJOGPSNBUJF

A[PSHQSPCMFFNFOA[PSHBDUJF T "MTMBBUTUFJTFSFFOBBOUBMCJKMBHFOUPFgevoegd. Hoewel er veel over elk onderdeel geschreven kan worden, is alleen de meest DPODSFUF BDIUFSHSPOE JOGPSNBUJFXFFSHFHFWFO WBOCFMBOHWPPS[PSHWFSMFOFST De zorgacties zoals beschreven in deze richtlijn worden door de betrokken medewerkers verricht, tenzij expliciet een andere functionaris is vermeld. Wij hopen dat deze borstvoedingshandleiding in de komende jaren haar bijdrage kan leveren aan een goed borstvoedingsklimaat, zodat borstvoeding een zo goed mogelijke start maakt, waardoor een zo groot mogelijke kans bestaat dat de baby JOIFUFFSTUFIBM÷BBS VJUTMVJUFOEEFOBUVVSMJKLFFOWPMMFEJHFWPFEJOHPOUWBOHU EJFVOJFLWBOTBNFOTUFMMJOHJTFOOPPE[BLFMJKLJTWPPS[JKOIBBSPOUXJLLFMJOH Werkgroep Borstvoeding Amsterdam & Amstelland september 2013


SEPTEMBER 2013

6

INLEIDING

NAMENLIJST NETWERK AMSTERDAM

Adinda Blonk, lactatiekundige AcK-Zorgmaat Frances Reefs, zelfstandig lactatiekundige, Amstelland ziekenhuis Ingrid Hollerman, lactatiekundige de Baker Kraamzorg Christel Damen, lactatiekundige De Boezemvriend Amsterdam Myrte van Lonkhuijsen, lactatiekundige Borstvoedingscentrum Trudy van der Helm, lactatiekundige Borstvoedingspraktijk Osdorp Loes Leguit en Chantal Levers-Honkoop, lactatiekundigen Bovenij Ziekenhuis Lia de Jong, zelfstandig lactatiekundige en doula Andrea van der Kieft en Ada Keur, lactatiekundigen GGD Amsterdam Annelies de Haan, zelfstandig lactatiekundige ZINkraamzorg Ruth Sedney, zelfstandig Lactatiekundige Ruth Sedney en Nel van Wengerden, lactatiekundigen Geboortecollectief Amanda Kwant, lactatiekundige De Kraamvogel Simone Compier, lactatiekundige Mammae Mia kraamzorg Antoinette van Geemen, lactatiekundige Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Kristel de Lijster, lactatiekundige SAG JGZ Mirjam Hulst, Nienke Abels en Elma de Pater, lactatiekundigen SLAZ Bea Mok en Monique Bijsmans, lactatiekundigen Slotervaart Ziekenhuis Marloes Smidtman, verloskundige kring Amstelland en Meerlanden, lactatiekundige Ineke van Straeten, zelfstandig lactatiekundige Imen Marvan, verloskundige Verloskunde in West, lactatiekundige


SEPTEMBER 2013

7

INHOUDSOPGAVE

INHOUDSOPGAVE Inleiding Voorwoord A Scholingsbeleid ten aanzien van borstvoeding B Borstvoedingsrichtlijn 1 Voorlichting en voorbereiding tijdens de zwangerschap 2 Borstvoeding na de bevalling 3 Borstvoeding in de kraamtijd 'ZTJPMPHJFFOPQCPVXWBOEFNFMLQSPEVDUJF 3.2 Aanlegtechniek, voedingshoudingen en toepassingen 3.3 Rooming-in en huid op huid contact 3.4 Voeden op verzoek 4 Bijvoeden, flessen en spenen 5 Afkolven en bewaren van moedermelk 6 Borstvoeding na de kraamperiode 6.1 Continuïteit van de zorg rondom borstvoeding 6.2 Evaluatie van de zorg rondom borstvoeding 7 De meest voorkomende problemen bij de moeder *OHFUSPLLFOWMBLLFUFQFMT 7.2 Pijnlijke tepels 7.3 Stuwing 7.4 Te veel moedermelk 7.5 Te weinig moedermelk 7FSTUPQUNFMLLBOBBMUKFESFJHFOEFCPSTUPOUTUFLJOH 7.7 Mastitis 7.8 Spruw 7.9 Van kunstmatige zuigelingenvoeding over naar borstvoeding 7.10 Borstvoeding na een borstoperatie 8 De meest voorkomende problemen bij de baby 8.1 De slaperige baby 8.2 De onrustige baby 8.3 Het weigeren van de borst 8.4 Het steeds loslaten van de borst 8.5 Geelzucht 8.6 Darmkrampen 8.7 Stille ondervoeding 8.8 Advies weegbeleid 9 Borstvoeding in bijzondere situaties 9.1 Sectio 9.2 De meerling 9.3 De premature baby 9.4 De dysmature baby 9.5 De baby van de diabetische moeder 9.6 De baby met schisis 9.7 De baby met het Syndroom van Down 9.8 De allergische baby 9.9 Perinatale sterfte 9.10 Borstvoeding tijdens de Ramadan


3 9 13 14 14 17 19 23 27 29 33 36 41 41 44 46 47 49 51 53 58 60 64 65 67 67 69 71 73 75 76 78 80 82 82 85 88 91 93 94 96 98 100 101

SEPTEMBER 2013

8

INHOUDSOPGAVE

10 Borstvoeding op de lange termijn 10.1 Groei en ontwikkeling van de borstgevoede baby 10.2 Borstvoeding en werk of studie buitenshuis 10.3 Beginnen met vaste voeding 10.4 Het afbouwen van de borstvoeding 10.5 Tandjes krijgen 10.6 Seksualiteit en zwangerschap 10.7 Tandemvoeden 11 Borstvoeding en leefstijl 12 Borstvoeding en anticonceptie

102 102 104 106 108 110 111 112 113 116

Bijlagen I Wanneer tijdelijk geen borstvoeding II De wijze van afkolven en materiaalkeuze III Afkolfschema IV Alternatieve voedingsmethoden V Landelijke adressen borstvoedingsorganisaties en andere belangrijke adressen 7* #PFLFOCSPDIVSFT VII Beslisboom Jack Newman

127 130

Index

132

Namenlijst Netwerk Amsterdam

136


118 119 120 121

SEPTEMBER 2013

9

VOORWOORD

VOORWOORD

tekst: website Stichting Zorg voor borstvoeding: www.zorgvoorborstvoeding.nl 1

Stichting Zorg voor Borstvoeding1 %F4UJDIUJOH;PSHWPPS#PSTUWPFEJOHJTJOEPPS6/*$&'/FEFSMBOEPQHF SJDIUPNEFXFSFMEXJKEFCPSTUWPFEJOHTDBNQBHOFA#BCZ'SJFOEMZ)PTQJUBM*OJUJB UJWF #')* JO/FEFSMBOEUFSFBMJTFSFO%JUHF[BNFOMJKLJOJUJBUJFGWBO6OJDFGFOEF 8FSFMEHF[POEIFJETPSHBOJTBUJF 8)0 JTHFCBTFFSEPQEFPWFSUVJHJOHEBUFFO kwaliteitssysteem in de gezondheidszorg de ouders de beste garantie geeft op consistente zorg voor borstvoeding van hoge kwaliteit. Het programma dat Zorg voor Borstvoeding aanbiedt berust op kwaliteitsonderzoek waarbij internationale criteria gelden. Het gaat om een samenhangend geheel van beleid, deskundigheidsbevordering en vaardigheden. Niet alleen de procedures die de instelling hanteert, worden beoordeeld, maar ook de praktijk zoals zorgverleners en cliënten deze ervaren. De instelling die het 6/*$&';PSHWPPS#PSTUWPFEJOHDFSUJöDBBUCFIBBMU HFFGUEBBSNFFFFOEVJEF MJKLTJHOBBMAIPHFLXBMJUFJUWBO[PSHJTPOTIFFMXBUXBBSEFOXFTUBBOWPPSEF continuïteit daarvan’. Deze keuze heeft een positief effect op de partners in de ketenzorg en komt het welslagen van de borstvoeding aantoonbaar ten goede. In Nederland zijn de borstvoedingscijfers laag, hoewel er sinds 1996 een duidelijke stijging valt waar te nemen. )FU#')*JTJOEPPS6/*$&'FOEF8)0HFMBODFFSE"BOMFJEJOHXBSFOEF herhaalde uitspraken op VN bijeenkomsten dat borstvoeding beschermd, bevorderd en ondersteund dient te worden, zoals bijvoorbeeld terug te vinden JTJOEFA$POWFOUJFPWFSEF3FDIUFOWBOIFU,JOE*O/FEFSMBOEIFFGUEF*OTQFDUJF voor de Volksgezondheid in het IGZ-Bulletin een duidelijk standpunt over het belang van borstvoeding geformuleerd. )FUCPSTUWPFEJOHTQSPHSBNNB#')*JTFFOWFSUBMJOHOBBSEFQSBLUJKLWBOJOUFS nationale beleidsuitspraken: de gezondheidszorg krijgt een instrument om de best mogelijke zorg te verlenen in de begeleiding bij borstvoeding. Ook in /FEFSMBOEXFSLUFFOHSPFJFOEBBOUBMJOTUFMMJOHFOBBOEFIBOEWBOEFA5JFO Vuistregels voor het welslagen van de borstvoeding’, die de grondslag vormen voor een goed beleid en wetenschappelijk aantoonbaar effectief zijn. Deze instellingen kunnen dan het ‘UNICEF Certificaat Zorg voor Borstvoeding’ behalen. 7PPSEFQFSJPEFOBEFLSBBNUJKE[JKOPPLVJUHBOHTQVOUFOPOUXJLLFMEEFA;FWFO Stappen voor ondersteuning van borstvoeding in de JeugdGezondheidsZorg’ +(;

[PEBUPPLEF+(;IFUDFSUJöDBBULBOWFSXFSWFO


SEPTEMBER 2013

10

VOORWOORD

10 VUISTREGELS WVJTUSFHFM A%FJOTUFMMJOHEJFOUFFOCFMFJEUFOBBO[JFOWBOCPSTUWPFEJOHPQ papier te hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle betrokken medewerkers.’ vuistregel 2: Alle betrokken medewerkers leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid’. WVJTUSFHFM A"MMF[XBOHFSFWSPVXFOXPSEFOWPPSHFMJDIUPWFSEFWPPSEFMFO en de praktijk van borstvoeding geven’. WVJTUSFHFM A.PFEFSTXPSEFOCJOOFOVVSOBEFHFCPPSUFWBOIVOLJOE geholpen met borstvoeding’. WVJTUSFHFM A"BOWSPVXFOXPSEUVJUHFMFHEIPF[JKIVOCBCZBBONPFUFO leggen en hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden’. WVJTUSFHFM A1BTHFCPSFOFOLSJKHFOHFFOBOEFSFWPFEJOHEBONPFEFSNFML noch extra vocht, tenzij op medische indicatie’. WVJTUSFHFM A.PFEFSFOLJOENPHFOEBHFOOBDIUCJKFMLBBSPQFFOLBNFS CMJKWFOA WVJTUSFHFM A#PSTUWPFEJOHPQWFS[PFLXPSEUOBHFTUSFFGEA WVJTUSFHFM A"BOQBTHFCPSFOFEJFCPSTUWPFEJOHLSJKHFO XPSEUHFFOTQFFO of fopspeen gegeven’. WVJTUSFHFM A%FWPSNJOHWBOCPSTUWPFEJOHTCFHFMFJEJOHTHSPFQFOXPSEUBBO gemoedigd en vrouwen worden bij het beëindigen van de zorg naar deze groepen verwezen’. 7 STAPPEN JEUGDGEZONDHEIDSZORG TUBQ

TUBQ TUBQ TUBQ

TUBQ

TUBQ TUBQ

A%FJOTUFMMJOHEJFOUFFOCFMFJEUFOBBO[JFOWBOCPSTUWPFEJOHPQ papier te hebben, dat standaard bekend wordt gemaakt aan alle betrokken medewerkers.’ A"MMFCFUSPLLFONFEFXFSLFSTMFSFOEFWBBSEJHIFEFOBBOEJF noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid’. A"MMF[XBOHFSFWSPVXFOXPSEFOWPPSHFMJDIUPWFSEFWPPSEFMFO en de praktijk van borstvoeding geven’. A 7SPVXFOEJFCPSTUWPFEJOHHFWFO XPSEFOEBBSJOHFTUJNVMFFSE en ondersteund met aandacht voor preventie en oplossing van problemen’. A"BOWSPVXFOXPSEUVJUHFMFHEEBUIFULJOEUPUEFMFFGUJKEWBO ongeveer 6 maanden over het algemeen geen andere voeding nodig heeft dan moedermelk en dat de borstvoeding, gecombineerd met andere voedingsmiddelen, daarna kan doorgaan zolang moeder en kind dat wensen’. A 7SPVXFOXPSEFOWPPSHFMJDIUPWFSEFNPHFMJKLIFEFOIFUHFWFO van borstvoeding te combineren met werk of studie buitenshuis’. A%FJOTUFMMJOHPOEFSIPVEDPOUBDUFONFUBOEFSFJOTUFMMJOHFOFO disciplines over de begeleiding van borstvoeding en zij verwijst de ouders naar borstvoedingsorganisaties’.


SEPTEMBER 2013

11

VOORWOORD

BORSTVOEDING TNO Preventie en Gezondheid in Leiden voert parallel aan het werk van Zorg voor Borstvoeding regelmatig een evaluatieonderzoek uit om te kijken naar het FòFDUWBOIFUDFSUJöDFSJOHTQSPHSBNNB%FFFSTUFQFJMJOHJTHFEBBOFJOE begin 2001. In een afsluitend TNO rapport zijn de gegevens over de hele periode van 2000 tot 2003 samengevoegd en op meer details geanalyseerd. Eind CFHJO[JKOPQOJFVXHFHFWFOTWFS[BNFME*OEFSBQQPSUBHF[JKOEF CPSTUWPFEJOHTQFSDFOUBHFTWPPSXFFSHFHFWFOEFSFTVMUBUFOWBOEFQFJling worden ook vergeleken met die van voorgaande jaren. In dit rapport wordt ook gekeken naar de combinatie borstvoeding - kunstvoeding en met name naar de verhouding: meer borstvoeding dan kunstvoeding of andersom. Bovendien is er aandacht voor een aantal vuistregels.

BORSTVOEDINGCIJFERS 2010 LANDELIJK

www.zorgvoorborstvoeding.nl/ ach tergrondinformatie/ borstvoedingscijfers

De resultaten zijn bekend geworden van de meest recente peiling melkvoeding WBO[VJHFMJOHFO VJUHFWPFSEEPPS5/0 ,XBMJUFJUWBO-FWFOJO-FJEFO%FCPSTUvoeding percentages zijn in 2010 niet gestegen. Op basis van 1448 ingevulde WSBHFOMJKTUFO EFSFTQPOTXBTWBOEFVJUHF[FUUFMJKTUFO LVOOFOXFDPODMVderen dat het startpercentage in vergelijking met de peiling van 2007 gedaald JTWBOOBBS0PLEFBGOBNFJOEFFFSTUFNBBOEJTOPHTUFFETBBO[JFOMJKL 7BOEFLJOEFSFOWBOWJKGNBBOEFOPVELSFHFO CPSTUWPFEJOHFO LVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHNFU[FTNBBOEFOLSFHFOOPHNBBS WBOEFLJOEFSFONPFEFSNFMLBMTFOJHFNFMLWPFEJOH%FTQSFJEJOHCJK EF[FMBBUTUFUXFFHSPFQFOJTWPMHFOT5/0QMVTPGNJO QMVTPGNJO Tabel 1 Percentages uitsluitend met moedermelk gevoede zuigelingen bij de geboorte FEBH FOPQEFMFFGUJKEWBOUPUFONFU WPMUPPJEF NBBOEFO

Lanting et al.,2002(a); Lanting et al., 2002 (b) 3 Lanting et al., 2003; 4 Lanting et al.,2006 * In 2007 kon door een relatief laag aantal deelnemers in deze groep geen gerfundeerde conclusie worden getrokken #: 3 maanden werd gedefinieerd als 13 ± 2 weken; ^: 6 maanden werd gedefinieerd als 26 ± 4 weken. 1

2

Leeftijd kind

1 O

2 O

3 O

2005 4 O

2007 O

2010 O

1e dag

75,2

79,7

80,2

74

81

75

1 mnd.

53,4

52,3

56,3

47

48

46

2 mnd.

39,2

43,3

44,5

40

42

41

3 mnd.

32,4

35,0

31,4

28

30

29

4 mnd.

22,8

26,7

25,7

29

28

25

5 mnd.

16,6

23,4

30,3

23

23

21

6 mnd.

18,5

16,8

17,6

20

*

18


SEPTEMBER 2013

12

VOORWOORD

Borstvoeding cijfers Amsterdam (GGD+SAG+Diemen) en Amstelland 2010 BV

GV

2011 GV

2012

BV+GV

BV

BV+GV

BV

77,87

77,92

48,60

49,14

GV

BV+GV

pp. meteen a.d. borst

74,59

(FFO,7UPU)#

45,33

HB 10e - 14e dag

62,60

18,73

81,33

62,12

19,57

81,69

63,02

18,09

81,11

4 weken

54,26

18,64

72,90

54,14

19,65

73,79

55,20

18,72

73,92

2 maanden

44,75

18,79

63,54

45,15

19,23

64,38

44,87

19,49

64,36

3 maanden

35,43

18,02

53,45

36,42

18,76

55,18

37,73

17,50

55,23

4 maanden

27,33

18,41

45,74

28,66

20,24

48,90

28,53

18,41

46,94

6 maanden

18,94

16,69

35,63

20,24

15,21

35,45

19,82

15,32

35,14

#SPO&,%((%"NTUFSEBN


SEPTEMBER 2013

13

SCHOLINGSBELEID TEN AANZIEN VAN BORSTVOEDING

A SCHOLINGSBELEID TEN AANZIEN VAN BORSTVOEDING Vuistregel 2 + stap 2 in de JeugdGezondheidsZorg: ‘Alle betrokken medewerkers leren de vaardigheden aan die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid.’ Doelstelling "MMFCFUSPLLFONFEFXFSLFSTJOEFLSBBNFOLJOE[PSH LSBBNWFS[PSHFOEFO LSBBN[PSHWFSQMFFHLVOEJHFO PCTUFUSJFHZOBFDPMPHJFWFSQMFFHLVOEJHFO kinderverpleegkundigen, verpleegkundigen JGZ, consultatiebureauartsen, WFSMPTLVOEJHFOFOLJOEFSBSUTFO t MFSFOEFWBBSEJHIFEFOBBOEJFOPPE[BLFMJKL[JKOWPPSIFUVJUWPFSFOWBOIFU CPSTUWPFEJOHTCFMFJE t XPSEFOSFHFMNBUJHCJKHFTDIPPMEPNIVOLFOOJTFOWBBSEJHIFEFOAVQUPEBUF te houden. Algemeen De deelnemende organisaties bieden elke nieuwe medewerker een bijscholing #PSTUWPFEJOHBBO%BBSOBXPSEUSFHFMNBUJHFFOAPQGSJTDVSTVTPWFSCPSTUWPF ding gegeven aan medewerkers. De medewerker krijgt periodiek schriftelijke informatie over borstvoeding toegestuurd. Probleem Alle betrokken medewerkers hebben behoefte aan een eenduidig beleid op het gebied van borstvoeding en de uitvoering hiervan. Procedure t % FOJFVXFNFEFXFSLFSPOUWBOHUUJKEFOTEFJOXFSLQFSJPEFEFCPSTUWPFEJOHTSJDIUMJKO t #JOOFO[FTNBBOEFOOBJOEJFOTUUSFEJOHXPSEUEFNFEFXFSLFSEFCJKTDIPMJOH ACPSTUWPFEJOHBBOHFCPEFO t %FDVSTVTXPSEUBBOHFCPEFOBBOBMMFCFUSPLLFONFEFXFSLFSTJOEFLSBBN en kindzorg: o 7PPSNFEFXFSLFSTNFUFFONFFSVSFODPOUSBDUJTEFCJKTDIPMJOHWFSQMJDIU – Evenals aan medewerkers met een 0-urencontract wordt de bijscholing ook verplicht. De instellingen zijn verantwoordelijk om jaarlijks de borstvoedingskennis van IVOWBTUFNFEFXFSLFST LSBBNWFS[PSHFOEFO WFSQMFFHLVOEJHFOFOBSUTFO up-to-date te houden.


SEPTEMBER 2013

14

VOORLICHTING EN VOORBEREIDING TIJDENS ZWANGERSCHAP

B RICHTLIJN 1 VOORLICHTING EN VOORBEREIDING TIJDENS DE ZWANGERSCHAP Vuistregel 3 + stap 3 in de Jeugdgezondheidszorg: ‘Alle zwangere vrouwen worden voorgelicht over de voordelen en praktijk van borstvoeding geven’. Doelstelling De aanstaande ouders zijn voorgelicht over de voordelen van borstvoeding en voorbereid op de wijze waarop ze hun baby gaan voeden. Algemeen De aanstaande ouders kiezen zelf op welke manier ze hun baby gaan voeden. Het is de taak van de zorgverleners daarover heldere voorlichting te geven zodat zij komen tot een persoonlijke, weloverwogen keuze. Tijdens de zwangerTDIBQTDPOUSPMFEJFOUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTHZOBFDPMPPHBBOEBDIUUF besteden aan de voeding van de baby. Een positieve keuze voor borstvoeding verdient ondersteuning door nadere uitleg over de voordelen van uitsluitend moedermelk tot ongeveer 6 maanden. Tevens dient men praktische informatie te geven en adressen waar ouders voor meer ondersteuning terecht kunnen. Daarbij mogen de zorgverleners niet de indruk wekken dat kunstmatige zuigelingenvoeding, wat betreft samenstelling, gelijkwaardig is aan borstvoeding. Het is van belang dat de voorlichting tijdens de zwangerschap leidt tot een weloverwogen voedingskeuze op grond van voldoende en feitelijke informatie. Het uiteindelijke besluit verdient uiteraard respect. Prenatale Borstvoeding Anamnese (PBA) Bij een goede begeleiding van de borstvoeding is een PBA van belang. Dit wordt gedaan door de intaker van de kraamorganisatie, of door de verloskundige van de verloskundigepraktijk of ziekenhuis. Hierin is aandacht voor: t WPPSMJDIUJOHPNUSFOUEFWPPSEFMFOWBOCPSTUWPFEJOH t WPPSMJDIUJOHPNUSFOUEFQSBLUJKLWBOCPSTUWPFEJOH t MJDIBNFMJKLFBTQFDUFO[PBMTWMBLLFJOHFUSPLLFOUFQFMT CPSTUPQFSBUJF EJBCFUFTFUD t FNPUJPOFMFBTQFDUFO [PBMTPQHFEBOFFSWBSJOHFONFUFFOFFSEFSLJOE t QTZDIPTPDJBMFBTQFDUFO QFSTPPOMJKLFCFMFWJOHFO PWFSUVJHJOHFO t BESFTTFOWBOPSHBOJTBUJFTWPPSNFFSPOEFSTUFVOJOH t WPMEPFOEFGFJUFMJKLFJOGPSNBUJFPNUPUFFOXFMPWFSXPHFOWPFEJOHTLFV[F UFLPNFO t SFTQFDUWPPSEFWPFEJOHTLFV[F


SEPTEMBER 2013

15


Algemene voorlichtingsbijeenkomst De aanstaande ouders worden uitgenodigd voor het bijwonen van een van de voorlichtingsbijeenkomsten over borstvoeding die tenminste drie maal per jaar worden georganiseerd door de betrokken ziekenhuizen, jeugdgezondheidszorg en kraamzorgorganisaties. De bekendmaking van deze bijeenkomsten vindt plaats zo mogelijk door middel van een advertentie in de regionale nieuwsbladen, websites en aanplakbiljetten in de wachtkamers van de betrokken verlosLVOEJHFOQSBLUJKLFOQPMJLMJOJFLFO [JFLFOIVJ[FO FODPOTVMUBUJFCVSFBVT5JKEFOT deze bijeenkomsten wordt algemene voorlichting gegeven over het geven van borstvoeding. Het doel van deze voorlichtingsbijeenkomsten is om ouders een weloverwogen voedingskeuze te laten maken Inhoud voorlichting t JOGPSNBUJFPWFSCPSTUWPFEJOH o EFCFTDIFSNFOEFXFSLJOHWBODPMPTUSVN o EFVOJFLFTBNFOTUFMMJOHFOCFTDIFSNFOEFXFSLJOHWBONPFEFSNFML – de gezondheidsvoordelen voor de baby bij uitsluitend borstvoeding HFEVSFOEFEFFFSTUFNBBOEFO o EFHF[POEIFJETWPPSEFMFOWPPSEFNPFEFS o EFFNPUJPOFMFXBBSEFWBOIFUHFWFOWBOCPSTUWPFEJOH – de bevrediging van zuigbehoefte van de baby. t JOGPSNBUJFPWFSEFQSBLUJTDIFLBOUWBOCPSTUWPFEJOH o EF[VJHSFøFY o IFUWPFEFOPQWFS[PFL [JFQBSBHSBBG o SPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG o WSBBHFOBBOCPEWBONFMLQSPEVDUJF [JFQBSBHSBBG o IFUBBOMFHHFOWBOEFCBCZ o EFWPFEJOHTIPVEJOHFOFOIFUBBOMFHHFOWBOEFCBCZ [JFQBSBHSBBG – extra ondersteuning door informatieavonden, minicursussen van borstt WPFEJOHTPSHBOJTBUJFTo 7#/ --- o [JFQBSBHSBBG o CPSTUWPFEJOHFOXFSLTUVEJFCVJUFOTIVJT t JOGPSNBUJFPWFSEFCPSTUFO o WMBLLFJOHFUSPLLFOUFQFM o UFQFMWPPSCFSFJEJOH – zorgdragen voor een goede hygiëne. t JOGPSNBUJFPWFSLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOH – het verschil tussen borstvoeding en kunstmatige zuigelingenvoeding – het verschil in zuigtechniek. o 'PMEFSYEJOHFOWBO;PSHWPPS#PSTUWPFEJOH o 0WFS[JDIUFOWBOCJKFFOLPNTUFOVJUMFFOJOMPPQTQSFFLVSFO Zorgprobleem t % FBBOTUBBOEFPVEFSTIFCCFOHFFOPGPOWPMMFEJHFJOGPSNBUJFPOUWBOHFO PNUSFOUWPFEJOHTNPHFMJKLIFEFO t %FBBOTUBBOEFPVEFSTIFCCFOHFFOWPFEJOHTCFTMVJUHFOPNFO


SEPTEMBER 2013

16


Zorgacties De verloskundige/(huis)arts/gynaecoloog: t CFTUFFEUBBOEBDIUBBOEFWPFEJOHTLFV[FUJKEFOTEF[XBOHFSTDIBQTDPOUSPMFT t IFFGUTDISJGUFMJKLWBTUHFMFHEIPFEFJOIPVEFOMPHJTUJFLWBOEFQSFOBUBMF WPPSMJDIUJOHPWFSCPSTUWPFEJOHJTHFSFHFME t BUUFOEFFSUPQEFNPHFMJKLIFEFOWPPSFYUSBPOEFSTUFVOJOHEPPSMBDUBUJFLVOEJHFO t BUUFOEFFSUPQEFNPHFMJKLIFEFOWPPSJOGPSNBUJFEPPSEFCPSTUWPFEJOHT begeleidingsgroepen van VBN en LLL. t (SPFJHJETEFFMUKF#PSTUWPFEJOHVJUEFMFO t YEJOHFOGPMEFS;PSHWPPS#PSTUWPFEJOHVJUEFMFO t 0WFS[JDIUCJKFFOLPNTUFOVJUMFFOJOMPPQTQSFFLVSFO %FMBDUBUJFLVOEJHFWBOEFCFUSPLLFO[JFLFOIVJ[FOLSBBN[PSHPSHBOJTBUJFTFO jeugdgezondheidszorg: t PSHBOJTFFSUUFONJOTUFESJFNBBMQFSKBBSFFOWPPSMJDIUJOHTCJKFFOLPNTUPWFS EFLFV[FCPSTUWPFEJOHLVOTUWPFEJOHWPPSBBOTUBBOEFPVEFST t HFFGUFYUSBPOEFSTUFVOJOHPQWFS[PFL De intaker: t OFFNUUJKEFOTEFJOUBLF FUSJNFTUFS EF1#"BG t OPUFFSUCJK[POEFSIFEFO NFUUPFTUFNNJOHWBOEF[XBOHFSFWSPVX PQIFU SFHJTUSBUJFGPSNVMJFSFOPGJOIFU;PSHQMBO,SBBN[PSH t HFFGUBBOEF[XBOHFSFWSPVX EJFCFTMPUFOIFFGUCPSTUWPFEJOHUFHBBOHFven en aan de zwangere vrouw die nog geen keuze heeft kunnen maken, voorlichting, informatie en advies aan de hand van de checklist, over: o EFWPPSEFMFOWBOCPSTUWPFEJOH o EFQSBLUJKLWBOCPSTUWPFEJOHHFWFO – de voorbereiding van de borsten. t XJKTUEF[XBOHFSFWSPVXPQEFJOGPSNBUJFPWFSCPSTUWPFEJOHJOIFU,SBBN[PSHEPTTJFS(SPFJHJET t HFFGUEF[XBOHFSFWSPVXEFGPMEFSAEFFFSTUFXFLFOFOANFFSXFUFOPWFS CPSTUWPFEJOHWBOCPSTUWPFEJOHTPSHBOJTBUJF7#/--- t BUUFOEFFSUEF[XBOHFSFWSPVXPQNJOJDVSTVTTFO7#/FO--- t BUUFOEFFSUEF[XBOHFSFWSPVXPQEFNPHFMJKLIFEFOWPPSFYUSBPOEFSTUFVning door lactatiekundigen. t LBOHFCSVJLNBLFOWBOEF7&5$WBOEF((% WPPSMJDIUTUFSFJHFOUBBMFODVMUVVS %F[FLBO[POPEJHJOHF[FUXPSEFOCJKOJFU/FEFSMBOETUBMJHFNPFEFST


SEPTEMBER 2013

17

BORSTVOEDING NA DE BEVALLING

2 BORSTVOEDING NA DE BEVALLING Vuistregel 4: ‘Moeders worden binnen 1 uur na de geboorte van hun kind geholpen met het geven van borstvoeding’. Doelstelling t 0OHFTUPPSEIVJEPQIVJEDPOUBDUEJSFDUOBEFCFWBMMJOHCFWPSEFSUIFUIFDIUJOHTQSPDFTUVTTFONPFEFSFOLJOE t %PPSHFCSVJLUFNBLFOWBOEFTUFSLFA[PFLFO[VJHSFøFYWBOEFCBCZCJOOFO 1 uur na de geboorte komt de melkproductie sneller op gang. Algemeen Direct na de geboorte is het lichaamscontact tussen de moeder en de baby erg belangrijk. Beiden verkeren in optimale alertheid en zoeken intensief contact met elkaar. De meeste pasgeborene vertoont duidelijk zoeken zuiggedrag en WJOEFOOBFOJHFUJKE[FMGEFCPSTU TPNTJTIVMQXFMLPN,FOOJTNBLJOHFODPO tact tussen beiden blijven het belangrijkste. Het aanleggen van de baby binnen 1 uur na de geboorte heeft een positieve invloed op: t EFCBBSNPFEFSDPOUSBDUJFT XBBSEPPSEFVJUESJKWJOHWBOEFQMBDFOUBXPSEU CFWPSEFSEFOIFUCMPFEWFSMJFTBGOFFNU t IFUIFDIUJOHTQSPDFT IVJEPQIVJEDPOUBDU t IFUTUJNVMFSFOWBOIPSNPPOBGHJGUF IVJEPQIVJEDPOUBDU t EF[PFLFO[VJHSFøFYWBOEFCBCZ EJFIFUTUFSLTUJTUPUPOHFWFFSVVSOBEF HFCPPSUF t EFEJSFDUFJOUBLFWBOBMMFJNNVOPMPHJTDIFWPPSEFMFOWBODPMPTUSVN t IFUWPPSLPNFOWBOGZTJPMPHJTDIFHFFM[VDIUDPMPTUSVNIFFGUFFOMBYFSFOEF werking zodat het bilirubinerijke meconium wordt uitgescheiden voordat de CJMJSVCJOFXPSEUHFSFTPSCFFSEJOIFUCMPFEWBOEFCBCZ t IFUPFGFOFOWBOEF[VJHUFDIOJFLBMWPSFOTEFCPSTUFOWPMMFS[JKOEFUPFOBNF van melkproductie. Zorgprobleem t 0 OSVTUFOTQBOOJOHJOIFUFFSTUFLFOOJTNBLJOHTDPOUBDULBOEF[PFLFO zuigreflex verstoren en de hormoonafgifte belemmeren, waardoor de melkQSPEVDUJFXPSEUWFSUSBBHE t /BEFFFSTUFLFOOJTNBLJOHIFFGUEFNPFEFSIVMQOPEJHPNEFCBCZBBOEF CPSTUUFMFHHFO t %FTDIFJEJOHWBONPFEFSFOCBCZLBOEFSFMBUJFFOEFWPFEJOHCFNPFJMJKLFO


SEPTEMBER 2013

18

BORSTVOEDING NA DE BEVALLING

Zorgacties t [ PSHWPPSFNPUJPOFMFCFHFMFJEJOHJOEFQFSJPEFWPPS UJKEFOTFOOBEFQBSUVT t MFHEFHF[POEFCBCZ BGHFESPPHEFOUPFHFEFLU EJSFDU EPDIVJUFSMJKLCJOOFO VVS OBEFHFCPPSUFPQEFCMPUFCVJLWBOEFNPFEFSIFUMJDIBBNWBOEF NPFEFSJTFFOJEFBMFXBSNUFCSPO t )VJEPQIVJEDPOUBDULBOPPLCJKWBEFSBMTEJUCJKNPFEFSOPHOJFUNPHFMJKLJT Stimuleer de moeder om de baby aan te leggen, observeer deze vaardigheid en bied zonodig hulp aan. Algemene adviezen t [ PSHWPPSFFOSVTUJHFOPOHFTUPPSEDPOUBDUUVTTFOPVEFS T FOCBCZ BEWJTFFSEFPVEFSTCJKWPPSCFFMEUFXBDIUFONFUCFMMFOOBBSGBNJMJFFOWSJFOEFO

t SFTQFDUFFSEFQSJWBDZWBOEFPVEFS T t EFCBCZFOEFNPFEFSCMJKWFOUJKEFOTEFWFS[PSHJOHJOEJSFDUFOBCJKIFJEWBO FMLBBS t OBFFOHFDPNQMJDFFSEFCFWBMMJOHEVVSUEFTDIFJEJOHUVTTFOEFNPFEFSFO de baby zo kort mogelijk.


SEPTEMBER 2013

19

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

3 BORSTVOEDING IN DE KRAAMTIJD 3.1 3 Bronnen: Begeleiding bij borstvoeding; A. de Reede, 2009; ISBN 90 90167617 Medication and Mothers’ Milk, ed. 2010, - Thomas Hale, Ph.D. Borstvoeding: hoe werkt het?; VBN via www.vbnborstvoeding.nl/werking Vraagbaak borstvoedingsarchief; Nanny Gortzak via www.ouders.nl/lacta/bv

FYSIOLOGIE EN OPBOUW VAN DE MELKPRODUCTIE3 Doelstelling De zorgverlener heeft kennis van de fysiologische factoren die de melkproductie beïnvloeden. Zij is tevens op de hoogte van de wisselwerking tussen psychische en fysiologische factoren die nodig is voor een ongecompliceerde borstvoedings- ervaring. Algemeen Voor het welslagen van de borstvoeding is het nodig dat ouders goed worden begeleid. Deze begeleiding bestaat uit het verstrekken van de juiste informatie en het bieden van ondersteuning bij problemen. Anatomie van de borst De borsten bestaan uit klierweefsel, vet en ondersteunend bindweefsel. Ongeveer 15 tot 25 trossen melkliertjes, de alveoli, monden uit in melkkanalen. Een aantal melkkanalen voegen zich zoals de wortels van een boom samen, zodat de tepel uiteindelijk minder melkopeningen heeft dan er klierweefsel segmenten in de borst zijn. Zowel de tepel als de tepelhof zijn rijkelijk voorzien van zenuwen. Deze gevoeligheid is van groot belang omdat daardoor de reflexen van het voeden gestuurd worden. Rond de tepelhof bevinden zich de klieren van Montgomery: het zijn talgkliertjes die de huid van tepel en tepelhof soepel houden tijdens de borstvoedingsperiode door extra vetafscheiding. Fysiologie van de melkproductie Tijdens de laatste zwangerschapsmaanden hebben veel vrouwen last van vochtafscheiding uit de borsten. Anderen hebben hier totaal geen last van en het zegt niets over de mate van succes bij het geven van borstvoeding. Pas na de geboorte van de baby en de placenta kan de melkproductie echt beginnen. Hormonen en reflexen spelen hierbij een grote rol:

Klierweefsel bestaande uit alveoli en kleine melkkanaaltjes (ducti)

Vet tussen het klierweefsel

Melkkanaaltje

Klierweefsel Vet onder de huid

Tepelhof Tepel met verschillende kanaalopeningen


SEPTEMBER 2013

20

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

Prolactine Op de eerste plaats gaat het om prolactine, het hormoon dat nodig is voor de aanmaak van moedermelk uit bloed. Het wordt aangemaakt in de hypofyse en is één van de factoren voor aanmaak van moedermelk. Tijdens de zwangerschap is het gehalte aan prolactine ongeveer 20 keer zo hoog als daarvoor. Na de bevalling houden borstvoedende moeders gedurende de eerste weken een hoge prolactine spiegel. Deze hogere waarde neemt geleidelijk af, zodat na ongeveer zes maanden het prolactinegehalte nog maar weinig verhoogd is. Toch kan ze nog volop borstvoeding geven. Dit geeft aan dat de melkproductie niet afhankelijk is van de hoogte van de prolactinespiegel. Vraag en aanbod Voor een goede melkproductie is het veel belangrijker dat de voeding regelmatig wordt afgenomen. Hoe vaker de baby drinkt, hoe meer melk er aangemaakt wordt. Veel vraag stimuleert het aanbod. Als de borsten niet regelmatig effectief geleegd worden, treedt er spanning op in het melkklierweefsel. Vooral gedurende de eerste periode na de bevalling mogen de borsten niet te vol blijven. In de moedermelk zelf lijkt dan een opeenhoping van peptiden te ontstaan die de productie van moedermelk belemmeren. Dit mechanisme wordt de belemmeringfactor genoemd. De productie neemt af en in ernstige HFWBMMFOLBOFS[FMGTBUSPöFWBOIFUNFMLLMJFSXFFGTFMPOUTUBBO/BBTUEFBGSFN ming van de melkproductie wordt door spanning in de borst ook de toeschietreflex belemmerd: de spiercellen die de voeding naar buiten moeten stuwen, kunnen zich niet meer krachtig samentrekken. Oxytocine en de toeschietreflex Bij de moedermelkproductie speelt ook oxytocine een rol. Het wordt gemaakt in de hypofyseachterkwab. Dit hormoon heeft verschillende functies: t )FU[PSHUFSWPPSEBUEFHFQSPEVDFFSEFNFMLHFHFWFOLBOXPSEFO0OEFS invloed van oxytocine trekken de spiercellen rond de alveoli zich met kracht samen. De voeding wordt daardoor naar de melkuitgangen in de tepel geTUVXE%JUOPFNFOXFEFUPFTDIJFUSFøFY t %BBSOBBTUWFSPPS[BBLUIFUFFOHFWPFMWBOMPPNIFJECJKEFNPFEFSXBBSEPPS [JKHFNBLLFMJKLFSUPUSVTULPNUFOPOUTQBOOFOLBOWPFEFO t 0PLWFSIPPHUIFUEFQJKOESFNQFMFOCFWPSEFSUIFUEFIFDIUJOHBBOIFULJOE t 0OEFSJOWMPFEWBOIFU[FMGEFIPSNPPOUSFLUEFCBBSNPFEFS[JDITBNFO%JU kan de eerste dagen na de bevalling, vooral tijdens het voeden, leiden tot het gevoel van naweeën. Dit vermindert het risico op infecties en nabloedingen. In principe is bij dit hormoon een prikkeling van de tepel de belangrijkste stimulans. Sommige vrouwen ervaren de toeschietreflex vooral in de eerste weken of maanden als een tintelend, prikkelend gevoel, anderen voelen alleen wat spanning in de borst en weer anderen merken niets. De borst waar de baby niet aanligt, kan gaan lekken. Het functioneren van de toeschietreflex kan door emoties beïnvloed worden, zowel in positieve als in negatieve zin. Zo kan de melk spontaan toeschieten bij de gedachte aan de baby en kan het toeschieten belemmerd worden door pijn


SEPTEMBER 2013

21

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

en spanning. Ook vrouwen die hun melk gedurende langere tijd afkolven, ervaSFOTPNTQSPCMFNFOCJKIFUUPFTDIJFUFOWBOEFNFML [JF[PSHBDUJFTCJKCFMFN NFSEFPGBGXF[JHFUPFTDIJFUSFøFY Bron: Voormelk en achtermelk; Nanny Gortzak, 2004 via www.borstvoeding.ecoparents.com/ voorachter.html 4

Voormelk en achtermelk 4 Voormelk is de eerste melk die tijdens een voeding gedronken wordt. Het is de melk die al wat langere tijd in de borst zit. Deze melk bevat relatief minder vet dan de achtermelk, de melk die als laatste uit de borst komt. De achtermelk wordt dan ook langzamer verteerd dan de voormelk. De borsten maken voortdurend melk aan. Hierbij geldt dat hoe leger de borst is, hoe sneller er melk wordt aangemaakt. Deze melk wordt opgeslagen in de melkklieren en melkkanalen. De melk die net gemaakt is, bevat veel vet. De vetdeeltjes die in de melk voorkomen en die de melk calorierijk maken, plakken aan elkaar of aan de wanden van de melkproducerende cellen. Wanneer de borst niet geleegd wordt, dan wordt dit vet geleidelijk weer opgenomen in het omringende borstweefsel. Hierdoor wordt de melk minder vet. Hoe langer de melk in de borst zit, hoe lager het vetgehalte. De baby zal in het begin van een voeding dus eerst de minder vette melk krijgen. Maar door de toeschietreflex komt er nieuwe, vette melk in de borst die zich vermengt met de nog aanwezige melk. Er is dus geen scherpe overgang tussen voor- en achtermelk. Naarmate er echter meer tijd tussen een voeding zit, zal het verschil tussen voormelk en achtermelk groter zijn. Dus: hoe vaker er gevoed wordt, hoe meer vet er nog in de melk zit die zich in de melkkanalen bevindt en hoe sneller de baby deze vettere melk kan drinken. Opbouw van de melkproductie De gezonde, voldragen pasgeborene heeft de eerste dagen voldoende aan het colostrum, totdat de melkproductie goed op gang is. Vaak aanleggen bouwt EFNFMLQSPEVDUJFPQFOPFGFOUEFCBCZJOIFUESJOLFO FSXPSEUHFFOPQCPVX TDIFNBHFIBOUFFSE )PFMBOHFFOCBCZESJOLU JTIFFMWFSTDIJMMFOEFOLBOQFS voeding wisselen. Hierbij spelen de toeschietreflex, de activiteit en eetlust van de baby een rol. De behoefte aan moedermelk neemt toe als de baby groeit. 7SBBHFOBBOCPELVOOFOEBBSEPPSUJKEFMJKLVJUCBMBOT[JKO [JFASFHFMEBHFO QBSBHSBBGAWPFEFOPQWFS[PFL De melkproductie wordt gestimuleerd door: t IVJEPQIVJEDPOUBDU t GSFRVFOUBBOMFHHFO NJOJNBBMWPFEJOHFOQFSVVS MFUPQWPFEJOHT TJHOBMFO t IFUMFHFOWBOEFCPSTUFO t IFUHFWFOWBOOBDIUWPFEJOH t FMLF[VJHCFIPFGUFWBOEFCBCZBBOEFCPSTUUFCFWSFEJHFO t EFCBCZUFMBUFOESJOLFOUPUEBUIJKWPMEBBOJT


SEPTEMBER 2013

22

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFWBOEFXFSLJOHWBOEFCPSTUFOEFPQCPVX van de melkproductie. Zorgacties t H FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFXFSLJOHWBOEFCPSTU IFUPQHBOHLPNFO van de melkproductie en het in stand houden daarvan. Algemene adviezen t Q BTEFFFSEFSHFOPFNEFTUJNVMFSFOEFNBBUSFHFMFOUPF t BMTEFCBCZCJOOFOVVSOBEFCFWBMMJOHOJFUFòFDUJFGBBOEFCPSTUIFFGU HFESPOLFO TUBSUFONFULPMWFOJOEJFONPHFMJKL [JFIPPGETUVL

Zorgprobleem Er is sprake van een belemmerde of afwezige toeschietreflex. Zorgacties achterhaal de oorzaak van het probleem door middel van observatie en anBNOFTF geef de moeder informatie over bevorderende en belemmerende factoren ten aanzien van het toeschieten van de melk. Algemene adviezen t [ PSHWPPSEFOBCJKIFJEWBOEFCBCZ MJKGFMJKL GPUP HFMVJETPQOBNF t [PSHWPPSPOUTQBOOJOH POUTQBOOFOHBBO[JUUFO TDIPVEFSTMBUFOIBOHFO een paar keer diep in en uit ademen, massage van borst, rug en schouders, JFUTUFFUFOPGUFESJOLFO FFONV[JFLKF t QBTXBSNUFUPF XBSNFEPVDIF FFODPNGPSUBCFMFXBSNFPNHFWJOH XBSNF LPNQSFTTFOPQEFCPSTUWPPSEFWPFEJOHPGEFLPMGTFTTJF t BMTFSTQSBLFJTWBOQJKO LBOFFOQJKOTUJMMFSWFSMJDIUJOHHFWFO t JOEJFOHFFOWFSCFUFSJOHPQUSFFEUPOEBOLTEF[FNBBUSFHFMFOLBOPYZUPDJOF OFVTTQSBZ TZOUIFUJTDIFWPSNWBOPYZUPDJOF FFOIVMQNJEEFM[JKO%JUXFLU de toeschietreflex op. Vaak is een paar keer al genoeg om het lichaam aan te leren om zelf de toeschietreflex op te wekken. Dit middel moet voorgeschreven worden door een arts.

/##JKWBLBOUJFFO[JFLUFWBONPFEFSFOPGLJOECPSTUWPFEJOHXFSLUIFUCFTUF In bijzondere situaties zijn er moedermelkbanken t.w.: www.moedermelknetwerk.nl en [email protected]


SEPTEMBER 2013

23

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

3.2

AANLEGTECHNIEK, VOEDINGSHOUDINGEN EN TOEPASSINGEN Doelstelling De moeder kan de baby zelf aanleggen en is op de hoogte van de variabele voedingshoudingen. Algemeen De moeder legt de baby zelf aan. De zorgverlener kan eventueel bijsturen, zodat de moeder zelf ervaart hoe ze de baby naar zich toe kan brengen. Het aanleren van een goede aanlegtechniek en -houding bevordert de zelfredzaamheid en geeft vertrouwen in het geven van borstvoeding. Belangrijk is om de eerste dagen dezelfde voedingshouding te kiezen die past bij de situatie. Een ontspannen houding met voldoende ondersteuning voor moeder en baby is het uitgangspunt. De techniek van het aanleggen De baby is goed aangelegd als de mondholte gevuld is met borstweefsel en de tepelhof in het verlengde van de tepel ligt. De tong maakt peristaltische, ritmische golfbewegingen onder de tepel en tepelhof, waardoor een vacuüm ontstaat waardoor de melk gaat stromen. Zodra de mond gevuld is met melk, slikt de baby en haalt vervolgens adem. Deze cyclus herhaalt zich eens per seconde.

Juiste positie van de tepel in de mond

C-greep

Goed aangelegd De baby is goed aangelegd als deze drinkt met de mond wijd open en deze mooi sluit rond de tepel en een groot deel van de tepelhof. De lippen zijn naar buiten gekruld en de tong ligt onder de tepelhof en is zichtbaar voor de hulpverlener. De kin drukt iets in, zodat het neusje de borst raakt, maar niet indrukt. De wangen zijn bol, de baby smakt niet en de moeder heeft geen pijn. Na het snelle, ritmische zuigen, om de toeschietreflex op te wekken, verandert het zuigpatroon in diepe regelmatige teugen en drinkt de baby echt melk. Slikken is te zien en te horen. De kaakspieren zijn volop in beweging. Het rustige tempo van zuigen, slikken en ademen blijft zich in een vaste volgorde herhalen totdat opnieuw de melk toeschiet. Aan het eind van een voeding worden de pauzes langer, voelt de borst soepel aan, is de baby tevreden en laat zelf los. Aandachtspunten t FFOPOUTQBOOFOFOHPFEHFTUFVOEFMJDIBBNTIPVEJOHWPPSNPFEFSFOLJOE t EFCBCZMJHUNFUIFUIPPGEFOMJDIBBNJOFFOMJKO CVJLUFHFOCVJL t EFNPFEFSPOEFSTUFVOUIBBSCPSTUNFUWJOHFSTPOEFSEFCPSTUFOEFEVJN BBOEFCPWFOLBOU $HSFFQEFUFQFMXJKTUEBOSFDIUOBBSWPSFO[JFUFLF OJOH$HSFFQ t EFCBCZIFFGUEFNPOEUFSIPPHUFWBOEFUFQFMEFUFQFMXJKTUSJDIUJOHCP WFOMJQ [PEBUEFUPOHPOEFSEFUFQFMIPGLPNU t EF[PFLSFøFYXPSEUHFTUJNVMFFSEEPPSNFUEFUFQFMIFUPOEFSMJQKFUFQSJL LFMFO UPUEBUEFCBCZEFNPOEXJKEPQFOU IBQSFøFY FOLBOBBOIBQQFO t QBTBMTEFNPOEXJKEPQFOJT USFLUEFNPFEFSEFCBCZEJDIUFSUFHFO[JDI BBOEFCBCZXPSEUOBBSEFCPSTUHFCSBDIU


SEPTEMBER 2013

24

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

t X BOOFFSIFUOFVTKFJOIFUCPSTUXFFGTFMMJKLUUFWFSEXJKOFO XPSEUEFIPVEJOH van de baby gecorrigeerd door de heupjes dichter naar de moeder te brenHFO t EFTOFMMF[VJHCFXFHJOHFOPNEFUPFTDIJFUSFøFYPQHBOHUFCSFOHFOFOIFU PQSFLLFOWBOUFQFMUFQFMIPGLBOUJKEFMJKLHFWPFMJH[JKOCJKBBOIPVEFOEFQJKO XPSEUIFUWBDVàNWFSCSPLFO QJOLJOEFNPOEIPFL FOPQOJFVXBBOHFMFHE t TPNNJHFQBTHFCPSFOFIFCCFOEFFFSTUFEBHFOWPMEPFOEFBBOCPSTU [F ESJOLFO[FFSGSFRVFOU LFFSQFSVVS NBBSBMHBVX[JKO[FJOTUBBUPN CPSTUFOMFFHUFESJOLFO t CJFEUBMUJKECPSTUFOBBO

VOEDINGSHOUDINGEN

Madonnahouding

Zijligging

Madonnahouding voeden in zittende houding, ook: madonnahouding o FFOSFDIUPQ[JUUFOEFIPVEJOH EFCBCZMJHUPQEFPOEFSBSN o FFOLVTTFOPQTDIPPUCSFOHUEFCBCZPQEFHPFEFIPPHUF NPOEUFHFOPWFS EFUFQFM – de arm van de baby achter de rug van de moeder, de baby in zijligging tegen EFNPFEFSBBO CVJLUFHFOCVJL toepassingen: – algemene houding. doorgeschoven in zittende houding, ook: Engelse houding – een zittende houding, de baby ligt op rechterarm en de moeder steunt het IPPGENFUEFSFDIUFSIBOE – de linker borst wordt aangeboden door linkerhand. toepassingen: – beginhouding waarbij de moeder goed kan bijsturen. liggend op de zij voeden – de moeder ligt goed op haar zij, eventueel gesteund door een kussen in de SVHLOJFÑO o EFTDIPVEFSPOEFSIFULVTTFO o EFCBCZMJHUPQEF[JK NFUEFCVJLUFHFOEFCVJLWBOEFNPFEFSBBOTBNFO WPSNFO[JKFFO7 o EFUFQFM[JUUFSIPPHUFWBOEFNPOEWBOEFCBCZ – zodra de baby aanstalten maakt om te happen, de vrije arm gebruiken om de CBCZEJDIUFSCJKUFCSFOHFO – een opgerolde handdoek als rugsteuntje voor de baby gebruiken. toepassingen: o JOEFCFHJOTJUVBUJF o CJKFFOOBDIUWPFEJOH o OBFFOTFDUJP – als de moeder last heeft van hechtingen.


SEPTEMBER 2013

25

Bakerhouding

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

zittend voeden met de baby onder de arm, ook: baker/rugbyhouding o FFOSFDIUPQ[JUUFOEFIPVEJOH o FFOLVTTFOOBBTUFOHFEFFMUFMJKLPQEFTDIPPUWBOEFNPFEFS – de baby ligt op een kussen naast de moeder, met de beentjes onder de arm WBOEFNPFEFSEPPS – de onderarm ondersteunt de rug van de baby en het hoofdje rust in de hand van de moeder. toepassingen: o CJK[XBSFCPSTUFO o CJKWMBLLFUFQFMT o OBFFOTFDUJP o CJKTUVXJOH o CJKFFONPFJMJKLESJOLFOEFCBCZ [JFL QSFNBUVVS CBCZNFUOFVSPMPHJTDIF BGXJKLJOHFO TZOESPPNWBO%PXO zittend met de baby rechtop op schoot o FFOSFDIUPQ[JUUFOEFIPVEJOH EFCBCZ[JUSFDIUPQPQTDIPPU – eventueel een kussen op schoot bij de moeder om de baby op de goede IPPHUFUFCSFOHFO o EFCBCZESJOLUJO[JUUFOEFQPTJUJF – de kaak van de baby wordt ondersteund door de rechterhand en het hoofdje door de linkerhand. toepassingen: o CJKFFOUFHSPUFNFMLQSPEVDUJF o CJKFFOIFGUJHFUPFTDIJFUSFøFY o CJKFFOLJOENFUTDIJTJT TZOESPPNWBO%PXO QSFNBUVVS – als het kind een luchtweginfectie heeft.

Rugligging

liggend op de rug voeden o EFNPFEFSMJHUPQEFSVH – de baby ligt op de buik van de moeder waarbij het hoofdje van de baby wordt ondersteund. toepassingen: o CJKFFOIFGUJHFUPFTDIJFUSFøFY – bij een te grote melkproductie.


SEPTEMBER 2013

26

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFWBOEFKVJTUFBBOMFHUFDIOJFLFOEFWFSTDIJM lende voedingshoudingen. Zorgacties t H FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFKVJTUFBBOMFHUFDIOJFLFOEFWFSTDIJMMFOEF WPFEJOHTIPVEJOHFO t CJFE CJOOFOVVSOBEFCFWBMMJOH OPHNBBMTBTTJTUFOUJFBBOCJKIFUBBOMFH HFOWBOEFCBCZBBOEFCPSTU t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFWBO o EFWPFEJOHTIPVEJOH EFBBOMFHUFDIOJFL o EF[VJHUFDIOJFLWBOEFCBCZ CFXFHJOHWBOEFXBOHFO UPOHCFXFHJOH UPOHPWFSEFPOEFSLBBL ESJOLHFMVJEFO [VJHLSBDIU o IFUDPOUBDUUVTTFONPFEFSFOLJOE JOEJFONPHFMJKLIVJEPQIVJEDPOUBDU Algemene adviezen t X FFTHFEVMEJHUJKEFOTEFCFHFMFJEJOHWBOCPSTUWPFEJOH FFSTUFEBHFO[JKO PFGFOEBHFO FOSVTUJHCMJKWFOBBOMFHHFO t TUJNVMFFSEFNPFEFSPN[FMGBBOUFMFHHFOFODPNQMJNFOUFFSIBBS t [PSHWPPSFFOPOUTQBOOFOIPVEJOHFOPNHFWJOH [PEBUBMMFBBOEBDIU HFSJDIUJTPQNPFEFSFOCBCZ WFSNJKEUFWFFMQSJLLFMT UFMFGPPO CF[PFL FUDFUFSB t NPFEFSFOCBCZCMJKWFO[PWFFMNPHFMJKLCJKFMLBBS [JFQBSBHSBBGSPPNJOHJO QBSBHSBBG t BMTEFCBCZCJOOFOVVSQPTUQBSUVNOJFUFóDJÑOUBBOEFCPSTUIFFGUHF ESPOLFO TUBSUFONFULPMWFO JOEJFONPHFMJKL [JFIPPGETUVL

Biological Nurturing

Biological Nurturing (BN) Moeder leunt ontspannen achterover en de baby ligt op zijn buik over de buik van zijn moeder. Het lichaam van de moeder ondersteunt de hele voorzijde van EFCBCZ CFJEFO[JKOPOUTQBOOFOXBBSCJKBBOHFCPSFO WPFEJOHT SFøFYFOHFTUJ muleerd worden en de baby meestal in staat is om zichzelf goed aan te leggen. De houding van de moeder maakt dat ze zelf ontspant, wat voeden prettiger en beter laat verlopen. BN is eenvoudig en makkelijk toe te passen. Als moeders geen instructie krijgen over voedingshoudingen is het een manier van voeden die ze van nature zelf kiezen. Vanuit biologisch standpunt gezien hebben zowel moeders als baby’s een aangeboren vermogen tot borstvoeding. Bij BN maak je gebruik van dit natuurlijke vermogen. toepassingen: – bijeen heftig toeschietreflex – bij een te grote melkproductie


SEPTEMBER 2013

27

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

3.3

ROOMING-IN EN HUID OP HUID CONTACT Vuistregel 7: ‘Moeder en kind mogen dag en nacht bij elkaar op een kamer blijven.’ Doelstelling Door rooming-in zijn moeder en baby dag en nacht samen. De moeder herkent en begrijpt de signalen van de baby en reageert op de behoefte aan lichaamscontact en voeding. Het samenzijn bevordert de hechting, zelfredzaamheid en het zelfvertrouwen van de moeder. Algemeen Moeder en kind verblijven vanaf de geboorte dag en nacht in dezelfde kamer. Pasgeboren baby’s verkeren in een staat van afwisselend lichte en diepe slaap en perioden van wakker zijn. Een baby die wil drinken zal zuigbewegingen maken en de handjes naar de mond brengen en als laatste gaan huilen. Voor het geven van borstvoeding is het nodig om deze signalen te herkennen en de baby naar behoefte te voeden. Ook als moeder en baby gescheiden zijn door extra zorg, is het belangrijk om het samenzijn te bevorderen. Voordelen van rooming-in t CFWPSEFSUEF[FMGSFE[BBNIFJEFOIFU[FMGWFSUSPVXFOWBOEFNPFEFS t CFWPSEFSUIFUIFSLFOOFOFOJOTQFMFOPQWPFEJOHTTJHOBMFO t CFWPSEFSUIFUWPFEFOPQWFS[PFL LFFSQFSVVS t TUJNVMFFSUEFNFMLQSPEVDUJF t IJFSEPPSWFSNJOEFSUEFLBOTPQTUVXJOH t IJFSEPPSWFSNJOEFSUEFLBOTPQHFFM[VDIU JDUFSVT EPPSEFMBYFSFOEF XFSLJOHWBODPMPTUSVN t IJFSEPPSMFFSUEFCBCZESJOLFOBBOFFO[BDIUF TPFQFMFCPSTU t IFUWPPSUEVSFOETBNFO[JKOWPSNUFFOCFMBOHSJKLFCBTJTWPPSEFWFS[PSHJOH

Uit: ‘Borstvoeding Natuurlijk’; G. de Jonge, kinderarts: ‘borstvoeding en veilig slapen’, nr 1, 2004 1

Veiligheid 1 Rooming-in betekent dat de baby in de directe nabijheid van de moeder verblijft. Maar in het kader van de veiligheid slaapt de baby zeker de eerste 6 maanden niet samen met de ouders in één bed. Na de voeding wordt de baby UFSVHHFMFHEJOEFXJFH NBBSOJFUPOEFSFFOEFLCFEKF EJFPQEFTMBBQLBNFS van de ouders staat. Het samen slapen in één bed verhoogt het risico voor een plotseling, onverwacht overlijden van een zuigeling, jonger dan vijf maanden. Dit risico wordt extra groot in combinatie met een of meer van de volgende omstandigheden: t FSJTUFWPSFOBMDPIPMHFESPOLFO t FSJTFFOTMBBQNJEEFMHFCSVJLU t FSJTEPPSEFPVEFS T HFSPPLU t FFOTBNFOTMBQFOEFPVEFSJT[XBBSMJKWJH


SEPTEMBER 2013

28

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

Zorgprobleem t E FPVEFS T [JKOOJFUPQEFIPPHUFWBOEFWPPSEFMFOFOIFUJOEFQSBLUJKL CSFOHFOWBOSPPNJOHJO t EFNPFEFSFOEFCBCZ[JKOHFTDIFJEFOEPPSEBUFFOWBOCFJEFOFYUSB[PSH nodig heeft. Zorgacties t H FFGJOGPSNBUJFPWFS – rooming-in met betrekking tot de voedingssignalen en het voeden op WFS[PFL PPLJOEFOBDIUVSFO o WFJMJHIFJEJOCFE XBUFSCFE

WFOUJMBUJF XBSNUF SPLFO o WFS[PSHJOHWBOEFCBCZFOTUJNVMFFSPVEFS T PNIVOCBCZ[FMGUFWFS[PSHFO t BMTNPFEFSFOCBCZHFTDIFJEFO[JKO PQMPTTJOHFO[PFLFOPNIFUTBNFO[JKO UFSFBMJTFSFOPGOBUFCPPUTFO GPUP WJEFPWFSCJOEJOH HFVSEPFLKFT FUD FOEF NFMLQSPEVDUJFUFWFSIPHFOFOJOTUBOEUFIPVEFO LPMWFO[JFIPPGETUVL

Het belang van huid op huid contact Het is van groot belang als de baby in goede omstandigheden wordt geboren direct bij de moeder op de borst te leggen. Zo kunnen moeder en baby op een rustige manier met elkaar kennis maken. De baby zal na de geboorte eerst gaan likken aan de tepel en na ongeveer 20 minuten gaan zuigen aan de borst. Probeer dit proces niet te verstoren, zodat dit in alle rust kan gebeuren.Net na de geboorte zijn de reflexen van de baby sterk, heel sterk. De baby die het eerste uur meteen na de geboorte huid op huid bij zijn moeder kan zijn, zal de tepel vaak vanzelf zoeken en vinden. Een pasgeboren baby die, even afgedroogd en goed toegedekt bloot, met een mutsje op bij zijn moeder op de buik of aan de borst wordt gelegd zal goed op temperatuur komen. Het blijkt uit onderzoek dat hun temperatuur, stabieler blijft en de ademhaling rustiger wordt. Verder zorgt het voor de volgende belangrijke punten: – De baby voelt zich veiliger en ondervindt minder stress. – De baby wordt als eerste blootgesteld aan de bacteriën van de moeder, die meestal onschadelijk zijn, of waartegen de moedermelk beschermende stoffen bevat. Dit is belangrijk bij het bestrijden van infecties. – Bij de eerste voedingen krijgt de baby colostrum. Dit biedt o.a. bescherming tegen infecties en helpt voor een goede werking van de darmen, bovendien komt IFUJOLMFJOFIPFWFFMIFEFOQSFDJFT[PBMTEFQBTHFCPSFOFIFUOPEJHIFFGU – Als de baby de borst aanraakt en aan de borst drinkt stimuleert hij het vrijLPNFOWBOPYZUPDJOF%JUJTFFOCFMBOHSJKLIPSNPPOIFU[PSHUEBUEFNFML toeschiet maar ook dat de moeder zich kan ontspannen en direct na de geboorte helpt het de baarmoeder sneller samen te trekken waardoor er minEFSCMPFEWFSMJFT[BM[JKO o 7PPSEFNPFEFSHFFGUEJUFFSTUFDPOUBDUNFUIBBSLJOEKFFFOöKOHFWPFM&O de vader deelt vaak in dit heerlijke moment. Hier groeit de band tussen ouders en baby.


SEPTEMBER 2013

29

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

Huid op huid contact is niet alleen belangrijk net na de geboorte maar ook de periode daarna. Het is belangrijk om dit contact te stimuleren,huid op huid contact kan natuurlijk ook heel goed door de vader gedaan worden. In het algemeen wordt het ononderbroken huidcontact en het al vroeg drinken van colostrum geassocieerd met een lager sterftecijfer in de eerste levensmaand. Beide worden ook in verband gebracht met meer uitsluitend borstvoeding en een langere borstvoedingsperiode.

3.4

VOEDEN OP VERZOEK Vuistregel 8: ‘Borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd.’ Doelstelling De baby krijgt borstvoeding op verzoek en er worden geen beperkingen PQHFMFHEJOUJKETEVVSFOGSFRVFOUJF Algemeen Borstvoeding is een proces van vraag en aanbod. De voortgang van de melkproductie is afhankelijk van een regelmatige afname. Een actieve baby bepaalt, EPPSEFNBBHHSPPUUF [FMGEFGSFRVFOUJFFOIFUWPMVNFWBOEFJOOBNF&S[JKO baby’s die met name na een gecompliceerde partus, zelf niet om een voeding vragen. Voor deze baby’s geldt een minimale inname van 8 voedingen. Bij het hanteren van een voedingsschema loopt de baby het risico te weinig colostrum UFLSJKHFOFOEBBSEPPSTMBQFSJHFOHFFM JDUFSJTDI UFXPSEFO%FNPFEFSIFFGU dan meer kans op stuwing, kloven, onvoldoende melkproductie en borstontsteking. Baby’s die op verzoek gevoed worden, nemen in de eerste weken sneller in gewicht toe. Ook bij voeden op verzoek ontstaat een voorspelbaar voedingsritme, meestal 6-8 voedingen per 24 uur. Aandachtspunten bij voeden op verzoek: t UPUEBHFOOBEFHFCPPSUF o MFHEFCBCZCJOOFOVVSOBEFHFCPPSUFBBO o [PSHWPPSSPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG o WPFENJOJNBBMYQFSVVS o MFUPQIPOHFSTJHOBMFOWBOEFCBCZ [JFQBSBHSBBG o PWFSEBHNBYJNBBMVVSQBV[FUVTTFOEFWPFEJOHFO o TOBDIUNBYJNBBMVVSQBV[FUVTTFOEFWPFEJOHFO o CJFECFJEFCPSTUFOBBOCJKNFFSEBOUPUWPFEJOHFOQFSVVSLBO WPMTUBBOXPSEFONFUCPSTUQFSWPFEJOH – bevredig elke zuigbehoefte aan de borst. t OBEBHFOOBEFHFCPPSUF o WPFEPQWFS[PFL[POEFSCFQFSLJOHFOJOUJKETEVVSFOGSFRVFOUJFEFCBCZ CFQBBMU[FMGEFWPFEJOHTEVVS o [PSHWPPSSPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG o NJOJNBBMNBBMQFSVVS – bied beide borsten per voeding aan om te voorkomen dat er te lange tijd UVTTFOEFWPFEJOHFO[JU


SEPTEMBER 2013

30

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

t t

– laat de eerste borst goed leeg drinken tot de baby de borst loslaat en wissel van borst zodra het regelmatige drinken vertraagt en de borst soepel aanvoelt. Verschoon de baby en bied de tweede borst aan. – hoe vaker de baby overdag drinkt, des te groter is de kans dat hij ’s nachts langer slaapt. OBUPUXFLFO o WPFEPQWFS[PFL o NJOJNBBMWPFEJOHFOUPUFFOHFXJDIUWBOHSBN o NJOJNBBMWPFEJOHFONFUFFOHFXJDIUCPWFOEFHSBN o CJFECFJEFCPSTUFOBBO – de baby ontwikkelt een eigen voedingsritme. OBNBBOEFO o WPFEPQWFS[PFL o CJFECFJEFCPSTUFOBBO o OBDIUWPFEJOHWFSEXJKOUWBBL OJFUBMUJKE

Regeldagen De behoefte aan moedermelk neemt toe als de baby groeit. Vraag en aanbod kunnen daardoor tijdelijk uit balans zijn. De baby zal zich dan gedurende 2-3 dagen vaker melden, soms ook in de nacht. Door in te gaan op de vraag van de baby wordt de melkaanmaak gestimuleerd en weer op peil gebracht. Regeldagen kunnen voorkomen t SPOEEFMFFGUJKEWBOUPUEBHFO t SPOEEFMFFGUJKEWBOXFLFO t SPOEEFMFFGUJKEWBONBBOEFO t EPPSFFOESVLLFEBH t FFO[JFLFNPFEFS t CJKDZDMVTWFSBOEFSJOHFO Uiteraard kan de baby tussendoor zijn eigen regeldagen inlassen als er om één of andere redden een vermindering van de melkproductie is ontstaan. Observaties 0CTFSWBUJFWBO[PSHWFSMFOFSFOPVEFS T [JKOFTTFOUJFFMUFOBBO[JFOWBO t IFUHFESBHWBOEFCBCZMFWFOEJH BMFSU IVJMULSBDIUJH IFFGUHPFEFSFBDUJF PQQSJLLFMTWBOCVJUFOBG TUFNPVEFST %FCBCZNFMEU[JDISFHFMNBUJH volgens de bovengenoemde richtlijnen en is tevreden en ontspannen na een voeding. t IFUVJUFSMJKLWBOCBCZHF[POEFIVJETLMFVS HPFEFIVJETQBOOJOH IFMEFSF ogen t EFVSJOFJTMJDIUWBOLMFVSFOSFVLMPPTFOEFGSFRVFOUJFJT o EBH OBUUFMVJFS o EBH OBUUFMVJFST o EBH OBUUFMVJFST – vanaf dag 4 6-8 natte luiers. t EFPOUMBTUJOH o EBHUPU NFDPOJVNMP[JOH EPOLFS UFFSBDIUJHWBOLMFVS o EBHUPU CSVJOHFFMPWFSHBOHTPOUMBTUJOH o EBHUPU HFFMTQVJUMVJFST


SEPTEMBER 2013

31

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

o UPUXFLFO

NBBMQFSEBH NPTUFSEMJDIUHSPFOWBOLMFVS [BDIUFO XBUFSJHNFUWMPLKFT o XFLFO NBBMQFSQBBSEBHFO TPNTYQFSEBHFO FFOEJLLFSF en flinke hoeveelheid of meerdere malen per dag. Bij afwijkend ontlasting- en urinepatroon, let dan op de hoeveelheid voeding en gewichttoename van de baby. Contact opnemen met CB. t IFUESJOLHFESBH o TOFMMF LPSUF[VJHCFXFHJOHFOPNUPFTDIJFUSFøFYPQUFXFLLFOSVTUJHFS UFNQPNFUEJFQF SFHFMNBUJHFUFVHFO CBCZTMJLUNFMLCFXFHJOHWBO LBBLTQJFSFO[JDIUCBBS o [VJHFO TMJLLFOFOBEFNFOCMJKGU[JDIIFSIBMFO – aan het eind van de voeding worden de pauzes langer. t EFHSPFJ o HFXJDIUTWFSMJFTJTOPSNBBMHFEVSFOEFEFFFSTUFEBHFO o CJKHFXJDIUTWFSMJFTCPSTUWPFEJOHPOEFSEFMPFQOFNFO FWFOUVFFM t FYUSBBBOMFHHFOPGLPMWFOFOCJKWPFEFONFUNPFEFSNFML o HFXJDIUTWFSMJFTJTNBYJNBBM PWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT o EFCBCZNPFUCJOOFOEBHFOPQIFUHFCPPSUFHFXJDIUUFSVH[JKO o HSPFJEBBSOBHFNJEEFMEHSBNQFSXFFL [JFIPPGETUVL UF XFJOJHNPFEFSNFML Adviesbeleid ten aanzien van het wegen: zie paragraaf 8.7.1 Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFPWFSWPFEFOPQWFS[PFLFOIFUQSJODJQFWBO WSBBHFOBBOCPE t EFNPFEFSJTOJFUJOTUBBUPNPCTFSWBUJFTUFJOUFSQSFUFSFO t EFNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFWBOSFHFMEBHFO Zorgacties t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFWBO E o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o HFXJDIUTWFSMPPQ – urineproductie en ontlastingspatroon. t WPMHIFUBEWJFTCFMFJEUFOBBO[JFOWBOIFUXFHFO [JFQBSBHSBBG t CJKUXJKGFMPWFSEFHSPFJ IVJT BSUTPGWFSMPTLVOEJHFXBBSTDIVXFOPGFFO WFSWSPFHEFDPOUSPMFBGTQSFLFOCJKIFUDPOTVMUBUJFCVSFBV+(;FOPGHFCSVJL NBLFOWBOIFUJOMPPQTQSFFLVVSAXFHFOPQIFUDPOTVMUBUJFCVSFBV Algemene adviezen t

FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFS H o IFUWPFEFOPQWFS[PFL o EFEVVSWBOEFWPFEJOH o IFUQSJODJQFWBOAWSBBHFOBBOCPE – het optreden van regeldagen.


SEPTEMBER 2013

32

#034570&%*/(*/%&,3"".5*+%

t H FFGEFNPFEFSJOTUSVDUJFTFO[POPEJHCFHFMFJEJOHCJKIFUBBOMFHHFOWBOEF CBCZ t CFWPSEFSEF[FMGSFE[BBNIFJEWBOEFNPFEFSEPPSIBBSEFCBCZ[FMGTUBOEJH BBOUFMBUFOMFHHFO t MFFSEFNPFEFSPCTFSWBUJFFOUFJOUFSQSFUBUJFWBO o WPFEJOHTTJHOBMFOWBOEFCBCZ o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o IFUHFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ IFUBBOUBMQMBTMVJFSTFOEFPOUMBTUJOH – tevreden en ontspannen zijn van de baby na een voeding.

Borstcompressie hoe doe je dat? t )PVEEFCBCZNFUÏÏOBSNWBTU t 1BLEFCPSTUNFUEFWSJKFIBOE EFEVJNBBOEFFOFLBOUWBOEFCPSTU EF EVJNBBOEFCPWFOLBOUWBOEFCPSTUJTIFUNBLLFMJKLTU

EFBOEFSFWJOHFST aan de tegenoverliggende kant, tegen je borstkas aan. t "MTEFCBCZHBBUATBCCFMFOPGOJFUMBOHFS[VJHU ESVLEBOEFCPSTUTBNFO CPSTUDPNQSFTTJF PNEFESVLJOKFHFIFMFCPSTUUFWFSHSPUFO t #FXFFHOJFUNFUKFWJOHFSTSJDIUJOHEFCBCZ NBBSESVLFOIPVEEFESVLWBTU )FUNBHHFFOQJKOEPFOFO[PSHFSWPPSEBUKFEFWPSNWBOEFUFQFMUFQFMIPG niet verandert. t %FOLFSBBOEFCPSTUQBTJOUFESVLLFOBMTEFCBCZ[VJHUTBCCFMUFOOJFUMBOger drinkt. t 8BDIUUPUEFCBCZCFHJOUNFU[VJHFO FOMBBUEBOEFCPSTUXFFSSVTUJHMPT%JU kan je meerder malen herhalen. t #MJKGFSUFOBMMFUJKEFOHPFEPQMFUUFOEBUEFCBCZHPFEJTBBOHFMFHE


SEPTEMBER 2013

33

#*+70&%&/ '-&44&/&/41&/&/

4 BIJVOEDEN, FLESSEN EN SPENEN Vuistregel 6: ‘Pasgeborenen krijgen geen andere voeding dan moedermelk, noch extra vocht, tenzij op medische indicatie.’ Vuistregel 9: ‘Aan pasgeborenen die borstvoeding krijgen wordt geen speen of fopspeen gegeven.’ GOUDEN REGEL: Indien bij afsluiting kraamzorg/verloskundige zorg de borstvoeding niet gaat zoals bedoeld door moeder en/of onzekerheid: schakel dan een lactatiekundige in en/of warme overdracht aan JGZ. (zie richtlijn: Vroeg signalering). Doelstelling De baby ontvangt in de eerste 6 maanden uitsluitend de natuurlijke en volleEJHFCPSTUWPFEJOH EJFVOJFLWBOTBNFOTUFMMJOHJTFOOPPE[BLFMJKLJTWPPS[JKO haar ontwikkeling. Aan de pasgeborene die borstvoeding krijgt, wordt geen speen of fopspeen gegeven. Alle zuigbehoefte wordt uitsluitend aan de borst bevredigd. Prematuren mogen wel een fopspeen gebruiken. Het niet voedend zuigen stimuleert de spijsvertering en ook het voedend zuigen aan de borst. De zorgverleners maken op geen enkele wijze reclame voor kunstmatige zuigeMJOHFOWPFEJOH øFTTFOFOPGGPQTQFOFO Algemeen Er is geen wetenschappelijke grond voor de veronderstelling dat een voldragen pasgeborene meer vocht nodig heeft dan fysiologisch beschikbaar is. Bijvoeding is niet nodig, de voorwaarden zijn: t WPFEFOPQWFS[PFL t FSNPHFOHFFOCFQFSLJOHFOJOUJKETEVVSFOGSFRVFOUJF[JKO t JOUBLFCFTUBBUVJU[VJHFOFOWPFEJOH %FEFöOJUJFWBOCJKWPFEJOHWPMHFOTEF8)0FO*(;MVJEU ‘Alles, dus ook water, wat aan het kind wordt aangeboden naast borstvoeding, is bijvoeding’. Ter voldoening van de zuigbehoefte is het wenselijk dat de baby onbeperkt toegang heeft tot de borst. Door in de eerste weken een fopspeen of tepelhoedje te gebruiken, kan de baby een totaal andere zuigen drinktechniek ontwikkeMFO(FCSVJLWBOGPQTQFFOUFQFMIPFEKFLBOMFJEFOUPUPOWPMEPFOEFBBONBBL WBONPFEFSNFMLEPPSEBUEFCBCZNJOEFSWBBL NJOEFSFóDJÑOU XPSEUBBOHFlegd en de zenuwuiteinden in de tepelhof minder gestimuleerd worden. /#'PQTQFFOPQJOEJDBUJFFOHPFEFHSPFJ


SEPTEMBER 2013

34

#*+70&%&/ '-&44&/&/41&/&/

Bijvoeding alleen op medische indicatie #JKWPFEJOHWJOEUBMUJKEFOBMMFFOQMBBUTPQJOEJDBUJFWBOEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTLJOEFSBSUTXBOOFFS t EFCBCZCVJUFOEFSJDIUMJKOFOWPPSFFOHF[POEFÉUFSNFQBTHFCPSFOFWBMU t FSTQSBLFJTWBONFFSEBOHFXJDIUWFSMJFT t FSFFOWPDIUUFLPSUESFJHU TMBQFSJHFCBCZ IVJMFSJHFCBCZ LPPSUT WFSIPPHE CJMJSVCJOFHFIBMUF[JFQBSBHSBBG Als, naast de afgekolfde moedermelk, op strikt medische indicatie bijvoeding kortdurend geïndiceerd is, wordt kunstmatige zuigelingenvoeding geadviseerd XFMLFCJKWPFEJOHXPSEUHFBEWJTFFSEXJTTFMUQFS[PSHJOTUFMMJOH JOEJFOEFCJK voeding langdurig moet worden toegepast, is de keuze van voeding afhankelijk van de familieanamnese.

Positie van de tepel in de mond van de baby

Nadelen van het bijvoeden met kunstmatige zuigelingenvoeding: t IFUWFSTUPPSUIFUWSBBHFOBBOCPEQSJODJQF NJOEFSWSBBH EVTNJOEFSBBO CPEWBONPFEFSNFML t EFCJKWPFEJOHWFSTUPPSUEFWSBBHOBBSCPSTUWPFEJOH [PSHUWPPSIFUPOWPM doende legen van de borsten waardoor stuwing, mastitis en terugloop van de melkproductie ontstaan t HFFGUFFOJOEJSFDUTJHOBBMBBOEFNPFEFSEBUEFCPSTUWPFEJOHPOWPMMFEJHJT IFUHFFOIFU[FMGWFSUSPVXFOPOEFSNJKOU t EFMFOHUFWBOEFCPSTUWPFEJOHTQFSJPEFXPSEUOFHBUJFGCFÕOWMPFENJOEFS LBOTPQIFUXFMTMBHFOWBOEFCPSTUWPFEJOH t EFLPFNFMLFJXJUUFOJOEFLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHLVOOFOCJKLJOEF SFONFUFFOBUPQJTDIFBBOMFHFFOSFBDUJFHFWFO TFOTJCJMJTBUJF t EFLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHWFSTUPPSUEFOPSNBMFPQCPVXWBOEF darmflora. Zorgprobleem

Positie van de flessenspeen in de mond van de baby

Positie van de tepelhoed in de mond van de baby

%F[VJHCFIPFGUFXPSEUCFWSFEJHEEPPSGPQTQFFOTQFFO WFSTUPPSUIFUWPFEFO PQWFS[PFL Een tepelhoedje kan een andere zuigtechniek geven, onvoldoende stimulans FOFFOUFMBHFNFMLQSPEVDUJF t %FCBCZLSJKHUCJKWPFEJOHPQNFEJTDIFJOEJDBUJFPOEFSBOEFSFCJK o EZTNBUVSJUFJU o QSFNBUVSJUFJU o NBDSPTPNJF ,MPPTUFSNBOQBH o ESFJHFOEWPDIUUFLPSU o HMVDPTFUFLPSU – onvoldoende groei. t %FNPFEFSJTOJFUJOTUBBUPNUFWPFEFOEPPS o FSOTUJH[JFL[JKO o POWPMEPFOEFNFMLQSPEVDUJF o NFEJDJKOHFCSVJL – afwezigheid.


SEPTEMBER 2013

35

#*+70&%&/ '-&44&/&/41&/&/

Zorgacties t P WFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTLJOEFSBSUTPWFS o E FSFEFOWPPSIFUCJKWPFEFO o EFTPPSUCJKWPFEJOH JOEJFOEFCJKWPFEJOHWBOLPSUFEVVSJT XPSEUIZQPBMMFSHFOFLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHHFBEWJTFFSEJOEJFOEFCJKWPFding langdurig moet worden toegepast is de keuze afhankelijk van de GBNJMJFBOBNOFTF – zie landelijk allergie protocol. o EFIPFWFFMIFJECJKWPFEJOH o EFNFUIPEFWBOUPFEJFOJOH [JFCJKMBHF*7BMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEFO EFSFBDUJFWBOEFCBCZPQEFCJKWPFEJOH – het afbouwen van de bijvoeding. t PWFSMFH[POPEJHNFUEFMBDUBUJFLVOEJHFPWFSIFUCJKTUFMMFOWBOIFUCPSTUWPF EJOHTCFMFJE t CJKQSFNBUVSJUFJUEZTNBUVSJUFJU[JFQBSBHSBGFOFO t ESBBH[PSHWPPSFFO[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o EFWPFEJOHTIPVEJOHBBOMFHUFDIOJFL o IFUHFCSVJLWBOTQFFOGPQTQFFOUFQFMIPFEKF o IFUHFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o EFJOUFSBDUJFUVTTFOEFNPFEFSFOEFCBCZ o EFFòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o EFWPFEJOHTGSFRVFOUJFFOIFUWPFEJOHTWFSMPPQ o IFUHFXJDIUTWFSMPPQVSJOFQSPEVDUJFPOUMBTUJOHTQBUSPPO

Algemene adviezen t HFCSVJLHFFOTQFFOPGGPQTQFFO HFFGVJUMFHPWFSIFUNJTTFOWBOWPFEJOHT TJHOBMFOCJKHFCSVJLWBOFFOGPQTQFFO t WPFEPQWFS[PFL t WFSIPPHEFWPFEJOHTGSFRVFOUJFCJKUFMBHFNFMLQSPEVDUJF t TUBSU[POPEJHNFULPMWFOFOHFFGEFBGHFLPMGEFNPFEFSNFMLWJBFFOBMUFSOB UJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 t XFFHEFCBCZWPMHFOTQSPUPDPM t CJK[VJHCFIPFGUFLBOEFCBCZBBOEFCPSTUXPSEFOHFMFHEOBFOLFMFXFLFO is een fopspeen toegestaan, mits de baby goed aan de borst drinkt en de NFMLQSPEVDUJFHPFEPQHBOHJT t JOTUSVFFSEFPVEFS T PWFS o IFULPMWFO [JFIPPGETUVL o EFXFSLXJK[FWBOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEFT [JFCJKMBHF*7 – bij medicijngebruik door de moeder met contra-indicatie voor de babymoet de afgekolfde moedermelk weggegooid worden.


SEPTEMBER 2013

36

"',0-7&/&/#&8"3&/7"/.0&%&3.&-,

5 AFKOLVEN EN BEWAREN VAN MOEDERMELK Vuistregel 5: ‘Aan vrouwen wordt uitgelegd (...) hoe zij de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder gescheiden moet worden.’ Doelstelling t %FCBCZLSJKHUJOEJFONPHFMJKLVJUTMVJUFOEEFOBUVVSMJKLFFOWPMMFEJHFWPFEJOH EJFVOJFLWBOTBNFOTUFMMJOHJTFOOPPE[BLFMJKLJTWPPS[JKOIBBSPOUXJLLFMJOH t "MTNPFEFSFOCBCZPNNFEJTDIFSFEFOFOWBOFMLBBSHFTDIFJEFOXPSEFO krijgt de moeder zo mogelijk binnen 6 uur na de scheiding instructie en begeleiding bij het afkolven van moedermelk om de melkproductie op gang te CSFOHFOPGUFCFIPVEFO t "MTEFNPFEFSIFUHFWFOWBOCPSTUWPFEJOHXJMDPNCJOFSFONFUXFSLFOPG studie buitenshuis krijgt de moeder tijdig instructie en begeleiding bij het afkolven van de moedermelk. Algemeen Afkolven is het verwijderen van melk uit de borst op een andere manier dan door het drinken van de baby. Redenen voor het afkolven van moedermelk kunnen zijn: t EFTDIFJEJOHUVTTFONPFEFSFOLJOE CJKWPPSCFFMEEPPS[JFLFOIVJTPQOBNF t BMTEFCBCZUJKEFMJKLOJFUJOTUBBUJT[FMGBBOEFCPSTUUFESJOLFO t EFWPFEJOHPQHBOHCSFOHFOFOPQHBOHIPVEFO t PNEFWPSNWBOEFUFQFMTUFWFSCFUFSFO t CJK FSOTUJHF TUVXJOHUFSWPPSLPNJOHWBOOJFUNFFSUFIFSTUFMMFONFMLLMJFS CFTDIBEJHJOHEPPSNFMLPQIPQJOH t CJK FSOTUJHF UFQFMLMPWFOPNEF[FUFMBUFOHFOF[FO t CJKUJKEFMJKLNFEJDJKOHFCSVJLEPPSEFNPFEFSNFUDPOUSBJOEJDBUJFWPPSEF CBCZ t CJKXFSLFOPGTUVEJFCVJUFOTIVJT t BMTEFNPFEFSJODJEFOUFFMFFOWPFEJOHXJMPWFSTMBBO )FUQSJODJQFWBOWSBBHFOBBOCPESFHFMUPPLOVEFNFMLQSPEVDUJF%FGSFRVFO tie van het kolven zorgt voor een prolactinepiek en voor aanmaak van melk. De toeschietreflex zorgt er voor dat er melk vrijkomt en dat de borst geleegd wordt door het kolven. De toeschietreflex kan gestimuleerd worden door: t NBTTBHFWBOEFCPSTUJOEFSJDIUJOHWBOEFUFQFM t TUJNVMBUJFWBOEFUFQFM t EFOLFOBBOEFCBCZ CJKWPPSCFFMEEPPSIFU[JFOWBOFFOGPUPWBOEFCBCZPG EPPSEFCBCZUFIPSFO t UPFQBTTFOWBOXBSNUFEPPSNJEEFMWBOESPHFPGOBUUFLPNQSFTTFO t POUTQBOOJOH SVTUJHFPNHFWJOH QSJWBDZ EFKVJTUFBQQBSBUVVS t CJKPOWPMEPFOEFUPFTDIJFUSFøFYLBOPYZUPDJOFOFVTTQSBZFFOIVMQNJEEFM[JKO Afkolven kan met de hand, met de handkolf of met de elektrische borstpomp: enkele of dubbele set. Zie voor de keuze van de juiste kolf bijlage II.


SEPTEMBER 2013

37

"',0-7&/&/#&8"3&/7"/.0&%&3.&-,

Afkolven met de hand is een basisvaardigheid die elke voedende vrouw moet kunnen toepassen. Het is wenselijk dat de kraamverzorgende moeder instrucUJFTHFFGUPWFSIPF[FEJUNPFUEPFO;JFöHVVS Opbouw voor een volledige productie t TUBSU[PNPHFMJKLVVSQPTUQBSUVN t LPMGNJOJNBBMNBBMQFSVVS t LPMGCJKWPPSLFVSFMLFVVS t IPVEUEFPOEFSCSFLJOHWBOIFULPMWFOJOEFOBDIU[PLPSUNPHFMJKL Instandhouding van de melkproductie t LPMGACJKWPPSLFVSPQEFUJKEFOXBBSPQBOEFSTHFWPFE[PVXPSEFO t LPMGUPUEFNFMLTUSPPNBGOFFNU NJOVUFO.BBLFWFOUVFFMHFCSVJL van de toeschietreflex button. De hoeveelheid melk is wisselend maar dat is normaal en weerspiegelt wat een baby anders zou drinken. Het opbouwen van een voorraad afgekolfde moedermelk t LPMGUVTTFOWPFEJOHFOJO UPUVVSOBEFWPFEJOHJTEFCPSTUXFFS HFWVME PGLPMGEJSFDUOBEFWPFEJOH t LPMGOBEFFFSTUFPDIUFOEWPFEJOHEFUXFFEFCPSTUBG FSJTEBOWBBLWFFM NFML Bewaren van afgekolfde moedermelk t NBUFSJBBM o LVOTUTUPG JKTCMPLKFT CBLKFTEJFWBOUFWPSFONFULPLFOEXBUFS[JKOVJUHF TQPFMEOBCFWSJF[JOHXPSEFOEFCMPLKFTPWFSHFEBBOJOTQFDJBMFCFXBBS [BLKFTWPPSNPFEFSNFML o HMB[FOQMBTUJDøFTKFT NBBMQFSEBHVJUHFLPPLU

;JFHFMFCPFLKF#PSTUWBO(SPFJHJET NB: Als afgekolfde moedermelk vers wordt gegeven dienen geen glazen flesjes gebruikt te worden omdat de leukocyten aan de wand blijven kleven. Als moedermelk wordt ingevroren maakt het niet uit of het in glas of kunststof wordt bewaard omdat leukocyten niet bestand zijn tegen de lage temperatuur. Echter: andere beschermende stoffen blijven intact. t

FSLXJK[F X o [PSHWPPSTDIPPONBUFSJBBMFOIZHJÑOF o WPFHHFFOXBSNFNPFEFSNFMLUPFBBOSFFETBGHFLPFMEFNPFEFSNFML o LPFMEFNPFEFSNFMLFFSTUGJOEFLPFMLBTUBMWPSFOTIFUJOUFWSJF[FO o WPFHHFFOWFSTFNPFEFSNFMLUPFBBOSFFETJOHFWSPSFONPFEFSNFML o WFSNFMEEFEBUVNPQEFøFTKFT[BLKFT – vermeld in de ziekenhuissituatie ook het tijdstip van afkolven en de OBBNWBOEFCBCZPQEFøFTKFT – vries bij voorkeur in kleine afzonderlijke porties om verspilling tegen tevoorkomen. – melk van 1 dag bij elkaar van een en dezelfde temperatuur.


SEPTEMBER 2013

38

"',0-7&/&/#&8"3&/7"/.0&%&3.&-,

De baby leren uit de borst te drinken Als er geen reden meer is om af te kolven, kan de baby gaan leren rechtstreeks uit de borst te drinken. Voor het ene kind is dit geen enkel probleem. Het andere kind weet niet hoe dat moet. In dat geval kan een lactatiekundige zuigtraining geven. Zorgprobleem De moeder is niet op de hoogte van: EFWPPSCFSFJEJOHFOUFOBBO[JFOWBOIFUBGLPMWFO IFUBGLPMGQSPDFT EFUFDIOJFLWBOIFUBGLPMWFONFUEFIBOE EFUFDIOJFLWBOIFUFMFLUSJTDIBGLPMWFO EFOB[PSHUBWWBOIFUBGLPMWFO 6 hoe de afgekolfde moedermelk bewaard, ontdooid en opgewarmd moet XPSEFO 7 de wijze waarop de afgekolfde melk aan de baby gegeven kan worden. Zorgacties t ( FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFWPPSCFSFJEJOHUFOBBO[JFOWBOIFU afkolven: – zorg voor reële verwachtingen: de eerste keren zullen er slechts enkele ESVQQFMTXPSEFOHFLPMGEEFIPFWFFMIFJEFOLMFVSLBOQFSLFFSWFSTDIJMMFO o NBBLBGTQSBLFOPWFSEFGSFRVFOUJFWBOLPMWFO o [PSHWPPSFFOSVTUJHF XBSNF POUTQBOOFOPNHFWJOHEFOLBBOEFCBCZ GPUP WJEFPWFSCJOEJOH o [FUIFUNBUFSJBBMWBOUFWPSFO IZHJÑOJTDI LMBBS o XBTEFIBOEFO[PSHWVMEJH o NBBLEFCPSTUFOXBSNNFUESPHFPGOBUUFLPNQSFTTFO – stimuleer de toeschietreflex door zachte massage toe te passen, CJKWPPSCFFMEEPPS – strelende of draaiende beweging met de volle hand of alleen met de WJOHFSUPQQFO – borst met handen geheel te omvatten en zachtjes samen te duwen o TUJNVMFSFOWBOEFUFQFMIPG – zorg voor een comfortabele houding met iets te drinken onder handbereik. t (FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFBGLPMGNFUIPEFO [JFCJKMBHF** o NFUEFIBOE[POEFSIVMQNJEEFMFOoIBOELPMGNFU[POEFS[VJHDZDMVT – elektrische pomp: r FOLFM[JKEJH · dubbelzijdig. t EFEVVSFOIFUQSPDFT[JKOBGIBOLFMJKLWBO o EFHFCSVJLUFUFDIOJFLBQQBSBUVVS o IFUHFNBLXBBSNFFEFNFMLVJUTUSPPNU o IPFWBBLFOWPPSXFMLFSFEEFOIFUBGLPMWFOOPEJHJT – de omstandigheden waaronder gekolfd wordt.


SEPTEMBER 2013

39

"',0-7&/&/#&8"3&/7"/.0&%&3.&-,

t ( FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFUFDIOJFLWBOIFUBGLPMWFONFUEFIBOE 1 zet duim en wijsvinger van één hand tegenover elkaar op de rand van de UFQFMIPG PGDNBDIUFSEFUFQFMBBO[FU CFXFFHEFIBOEOVAEPPSEF CPSTUIFFOOBBSEFCPSTULBT EFCPSTUXPSEUXBUQMBUUFSHFESVLU 2 duw duim en wijsvinger naar elkaar toe, de vingers moeten op dezelfde QMBBUTPQEFIVJECMJKWFO FOANFMLSJDIUJOHEFUFQFM 4 herhaal de beweging met duim en wijsvinger telkens op een andere plaats SPOEEFUFQFM JQSBBLUEFNPFEFSEFUFQFMOJFUBBO 5 voorkom wrijving van de huid. t (FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSIFUFMFLUSJTDIBGLPMWFO – kolf elke borst af totdat de melkstroom afneemt en wissel dan van borst IJFSEPPSXPSEUEFUPFTDIJFUSFøFYFòFDUJFGHFTUJNVMFFSE – herhaal dit verschillende keren totdat er 20 tot 30 minuten verstreken zijn. 2 1 3

1

t

t

t

t t

2

FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFUFDIOJFLWBOIFUFMFLUSJTDIBGLPMWFO ( o BMMFWPPSCFSFJEJOHFOUSFòFO o UFQFMDFOUSFSFOPNXSJKWJOHUFWPPSLPNFO o CFHJONFUMBBHTUFTUBOE[VJHLSBDIUFOWFSIPPHMBOH[BBNEF[VJHLSBDIU o LPMWFONBHHFFOQJKOEPFO o WFSCSFFLIFUWBDVàNEPPSEFCPSTUOBBTUEFLPMGJOUFESVLLFO o BMTEFNFMLQSPEVDUJFHPFEPQHBOHJT XPSEU WPPSIFUJOTUBOUIPVEFOWBO EFNFMLQSPEVDUJF UPUNJOVVUOBEFMBBUTUFESVQQFMNFMLEPPSHFHBBO langer kolven kan weefselbeschadiging geven. (FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFOB[PSHUFOBBO[JFOWBOIFUBGLPMWFO o BMMFLPMGNBUFSJBMFONPFUFOHFTUFSJMJTFFSEXPSEFOWPPSIFUFFSTUFHFCSVJL – daarna is het alleen nodig om ze dagelijks goed te wassen met afwasmidEFMFOBGUFTQPFMFOPOEFSIFFUTUSPNFOEXBUFS o EFLPMGNBUFSJBMFONPHFOWBOBGEFUXFFEFXFFLJOEFBGXBTNBDIJOF (FFGEFNPFEFS – informatie over het hygiënisch bewaren, invriezen en ontdooien van BGHFLPMGEFNPFEFSNFML – indien de moeder met ontslag gaat vanuit het ziekenhuis: folder en JOTUSVDUJFTHFWFOPWFSEFIVVSWBOLPMGBQQBSBUFO (FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEFO [JFCJKMBHF*7 (FFGEFNPFEFSIFUBEWJFTPNEFCPSTUFOBMUJKEOBUFWPFMFOPQIBSEFQMFLLFO PNPWFSWVMMJOHNBTUJUJTUFWPPSLPNFO


SEPTEMBER 2013

40

"',0-7&/&/#&8"3&/7"/.0&%&3.&-,

Wat elke ouder moet weten die borstvoeding wil geven en elke hulpverlener behoort na te gaan of dit bekend is: o # JKPO[FLFSIFJEPGOJFUWFSCFUFSFOEFCPSTUWPFEJOHPWFSMFHNFUEPPSWFSXJKzing naar lactatiekundige. – Borsten altijd na elke voeding navoelen. – Gewenste groei: verdubbeling gewicht rond 6 maanden – Hulpsites, app’s, borstvoeding gids. – Effect fopspeen. – Regeldagen. – Clustervoeden. – Inloopsspreekuren JGZ o ,PóFPDIUFOEFO NBNBDBGÏT /7- -B-FDIF-FBHVF


SEPTEMBER 2013

41

#034570&%*/(/"%&,3"".1&3*0%&

6 BORSTVOEDING NA DE KRAAMPERIODE Vuistregel 10: ‘De vorming van borstvoedingsbegeleidingsgroepen wordt aangemoedigd en vrouwen worden bij het beëindigen van de zorg naar deze groepen verwezen.’ Stap 7 in de Jeugdgezondheidszorg: ‘Alle instellingen voor JGZ dienen ervoor zorg te dragen dat zij contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de begeleiding van borstvoeding en dat zij de ouders verwijzen naar borstvoedingorganisaties.’

6.1

CONTINUÏTEIT VAN DE ZORG RONDOM BORSTVOEDING Doelstelling De begeleiding van de voedende moeder is gegarandeerd zodat de borstvoeding tot minimaal 6 maanden exclusief kan worden gegeven en daarna tot de leeftijd van twee jaar of langer gecontinueerd kan worden. De zorg rond borstvoeding en de eventuele voedingsproblemen zijn gedocumenteerd overgedragen aan de instantie die de zorg voor moeder en kind voort zal zetten zoals thuiskraam-zorg en het consultatiebureau. Algemeen #PSTUWPFEJOHJTFFOOBUVVSMJKLQSPDFTFOLBOEPPSFSWBSJOHTEFTLVOEJHFO NPF EFSTFOUFWFOTHFUSBJOEFWSJKXJMMJHFST CFHFMFJEXPSEFO&FOQPTJUJFWFCFOBEF ring van moedergroepen draagt ertoe bij dat meer moeders hun weg vinden naar deze groepen. De bijeenkomsten kunnen worden bijgewoond door zwangeren en moeders. Deze combinatie geeft een meerwaarde, omdat er gelegenheid is op basis van gelijkwaardigheid kennis op te doen over de verschillende aspecten van het borstvoeding geven en de aan de ontwikkeling van baby’s gerelateerde factoren en problematiek. In Nederland bestaan twee goed functionerende en samenwerkende borstvoeEJOHTPSHBOJTBUJFT#PSTUWPFEJOHTPSHBOJTBUJF-B-FDIF-FBHVF/FEFSMBOE --- FO7FSFOJHJOH#PSTUWPFEJOH/BUVVSMJKL 7#/ *OGPSNBUJFPWFSEFCFSFJLCBBSIFJE WBOEF[FHSPFQFOJTUFWJOEFOJOEFBESFTTFOMJKTU [JFCJKMBHF7AMBOEFMJKLFBESFT TFOUFMFGPPOOVNNFST Na de kraamperiode wordt de groei en ontwikkeling van de baby tot 4 jaar HFWPMHEEPPSEF+FVHEHF[POEIFJET[PSH +(; KBBS%FKFVHEHF[POEIFJET [PSH +(; LSJKHUWJBEFHFNFFOUFMJKLFCBTJTBENJOJTUSBUJF (#" JOGPSNBUJFPWFS de geboortes binnen hun werkgebied. De kraamzorg of ziekenhuis is verantwoordelijk voor de schriftelijke overdracht en een eventuele mondelinge toelichting na toestemming van de moeder. Voor het welslagen van borstvoeding is het nodig dat moeder en baby gedurende de hele borstvoedingsperiode een deskundige, evenwichtige en eenduidige begeleiding ontvangen. Deze begeleiding omvat zowel het verschaffen van voorlichting en informatie als het geven van steun bij problemen. Gezien het uitgebreide scala aan mogelijke zorgverleners vormen samenwerking, afstemming en eenduidigheid hierbij TMFVUFMCFHSJQQFO,FOOJTWBOFMLBBSTEFTLVOEJHIFJE XFSLXJK[FFOWFSBOUXPPS delijkheden vormen hiervoor de basis.


SEPTEMBER 2013

42

#034570&%*/(/"%&,3"".1&3*0%&

Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFWBOEFNPHFMJKLIFEFOWBOCFHFMFJEJOHCJK borstvoeding na de kraamperiode. Zorgacties %FWFSQMFFHLVOEJHF 0( JOIFU[JFLFOIVJT t HFFGUJOGPSNBUJFPWFSEFWSJKXJMMJHFSTPSHBOJTBUJFT 7#/FO--- FOEFTJUF CPSTUWPFEJOHOM t OPUFFSUPQIFUCPSTUWPFEJOHPWFSESBDIUTGPSNVMJFSWPPSEFLSBBNWFS[PSHFOEFWFSMPTLVOEJHFJOEFUIVJTTJUVBUJFFOEF+(;EFBDUVFMFWPFEJOHTTJUVBUJF op het moment van beëindiging van de zorg en het toegepaste actieplan bij QSPCMFNFO t [PSHUFSWPPSEBUBMMF[PSHSPOEPNEFNPFEFSFOLJOETDISJGUFMJKLXPSEU overgedragen vanuit het ziekenhuis naar thuiskraamzorg en de JGZ, waarbij informatie wordt gegeven over de bevalling, het gewicht en de uitscheiding van de baby gedurende de kraamperiode. Indien er direct of speciale zorg OPEJHJT XPSEUEJUNPOEFMJOHUPFHFMJDIU t HFFGUEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFNPHFMJKLIFJEWBOIFUDPOTVMUFSFOWBO FFOMBDUBUJFLVOEJHF t HFFGUEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFWFSIVVSWBOLPMWFO t HFFGUEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSXFFHJOMPPQTQSFFLVSFO+(;

De kraamverzorgende/verloskundige in de thuissituatie: t TUJNVMFFSUIFUCJKXPOFOWBOEFCJKFFOLPNTUFOWBO---PG7#/FOBEWJTFFSU stimuleert de moeder bij vragen over borstvoeding contact op te nemen met FFOWSJKXJMMJHTUFS---7#/ t OPUFFSUIFUUFMFGPPOOVNNFSWBOFFODPOUBDUQFSTPPOWBOFFONPFEFSHSPFQ JOIFU;PSHQMBO,SBBN[PSH t PCTFSWFFSUHFEVSFOEFEFLSBBNQFSJPEFIFUCPSTUWPFEJOHTQSPDFTFOEFVJU TDIFJEJOHCJKEFCBCZFOOPUFFSUCJK[POEFSIFEFOJOIFU;PSHQMBO,SBBN[PSH t OPUFFSUPQIFUPWFSESBDIUTGPSNVMJFSWPPSEF+(;EFBDUVFMFWPFEJOHTTJUVBUJF PQIFUNPNFOUWBOCFÑJOEJHJOHWBOEF[PSH t OPUFFSUPQIFUPWFSESBDIUTGPSNVMJFSWPPSEF+(;IFUUPFHFQBTUFBDUJFQMBOCJK WPFEJOHTQSPCMFNFO t CJKWPFEJOHTQSPCMFNFOEJFPPLOBEFLSBBNQFSJPEFQSPGFTTJPOFMFCFHFMFJ ding behoeven, draagt de kraamverzorgende tevens mondeling over aan de KFVHEWFSQMFFHLVOEJHF t HFFGUEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSIFU[POPEJHDPOTVMUFSFOWBOFFOMBDUBUJF LVOEJHF t FYUSB[PSHSPOEPNEFWPFEJOHXPSEUTDISJGUFMJKLPWFSHFESBHFOWBOVJUEFUIVJT kraamzorg naar de JGZ waarbij informatie wordt gegeven over voedingsproDFT HFXJDIUFOVJUTDIFJEJOHWBOEFCBCZHFEVSFOEFEFLSBBNQFSJPEF t EFPWFSESBDIUWBOEFWFSMPTLVOEJHFHBBUWJB[PSHNBJM


SEPTEMBER 2013

43

#034570&%*/(/"%&,3"".1&3*0%&

De screener van het JGZ-team: PWFSIBOEJHUEFPVEFSTUJKEFOTIFUFFSTUFIVJTCF[PFL NFUBCPMFTDSFFOJOH PGXFMIJFMQSJLIVJTCF[PFLXBBSCJKUFWFOTFFOHFIPPSUFTUXPSEUBGHFOPNFO de Groeigids 0-4 jaar met daarin het telefoonnummer van de JGZ en een overzicht van de weegspreekuren. De JGZ-verpleegkundige: t NBBLUFFOTUBOEBBSE[VJHFMJOHFOIVJTCF[PFLPQEFMFFGUJKEWBOEBHFO OBFFOBGTQSBBLNFUEFPVEFSTEJULBOFWFOUVFFMWFSWSPFHEQMBBUTWJOEFOPQ HFMFJEFWBOHFTJHOBMFFSEFQSPCMFNFOWSBHFOUJKEFOTEJUIVJTCF[PFLXPSEU EF CPSTU WPFEJOHCFTQSPLFO%F[VJHFMJOHXPSEUHFXPHFOPGPQIFUXFFHspreekuur wordt geadviseerd en er wordt samen met de moeder gekeken of alles naar wens verloopt. t CFTQSFFLUEFPOEFSXFSQFOWBOEFCPSTUWPFEJOHTUJDLFS GPQ TQFFOSFHFMEBHFODMVTUFSWPFEFOLPMWFOXFSLFOCJKWPFEJOHHFQMBOEFCPSTUWPFEJOHXFOT t OPUFFSUTUBOEBBSEEFCPSTUWPFEJOHXFOTWBONPFEFSJOIFUEPTTJFS t GPSNVMFFSUTBNFONFUEFNPFEFSFFO[PSHQMBOJOEJFOOJFUBMMFTOBBSXFOT verloopt en noteert dit in het elektronisch dossier. t BEWJTFFSUTUJNVMFFSUEFNPFEFSCJKWSBHFOUXJKGFMHFCSVJLUFNBLFOWBOIFU JOMPPQXFFHTQSFFLVVSFOPGIFUUFMFGPOJTDITQSFFLVVS t BEWJTFFSUTUJNVMFFSUEFNPFEFSCJKWSBHFOPWFSCPSTUWPFEJOHDPOUBDUPQ UFOFNFONFUFFOWSJKXJMMJHTUFSWBO---7#/PGEFXFCTJUFTUFCFLJKLFOFO stimuleert het bijwonen van de bijeenkomsten van LLL of VBN. t HFFGUEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSIFU[POPEJHDPOTVMUFSFOWBOFFOMBDUBUJFkundige. t LBOFFOFYUSBIVJTCF[PFLPQJOEJDBUJFNBLFO t IFFGUFFOBGTQSBBLCJK[JDIWPPSEFCF[PFLFOBBOIFUDPOTVMUBUJFCVSFBVPQ de leeftijd van ongeveer 4 en 8 weken na de geboorte. De JGZ-verpleegkundige en consultatiebureauarts: t CFTUFEFOUJKEFOTFMLDPOTVMUPQIFUDPOTVMUBUJFCVSFBVOBESVLLFMJKLBBOEBDIU BBOEF CPSTU WPFEJOHTTJUVBUJFFOBBOEFXFOTWBOEFCPSTUWPFEJOHTEVVS t CJFEFOEFNPHFMJKLIFJEWPPSFFOJOEJDBUJFIVJTCF[PFLJOEJFOOPPE[BLFMJKL WPPSEFWPPSUHBOHWBOEFCPSTUWPFEJOH t HFWFOJOGPSNBUJFFOJOTUSVDUJFPWFSEJWFSTFGBTFHFSFMBUFFSEFPOEFSXFSQFO [PBMTIFUDPNCJOFSFOWBOCPSTUWPFEJOHNFUXFSLTUVEJFCVJUFOTIVJT o IFUCFHJOOFONFUWBTUFWPFEJOH – het afbouwen van de borstvoeding etc. Zij volgen hierbij de richtlijnen die in de eigen organisatie gehanteerd worden en EJFJOIFU+(;#VMMFUJOAWPFEJOHWBO[VJHFMJOHFOFOQFVUFSTXPSEFOXFFSHFHFWFO t TUJNVMFSFOEFEFFMOBNFBBOCPSTUWPFEJOHTCFHFMFJEJOHTHSPFQFO t WFSXJK[FO[POPEJHEPPSOBBSMBDUBUJFLVOEJHFPGIVJTBSUTPGBOEFSF[PSHWFSMFOFS


SEPTEMBER 2013

44

#034570&%*/(/"%&,3"".1&3*0%&

6.2

EVALUATIE VAN DE ZORG RONDOM BORSTVOEDING Doelstelling %FCFUSPLLFOPSHBOJTBUJFTLSJKHFO QFSJPEJFL JO[JDIUJOIPFEFNPFEFSEF[PSH met betrekking tot borstvoeding heeft ervaren met als doel het bereiken en bewaken van een goede kwaliteit van zorg: t EFCPSTUWPFEJOHTDJKGFSTHBBOPNIPPHIFUHFFOXJM[FHHFOEBUNFFSWSPVXFO starten met volledige borstvoeding en dat er langer uitsluitend borstvoeding HFHFWFOXPSEU t PVEFST[JKOUFWSFEFOPWFSEFLXBMJUFJUWBOEF[PSHSPOEPNCPSTUWPFEJOH t EFBEWJF[FOEJFPVEFSTLSJKHFO [JKOJOHSPUFMJKOFOIFU[FMGEF POHFBDIUEF instelling of persoon waar die adviezen vandaan komen: de adviezen zijn op elkaar afgestemd. Algemeen %F,XBMJUFJUTXFU;PSHJOTUFMMJOHFOWFSFJTUEBUEFCFUSPLLFOPSHBOJTBUJFT SPOE CPSTUWPFEJOH t WFSBOUXPPSEF[PSHCJFEFO t EF[PSH[PEBOJHPSHBOJTFSFOEBUEJUMFJEUUPUWFSBOUXPPSEF[PSH t EFLXBMJUFJUWBO[PSHTZTUFNBUJTDICFXBLFO CFIFFSTFOFOWFSCFUFSFO t WFSBOUXPPSEJOHBøFHHFOWBOIFUHFWPFSEF CPSTUWPFEJOH LXBMJUFJUTCFMFJE Zorgprobleem t E FCFUSPLLFOPSHBOJTBUJFTIFCCFOPOWPMEPFOEFJO[JDIUIPFEFNPFEFSEF zorg met betrekking tot borstvoeding heeft ervaren, waardoor inzicht ontbreekt op een kwalitatief goede en verantwoorde zorg. Zorgacties De kraamverzorgende in de thuissituatie (in samenwerking met verloskundige (huis)arts) of verpleegkundige op een kraamafdeling: t FWBMVFFSUEF[PSHSPOECPSTUWPFEJOHEBHFMJKLTFOBBOIFUFJOEWBOEFLSBBN UJKENFUEFNPFEFS JOEFUIVJTTJUVBUJFWPMHFOTIFU;PSHQMBO,SBBN[PSH t TUFMU[POPEJHUVTTFOUJKETEF[PSHEPFMFOCJKOBPWFSMFHNFUEFWFSBOUXPPSEF MJKLFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT De lactatiekundige van de betrokken kraamzorgorganisaties: t IPVEUHFHFWFOTCJKFOWFSNFMEUEF[FJOIFU LXBMJUFJU KBBSWFSTMBHWBOEF t PSHBOJTBUJFXBBS[JKXFSL[BBNJT [PBMT o IFUUPUBBMBBOUBMWFSSJDIUFLSBBNWFS[PSHJOHFO o IFUHFNJEEFMEFBBOUBM[PSHEBHFOQFSNPFEFS o QFSDFOUBHFTWBOQMBBUTWBOEFCFWBMMJOH UIVJTPGJOIFU[JFLFOIVJT o QFSDFOUBHFCPSTUWPFEJOHPQEFF[PSHEBH o QFSDFOUBHFCPSTUWPFEJOHPQEFMBBUTUF[PSHEBH o IPVEUQFSJPEJFLFFODMJÑOUFOFORVÐUFTQFDJöFLHFSJDIUPQEF[PSHSPOEPN borstvoeding.


SEPTEMBER 2013

45

#034570&%*/(/"%&,3"".1&3*0%&

De jeugdverpleegkundige en de jeugdarts: t FWBMVFFSUEF[PSHSPOECPSTUWPFEJOHCJKFFODPOTVMUWBONPFEFSFOLJOEPQ het consultatiebureau en na beëindiging van de borstvoeding volgens de HFMEFOEFSJDIUMJKOFOWBOEFFJHFOPSHBOJTBUJF t OPUFSFOJOIFUFMFLUSPOJTDIEPTTJFS HFEVSFOEFEFFFSTUF[FTNBBOEFO EF soort voeding die gegeven wordt. Dat wil zeggen borstvoeding, kunstvoeding of gemengde voeding. De betrokken organisaties zijn verantwoordelijk voor: t FFOFFOEVJEJHFSJDIUMJKOCPSTUWPFEJOH BGHFTUFNEPQEFSJDIUMJKOFOWBOEF CFUSPLLFOPSHBOJTBUJFTJOEFSFHJP t FFO SFHFMNBUJHF LFOOJTNFUJOHWBONFEFXFSLFSTEPPSNJEEFMWBOANFUJOHWSBHFOPWFSCPSTUWPFEJOH t FFOSFHFMNBUJHFTDIPMJOHWBONFEFXFSLFST t FFOEVJEFMJKLFPWFSESBDIUOBBSEF+(;EPPSNJEEFMWBOFFOPWFSESBDIUTGPS NVMJFSPGQFS[PSHNBJM t FFOKBBSMJKLTFFWBMVBUJFWBOEFPWFSESBDIU OBBSBBOMFJEJOHWBOPQEFCPSTUWPFEJOHDJKGFSTVJUIFUFMFLUSPOJTDIEPTTJFS t FFOKBBSMJKLTFFWBMVBUJFPOEFSNPFEFSTFONFEFXFSLFSTPNPQEFIPPHUFUF blijven van de uitvoering van en tevredenheid met het borstvoedingsbeleid, EJUEPPSNJEEFMWBOFFOFWBMVBUJFGPSNVMJFSWPPSNPFEFST t FFOKBBSMJKLTFSBQQPSUBHFWBOCPSTUWPFEJOHTDJKGFST Zorgacties t F FOKBBSMJKLTFFWBMVBUJFEPPSEF8FSLHSPFQ#PSTUWPFEJOH"NTUFSEBNFO"NTUFMMBOE [JUUFOXFOPHPQIFUHPFEFTQPPS WFSCFUFSJOHFO MFFGUIFUQSPKFDU WPMEPFOEF JTOJFVXFJNQVMTOPEJH t IFUJOGPSNFSFOWBOEF4UJDIUJOH;PSHWPPS#PSTUWPFEJOHSFMFWBOUFHFHFWFOT nieuwe ontwikkelingen, etc.


SEPTEMBER 2013

46

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

7 DE MEEST VOORKOMENDE PROBLEMEN BIJ DE MOEDER Stap 4 in de Jeugdgezondheidszorg: ‘Vrouwen die borstvoeding geven, worden daarin gestimuleerd en ondersteund met aandacht voor preventie en oplossing van problemen’.

7.1

INGETROKKEN/VLAKKE TEPELS DOELSTELLING %FJOHFUSPLLFOWMBLLFUFQFMTWPSNFOHFFOCFMFNNFSJOHWPPSIFU HBBO HFWFO van borstvoeding. Algemeen Het aanleggen van de baby aan de borst is bij ingetrokken of vlakke tepels lastiger, maar niet onmogelijk. Bij het goed aangelegd zijn, heeft de baby niet alleen de tepel maar ook de UFQFMIPGWPPSFFOHSPPUEFFMJOEFNPOE [JFQBSBHSBBG %PPSIFUHPFE zuigen, wordt de tepel rekbaarder en lost het probleem zich meestal vanzelf op. Aandachtspunten: t MFHVJUEBUIFUIFCCFOWBOWMBLLFPGJOHFUSPLLFOUFQFMTHFFOCFMFNNFSJOH IPFGUUF[JKOPNCPSTUWPFEJOHUFHFWFOXFUFOTDIBQQFMJKLPOEFS[PFLIFFGU aangetoond dat extra voorbereidingen tijdens de zwangerschap geen effect hebben t MFUFSPQEBUEFNPFEFSNFUIBBSWJOHFSTEFCBCZOJFUCFMFNNFSUEFUFQFM IPGUFAQBLLFO t IFUHFCSVJLWBOUFQFMIPFEKFTWPPSEJU[PSHQSPCMFFNXPSEUPOUSBEFO EJU geeft onvoldoende stimulans voor de melkproductie en vergroot het gevaar op tepelkloven en spruw. Als het gebruik van tepelhoedjes wordt overwogen, moet er al een goede melkproductie zijn en moet de duur van het gebruik tot een minimum beperkt worden. Zie ook paragraaf 7.2 t HFCSVJLWBO4/4#)4TUJNVMFSFO Zorgprobleem t EFNPFEFSIFFGUQSPCMFNFONFUIFUBBOMFHHFOWBOEFCBCZBBOEFCPSTU UFOHFWPMHFWBOJOHFUSPLLFOWMBLLFUFQFMT Zorgacties t [PSHWPPSFFOXBLLFSFFOPOUTQBOOFOCBCZ SFBHFFSEJSFDUPQWPFEJOHT TJHOBMFOEPPSEFCBCZBBOUFMFHHFO t [PSHWPPSFFOHPFEFDPNGPSUBCFMFIPVEJOHWBONPFEFSFOCBCZ t FYUSBCFHFMFJEJOHCJKIFUBBOMFHHFO t CJFEEFHVOTUJHFLBOUBMTFFSTUFBBO t TUBSUNFULPMWFO[PNPHFMJKLCJOOFOVVSBMTIFUBBOMFHHFO OPH OJFUMVLU


SEPTEMBER 2013

47

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Algemene adviezen t WPPSIFUBBOMFHHFOEFSFLCBBSIFJEWBOEFUFQFMTUJNVMFSFO NBTTFSFOFO eventueel de tepel voor de voeding iets naar buiten kolven zodat de tepel [JDICFUFSQSFTFOUFFSU t FWFOUVFFMWMBLWPPSEFWPFEJOHEFUFQFMCBTJTTUJNVMFSFOEPPSNBTTBHFPG [BDIUFESVL t FWFOUVFFMFFOCFFUKFWPFEJOHVJUESVLLFOVJUEFUFQFM t CPSTU[POPEJHWPSNFONFUCFIVMQWBOEF$6oHSFFQ[PEBUNFFSPWBMFWPSN POUTUBBUFOEFCBCZCFUFSLBOUPFIBQQFO [JFQBSBHSBBG t CJKWPMHFOEF[XBOHFSTDIBQQFONFFTUBMNJOEFSQSPCMFNFOIJFSNFF

7.2

PIJNLIJKE TEPELS Doelstelling 8BOOFFSEFNPFEFSQJKOMJKLFUFQFMTFOPGLMPWFOJOEFUFQFMTIFFGUUFOHFWPMHF van het geven van borstvoeding, worden deze optimaal behandeld, waardoor: de moeder zo kort mogelijk pijn ondervindt de continuïteit van de borstvoeding niet in gevaar komt.

6

Uit: ‘Begeleiding bij Borstvoeding’; Adrienne de Reede; 2009

Algemeen Borstvoeding is voor de moeder en de baby in principe een prettige, bevredigende gewaarwording. De eerste week na de bevalling moet moeder nog wennen aan de nieuwe functie van haar borsten. Het aanzuigen van de tepel WFSPPS[BBLUEBOFFOMJDIUTUFLFOEFQJKO"MTEFCBCZWBOUFQFMFOUFQFMIPG FO POEFSMJHHFOECPSTUXFFGTFM FFOATQFFOIFFGUHFWPSNE JTEFQJKOPWFS/BPO geveer een week heeft ze ook geen last meer van dit eerste aanzuigen. Tepels IPFWFOOJFUHFIBSEUFXPSEFOEPPSBMMFSMFJPFGFOJOHFODSÒNFPGMPUJPONBLFO de huid alleen maar kwetsbaarder. De beste preventie van pijnlijke tepels is een goede begeleiding bij het aanleggen tijdens de eerste dagen. Problemen hangen namelijk vaak samen met de manier waarop de baby de borst in zijn NPOEKFOFFNU PGEBUKVJTUOJFUEPFU )FULBOPPL[JKOEBUEFIPVEJOHWBONPFder en baby ten opzichte van elkaar het ongemak veroorzaakt. Bij pijn moet de baby rustig opnieuw worden aangelegd. De klachten zullen snel verminderen als de baby goed drinkt. Een slechte zuigtechniek kan WFSPPS[BBLUXPSEFOEPPSIFUBBOCJFEFOWBOFFO GPQ TQFFO WPPSEBUEFCBCZ echt goed aan de borst gewend is6. Oorzaken van pijnlijke tepels en tepelkloven zijn: t WFSLFFSEBBOMFHHFO POWPMEPFOEFUFQFMUFQFMIPGJOEFNPOEOFNFO

t TUVXJOH [JFQBSBHSBBG t TQSVX EJUJTFFOTDIJNNFMJOGFDUJF [JFQBSBHSBBG t UFLPSUUPOHSJFNQKFCJKEFCBCZ EFUPOHJTUFLPSUPNEF[FPWFSEFPOEFS LBBLUFLSJKHFO t CFÑJOEJHJOHWBOFFOWPFEJOH[POEFSIFUWBDVàNUFWFSCSFLFO t IVJEJSSJUBUJFEPPSPWFSHFWPFMJHIFJETSFBDUJFPQDSÒNF [PPHLPNQSFTTFOPG XBTNJEEFM t WFSLFFSEHFCSVJLWBOFFOCPSTULPMG UFIPHFTUBOE


SEPTEMBER 2013

48

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

t t t t t

W FSLFFSEFNBBUCPSTUTDIFMQ WBBULSBNQ TZOESPPNWBO3BZOBVE [FMEFO NFMLCMBBS WFSBOEFSFOE[VJHQBUSPPOCJKEPPSLPNFOWBOUBOEFO UJKEFMJKLFJOWMPFEWBOIPSNPOFOCJKFFOOJFVXF[XBOHFSTDIBQ

Verschijnselen t CMJKWFOEFQJKOUJKEFOTFOOBIFUWPFEFO t IVJEEFGFDULMPPG t XJUUFUFQFMTBBOIFUFJOEFWBOFFOWPFEJOH t SPEF CSBOEFSJHF KFVLFOEFUFQFMT t TUFLFOEFQJKOJOEFCPSTU 1

Uit Begeleiding bij Borstvoeding, Adriënne de Reede, 2009

Een paar voorbeelden van pijn tengevolge van verkeerd aanleggen1: t FFOXPOEKFPQIFUUPQKFWBOEFUFQFMPOUTUBBUWBBLEPPSXSJKWJOHUFHFOIFU gehemelte van de baby. De tepel komt niet ver genoeg in het mondje en is naar boven gericht. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als de moeder onderuit gezakt zit te voeden of de borst aan de bovenkant indrukt. t FFOQJKOMJKLFQMFLPQEFPWFSHBOHWBOUFQFMOBBSUFQFMIPGIBOHUWBBLTBNFO met de druk die de kaakjes van de baby uitoefenen. Hij zuigt met een klein tuitmondje, kan er niet bij of heeft geen houvast. t BMTBMMFFOEFPOEFSLBOUWBOEFUFQFMCFTDIBEJHEJT LPNUEBUNJTTDIJFOPN dat de baby zijn tongetje niet goed gebruikt en zijn onderlipje naar binnen zuigt. Dat geeft extra wrijving en pijn. Een korte tongriem kan een van de oorzaken zijn. Indien dit het geval is, is verwijzing naar de kinderarts noodzakelijk. Tepelhoedje Het gebruik van tepelhoedjes is niet altijd effectief. De oorzaak van het proCMFFNXPSEUFSWFFMBMOJFUNFFWFSIPMQFO%PPSEFCBSSJÒSFUVTTFOEFUPOH van de baby en de huid van de moeder is er een verlies van zenuwstimulatie UPU%FUPFTDIJFUSFøFYFOEFBBONBBLWBONPFEFSNFML NFUOBNFPQEF MBOHFUFSNJKO LBOJOHFWBBSLPNFO%FUFQFMXPSEUPOWPMEPFOEFBBOHF[PHFO FOEFLBOTPQIFUPOUTUBBOWBOXPOEKFTPQEF PWFSHBOHWBO UFQFMUFQFMIPGJT daardoor juist groot. De vorm van het tepelhoedje werkt mogelijk ook zuigverwarring in de hand. Er zijn echter situaties waarbij het tepelhoedje wel nuttig LBO[JKO [JFAEFQSFNBUVSFCBCZQBSBHSBBG

Tepelhoedje over de tepel

Zorgprobleem t % FNPFEFSIFFGUQJKOMJKLFUFQFMT UFQFMLMPWFOFSOTUJHFQJKO UFOHFWPMHFWBO het geven van borstvoeding. t %FNPFEFSIFFGUQJKOXPOEKFTBBO o EFPOEFSLBOUWBOEFUFQFMFOPG o PQEFUPQWBOEFUFQFMFOPG o PQEFPWFSHBOHWBOUFQFMOBBSUFQFMIPGFOPG o XJUUFUFQFMUFQFMIPGOBFFOWPFEJOH


SEPTEMBER 2013

49

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Zorgacties t H BEFPPS[BBLOBWBOEFQJKOMJKLFUFQFMTEPPSPCTFSWBUJFWBONPFEFSFOLJOE t PWFSMFH[POPEJHNFUWFSMPTLVOEJHFPG IVJT BSUTFOTDIBLFMFWFOUVFFMMBDUBtiekundige in. t CJKPOESBHFMJKLFQJKOJTIFU HFEVSFOEFVVS BGLPMWFOWBONFMLTPNTOPPE [BLFMJKLHFFGEFBGHFLPMGEFNFMLEPPSNJEEFMWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHT NFUIPEF [JFCJKMBHF*7 Algemene adviezen t t t t t t

BEPPSNFUWPFEFO EFNJOTUHFWPFMJHFCPSTUFFSTU H QBTXBSNUF POUTQBOOJOHFONBTTBHFUPFPNIFUUPFTDIJFUFOUFCFWPSEFSFO WPFEJOXJTTFMFOEFIPVEJOHFO IBBMEFCBCZCJKQJKOTJHOBMFOWBOEFCPSTUFOMFHPQOJFVXBBO WPPSLPNIVJEWFSXFLJOH TDIPOF[PPHLPNQSFTTFO CPSTUFOHPFEMBUFOESPHFO HFCSVJLBMMFFOCJKFFOFSHESPHFIVJEFFOCFFUKFWFUUFUFQFMDSÒNF CJKWPPS LFVSOBUVVS[VJWFSFMBOPMJOF

EJFWPPSEFCBCZHFFOLXBBELBO t XPOEKFTFOLPSTUKFTNFUSVTUMBUFO t ESBBHFWFOUVFFMCPSTUTDIFMQFOPNXSJKWJOHEPPSLMFEJOHUFWPPSLPNFO t IFULBOHFFOLXBBEBMTEFCBCZNFUEFWPFEJOHXBUCMPFEPGXPOEWPDIU naar binnen krijgt.

7.3

STUWING Doelstelling Stuwing wordt zo veel mogelijk voorkomen en de moeder ondervindt zo weinig mogelijk hinder van stuwing. Algemeen 4UVXJOHJTFFOJOCFJEFCPSTUFOPQUSFEFOEFPQFFOIPQJOHWBOWPDIU BBOWBO LFMJKLFFSTUWBOCMPFEFOMZNGFFOMBUFSWBONFML &SOTUJHFTUVXJOHLBOMFJEFO tot beschadiging van de melkproducerende cellen en verhoogt de kans op mastitis. Om klachten te voorkomen is het belangrijk dat er gezorgd wordt voor een optimale doorstroming door regelmatige lediging van de borsten. Dit kan bereikt worden door vanaf de bevalling: t HPFEBBOUFMFHHFO t UFWPFEFOPQWFS[PFL t WBBLFOMBOHHFOPFHUFWPFEFO t NJOJNBBMLFFSQFSVVS CJKWPPSLFVSCFJEFCPSTUFO t NJOJNBBMLFFSQFSOBDIUUFWPFEFO t OJFUCJKUFWPFEFONFULVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOH t LOFMMFOEF#)LMFEJOHUFWFSNJKEFO NB: Vochtbeperking heeft geen effect op de stuwing. Moeder kan naar behoefte blijven drinken. Verschijnselen t POUTUBBUUVTTFOFFEBHOBEFCFWBMMJOH


SEPTEMBER 2013

50

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

t t t t t

FCPSTUFOWPFMFOXBSNFSBBO E FSJTFFOWFSTUFSLUFWBBUUFLFOJOHPQEFCPSTUFO EF[XFMMJOHCFNPFJMJKLUIFUWPFEFO EFIVJEJTTUSBLFOHFTQBOOFOXBBSCJKUFQFMUFQFMIPGWFSTUSFLFO[JKO EFUFNQFSBUVVSLBOMJDIUWFSIPPHE[JKOUPU¡$

Risico’s t de baby kan de tepel moeilijker pakken en krijgt geen houvast op het onderMJHHFOEFCPSTUXFFGTFM t EFUFQFMTSBLFOEBBSEPPSCFTDIBEJHE t NPFEFSFOLJOESBLFOHFGSVTUSFFSE t WPFEJOHFOXPSEFOVJUHFTUFMEPGFSXPSEUCJKHFWPFE t FSPOUTUBBUFFOCPSTUPOUTUFLJOH t de borstvoeding mislukt. Kompressen Gebruik van warme kompressen heeft de voorkeur. Toepassing van warmte voor het voeden verwijdt de melkkanalen en bevordert de toeschietreflex waardoor de melk gemakkelijker stroomt. Warmte kan op de volgende manieren worden toegepast: t droog: droge warmte bron t nat: natte, warme doeken, onder de douche, dompelbad. Hoewel koude kompressen een mogelijk pijnstillend effect hebben, kunnen ze beter vermeden worden, omdat koude een samentrekken van de melkkanaaltjes en de bloedvaten veroorzaakt. Indien koude wordt toegepast dan moet er SVJN NJOJNBBMNJOVUFO WPPSFFOWPMHFOEFWPFEJOHPWFSHFHBBOXPSEFOPQ warmte om de melkkanalen weer te verwijden Zorgprobleem t de moeder heeft verschijnselen van stuwing. Zorgacties t t t t

t

ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o UFNQFSBUVVS WFSIPHJOH WBO¡$ o WFSTDIJKOTFMFOWBOWFSTUPQUNFMLLBOBBMUKFNBTUJUJT SFTQFDUJFWFMJKLQBSBHSBBGFOQBSBHSBBG PWFSMFH[POPEJHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTFOTDIBLFM[POPEJHFFO MBDUBUJFLVOEJHFJO HFFGCJKQJKOPQJOEJDBUJFWBOEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT[POPEJHFFOQJKO TUJMMJOH CJKFSOTUJHFTUVXJOHLPNUFSEPPSEFIPHFESVLFOTQBOOJOHJOEFCPSTU HFFOCJKOBHFFONFMLFONPFUOBJFEFSFWPFEJOHUPUNJOVUFOHFLPMGE XPSEFOUPUEFNFMLVJUFJOEFMJKLCFHJOUUFTUSPNFO EJUHBBUIFUCFTUNFUEF IBOEPGFFOFMFLUSJTDIFLPMG[JFCJKMBHF** EBBSOBNBBMHPFEMFFHLPMWFO CPSTUFOBMUJKEOBWPFMFOPG[JK[BDIU[JKOOBIFUWPFEFOLPMWFO


SEPTEMBER 2013

51

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Algemene adviezen t t t t t

DPOUJOVFFSEFCPSTUWPFEJOH WPFEWBBL PPLAPQWFS[PFL WBOEFNPFEFS WBSJFFSEFWPFEJOHTIPVEJOHFO[PEBUEFCPSTUHPFEMFFHHFESPOLFOXPSEU NBTTFFSWPPSFOUJKEFOTIFUWPFEFOEFHFTQBOOFOCPSTU[BDIUSJDIUJOHUFQFM kolf voor de voeding eventueel de spanning weg, zodat de baby meer grip IFFGU t bij gebruik van zoogkompressen: gebruik katoenen materiaal en verschoon [FFMLFWPFEJOH t OFFN[POPEJHFFOXBSNFEPVDIF t HFCSVJLFFOIBMGVVSWPPSEFWPFEJOHFFOXBSNFLPNQSFT t na de voeding kan bij pijn eventueel een koude kompres gegeven worden. NB: Oxytocine neusspray kan de toeschietreflex bevorderen maar is niet zinvol bij stuwing. Hierbij is niet de toeschietreflex het probleem, maar de hoge inwendige druk. Het is dus pas zinvol als er sprake is van melkstuwing.

7.4

TE VEEL MOEDERMELK Doelstelling %FCBCZLSJKHUFFOFWFOXJDIUJHFWPFEJOHBBOHFCPEFORVBIPFWFFMIFJEFOTBmenstelling.

7 Uit: Begeleiding bij Borstvoeding; Adrienne de Reede, par 3.4, pag 97, 1e herziene druk, 2009

Algemeen Een te overvloedige melkproductie kan tot allerlei problemen aanleiding geven: pijnlijk gespannen borsten en herhaalde borstontstekingen. Maar te veel melk veroorzaakt ook meer allerdaagse zorgen 7. Na stuwing kan er tijdelijk teveel moedermelk aangemaakt worden. Dit is niet altijd te voorkomen. Er is teveel aanbod van moedermelk ten opzichte van wat de baby nodig heeft op basis WBO[JKOPOUXJLLFMJOH'BDUPSFOEJFLVOOFOCJKESBHFOBBOUFWFFMNPFEFSNFML t FFOUFIFGUJHFUPFTDIJFUSFøFYUFWFFMUFTOFM t EFCBCZXPSEUUFWBBLHFWPFE UFWFFMTUJNVMBUJF WFFMBMJODPNCJOBUJFNFUUF korte voedingstijden. Verschijnselen t %FNPFEFSIFFGU o OBIFUWPFEFOOPHWPMMFFOHFTQBOOFO QJKOMJKLFCPSTUFO – lekkende borsten waardoor de huid week wordt en er een verhoogde kans PQUFQFMCFTDIBEJHJOHJT o WFSTDIJKOTFMFOWBOTUVXJOHFOPG ESFJHFOEF CPSTUPOUTUFLJOH o PO[FLFSIFJETHFWPFMFOT PNEBUEFCBCZOJFUUFWSFEFOJT o TPNTFFONPNFOUWBOJOUFOTF TUFLFOEFQJKOCJK FFOIFGUJHF UPFTDIJFUSFflex. t %FCBCZ o IVJMUWFFMFOTQVVHU o IFFGUMBTUWBOEBSNLSBNQFO


SEPTEMBER 2013

52

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

o J TPOSVTUJHUJKEFOTEFWPFEJOH CBCZTMJLU IJLU MBBUMPT CPFSUUJKEFOTIFU WPFEFO o IFFGUWFFMOBUUFMVJFSTFOFWFOUVFFMHJTUFOEFPOUMBTUJOH o HSPFJUUFWFFMPGKVJTUPOWPMEPFOEF EPPSPOFWFOXJDIUJHFJOOBNFWBOWPPS NFMLFOBDIUFSNFML EFCBCZSBBLUOJFUWFS[BEJHE Zorgprobleem Ten gevolge van een te grote melkproductie: t WFSMPPQUEFCPSTUWPFEJOHPOSVTUJH XBBSCJKEFCBCZWFSTDIJKOTFMFOIFFGUWBO FFOUFHSPUFNFMLJOOBNF t JTEFCBCZPOSVTUJHFOOJFUUFWSFEFOUJKEFOTFOOBEFWPFEJOH TQVVHU HSPFJU FSHTOFMUFWFFMPGNBUJHFOIFFGUMBTUWBOEBSNLSBNQFOXJOEFSJHIFJE t IFFGUEFNPFEFSWPMMF HFTQBOOFOCPSTUFOOBEFWPFEJOHFOFFOWFSIPPHEF LBOTPQDPNQMJDBUJFT PBTUVXJOHFONBTUJUJT Zorgacties t o o o o o o –

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ E WPFEJOHTGSFRVFOUJF BBOUBMCPSTUFOQFSWPFEJOHFOWPFEJOHTEVVS UPFTDIJFUSFøFY HFESBHWBOEFCBCZBBOEFCPSTU HFXJDIUTWFSMPPQ VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO verschijnselen die kunnen wijzen op complicaties zoals een verstopt melkLBOBBMPGFFOCPSTUPOUTUFLJOH [JFSFTQQBSBHSBBGFOQBSBHSBBG t PWFSMFH[POPEJHNFUWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPGDCBSUT t WFSXJKTJOEJFOOPEJHEPPSOBBSFFOMBDUBUJFLVOEJHF Algemene adviezen t

T UPQOJFUNFUWPFEFO

NBBSWFSNJOEFSEFBBONBBLWBONFML o WPFESFHFMNBUJH o TUFMEFWPFEJOHOJFUVJU o HFFGÏÏOCPSTUQFSWPFEJOH FWFOUVFFMJOUXFFFUBQQFT – bied dezelfde borst aan als de baby zich binnen een uur weer meldt o MBBUEFCBCZGSFRVFOUCPFSFO – kolf zonodig de andere borst een beetje af zodat deze niet gespannen CMJKGUUPUEBUFSFFOCFUFSFWFOXJDIUJTXFFTBMFSUPQIBSEFQMFLLFO – wek de toeschietreflex op door warmte en tepelmassage of door de baby BBOUFMFHHFOWBOHEFFFSTUFTUFSLFTUSBMFOJOFFOEPFLPQFOMFHEBBSOB XFFSBBO o LPMGHFFONFMLBGUFO[JKEJUBCTPMVVUOPPE[BLFMJKLJTBMTFSUPDIBGHFLPMGE moet worden dan alleen direct vóór of na een voeding om extra stimulatie UFWPPSLPNFO – gebruik warme kompressen vóór de voeding voor een vlottere toeschietSFøFY o HFCSVJLLPVEFLPNQSFTTFOOBEFWPFEJOH


SEPTEMBER 2013

53

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

t

7.5

– eventueel voor de nacht eenmalig beide borsten goed leeg kolven na de WPFEJOHPNFFOCPSTUPOUTUFLJOHUFWPPSLPNFO JOPWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF #MPLWMPFEFOJOPWFSMFHNFUMBDUBUJFLVOEJHF

WBSJFFSEFWPFEJOHTIPVEJOHPNBMMFTFHNFOUFOWBOEFCPSTUUFMFHFOFOEF voeding rustiger te laten verlopen: – leg de baby iets meer rechtop aan en laat de moeder zelf naar achteren leunen als in een ligstoel, zo kan het teveel aan melk uit het mondje van EFCBCZMPQFO o WPFEIBMG[JUUFOEMJHHFOE CJPMPHJDBMOVSUVSJOH PQEFSVH[PEBUEFCBCZ AUFHFOEF[XBBSUFLSBDIUJONPFUESJOLFOFOPOEFSTUFVOEBBSCJK[JKOWPPSIPPGE PGWPFEJO[JKMJHHJOH OJFUMJHHFOEWPFEFOECJKFFOCBCZEJF[JDI TOFMWFSTMJLUFFONPFEFSNPFUEBOIBBSCBCZTOFMSFDIUPQLVOOFOIPVEFO o HFCSVJLHFFOCPSTUTDIFMQFOWBOXFHFIVOLPMWFOEFXFSLJOH o IZHJÑOFJTWBOCFMBOHWFSXJTTFMGSFRVFOUEFLBUPFOFO[PPHLPNQSFTTFO o [PSHWPPSFFOHPFETUFVOFOEF#)WPPSLPNBGLOFMMJOHWBONFMLLBOBBMUKFT TPNTWJOEFONPFEFSTIFUQSFUUJHPN[POEFS#)PQFFOCBEIBOEEPFLUF TMBQFOPNUFWPPSLPNFOEBUEFIVJEHBBUTNFUUFO – moeder kan naar behoefte blijven drinken: het beperken van vochtinname IFFGUHFFOFòFDUPQEFNFMLQSPEVDUJFBBOHFUPPOE o CFJEFCPSTUFOXFFSBBOCJFEFOBMTWSBBHFOBBOCPEJOCBMBOT[JKO EF NFMLQSPEVDUJFNJOEFSXPSEU

TE WEINIG MOEDERMELK Doelstelling De baby is tevreden en groeit volgens het gewenste patroon.

1

Uit: Begeleiding bij Borstvoeding; Adrienne de Reede, 2009 Handleiding borstvoeding voor zorgverleners; Heleen Hilgers & Margreet Rierink, Amsterdam januari 2002

Algemeen1 Een gebrek aan zelfvertrouwen is tegenwoordig misschien wel een van de grootste problemen bij borstvoeding geven. De vraag of een baby genoeg voeding krijgt, komt vaak aan de orde. Ook zorgverleners nemen soms te snel aan dat de moedermelkproductie tekort schiet. "GWBMMFOOBEFHFCPPSUF UPUWBOIFUHFCPPSUFHFXJDIU UPUNBYJNBBM is een normaal verschijnsel. Tegen het eind van de eerste week begint de baby gewoonlijk aan te komen en het geboortegewicht wordt na ongeveer twee tot drie weken weer bereikt. Daarna zal hij ongeveer minimaal 120 gram per week groeien. Tussen de drie en vijf maanden komt een baby vaak minder aan. Een afwijking in de standaardgroeicurve is in die periode een normaal verschijnsel bij borstgevoede kinderen. Ook kan de baby in die periode snel klaar zijn met drinken. Onterecht wordt dan de conclusie getrokken dat er niet genoeg moeEFSNFMLNFFSJT%JU[FMGEFHFMEUWPPSIFUPQUSFEFOWBOASFHFMEBHFO [JFQBSB HSBBGWPFEFOPQWFS[PFL Oorzaken Soms heeft een moeder tijdelijk inderdaad onvoldoende voeding. De oorzaak kan zowel bij de moeder als bij de baby liggen:


SEPTEMBER 2013

54

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

De moeder: t JTHFTQBOOFO FNPUJPOFFM IFFGUQJKO JTWFSNPFJE TMBBQHFCSFL t IFFGUFFOHFCSFLBBO[FMGWFSUSPVXFOPGJTPWFSCFMBTU t HFCSVJLUNFEJDJKOFOPGBOUJDPODFQUJFEJFEFNFMLQSPEVDUJFOBEFMJHCFÕOWMPFden. t SPPLUWFFM t WPFEUOJFUWBBLHFOPFHPGFSXPSEUPQTDIFNBHFWPFECJKHFWPFE t WPFEUUFLPSU XBBSEPPSEFCBCZBMMFFOEFMBDUPTFSJKLF NBBSWFUBSNFWPPS NFMLLSJKHU t NBBLU MBOHEVSJH HFCSVJLWBOFFOUFQFMIPFEKFPGGPQTQFFO t IFFGUUFNBLFONFUBGXJKLJOHFOXBBSEPPS[JKOJFUJOTUBBUJTPNWPMEPFOEF NFMLUFQSPEVDFSFO CPSTUPQFSBUJF IPSNPOBMFBGXJKLJOHFO FUD De baby t IFFGUHFFOHPFEF[VJHUFDIOJFLEPPSMBOHEVSJHHFCSVJLWBOUFQFMIPFEKF GPQTQFFO øFTTFOTQFFO t NFMEU[JDI[FMGOJFUUJKEJHWPPSFFOWPFEJOH JTTVGPGWBMUJOTMBBQ t IFFGUUFNBLFONFUBGXJKLJOHFOXBBSEPPSIJKOJFU HPFE JOTUBBUJTFòFDUJFG UFESJOLFO OFVSPMPHJTDIFBGXJKLJOHFO IBSUQSPCMFNFO TDIJTJTFUD Verschijnselen bij De moeder: t WPFMUHFFOWPMVNFWFSTDIJMWBOIBBSCPSTUFOWPPSFOOBEFWPFEJOH De baby: t IFFGUNFFSEBOHFXJDIUTWFSMJFTOBEFHFCPPSUFFOPGFS[JUCJOOFO UPUXFLFOHFFOTUJKHFOEFMJKOJO t IFFGUOBEFFEBHNJOEFSEBOOBUUFMVJFSTQFSVVS t IFFGUOBEFFEBHNJOEFSEBOOBUUFMVJFSTQFSEBH t IFFGUPQEFFEBHOPHNFDPOJVNMVJFST t EFVSJOFJTHFDPODFOUSFFSEEFPOUMBTUJOHLPNUOJFUGSFRVFOUFOLBO WBTUIBSE[JKO t HSPFJUNJOEFSEBOHSBNQFSXFFL t JTPOSVTUJHFOXJMWBBLESJOLFO t JTPOUFWSFEFOOBFFOWPFEJOHFOIVJMUWFFM ;JFPPLIPPGETUVLA#JKWPFEFO øFTTFOFOTQFOFO Aandachtspunt 0OEBOLTIFUVJUWPFSFOWBOEFHFOPFNEF[PSHBDUJFTCMJKGUATUJMMFPOEFSWPFEJOH aan de borst’ een belangrijk aandachtspunt voor alle betrokken zorgverleners [JFQBSBHSBBG Zorgprobleem de baby vertoont verschijnselen van onvoldoende groei of gewichtsverlies ten gevolge van te weinig aanmaak of inname van moedermelk.


SEPTEMBER 2013

55

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Zorgacties t t t

t

t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFSBQQPSUBHFMFUPQ E o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO o HFXJDIUTWFSMPPQ o MFFGHFXPPOUFTWBONPFEFSOB [JFPPS[BLFO UJKEFOTEFLSBBNQFSJPEF o PWFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPWFSEFDPOEJUJFWBOEFCBCZ o WPMHIFUBEWJFTCFMFJEUFOBBO[JFOWBOIFUXFHFO [JFQBSBHSBBG OBEFLSBBNQFSJPEF – gebruik het schema van Jack Newman: Beslisboom JGZ bij onvoldoende groei o NBBL +(;WFSQMFFHLVOEJHF [POPEJHFFOIVJTCF[PFLPQJOEJDBUJFPG ESBBH[PSHWPPSFFOWFSWSPFHEDPOTVMUPQIFUDPOTVMUBUJFCVSFBV – schakel een lactatiekundige in en deze neemt zo nodig contact op met de huisarts. CJKWPFEJOH o HFFGCJKWPPSLFVSBGHFLPMGEFNPFEFSNFML – geef alleen op medische indicatie kunstmatige zuigelingenvoeding [JFIPPGETUVL NFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 – geef bijvoeding indien nodig pas na de borstvoeding, eventueel slechts FFOQBBSLFFSQFSEBH – verminder de bijvoeding zodra de baby alert is en voldoende natte luiers heeft. Algemene adviezen

t t

T UJNVMFFSEFMBDUBUJF HFEVSFOEFEBHFO o WFSIPPHEFWPFEJOHTGSFRVFOUJF FMLFÉVVS o XFLEFTMBQFSJHFCBCZ o MFUPQIPOHFSTJHOBMFO o TUBSUNFUBGLPMWFOCJKJOFòFDUJFGESJOLHFESBH [JFIPPGETUVL WPFEPQWFS[PFLNJOJNBBMUPUNBBMQFSVVSFOHFFGCFJEFCPSTUFO EFFFSTUFCPSTUHPFEMFFHMBUFOESJOLFO t MBBUEFCBCZUVTTFOEPPSCPFSFOFOXJTTFMEBOWBOCPSTU t HFCSVJLHFFOUFQFMIPFEKFFOMBBUEFCBCZOJFUPQFFOGPQTQFFO[VJHFO CJK[VJHCFIPFGUFXPSEUEFCBCZBBOHFMFHE t *OGPSNFFSEFPVEFSTPWFSASFHFMEBHFOEF[FUSFEFOWBBLPQSPOEEBHFO XFLFOFONBBOEFO)FUPQWBOHFOWBOSFHFMEBHFO WBLFSBBOMFHHFO duurt meestal niet langer dan 2 dagen. Vaker aanleggen om het aanbod aan te passen aan de vraag naar voeding is een aanpak die gedurende de hele borstvoedingsperiode werkt.


SEPTEMBER 2013

56

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

7.6

VERSTOPT MELKKANAALTJE Doelstelling &FOWFSTUPQUNFMLLBOBBMUKFXPSEU[PTQPFEJHNPHFMJKLBEFRVBBUCFIBOEFME zodat de doorgankelijkheid voor melk weer optimaal is. Algemeen Een melkgang die niet tijdig of onvolledig geleegd wordt kan verstopt raken. De druk in deze melkgang kan zo hoog oplopen dat er melk lekt naar het omMJHHFOEFXFFGTFMXBBSEPPSFFOPOUTUFLJOHTSFBDUJF NBTUJUJT POUTUBBU Een verstopt melkkanaaltje kan ontstaan door: t IFUOJFUGSFRVFOUPGPOSFHFMNBUJHFMFHFOWBOEFCPSTU CJKWPPSCFFMEEPPSIFU EPPSTMBQFOTOBDIUTFOPGFFOWPFEJOHPWFSTMBBO t CFMFNNFSJOHWBOEFEPPSTUSPNJOHEPPS o LOFMMFOEFLMFEJOHFOPGWJOHFST WSJKIPVEFOWBOIFUOFVTKFUJKEFOTIFU WPFEFO o FFONFMLCMBBSPQEFUFQFMEJFFFONFMLLBOBBMLBOBGTMVJUFO – spruw: een opstijgende infectie van spruw veroorzaakt het nauwer XPSEFOWBOIFUNFMLLBOBBM o TMFDIUFBBOMFHFOPG[VJHUFDIOJFL XBBSEPPS EFMFOWBO EFCPSTUOJFU HPFEHFMFFHEXPSEFO o PVE USBVNBFOPGFFSEFSFPQFSBUJF T BBOEFCPSTU o ANFMLQMVHEJFFFONFMLLBOBBMUKFBGTMVJU – gebruik tepelhoedje. Verschijnselen t IFUPOUTUBBUHFMFJEFMJKL t FFOIBSEFTDIJKGJOEFCPSTULBOWBOQMBBUTWFSBOEFSFOMJDIUQJKOMJKLCJKBBOSBLFO t UFNQFSBUVVSTWFSIPHJOH ¡$ t EFNPFEFSWPFMU[JDIJOIFUBMHFNFFOHPFE t CJKWFSFSHFSJOHLBOFFOSPEFTDIJKG[JDIUCBBSXPSEFOEJFXBSNBBOWPFMU t &FOOJFUCFIBOEFMEWFSTUPQUNFMLLBOBBMUKFLBOMFJEFOUPUFFOPOUTUFLJOHWBO de borst. Geen ontsteking, wel pijn Wanneer er geen sprake is van een ontsteking kan het toch zijn dat de moeder pijnklachten heeft aan de borsten. Mogelijke oorzaken van deze pijnklachten kunnen zijn: t WFSUSBBHEFUPFTDIJFUSFøFY t POXFOOJHIFJE t IBSEOFLLJHF$BOEJEB WPPSBMOBBOUJCJPUJDBCFIBOEFMJOH t HFTQBOOFOIPVEJOH t POWPMEPFOEFTUFVOWBO[XBSFCPSTUFO


SEPTEMBER 2013

57

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Zorgprobleem t EFNPFEFSIFFGUWFSTDIJKOTFMFOWBOFFOWFSTUPQUNFMLLBOBBMUKF Zorgacties t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ E o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o VJUFSMJKLFBTQFDUFOWBOEFCPSTUFO o NFMLCMBBSPQEFUFQFM o TQSVX o HFCSVJLUFQFMIPFEKF o LOFMMFOEFLMFEJOHFOPGWJOHFST o WFSFSHFSJOHWBOIFUQSPDFTJOEFWPSNWBONBTUJUJT [JFQBSBHSBBG o MJDIBBNTUFNQFSBUVVS XBBSTDIVXCJK ¡$ – binnen 24 uur moet er verbetering optreden. t PWFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPWFSIFUJOTDIBLFMFOWBOEFMBDUBUJF LVOEJHFXBOOFFSFSTQSBLFJTWBOFFONFMLCMBBS EF[FXPSEUEPPSEFMBDUB UJFLVOEJHFCFIBOEFME t DPOTVMUFFSEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTXBOOFFSFSCJOOFOVVSHFFO WFSCFUFSJOHPQUSFFEUFOPGIFUQSPDFTWFSFSHFSU t HFFGJOPWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTCJKQJKO[POPEJHQJKOTUJMMJOH Algemene adviezen t D POUJOVFFSEFCPSTUWPFEJOH t WPFEGSFRVFOU o NJOJNBBMWPFEJOHFOVVS – minimaal 1 voeding per nacht. t CFWPSEFSEFEPPSTUSPNJOHEPPSIFUUPFQBTTFOWBOXBSNUFWPPSEFWPFEJOH XBSNFLPNQSFTTFO EPNQFMCBEPGEPVDIF t NBTTFFSEFCPSTU[BDIUKFTWPPSFOUJKEFOTIFUWPFEFOJOEFSJDIUJOHWBOEF UFQFM t MFHEFCBCZ[PSHWVMEJHBBOEJUWFSEJFOUEFWPPSLFVSCPWFOBGLPMWFOPNEBU EFCPSTUFOIJFSEPPSFòFDUJFWFSXPSEFOHFMFFHE t WBSJFFSEFWPFEJOHTIPVEJOHFO[PEBUEFCPSTUSPOEPNHPFEMFFHHFESPOLFO XPSEU t WPFECJKWPPSLFVSEFQJKOMJKLFCPSTUFFSTUMVLUEJUOJFU EBOUPUEFUPFTDIJFUSF øFYBBOEFNJOTUQJKOMJKLCPSTUFOEBBSOBXJTTFMFO t WFSNJKELOFMMFOEF#)LMFEJOHWJOHFS t MBBUEFNPFEFSIFUSVTUJHBBOEPFO [PNPHFMJKLOBBSCFE


SEPTEMBER 2013

58

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

7.7

MASTITIS Doelstelling %FNBTUJUJTXPSEUBEFRVBBUCFIBOEFMEXBBSEPPSIFUCPSTUWPFEJOHTQSPDFTXFFS optimaal verloopt. Algemeen Niet altijd is er sprake van een infectie van buitenaf, omdat de ophoping van melk op zich al een voedingsbodem kan zijn voor bacteriegroei. Door belemmering van de melkstroom is de druk in een deel van de borst hoog opgelopen en lekt de melk uit naar het omliggende weefsel. Hierdoor ontstaat er een ontTUFLJOHTSFBDUJFNBTUJUJT .BBSPPLFFOJOGFDUJFWBOCVJUFOBG [PBMTTUBGZMPLPLLFOFOTUSFQUPLPLLFO LBO de oorzaak zijn van een mastitis. Mastitis geneest sneller als de borst niet overvol raakt. Een onjuiste of uitgestelde behandeling kan resulteren in een borstabces. Dit is een pijnlijke en ernstige aandoening die chirurgische behandeling vereist. Ook dan is het van belang dat in de aangedane borst geen stuwing ontstaat. De begeleiding van de moeder is in deze situatie van groot belang. Het stoppen van de borstvoeding wordt in deze omstandigheden dringend afgeraden, omdat door het abrupt stoppen de doorstroming verslechtert waardoor de mastitis kan verergeren en een abces kan ontstaan. Het continueren van de borstvoeding kan voor de baby helemaal geen kwaad: de baby krijgt antistoffen tegen eventuele bacteriën via de moedermelk. Oorzaken De belangrijkste oorzaak is een onvoldoende doorstroming van de borst ten gevolge van: t FFOOJFU HPFE CFIBOEFMEFTUVXJOHWFSTUPQUNFMLLBOBBMUKF t NJOEFSGSFRVFOU POSFHFMNBUJHPGJOTUSBLTDIFNBWPFEFO t HFFOOBDIUWPFEJOHNFFS t UFLPSUWPFEFO t PWFSNBUJHHFCSVJLGPQTQFFO t TMFDIUFBBOMFH[VJHUFDIOJFL t IFUESBHFOWBOLOFMMFOEFLMFEJOHCFVHFM#) Ook kan het veroorzaakt worden door: t QJKOMJKLFUFQFMTUFQFMLMPWFO t PVE USBVNBFOPGFFSEFSFPQFSBUJF T BBOEFCPSTU t WFSNJOEFSEFXFFSTUBOEWBOEFNPFEFSEPPS o FFOTMFDIUFHF[POEIFJETUPFTUBOE o PWFSWFSNPFJEIFJE – stress. t TQSVX


SEPTEMBER 2013

59

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Verschijnselen t IFUUSFFEUQMPUTFMJOHPQ t FS[JKOÏÏOPGNFFSQJKOMJKLFIBSEF XBSNF SPEFQMFLLFOJOEFCPSTU PPLOB FFOWPFEJOH BGIBOLFMJKLWBOEFBBSEWBOEFPOUTUFLJOHLVOOFOÏÏOPGCFJEF CPSTUFOBBOHFEBBO[JKO t BBOHFEBOFCPSTULBONPHFMJKLNJOEFSNFMLBBONBLFO t BMHFIFFM[JFL[JKONFUIPPGEQJKOFOTQJFSQJKO t LPPSUT ¡$ t NPHFMJKLF[XFMMJOHWBOEFCPSTU FO t EFCBCZLBOEFCPSTUXFJHFSFOPNEBUEFTBNFOTUFMMJOHWBOEFNFMLLBOWFSBOEFSFO EFNFMLTNBBLUJFUT[PVUFSEPPSEBUIFUOBUSJVNFODIMPSJEFHFIBMUF JOEFNFMLWBOEFBBOHFEBOFCPSTUWFSIPPHE[JKO Geen ontsteking, wel pijn Wanneer er geen sprake is van een ontsteking kan het toch zijn dat de moeder pijnklachten heeft aan de borsten. Mogelijke oorzaken van deze pijnklachten kunnen zijn: t WFSUSBBHEFUPFTDIJFUSFøFY t POXFOOJHIFJE t IBSEOFLLJHF$BOEJEBJOGFDUJF WPPSBMOBBOUJCJPUJDBCFIBOEFMJOH t HFTQBOOFOIPVEJOH t POWPMEPFOEFTUFVOWBO[XBSFCPSTUFO Zorgprobleem t E FNPFEFSIFFGUWFSTDIJKOTFMFOWBOFFONBTUJUJT t EFCBCZXFJHFSUBBOEFBBOHFEBOFLBOUVJUEFCPSTUUFESJOLFOPNEBUEF samenstelling van de melk is veranderd. Zorgacties t t

t t t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ E o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o VJUFSMJKLFBTQFDUFOWBOEFCPSTUFO o MJDIBBNTUFNQFSBUVVSFOQPMTTMBHWBOEFNPFEFS o MJDIBNFMJKLFLMBDIUFO o HFESBHWBOEFCBCZBBOEFCPSTU o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL – effectiviteit van het drinken. DPOTVMUFFSEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTXBOOFFSFSCJOOFOVVSHFFOWFS CFUFSJOHPQUSFFEUFOPGIFUQSPDFTWFSFSHFSUJOWFSCBOENFUIFUTUBSUFOWBO FFOBOUJCJPUJDBLVVS CJKBBOIPVEFOEF UPFOFNFOEFPGSFDJEJWFSFOEFLMBDIUFOXPSEUEPPSWFSXF [FOOBBSEF IVJT BSUTPNFFOBCDFTWPSNJOHVJUUFTMVJUFO HFFGCJKQJKOPQJOEJDBUJFWBOEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTQJKOTUJMMJOH XFFTCJKHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDBBMFSUPQNPHFMJKLFWFSTDIJKOTFMFOWBOTQSVX CJKNPFEFSFOPGLJOE [JFQBSBHSBBG


SEPTEMBER 2013

60

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Algemene adviezen t D POUJOVFFSEFCPSTUWPFEJOH t WPFSEFWPFEJOHTGSFRVFOUJFPQNJOJNBBMWPFEJOHFOQFSVVS minimaal 1 voeding per nacht. t OFFNWPMMFEJHFCFESVTU NJOJNBBMVVS t [PSHWPPSWPMEPFOEF FYUSB WPDIUJOOBNFEPPSEFNPFEFSJOWFSCBOENFU EFLPPSUT t MFHEFCBCZ[PSHWVMEJHBBOEJUWFSEJFOUEFWPPSLFVSCPWFOBGLPMWFOPNEBU EFCPSTUFOIJFSEPPSFòFDUJFWFSXPSEFOHFMFFHE t LPMGEFNFMLBGXBOOFFSEFCBCZEFCFUSFòFOEFCPSTUXFJHFSU t HFFGEFBGHFLPMGEFNPFEFSNFMLNFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHT NFUIPEF [JFCJKMBHF*7 t WPFECJKWPPSLFVSEFQJKOMJKLFCPSTUFFSTUMVLUEJUOJFU EBOUPUEFUPFTDIJFU SFøFYEFNJOTUQJKOMJKLFCPSTUFOEBBSOBXJTTFMFO t CFWPSEFSEFEPPSTUSPNJOHEPPSIFUUPFQBTTFOWBOXBSNUFWPPSEFWPFEJOH LPNQSFTTFO EPNQFMCBEPGEPVDIF FOWPPS[JDIUJHFNBTTBHFWPPSFO UJKEFOTIFUWPFEFOJOEFSJDIUJOHWBOEFUFQFM t WBSJFFSEFWPFEJOHTIPVEJOHFO[PEBUBMMFNFMLLBOBBMUKFTCFSFJLUXPSEFO t HFCSVJLCJKWPPSLFVS[PPHLPNQSFTTFOWBOLBUPFOFOWFSTDIPPOEF[FOB FMLFWPFEJOH t WFSNJKELOFMMFOEF#)LMFEJOHWJOHFS t [PSHWPPSIZHJÑOF o XBTEFIBOEFOWPPSFOOBIFUWPFEFO o XBTEFCPSTUFO[POEFS[FFQFFONBBMQFSEBH – kook de eventueel gebruikte borstvoedingshulpmiddelen dagelijks uit.

7.8

SPRUW Doelstelling Bij moeder en baby is de spruw door een optimale behandeling genezen. De bedreigde borstvoedingsrelatie is hersteld en de borstvoeding gecontinueerd. Algemeen Spruw is een schimmelinfectie veroorzaakt door Candida Albicans. Hoewel Candida Albicans een reguliere bewoner is van de darmen kan deze onder bepaalde omstandigheden veranderen in ziekmakend. Het is een gist die in een vochtige en warme omgeving goed gedijt en van een oppervlakkige infectie in EFEJFQFSFXFFGTFMTLBOVJUCSFJEFO NPOEFOIVJEQMPPJFOWBOEFCBCZWBHJOB UFQFMTFONFMLHBOHFOWBOEFNPFEFS %FCBCZXPSEUNFFTUBMEPPSEFNPFEFS besmet tijdens de geboorte door contact met de vagina, waarna de tepel door het drinken aan de borst geïnfecteerd kan worden. De infectie kan echter ook overgebracht worden door anderen via handen, spenen, speelgoed, zoogkomQSFTTFOFOTFLTVFFMDPOUBDU%PPSEFQJKO EJFLBOPOUTUBBOOBFFOQFSJPEFWBO QSPCMFFNMPPTWPFEFO LBOIFUWPPSUCFTUBBOWBOEFCPSTUWPFEJOHTSFMBUJFCFdreigd worden.


SEPTEMBER 2013

61

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Omstandigheden die spruw kunnen bevorderen: Bij de moeder: t FFOWBHJOBMFTDIJNNFMJOGFDUJFJOEF[XBOHFSTDIBQFOPGUJKEFOTEFCFWBMMJOH t WFSNJOEFSEFXFFSTUBOE t WFSBOEFSEFIPSNPOBMFIVJTIPVEJOH [XBOHFSTDIBQ CFWBMMJOH t HFCSVJLWBOBOUJCJPUJDB DPSUJDPTUFSPÕEFOPGBOUJDPODFQUJFQJM t POFWFOXJDIUJHFTVJLFSIVJTIPVEJOHEPPS%JBCFUFT.FMMJUVTPGWFSLFFSEFWPFEJOH Bij de baby: Doordat baby’s nog weinig weerstand hebben tegen infecties, lopen ze meer kans op het krijgen van spruw. Daarnaast zijn er meer factoren die dit bevorderen zoals: t QSFNBUVVSFOPGEZTNBUVVS t BOUJCJPUJDBHFCSVJL t LPNUWFFMJODPOUBDUNFUQFSTPOFOEJFFFOTDIJNNFMJOGFDUJFIFCCFO LSVJT JOGFDUJF Verschijnselen Bij de moeder: De moeder kan de schimmelinfectie hebben zonder zichtbare of duidelijk voelbare symptomen. Zeker in een vroeg stadium van de schimmelinfectie kan de pijn of jeuk niet meer zijn dan een vaag gevoel van ongemak bij de moeder. Meestal is er echter sprake van één of meerdere van onderstaande symptomen: FSOTUJHFKFVL PWFSHBBOEJOCSBOEFOEFFOPGTUFLFOEFQJKOEJFWBOVJUEFUFQFM VJUTUSBBMUEPPSEFCPSTUFOWBBLMBOHOBEFWPFEJOHBBOIPVEUEFQJKOJTWPPSBM aanwezig tijdens en na het drinken en meestal het hevigst tijdens het toeschieUFOWBOEFNFML t KFVLFOEFPGTUFLFOEFUFQFMTEJFFSSP[FSPPEPGQBBSTJHVJU[JFO FOEJFFFO HMBE HFTQBOOFOFOTPNTHMBO[FOE TDIJMGFSJHPGPQHF[FUBTQFDUIFCCFOFS LVOOFOPPLLMFJOFCVMUKFTPOUTUBBO t UFQFMLMPWFOEJFTMFDIUXJMMFOHFOF[FO t NPFEFSWPFEUOJFUPOUTQBOOFOWPFEFOJTFFOQJKOMJKLFQMJDIU t BOEFSFBBOMFHUFDIOJFLWFSIFMQUEFQJKOOJFU t TPNTWFSTUPQUFNFMLLBOBBMUKFTFOSFDJEJWFSFOEFCPSTUPOUTUFLJOHFO Bij de baby: Een baby met spruw heeft meestal één of meer van onderstaande symptomen, soms zijn deze symptomen echter niet zichtbaar en moet uit het gedrag van de baby en de symptomen bij de moeder afgelezen worden dat er toch sprake is van spruw: t EFEVJEFMJKLTUFUFLFOFOWBOFFOTDIJNNFMJOGFDUJF[JKOEFXJUUFLXBSLBDIUJHF plekken op het mondslijmvlies, tong en lippen. In tegenstelling tot moedermelk kan deze aanslag niet weggeveegd worden. Het komt echter ook voor EBUEF[FVJUTMBH[JDIOJFUNBOJGFTUFFSU t TPNTJTFSTQSBLFWBOFFOJFUTHF[XPMMFO CMFLFUPOH PGFFOQBSFMNPFSHMBOT PQEFUPOH t SPEFSNPOETMJKNWMJFTCMBBTKFTJOEFNPOEFOPGEFMJQQFO t EFCBCZFSWBBSUWFSNPFEFMJKLQJKOPGKFVLXBBSEPPSIJKTMFDIUFSLBOHBBO


SEPTEMBER 2013

62

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

t t

t t

drinken of onrustig is aan de borst. De borst wordt herhaaldelijk losgelaten en kan zelfs geweigerd worden. Soms maakt een baby klakkende geluiden NFUEFUPOHUJKEFOTIFUESJOLFO EFCBCZJTIVJMFSJHFOMJKLUMBTUUFIFCCFOWBOLSBNQFOFOXJOEFSJHIFJE FSLBOFFOIBSEOFLLJHF QJKOMJKLFMVJFSVJUTMBH[JKO%F[FNBOJGFTUFFSU[JDIEPPS duidelijk begrensde, helderrode plekken met een kronkelende rand. Er kunOFOPPLNFFSLMFJOFTPMJUBJSFQMFLKFT XBBSHFOPNFOXPSEFOEJFFSVJU[JFOBMTAFJMBOEKFTWPPSEFLVTU EFTDIJNNFMLBOBMTFFOSPEFVJUTMBHWPPSLPNFOJOEFIVJEQMPPJFO CJKWPPS beeld in oksel en liezen.

Behandeling Bij de behandeling van spruw is het heel belangrijk dat moeder en kind tegelijkertijd behandeld worden, zelfs als maar een van hen klachten heeft. Dit om te voorkomen dat moeder en baby elkaar opnieuw besmetten. Als er alleen sprake is van een vaginale schimmelinfectie van de moeder, volstaat behandeling van EFNPFEFS(FCSVJLCJKWPPSLFVSFFOUFQFMDSÒNFEJFWPPSEFWPFEJOHOJFUWFS wijderd hoeft te worden. Zorgprobleem t EFNPFEFSIFFGUWFSTDIJKOTFMFOWBOTDIJNNFMJOGFDUJF t EFCBCZIFFGUWFSTDIJKOTFMFOWBOTQSVX t EFCPSTUWPFEJOHTSFMBUJFESFJHUWFSTUPPSEWFSCSPLFOUFXPSEFOUFOHFWPMHF van pijn tijdens en na het voeden. Zorgacties t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o QJKOLMBDIUFOCJKEFNPFEFSWPPS UJKEFOTFOOBIFUWPFEFO – uiterlijk aspecten van de borsten en andere voorkeursplaatsen van de TDIJNNFMCJKEFNPFEFS o XJUUJHNPOETMJKNWMJFTCJKEFCBCZ – uiterlijke aspecten van eventueel andere voorkeursplaatsen van schimmel JOGFDUJFCJKEFCBCZ o HFESBHWBOEFCBCZBBOEFCPSTU o WFSMPPQWBOIFUWPFEJOHTQSPDFT o FòFDUWBOEFCFIBOEFMJOH – observeer een volledige voeding. t PWFSMFHNFUEFMBDUBUJFLVOEJHFCJKWFSTUPSJOHWBOEFCPSTUWPFEJOHTSFMBUJFBMT alle mogelijke oorzaken zijn uitgesloten, kan er sprake zijn van een Candida JOGFDUJF t PWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPWFSFFO NFEJDBNFOUFVT CFIBOEFM QMBOWPPSNPFEFSFOCBCZCFJEFONPFUFOCFIBOEFMEXPSEFO PPLBMTFFO WBOIFOHFFOWFSTDIJKOTFMFOIFFGU t IPVECJKEFCFIBOEFMJOHSFLFOJOHNFUEFWPMHFOEFSJDIUMJKOFO o WPMHEFJOTUSVDUJFTPQWBOEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT o [PSHEBUIFUNFEJDBNFOUJOEJSFDUDPOUBDULPNUNFUEFTDIJNNFM o NBBLEFWPPSHFTDISFWFOLVVSWPMMFEJHBGHBEPPSUPUUXFFXFLFOOBEBU de klachten verdwenen zijn.


SEPTEMBER 2013

63

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

t P WFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTXBOOFFSOBEBHFOPGMBOHFSFS HFFOSFTVMUBBUJTCJKFFOWFSHFWPSEFSEFTDIJNNFMJOGFDUJFLBOIFUEBHFO EVSFOWPPSEBUEFTZNQUPNFO[JKOWFSEXFOFO t HFFG[POPEJHWPPSIFUWPFEFOJOPWFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT pijnstilling. Algemene adviezen t O FFNIZHJÑOJTDIFNBBUSFHFMFO o E SBBHIBOETDIPFOFOCJKEFCFIBOEFMJOH o SFJOJHEBHFMJKLTIFUBBOLMFFELVTTFO – kook alle voorwerpen dagelijks 10 minuten uit: t WPPSXFSQFOEJFEFCBCZJOEFNPOEIFFGU GPQ TQFOFO MFQFM DVQKF t WPPSXFSQFOEPPSEFNPFEFSHFCSVJLU CJKWPPSCFFMEUFQFMCFTDIFSNFST LPMGBQQBSBUVVS o HFCSVJLOBFMLFWPFEJOHTDIPOF ESPHFLBUPFOFO[PPHLPNQSFTTFO o HFCSVJLEBHFMJKLTFFOTDIPOF#) o XBTEF[PPHLPNQSFTTFOFOEFMVJFSTPQo¡$ EFIPHFUFNQFSBUVVS EPPEUEFTDIJNNFM FWFOUVFFMLBOFSB[JKOCJKIFUMBBUTUFTQPFMXBUFS XPSEFOHFEBBOJOQMBBUTWBOXBTWFS[BDIUFS o MBBU EFIBOEFOXBTTFOWPPSFOOBWPFEJOH UPJMFUCF[PFL MVJFSWFSTDIPOJOH FUD o HFCSVJLCJKIFUBGESPHFOWBOEFIBOEFOUFMLFOTTDIPOF HBTUFO EPFLFOPG papieren handdoeken. t OFFNEFWPMHFOEFNBBUSFHFMFOCJKIFUHFWFOWBOCPSTUWPFEJOH o TQPFMWPPSIFUWPFEFOFWFOUVFMFSFTUFODSÒNFWBOEFCPSTUXFH o CFHJONFUWPFEFOBBOEFNJOTUQJKOMJKLFLBOU o SFJOJHEFUFQFMUFQFMIPGOBFMLFWPFEJOHNFUFFOTDIPPO POTUFSJFM HBBTKF HFEPPQUJOHFLPPLUFOBGHFLPFMEXBUFSFWFOUVFFMLBOBBOIFUXBUFSXBU B[JKODJUSPFOTBQXPSEFOUPFHFWPFHEUIFFMFQFMPQFFOLPQKFXBUFS t EFIVJEEBBSOBMBUFOESPHFO t WFSWPMHFOTIFUWPPSHFTDISFWFONFEJDBNFOUEVOBBOCSFOHFO TNFFSHFFO druppel melk uit over. o EFUFQFMTOBEFWPFEJOHTDIJNNFMHFEJKUHPFEPQNFMLFOWPDIU o SFJOJHEFNPOEWBOEFCBCZOBFMLFWPFEJOH NFUTDIPOFXBUUFOTUPLKFT HFEPPQUJOXBUFS – behandel na elke voeding moeder en baby medicamenteus gedurende NJOJNBBMXFLFO o HFCSVJLOBFMLFWPFEJOH TDIPOF LBUPFOFO[PPHLPNQSFTTFO – bescherm pijnlijke tepels met tepelbeschermers tegen de aanraking van LMFEJOH – geef verse, afgekolfde moedermelk aan de baby met behulp van een alterOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7


SEPTEMBER 2013

64

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

7.9

VAN KUNSTMATIGE ZUIGELINGENVOEDING OVER NAAR BORSTVOEDING Doelstelling De borstvoeding wordt na een korte periode van kunstmatige zuigelingenvoeding op gang gebracht. Algemeen De moeder heeft in eerste instantie besloten om kunstmatige zuigelingenvoeding te geven. Rond de dag van de stuwing komen er vragen naar boven. De borsten geven door de stuwing melk waardoor de motivatie komt om toch borstvoeding te geven. Door positieve begeleiding en handelen: t XPSEUIFUWPPSEFNPFEFSNPHFMJKLPNUPFUFHFWFOBBOIBBSOBUVVSMJKLF SFBDUJF t JTEFTUVXJOHEBBSEPPSCFUFSCFIFFSTCBBS t LSJKHUEFCBCZBMTOPHCPSTUWPFEJOH Zorgprobleem t E FNPFEFSIFFGUTQJKUEBU[JKOJFUWBOBGEFFFSTUFEBHCPSTUWPFEJOHIFFGU HFHFWFOFOJTIJFSFNPUJPOFFMNFFCF[JH t EFBBOMFHFO[VJHUFDIOJFLWBOEFCBCZJTOJFUPOUXJLLFME Zorgacties t H FFGVJUMFHBBOEFNPFEFSEBUFSOPHFFOLBOTJTFOTUJNVMFFSIFUPQHBOH CSFOHFOWBOEFCPSTUWPFEJOH t HBPWFSPQEFCPSTUWPFEJOH t MFHEFCBCZGSFRVFOUBBO t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. Algemene adviezen t H FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFXFSLJOHWBOCPSTUWPFEJOH t CFHFMFJEPOEFSTUFVOIFUWPFEFO t HFFGEFIVMQNJEEFMFOEJFFS[JKOCJKFFOCBCZEJFTMFDIUPGOJFUXJMESJOLFO [JFEFQBSBHSBWFO FOEFIPPGETUVLLFOFO t WFSXJKT[POPEJHEPPSOBBSFFOMBDUBUJFLVOEJHF


SEPTEMBER 2013

65

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

7.10

BORSTVOEDING NA EEN BORSTOPERATIE Doelstelling De moeder geeft op basis van realistische informatie, volledig of gedeeltelijke borstvoeding en de baby groeit volgens het normale patroon. Algemeen Afhankelijk van de aard van de ingreep kan de baby volledig of gedeeltelijk gevoed worden. Deskundige begeleiding in de zwangerschap en een reële informatie over de kans op succesvol borstvoeding geven, kunnen een enorme steun zijn. Verder is een goed borstvoedingsbeleid, om zo tot een maximale opbouw van de melkproductie te komen, van groot belang. Ook als de moeder de baby niet volledig borstvoeding kan geven, is de intieme relatie tussen moeder en kind een heel belangrijk aspect van het voeden. Biopsie Het verwijderen van een cyste of knobbeltje voor of tijdens de borstvoedingsperiode zal weinig problemen geven. Melkklierweefsel wordt niet of in geringe mate aangetast. Zorgprobleem t E FNPFEFSJTCF[PSHEPG[FXFMWPMEPFOEFCPSTUWPFEJOHLBOHFWFOWBOXFHF EFCJPQTJF t FSPOUTUBBUTUVXJOHUFOHFWPMHFWBOEPPSHFTOFEFONFMLHBOHFO Zorgacties t C PSTUWPFEJOHDPOUJOVFSFO t WPPSLPNTUVXJOHEPPSHPFEFOGSFRVFOUBBOMFHHFO t HFFGFWFOUVFFMQJKOTUJMMJOHWPPSIFUWPFEFO

Borstamputatie Vrouwen die nog maar één borst hebben als gevolg van een borstamputatie, kunnen borstvoeding geven. Zorgprobleem t E FNPFEFSJTCF[PSHEPG[FXFMNFUÏÏOCPSTUWPMEPFOEFNFMLLBOQSPEVDF ren voor haar baby. Zorgacties t H PFECPSTUWPFEJOHTCFMFJE t WPMEPFOEFTUFVOFOWFSUSPVXFOHFWFOMFHVJUEBUPPLFFOLJOEWBOFFO UXFFMJOHPQCPSTUQSJNBLBOHSPFJFO t PCTFSWFFSEFCBCZUFOBBO[JFOWBODPOEJUJF HFESBH IVJETLMFVS QMBTMVJFST ontlasting en groei.


SEPTEMBER 2013

66

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&.0&%&3

Borstvergroting Bij een borstvergrotende operatie zijn de minste problemen te verwachten met de borstvoeding wanneer de melkkanalen en zenuwbanen tijdens het inbrengen van de implantaten niet beschadigd zijn. Als de incisies in de plooien onder de borsten of dichtbij de oksels zijn gemaakt, kan de melkproductie gewoon op gang komen. Bij incisies rondom de tepelhof zijn melkkanalen en zenuwen doorgesneden en dat verkleint de kans om volledig borstvoeding te geven. Door toename van stuwing is de kans op lekkages van de implantaten en borstontsteking groter. Wetenschappelijk onderzoek over het mogelijk effect daarvan is niet voorhanden. Zorgprobleem t t t t

FNPFEFSIFFGUHFWPFMFOTWBOPO[FLFSIFJE E EFNPFEFSNBBLU[JDI[PSHFOPNUSFOUEFHF[POEIFJETSJTJDPWPPSEFCBCZ EFNPFEFSIFFGUQJKOMJKLFHFTUVXEFCPSTUFO EFNPFEFSIFFGUWFSTDIJKOTFMFOWBOFFOWFSTUPQUNFMLLBOBBMUKF Zorgacties

t BBOWVMMFOEFCFHFMFJEJOHUJKEFOTEF[XBOHFSTDIBQEPPS IVJT BSUTMBDUBUJFLVOEJHF

Borstreductie Bij een borstverkleinende operatie zijn een aantal factoren belangrijk voor het produceren van melk. Namelijk de gekozen operatiemethode, hoelang geleden JTEF[FVJUHFWPFSEFOEFMFFGUJKEWBOEFNPFEFS5PUPOHFWFFSIFUEFSUJHTUF vijfendertigste jaar ondergaat de borstklier een cyclusgebonden groei, met kans op herkanalisatie van melkgangen en groei van borstklierweefsel. Als de tepel niet los is geweest van het onderliggende klierweefsel, is borstvoeding geven mogelijk. In een aantal gevallen is de melkproductie niet toereikend. Als de tepel van de borst wordt losgemaakt, is de verbinding tussen klierweefsel en tepeluitgangen verbroken en borstvoeding niet mogelijk. Zorgprobleem t E FNFMLQSPEVDUJFFOEFUPFTDIJFUSFøFYXPSEFOEFSNBUFCFÕOWMPFEEBUWPM ledige borstvoeding niet mogelijk is. Zorgacties t C JFESFÑMFPOEFSTUFVOJOHUJKEFOTEF[XBOHFSTDIBQEPPSBSUTMBDUBUJFLVOEJHF t TUJNVMFFSEJSFDUOBEFHFCPPSUFEFNFMLQSPEVDUJFPOEFSEFTLVOEJHF CFHFMFJEJOH [JFQBSBHSBBG t PCTFSWFFSEFCBCZ HFESBH HSPFJ OBUUFMVJFSTFOPOUMBTUJOH

t XFFHEFCBCZEBHFMJKLT t XFFTFYUSBBMFSUUVTTFOEFEFFOEFXFFLEFCBCZLBONFFSWPFEJOHOP EJHIFCCFOEBOXPSEUBBOHFNBBLUEPPSEFNFMLLMJFSFOJTEFCPSTUWPFEJOH OJFUUPFSFJLFOEPOEBOLTBMMFTUJNVMBOT EBOJTCJKWPFEJOHOPEJH t HFFGCJKWPFEJOHNFUEFCPSTUWPFEJOHIVMQTFU IJFSEPPSCMJKGUEFJOUJFNFSFMB tie tussen moeder en baby behouden.


SEPTEMBER 2013

67

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

8 DE MEEST VOORKOMENDE PROBLEMEN BIJ DE BABY 8.1

DE SLAPERIGE BABY Doelstelling %FCBCZNFMEU[JDIWPMEPFOEFGSFRVFOUWPPSEFWPFEJOHFOESJOLUFòFDUJFGBBO de borst. Algemeen Sommige baby’s tonen weinig belangstelling voor de borstvoeding en blijven doorslapen. Het eerste etmaal is deze slaperigheid heel gewoon. Daarna moeten deze pasgeborenen tijdens een lichte slaap worden gewekt voor een voeding zodat zij tenminste 7-8 voedingen per 24 uur ontvangen. Aanhoudende slaperigheid verstoort het optimale voedingsproces: de slaperige baby drinkt NJOEFSGSFRVFOUFOFòFDUJFGXBBSEPPSEFNFMLQSPEVDUJFBGOFFNUPGOJFUHPFE op gang komt. Door onvoldoende melkintake wordt de baby vervolgens slaperig en verliest energie om goed te drinken. Beide processen beïnvloeden elkaar. Oorzaken De oorzaak van slaperigheid kan zijn: t HFDPNQMJDFFSEFHFCPPSUF LVOTUWFSMPTTJOH t NFEJDJKOHFCSVJLNPFEFSUJKEFOTEFCFWBMMJOH t NFEJDJKOHFCSVJL PWFSNBUJHBMDPIPMHFCSVJL ESVHTHFCSVJLEPPSEFNPFEFS t [JFLUFWBOIFULJOE EFOLBBOJOGFDUJFTFOFSOTUJHFHFFM[VDIU t MJDIBNFMJKLFBGXJKLJOHFOWBOIFULJOE EFOLBBO4ZOESPPNWBO%PXO IBSUBGXJKLJOHFUD t QSFNBUVSJUFJU t EZTNBUVSJUFJU t POWPMEPFOEFWPFEJOH t MBBHHMVDPTFHFIBMUF t UFXBSNFPNHFWJOHTUFNQFSBUVVS t UFWFFMQSJLLFMTWBOVJUEFPNHFWJOH Een slaperige baby kan ook voorkomen bij gezonde, voldragen baby’s zonder dat er een oorzaak voor te vinden is. Zie ook paragraaf 7.5: ‘Te weinig moedermelk’. Zorgprobleem t E FCBCZJTPQEFFEBHQPTUQBSUVNOJFUJOTUBBUPNNJOJNBBMLFFSQFS VVSFòFDUJFGUFESJOLFO t EFCBCZJT[PTMBQFSJHEBUIFUWPFEJOHTQSPDFTFOEFHFXJDIUTUPFOBNFOJFU optimaal verloopt.


SEPTEMBER 2013

68

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

Zorgacties t t t t t t t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ E o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o IVJELMFVSFOoTQBOOJOH o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. JOGPSNFFSEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTXBOOFFSEFCBCZPQEFEFSEFEBHOBEF HFCPPSUFOPHOJFUJOTUBBUJTPNUFONJOTUFLFFSQFSEBHFòFDUJFGUFESJOLFO TUBSUNFUBGLPMWFOWBOEFNPFEFSNFMLXBOOFFSEFCBCZNFFSEFSFWPFEJOHFOQFSVVSOJFUFòFDUJFGIFFGUHFESPOLFO HFFGEFBGHFLPMGEFNPFEFSNFMLNFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHT NFUIPEF [JFCJKMBHF*7 WPMHIFUBEWJFTCFMFJEUFOBBO[JFOWBOIFUXFHFO [JFQBSBHSBBG HFFGBMMFFOPQNFEJTDIFJOEJDBUJFLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOH [JFIPPGE TUVL NFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 NFMEEF[PSHQSPCMFNFOFOBDUJFTBBOEFWFSBOUXPPSEFMJKLFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTFOJOIFU[PSHQMBO PQEFPWFSESBDIUOBBSEF+(; +(;EPTTJFS Algemene adviezen

t X FLEFCBCZEJFOJFUVJU[JDI[FMGPOUXBBLUUFONJOTUFPNEFESJFVVSPNUF ESJOLFO t WPFENJOJNBBMLFFSQFSVVSJOEFFFSTUFUXFFXFLFOEBBSOBNJOJNBBM LFFS t IFSLFOEPPSSPPNJOHJOEFWPFEJOHTTJHOBMFOJOFFOMJDIUFTMBBQQFSJPEF o BSNCFFOCFXFHJOHFO o [VJHTNBLHFMVJEKFT o WFSBOEFSJOHWBOHF[JDIUTVJUESVLLJOH – snelle oogbewegingen onder de gesloten ogen. t XFLEFCBCZUJKEFOTMJDIUFTMBBQ t WFSNJKEPOOPEJHFIBOEFMJOHFOWPPSBGHBBOEBBOEFWPFEJOHEFCBCZIFFGU [JKOFOFSHJFOPEJHWPPSIFUESJOLFO t [PSHWPPSFFOPNHFWJOHTUFNQFSBUVVSWBOPOHFWFFS¡$ [VJHBDUJWJUFJU WFSNJOEFSUCJKPNHFWJOHTUFNQFSBUVVSCPWFOEF¡$ LMFFEEFCBCZUPU BBOEFMVJFSVJUFOMFHIFNUFHFOEFCMPUFCPSTU t [PSHWPPSHFEJNEMJDIU QSBBUUFHFOEFCBCZFOQSPCFFSPPHDPOUBDUUFNBLFO t WPPSLPNWFSNPFJEIFJEWBOEFCBCZEPPSFFOHPFEFPOEFSTUFVOJOHWBO CPSTUFOLJOEVJNFOXJKTWJOHFSWPSNFOFFOA$ [JFQBSBHSBBG t QBTEFWPFEJOHTIPVEJOHBBO[PEBUEFCBCZFOJHT[JOTSFDIUPQ[JU CJKWPPS CFFMEEFCBLFSIPVEJOH t NBTTFFSEFCPSTUFOWPPSFOUJKEFOTIFUWPFEFOOBBSEFUFQFMUPFPNEFUPF schietreflex te stimuleren en de baby geïnteresseerd te houden en t MBBUEFNPFEFSCPSTUDPNQSFTTJFUPFQBTTFO POWPMEPFOEFEPPSTUSPPNWBO NFMLNBBLUWFFMCBCZTTMBQFSJH t XJTTFMWBOCPSTU[PESBEFCBCZOJFUNFFSBDUJFGESJOLU


SEPTEMBER 2013

69

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t O BEFFFSTUFCPSTUMVJFSWFSTDIPOFOFOEBBSOBBBOMFHHFOBBOEFBOEFSF CPSTU t TUJNVMFFSEFCBCZEPPSFFOPGNFFSEFSFWBOPOEFSTUBBOEFBDUJWJUFJUFO o CSFOHIFNJOSVTUJHUFNQPWBOSVHMJHHJOHJO[JUIPVEJOHFOXFFSUFSVHEF IBOEFMJOHIFSIBMFOUPUEBUIJKXBLLFSJT o MPPQNFUEFWJOHFSTMBOHTEFXFSWFMLPMPN o NBTTFFSIBOEFOWPFUFO XSJKGPWFS[JKOSVH LJFUFMXBOHFOFOSPOEEF NPOE o EFQIFUWPPSIPPGENFUFFOWPDIUJHEPFLKF – beweeg de armpjes en beentjes. t HFFGEFNPFEFSJOTUSVDUJFPWFS o IFUBGLPMWFOFOCFXBSFOWBONPFEFSNFML [JFIPPGETUVL – het toedienen van de afgekolfde moedermelk met behulp van een alterOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 t BEWJTFFSEFNPFEFSFFOWFSWSPFHEDPOTVMUPQIFUDPOTVMUBUJFCVSFBV

8.2

DE ONRUSTIGE BABY Doelstelling De baby is ontspannen en drinkt op een rustige manier aan de borst. Algemeen Baby’s verschillen van elkaar in karakter en temperament. Toch hebben alle baby’s onrustige uurtjes waarin ze meer huilen en moeilijker tevreden te stellen [JKO0OHFWFFSWBOEFCBCZTIVJMUHFEVSFOEFEFFFSTUFNBBOEFO[FMGTWFFM De moeder die borstvoeding geeft, is al snel geneigd te denken dat de onrust en het huilen door haar voeding wordt veroorzaakt. De voedingen verlopen ook vaak op een onrustige manier waarbij de baby een ontevreden indruk wekt. Een overgang van borstvoeding naar kunstmatige zuigelingenvoeding geeft echter zelden een verbetering. Het is van groot belang dat ouders in deze situatie positief worden ondersteund en dat hun zelfvertrouwen wordt vergroot. Mogelijke oorzaken: De moeder: t EFNPFEFSHFCSVJLUUFWFFMQSPEVDUFONFUDBGFÕOF t EFNPFEFSSPPLUPGFSXPSEUEPPSHF[JOTMFEFOHFSPPLU t FSJTTQSBLFWBOUFWFFMNFMLPGFFOUFIFGUJHFUPFTDIJFUSFøFY De baby: t DMVTUFSWPFEFO t NFEJTDIFPPS[BLFO[PBMTPOEFSBOEFSFPPSPOUTUFLJOH LFFMPOUTUFLJOH WPFETFMBMMFSHJF TQSVX t EFCBCZJTHFWPFMJHWPPSPNHFWJOHTQSJLLFMT t EFCBCZCFXFFHU[PESVLNFUBSNQKFTFOCFFOUKFTEBUIJK[JDI[FMGVJUEF TMBBQIPVEU t EFCBCZIFFGUIPOHFS t EFCBCZIFFGUMBTUWBOEBSNLSBNQFO


SEPTEMBER 2013

70

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

Zorgprobleem t E FCBCZJTPOSVTUJHXBBSEPPSEFWPFEJOHFOOJFUPQUJNBBMWFSMPQFOFOPVEFST overbelast dreigen te raken. Zorgacties t t t t t t t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHF E HBEFPPS[BBLOBWBOIFUPOSVTUJHFESJOLHFESBH HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ VJUFSMJKLFBTQFDUFOWBOEFCPSTUFO MFFGHFXPPOUFTWBOEFNPFEFSHF[JO XFFTBMFSUPQTZNQUPNFOWBONPHFMJKLFPOEFSFOPWFSQSPEVDUJF PWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTDCBSUTPNNFEJTDIFPPS[BLFOVJUUF TMVJUFO t CFTQSFFLNFUPVEFSTEFWPFEJOHTEVVSFOWPFEJOHTGSFRVFOUJFFOIVJMQBUSPPOCFTQSFFLWFSXBDIUJOHFOWBOPVEFSTFOHFFGVJUMFHPWFSOPSNBBMCBCZHFESBH t WPMHIFUBEWJFTCFMFJEUFOBBO[JFOWBOIFUXFHFO [JFQBSBHSBBG t NFMEEF[PSHQSPCMFNFOFOBDUJFTBBOEFWFSBOUXPPSEFMJKLFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTFOJOIFU[PSHQMBO PQEFPWFSESBDIUOBBSEF+(; Algemene adviezen t [ PSHWPPSFFOQSJLLFMBSNFPNHFWJOHFOCFQFSLEFJOESVLLFOEJFEFCBCZ PQEPFU XFMJOEFPNHFWJOHWBOEFPVEFSTIPVEFO t WFSNJKEGFMMJDIUFOWFFMHFMVJE t [PSHWPPSFFOSVTUJHF POUTQBOOFOCFOBEFSJOHWBOEFCBCZ t HFFGEFCBCZFFONBTTBHF t NBBLHFCSVJLWBOFFOESBBHEPFL t XJFHEFCBCZJO[JKXBBSUTFSJDIUJOH SJDIUJOHWBOEFPSFO EJUHFFGUFFOHF WPFMWBOFWFOXJDIU t MFHEFCBCZBBO[PESBIJKXBLLFSXPSEUFOTUFMEFWPFEJOHFOOJFUVJU t MFUPQEFWPFEJOHTIPVEJOHCSFOHEFCBCZJOFFOSPOEFIPVEJOH NFUIFU CFLLFOHFLBOUFMEFOEFLOJFUKFTPQHFUSPLLFO t CFTQSFFLNFUEFPVEFSTEFNPHFMJKLIFJEPN o EFCBCZJOUFCBLFSFOWPMHIJFSCJKEFSJDIUMJKOFOWBOEFFJHFOPSHBOJTBUJF – eventueel hulp van anderen in te schakelen zodat oververmoeidheid XPSEUWPPSLPNFO t [JFWFSEFSWPPSBEWJF[FOCJK o UFWFFMNFML QBSBHSBBG o UFXFJOJHNFML QBSBHSBBG o TQSVX QBSBHSBBG – darmkrampen paragraaf 8.6.


SEPTEMBER 2013

71

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

8.3

HET WEIGEREN VAN DE BORST Doelstelling %FCBCZESJOLU HFXJMMJH FòFDUJFGBBOEFCPSTU Algemeen .FUAIFUXFJHFSFOWBOEFCPSTUXPSEUCFEPFMEEFCBCZXFJHFSUHFEVSFOEF meerdere voedingen te drinken. Dit kan tijdens elke borstvoedingsfase ontstaan. Het is voor zuigelingen normaal om met hun tong te voelen en de tepel naar buiten te duwen. %JULBOBMTTUBSUQSPCMFFNWPPSLPNFOEFSFøFYFOWBOEFCBCZFOEFKVJTUFNBOJFSWBOBBOMFHHFOHFCSVJLFOPNEFCBCZ XFFS BBOEFCPSTUUFLSJKHFO"MT de baby weigert te drinken bij meerdere voedingen en daar ongelukkig mee is spreekt men van borstweigeren. Bij een abrupte weigering, die een paar uur tot enkele dagen kan duren, is de baby zichtbaar ontevreden en dit kan enkele dagen duren. Wanneer de baby gespannen is en huilt, is het onmogelijk hem aan te leggen. Een overstrekte, hard huilende baby kan overprikkeld zijn door teveel indrukken. Oorzaken t BBOHFCPSFOBGXJKLJOHFOCJKWPPSCFFMEBOBUPNJTDIFBGXJKLJOHFOFOPGIFU POUCSFLFOWBOCFQBBMEFSFøFYFO t WFSLFFSEPGOPHOJFUWPMEPFOEFBBOHFMFFSEF[VJHUFDIOJFL CJKWPPSCFFME door: o [VJHWFSXBSSJOH HFCSVJLWBOøFTTFOTQFFOFOPGGPQTQFFO UFQFMIPFEKF WJOHFS HFXPPOUFWPSNJOHJOEFCBBSNPFEFS TBCCFMFOPQIFUIBOEKF WPFUKFPOEFSMJQ

t PQPVEFSFMFFGUJKEBOEFSFSFVLCJKNPFEFS HFFOHFEVMENFFS XJMMFOLJKLFO naar anderen, of gewoon honger t OJFUHPFEWFSMPQFOEFWBOEFFFSTUFWPFEJOHFO t OJFUCJOOFOVVSQPTUQBSUVNBBOMFHHFO t NPFIFJEFOTMBQFSJHIFJEEPPSHFCSVJLWBO WFSEPWFOEF NFEJDJKOFOCJKEF CFWBMMJOH t UFTOFMBBOCJFEFOWBOLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHNFUEFøFT t OJFUHPFEBBOHFMFHE[JKO IFULPTUEFCBCZUFWFFMNPFJUFEPPSUFHBBO t FFOUSBHFNFMLTUSPPNCJKFFOUSBHFUPFTDIJFUSFøFY t USBVNBUJTDIFFSWBSJOHJOIFUNPOEKFWBOEFCBCZEPPSCJKWPPSCFFMEVJU [VJHFOPGTPOEFWPFEJOH t IFU[JDIWFS[FUUFOWBOEFCBCZUFHFOEXBOHNBUJHBBOHFMFHEXPSEFO t QJKOCJKIFUESJOLFO CJKWPPSCFFMEUFOHFWPMHFWBOTQSVXWFSTUPQUFOFVTPPS QJKOLFFMQJKOQJKOOBWBDDJOBUJF t EPPSLPNFOWBOUBOEKFT t NPFJMJKLWBTUUFQBLLFOUFQFM CJKWPPSCFFMEXFHFOT o JOHFUSPLLFOWMBLLFUFQFMT o TUVXJOH – te kort tongriempje.


SEPTEMBER 2013

72

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t W SFFNEFBOEFSFTNBBLWBOEFCPSTUWPFEJOH o O BFFOCPSTUPOUTUFLJOHTNBBLUEFNFML[PVUFS – aan het begin van de menstruatie kan de melk anders smaken, bepaalde voedingsmiddelen, medicijnen of drank die de moeder heeft gebruikt, kunnen van invloed zijn. t [JFLUFCJKIFULJOETQSVXWFSTUPQUFOFVTPPSQJKOLFFMQJKOQJKOOBWBDDJOBUJF EPPSLPNFOEFUBOEFO t TUSFTTCJKEFNPFEFS t NPFEFSSVJLUBOEFST OJFVXF[FFQPGQBSGVN t NPFEFSHBBUWPPSIFUFFSTUXFSLFOEFCBCZJTWBOTMBH t CBCZJTHFÕOUFSFTTFFSEJOEFPNHFWJOHFOJTTOFMBGHFMFJE t HFTDISPLLFOSFBDUJWFWBONPFEFSCJKIFUCJKUFOJOEFUFQFMEPPSEFCBCZ t ;JFPPLQBSBHSBBGAEFPOSVTUJHFCBCZ Zorgprobleem t E FCBCZXFJHFSUNFFSEFSFWPFEJOHFOBBOEFCPSTUUFESJOLFO t EFCBCZIVJMUWBOEFIPOHFSNBBSQSPUFTUFFSUUFHFOEFCPSTU Zorgacties t P CTFSWFFSFFOWPMMFEJHFWPFEJOHPNEFPPS[BBLWBOEFXFJHFSJOHUFBDIUFSIBMFOMFUPQ o BBOMFHFOESJOLUFDIOJFL o HFESBHWBOEFCBCZBBOEFCPSTU o WPFEJOHTIPVEJOHFOIPVEJOHWBONPFEFSFOLJOE o UPFTDIJFUSFøFY o VJUFSMJKLFBTQFDUFOWBOCPSTUFOFOUFQFMT HFTUVXE WMBLLFJOHFUSPLLFO UFQFMT o WFSTDIJKOTFMFOWBOTQSVX [JFQBSBHSBBG t SFHJTUSFFSCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOWFSMPT LVOEJHF IVJT BSUT t BMTPOEBOLTPOEFSTUBBOEFBEWJF[FOHFFOWFSCFUFSJOHPQUSFFE o WFSXJKTOBBSWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTWPPSMJDIBNFMJKLPOEFS[PFLWBONPF EFSFOCBCZ – adviseer begeleiding door een lactatiekundige. Algemene adviezen t M FHHFFOIVJMFOEFCBCZBBOLBMNFFSIFNFFSTU t ESVQQFMFFOCFFUKFBGHFLPMGEFNFMLPWFSEFCPSTUPNEFCBCZUFJOTQJSFSFO UPU[VJHFO PGLPMGFFOCFFUKFWPFEJOHWPPSEFWPFEJOHUPUEFNFMLUPFTDIJFU t MFHEFCBCZJO[JKOTMBBQBBO POHFWFFSFFOIBMGVVSWPPSEBUIJKXBBSTDIJKOMJKL IPOHFSJHXBLLFS[PVXPSEFO t MBBUEFCBCZCVJEFMFOFO[FMGEFCPSTUPQ[PFLFONPFEFSPOEFSTUFVOUEFCFwegingen van de baby richting de borst. Gaat de baby weer huilen, leg hem EBOUFSVHJOEFCVJEFMQPTJUJFFOCFHJOPWFSOJFVX t MFJEIFNBGUJKEFOTEFWPFEJOHSJUNJTDIFCFXFHJOHFO MPQFO [JOHFO HFLMFVSETQFFMHPFE CBMMPOOFO CPWFO[JKOIPPGEIBOHFO


SEPTEMBER 2013

73

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t N PFEFSFOCBCZLVOOFOTBNFOJOCBEHBBOMJDIBBNTDPOUBDUFOPOUTQBO OJOHEPFOEFCBCZ[JKOQSPUFTUWFSHFUFO t BMTEFCBCZMBOHFSFUJKEOJFUESJOLU JTLPMWFOOPPE[BLFMJKL [JFIPPGETUVL geef de afgekolfde melk met behulp van een alternatieve voedingsmethode [JFCJKMBHF*7

t WFSXJKTOBBSFFOMBDUBUJFLVOEJHF t WFSXJKTFWFOUVFFMEPPSOBBSFFOIVJTBSUTWPPSFFOPYZUPDJOFTQSBZPNEF toeschietreflex te bevorderen. Soms weigert de baby éénzijdig de borst: t CPWFOTUBBOEFBEWJF[FOLVOOFOIFMQFO t PCTFSWFFSPGFSNPHFMJKLFFOQSPCMFFNJTBBOEJF[JKEFWBOEFCBCZXBUEF PPS[BBL[PVLVOOFO[JKOHFCPPSUFUSBVNB UPSUJDPMMJTWFSXJKTCJKUXJKGFMEPPS OBBSEFIVJTBSUT LJOEFSBSUTPGKFVHEBSUTWBOIFUDPOTVMUBUJFCVSFBV t IFUJTPPLHPFENPHFMJKLPNWPMEPFOEFNPFEFSNFMLUFHFWFOXBOOFFS TMFDIUTÏÏOCPSTUHFCSVJLULBOXPSEFO NB: soms is er veel geduld en doorzettingsvermogen nodig om de baby over te halen om de borst weer te pakken! Gebruik zonodig tijdelijk een tepelhoedje.

8.4

HET STEEDS LOSLATEN VAN DE BORST Doelstelling De baby drinkt op een rustige manier aan de borst. Algemeen De oorzaak van dit gedrag is vaak te vinden in de manier van aanleggen. Een goede observatie van de situatie is daarom belangrijk. Wanneer eenmaal duidelijk is wat er aan de hand is, kan het probleem op een logische manier opgelost worden. Oorzaken t MPTMBUFOUFOHFWPMHFWBOBBOMFHQSPCMFNFO o EFCBCZLBOOJFUHFNBLLFMJKLCJKEFCPSTU – de baby ligt met zijn hoofd opzij gedraaid en kan daardoor niet goed slikLFO – de borst schiet uit zijn mondje omdat hij met zijn kin ingetrokken tegen [JKONPFEFSMJHU – de baby heeft niet voldoende houvast met zijn onderkaak omdat zijn NPFEFSWPPSPWFSMFVOU o EFCBCZSBBLUWFSNPFJEPNEBUEF[XBSFCPSTU[JKOLJOXFHESVLU o EFCBCZLSJKHUPOWPMEPFOEFWPFEJOHPNEBUIJKBMMFFOPQEFUFQFM[VJHU – de baby verliest houvast omdat de moeder haar best doet om zijn neus vrij te houden en daardoor de borst wegdrukt.


SEPTEMBER 2013

74

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

Andere oorzaken: Zorgprobleem: de tong t E FCBCZHFCSVJLU[JKOUPOHWFSLFFSEIFUUPOHFUKFHBBUOBBSCPWFOFOEF CPSTUXPSEUOBBSCVJUFOHFXFSLU t EFCBCZIFFGUFFOTUSBLLFUPOHSJFN t EFCBCZIFFGUTQSVXFOEFUPOHJTQJKOMJKL Zorgacties t P FGFOBBOFFOOJFUHFTQBOOFOCPSTU t MFFSEFCBCZ[JKOUPOHPOEFSEFUFQFMIPGUFIPVEFOXBDIUUPUEFNPOEXJKE PQFOJT LJFUFMEFMJQQFOFOEVX[BDIUKFT OJFUTUFWJH UFHFOEFLJO t DPSSJHFFSEFBBOMFHIPVEJOH t WFSXJKT[POPEJHOBBSFFOMBDUBUJFLVOEJHFWPPSUPOHPFGFOJOHFO t CJKTUSBLLFUPOHSJFNLBOLBMNFSFOFOPQOJFVXBBOMFHHFOWPMEPFOEF[JKO TPNTJTWFSXJK[JOHOBBSFFOBSUTOPPE[BLFMJKL t CJKTQSVX[JFQBSBHSBBG Zorgprobleem: toeschieten t EFCBCZQSPUFTUFFSUUFHFOFFOUFUSBHFPGKVJTUUFLSBDIUJHFUPFTDIJFUSFøFY Zorgacties t CJKFFOUSBHFUPFTDIJFUSFøFY o QBTXBSNUFFOPOUTQBOOJOHUPFFOMFUPQBBOMFHUFDIOJFL [JFQBSBHSBBG t CJKFFOLSBDIUJHFUPFTDIJFUSFøFY o LPMGEFFFSTUFTQBOOJOHWBOEFCPSTUBG o WFSBOEFSWBOWPFEJOHTIPVEJOH [JFQBSBHSBBG zie ook paragraaf 3.1: fysiologie en opbouw van de melkproductie. Zorgprobleem: houvast t F FOWFSTUSFLFOUFQFMEPPSTUVXJOHHFFGUQSPCMFNFO t FSJTTQSBLFWBOFFOWMBLLFPGJOHFUSPLLFOUFQFM Zorgacties t N BTTFFSEFUFQFMIPGWPPS[JDIUJHMFFHPGLPMGLPSUBG t POEFSTUFVOFOWPSNEFCPSTUNFUEFIBOE[PEBUEF[FHFNBLLFMJKLFSUFQBL LFOJT t FFOUFQFMIPFEJTHFFOFFSTUFLFVTPNEBUEFCBCZNJOEFSWPFEJOHCJOOFO kan krijgen en de tepel minder wordt geprikkeld. Zorgprobleem: pijn t I FU[VJHFOMJKEUUPUEBSNBDUJWJUFJUFOCJKTPNNJHFCBCZTUPULSBNQFOFOIVJMFO t EFCBCZIFFGUPPSQJKOLFFMQJKOHFCPPSUFMFUTFMPGQJKOOBWBDDJOBUJF t EFCBCZJTWFSLPVEFOFOIFFGUFFOWFSTUPQUFOFVT


SEPTEMBER 2013

75

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

Zorgacties bij krampjes: help de baby windjes of ontlasting kwijt te raken door hem met zijn ruggetje tegen je aan te houden en de beentjes rustig omhoog te brengen: EFBOVTTQJFSPOUTQBOU[JDI [JFQBSBHSBBG bij verstopte neus: gebruik druppels fysiologisch zout voor de voeding bij pijn LBOFFOBOEFSFWPFEJOHTIPVEJOHIFMQFO verwijs zonodig naar een arts. Zorgprobleem: kieskeurigheid t E FCBCZSFBHFFSUPQ[BMGPGTQSBZPQEFUFQFMTWBOEFNPFEFS t TPNTWFSBOEFSUEFMJDIBBNTHFVSFOEFTNBBLWBONPFEFSNFMLUJKEFOTEF NFOTUSVBUJF t FSLBOUJKEFMJKLXBUNJOEFSNFML[JKO Zorgacties t M BBU[BMGPGTQSBZBDIUFSXFHF t HFCSVJLFFOWFSUSPVXEFMPUJPOPG[FFQ t MFH[POPEJHWBLFSFOJOXJTTFMFOEFIPVEJOHFOBBO

8.5

GEELZUCHT/HYPERBILIRUBINAEMIE Doelstelling %FHFFM[VDIU JDUFSVT CJKEFCBCZXPSEUCFIBOEFMEFOEFCPSTUWPFEJOHXPSEU in stand gehouden. Algemeen (FFM[VDIUJTIFUHFWPMHWBOFFOUFWFFMBBOCJMJSVCJOF HFMFHBMLMFVSTUPG JOIFU CMPFE7BOEFCJMJSVCJOFXPSEUNFUEFPOUMBTUJOHVJUHFTDIFJEFO.FDPOJVN CFWBUEVTWFFMCJMJSVCJOF%PPSEFCBCZOBEFCFWBMMJOHWBBLBBOUFMFHHFO [PO EFSCFQFSLJOHFOJOGSFRVFOUJFFOEVVSWBOEFWPFEJOHFO XPSEUEFMBYFSFOEF XFSLJOHWBODPMPTUSVNCFOVU)FUNFDPOJVN JODMVTJFGCJMJSVCJOF XPSEUTOFMMFS uitgescheiden. Als de baby fototherapie krijgt, wordt hiermee de bilirubine in de huid omgezet JOXBUFSPQMPTCBBS NFUEFVSJOFVJUUFTDIFJEFO CJMJSVCJOF%BOJTIFUPPLCF langrijk dat de baby extra melk krijgt om daarmee de extra verdamping te compenseren en om goed te kunnen blijven plassen. Verschijnselen t HFMFIVJETLMFVSFOHFFMPPHXJU t TPNTTMBQFSJHIFJEFOTVGIFJEWBOEFCBCZ Zorgprobleem t EFCBCZWFSUPPOUWFSTDIJKOTFMFOWBOHFFM[VDIU


SEPTEMBER 2013

76

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

Zorgacties t

SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ E o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. t MFHEFCBCZYQFSVVSBBO[POEFSCFQFSLJOHFOJOGSFRVFOUJFFOEVVS van de voedingen, om optimaal van de laxerende werking van colostrum HFCSVJLUFNBLFO XBBSEPPSIFUMP[FOWBONFDPOJVNCFWPSEFSEXPSEU t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOWFS MPTLVOEJHF IVJT BSUT Algemene adviezen t N BBLEF TMBQFSJHF CBCZXBLLFSBMTIJK[JDIOJFUVJU[JDI[FMGNFMEU [JFPPL QBSBHSBBG t TUJNVMFFSOBDIUWPFEJOH FO FOSPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG

t HFFGHFFOCJKWPFEJOHJOEFWPSNWBOXBUFS HMVDPTFPGLVOTUNBUJHF[VJHFMJO genvoeding, maar leg de baby in plaats daarvan extra aan of geef zonodig afgekolfde moedermelk met behulp van een alternatieve voedingsmethode [JFCJKMBHF*7 EPFEFCBCZOJFUJOCBEEJUNBBLUTMBQFSJHFOHFFGUBOEFSTPOnodig energieverlies.

Wanneer de baby voor behandeling van de geelzucht is opgenomen in het ziekenhuis: t HFFGEFNPFEFSJOTUSVDUJFFOCFHFMFJEJOHNFUCFUSFLLJOHUPUIFUBGLPMWFO WBONPFEFSNFML [JFIPPGETUVL XBOOFFSEFNPFEFSOJFUAJOSPPNUPGIFU kind onvoldoende drinkt uit de borst. t WPFEIFULJOEWPMHFOTEFJOTUSVDUJFTWBOEFLJOEFSBSUT WBBLFYUSBNFMLJO WFSCBOENFUEFAMBNQ

8.6

DARMKRAMPEN Doelstelling De voedingsomstandigheden van de baby worden zodanig beïnvloed dat de kans op darmkrampen zoveel mogelijk geminimaliseerd wordt. Algemeen Een darmkramp is het plotseling, pijnlijk samentrekken van de darm. Darmkrampen komen bij zowel borst- als flesvoeding voor. De oorzaak van de pijn in de buik is niet altijd precies bekend. Oorzaken (een combinatie van): t OPHOJFUPQUJNBBMGVODUJPOFSFOEFEBSNFO APOSJKQIFJE t BMMFSHJFWPPSLPFNFML


SEPTEMBER 2013

77

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t S FMBUJFGUFWFFMMBDUPTFBBOCPEEPPSEBUEFCBCZJOWFSIPVEJOHUFWFFMWPPS NFMLLSJKHU UFWFFMMBDUPTFJOWFSIPVEJOHUPUWFULBOMFJEFOUPUHBTWPSNJOHFO LSBNQFO UFWFFMMBDUPTFLPNUWPPSCJK o UFWFFMNPFEFSNFML [JFQBSBHSBBG – te korte voedingstijd waardoor de baby aan de vette achtermelk niet toeLPNU – voeden op de klok i.p.v. aan de eerste borst laten drinken tot dat de baby zelf loslaat. t IFUTMJLLFOWBOMVDIUEPPSOJFUHPFEBBOHFMFHE[JKOPGFFOPO[PSHWVMEJHF ESJOLUFDIOJFLPGWFFMIVJMFO t PWFSNBBUBBOQSJLLFMTEPPSFFOPOSVTUJHFPNHFWJOH t SPLFOEPPSEFNPFEFS NB. Het gebruik van venkelthee is omstreden. Enig therapeutisch effect is nooit aangetoond. Bovendien moet gewaakt worden voor toxische effecten van venkel, zoals onrust en prikkelbaarheid. Verschijnselen t QJKOJOEFCVJL IFSLFOCBBSEPPS o IVJMFOIPPHAHFLSJKTHFIVJM o HFGSPOTUWPPSIPPGE o PQHFUSPLLFOCFFOUKFT[XBBJFONFUEFBSNQKFT t TPNTPQHF[FUUFCVJLFOPGXJOEFSJHIFJEEPPSHBTWPSNJOH t TPNTJTEFPOUMBTUJOHHSPFO EVOFOTDIVJNJH CJKUFWFFMMBDUPTFBBOCPE t EFCBCZJTPQEBUNPNFOUPOUSPPTUCBBS t CPWFOTUBBOEFWFSTDIJKOTFMFOLPNFOWBBLWPPSPQEF[FMGEFUJKETUJQQFOWBO de dag, veelal in de namiddag en avond. Dit is geen darmkramp maar behoeft aan clustervoeding Zorgprobleem t EFCBCZIFFGUWFSTDIJKOTFMFOWBOEBSNLSBNQFO Zorgacties t E SBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o EFWPFEJOHTGSFRVFOUJFFOEFWPFEJOHTEVVS o IFUBBOUBMCPSTUFOQFSWPFEJOHFO o EFBBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o IFUHFESBHWBOEFCBCZBBOEFCPSTU – omgevingsfactoren. t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBO WFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTCJKWFSNPFEFOWBOUFWFFMMBDUPTFBBOCPE o EPPSUFWFFMNPFEFSNFML [JFQBSBHSBBG – door te korte voedingstijd: de borst goed leeg laten drinken en geen beQFSLJOHPQMFHHFOJOEFWPFEJOHTEVVS [JFQBSBHSBBGAWPFEFOPQWFS[PFL BMTEFCBCZCJOOFOVVSXFFSALPNUEBOEF[FMGEFCPSTUBBOCJFEFO QBTOBNJOJNBBMVVSXJTTFMFOWBOCPSTU


SEPTEMBER 2013

78

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t C JKWFSNPFEFOWBOIFUEPPSTMJLLFOWBOMVDIU – geef zonodig adviezen ter verbetering van de aanlegtechniek en zuigUFDIOJFL – adviseer de volgende voedingshouding: zittend, baby rechtop op schoot [JFQBSBHSBBG o EFHVM[JHFUFNQFSBNFOUWPMMFCBCZFFSEFSBBOMFHHFO EFCBCZJTEBO NJOEFSIPOHFSJHFOEBBSEPPSNPHFMJKLNJOEFSPO[PSHWVMEJHNFUESJOLFO NB. Door te veel stimulatie kan teveel moedermelk geproduceerd worden. laat EFCBCZUJKEFOTEFWPFEJOHTTFTTJFWBLFSACPFSFO t C JKWFSNPFEFO EJ WBOBMMFSHJFWPPSLPFNFML[JFQBSBHSBBGAEF allergische baby’. Algemene adviezen t D POUJOVFFSEFCPSTUWPFEJOH PPLCJKLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHIFFGU EF[FCBCZXBBSTDIJKOMJKLEBSNLSBNQFO t WPPSLPNIFUTUSFLLFOWBOEFCVJL CJKIFUWPFEFO IPVE UJKEFOTIFUWPFEFO EFCFFOUKFTWBOEFCBCZPQHFUSPLLFO GPFUVTIPVEJOH t [PSHWPPSAIVJEPQIVJEDPOUBDU t QBTCBCZNBTTBHFUPF t WPFEFWFOUVFFMJOCFE XBSNUFLBOEFQJKOWFSNJOEFSFO t [PSHWPPSFFOSVTUJHFPNHFWJOH [PXFMUJKEFOTIFUWPFEFOBMTUJKEFOTIFU TMBQFO

TPNTJTJOCBLFSFOOPPE[BLFMJKLJOPWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHF+(; WFSQMFFHLVOEJHF t WPFEOJFUJOSVJNUFXBBSHFSPPLUXPSEU t BEWJTFFSEFNPFEFSOJFUUFSPLFO t JOMPPQTQSFFLVVS+(;

8.7

STILLE ONDERVOEDING Doelstelling Melkproductie en melkinname zijn goed op elkaar afgestemd: de baby drinkt en groeit goed. Algemeen Sommige baby’s komen niet goed aan omdat ze een uitzonderlijk hoge energiebehoefte hebben, zoals bij een hartafwijking. Soms gedijen baby’s om aanvankelijk onduidelijke reden niet goed. Zonder ondersteuning kan deze situatie HFNBLLFMJKLMFJEFOUPUATUJMMFPOEFSWPFEJOH%PPSHPFEFPCTFSWBUJFWBOEFCBCZ aan de borst en een juiste begeleiding van de moeder kan deze situatie meestal voorkomen worden. Risicofactoren bij de baby: t QSFNBUVSFHFCPPSUFT NFUOBNFSBOEQSFNBUVSFOWBOXFLFO t NBHOBBSIVJT[POEFSEBUIJKBMHPFEBBOEFCPSTUESJOLU t HSPFJBDIUFSTUBOEJOEFCBBSNPFEFS ATNBMMGPSEBUFT


SEPTEMBER 2013

79

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t M BOHEVSJHAHFFM[JFO t BBOHFCPSFOBGXJKLJOHFOXBBSEPPSFSQSPCMFNFO[JKONFUDPÚSEJOBUJFWBO [VJHFO TMJLLFOFOBEFNIBMFO CJKWPPSCFFMEUFLPSUFUPOHSJFN t BGXJKLJOHFOJOIFUNPOEFOLFFMHFCJFE t IFFGUOBEFEFSEFÉWJFSEFEBHNJOEFSEBOWJFSLFFSPOUMBTUJOHPGNJOEFSEBO [FTLMFUTOBUUFMVJFST t IFFGUPQEFFFEBHOPHNFDPOJVNMVJFST t JTEFFFSTUFEBHFOOJFUCJK[JKONPFEFSHFXFFTU t LSJKHUWPPSUEVSFOEFFOGPQTQFFO t FSOTUJHFBBOMFHQSPCMFNFO t NFFSMJOHFO t is na twee weken nog onder het geboortegewicht. Risicofactoren bij de moeder: t JOHFUSPLLFOUFQFMTXBBSEPPSEFCBCZOJFUHPFEQBLU t BGXJKLJOHFOBBOEFCPSTUFO CJKWPPSCFFMEBTZNNFUSJTDIPGMBOHXFSQJH t UFQFMLMPWFOPGBOEFSFIBSEOFLLJHFQJKOBBOEFCPSTU t FYUSFNFFOMBOHEVSJHFTUVXJOH t DPNQMJDBUJFTSPOEEFCFWBMMJOH[PBMTOBCMPFEJOH IPHFCMPFEESVL JOGFDUJFT t NFMLQSPEVDUJFEJFPQEBHWJFSOPHOJFUPQHBOHJTEPPSNJTNBOBHFNFOU CPSTUWPFEJOH t CPSTUPQFSBUJFT NFUOBNFJOEFCVVSUWBOEFUFQFMIPG t chronische ziekten zoals diabetes of hartproblemen. Zorgprobleem: signalen t EFCBCZHSPFJUOBVXFMJKLTPGWBMUBG t FSJTXFJOJHFOTUFSLHFDPODFOUSFFSEFVSJOF FSJTHFFOXFJOJHIBSEFPOUMBTUJOH t EFCBCZIVJMU[XBLPGNFUFFOIPPHTDIFMTUFNNFUKF t EFCBCZTMBBQUWFFMFOESJOLUMVTUFMPPT t EFIVJETLMFVSFOTQBOOJOHJTOJFUHPFE t ingevallen fontanel. Zorgacties t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o IVJETLMFVSFOTQBOOJOH o GPOUBOFM JOEJFOJOHFWBMMFOEJSFDUPWFSMFHQMFHFONFUWFSMPTLVOEJHF IVJTBSUT o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO o HFXJDIUTWFSMPPQ o BGXJKLJOHFOCPSTUFOUFQFMTWBOEFNPFEFS t DPOTVMUFFSEJSFDUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTCJKBGXJKLFOEFIVJEUVSHPSFOPG JOHFWBMMFOGPOUBOFM t DPOTVMUFFSMBDUBUJFLVOEJHF


SEPTEMBER 2013

80

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t P WFSESBDIUOBBS+(; t PWFSMFHNFUWFSMPTLVOEJHFPG IVJT BSUTJOWFSCBOENFUNPHFMJKLFPOEFSMJH HFOEFQSPCMFNBUJFL[PBMT VSJOFXFH JOGFDUJFPGFFOBBOHFCPSFOIBSUBGXJKLJOH t WBBLBBOMFHHFOBMMFFOJTNFFTUBMOJFUWPMEPFOEF t BMTPOEFSWPFEJOHESFJHU JTCJKWPFEJOHOPPE[BLFMJKL o CJFEUFFSTUCFJEFCPSTUFOBBO o HFFGBGHFLPMGEFNFMLUPF – geef op medische indicatie kunstmatige zuigelingenvoeding naar gelang t CFIPFGUFWBOEFCBCZ [JFIPPGETUVL NFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWF t WPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 – wees niet te terughoudend met bijvoeding: het kind moet de eerste dagen t POHFWFFSHSBNQFSEBHBBOLPNFO o LPMGCFJEFCPSTUFOOBNFUFFOHPFEFFMFLUSJTDIFLPMG [JFQBSBHSBBGFO CJKMBHF** – weeg en observeer het kind dagelijks zolang dit nodig is. Algemene adviezen zorg voor voldoende praktische en emotionele ondersteuning zodat de ouders het vertrouwen in het geven van borstvoeding behouden en de moeder voldoende zelfvertrouwen krijgt.

8.8

ADVIESBELEID TEN AANZIEN VAN HET WEGEN Doelstelling Het vaststellen hoeveel de baby groeit en wanneer die groei begint. Algemeen Landelijk gezien bestaan er evenveel meningen over het weegbeleid als dat er [PSHBBOCJFEFSTPQIFUHFCJFEWBO[VJHFMJOHFO[PSH[JKO%FMBDUBUJFLVOEJHFOFO kinderartsen van Amsterdam zijn echter van mening dat een goed weegbeleid EFEPFMTUFMMJOHFOVJUEFQBSBHSBWFOAUFXFJOJHNPFEFSNFMLFOTUJMMFPOdervoeding’ mede onderbouwen. Elke pasgeboren baby valt in eerste instantie af. Dit is dan ook geen reden tot ongerustheid. Met een weegschaal kan er goed bijgehouden worden wanneer de baby weer gaat groeien. Dreigt de baby te veel af te vallen en is de borstvoeding nog niet goed op gang gekomen, dan kan er op tijd worden gestart met FYUSB LPMWFOFO[POPEJHXPSEFOCJKHFWPFENFUEFBGHFLPMGEFNPFEFSNFML NFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 Borstvoeding mag nooit ten koste van de baby gaan en meten is weten. Zodra de baby goed groeit kan het dagelijks wegen worden gestopt. Het is zeker niet de bedoeling de baby voor en na een voeding te wegen. Dit is niet nauwkeurig FOHFFGUWFFMPOSVTU EJUHFMEUOJFUWPPSQSFNBUVSFOPG[JFLF[VJHFMJOHFOJOFFO [JFLFOIVJT Verantwoordelijkheid in de thuissituatie


SEPTEMBER 2013

81

%&.&&457003,0.&/%&130#-&.&/#*+%&#"#:

t E FWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTJTFOCMJKGUWFSBOUXPPSEFMJKLWPPSIFUXFFHCFMFJE op dag 4 en 7 wordt gewogen zonodig vaker t EFLSBBNWFS[PSHFOEFWPFSUIFUEBHFMJKLTXFHFOVJUUFO[JKEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTFFOBOEFSCFMFJEIBOUFFSU Randvoorwaarden t HFCSVJL[PWFFMNPHFMJKLEF[FMGEFXFFHTDIBBM – één kraamverzorgende die de kraamperiode begeleidt en zelf beschikt PWFSFFOXFFHTDIBBM t EFXFFHTDIBMFOEJFEFLSBBNWFS[PSHFOEFOHFCSVJLFO[JKOWBOCFUSPVXCBSF LXBMJUFJU t BMMFXFFHTDIBMFO JO[JFLFOIVJTFOUIVJTTJUVBUJF XPSEFOGSFRVFOUHFJKLU Advies t EFCBCZXPSEUEJSFDUOBEFHFCPPSUFCMPPUHFXPHFO [PXFMJOIFU[JFLFOIVJT BMTJOEFUIVJTTJUVBUJF t EFCBCZXPSEUEFFFSTUFEBHFO[PXFMJOIFU[JFLFOIVJTBMTJOEFUIVJTTJUV BUJFPQEFEF FOTUFEBHCMPPUHFXPHFOPQFFOWBTUUJKETUJQ WPPSIFU CBEKF FOIFUMJFGTUNFUCFIVMQWBOEF[FMGEFXFFHTDIBBM [POPEJHWBLFS t EFXJK[FXBBSPQEFJOGPSNBUJFBBOEFNPFEFSNFUCFUSFLLJOHUPUIFUHF wicht van de baby wordt verstrekt is van groot belang: de nadruk ligt op AHSPFJFOOJFUPQABGWBMMFO t EFNPFEFSXPSEUHFBEWJTFFSEPN – een weegschaal in huis te halen indien de kraamverzorgende zelf geen XFFHTDIBBMIFFGU – gebruik te maken van het inloopspreekuur van het consultatiebureau om EFCBCZBMEBBSUFXFHFOJOEJFOIFUDPOTVMUBUJFCVSFBVHFFOJOMPPQTQSFFL uur hanteert dan dient een afspraak gemaakt te worden met de JGZ-verQMFFHLVOEJHF t EFCBCZXPSEUEBHFOQPTUQBSUVNCMPPUHFXPHFOEPPSEFKFVHEWFS pleegkundige.


SEPTEMBER 2013

82

BORSTVOEDING IN BIJZONDERE SITUATIES

9 BORSTVOEDING IN BIJZONDERE SITUATIES 9.1

SECTIO Doelstelling Extra begeleiding bij het vroeg starten en het onbeperkt geven van borstvoeding na een sectio zorgen voor een optimale melkproductie. Algemeen Het geven van borstvoeding is ook na een sectio mogelijk, maar het borstvoedingsproces kan door verschillende oorzaken belemmerd worden Belemmerende factoren Bij de moeder door t IPVEJOHTCFQFSLJOHFOUFOHFWPMHFWBOEFPQFSBUJF t MJDIBNFMJKLFDPOEJUJF t FNPUJFTFOQJKO t scheiding van moeder en baby. Bij de baby door: t HFNJTUFJOQSFOUJOHNPNFOUFOEJSFDUOBEFCFWBMMJOH t TVGIFJETMBQFSJHIFJEUFOHFWPMHFWBONFEJDJKOFOCJKEFCFWBMMJOH BMHFIFMF OBSDPTF t HFXJDIUTWFSMJFTFOCJKWPFEFONFULVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOH [VJH WFSXBSSJOH t LBOTPQTQSVXFOEBSNLSBNQFOEPPSHFCSVJLWBOBOUJCJPUJDBEPPSNPFEFS of baby. Ontslag uit het ziekenhuis kan al na enkele dagen na de operatie plaatsvinden. Omdat de baby niet volgens de normale weg geboren is kan de moeder faalgeWPFMFOTPOUXJLLFMFOBMTFS PPL QSPCMFNFONFUEFCPSTUWPFEJOH[JKO Zorgprobleem t I FUCPSTUWPFEJOHTQSPDFTJTOJFUPQUJNBBMXFHFOTCFMFNNFSFOEFGBDUPSFO ten gevolge van de operatie. Zorgacties [PSHWPPSLFOOJTNBLJOHFOBBOMFHHFOJOEFFFSTUFVSFOOBEFHFCPPSUF [PSHU WPPSPOUTQBOOJOHXBBSEPPSIFUIFDIUJOHTQSPDFTXPSEUHFTUJNVMFFSE ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZWPFEJOHTTJHOBMFO o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO o HFXJDIUTWFSMPPQ o TQSVXUFOHFWPMHFWBOFWFOUVFFMBOUJCJPUJDBHFCSVJL[JFQBSBHSBBG o EBSNLSBNQFO[JFQBSBHSBBG o [PSH JOPWFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTWPPSBEFRVBUFQJKOTUJMMJOH o SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBO WFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT


SEPTEMBER 2013

83


Algemene adviezen t H FFGFYUSBBBOEBDIUFOCFHFMFJEJOHBBOEFNPFEFSNFUCFUSFLLJOHUPUCPSTUvoeding: o WSPFHUJKEJHBBOMFHHFO o SFBHFSFOPQWPFEJOHTTJHOBMFO o XJTTFMFOWBOCPSTU o BEFRVBUFQJKOTUJMMJOH o TMBQFSJHFCBCZXFLLFO [JFQBSBHSBBG – het colostrum kan in het mondje van de baby gedruppeld worden of met een lepeltje gegeven worden. t FMLF[VJHCFIPFGUFCFWSFEJHFOBBOEFCPSTU NFUVJU[POEFSJOHWBOQSFNBUVVS – voedingshoudingen. t BEWJTFFSEFNPFEFSÏÏOWBOEFWPMHFOEFWPFEJOHTIPVEJOHFO – in een zittende houding wordt de buik van de moeder ontzien door de LOJFÑOXBUPQUFUSFLLFOFOEBOEFCFOFOUFTQSFJEFOLVTTFOTPOEFS EFLOJFIPMUFO[PSHFOWPPSFFOPOUTQBOOFOIPVEJOH – leg de baby op een kussen met de beentjes onder de arm van de moeder CBLFSIPVEJOH o MJHHFOEPQEFSVHNFUEFCBCZAHFIVSLUOBBTU[JDI o MJHHFOEPQEF[JK LVTTFOUKFJOEFSVH LVTTFOUKFUFHFOEFPQFSBUJFXPOE LVTTFOUVTTFOEFLOJFÑO EPPSIFULJOEFFOAWFSEJFQJOHIPHFSPQFFOLVTTFOUF leggen kan de tweede borst gegeven worden. Geef de moeder ook instructies IPF[JK[JDICJKIFUMJHHFOEPQEF[JKWPFEFO NFUEFCBCZPQEFCVJL o LBOPNSPMMFOPQEFBOEFSF[JK [JFUFLFOJOHUNPOEFSBBOEF[FQBSB HSBBG o [JUUFOECBCZPQEFBSN .BEPOOBIPVEJOH FWFOUVFFMEFCBCZPOEFS TUFVOENFUFFOLVTTFO [JFUFLFOJOH t TUJNVMFFSSPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG t HFFGHFFOGPQTQFFO t OFFNIZHJÑOJTDIFNBBUSFHFMFOWPPSIFUBBOMFHHFO IBOEFOXBTTFONFU XBTIBOEKF t [PSHEBUEFNPFEFSHPFENFULVTTFOTJTHFTUFVOEFOPOUTQBOOFOLBOWPFEFO t XBOOFFSEFCBCZOJFUHPFEESJOLUFOEFNFMLQSPEVDUJFPOWPMEPFOJT o TUBSUCJOOFOVVSNFULPMWFOBMTIFUBBOMFHHFOOJFUHPFEMVLULPMGEBO PPLGSFRVFOU NJOJNBBMYQFSVVS [JFIPPGETUVL – geef moeder uitleg over hoe borstcompressie toe te passen zodat de baby NBLLFMJKLFSEFDPMPTUSVNLBOESJOLFO – geef moeder instructie hoe te kolven met de hand, zodat ze de borst op een zachte manier stimuleert. Het colostrum kan in het mondje van de baby gedruppeld worden of met een lepeltje gegeven worden. Het zien WBOEFNPFEFSNFMLHFFGUEFNPFEFS[FMGWFSUSPVXFO – voed bij met moedermelk met behulp van een alternatieve voedingsmeUIPEF [JFCJKMBHF*7 – voed alleen op indicatie van de kinderarts bij met kunstmatige zuigelinHFOWPFEJOH [JFIPPGETUVL


SEPTEMBER 2013

84


t X BOOFFSEFCBCZOJFUHPFEESJOLUBBOEFCPSTUFOEFNFMLQSPEVDUJF EPPS IFULPMWFO XFMHPFEPQHBOHJT o CFTUFFEFYUSBBBOEBDIUBBOBBOMFHHFO [JFQBSBHSBBG CMJKGLPMWFOFO CJKWPFEFONFUNPFEFSNFMLUPUEFCBCZHPFEVJUEFCPSTUESJOLUEBOLPM ven en bijvoeden afbouwen. t XBOOFFSEFCBCZHPFEESJOLUFOEFNFMLQSPEVDUJFHPFEPQHBOHJT o TUPQIFULPMWFO o HFFGCPSTUWPFEJOHPQWFS[PFL [JFQBSBHSBBG t HFFGUEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSIFUCJKXPOFOWBOCPSTUWPFEJOHTCJKFFOLPN TUFOHFHFWFOEPPSCPSTUWPFEJOHTPSHBOJTBUJFT [JFQBSBHSBBG ADPOUJOVÕUFJU WBOEF[PSHSPOEPNCPSTUWPFEJOH t JOGPSNFFSEFLSBBN[PSHPWFSEFHSPFJFOCJKWPFEFONFUNPFEFSNFML t BMTFSCJKIFUBGTMVJUFOWBOEFLSBBNQFSJPEFUXJKGFMJTPWFSEFHSPFJWBOEF CBCZ[PSHEBOWPPSFFOHPFEFNPOEFMJOHTDISJGUFMJKLFPWFSESBDIUBBOEF jeugdverpleegkundige en maak een vervroegde controle afspraak op het consultatiebureau.

1

2

3

4


SEPTEMBER 2013

85


9.2

DE MEERLING Doelstelling Moeder weet hoe een meerling aangelegd moet worden. Algemeen Borstvoeding geven aan een meerling is zeker mogelijk. De drukte van de verzorging is voor veel vrouwen een grotere belasting dan de melkproductie zelf. Een goede begeleiding, vooral in het begin is heel belangrijk. De argumenten om borstvoeding te geven, tellen nu dubbel omdat onder andere: FSWBLFSTQSBLFJTPQQSFNBUVSJUFJUFOEZTNBUVSJUFJUEF[FLXFUTCBSFCBCZTIFCCFOEFCPSTUWPFEJOHFYUSBIBSEOPEJHWPPSEFPQCPVXWBOJNNVOJUFJU de sterker uitgerekte baarmoeder sneller geneest door de contracties die verPPS[BBLUXPSEFOPOEFSJOWMPFEWBOPYZUPDJOF EFLJOEFSFONJOEFSWBBL[JFL[JKO UXFFLJOEFSFOUFHFMJKLHFWPFELVOOFOXPSEFO UJKEXJOTU FONPFEFSNFMLEJSFDU beschikbaar is. Methoden van voeden: Beide baby’s tegelijk voeden t NFUCFJEFCPSTUFOUFHFMJKLWPFEFOHFFGUFFOIPHFSFQSPMBDUJOFQJFLXBBSEPPS EFNFMLQSPEVDUJFUPFOFFNU t EJUHFFGUPPLUJKEXJOTU t QFSWPFEJOHESJOLFOEFCBCZTFMLBBOFFOCPSTUIFUXJTTFMFOWBOEFCBCZT van de borst per voeding of per dag zorgt voor een gelijkmatiger stimulans FMLFCBCZESJOLUPQFFOFJHFONBOJFS WBSJBUJFWBOCPSTUJTCFUFSWPPSEF motorische ontwikkeling en werkt preventief tegen scheefgroei van het hoofdje: voeding 1 of dag 1

voeding 2 of dag 2

kind A

links

rechts

kind B

rechts

links

Eén voor één voeden – om de individuele drinkwijze van de baby’s te leren kennen, is het eenvouEJHFSPNJOIFUCFHJOEFCBCZTÏÏOWPPSÏÏOBBOUFMFHHFO – als de baby’s goed happen en rustig drinken, kan de moeder beginnen tegeMJKLFSUJKEUFWPFEFO – voeden kan onrustig verlopen doordat de tweede baby nog niet aan de beurt is. Combinatie borst/fles o MFWFSUHFFOUJKEXJOTU XFMCJKJOTDIBLFMFONBOUFM[PSH – afwisselend de baby’s een volledige borst- of flesvoeding geven of de eerste baby de hele dag de borst en de andere baby de hele dag de fles en dit afwisselen.


SEPTEMBER 2013

86


Voeden op verzoek – tijdens de kraamperiode is het aan te bevelen de baby’s op verzoek te voeEFO – rooming-in is noodzakelijk, ook in de nacht. Voeden op regelmatige tijden – na de kraamperiode kan er gekozen worden om regelmatig te voeden om de VVSPQEFEBHFOFFOOBDIUWPFEJOHHFEVSFOEFEFFFSTUFNBBOEFOXBOOFFSFFOWBOEFCBCZTFFSEFSCFIPFGUFIFFGUIJFSPQJOHBBOEPPSUFWPFEFO – na het voeden van de eerste baby kan de andere baby gewekt worden voor een voeding. Voedingshouding De moeder bepaalt zelf de voor haar prettige positie van de kinderen, bijvoorbeeld:

Rugbyhouding

Kruishouding

Rugbyhouding Als het voeden goed gaat, kan het handig zijn om twee baby’s tegelijk te laten drinken. Het voeden kost dan minder tijd. Het helpt als iemand de eerste paar keren de baby’s aanreikt. Een extra kussen of wipstoeltje naast de moeder kan IBOEJH[JKO-FHEFCBCZEJFIFUCFTUFEFCPSTUAQBLUBMTUXFFEFBBO%F[FIPV ding is geschikt voor kleine baby’s. De moeder gaat op bed of bank zitten, legt een kussen aan weerszijden van de moeder en een kussen in de lengte van de schoot en een kussen onder de knieën of laat de moeder in kleermakershouEJOH[JUUFO-FHEFCBCZT JOSVHCZIPVEJOH PQEFLVTTFOTOBBTUEFNPFEFS EF beentjes naar achteren en de hoofdjes in de handen van de moeder. Kruishouding Deze houding is geschikt voor baby’s die al goed kunnen drinken. Laat de moeder met voldoende steun in de rug in haar bed zitten en gebruik kussens onder IBBSFMMFCPHFOFOPQTDIPPU%FFFSTUFCBCZXPSEUJOEFA.BEPOOBIPVEJOH BBOHFMFHE,JFTIJFSWPPSEFSVTUJHTUFCBCZ-FHEFUXFFEFCBCZLSVJTFMJOHTPWFS het lichaampje van de eerste. De rug wordt gesteund door de armen van de moeder die de baby’s stevig tegen zich aan trekt door haar handen op de billetjes te houden.

Parallelhouding

Parallelhouding Laat de moeder met voldoende steun in haar rug zitten met kussens op schoot. %FFOFCBCZXPSEUBBOHFMFHEJOEFA.BEPOOBIPVEJOH EFUXFFEFCBCZJO rugbyhouding. De moeder steunt het ruggetje van de tweede baby met haar onderarm en het hoofdje met haar hand. De moeder gaat liggen met twee kussens onder haar hoofd en schouders. De CBCZTMJHHFOJOIBBSBSNFOFOPQIBBSCVJLNFUEFCFFOUKFTOBBSFMLBBSUPF JO FFO7WPSN

Liggend voeden

Voor elke methode geldt: zorg ervoor dat de moeder comfortabel kan zitten of liggen met voldoende steun van kussens. Een goed vormbaar voedingskussen is hierbij handig. Bij alle houdingen blijven de baby’s met het hoofdje en


SEPTEMBER 2013

87


lichaam in één lijn naar de moeder toegekeerd met hun buik tegen haar buik. Om de tepel ver genoeg in hun mondje te nemen, moeten de baby’s op de juiste hoogte liggen. Zorgprobleem t E F[XBOHFSFWSPVXJTOJFUPQEFIPPHUFWBOFTTFOUJÑMFJOGPSNBUJFPWFSCPSTUWPFEJOHHFWFOBBOFFONFFSMJOH t EFNPFEFSCFIPFGUCFHFMFJEJOHCJKIFUCPSTUWPFEJOHHFWFOBBOFFONFFSMJOHBMTCFJEFCBCZTUIVJT[JKO t EFNPFEFSCFIPFGUCFHFMFJEJOHCJKIFUCPSTUWPFEJOHHFWFOBBOFFONFFSMJOHBMTÏÏOCBCZUIVJTJTFOÏÏOCBCZPQHFOPNFOJTJOIFU[JFLFOIVJT t EFNPFEFSFOPGCBCZT[JKOUJKEFMJKLHFTDIFJEFOXBBSEPPSEFNFMLQSPductie met behulp van afkolven wordt opgebouwd. Zorgacties De kraamzorgverpleegkundige (voor de geboorte): t TQSFFLEFJOUBLFFFSEFSBGJOWFSCBOENFUEFNPHFMJKLFLBOTPQFFOWSPFH HFCPPSUF [JFIPPGETUVLAWPPSMJDIUJOHFOWPPSCFSFJEJOHUJKEFOTEF[XBOHFS TDIBQ t XJKTEF[XBOHFSFWSPVXPQCSPDIVSFTPWFSACPSTUWPFEJOHBBONFFSMJOHFO van: o 7FSFOJHJOHWBO0VEFSTWBO.FFSMJOHFO o 7FSFOJHJOH#PSTUWPFEJOH/BUVVSMJKL 7#/ o #PSTUWPFEJOHTPSHBOJTBUJF-B-FDIF-FBHVF --- WPPSUFMFGPPOOVNNFST [JFCJKMBHF7 t BEWJTFFSEFFMOBNFBBOFFONPFEFSHSPFQWBO---PG7#/ t BEWJTFFSEFBBOTUBBOEFNPFEFSPNUJKEJHUF[PSHFOWPPSFYUSBIVMQJOEF IVJTIPVEJOH CJKWPPSCFFMEEPPSIFUJOTDIBLFMFOWBONBOUFM[PSHFOPGPóDJele gezinshulp. De verpleegkundige/kraamverzorgende (na de geboorte): t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZT o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. t CJFEEFIFMQFOEFIBOECJKIFUBBOMFHHFOWBOEFCBCZT t [PSHEBUEFNPFEFSHPFEHFTUFVOEFOPOUTQBOOFO[JUPGMJHUCJKIFUWPFEFO NFUWPMEPFOEFHFCSVJLWBOLVTTFOTFOPGWPFUFOCBOL t TUJNVMFFSEFNPFEFSEFCBCZTGSFRVFOUBBOUFMFHHFO NJOJNBBMNBBMQFS VVS PPLTOBDIUTFOMFHUDMVTUFSWPFEJOHVJU t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOWFS MPTLVOEJHF IVJT BSUT t ESBBHEFHFHFWFOJOGPSNBUJFBBOEFNPFEFSFOEFPCTFSWBUJFTPWFSWBO[JFLFOIVJTOBBSLSBBN[PSHFOWBOLSBBN[PSHOBBS+(;


SEPTEMBER 2013

88


t P WFSMFHNFUEFMBDUBUJFLVOEJHFWPPSFYUSBCFHFMFJEJOHBMT o FS[PSHQSPCMFNFO[JKONFUCFUSFLLJOHUPUEFCPSTUWPFEJOH – één baby of beide baby’s gedurende meerdere voedingen niet effectief ESJOLUESJOLFO Algemene adviezen t H FFGEFLSBBNWSPVXJOGPSNBUJFPWFS o SPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG o PQCPVXWBOEFNFMLQSPEVDUJF [JFQBSBHSBBG o BGLPMWFO [JFIPPGETUVL o WPFEFOPQWFS[PFLQSJODJQFWBOAWSBBHFOBBOCPE [JFQBSBHSBBG o EFCBCZTXJTTFMFOEBBOCFJEFCPSTUFOMBUFOESJOLFO o IFUÏÏOWPPSÏÏOBBOMFHHFOWBOEFCBCZT o WPFEJOHTIPVEJOHFOFOEFQPTJUJFWBOEFCBCZT o UFQFMWFS[PSHJOH o HPFEFWPFEJOHFOWPMEPFOEFWPDIU [JFIPPGETUVL t HFFGBBOIFUFJOEFWBOLSBBNQFSJPEFBEWJF[FOUFOBBO[JFOWBO o WPMEPFOEFSVTUBEWJTFFSFWFOUVFFMIVJTIPVEFMJKLFIVMQ NBOUFM[PSH UIVJT[PSH – steun en begeleiding zoeken bij een moedergroep van LLL of VBN. t BEWJTFFSBMTÏÏOCBCZUIVJTJTFOÏÏOCBCZPQHFOPNFOJTJOIFU[JFLFOIVJT – om 1 borst aan de thuiszijnde baby te geven en de andere borst af te t LPMWFO WPPSEFCBCZJOIFU[JFLFOIVJT PNEFNFMLQSPEVDUJFFYUSBUFTUJNVMFSFO [JFIPPGETUVL o CJKEFWPMHFOEFWPFEJOHUFXJTTFMFOWBOCPSTU – de voedingstijden en bezoekmomenten op elkaar af te stemmen.

9.3

DE PREMATURE BABY Doelstelling t EFQSFNBUVVSHFCPSFOCBCZLSJKHUCPSTUWPFEJOHOBBSFYUSBCFIPFGUFFO HSPFJUWPMHFOTIFUXFOTFMJKLFQBUSPPO t EFNPFEFSXPSEUCFHFMFJECJKIFUCPSTUWPFEJOHTQSPDFTFOCJKIFUBGLPMWFO van moedermelk. Algemeen Bij prematuriteit is de baby tussen de 24e en de 37e week van de zwangerschap geboren. De te vroeg geboren baby heeft een aantal onrijpe organen, waarEPPSIJK[JKOPHOJFUWPMEPFOEFLMBBSJTWPPSIFUMFWFOCVJUFOEFCBBSNPFEFS De baby moet snel groeien en heeft onder andere nodig: extra eiwitten, lichtWFSUFFSCBSFWPFEJOH HPFEWFSUFFSCBSFWFUUFO NFUOBNFEFBDIUFSNFMLCFWBU FFOIPHFSQFSDFOUBHFWFUUFO

BOUJTUPòFOFOTUPòFOEJFEFSJKQJOHWBOPSHBOFO bevorderen. De samenstelling van de moedermelk is aangepast aan de behoeften van de baby op dat moment en bevat de benodigde extra voedingsstoffen FOBGXFFSTUPòFO EFNFMLJTUPUEFFFSTUFXFLFOOBHFCPPSUFBBOHFQBTU BBOEFQSFNBUVSJUFJU EBBSOBXPSEUIFUNBUVSFNFML


SEPTEMBER 2013

89


De baby verblijft meestal geruime tijd in het ziekenhuis. De begeleiding van borstvoeding bestaat dan uit het geven van voorlichting en instructie met betrekking tot het afkolven en extra ondersteuning bij het proces dat uiteindelijk leidt tot goed aanleggen en borstvoeden. De moeder wordt extra gestimuleerd in haar keuze voor het geven van borstvoeding. Vaak adviseert een kinderarts om in ieder geval te gaan starten met kolven. Juist een prematuur is er extra CJKHFCBBU EFNPFEFSNFMLCFTDIFSNUEFQSFNBUVVSUFHFOJOGFDUJFT JTMJDIUFS verteerbaar, waardoor prematuren minder voedingsproblemen krijgen, het ondersteunt in de groei van het lichaam en de hersenen en beschermt tegen ROP POEFSBOEFSF De prematuur mag wel een fopspeen krijgen, daar de ouders er niet altijd zijn om troost te kunnen bieden. Uit onderzoek is gebleken dat het niet voedend zuigen aan een fopspeen door een prematuur een gunstig effect heeft op de NPUJMJUFJUWBOEFEBSNFOIFUPFGFOFOWBOIFU[VJHFO)FUHFFGUHFFOUFQFM speenverwarring. Wel wordt geadviseerd de premature baby tot een leeftijd van 36 weken alleen de borst aan te bieden en daarnaast sondevoeding te geven. Wil de baby graag drinken als de moeder er niet is, geef dan tot 36 weken een cup. Hoewel het gebruik van een tepelhoedje in algemene zin wordt ontraden, geeft het de premature baby meer grip op de tepel. Een tepelhoedje kan gebruikt gaan worden als een alerte premature baby ondanks goed aanhappen toch maar steeds kleine beetjes aan de borst blijft drinken of de borst steeds loslaat Een tepelhoedje kan de intake flink doen toenemen. Vaak is het nog nodig na POUTMBHVJUIFU[JFLFOIVJTEFCPSTUWPFEJOHTGSFRVFOUJFUIVJTWFSEFSPQUFCPVwen. Het kind drinkt bij ontslag de helft van de voedingen uit de borst en de helft per fles. Dit kan ook minder of meer zijn. Afhankelijk van het kind wordt advies gegeven. In de laatste dagen voor ontslag en zo mogelijk eerder kan moeder’ inroomen’ om te kijken hoe vaak de baby een volledige voeding aan de borst kan drinken. Zolang de baby nog moedermelk per fles krijgt, is het van belang te blijven kolWFO%FGSFRVFOUJFJTBGIBOLFMJKLIPFWBBLEFCBCZVJUEFCPSTUESJOLU Te verwachten problemen met betrekking tot de borstvoeding t FSJTLBOTPQFFOUFMBBHCMPFETVJLFSHFIBMUF [JFQBSBHSBBG t IFUESJOLFOWFSHUJOTQBOOJOHFOEBBSEPPSEVSFOEFWPFEJOHFOWBBLMBOHFS EBOCJKBUFSNFLJOEFSFO EJUHFMEUPPLCJKIFUESJOLFONFUCFIVMQWBOFFO TQFFO t EFCBCZJTTMBQFSJHFOXPSEUTOFMMFSNPF QBV[FFSUWBLFSFOMBBUNBLLFMJKLMPT t FSJTNFFSLBOTPQHFFM[VDIU JDUFSVT Zorgprobleem t E FCBCZJTQSFNBUVVSHFCPSFOFOFS[JKOQSPCMFNFONFUCFUSFLLJOHUPUIFU HFWFOWBOCPSTUWPFEJOHUFWFSXBDIUFO t IFUWPFEFOPQWFS[PFLJTWFSTUPPSEEPPSOPPE[BLFMJKLF[PSH CJKWPFEJOHFO scheiding van moeder en baby.


SEPTEMBER 2013

90


Zorgacties t M FHEFCBCZ[PTOFMNPHFMJKLOBEFCFWBMMJOHBBOJOHFWBMWBOSBOEQSFNBUVSJ UFJUJTEFCBCZWFFMWSPFHFSHFCPSFO TUBSUEBO[PTOFMNPHFMJKLNFUCVJEFMFO t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o CMPFETVJLFSDVSWF o HFFM[VDIU o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOEF LJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT t TUBSUCJOOFOVVS JOEJFONPHFMJKL OBEFHFCPPSUFNFUBGLPMWFOWBOEF NPFEFSNFML t EJFOEFBGHFLPMGEFNPFEFSNFMLWJBFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEFUPF [JFCJKMBHF*7 [POPEJHWJBFFOTPOEF t WPMHEFJOTUSVDUJFTWBOEFLJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPQWPPSXBU CFUSFGUIFUCJKWPFEFO t DPOTVMUFFSFWFOUVFFMFFOMBDUBUJFLVOEJHF Algemene adviezen t H FFGEFNPFEFSJOTUSVDUJFTPWFSIFUBGLPMWFOWBONPFEFSNFML [JFIPPGETUVL – adviseer haar zo mogelijk meer te kolven dan de baby op dat moment nodig heeft. t IPVESFLFOJOHNFUPOEFSTUBBOEFSJDIUMJKOFO o CFHFMFJEEFNPFEFSCJKIFUQSPDFTWBOLBOHPFSPFFOUPUBBOMFHHFO EJU LBOXFLFOEVSFOFOHFCSVJLIJFSCJKEFAQSFNBUVSFOTDIJKG o WPPSLPNBGLPFMJOHWBOEFCBCZNBBSQBLIFULJOEPPLOJFUUFXBSNJO o [PSHEBUEFCBCZUVTTFOEFCPSTUWPFEJOHFOWPMEPFOEFSVTUIFFGU o BEWJTFFSSPPNJOHJO[PNPHFMJKL [JFQBSBHSBBG

t WPMHEFSJDIUMJKOFOWPPSEFTMBQFSJHFCBCZ [JFQBSBHSBBG t BEWJTFFSFWFOUVFFMFFOUFQFMIPFEKF NBBUBGTUFNNFOPQEFUFQFMWBOEF NPFEFS CJKBBOMFHQSPCMFNFOTUFFETMPTMBUFO [JFQBSBHSBBG t IFUHFCSVJLWBOFFOGPQTQFFOHFCSVJLLBOOPPE[BLFMJKL[JKOPNEF[VJHCFIPFGUFUFCFWSFEJHFOXBOOFFSEFCBCZTPOEFWPFEJOHLSJKHUUPFHFEJFOE t CPVXIFUHFCSVJLWBOGPQPGøFTTFOTQFFOFOUFQFMIPFEKFBGBMTIFULJOEFSBBOUPFJT t CJKPOUTMBH o WFSXJKTOBBSEFTQFDJöFLFGPMEFSTWBOEFCPSTUWPFEJOHTPSHBOJTBUJFT o ESBBH[PSHWPPSFFOEVJEFMJKLFNPOEFMJOHFTDISJGUFMJKLFPWFSESBDIUOBBS EF+(;WFSQMFFHLVOEJHF – regel een huisbezoek van de JGZ verpleegkundige.


SEPTEMBER 2013

91


STAPPENPLAN BORSTVOEDING BIJ DE PREMATUUR KOLVEN STARTEN KOLVEN AFBOUWEN

Prematurenschijf

9.4

DE DYSMATURE BABY Doelstelling De dysmatuur geboren baby kan op elk moment volledig beschikken over borstvoeding en groeit volgens het wenselijke patroon. Algemeen Bij dysmaturiteit heeft de baby een te laag geboortegewicht in verhouding met de duur van de zwangerschap. De ongeboren baby heeft gedurende langere periode onvoldoende voedingsstoffen aangeboden gekregen. De baby heeft daardoor geen reserves kunnen opbouwen voor de periode na de geboorte. %FCBCZIFFGUNFUOBNFFYUSBDBMPSJFÑOOPEJHPNEFUFLPSUFOJOUFMPQFO BDIUFSNFMLCFWBUFFOIPHFSQFSDFOUBHFWFUUFODBMPSJFÑO %FSBOEEZTNBUVSFCBCZ CMJKGUWBBLUIVJT&SOTUJHEZTNBUVSFLJOEFSFOXPSEFOWBBLUFSPCTFSWBUJF HMVDPTFDPOUSPMFT PQHFOPNFO&YUSBPCTFSWBUJFFO[PSHJTOPPE[BLFMJKL1SPGFTTJPOFMF begeleiding door een lactatiekundige kan bij voedingsproblemen wenselijk zijn.


SEPTEMBER 2013

92


Te verwachten problemen m.b.t. de borstvoeding t FSJTLBOTPQFFOUFMBBHCMPFETVJLFSHFIBMUF Zorgprobleem t E FCBCZJTEZTNBUVVSHFCPSFOFOFS[JKOQSPCMFNFONFUCFUSFLLJOHUPUEF HMVDPTFIVJTIPVEJOHCPSTUWPFEJOHUFWFSXBDIUFO t WPFEFOPQWFS[PFLLBOWFSTUPPSE[JKOEPPSOPPE[BLFMJKLF[PSHFOTDIFJEJOH van moeder en baby. Zorgacties t M FHEFCBCZ[PTOFMNPHFMJKLOBEFCFWBMMJOHBBO o CFHFMFJEEFNPFEFSCJKIFUBBOMFHHFO – start zonodig binnen 6 uur na de geboorte met afkolven. t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZBBOEFCPSTU o HFESBHWBOEFCBCZUVTTFOEFWPFEJOHFO BMFSUIFJETMBQFSJHIFJE o CMPFETVJLFSDVSWF JOEJFOHFÕOEJDFFSE WPMHFOTHMVDPTFTDIFNBWBOEFBGEFMJOH o HFFM[VDIU o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOEF LJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT t WPMHEFJOTUSVDUJFTWBOEFLJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPQ t WPFECJKNFUBGHFLPMGEFNPFEFSNFMLFO[POPEJHPQJOEJDBUJFWBOEFLJOEFS BSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTNFUFFOIZQPBMMFSHFOFLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFO WPFEJOHNFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 Algemene adviezen houd rekening met onderstaande richtlijnen: o TUJNVMFFSAIVJEPQIVJEDPOUBDU o WPPSLPNBGLPFMJOHWBOEFCBCZ o [PSHEBUEFCBCZUVTTFOEFWPFEJOHFOWPMEPFOEFSVTUIFFGU o BEWJTFFSSPPNJOHJO [JFQBSBHSBBG WPFENJOJNBBMLFFSQFSVVS CJKWPPSLFVSWBLFS FONBBLEFCBCZXBLLFS WPPSEFWPFEJOHPPLTOBDIUTUPULFFSWPFEFO LPMGOBFMLFAHFNJTUFWPFEJOHEFNPFEFSNFMLBGHFFGEFNPFEFS[POPEJHJOTUSVDUJFTPWFSIFUBGLPMWFOWBONPFEFSNFML [JFIPPGETUVL Zorgacties bij ontslag: – vermeld de eventuele voedingsproblemen en de ondernomen acties op het overdrachtsformulier naar de kraamzorg of JGZ en draag dit bij voorkeur tevens mondeling over. En een afspraak huisbezoek.


SEPTEMBER 2013

93


9.5

DE BABY VAN DE DIABETISCHE MOEDER EN ANDERE BABY’S MET EEN VERHOOGDE KANS OP HYPOGLYCAEMIE Doelstelling De verschijnselen van een laag bloedsuikergehalte bij de baby ten gevolge van diabetes bij de moeder worden tijdig onderkend en zo mogelijk voorkomen. Algemeen Diabetes Mellitus is een stofwisselingsziekte waarbij de hoeveelheid glucose in het bloed is verhoogd. Het bloedsuikergehalte wordt gereguleerd door afgifte WBOJOTVMJOF,SBBNWSPVXFONFU[XBOHFSTDIBQTEJBCFUFTEJBCFUFTLVOOFOCPSTUvoeding geven. Het geven van borstvoeding vermindert de insulinebehoefte bij de moeder tijdens de lactatieperiode. Wanneer moeders met zwangerschapdiabetes geen borstvoeding geven, hebben ze twee keer zoveel kans om later diabetes te ontwikkelen. Door het hoge bloedsuikergehalte bij de moeder maken deze baby’s kortdurend na de geboorte nog te veel insuline aan, met als gevolg: WFSIPPHEFLBOTPQFFOMBBHCMPFETVJLFSHFIBMUF IZQPHMZDBFNJF #BCZTWBO moeders met insulineafhankelijke diabetes worden na de geboorte voor observatie opgenomen op de couveuse- of kraamafdeling voor glucosecontrole. Colostrum bevat veel energie. Het is daarom van groot belang om de baby zo spoedig mogelijk na de geboorte en daarna zo vaak mogelijk, aan te leggen. Gevolgen voor moeder en kind t EFCBCZIFFGUNFFSLBOTPQPOEFSBOEFSFFFOUFMBBHCMPFETVJLFSHFIBMUF [JDIUCBBSEPPSFFOWFSIPPHEFQSJLLFMCBBSIFJEWBOEFCBCZ USJMMFOøBEEF SFO PGTVGIFJE t NPFEFSFOLJOENBLFONFFSLBOTPQTQSVXEPPSFFOWFSIPPHEHMVDPTFHF IBMUFCJKNPFEFS [JFQBSBHSBBG Zorgprobleem t E FNPFEFSIFFGU [XBOHFSTDIBQ EJBCFUFTFOEFCBCZNBBLUEFFFSTUFEBHFO OBEFHFCPPSUFLBOTPQFFOMBBHCMPFETVJLFSHFIBMUF t EFIPSNPOBMFWFSBOEFSJOHFOWBOEF[XBOHFSTDIBQFOCFWBMMJOHWFSPPS[BLFO fluctuaties in de bloedsuikerwaarden van de moeder waardoor dieet en insuMJOFHFCSVJLNPFUFOXPSEFOCJKHFTUFME t EFNPFEFSFOCBCZ[JKOHFWPFMJHFSWPPSTQSVX t EFNPFEFSJTHFWPFMJHFSWPPSNBTUJUJT t MFHEFCBCZEJSFDUOBEFHFCPPSUFBBOEJUTUJNVMFFSUEFNFMLQSPEVDUJFFO IFUFOFSHJFSJKLFDPMPTUSVN[PSHUWPPSCFUFSFCMPFETVJLFSTMFH[POPEJHCPSTU DPNQSFTTJFVJU [PEBUEFCBCZNBLLFMJKLFSDPMPTUSVNLBOESJOLFO t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZBBOEFCPSTU o HFESBHWBOEFCBCZUVTTFOEFWPFEJOHFO øBEEFSFO USJMMFO BMFSUIFJE TMBQFSJHIFJE


SEPTEMBER 2013

94


t t t

t

o C MPFETVJLFSDVSWF JOEJFOHFÕOEJDFFSE WPMHFOTHMVDPTFTDIFNBWBOEF BGEFMJOH o WFSTDIJKOTFMFOWBOTQSVX [JFQBSBHSBBG o WFSTDIJKOTFMFOWBONBTUJUJT [JFQBSBHSBBG o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOEF LJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT WPMHEFJOTUSVDUJFTWBOEFLJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPQ WPFECJKNFUBGHFLPMGEFNPFEFSNFMLFO[POPEJHPQJOEJDBUJFWBOEF LJOEFSBSUTWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTNFUFFOIZQPBMMFSHFOFLVOTUNBUJHF [VJHFMJOHFOWPFEJOHNFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JF CJKMBHF*7 QBTEJFFUFOJOTVMJOFHFCSVJLWBOEFNPFEFSBBOJOPWFSMFHNFUEJBCFUFTWFS pleegkundige en diëtiste. Extra informatie over Borstvoeding bij diabetes. Algemene adviezen

t W PFENJOJNBBMNBBMQFSVVS PPLJOEFOBDIU t WPPSLPNBGLPFMJOHWBOEFCBCZ t LPMGOBFMLFAHFNJTUFWPFEJOHBG HFFGEFNPFEFSJOTUSVDUJFTPWFSIFULPMWFO [JFIPPGETUVL t WFSNJKEPWFSWPMMFCPSTUFOUFSWPPSLPNJOHWBOWFSTUPQUFNFMLLBOBBMUKFTFO NBTUJUJT [JFQBSBSBBGFO t WPPSLPNTQSVXEPPSHPFEFIZHJÑOFFOTUBCJFMFNPFEFSMJKLFCMPFETVJLFST t JOEJFOIFUOPPE[BLFMJKLJTEBUEFCPSTUWPFEJOHHFTUPQUNPFUXPSEFOEBO dient dit heel geleidelijk te verlopen ten aanzien van dieet en insulineaanpassing.

9.6

DE BABY MET SCHISIS Doelstelling 7BOXFHFEFTQFDJöFLFWPPSEFMFOWBOCPSTUWPFEJOHWPPSEFCBCZNFUTDIJTJT POUWBOHUEFCBCZWBOBGEFHFCPPSUFVJUTMVJUFOENPFEFSNFMLJOEJFOUFDIOJTDI mogelijk dan borstvoeden. Algemeen 4DIJTJTJTFFOTQMFFUJOEFMJQ LBBLFOPGIFUWFSIFNFMUF XBBSEPPSNFUOBNF EF[VJHUFDIOJFLOJFUPQUJNBBMLBOWFSMPQFO7BOXFHFTQFDJöFLFWPPSEFMFOWBO borstvoeding voor de baby met schisis gaat de voorkeur uit naar het geven van CPSTUWPFEJOHJOEJFOEJUUFDIOJTDICJKEFCBCZ NPHFMJKLIFJEUPUWBDVàN[VJHFO mogelijk is. Wel kan altijd gekozen worden voor afgekolfde moedermelk die zonodig met een speciale speen kan worden toegediend. #JKFFOHBUJO PGBGXF[JHIFJEWBO IFUIBSEFHFIFNFMUFJTCPSTUWPFEJOHUFDI nisch voor de baby onmogelijk. Informeer de ouders hierover en voorkom hiermee teleurstelling bij de ouders. Op welke wijze er ook gevoed wordt: het kost heel veel tijd, geduld en energie van zowel de baby als de moeder.


SEPTEMBER 2013

95


Als het technisch mogelijk is, is borstvoeding de eerste keus voor de baby met TDIJTJTFOIFFGUNPFEFSNFMLWFFMTQFDJöFLFWPPSEFMFO[PBMT t NJOEFSLBOTPQJOGFDUJFT NJEEFOPPS MVDIUXFHFOBOEFSFQSPCMFNFO t CFWPSEFSUEFIFDIUJOH t NPFEFSNFMLJTFFOOBUVVSMJKLFMJDIBBNTWMPFJTUPGFOWPPSLPNUJSSJUBUJFWBOEF TMJKNWMJF[FOWBOOFVT t CFUFSFPOUXJLLFMJOHWBOHF[JDIUTFONPOETQJFSFOXBBSEPPSFFOCFUFSF TQSBBLPOUXJLLFMJOH HFMEUCJKWPFEFOBBOEFCPSTU t FYUSBCFTDIFSNJOHFOHFOF[JOHOBEFPQFSBUJF T NPFEFSNFMLIFFGUFFO BOUJTFQUJTDIFXFSLJOH t EFCPSTUJTTPFQFMFSEBOFFOTQFFOFOLBO[JDIWPFHFOOBBSEFBGXJKLJOH Te verwachten problemen met betrekking tot de borstvoeding Bij de baby: t IFUESJOLFOWFSHUJOTQBOOJOH EJUHFMEUPWFSJHFOTPPLCJKIFUESJOLFONFU CFIVMQWBOFFOTQFFO t EFCBCZLBONPFJMJKLWBDVàNWFSLSJKHFOJOEFNPOEWBOXFHFFFOPQFOWFS CJOEJOHUVTTFOEFNPOEIPMUFFOEFOFVTIPMUF t TMJLUWFFMMVDIUJO ESJOLUMVJESVDIUJHFOCPFSUWFFM t CBCZLBO[JDIWFSTMJLLFO t EFWPFEJOHFOEVSFOMBOHFSUPULXBSUJFS TOFMMFSPWFSWFSNPFJE t EFCBCZOFFNUMBOH[BNFSJOHFXJDIUUPFBMTHFWPMHWBOEFCFQFSLUFJOUBLF De moeder: t LBOTUVXJOHLSJKHFOWBOXFHFJOFòFDUJFWF[VJHUFDIOJFL t LBOHFCSFLBBOTUFVOFSWBSFOWBOEFPNHFWJOH[PSHWFSMFOFST Professionele begeleiding door een lactatiekundige is noodzakelijk. Vrijwel altijd lukt het uiteindelijk toch niet om een baby met een gehemeltespleet aan de borst te voeden zonder gehemelteplaatje. Vaak heeft alleen een kindje met een MJQTQMFFUFFOSFEFMJKLFLBOTPN[FMGBBOEFCPSTUUFHBBO.FUFFOLBBLFOPG gehemeltespleet lukt dit meestal niet, omdat er geen vacuum opgebouwd kan worden. Zorgprobleem t E FCBCZIFFGUTDIJTJTFOEFNPFEFSIFFGUCFIPFGUFBBOTQFDJöFLFCFHFMFJ ding bij het geven van borstvoeding. Zorgacties t M FHEFCBCZ[PTQPFEJHNPHFMJKLOBEFCFWBMMJOHBBO[PEBUNPFEFSFOLJOE kunnen oefenen op een soepele borst en een geschikte voedingshouding LVOOFO[PFLFO[PESBFSTUVXJOHPOUTUBBUXPSEUEJUNPFJMJKLFS t TUBSUEJSFDUNFUOBLPMWFO t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL o IFUTMJLLFO


SEPTEMBER 2013

96


o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;FOSBQQPSUFFSBBOWFSMPT LVOEJHF IVJT BSUTFOIVJTCF[PFL+(;SFHFMFO t OFFN [PTQPFEJHNPHFMJKL DPOUBDUPQNFUEFMBDUBUJFLVOEJHFFOTUFMFFO WPPSEF[FCBCZTQFDJöFL [PSHQMBOPQNFUCFUSFLLJOHUPUEFCPSTUWPFEJOH Algemene adviezen t I PVESFLFOJOHNFUPOEFSTUBBOEFSJDIUMJKOFO o [PSHEBUEFNPFEFSHPFEHFTUFVOEFOPOUTQBOOFO[JU o AWPSNEFCPSTUOBBSIFUEFGFDU [PEBUIFUCPSTUXFFGTFMEFMJQTQMFFUWVMUFO t ESVL[POPEJHEFMJQTQMFFUNFUEFXJKTWJOHFSEJDIU WBDVàNSFBMJTFSFO t IBOUFFSEFA$6AHSFFQUFSPOEFSTUFVOJOHWBOEFLBBLFOLJO [JFQBSBHSBBG o IPVEEFCBCZSFDIUPQ WFSTMJLU[JDINJOEFS FOMBBUIFNHPFECPFSFO – geef geen fopspeen. t LPMGOBFMLFAHFNJTUFWPFEJOHEFNPFEFSNFMLBG [JFIPPGETUVL t WPFE[POPEJHCJKNFUEFDBMPSJFSJKLFBDIUFSNFMLNFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOB UJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7 JODMVTJFGFFOTQFDJBMFTQFFO

9.7

DE BABY MET HET SYNDROOM VAN DOWN Doelstelling 7BOXFHFEFTQFDJöFLFWPPSEFMFOWBOCPSTUWPFEJOHWPPSEFCBCZNFUIFU4ZOdroom van Down, ontvangt de baby vanaf de geboorte bij voorkeur borstvoeding. Algemeen Syndroom van Down is een chromosoomafwijking die wordt veroorzaakt door een extra chromosoom: trisomie 21. Deze baby heeft meestal naast een grote tong ook een lagere spierspanning waardoor zoek-, hap- en zuigreflexen erg zwak zijn of ontbreken. Het Syndroom van Down gaat vaak samen met hart- en ademhalingsprobleNFO)JFSEPPSLBOEFCBCZ[XBL[VJHFO TMBQFSJH[JKOFOMBOH[BBNPOWPMEPFOde groeien. Een baby met het Syndroom van Down heeft altijd meer tijd nodig om te leren drinken. Dit geldt voor zowel borst- als flesvoeding. Soms ervaren NPFEFSTHFCSFLBBOTUFVOWBOVJUEFPNHFWJOH[PSHWFSMFOFST#PSTUWPFEJOH is juist de eerste keus voor de baby met het Syndroom van Down vanwege de TQFDJöFLFWPPSEFMFOWBOCPSTUWPFEJOH t IFUCFWPSEFSUEFIFDIUJOH t EFPOUXJLLFMJOHWBOEFNPOENPUPSJFLXPSEUHFTUJNVMFFSEFOEBBSEPPSJTFS FFOCFUFSFTQSBBLPOUXJLLFMJOH t EF[JOUVJHFOXPSEFOHFQSJLLFMEEPPSIVJEPQIVJEDPOUBDU t NPFEFSNFMLCFWBUPBUBVSJOFXBUEFIFSTFOPOUXJLLFMJOHTUJNVMFFSU t FYUSBCFTDIFSNJOHUFHFO MVDIUXFH JOGFDUJFT t QPTJUJFWFJOWMPFEPQBEFNIBMJOHFOUFNQFSBUVVS


SEPTEMBER 2013

97


Te verwachten problemen bij de baby: t EPPSMBHFTQJFSTQBOOJOHFO[XBLLF[VJHLSBDIU EPPSHSPUFUPOH EVSFOEF WPFEJOHFOMBOHFS UPULXBSUJFS t WFSTMJLLFO t EFCBCZJTTMBQFSJHFOXPSEUTOFMMFSNPF t FSJTFFOMBOH[BNFSFUPFOBNFJOIFUHFXJDIU#JKEFNPFEFS t FSJTLBOTPQTUVXJOHXFHFOTJOFòFDUJFWF[VJHUFDIOJFL Zorgprobleem t E FCBCZIFFGUIFU4ZOESPPNWBO%PXOFOEFNPFEFSIFFGUCFIPFGUFBBO TQFDJöFLFCFHFMFJEJOHCJKIFUCPSTUWPFEJOHHFWFO Zorgacties t M FHEFCBCZ[PTOFMNPHFMJKLOBEFCFWBMMJOHBBO JWNMBHFUPOVTHFFGUEF SVHCZIPVEJOHHFFGUWBBLFFOHPFEFPOEFSTUFVOJOH t TUBSUMBBHESFNQFMJHNFUOBLPMWFOBMTEFNFMLQSPEVDUJFHPFEPQHBOHLPNU LBOEFCBCZNBLLFMJKLNFFSESJOLFO t QBT[POPEJHCPSTUDPNQSFTTJFUPF t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTGSFRVFOUJFFOWPFEJOHTEVVS o BBOMFHFO[VJHUFDIOJFL MFUFSPQEBUNPOEHPFEPQFOHBBUFOEBUEF UPOHPWFSEFPOEFSLBBLMJHUFWFOUVFFMEFLJOPNMBBHIFMQFO o IFUTMJLLFO o FòFDUJWJUFJUWBOIFUESJOLFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZ o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPO – gewichtsverloop. t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBOWFS MPTLVOEJHF IVJT BSUTFOSFHFMCF[PFL+(; t OFFNDPOUBDUPQNFUEFMBDUBUJFLVOEJHFBMTEFCBCZOJFUJOTUBBUJTFòFDUJFG aan de borst te drinken. Algemene adviezen: t I PVESFLFOJOHNFUPOEFSTUBBOEFSJDIUMJKOFO – zorg dat de moeder goed gesteund zit en begeleid de moeder bij het aanleggen. Zorgacties t W PFENJOJNBBMYQFSVVSFONBBLEFCBCZXBLLFSWPPSEFWPFEJOH PPL TOBDIUT t MBBUEFWPFEJOHOJFUMBOHFSEBONJOVUFOEVSFO t MBBUEFNPFEFSPPHDPOUBDUIPVEFONFUEFCBCZFOUFHFOIFNQSBUFOFO TUJNVMFSFO t WPFEJOHTIPVEJOH[JUUFOEJTBBOCFWPMFOPNHFNBLLFMJKLFSUFLVOOFOTUJNV MFSFO t HFFGHFFOGPQPGøFTTFOTQFFO


SEPTEMBER 2013

98


t B MTGSFRVFOUCJKWPFEFOOPPE[BLFMJKLCMJKLUEBOEFNPFEFSNFMLBGLPMWFOFO NFUCFIVMQWBOFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEFUPFEJFOFO [JFIPPGETUVL FOCJKMBHF*7 t WFSUFMEFNPFEFSEBUIFUHFEVMEFOUJKELPTUEFCBCZEFKVJTUFUFDIOJFLFO aan te leren.

9.8

DE ALLERGISCHE BABY Doelstelling EFCBCZNFU FFOWFSIPPHESJTJDPPQ BMMFSHJFLSJKHUHFEVSFOEFNJOJNBBMFFO IBM÷BBSCPSTUWPFEJOH EFWFSTDIJKOTFMFOWBOWPFETFMPWFSHFWPFMJHIFJEBMMFSHJFXPSEFO UJKEJH PO derkend. Algemeen Allergie is een afweerreactie op een lichaamsvreemde stof. Een nog onrijpe EVOOF EBSNMBBUCFQBBMEFTUPòFO NFFTUBMFJXJUUFO EPPS XBBSFFOPWFSHF voeligheid voor kan worden opgebouwd. Moedermelk bevat stoffen die de rijping van het immuunsysteem en de darmfunctie bevorderen. Ook bevat moedermelk minder lichaamsvreemde stoffen dan kunstmatige zuigelingenvoeding. De kans op het ontstaan van allergie wordt door moedermelk verminderd of de reactie verloopt minder heftig. De meeste baby’s met voedselallergie hebben eerste graad bloedverwanten met nog bestaande of vroeger doorgemaakte allergie. Het risico dat een baby een allergie ontwikkelt, neemt toe met het aantal allergische personen in het gezin. Symptomen van mogelijke allergie t EBSNLSBNQFOLPMJFLFO t QMPUTFMJOHCFHJOOFOEFOMBOHFQFSJPEFOWBOPOUSPPTUCBBSIVJMFO t PWFSNBUJHTQVHFO t CMPFEFSJHFEJBSSFFPGPCTUJQBUJF t POSVTUCJKEFCBCZ t FD[FFN t HSPFJWFSUSBHJOH t WPFETFMXFJHFSJOH t SBTQFOEFBEFNIBMJOH t BMMFSHJTDIFDPOKVODUJWJUJTFOOFVTWFSLPVEIFJE Allergie voor voedingsmiddelen De allergie kan bestaan voor onder andere: t LPFNFMLFOBOEFSF[VJWFMQSPEVDUFO t TPKB t FJ t OPUFO QJOEBT t vis, schaal- en schelpdieren. )FULBOCFMBOHSJKL[JKOEBUVJUHF[PDIUXPSEUWPPSXFML F WPFEJOHTNJEEFM FO


SEPTEMBER 2013

99


EFCBCZPWFSHFWPFMJHJT1SPGFTTJPOFMFCFHFMFJEJOHEPPSEFIVJTBSUTLJOEFSBSUT en diëtist is noodzakelijk. Bij baby’s met een verhoogd risico op allergie is het raadzaam: t PNHFEVSFOEFNJOJNBBMFFOIBM÷BBSFYDMVTJFGCPSTUWPFEJOHNPFEFSNFMLUF HFWFO t )FUJTPOEVJEFMJKLXBUIFUCFTUFNPNFOUJTPNNFUJOUSPEVDUJFWBOCJKWPFding te staten. De WHO hanteert 6 maanden, echter de JGZ Richtlijn Voedselovergevoeligheid 4-6 maanden. Maatwerk lijkt noodzakelijk. Naast de aterme leeftijd van de baby kan best ook naar de motoriek en ontwikkeling, risico allergie worden gekeken om samen met de ouders het optimale moment voor introductie van vaste voeding te bepalen. t PN XBOOFFSWFSWBOHJOHWBOCPSTUWPFEJOHPGIFUHFWFOWBO NFML CJKWPFding toch noodzakelijk is, hypoallergene kunstmatige zuigelingen voeding te HFWFOPQCBTJTWBOFFOQBSUJFFMFJXJUIZESPMZTBBU t PNOJFUUFSPLFOJOEFSVJNUFOXBBSEFCBCZWFSUPFGU t %FNPFEFSLBOFFOHF[POEFIPPHXBBSEJHFWPFEJOHHFCSVJLFO[POEFS beperkingen. Er is geen reden om de moeder een dieet te adviseren. Zorgprobleem t EFCBCZWFSUPPOUWFSTDIJKOTFMFOEJFNPHFMJKLLVOOFOXJK[FOPQBMMFSHJF Zorgacties Kraamzorg t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o WPFEJOHTQBUSPPOWBOEFNPFEFSJOSFMBUJFUPUIFUHFESBHWBOEFCBCZ o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZUJKEFOTEFWPFEJOHFO o HFESBHFOVJUFSMJKLWBOEFCBCZOBEFWPFEJOHFO o VSJOFQSPEVDUJFFOPOUMBTUJOHTQBUSPPOFWFOUVFFMWFFMTQVHFO – gewichtsverloop. t SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBO+(;EPTTJFSFOSBQQPSUFFSBBO WFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT Jeugdgezondheidszorg t DPOTVMUBUJFCVSFBVBSUTFO XJKLWFSQMFFHLVOEJHFO+(;FOEJÑUJTUFOIBOEFMFO PWFSFFOLPNTUJHEF A-BOEFMJKLF4UBOEBBSE7PFETFMBMMFSHJFCJK;VJHFMJOHFO XXXWPFEJOHTDFOUSVNOM t EFIVJTBSUTLJOEFSBSUTCFQBBMUIFUCFMFJEJO[BLFUPFQBTTJOHWBONFEJDBNFO teuze therapie. Algemene adviezen t B EWJTFFSUEFNPFEFSPNNJOJNBBMNBBOEFOCPSTUWPFEJOHUFHFWFO XBBSWBOOJFUFYDMVTJFG t BEWJTFFSEFPVEFSTFOBOEFSFIVJTHFOPUFOPNOJFUUFSPLFOJOEFSVJNUFO XBBSEFCBCZWFSUPFGU t BMTEFCBCZEBSNLSBNQFOLPMJFLQJKONBBHQJKOIFFGU[JFQBSBHSBBG


SEPTEMBER 2013

100


9.9

PERINATALE STERFTE Doelstelling Het proces van de melkvorming dat op gang is gekomen, moet worden gestopt omdat de baby is overleden en waarbij de kraamvrouw zo weinig mogelijk hinder ondervindt. Algemeen Na de geboorte van de placenta komt het natuurlijke proces van de melkvorNJOHPQHBOH PPLBMJTEFCBCZWPPS UJKEFOTPG WMBL OBEFHFCPPSUFPWFSMF den. De vorming van moedermelk herinnert de moeder pijnlijk aan de baby en laat haar de leegte heel bewust en heel lichamelijk voelen. Goede begeleiding en ondersteuning door de zorgverleners is van groot belang. Als de baby na enkele dagen overlijdt kan het borstvoedingsproces al zo ver op gang zijn, dat de kans op stuwing groter is. Het duurt enkele dagen voordat de aanmaak van NFMLWFSNJOEFSUTUPQU NB. Vochtbeperking heeft geen effect op het verminderen van de aanmaak van NFMLFOPGTUVXJOH Zorgprobleem t EFTUVXJOHEJFPOUTUBBUNPFU[PTOFMNPHFMJKLXPSEFOHFTUPQU Of de moeder wordt als zij dit wil begeleid bij kolven en doneren van haar melk in de afbouwperiode. Zorgacties t E FBSUTTDISJKGUEFTHFXFOTU%PTUJOFYWPPS t ESBBH[PSHWPPS[PSHWVMEJHFPCTFSWBUJFFOSBQQPSUBHFMFUPQ o TUVXJOH – ontstekingsverschijnselen. SFHJTUSFFSEFCFWJOEJOHFOJOIFU[PSHQMBOFOBBOEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT HFFGJOPWFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT[POPEJHQJKOTUJMMJOH HFFGJOPWFSMFHNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT[POPEJHMBDUBUJFSFNNFS Algemene adviezen t H FFGEFLSBBNWSPVXJOGPSNBUJFPWFSFOPWFSMFHNFUIBBSIPFEFNFMLBBO maak geblokkeerd kan worden: – draag stevige, niet knellende BH. o CJKWFSTDIJKOTFMFOWBOTUVXJOH [JFQBSBHSBBG o NBTTFFSEFCPSTUFOPOEFSEFXBSNFEPVDIF o WFSNJOEFSFWFOUVFFMNFUFFOIBOELPMGEFTQBOOJOH o ESBBH[PPHLPNQSFTTFOJOWFSCBOENFUNFMLMFLLFO o MFUPQMJDIBBNTUFNQFSBUVVSJOWFSCBOENFUWFSTUPQUFNFMLLBOBBMUKFT NBTUJUJT [JFQBSBHSBBGFO – Mogelijkheid om afgekolfde melk te doneren aan de melkbank als moeder dit aangeeft.


SEPTEMBER 2013

101


9.10

BORSTVOEDING TIJDENS DE RAMADAN De Ramadan, de Islamitische vastenmaand, duurt 30 dagen en is verplicht voor alle moslims. 7BTUFOIFFGUJOIFU"SBCJTDIEFCFUFLFOJTWBOA[JDIPOUIPVEFOWBO)FUWBTUFO begint bij het aanbreken van de dageraad en eindigt met het ondergaan van de zon. Vasten en borstvoeding geven kunnen samengaan. Het dagritme verschuift naar de avonden, eventueel ook van de baby. De baby krijgt dan vooral ’s ochtends en ’s avonds de grote hoeveelheid vocht, drinkt ’s nachts wat vaker tot in de ochtend. De moeder kan ook overdag geXPPOCPSTUWPFEJOHHFWFO EFCBCZIPFGUOJFUUFWBTUFO Adviezen: t HPFEF[FMG[PSH TMB[POPEJHFFOEBHWBTUFOPWFSEJFMBUFSNBLLFMJKLFSJOUF halen is t CJKEVJ[FMJHIFJEXÏMESJOLFO t MFUHPFEPQEFQMBTFOQPFQMVJFSTWBOEFCBCZ t FYUSBXFHFOUVTTFOEPPS7FFMNPFEFSTXJMMFOHSBBHIBMWFSXFHFFWFOXFHFO op het JGZ- inloopspreekuur. In het algemeen groeien deze baby’s prima. Als een vrouw borstvoeding geeft is zij niet verplicht te vasten. Wanneer zij vreest dat het vasten haar gezondheid of die van haar baby kan schaden, dan is zij vrijgesteld van het vasten. Zij kan, indien de moeder dit wil, de dagen die zij gemist heeft voor de volgende Ramadan inhalen. Mocht het nu zo zijn dat de moeder in die volgende peSJPEFOPHTUFFETCPSTUWPFEJOHHFFGU WBOFFOWPMHFOELJOEKFPGWBOIFU[FMGEF LJOEEF,PSBOCFWFFMUKBBSCPSTUWPFEJOHBBO

EBOIPFGU[JKEJFEBHFOOJFUJO te halen. Zij betaalt dan voor iedere dag die zij gemist heeft de armen.


SEPTEMBER 2013

102

BORSTVOEDING OP LANGERE TERMIJN

10 BORSTVOEDING OP LANGERE TERMIJN Stap 5 in de JGZ: ‘Aan vrouwen wordt uitgelegd dat het kind tot de leeftijd van ongeveer zes maanden over het algemeen geen andere voeding nodig heeft dan moedermelk en dat de borstvoeding, gecombineerd met andere voedingsmiddelen, daarna kan doorgaan zolang moeder en kind dit wensen’. De WHO adviseert minimaal 2 jaar. Het immuunsysteem is dan voor grootste deel volgroeid ontwikkeld.(RIVM) Stap 6 in de JGZ: ‘Aan vrouwen wordt voorlichting gegeven over de mogelijkheid het geven van borstvoeding te combineren met werk of studie buitenshuis’. Doelstelling t EFCFHFMFJEJOHWBOEFWPFEFOEFNPFEFSJTHFHBSBOEFFSE[PEBUEFCPSTU voeding tot minimaal 6 maanden gecontinueerd kan worden en daarna [PMBOHBMTNPFEFSFOLJOEXJMMFO t EFWPFEFOEFNPFEFSIFFGUWPPSMJDIUJOHPOUWBOHFOPWFSEFNPHFMJKLIFJEEF borstvoeding te combineren met haar baan of studie en wordt hiertoe gestiNVMFFSE t EFWPFEFOEFNPFEFSPOUWBOHUBEFRVBUFWPPSMJDIUJOHFOCFHFMFJEJOHCJKIFU PQMPTTFOWBOQSPCMFNFOFOWSBHFOEJFPQMBOHFSFUFSNJKOLVOOFOPOUTUBBO t EFWPFEFOEFNPFEFSIFFGUWPPSMJDIUJOHPOUWBOHFOPWFSIFUBGLPMWFOFO CFXBSFOWBONPFEFSNFML [JFIPPGETUVL t EFWPFEFOEFNPFEFSIFFGUWPPSMJDIUJOHPOUWBOHFOPWFSEFDPOUJOVÕUFJUWBO EF[PSHSPOEPNCPSTUWPFEJOH [JFIPPGETUVL

10.1

GROEI EN ONTWIKKELING VAN DE BORSTGEVOEDE BABY Borstgevoede kinderen volgen een iets andere groeicurve dan kinderen die kunstmatige zuigelingenvoeding krijgen. De huidige groeicurven zijn niet gebaseerd op uitsluitend borstgevoede kinderen en kunnen daarom een enigszins vertekend beeld geven. Na het aanvankelijke afvallen in de eerste dagen zijn de meeste baby’s na 10 tot 14 dagen weer terug op hun geboortegewicht. In de eerste twee maanden is er sprake van een hoger dan gemiddeld gewicht, gevolgd door een lager dan gemiddeld gewicht gedurende de rest van het eerste levensjaar in vergelijking met de “standaard groeicurven”. Een afvlakking rond de leeftijd van 4 maanden is zeker niet ongewoon voor een baby die borstvoeding krijgt. De normale groei van een borstgevoede baby is: t NFUXFLFOPQIFUHFCPPSUFHFXJDIU t NFUNBBOEFOJTIFUHFXJDIUWFSEVCCFME t NFUKBBSJTIFUHFXJDIUWFSESJFEVCCFME Het blijkt dat kinderen die kunstmatige zuigelingenvoeding krijgen op de leeftijd van 12 maanden 600 tot 650 gram zwaarder zijn dan borst gevoede kindeSFO SJTJDPCFHJOPOUXJLLFMJOHWBOPWFSHFXJDIU 0PLIFUHFXJDIUOBBSMFOHUF


SEPTEMBER 2013

103


is groter bij kunstvoeding. Ondanks een lagere energie- en eiwitopname blijken borstgevoede kinderen goed te groeien, een normale of vlottere ontwikkeling te hebben en minder last te hebben van infectieziekten. Minder snelle groei is dus meestal geen aanwijzing dat er sprake van ondervoeding zou zijn. Naast groei zijn factoren als ontlasting, urineproductie en conditie van het kind uitstekende graadmeters voor een goed voedingsverloop. Zorgprobleem t E FNPFEFSJTPO[FLFSEPPSEBUEFHSPFJMJKOWBOIBBSLJOEBGXJKLUWBOEFHF IBOUFFSEFHSPFJDVSWF t EFNPFEFSJTOJFUCFLFOENFUIFUGFJUEBUEFCBCZUPUEFMFFGUJKEWBOPOHF veer 6 maanden over het algemeen geen andere voeding nodig heeft dan moedermelk en dat de borstvoeding, gecombineerd met andere voedingsmiddelen, daarna kan doorgaan zolang moeder en kind dat wensen. Zorgacties t P CTFSWFFSLJOEFOWSBBHOBBSHFESBHWPFEJOHTWFSMPPQPOUMBTUJOHTQBUSPPO VSJOFQSPEVDUJF t HFFGBEWJFTPQCBTJTWBOCFWJOEJOHFO SFLFOJOHIPVEFOENFUIFUOPSNBMF HSPFJQBUSPPOWBOCPSTUHFWPFEFLJOEFSFO t JOGPSNFFSNPFEFSPWFSIFUOPSNBMFHSPFJQBUSPPOWBOCPSTUHFWPFEFLJOEFSFO

Normale veranderingen in borstvoeding rond 3 maanden Rond de leeftijd van 3 maanden treden bij het geven van borstvoeding een aantal normale veranderingen op. Het gaat dan om: t 4OFMMFSFWPFEJOHFO t e borst korter drinken dan de 2e t 0OSVTUJHFSESJOLFO PNXJMMFOLJKLFO t ;BDIUFCPSTUFOWPPSEFWPFEJOH t T/BDIUTXFFSXBLLFSXPSEFOWPPSWPFEJOHPGUSPPTUCJKCBCZTEJFEPPSTMJFQFO t %BSNLSBNQFO[JKOHFTUPQU Zorgprobleem: t % FNPFEFSXPSEUJOUFSQSFUFFSUEFOPSNBMFWFSBOEFSJOHFOBMTTJHOBBMWBOUF weinig melk en gaat onnodig bijvoeden. Zorgacties: t * OGPSNBUJFHFWFOPWFSEF[FOPSNBMFWFSBOEFSJOHFO t CFHFMFJEFOWBOEFNPFEFSCJKIFUWJOEFOWBOFFOWPFEJOHTIPVEJOHWPPSFFO HSPUFSFCBCZ[POEFSLVTTFOT WBOVJUEFTDIPPU[PEBUEFCBCZFWFOPNLBO kijken bijvoorbeeld. t OBDIUWPFEJOHFOUPFMJDIUFOBMTFSWFFMHFCFVSUJOIFUMFWFOWBOFFOLJOE[JKO de nachten vaak onrustig. Als een baby goed groeit is bijvoeden met kunstvoeEJOHPGAWFSTUFSLFOWBONFMLNFUCJKWPPSCFFMESJKTUFCMPFNWPPSEFOBDIUOJFU nodig. Voor een slaapprobleem wordt dan voeding als oplossing gekozen.


SEPTEMBER 2013

104


t B DIUFSMJHHFOEF BBOMFH QSPCMFNFOVJUTMVJUFOXBOOFFSPPLTQSBLFJTWBO klachten als pijn of ontstekingen. t [POPEJHWFSXJK[FOOBBSMBDUBUJFLVOEJHFBMTPOSVTUPGQJKOBBOIPVEFO t WFSXJK[FOOBBS---FO7#/BMTNPFEFSMBOHFSXJMWPFEFOEBOJOIBBSTPDJBMF PNHFWJOHHFCSVJLFMJKL[JKLBOEBBSEFTUFVOWJOEFOWBOBOEFSFNPFEFST

10.2

BORSTVOEDING EN WERK OF STUDIE BUITENSHUIS Algemeen Rechten en plichten van de moeder die borstvoeding wil combineren met haar werk of studie zijn verankerd in artikel 4.3.8 Voedingsrecht uit Arbeidstijdenwet FOJOEF"SCPXFUWBO4BNFOHFWBUIFFGUEFWSPVXFMJKLFXFSLOF mer een aantal rechten en plichten wanneer zij weer aan het werk moet terwijl zij borstvoeding geeft: t [JKIFFGUEFQMJDIUPNEFXFSLHFWFSPQEFIPPHUFUFTUFMMFOWBOIFUGFJUEBU[JK CPSTUWPFEJOHHFFGU t [JKIFFGUPQHSPOEWBOEFBSCFJETUJKEFOXFUSFDIUPQEPPSCFUBBMEFUJKEPNUF kolven of te voeden gedurende de eerste negen levensmaanden van de baby en op grond van de arbeidstijdenwet en arbobesluit recht op een geschikte BGUFTMVJUFO CFTMPUFOSVJNUFPNUFHFCSVJLFOWPPSLPMWFOPGWPFEFO t IFUSFDIUPNUFLPMWFOPGUFWPFEFOJTNBYJNBBMFFOLXBSUWBOEFBSCFJETUJKE t [JKIFFGUSFDIUPQJOGPSNBUJFPWFSIFUFòFDUEBUEFTUPòFOXBBS[JKNFFXFSLU op het kind kan hebben. zij hoeft in principe niet te werken met stoffen die IFULJOEWJBEFWPFEJOHLVOOFOTDIBEFO t XJM[JKCMJKWFOLPMWFOBMTIBBSLJOEPVEFSJTEBOOFHFONBBOEFO LBOEBUNBBS EBONPFU[FEJUJOFJHFOUJKEEPFO t WPPSVJUHFCSFJEFJOGPSNBUJFBJ[XBOHFSTDIBQFOBSCFJE 4EVVJUHFWFST %FO)BBHUXFFEFIFS[JFOFESVL JTCO PGBSUJLFM voedingsrecht uit de arbeidstijdenwet, 2007 te vinden op www.arboportaal.nl en www.rijksoverheid.nl t %BBSOBBTULBOFSPVEFSTDIBQTWFSMPGPQHFOPNFOXPSEFO%JUIPVEUJOEBU een ouder gedurende een half jaar halftijds kan gaan werken. Ouderschapsverlof kan in de eerste vier jaren na de geboorte van een kind worden opgenomen. De praktische mogelijkheden voor het combineren van borstvoeding en werk of studie Afhankelijk van de aard van het werk, de werktijden, de afstand tussen werk en kind en de faciliteiten op het werk zijn er de volgende mogelijkheden: t EFCBCZHBBUNFFOBBSIFUXFSLFOEFNPFEFSWPFEU[FMG CJKWPPSCFFMEJOEF CFESJKGTDSÒDIF t EFCBCZXPSEUCJKEFNPFEFSHFCSBDIUWPPSEFWPFEJOHFOPGEFNPFEFSHBBU OBBSIVJTPNUFWPFEFO t EFNPFEFSLPMGUBGPQIFUXFSLFOMBBUEFCBCZUIVJTNPFEFSNFMLHFWFOPQ WSJKFEBHFOXPSEUWPMMFEJHCPSTUWPFEJOHHFHFWFO t EFNPFEFSCPVXUEFCPSTUWPFEJOH[PWFSBGEBU[FBMMFFOOPHWPFEUPQUJKEFO EBU[FUIVJTJT t EFNPFEFSCFHJOUMBUFSUFXFSLFOFOIPVEUFFSEFSPQ [PEBU[JKUIVJTLBOWPFEFO


SEPTEMBER 2013

105


Voorbereiding op werkhervatting in combinatie met borstvoeding Zowel afkolven als uit een fles drinken moet geleerd worden. Het is verstandig om hiermee tijdig te oefenen. Voor het leren drinken uit de fles kan het best gewacht worden tot de borstvoeding zowel voor de moeder als voor de baby gemakkelijk verloopt. Dit is vaak het geval na 4 tot 6 weken na de geboorte. Eerder beginOFOLBO[VJHWFSXBSSJOH UPU PQMFWFSFO MBOHFSXBDIUFOLBOCFUFLFOFO dat de baby geen raad weet met de speen of resoluut weigert uit de fles te drinken. Het is aan te raden om vanaf die leeftijd dagelijks 5-20cc met de zuigfles te oefenen, om er zeker van te zijn dat de baby de fles accepteert. In het geval dat de moeder besluit om de borstvoeding geheel of gedeeltelijk af te bouwen en te vervangen door kunstmatige zuigelingenvoeding, is het verstandig om hiermee eveneens tijdig te beginnen. Dit geeft haar de gelegenheid om te observeren hoe haar baby reageert op de speen en kunstmatige zuigelingenvoeding zodat zij zonodig een andere soort of een ander merk kan uitproberen of terug kan HBBOOBBSCPSTUWPFEJOH [JFQBSBHSBBG Wanneer kolven Als vuistregel geldt dat wanneer mogelijk gekolfd wordt op tijden dat de baby anders zou drinken. De meeste moeders kolven in de pauze maar in de Wet is dit niet opgenomen en is dus feitelijk niet nodig. Inpassen in werkdag van de moeder is echter zeker mogelijk. De regel is dat een moeder een kwart van haar XFSLUJKELBONBHCFTUFEFOBBOIFULPMWFOWPFEFO;JFWFSEFSIPPGETUVL afkolven en bewaren van moedermelk. Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUCFLFOENFUEFNPHFMJKLIFEFOIFUHFWFOWBOCPSTUWPF EJOHUFDPNCJOFSFONFUXFSLPGTUVEJFCVJUFOTIVJT t EFNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFWBOIBBSSFDIUFOPNCPSTUWPFEJOHUFDPNCJ OFSFONFUXFSLTUVEJF t EFNPFEFSXFFUOJFUXFMLFWPPSCFSFJEJOHFO[JKIJFSWPPSNPFUUSFòFO Zorgacties t J OGPSNFFSEFNPFEFSUJKEJHPWFSIFUWPFEJOHTSFDIU t [PSHWPPSFFOTUJNVMFSFOEFFOPOEFSTUFVOFOEFIPVEJOHUFOBBO[JFOWBO haar wens om borstvoeding te blijven geven en bespreek de mogelijkheden EJFCJKIBBSTJUVBUJFQBTTFO t HFFGUJKEFOTIFU[VJHFMJOHFOIVJTCF[PFLFOPQIFUDPOTVMUBUJFCVSFBVWPPS MJDIUJOHPWFSEFOPPE[BBLWBOIFUPFGFOFONFUøFTFOLPMG t WFSXJKTEFNPFEFS[POPEJHOBBSEFUIVJT[PSHXJOLFMPGMBDUBUJFLVOEJHFWPPS informatie over de juiste kolfapparatuur. Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUJOTUBBUPNBGUFLPMWFOPQIBBSXFSLNBBSXJMUPDI[PWFFM mogelijk borstvoeding blijven geven.


SEPTEMBER 2013

106


Zorgacties t E FNPFEFSLBOHFCSVJLNBLFOWBOIBBSSFDIUPQWPFEFOPGLPMWFOJOFFO kwart van haar werktijd door, in overleg met haar werkgever, haar werkdag FFSEFSMBUFS UFTUBSUFOFOPGFFSEFSUFCFÑJOEJHFO t EFNPFEFSMBBUUJKEFOTIBBSBGXF[JHIFJELVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOH HFWFO t JOGPSNFFSEFNPFEFSEBUEFNFMLQSPEVDUJFBGLBOOFNFO[FLBOEJUSJTJDP verkleinen door vaker voeden buiten werktijden. Zorgprobleem de baby weigert de fles te accepteren. Zorgacties t C FTQSFFLPGFSTQSBLFJTWBOIFUXFJHFSFOWBOEFøFTTFOTQFFOPGWBOEF LVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFO WPFEJOHJOEFøFT t PFGFOHFFOESVLVJUPQEFCBCZ QSPCFFSIFUCJKFFOBOEFSFWPFEJOHPQOJFVX t HFFGEFøFTOJFUWMBLOBFFOWPFEJOHPGCJKFSHFIPOHFS t HFFGEFWPFEJOHBMTEFCBCZOFUXBLLFSXPSEU t MBBUJFNBOEBOEFSTEFøFTHFWFO t HFFGEFøFTJOFFOBOEFSFIPVEJOHEBOEFWPFEJOHTIPVEJOH CJKWPPSCFFME NFUIFUSVHHFUKFUFHFOEFHFOFEJFEFWPFEJOHHFFGUBBO t TUPQEFTQFFOOJFUEJSFDUJOEFNPOE NBBSTUSFFMFFSTUEFMJQKFTNFUEF TQFFOFOMBBUIFULJOEAIBQQFOOBBSEFTQFFO t MFHFFOLMFEJOHTUVLNFUEFHFVSWBOEFNPFEFSCJKEFCBCZUJKEFOTIFUESJOken t WFSXBSNEFTQFFO PGHFFGCJKEPPSLPNFOEFUBOEFOKVJTUFFOLPVEFTQFFO t HFFGEFøFTMPQFOE t HFFGEFWPFEJOHPQFFOBMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF [JFCJKMBHF*7

10.3

BEGINNEN MET VASTE VOEDING Algemeen Louter voedingskundig gezien is het niet nodig om een baby die goed groeit bijvoeding te geven voordat het zes maanden oud is. Veel vroeger starten is bij borstgevoede kinderen niet wenselijk: de beschermende werking van moedermelk is optimaal wanneer niets anders wordt bijgegeven. Daarnaast berust de productie van moedermelk op een systeem van vraag en aanbod. Door vroege bijvoeding te introduceren, kan bij sommige moeders de borstvoeding onnodig snel teruglopen. Het tempo waarin elke baby zich ontwikkelt, is zeer verschillend. Het is daarom van belang dat het proces van invoeren van bijvoeding natuurlijk en in alle rust verloopt zonder opdringen. Op geleide van individuele groei, rijping, motorische ontwikkeling en de behoeften van de baby kan de introductie van de bijvoeding wat betreft moment van introductie, aard, consistentie en hoeveelheid


SEPTEMBER 2013

107


worden bepaald. Wanneer bijvoeding vóór de leeftijd van zes maanden wordt geïntroduceerd, dient dit te worden gezien als hulpmiddel om de mondmotoriek te oefenen. De voedingswaarde speelt nauwelijks een rol. Ontwikkeling van de mondmotoriek en de spraak Tijdens het eerste levensjaar maakt de baby een overstap van zuigen naar happen en kauwen. Aanvankelijk zuigt de baby reflexmatig. Deze mondreflexen worden tijdens het eerste levensjaar grotendeels vervangen door gerichte, willekeurige mondbewegingen. Hierdoor is de baby in staat te leren happen van een lepel en te leren drinken uit een beker. Als baby’s niet bijtijds overstappen PQIBQQFOFOACFLFSESJOLFOwCMJKGUIFUQSJNJUJFWF[VJHFOTMJLQBUSPPOJOTUBOE Dit is hinderlijk bij de verdere ontwikkeling van spraak, ademhaling en mondmotoriek. Op de leeftijd van 4 tot 7 maanden staat een baby het meest open voor de acceptatie van nieuwe smaken en voor het opdoen van nieuwe leerervaringen met de mondmotoriek. Het is daarom van belang om deze leeftijdsfase als leerperiode te benutten zonder de borstvoeding nadelig te beïnvloeden. Zodra een baby voorwerpen met de mond gaat aftasten, beschikt het over voldoende willekeurige motoriek om van een lepel te leren happen. Hierna kan het binnen twee weken goed van een lepel happen. %FPOUXJLLFMJOHWBOEFNPOEMJQNPUPSJFLWFSPPS[BBLUPPLWFSBOEFSJOHFOJO EFTQSBBLPOUXJLLFMJOH7BOUXFFUPUWJFSNBBOEFOWPDBMJTFFSUEFCBCZ PQFO LMBOLFOLMJOLFST

WBOBGWJFSÉWJKGNBBOEFOCFHJOUIFUCSBCCFMFOXBBSCJKWPPSBM EFMJQQFOHFCSVJLUXPSEFO)FUMFSFOESJOLFOVJUFFOPQFOCFLFS NPHFMJKL WBOBGEFMFFGUJKEWBO[FTNBBOEFO ESBBHUCJKBBOFFOHPFEFPOUXJLLFMJOHWBO de mondmotoriek. Vanaf de leeftijd van ongeveer zeven maanden gaan baby’s op voorwerpen kluiven en bijten. Ze zijn dan toe aan kauwen en klaar voor experimenteren met grover voedsel, bijvoorbeeld een korst brood. Wordt er te lang gewacht met de introductie van kauwbare voeding dan is het veel moeilijker om het kauwen goed aan te leren. Bij prematuur geboren kinderen moet gecorrigeerd worden voor de vroeggeboorte in verband met de noodzakelijke neurologische rijping. De introductie van verschillende voedingsmiddelen Het aanbieden van verschillende voedingsmiddelen kan het best geleidelijk aan gebeuren. Men begint met kleine hoeveelheden per dag en een nieuw voedingsmiddel wordt pas na enkele dagen geïntroduceerd. Op deze manier kan de baby aan het andere eten wennen en kan gemakkelijk geconstateerd worden of de baby de voeding goed verdraagt. In de meeste gevallen zal een voedende moeder haar baby eerst even aanleggen voordat ze hem laat experimenteren met een hapje vaste voeding. Als dit eenmaal goed geaccepteerd wordt, zal zij eerst de vaste voeding en vervolgens de borstvoeding als toetje aan kunnen bieden.


SEPTEMBER 2013

108


Aandachtspunten t NPFEFSNFMLJTUFWFSLJF[FOCPWFOPQWPMHNFMLFO SJKTUFCMPFN QBQWBOXFHF EFCFTDIFSNFOEFTUPòFOEJFJONPFEFSNFMLBBOXF[JH[JKO t CPSTUHFWPFEFCBCZTCMJKLFOHFNBLLFMJKLFSBBOOJFVXFTNBLFOUFXFOOFOFO WFSUPOFONJOEFSFFUQSPCMFNFOEJULPNUNPHFMJKLWPPSUVJUIFUHFHFWFOEBU de smaak en geur van de borstvoeding worden beïnvloed door wat de moeder eet. Hierdoor went de baby automatisch aan variatie in de smaak van zijn voeding. Zorgprobleem t EFNPFEFSXJMWSPFHTUBSUFONFUIFUHFWFOWBOWBTUFWPFEJOH Zorgacties t C FTQSFFLPQIFUDPOTVMUBUJFCVSFBVEFSFEFOWPPSIFUWSPFHTUBSUFONFU WBTUFWPFEJOH t PCTFSWFFSEFPOUXJLLFMJOHWBOEFCBCZJTEF[FBMBBOWBTUFWPFEJOHUPF #FTQSFFLEJUNFUEFNPFEFS t JOGPSNFFSEFNPFEFSPWFSEFNFFSXBBSEFWBOVJUTMVJUFOECPSTUWPFEJOHFO het mogelijke effect van verminderde melkproductie bij een vroege start.

10.4

HET AFBOUWEN VAN BORSTVOEDING Algemeen Met de introductie van vaste voeding zal de productie van borstvoeding geleidelijk afnemen. Er is dan sprake van een langzame en natuurlijke manier van afbouwen. Het afbouwen kan ook vóór de zesde maand plaatsvinden. Het is belangrijk dat de moeder dit doet op basis van een positieve beslissing en niet vanwege te grote problemen met of rond het voeden. Uitgangspunt is dat de NPFEFS NFUEFCBCZ IFUCFTUFLBOCFQBMFOXBOOFFS[FEFCPSTUWPFEJOHXJM beëindigen. Een ondersteunende houding van de zorgverlener is hierbij van groot belang. Geleidelijk afbouwen Bij voorkeur gebeurt het afbouwen zo geleidelijk mogelijk om problemen bij EFNPFEFS [PBMTCPSTUPOUTUFLJOH UFWPPSLPNFOFOPNEFCBCZBBOEFWFSBO derde voeding en voedingsmethode te laten wennen. De moeder mindert één voeding tegelijk, liefst op een tijd dat ze wat minder melk lijkt te hebben. Na een aanpassingsperiode van enkele dagen tot een kleine week kan opnieuw een borstvoeding vervangen worden. Een evenwichtige spreiding over het etmaal is gewenst. Vaak kiest een moeder ervoor om de ochtend- en avond- of nachtvoedingen als laatste af te bouwen. Sommige vrouwen kiezen ervoor om een combinatie van borsten kunstmatige zuigelingenvoeding te geven. Het is echter niet te voorspellen hoe deze aanpak in de praktijk zal werken. Dit hangt onder andere af van de leeftijd van de baby, het aantal overgebleven borstvoedingen, de mate van acceptatie van de twee voedingsmethodes door de baby en de melkproductie van de moeder.


SEPTEMBER 2013

109


$PODMVTJFUBW3JDIUMJKOWPPSNOETUBSUFONFUWBTUWPFETFM,FOOJTDFOUSVN Borstvoeding verwerpt de nieuwe richtlijn en blijft moeders adviseren hun kind zes maanden exclusief borstvoeding te geven om dan na die zes maanden geleidelijk gevarieerde bijvoeding te introduceren, op een manier waarbij borstvoeding behouden blijft. Zie.www.borstvoeding.com en Goed Gevoed 1-2013. Naast de onduidelijkheid welke bescherming vervroegd beginnen met vast voedsel gaat bieden t.b.v. coeliakie, lactose intolerantie en voedseladditieven, zijn andere punten van belang: t 7FSIPPHEFLBOTPQWFSTOFMEFWFSNJOEFSJOHDRTUPQQFOWBOEFCPSTUWPFding, astma, overgewicht, diabetes, maagdarminfecties e.a. infecties, eetproblemen als de baby nog niet aan vast voedsel toe is. OC 6JUPOEFS[PFLJTHFCMFLFOEBUIFUOJFUOBMFWFOWBOFFOPGNFFSEFSFTUBQQFOIFUQFSDFOUBHFWBOCPSTUWPFEJOHBDIUFSVJUEPFUHBBO [JF(PFE(FWPFE PGXFUFOTDIBQ;PSHWPPS#PSTUWPFEJOH Abrupt afbouwen Abrupt moeten stoppen met de borstvoeding is maar zelden nodig. Aanleiding hiertoe kan zijn: t JO[FME[BNFHFWBMMFOFSOTUJHF[JFLUFWBOIFULJOE HBMBDUPTFNJF

t EFCBCZPWFSMJKEU t FSOTUJHF[JFLUFWBOEFNPFEFSPGNFEJDBUJFEJFOJFUTBNFOHBBUNFUCPSTU voeding. Het is een situatie waarin individuele begeleiding nodig is. Wanneer op onvrijwillige basis moet worden afgebouwd spelen naast de praktische problemen ook emoties een belangrijke rol. Zorgprobleem t EFNPFEFSNPFUIBBSCPSTUWPFEJOHBCSVQUCFÑJOEJHFO Zorgacties t B GCPVXWBOXFHFNFEJDBUJFWBOEFNPFEFSHBOBPGFSHFLFLFOJTOBBSBDDFQUBCFMFBMUFSOBUJFWFOEJFXÏMTBNFOHBBONFUCPSTUWPFEJOH t FSLBOTQSBLF[JKOWBOTUVXJOHFOANFMLLPPSUTHFEVSFOEFFFOEBHPGUPU FFOXBSNCBEPGEPVDIFLBOWFSMJDIUJOHHFWFO t SBBEEFNPFEFSBBOPNUFLPMWFOJOBGOFNFOEFGSFRVFOUJFFOJOUFOTJUFJU [PEBUEFCPSTUFOOJFUUFHFTQBOOFOCMJKWFO t MBBUEFNPFEFSCFEBDIU[JKOPQWFSTDIJKOTFMFOWBOCPSTUPOUTUFLJOHSBBEFFO TUFWJHF OJFULOFMMFOEFCIBBO PPLTOBDIUT t JOPWFSMFHNFUEFBSUTLBOFFOMBDUBUJFSFNNFSWPPSHFTDISFWFOXPSEFO%JU kan betekenen dat het afbouwen van de borstvoeding onomkeerbaar is: TPNNJHFNJEEFMFOPOEFSESVLLFOEFMBDUBUJFWPMMFEJH t BEWJTFFSEFNPFEFSPNWFFMMJDIBBNTDPOUBDUUFIFCCFONFUEFCBCZPPLEF CBCZNPFUQMPUTLMBQTBGXFOOFOWBOEFCPSTU t JOEFFFSTUFNBBOEFOOBEFCFWBMMJOHJTIFUQSPMBDUJOFHFIBMUFWBOEFNPFEFS OPHWFSIPPHEQSPMBDUJOFJTWBOJOWMPFEPQEFHFWPFMTCFMFWJOHFFOTOFMMF daling kan bij de moeder leiden tot gevoelens van depressiviteit.


SEPTEMBER 2013

110


10.5

TANDJES Algemeen Als de baby tandjes krijgt, hoeft dat geen reden te zijn om te stoppen met borstvoeding geven. Hoewel het doorbreken van de tanden wel vaak samengaat met de beginnende behoefte aan ander voedsel dan melk, blijft moedermelk nog steeds een belangrijk bestanddeel van het menu. Bij sommige moeders bestaat de angst voor bijten: baby’s met doorkomende tanden willen graag overal op bijten. Tijdens het drinken ligt de tong van de baby over zijn onderkaak, tussen zijn ondertanden en de borst. Baby’s bijten niet als ze actief drinken. Als ze dat wel doen, is het aan het begin van een voeding voor het toeschieten van de melk, of aan het einde van een voeding, als er niet veel melk meer komt. Zorgprobleem t B MTFFOCBCZUBOEKFTLSJKHU LBO[JKOUBOEWMFFTPQ[XFMMFOFOQJKOHBBOEPFO waardoor hij anders gaat drinken, of tijdens de voedingen op de tepel gaat kauwen om de pijn te verzachten. Zorgacties Geef de volgende adviezen: t PNCJKUFOUFWPPSLPNFO BEWJTFFSKFEFNPFEFSXBSNUFFOPOUTQBOOJOH [PEBUEFNFMLTOFMUPFTDIJFU t HFFGEFCBCZLPSUWPPSEFWPFEJOHFFOCJKUSJOHPGFFOLPSTUCSPPE CJKFFO HSPUFSFCBCZ EFCBCZLBOEBBSPQCJKUFO IFUUBOEWMFFTWPFMUNJOEFSHFÕSSJ UFFSEBBO t MBBUEFWPFEJOHFOOJFUUFMBOHEVSFOMBBUNPFEFSEFCBCZWBOEFCPSTUOFNFOBMTIFUOBVXFMJKLTNFFSTMJLU t BMTEFCBCZUPDICJKU MBBUNPFEFSEBOFFOWJOHFSUVTTFOEFLBBLKFTMFHHFO PNIFUWBDVàNUFWFSCSFLFOEPPSEFTDISJLWBONPFEFS[BMEFCBCZPPL TDISJLLFO[PMFFSUEFCBCZEBUCJKUFOOJFUEFCFEPFMJOHJT&FOFOLFMFLFFS vormt de reactie van moeder een aanleiding tot acuut weigeren van de borst [JFQBSBHSBBG t FFOBOEFSFSFBDUJFCJKCJKUFOLBO[JKOMBBUNPFEFSIFULJOEEJSFDUOBBSEF borst duwen, zodat het kind geen lucht meer krijgt door de neus: het zal direct loslaten. Zorgprobleem t FSJTBOHTUWPPSUBOEDBSJÑTEPPSIFUHFWFOWBOCPSTUWPFEJOH Zorgacties Geef de ouders de volgende informatie t CPSTUWPFEJOHLPNUEJSFDUBDIUFSJOEFNPOE EBUMFJEUBVUPNBUJTDIUPUFFO slikreflex: de melk komt veel minder in de buurt van de tanden dan bij flesWPFEJOHBOHTUWPPSDBSJÑTJTEVTOJFUUFSFDIU


SEPTEMBER 2013

111


10.6

SEKSUALITEIT EN ZWANGERSCHAP Seksualiteit De seksuele relatie tussen partners na de geboorte van een baby kan veranderen. Ook het feit dat de vrouw borstvoeding geeft, kan daarin een rol spelen: minder of op den duur meer behoefte aan seksueel contact, gevoelige borsten, etc... Het voeden zelf is voor sommige vrouwen ook een prikkelende ervaring. Bij voeden en vrijen speelt oxytocine een belangrijke rol. Nieuwe ouders hebben nieuwe verantwoordelijkheden, hebben minder tijd en privacy, zijn vermoeid, etc.. Als een vrouw borstvoeding geeft, kan haar vagina droog zijn door het lage PFTUSPHFFOHFIBMUF IFUHFCSVJLWBOFFODSÒNFLBOIFMQFO #PSTUFOLVOOFO TQPOUBBOHBBOMFLLFOCJKTFLTVFMFPQXJOEJOH BEWJFTFFSTUWPFEFO "MEF[F aspecten kunnen een rol spelen bij de seksualiteit. Zwangerschap De lactatie heeft een duidelijk effect op de vruchtbaarheid van de vrouw, zeker in de eerste maanden en als zij uitsluitend borstvoeding geeft, ook nachtvoeding geeft en niet menstrueert. Zodra een vrouw zich realiseert dat ze opnieuw in verwachting is, hoeft ze niet onmiddellijk te stoppen met borstvoeding geven. Haar lichaam kan onder normale omstandigheden voorzien in de energiebehoefte voor de groeiende vrucht en ook voor de melkproductie. Zorgprobleem t E F[PHFOEFFOUFHFMJKL[XBOHFSFWSPVXJTPO[FLFSPG[FEFOJFVXF[XBOHFS schap met borstvoeding kan combineren. Zorgacties t S FTQFDUFFSEFLFV[FWBOEFNPFEFS FFOOJFVXF[XBOHFSTDIBQLBOFFOSF EFO[JKOWPPSEFNPFEFSPNUFTUPQQFONFUCPSTUWPFEJOHPN[PFFOAQBV[F UFIPVEFOFOPG[JDICFUFSUFLVOOFOSJDIUFOPQIFUWPMHFOEFLJOE t JOGPSNFFSIBBSPWFSEFWPMHFOEF[BLFO o EF[XBOHFSTDIBQMJKEUOJFUPOEFSIFU[PHFO – moedermelk blijft volwaardig, de zwangerschapshormonen in de borstWPFEJOH[JKOOJFUTDIBEFMJKLWPPSEFESJOLFOEFCBCZ – de borsten en tepels zijn gevoelig gedurende de gehele zwangerschap, TPNTQJKOMJKLPOEFSJOWMPFEWBOEF[XBOHFSTDIBQTIPSNPOFO o EFNFMLQSPEVDUJFLBOJOIFUCFHJOWBOEF[XBOHFSTDIBQUJKEFMJKLBGOFNFO o EFNFMLWFSBOEFSUWBOTNBBLWPPSTPNNJHFCBCZTJTEJUFFOSFEFOPNUF TUPQQFONFUEFCPSTUWPFEJOH o MFUPQWPMEPFOEFSVTU HF[POEFWPFEJOHFO NPSFMF TUFVOWBOVJUEFPN geving.


SEPTEMBER 2013

112


10.7

TANDEMVOEDEN Tandemvoeden Bij tandemvoeden wordt er borstvoeding gegeven aan 2 kinderen van verschillende leeftijd. Meestal gaat het om een peuter die nog aan de borst drinkt en een nieuwe baby. De samenstelling van de voeding is gericht op de nieuwe baby. Ongeveer vanaf de 36e week van de zwangerschap verandert de samenstelling van de moedermelk. Na de bevalling wordt er weer colostrum geproduceerd. Het is belangrijk dat de pasgeborene als eerste drinkt en voldoende achtermelk krijgt. De moeder kan weer stuwing voelen. De omgeving en ook sommige zorgverleners kunnen negatief staan ten opzichte van tandemvoeden. Twijfels of vragen worden daardoor wellicht minder geuit. Zorgprobleem t E FNPFEFSJTOJFUPQEFIPPHUFWBOEFNPHFMJKLIFJEWBOUBOEFNWPFEFO t EFNPFEFSEVSGUIBBSWSBHFOEBBSPWFSOJFUUFTUFMMFO Zorgacties t J OGPSNFFSNPFEFSPWFSEFNPHFMJKLIFJEWBOUBOEFNWPFEFO t BEWJTFFSIFUKPOHTUFLJOEFFSTUUFMBUFOESJOLFO EFDPMPTUSVNJTWPPSEFCBCZ WBOHSPPUCFMBOH t EFQFVUFSLBOEVOOFSFFOGSFRVFOUFSPOUMBTUJOHLSJKHFOEPPSIFUDPMPTUSVN t EFQFVUFSLBOFWFOUVFMFTUVXJOHIFMQFOXFHESJOLFO t NPFEJHEFNPFEFSBBOPNWPMEPFOEFSVTUUFOFNFOFOUFESJOLFOOBBSCF IPFGUFMBBUIBBSBBOHFCPEFOIVMQBBOOFNFO t WPPSNPSFMFPOEFSTUFVOJOHLBOEFNPFEFSEPPSWFSXF[FOXPSEFOOBBS borstvoedingsorganisaties, die ook groepen hebben voor moeders die lanHFSFUJKEWPFEFO t


SEPTEMBER 2013

113

#034570&%*/(&/-&&'45*+-

11 BORSTVOEDING EN LEEFSTIJL Doelstelling De moeder heeft informatie ontvangen over: t EFWPFEJOHWBOEF[PHFOEFNPFEFS t EFJOWMPFEWBOIFUHFCSVJLWBOCFQBBMEFHFOPUNJEEFMFO BMDPIPM DBGFÕOF SPLFO PQIFUHFWFOWBOCPSTUWPFEJOH t EFJOWMPFEWBONJMJFVWFSPOUSFJOJHFOEFTUPòFOJONPFEFSNFML Voeding Hoewel de samenstelling van de voeding geen invloed heeft op de kwaliteit van de melk, is een goede voeding wel noodzakelijk voor het welbevinden van de moeder. Het gebruiken van een volwaardige voeding is vooral in het belang voor de gezondheid van de moeder zelf, met name op de langere termijn. Enkele aandachtspunten zijn: t WPMXBBSEJHFWPFEJOHCFTUBBUVJUIFUEBHFMJKLTFUFOVJUEFWPMHFOEFQSPEVDU groepen: o CSPPE CSVJOCSPPEWPMLPSFOCSPPE

HSBBOQSPEVDUFO BBSEBQQFMFO SJKTU EFFHXBSFOFOQFVMWSVDIUFO o HSPFOUFOFOGSVJU – melk, melkproducten, kaas, vlees, vleeswaren, kip, ei, plantaardige eiwitQSPEVDUFO – margarine, halvarine, boter of olie. t EF[PHFOEFNPFEFSIFFGUJOOPSNBMFPNTUBOEJHIFEFOEBHFMJKLTOPEJH o FYUSBDBMPSJFÑO POHFWFFSDBMPSJFÑOFYUSB ;JKHFFGUPPLPOHFWFFS 500 calorieën weg o WPDIUJOOBNFEFNPFEFSLBOEFLMFVSWBOEFVSJOFPCTFSWFSFOUFSDPOUSP MFPG[JKWPMEPFOEFWPDIUHFCSVJLU FYUSBWFFMESJOLFOIFFGUHFFOJOWMPFE PQEFNFMLQSPEVDUJF t EFWFHFUBSJTDIF WFHBOJTUJTDIF NBDSPCJPUJTDIFWPFEFOEFNPFEFS – Diëten die geen dierlijk eiwit bevatten, kunnen leiden tot een tekort van vitaminen B12 bij de moeder en de baby. Als de moeder geen zuivelproducten gebruikt, kan een calciumtekort ontstaan. Een overleg met een diëtiste is gewenst. De moeder kan in principe alle voedingsmiddelen eten die zij in de zwangerschap ook gewend was te eten. De hoeveelheid is gelijk aan die zij gewend was te eten in de laatste maanden van de zwangerschap. Meer informatie over gezonde voeding is te verkrijgen bij het Voedingscentrum JO%FO)BBHUFMXFCTJUFXXXWPFEJOHTDFOUSVNOM Alcohol t BMDPIPMXPSEUIFFMTOFMPQHFOPNFOJONPFEFSNFMLFOCFSFJLUDPODFOUSBUJFT HFMJKLBBOEJFJOIFUCMPFEWBOEFNPFEFS t EFHSPPUTUFDPODFOUSBUJFJOEFNFMLUSFFEUPQUVTTFOUPUNJOVUFOOBEBU EFBMDPIPMJTHFDPOTVNFFSEIFUEVVSUHFNJEEFMEUPUVVSWPPSEBUIFU BMDPIPMQFSDFOUBHFWBOHMBTJTVJUHFTDIFJEFO t IFUQSPMBDUJOFHFIBMUFTUJKHUNJOEFS [PEBUFSNJOEFSNPFEFSNFMLXPSEUBBO HFNBBLU


SEPTEMBER 2013

114

#034570&%*/(&/-&&'45*+-

t E FPYZUPDJOFSFøFYXPSEUHFCMPLLFFSE[PEBUEFNFMLOJFUPGNJOEFSLBOUPF TDIJFUFO EFCBCZESJOLUNJOEFSNFMLHFEVSFOEFVVSOBEBUEFNPFEFS UPUHMB[FOBMDPIPMIFFGUHFDPOTVNFFSE t IFUOPSNBMFTMBBQXBBLQBUSPPOWBOEFCBCZLBOXPSEFOWFSTUPPSEBMTEF moeder borstvoeding geeft, 1 uur nadat ze 1,5 tot 2 glazen alcoholhoudende ESBOLIFFGUHFDPOTVNFFSE t EFCBCZPOUXJLLFMU[JDITMFDIUFSCJKPWFSNBUJHBMDPIPMHFCSVJLEPPSEFNPFEFS De gezondheidsraad adviseert in 2013 bij borstvoeding geen alcohol te gebruiken en bij een eventueel glas de baby pas na drie uur aan te leggen. Cafeïne %FIPFWFFMIFJEDBGFÕOFWBONBYJNBBMNM LPóF DPMB UIFF QFSEBH[BMWPPS de lacterende moeder en de baby geen probleem opleveren. Bij meer consumptie kan de baby onrustig worden en zal minder slapen. Roken Roken is schadelijk voor zowel moeder als kind. De meeste schade van roken wordt de baby niet via de moedermelk toegebracht maar via de rook in de lucht BFSPHFFOFòFDU .PFEFSNFMLHFFGUPPLBBOCBCZTWBOSPLFOEFNPFEFSTNFFS voordeel dan nadeel. Daarom worden ook rokende moeders aangeraden om borstvoeding te geven. De nadelen zijn echter: t OJDPUJOFFOBOEFSFTDIBEFMJKLFTUPòFOVJUUBCBL LPNFOWJBEFCPSTUWPFEJOH CJKIFULJOEUFSFDIU t EFNFMLBBONBBLCJKSPLFOEFWSPVXFOJTCFEVJEFOENJOEFSFOEFUPFTDIJFUSFøFYXPSEUFSOBEFMJHEPPSCFÕOWMPFE t SPLFOJOEFOBCJKIFJEWBOEFCBCZWFSHSPPUEFLBOTPQXJFHFOEPPE BFSP HFFOFòFDU t FYUSFFNWFFMIVJMFOFOLPMJFLQJKOLPNUWPPSCJKCBCZTWBOSPLFOEFNPFEFST BFSPHFFOFòFDU t EFNPFEFSNFMLHBBUOBBSSPPLTNBLFOEFCBCZLBOFSNJTTFMJKLWBOXPSEFO De halfwaardetijd van nicotine is 95 minuten: als de moeder wil roken, kan zij dat het beste doen onmiddellijk na het geven van een borstvoeding, maar nooit JOEF[FMGEFSVJNUFBMTXBBSEFCBCZWFSCMJKGU Milieuverontreinigende stoffen in moedermelk In het moederlijk vetweefsel zijn milieuverontreinigende stoffen opgeslagen die via de voeding zijn ingenomen, onder andere Pcb’s en dioxines. Zij vormen geen reden om het geven van borstvoeding te beperken. Onderzoek heeft aangetoond dat de aanwezigheid van milieuverontreinigende stoffen in moedermelk geen nadelige invloed heeft op de ontwikkeling van het kind. Als de moeder wil afvallen, komen de schadelijke stoffen vrij. Aanbevolen wordt niet UFTUSFOHUFMJKOFO NBYJNBBMLHNBBOE PNIFUWSJKLPNFOWBOEF[FTUPòFO niet onnodig hoog te laten zijn. Medicatie en borstvoeding Er zijn niet veel medicamenten die niet gebruikt mogen worden door borstvoedende moeders. Soms moet wel rekening gehouden worden met het tijdstip


SEPTEMBER 2013

115

#034570&%*/(&/-&&'45*+-

van innemen in relatie tot het tijdstip van borstvoeden. Bijsluiters van medicamenten raden vaak onterecht het geven van borstvoeding af. Beter is het om de boeken te laten raadplegen speciaal gericht op medicamenten en moedermelk CJKWPPSCFFMEA.FEJDBUJPOTBOE.PUIFST.JML QSPG%S5IPNBT8)BMF 0G EFNFEJDJKOMJKTUUFSBBEQMFHFOPQIUUQXXXCPSTUWPFEJOHDPNQSPCMFNFO NFEJDJKOFOOMPGHFCSVJLUFNBLFOWBOIFU5FSBUPMPHJF*OGPSNBUJF4FSWJDF van Lareb www.lareb.nl Medicatie bij borstvoeding. Zorgprobleem De moeder is niet op de hoogte van informatie over: t EFWPFEJOHWBOEF[PHFOEFNPFEFS t EFJOWMPFEWBOIFUHFCSVJLWBOCFQBBMEFHFOPUNJEEFMFO BMDPIPM DBGFÕOF SPLFO PQIFUHFWFOWBOCPSTUWPFEJOH t EFJOWMPFEWBONJMJFVWFSPOUSFJOJHFOEFTUPòFOJONPFEFSNFML t de invloed van medicamenten in moedermelk. Zorgacties t H FFGEFNPFEFSEFWPMHFOEFJOGPSNBUJFPWFSWPFEJOHJOSFMBUJFUPUCPSTU voeding: o FFUEBHFMJKLTHFWBSJFFSEVJUBMMFWJFSEFQSPEVDUHSPFQFO o BEWJTFFSUFESJOLFOOBBSCFIPFGUF – adviseer de vegetarische, veganistische, macrobiotische moeder een bezoek aan de diëtiste. Algemene adviezen t H FCSVJLWBOBMDPIPMJTOJFUBBOUFSBEFOHFFGPQWFS[PFLCPWFOTUBBOEF JOGPSNBUJFPWFSBMDPIPM t OJFUSPLFOHFFGPQWFS[PFLCPWFOTUBBOEFJOGPSNBUJFPWFSSPLFO t HFFGEFNPFEFSPQWFS[PFLCPWFOTUBBOEFJOGPSNBUJFPWFSNJMJFVWFSPOUSFJOJ HFOEFTUPòFOJONPFEFSNFML t [PXFMWPPSOJDPUJOFBMTWPPSBOEFSFWFSPOUSFJOJHFOEFTUPòFOHFMEUEBUEF nadelen voor het geven van moedermelk absoluut overschaduwd worden EPPSEFWPPSEFMFO t CJKNFEJDJKOFOHFCSVJLEPPSEFNPFEFSXPSEUIFUCPSTUWPFEJOHTCFMFJEBGHF stemd op adviezen die afkomstig zijn uit literatuur over medicamenten en NPFEFSNFML[POPEJHXPSEUEFCFIBOEFMFOEBSUTJOLFOOJTHFCSBDIUWBO EF[FMJUFSBUVVS CJKWPPSCFFMEA.FEJDBUJPOTBOE.PUIFST.JML QSPG%S 5IPNBT8)BMFFOXXXMBSFCOM(FOFFTNJEEFMFOCJKCPSTUWPFEJOH


SEPTEMBER 2013

116

BORSTVOEDING EN ANTICONCEPTIE

12 BORSTVOEDING EN ANTICONCEPTIE Doelstelling De moeder heeft op verzoek informatie ontvangen over de mogelijkheden van anticonceptie en de eventuele invloed ervan op de borstvoeding. Algemeen Het kan zijn dat de vrouw en haar partner dit onderwerp in een vertrouwelijk gesprek aan de orde stellen. Daarom is het goed om hierover een aantal feiten te kennen. Baseer je informatie op wetenschappelijke gegevens. Verwijs zonodig door naar andere deskundigen op dit gebied. Ouders zullen zelf een weloverwogen keuze moeten maken.

ANTICONCEPTIE METHODEN Anticonceptie door borstvoeding (Lactatie Amenorroe Methode) Deze methode heeft geen invloed op de borstvoeding. Deze manier van anticonceptie is gebaseerd op de gegevens dat bij een zogende vrouw in de eerste zes maanden post partum, de eerste cyclus anovulatoir is. Dit betekent dat er geen eicel tot ontwikkeling komt. De effectiviteit van deze methode is sterk afhankelijk van de volgende voorwaarden: t EFCBCZJTKPOHFSEBONBBOEFO t EFCBCZLSJKHUOJFUTBOEFSTEBONPFEFSNFML t EFCBCZXPSEUPQWFS[PFLHFWPFE NJOJNBBMLFFSQFSFUNBBMXBBSCJKIFU tijdsverloop tussen twee voedingen ’s nachts niet meer bedraagt dan ± 6 uur, PWFSEBHNBYJNBBMVVS t EFNPFEFSNFOTUSVFFSUOJFU PPLHFFOTQPUUJOH Onder deze voorwaarden is de methode in de eerste 4 maanden betrouwbaarEFSEBOIFUTQJSBBM LBOTPQFFO[XBOHFSTDIBQJOEFFFSTUFNBBOEFO /BÉNBBOEFOJTEFNFUIPEFNJOEFSCFUSPVXCBBSHFCMFLFO NBBS[FFS sterk afhankelijk van het naleven van de juiste regels. Volgens veel gegevens is de kans op ovulatie en conceptie toegenomen en wordt een aanvullende methode geadviseerd. Wanneer na meer dan 8 weken post partum vaginaal bloedverlies optreedt gelijkend op een menstruatie, is de kans op het daarna optreden van een ovulatie toegenomen en moet eveneens een aanvullende methode van anticonceptie worden gebruikt. Let op! Het geven van borstvoeding is géén garantie dat een zwangerschap niet zal optreden! Mechanische middelen Deze middelen hebben geen invloed op de borstvoeding. Het gaat om midEFMFOBMTDPOEPPN QFTTBSJVN TQJSBBMFOTUFSJMJTBUJF WFSHFFUCJKEJUMBBUTUFOJFU EBUOBSDPTFFO[JFLFOIVJTPQOBNFXFMJOWMPFEIFCCFOPQCPSTUWPFEJOH Orale anticonceptie Hormonale anticonceptiva kunnen een negatieve invloed hebben op de melk-


SEPTEMBER 2013

117

BORSTVOEDING EN ANTICONCEPTIE

productie. Met name de oestrogenen in de combinatiepreparaten kunnen remmend werken op de melkproductie. Zorgvuldige gewichtscontrole is dan ook van belang. Ook kan de smaak van de borstvoeding beïnvloed worden waardoor de baby de borst plotseling weigert. Met het gebruik van oestrogenen bevattende anticonceptiemiddelen kan het best gewacht worden totdat de baby minstens zes maanden oud is en ook ander voedsel eet. Orale anticonceptiemiddelen die alleen progesteron bevatten zoals de minipil FOEFQSJLQJMIFCCFOHFFOOFHBUJFWFFòFDUFOPQEFCPSTUWPFEJOH,MFJOFIPF veelheden ervan komen in de moedermelk terecht waardoor een geringe verandering van samenstelling en melkproductie kan optreden. In het algemeen wordt aangeraden om pas na 6-8 weken post partum te beginnen met hormonale anticonceptie. Voeden bij teruggekeerde vruchtbaarheid De hormonale veranderingen tijdens de cyclus kunnen vlak voor de menstruatie zorgen voor gespannen of gevoelige borsten. De melk kan iets teruglopen of mogelijk anders smaken, waardoor het kan lijken of de baby plotseling genoeg heeft van de borstvoeding. Het kind drinkt niet goed of weigert de borst tijdens de menstruatie. Ook kan de melkproductie tijdelijk minder worden, maar na enkele dagen smaakt de melk weer normaal en kan de baby de borst weer accepteren. Zorgprobleem t E FNPFEFSIFFGUUFLFOOFOHFHFWFOJOGPSNBUJFUFXJMMFOPOUWBOHFOPWFS CPSTUWPFEJOHHFWFOFOBOUJDPODFQUJF WSVDIUCBBSIFJE Zorgacties t H FFGEFNPFEFSJOGPSNBUJFPWFSEFCPWFOTUBBOEFGFJUFO t WFSXJKTCJKWSBHFO[POPEJHEPPSOBBSFFOWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTMBDUBUJF kundige t HBSFTQFDUWPMPNNFUEFWJTJFWBOEFPVEFSTPQEJUPOEFSXFSQ


SEPTEMBER 2013

118

BIJLAGE I

BIJLAGE I WANNEER TIJDELIJK GEEN BORSTVOEDING Er zijn enkele indicaties om het geven van borstvoeding tijdelijk te onderbreken. De beslissing om het geven van borstvoeding tijdelijk te onderbreken XPSEUBMUJKEHFOPNFOEPPSEFWFSMPTLVOEJHFPG IVJT BSUT Enkele relevante indicaties zijn: Betreft de moeder Herpes simplex PQEFUFQFMUFQFMIPG

t . FMEIFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUT t 8BOOFFSFSEJSFDUDPOUBDUNPHFMJKLJTUVTTFOEFCBCZFOIFUIFSQFTWJSVT [PBMTCJKIFSQFTPQEFUFQFMUFQFMIPG NBHEFNPFEFSUJKEFMJKL geen borstvoeding geven uit die borst. De afgekolfde moedermelk uit die borst wordt weggegooid totdat alle wondjes zijn ingedroogd. #JKIFSQFTPQBOEFSFQMBBUTFOPQIFUMJDIBBN CJKWPPSCFFMEEFLPPSUTMJQ NPFUFYUSBIZHJÑOFOBHFTUSFFGEXPSEFO%JUHFMEUPPLWPPSIFSpes simplex bij andere gezinsleden: volg de instructies van de verlosLVOEJHF IVJT BSUTPQ t 4UFMNFUEFWFSMPTLVOEJHF IVJT BSUTPGMBDUBUJFLVOEJHFFFO[PSHQMBO op aangepast aan de situatie van de moeder.

Medicijngebruik

t 4 PNNJHFNFEJDJKOFO[JKOWJBEFNPFEFSNFMLTDIBEFMJKLWPPSEFCBCZ *OEJFOHFFOBMUFSOBUJFGWPPSIBOEFOJT NPFUEFNPFEFSNFML UJKEFMJKL BGHFLPMGEFOXFHHFHPPJEXPSEFO t ;PSHWFSMFOFSTFONPFEFSTLVOOFOJOGPSNBUJFFOBEWJFTWSBHFOBBO IFU-BSFC BGEFMJOH5FSBUPMPHJF XXXMBSFCOMUFSBUPMPHJF t &FOHPFEOBTMBHXFSLJTPPLA.FEJDBUJPOTBOE.PUIFST.JMLWBO 5IPNBT)BMF t &SJTFFONFEJDJKOMJKTUUFWJOEFOPQXXXCPSTUWPFEJOHDPN IUUQXXXCPSTUWPFEJOHDPNQSPCMFNFONFEJDJKOFOOMIUNM

Narcose

t ; PSHWVMEJHFLFV[FWBOEFBOFTUIFTJFJTCFMBOHSJKL[PEBUEFCPSTUWPFEJOH[PTOFMNPHFMJKLIFSWBULBOXPSEFO EJUJTNFFTUBMXBOOFFSEF NPFEFSXFFS[FMGIFMEFSJT

Ernstige ziekte

t " MTEFNPFEFSMJKEUBBO"*%4PG)*7QPTJUJFGJT LBO[JKCFUFSHFFO borstvoeding geven.

7FSTMBWJOHBBOBMDPIPMFOPG ESVHT PQJBUFO DPDBÕOF

t % JUJTFFOBCTPMVUFDPOUSBJOEJDBUJF#JKWFSTMBWJOHBBOBMDPIPMFOPG drugs komen een gedeelte van deze stoffen in de moedermelk terecht. Dit heeft zeer schadelijke gevolgen voor de ontwikkeling van de baby.

Betreft de baby Galactosemie

t ( BMBDUPTFNJFJTFFO[FME[BNFTUPGXJTTFMJOHT[JFLUFXBBSCJKEFHBMBDtose niet verwerkt kan worden. De baby moet gevoed worden met een speciale, galactosevrije kunstmatige zuigelingenvoeding en mag CFTMJTUHFFOCPSTUWPFEJOHLSJKHFO EJUCFWBUOBNFMJKLMBDUPTF


SEPTEMBER 2013

119

BIJLAGE II

BIJLAGE II

DE WIJZE VAN AFKOLVEN

handkolf

NBBMXFFL

1

1

2

2

NBBMEBH

2

2

1

2

2

2

2

2

2

1

2

2

2

1

2

1

2

2

1

2

2

1

1

2

2

1

1

2

2

1

1

Gebruik

Deeltijdbaan

half idem met vol idem met automatische dubbele automatische dubbele CBUUFSJK LPMG set kolf set

idem in draagtas met koelelementen en flessen

kolven met de hand

Volledige baan Premature baby

3

Te weinig melk Zuigproblemen Tepelproblemen 4UVXJOHJOGFDUJF

2 2

t ( FCSVJLMJFWFSHÏÏOLPMGNFUFFOSVCCFSFOCBMWBOXFHFWFSIPPHESJTJDPPQ tepelbeschadiging en het gevaar van infectie. t 7PPSNFFSJOGPSNBUJFPWFSIFUBGLPMWFOLBOFSWFSXF[FOXPSEFOOBBS – de thuiszorgwinkels – borstvoedingsorganisaties – www.voedingscentrum.nl – www.borstvoeding.nl


SEPTEMBER 2013

120

BIJLAGE III

BIJLAGE III AFKOLFSCHEMA Reden om te kolven

8BBSPNBGLPMWFO

8BOOFFSFOIPFWBBLBGLPMWFO UJKEFO[JKOWPPSCFFMEFO

tQSFNBUVVS tEZTNBUVVS t[JFLFCBCZ tBBOMFHQSPCMFFN tCPSTUWPFEJOHCJK sectio

tPQCPVXFOWBOWPMMFdige productie tPQWPFSFOWBONFML productie

4USFFGOBBS BGIBOLFMJKLWBOEFJOEJWJEVFMFTJUVBUJF tNJOJNBBMYQFSEBH tFMLFVVSBGLPMWFO tUJKEFO[PWFFMNPHFMJKLBGTUFNNFOPQWPFEJOHTUJKEFO van de baby tFMLFHFMVLUFWPFEJOHTTFTTJFLBOJOEFQMBBUTLPNFO van een kolfsessie tOBFFOWPFEJOHTTFTTJFXBBSJOEFCBCZOJFUFòFDUJFG heeft gedronken: nakolven 8BOOFFSFOIPFWBBLBGLPMWFO UJKEFO[JKOWPPSCFFMEFO

tJOTUBOEIPVEFOWBO volledige productie

3

6

9

12

15

18

21

24

2.30

7

9.30

12

14,30

17

19,30

22

8BOOFFSFOIPFWBBLBGLPMWFO UJKEFO[JKOWPPSCFFMEFO

6

9

12

15

18

21

24

2.30

7

10

13

16

19

22

tPWFSCSVHHFOWBO voedingen die niet zelf gegeven kunnen worden

tBGLPMWFOPQUJKEFOEBUBOEFSTHFWPFE[PVXPSEFO tFWUUJKEFOTPGOBEFWPFEJOHXBUFYUSBBGLPMWFO

tTDIFJEJOH VVS tJODJEFOUFFM

tPWFSCSVHHFOWBO voedingen die niet zelf gegeven kunnen worden

tVVSWBOUFWPSFO OBPGUJKEFOTFMLFWPFEJOHFFO kleine hoeveelheid, bijvoorbeeld 20-30 ml, afkolven tUJKEFOTBGXF[JHIFJECBCZTUVXJOH[POPEJHXFHLPMWFO

tTUSVDUVSFFM tLPSUFSFPGMBOHFSF periode van scheiding tOBEFFFSTUF weken

uiteindelijk NMLHEBHBGLPMWFO bij prematuren proberen meer te kolven dan NMLHEBH

t[PNPHFMJKLXFLFOWBOUFWPSFOCFHJOOFONFUIFU vormen van een voorraad voor enkele dagen tWFSWPMHFOTLPMWFOPQUJKEFOEBUHFXPPOMJKLHFWPFE[PV worden

tNPFEFSJTFSOTUJH ziek en ligt op de afdeling Intensive Care

tPQCPVXFOWBONFMLproductie

voorbeeld LHYNMQFSEBH BMTLFFSHFLPMGEXPSEUNMLPMGCFVSU tWPPS[JDIUJHPQCPVXFOEPPSGSFRVFOUUFLPMWFO LBOPPLBMT NPFEFSCFBEFNEXPSEUWFFMBMEJFOUEFNPFEFSNFMLEBO XFMXFHHFHPPJEUFXPSEFOJOWFSCBOENFUTFEBUJFNFEJDBUJF


SEPTEMBER 2013

121

BIJLAGE IV

BIJLAGE IV ALTERNATIEVE VOEDINGSMETHODEN Doelstelling %FCBCZLSJKHU[PTOFMNPHFMJKL XFFS CPSTUWPFEJOH Algemeen #PSTUWPFEJOHJTEFCFTUFWPFEJOHWPPSEFCBCZ"MTFDIUFSIFUCFTUF UJKEFMJKL OJFUIBBMCBBSJT PGBMTEFWPFEJOH UJKEFMJKL OJFUSFDIUTUSFFLTVJUEFCPSTUHFHF ven kan worden, wordt gezocht naar het beste alternatief. Geen enkele alternatieve voedingsmethode is ideaal en bijwerkingen zijn niet altijd te vermijden. Als er gebruik van wordt gemaakt, zal er gelijktijdig gewerkt moeten worden aan de oplossing van het zorgprobleem. In de meeste gevallen betekent dit dat de toepassing van een alternatieve voedingsmethode een tijdelijke zaak is. Om het uit de borst drinken te bevorderen is het aanmoedigen van huidcontact FSHCFMBOHSJKL)VJEDPOUBDULBOEFCBCZIFMQFOPN XFFS BBOEFCPSTUUFMFSFO drinken en moet één van de belangrijkste prioriteiten zijn bij baby’s die problemen met de borstvoeding ondervinden. Dit geldt zowel voor de préterme, stabiele, beademde baby als voor de één maand oude voldragen baby die om één of andere reden de borst weigert. Bij de keuze voor een alternatieve voedingsmethode spelen de volgende afwegingen een rol: t JTEFNFUIPEFHFTDIJLUWPPSIFUCFUSFòFOEF[PSHQSPCMFFN t [JKOEFPVEFSTWFS[PSHFSTJOTUBBUPNEFNFUIPEFBBOUFMFSFO t CFWPSEFSUPGCFMFNNFSUEFNFUIPEFEFWBBSEJHIFEFOWBOEFCBCZPNBBO EFCPSTUUFESJOLFO De meest voorkomende alternatieven voor het voeden aan de borst zijn: t LPMWFOJOIFUNPOEKF t TQVJUKFPGMFQFM t DVQGFFEJOH t CPSTUWPFEJOHIVMQTFU t WJOHFSWPFEFO#FMFJE"NTUFSEBNUPUFONFUEBHWJOHFSWPFEJOH EBBSOB LFV[FøFTFOPGMBDUBUJFLVOEJHF t øFTNFUTQFFO TQFFONFUCSFEFCBTJT Deze methodes worden achtereenvolgens besproken.


SEPTEMBER 2013

122

BIJLAGE IV

1

KOLVEN IN HET MONDJE

Indicatie

Voordelen

Nadelen

Voorwaarden

t QSFNBUVSFO

t W SBBHUHFFOJOTQBOOJOH t CBCZMFFSUTMJLLFO t TUJNVMFFSUTQJKTWFSUFSJOH

t L MFJOFIPFWFFMIFEFO t SJTJDPBTQJSBUJF

t TMJLSFøFY

Methode: t EFNPFEFSLPMGUIBBSNFMLNFUEFIBOESFDIUTUSFFLTBGJOIFUNPOEKFWBOEF baby.

2

SPUITJE OF LEPELTJE

Indicatie

Voordelen

Nadelen

Voorwaarden

t Q SFNBUVSFO t PNJOUFSFTTFWPPSEFCPSTUUF verhogen t FMLFCBCZEJFLMFJOFIPFWFFMheden bijvoeding nodig heeft

t W SBBHUHFFOJOTQBOOJOH t POEFSLBBLCFXFHJOHFO passen bij borstvoeding

t L MFJOFIPFWFFMIFEFO t SJTJDPBTQJSBUJF t LBOTPQNPSTFOCJK lepel

t D PÚSEJOBUJFTMJLLFO ademhalen

Spuitje: methode 1: t [PSHFSWPPSEBUEFCBCZXBLLFSFOBMFSUJT t NFUCFIVMQWBOESVQQFMBBSPGTQVJUKFXPSEFOFFOQBBSESVQQFMTWPFEJOHPQ EFUPOHHFCSBDIU t BMTEFCBCZCFHJOUUF[VJHFO XPSEUFFOLMFJOFIPFWFFMIFJEWPFEJOHJOEF XBOH[BLPGOFUPOEFSEFUPOHHFESVQQFME t IPVEUEFCBCZSFDIUPQFOQBV[FFS[PESBIJKTMJLUPNBTQJSBUJFUFWPPSLPNFO Spuitje: methode 2: t NFUCFIVMQWBOESVQQFMBBSPGTQVJUKFXPSEUFFOCFFUKFWPFEJOHPQEFUFQFM gebracht, zodat de baby naar de borst wordt gelokt. Lepeltje t [PSHFSWPPSEBUEFCBCZXBLLFSFOBMFSUJT t IPVEEFCBCZ[PWFFMNPHFMJKLSFDIUPQNFUFFOTQVVHEPFLKFPOEFSEFLJO tegen het knoeien. t WVMEFMFQFMNFUNFMLFOMFHEF[FPQEFPOEFSMJQ t LBOUFMEFMFQFMJFUT [PEBUEFCBCZEFWPFEJOHWBOEFMFQFMLBOESJOLFO t ÈUFSNFHFCPSFOCBCZTTMPCCFSFOEFNFMLWBOEFMFQFM KPOHFSFCBCZTMJLLFO de melk van de lepel. t PQQBTTFONFUWFSTMJLLFO


SEPTEMBER 2013

123

BIJLAGE IV

3

CUPFEEDING

Indicatie

Voordelen

Nadelen

Voorwaarden

t Q SFNBUVSFOFOCBCZT met weinig energie t POWPMEPFOEFDPÚSEJOBUJFWBO[VJHFOTMJLLFO BEFNIBMFO [PBMTCJK neurologische afwijkinHFO

t BEFNIBMJOHTQSPCMFNFO voorbereiding op zuigen aan de borst t BMUFSOBUJFGWPPSøFTCJK schisis t BBOMFHQSPCMFNFO t JFEFSFCBCZEJFCJKWPFding nodig heeft

t H SPUFSFIPFWFFMIFEFONPHFMJKL t IFFMKPOHUPFQBTCBBS t EFCBCZIFFGUDPOUSPMFPWFS de melkstroom t WSBBHUXFJOJHJOTQBOOJOH t TUJNVMFFSUUPOHLBBLNPUPSJFL zoals bij borstvoeding t TUJNVMFFSU[PFLTMJLSFøFY t TUJNVMFFSUTQJKTWFSUFSJOH t QPTJUJFWFNPOEFSWBSJOH t HFFO[VJHWFSXBSSJOH t LBBLFOUPOHCFXFHJOHFO passen bij borstvoeden t HPFEUFMFSFO XFSLUTOFM en effectief

t H FFO[VJHUSBJOJOH t DPÚSEJOBUJF t [VJHCFIPFGUFXPSEUOJFU TMJLLFOBEFNbevredigd halen t WPFEJOHLBOMBOHEVSFO t [PSHWVMEJHF doordat de baby lange begeleiding pauzes neemt en follow-up t NPSTFO NFFSCJKWPMESBHFOCBCZT

t SJTJDPBTQJSBUJFCJKCBCZT met onvoldoende DPÚSEJOBUJFWBO[VJHFO TMJLLFOBEFNIBMFO t HFXFOOJOHNPHFMJKL

Methode: t HFCSVJLFFODDNBBUCFLFSUKF LMFJOLPQKFPGCPSSFMHMBBTKFNFUFFOHMBEEF dunne rand of eventueel de beschermdop van een zuigfles of een speciale cupfeeder. t TMBFFOPNTMBHEPFLPNEFCBCZIFFO[PEBUIJKIFULPQKFOJFULBOPNHPPJFO t [FUFFOWPFUFOCBOLKFPOEFSEFWPFUFO [PEBUEFCPWFOCFOFONFUEFSPNQ een schuine hoek maakt. t MFHFFOLVTTFOPQTDIPPUFOMFHEFCBCZ[P EBUKFEFCBCZSFDIUWPPSKFIFCU t KFMJOLFSIBOEPOEFSTUFVOUIFULVTTFO[PEBUKFEFCBCZJFUTOBBSKFUPFLVOU bewegen en met de rechterhand geef je cupfeeding. t IPVEEFCBCZSFDIUPQ[JUUFOEPQTDIPPU t IFULPQKFNBHNBYJNBBMIBMGWPM[JKOFOIPVEIFUTDIVJO [PEBUEFNFMLIFU mondje van de baby raakt. t IPVEEFSBOEWBOIFULPQKFUFHFOEFNPOEIPFLFO[PEBUIFUIFFMMJDIUPQEF gehele onderlip rust. t PFGFOFSHFFOESVLPQVJU t HJFUEFWPFEJOHOJFUJOIFUNPOEKF EJUWFSIPPHUEFLBOTPQWFSTMJLLFO

NBBS laat de baby met zijn tong de melk naar binnen likken. In een latere fase zal IJKNFFSHBBO[VJHFOTMVSQFO t IPVEIFULPQKFUJKEFOTEFIFMFWPFEJOHJOEFKVJTUFQPTJUJFIBBMIFUOJFU steeds weg als de baby even ophoudt met drinken. Hij bepaalt zo zelf het tempo en de hoeveelheid voeding. t MFFSJOWFSCBOENFUEFDPOUJOVÕUFJUWBO[PSH CFIBMWFEFNPFEFSPPLEFWBder en eventueel andere verzorgers de techniek van het cupfeeden. t SFJOJHFO – in de kraamperiode dagelijks uitkoken of in de vaatwasser reinigen – na de kraamperiode het cupje huishoudelijk schoonmaken of in de vaatwasser reinigen.


SEPTEMBER 2013

124

BIJLAGE IV

4

BORSTVOEDING HULPSET

Indicatie

Voordelen

Nadelen

Voorwaarden

t C JKWPFEJOHJTMBOHFSFUJKEOPEJH [PBMTCJKQSFNBUVSFO

t IBSUBGXJKLJOHFO 4ZOESPPNWBO%PXO t POWPMEPFOEFNFMLQSPEVDUJF t [VJHWFSXBSSJOHXBBSEPPSEFCBCZ niet goed aan de borst drinkt t BEPQUJFLJOE t CPSTUWFSLMFJOJOH t SFMBDUBUJF t [VJHQSPCMFFNPQHSPOEWBOOFVSP logische afwijkingen

t H FFO[VJHWFSXBSSJOH juiste drinktechniek wordt beloond t TUJNVMFFSUNFMLQSPEVDUJF t CBCZCMJKGUBBOEFCPSTU t HFFOUJKEPGFOFSHJFWFSspilling

t W BBSEJHIFJE nodig t HFXFOOJOH mogelijk t SFMBUJFGEVVS hulpmiddel

t J ONFFTUFHFWBMMFO is lactatiekundige begeleiding nodig t HPFEF[VJHSFøFY t CBCZLBOSFEFMJKL goed aan de borst zuigen

Methode: t EFIVMQTFUCFTUBBUVJUFFOøFTKFWBO[BDIULVOTUTUPGFOTMBOHFUKFTJOWFSTDIJM lende maten. t BBOIFUøFTKFLVOOFOUXFFTMBOHFUKFTUFHFMJKLCFWFTUJHEXPSEFO [PEBUEF moeder tijdens de voeding gemakkelijk kan wisselen van borst. t [FMGFFOIVMQTFUNBLFO $)TPOEF

t IFUøFTKFIBOHUPNEFOFLWBOEFNPFEFSPGTUBBUIPHFSEBOEFCBCZ[JUPG ligt. t WPPSIFUBBOMFHHFOQMBLUEFNPFEFSEFTMBOHFUKFTWBTUIFUFJOEFNPFUJFUT voorbij de tepel uitsteken en onder het bovenlipje van de baby komen. t EFCBCZXPSEU[PSHWVMEJHBBOHFMFHE[PEBUIJKEFCPSTUWFSHFOPFHJOIFU mondje neemt en niet alleen op het slangetje zuigt. t OBBSNBUFEFCBCZFOFSHJFLFSESJOLUFOEFNFMLQSPEVDUJFUPFOFFNU [BMIJK minder bijvoeding nodig hebben. t TPNTLBOEFIVMQTFUFFOWPVEJHXFHHFMBUFOXPSEFO TPNTJTHFMFJEFMJKLBG bouwen noodzakelijk. t 4PNTXPSEUEFIVMQTFUHFCSVJLUPNUFWJOHFSWPFEFO&FOHPFELPQFS alternatief voor de hulpset kan gemaakt worden met behulp van een fles met speen en daardoorheen een dunne voedingssonde of infuusslangetje.


SEPTEMBER 2013

125

BIJLAGE IV

5

VINGERVOEDEN

Indicatie

Voordelen

Nadelen

Voorwaarden

t E JBHOPTUJFLCJK zuigproblemen t JOCJK[POEFSF gevallen voor zuigtraining

t T UJNVMFFSU correct tonggebruik t XFSLUTOFM t HFFOWFSTQJMMJOH

t N JOEFSHFTDIJLUWPPSTZTUFNBUJTDI t JOHFWBMWBOEJBHOPTUJFL bijvoeden expliciete deskundigheid t LBOTPQ[VJHWFSXBSSJOH vereist t CBCZMFFSUUFESJOLFONFUFFO[VJOJH t JOHFWBMWBO[VJHUSBJOJOH t NPOEKFJOQMBBUT moeder mag geen ingetrokt WBOFFOXJKEPQFONPOE LFOWMBLLFUFQFMIFCCFO t WBBSEJHIFJEOPEJH WJOHFSIFFGUVJUHFTQSPLFO t LBOTPQBTQJSBUJF NFUOBNFCJK WPSN

prematuren t DPÚSEJOBUJF[VJHFOTMJLLFO t NJOEFSIZHJÑOJTDI ademhalen t IZHJÑOFSJDIUMJKOFOJOBDIU nemen

Methode indien gebruikt voor zuigtraining: t [PSHWPPSTDIPOFIBOEFOFOLPSUFOBHFMT.BBLFWFOUVFFMHFCSVJLWBOFFO vingercondoom. Liefst door ouders laten vingervoeden t [VJHEFCFOPEJHEFIPFWFFMIFJEWPFEJOHPQJOFFOTQVJUKFWBOPGNM NFU[BDIUFöOHFSGFFEUJQ t EFCBCZMJHUPQ[JKOSVHPQFFOLVTTFOPGWPPSEFNPFEFSPQTDIPPU t HFCSVJLFFOWJOHFSEJFPWFSFFOLPNUNFUEFNBBUWBOEFUFQFMWBOEFNPF der. Plaats de punt van het spuitje naast de vinger, het uiteinde ligt evenwijdig aan de vinger en steekt er niet bovenuit. t CSFOHEFWJOHFSWPPS[JDIUJHJOEFNPOE OBHFMPQEFUPOH WJOHFSUPQUFHFO het gehemelte. Vermijd dat de baby gaat kokhalzen. Meestal zal de baby de vinger verder naar binnen trekken zodra het gehemelte geprikkeld wordt. t TQVJUEFWPFEJOHMBOHTEFWJOHFSJOIFUNPOEKFWBOEFCBCZUFSXJKMIJK[VJHU t TQVJUOJFUUFWFFMWPFEJOHFOOJFUNFULSBDIUPNWFSTMJLLJOHUFWPPSLPNFO t spuit geen voeding in terwijl de baby slikt!


SEPTEMBER 2013

126

BIJLAGE IV

6 Indicatie

FLES MET BREDE BASIS Voordelen

Nadelen

Voorwaarden

t C BCZXFLFOJOEJFO t HFNBLLFMJKL t LBOTPQ[VJHWFSXBSSJOH t DPÚSEJOBUJF[VJHFOTMJLLFO combinatie borstvoeding t C BCZNPFUNPOE CJKCBCZTXFLFO ademhalen en kunstmatige zuigelinwijd openen als t UFDIOJFLWBOWPFEFOIFFM t CJKKPOHFCBCZTDPNCJOBUJF gen voeding gewenst is bij borstvoeding CFMBOHSJKL [PFLFOTUJNVmet borstvoeding om get TPNTJOJOUSBNVSBMFTFU- t HSPUFSFIPFWFFMleren en goed laten aanwenning te voorkomen. ting nodig heid mogelijk IBQQFO

t CJKDPNCJOBUJFCPSTUWPFEJOHøFTJTUJKEJHPFGFOFO noodzakelijk om acceptatie te bevorderen Methode: t HFCSVJLUXPSEUFFOøFTNFUFFOTQFFONFUFFOCSFEFCBTJTEJF[PEPFOEF meer de borstvorm nabootst. t NFUEFTQFFOXPSEUEFPOEFSMJQWBOEFCBCZBBOHFSBBLU"MTEFCBCZFFO [PFLSFøFYWFSUPPOUMBBU6IFULJOEOBBSEFTQFFOIBQQFO NFUXJKEPQFO NPOE[PBMTCJKEFCPSTU

t [PSHFSWPPSEBUFFOHSPPUEFFMWBOEFTQFFOJOEFNPOEJT [PBMTPPLFFO groot deel van de tepelhof in de mond ligt tijdens het drinken.


SEPTEMBER 2013

127

BIJLAGE V

BIJLAGE V LANDELIJKE ADRESSEN BORSTVOEDINGS ORGANISATIES EN ANDERE BELANGRIJKE ADRESSEN Stichting Zorg voor Borstvoeding 8)06/*$&'#BCZ'SJFOEMZ)PTQJUBM*OJUJBUJWF

Postbus 2047 "",SJNQFOBE-FL telefoon: 0343 - 591 319 www.zorgvoorborstvoeding.nl Vereniging Borstvoeding Natuurlijk (VBN) Postbus 119 3960 BC Wijk bij Duurstede informatietelefoon: 0343 - 576 626 www.borstvoedingnatuurlijk.nl Borstvoedingsorganisatie Nederland La Leche League Nederland (LLL) Postbus 212 4300 AE Zierikzee informatietelefoon: 0111 - 413 189 www.lll.borstvoeding.nl Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen via: www.nvlborstvoeding.nl Vrijgevestigde lactatiekundigen in de regio zie: www.nvlborstvoeding.nl Vereniging van Ouders van Couveuse Kinderen Postbus 1024 2260 BA Leidschendam telefoon: 070 - 386 25 35 www.couveuseouders.nl Vereniging voor Ouders van Meerlingen www.grootgezin.nl Stichting Down’s Syndroom XXXWTPQOMMEFOEPXOQIQ Nederlandse Vereniging voor Schisis en craneofaciale afwijkingen Hilvarenbeekseweg 60 5022 GC Tilburg telefoon: 013 - 539 13 13 www.schisis-cranio.nl


SEPTEMBER 2013

128

BIJLAGE V

Vereniging Ouders van een Overleden Kind XXXWPPLOMXXXPVEFSTPOMJOFOM Voedingscentrum Postbus 85700 $,%FO)BBH tel: 07 - 306 88 88 www.voedingscentrum.nl Stichting Voedsel Allergie Postbus 207 3860 AE Nijkerk tel: 033 - 465 50 98 [email protected] www.stichtingvoedselallergie.nl


SEPTEMBER 2013

129

BIJLAGE VI

BIJLAGE VI BOEKEN/BROCHURES BOEKEN BEGELEIDING bij Borstvoeding Adrienne de Reede - Dunselman achtste herziene druk 2009, uitgave van Stichting Zorg voor Borstvoeding en Vereniging Borstvoeding Natuurlijk, ISBN 90-901-676-17 .&%*$"5*0/4BOE.05)&34.*-, 5IPNBT8 1I%)BMFUIFEJUJPO BQSJM 6JUHFWFSJK1IBSNBTPGU.FEJDBM1VC*4#/

BROCHURES Vereniging Borstvoeding Natuurlijk OS #PSTUWPFEJOHFFOHPFECFHJO nr. 2 Borstvoeding: de eerste weken nr. 3 Pijnlijke tepels, voorkomen en genezen nr. 4 Beginnen met vaste voeding OS )VJMFO%BSNLSBNQKFT nr. 6 Te weinig melk nr. 7 Borstvoeding voor een meerling nr. 8 Afkolven van moedermelk nr. 9 Borstvoeding en een baan nr. 10 Moedermelk en milieuverontreiniging nr. 11 Te veel melk nr. 12 Borstvoeding voor een couveusebaby nr. 13 Borstontsteking nr. 14 Borstvoeding na een keizersnede

Stichting Zorg voor Borstvoeding o YEJOHFOEJFKFNPFUXFUFOPWFSCPSTUWPFEJOH bestemd voor de prenatale voorlichting en de kraamtijd o TUBQQFOWPPSIFUFFSTUFKBBS bestemd voor de jeugdgezondheidszorg o 7SBBHFOBOUXPPSEPWFSWPFEFONFUFFOLPQKF DVQGFFEJOH


SEPTEMBER 2013

130

BIJLAGE VI

Borstvoedingsorganisatie Nederland La Leche League – De eerste weken – Goed aanleggen – Afkolven en bewaren van moedermelk – Borstvoeding, zo werkt het – Te veel of te weinig melk – Tepelproblemen, voorkomen en genezen – Stoppen met borstvoeding – Te vroeg geboren – Spruw – Medicijnen voor de moeder – Borstvoeding geven aan een kindje met schisis – Borstvoeding geven aan een baby met het syndroom van Down – Meerlingen – Voedselovergevoeligheid – Borstweigeren o ,FJ[FSTOFEF – Geelzucht bij pasgeborenen – Huilen en troosten – Een baan buitenshuis – Vruchtbaarheid – Voeding voor de moeder – Introductie voor ander voedsel o %SBHFOWBOFFOLJOE NFUHFCSVJLTBBOXJK[JOHESBBHEPFLFO

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Zwangerschap en Arbeid, AI-2 4EV6JUHFWFST %FO)BBHUXFFEFIFS[JFOFESVL *4#/


SEPTEMBER 2013

131

BIJLAGE VII

BIJLAGE VIII BESLISBOOM JACK NEWMAN

OVERDRACHT kraam naar JGZ. Problemen bij groei van kind HSEBHPGHXFFL

BESLISBOOM JGZ

ADVIES JGZ: t -FHGSFRVFOUFO[PSHWVMEJHBBO YVVS

t (FFGCFJEFCPSTUFO FFSTUFNJO t ;PSHHPFEWPPSKF[FMG FUFO ESJOLFO

t /FFNPOUTQBOOJOHSVTU t )PVEWPDIUCBMBOTCJK t 8FFHCBCZOBEBHFO

VOLDOENDE GROEI t 8FFHCBCZYXFFL

GOED HSPFJHEBH

t 8FFHCBCZYXFFL

ONVOLDOENDE GROEI t .FEJTDIPOEFS[PFLLJOE t 0CTFSWBUJFWBOWPFEJOH t 8FFHFWUFFONBMJHWPPSOBWPFEJOH t 7FSIPPHNFMLQSPEVDUJFEPPS OB LPMWFONFU goede electrische kolf t (FFGBGHFLPMGEFNFMLWJBBMUFSOBUJFWFNFUIPEF t &WBMVFFSOBEBHFO

VOLDOENDE HSPFJHEBH

t 8FFHCBCZYXFFL

ONVOLDOENDE t %PPSHBBONFUBBOMFHHFO t #JKWPFEFOWMHBEWJFTDCBSUT t /BLPMWFO t (FFGBGHFLPMGEFNFML[POPEJHBBOWVMMFO met kunstvoeding t #JKWPFEFOCJKWPPSLFVS[POEFSøFT t /FFNDPOUBDUPQNFUMBDUBUJFLVOEJHF


SEPTEMBER 2013

132

INDEX

INDEX A "BOMFHHFO CJOOFOVVSOBEFHFCPPSUF goed aangelegd 23 techniek 23 BDIUFSNFML afbouwen 108 BGLPMWFO CFXBSFONPFEFSNFML materiaalkeuze 119 schema waarom, wanneer, hoe vaak 120 BMDPIPMHFCSVJL algemene voorlichtingsbijeenkomst voor aanstaande ouders 14 BMMFSHJF TZNQUPNFO BMMFSHJF WPFEJOHTNJEEFMFO BMUFSOBUJFWFWPFEJOHTNFUIPEF anatomie van de borst 19 anticonceptie, methode 116 arbeidstijdenwet 104 B baby laat borst steeds los CFMFJE VJUHBOHTQVOUFOFOBBOEBDIUTHFCJFEFO bijvoeding bijvoeding, methoden bloedsuiker borstcompressie CPSTUPOUTUFLJOH [JFPPLNBTUJUJT borstweigeren borstvoeding en werken CPSTUWPFEJOHIVMQTFU borstvoeding na een borstoperatie borstvoeding na kunstmatige zuigelingenvoeding borstvoedingsorganisaties CPSTUWPFEJOHTSJDIUMJKO C DBGFÕOFHFCSVJL DBOEJEBoJOGFDUJF DPMPTUSVN continuïteit bij borstvoeding contraindicaties cupfeeding

73 33 122 93 32 71 104 65 64 127

41 118 122


SEPTEMBER 2013

133

INDEX

D EBSNLSBNQFO diabetischemoeder EZTNBUVSJUFJU

95

E evaluatie van de zorg

44

' GPQTQFFO fysiologie van de melkproductie

19

G HFCPPSUFHFXJDIUHFFM[VDIU JDUFSVT HSPFJFOPOUXJLLFMJOH

H hyperbilirubinaemie IZQPBMMFSHFOFLVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOHIZQPHMZDBFNJF huid op huid contact , LPNQSFTTFO LVOTUNBUJHF[VJHFMJOHFOWPFEJOH kwaliteitswet zorginstellingen L MBDUBUJFLVOEJHF

75 17

44

M magnetron, nooit ontdooien NBTUJUJT NFDPOJVN medicatiegebruik moeder NFFSMJOH NFMLCMBBS NFMLLBOBBMUKF WFSTUPQUESFJHFOE moedermelk bank netwerk NJMJFVWFSPOUSFJOJHEFTUPòFO teveel te weinig

37 114


22 22 51 53

SEPTEMBER 2013

134

INDEX

O POEFSWPFEJOH TUJMMF onrustige baby 69 POUEPPJFOJOHFWSPSFONPFEFSNFML POUMBTUJOH opbouw van de melkproductie 21 opwarmen moedermelk 37 PYZUPDJOF P perinatale sterfte prematurenschijf QSFNBUVSJUFJU prenatale borstvoedings anamnese QSPMBDUJOF

100 90 14

R ramadan 101 reclamemateriaal 33 SFHFMEBHFO Regionaal Zorgprogramma Borstvoeding 11 uitgangspunten 12 aandachtspunten 13 SPLFO SPPNJOHJO rooming-in en veiligheid 27 S TDIJTJT scholingsbeleid tav borstvoeding 13 TFDUJP seksualiteit 111 slaperige baby 67 TQSVX TUJDIUJOH3IJKOIVZTFO stichting Zorg voor Borstvoeding 9 TUVXJOH TZOESPPNWBO%PXO T tandemvoeden tanden krijgen UFQFMJOHFUSPLLFOWMBL UFQFMIPFEKF tepels pijnlijk UFQFMLMPWFO tien vuistregels UPFTDIJFUSFøFY UPOHSJFNQKF

112 110 47 9


SEPTEMBER 2013

135

INLEIDING

U 6/*$&'

V vaste voeding, starten met WSBBHFOBBOCPE vruchtbaarheid vingervoeden WPFEFOPQWFS[PFL aandachtspunten observaties WPFEJOHTIPVEJOHFOFOUPFQBTTJOHFO WPFEJOHWBOEFNPFEFS WPPSNFML

106 117 125 29 30

W XFHFO BEWJFTCFMFJE werken

104

Z [FWFOTUBQQFO+(; [VJHCFIPFGUF [VJHSFøFY


SEPTEMBER 2013

HANDLEIDING BEGELEIDING BIJ BORSTVOEDING 1 E EN 2 E LIJN WERKGROEP BORSTVOEDING AMSTERDAM EN AMSTELLAND

Recommend Documents