9 Ook op langere termijn is het geven van borstvoeding goed voor moeder en kind. Daarom gaan veel vrouwen door met voeden als ze weer gaan werken. Deze brochure geeft informatie over de wettelijke bepalingen, met praktische tips om borstvoeding en een baan te combineren.
Borstvoeding en een baan
2
Wettelijke regels De werkgever is verplicht de gezondheid van jou en je kind tijdens de zwangerschap en de periode van borstvoeding te beschermen. Dit betekent dat hij in die tijd het werk zo moet organiseren dat je veilig en gezond kunt werken en dat het werk geen negatieve invloed heeft op je zwangerschap of op de borstvoeding. Werken en borstvoeding In de Arbeidstijdenwet liggen de bijzondere rechten van de borstvoedende moeder vast in het zogenoemde Voedingsrecht. Hierin staat dat de werkgever de voedende moeder gelegenheid, plaats en tijd moet bieden om haar kind te voeden of haar melk af te kolven.
Deze bepaling geldt totdat de baby negen maanden oud is. Het voeden of kolven geldt als werktijd en mag tot maximaal een kwart van de dagelijkse arbeidsduur in beslag nemen. De werkgever is verplicht om deze tijd door te betalen. Voor het voeden of kolven moet een geschikte, afsluitbare ruimte beschikbaar zijn. Op grond van de Arbeidstijdenwet heb je tot zes maanden na de bevalling - net als tijdens de zwangerschap - recht op aangepaste werktijden en extra pauzes. De extra pauze bedraagt dan ten hoogste een achtste deel van de dagelijkse werktijd, en bestaat uit perioden van minimaal 15 minuten. In overleg Het is zinvol om al tijdens de zwangerschap met je werkgever afspraken te maken over hoe je het voeden of kolven op je werk wilt gaan regelen. Dan heeft je werkgever genoeg tijd om voor vervanging te zorgen. Je kunt gebruikmaken van je wettelijke rechten zoals eerder beschreven; daarnaast kun je in goed overleg extra afspraken maken. Je kunt bijvoorbeeld je werktijden aanpassen of gedeeltelijk thuis gaan werken. Het kan ook nuttig zijn om met je collega’s te overleggen, vooral als zij een deel van je werk gaan overnemen terwijl jij voedt of kolft. Voor jezelf betekent een goede voorbereiding dat je je geen zorgen hoeft te
maken over hoe het straks zal gaan. Je hebt je wensen kenbaar gemaakt en je weet dat je kolf- of voedplek geregeld zal zijn. Die rust komt de borstvoeding ten goede. Oriënteren Het kan handig zijn om met een concreet plan te komen. Zet voor jezelf alle opties op een rijtje en kies de oplossing die je voor jouw situatie op dit moment het beste lijkt. Bedenk ook met welke alternatieven je eventueel tevreden kunt zijn en welke haalbaar zijn als de omstandigheden veranderen. Je kunt je tijdens de zwangerschap al oriënteren op de mogelijkheden om borstvoeding en werken te combineren. • Bezoek informatiebijeenkomsten van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk. • Lees relevante folders, brochures en websites (zie ook pagina 10 van deze brochure). • Zoek contact met mensen die ervaring hebben met de combinatie borstvoeding en werken. Hoeveel tijd kost het? Een praktisch punt in een eventueel overleg met je werkgever is de vraag hoeveel tijd borstvoeding geven of kolven op het werk gaat kosten. Dat zal per moeder en kind verschillend zijn, maar er zijn enkele algemene richtlijnen. Borstvoeding geven of afkolven duurt in het algemeen een half uur tot drie kwartier per voeding.
Het aantal voedingen waarmee je rekening moet houden, is onder andere afhankelijk van de leeftijd en de behoefte van je kind en je werktijden plus de reistijd. Bij een achturige werkdag komt dat meestal uit op drie voedingen in werktijd. Later zullen het wellicht twee voedingen zijn. Vanaf zes maanden zal je kind er steeds meer vaste voeding bij krijgen en daardoor geleidelijk minder moedermelk nodig hebben.
3
4
Welke mogelijkheden zijn er? • Je neemt je kind mee naar je werk. • Je laat je kind voor de voedingen naar je werk brengen. • Je gaat voor de voedingen naar je kind toe. • Je kolft op je werk af. • Je vervangt de voedingen onder werktijd door een alternatief dat past bij de leeftijd van je kind (bijvoorbeeld kunstmatige zuigelingenvoeding, een fruithapje of yoghurt). Wat zijn factoren om rekening mee te houden? • Zijn er op je werk voorzieningen aanwezig om te voeden of te kolven? • Sluiten je werktijden aan bij je keuze? • Hoe lang is de reistijd tussen je werkplek en je kind?
Mogelijkheden, voor- en nadelen Er bestaan verschillende mogelijkheden om door te gaan met borstvoeding geven als je weer gaat werken. Je kind meenemen naar je werk Je kind meenemen naar je werk heeft als groot voordeel dat je kind rechtstreeks uit de borst kan drinken. Een voorwaarde is, dat er een geschikte ruimte voor je baby is. Het zal grotendeels van je kind afhangen tot welke leeftijd je hem kunt meenemen. Een baby die nog veel slaapt of rustig in zijn bedje ligt, stoort meestal niet. Als je kind per dag langer wakker is en meer aandacht nodig heeft, wordt deze mogelijkheid meer bezwaarlijk. De werkgever is niet verplicht toe te staan dat je je baby de hele dag bij je hebt. Je kind voor de voedingen naar je werk laten brengen De werkgever moet je de gelegenheid bieden op je werk je kind te voeden. Voordeel van deze mogelijkheid is, dat het je alleen de tijd voor de voeding kost. Voorwaarde is, dat de baby door iemand gebracht kan worden. Wel kan het voor de oppas en je baby bezwaarlijk zijn om een lange reistijd te hebben. Je kunt afspreken dat de oppas je kind brengt op vaste tijden of ‘naar behoefte’, dus als je kind aangeeft te willen drinken. Het nadeel hiervan is dat je op onvoorspelbare momenten je werk moet onderbreken.
Voor de voedingen naar je kind toe gaan Als je voor de voedingen naar je kind toe gaat, is dat voor je kind minder onrustig dan dat hij voor iedere voeding naar je werk wordt gebracht. Voor de moeder kan het echter een behoorlijke belasting zijn om een paar keer per dag heen en weer te reizen. De Arbeidstijdenwet biedt moeders de mogelijkheid om maximaal een kwart van hun dagelijkse arbeidstijd te voeden of te kolven. Op je werk afkolven Afkolven met behulp van een kolf of met de hand, kan een praktische oplossing zijn als je je kind niet zelf kunt voeden onder werktijden. In het algemeen kost afkolven evenveel of zelfs minder tijd dan voeden. Voorwaarde is, dat er goede voorzieningen op je werkplek aanwezig zijn.
Over welke voorzieningen moet je werkplek beschikken? • Er moet een afsluitbare ruimte op kamertemperatuur zijn, waar je rustig en ongestoord kunt zitten, zodat de melk gemakkelijker toeschiet. In deze ruimte is een (al dan niet opvouwbaar) bed of een rustbank aanwezig, zodat je gelegenheid hebt om rust te nemen. • Je moet de afgekolfde melk koel (4 à 6 °C) kunnen bewaren en/of vervoeren, bijvoorbeeld in een koelkast of eventueel een koelbox met koelelementen. • De ruimte moet warm water hebben, zodat je je kolfonderdelen kunt afspoelen als je een kolfapparaat gebruikt. • Er moet een stopcontact zijn, voor als je een elektrische kolf gebruikt.
5
6
Het afkolven vereist een zekere handigheid, die je door oefenen kunt leren. Het is nuttig om hiermee tijdig te beginnen, bijvoorbeeld als je baby rond de vier weken oud is. De borstvoeding is dan goed op gang en je hebt voldoende tijd om vertrouwd te raken met het kolven voordat je weer aan het werk gaat. Je baby moet ook de kans krijgen om te leren drinken uit een fles. Zuigen aan een flessenspeen vereist een andere techniek dan drinken uit de borst. Het is daarom belangrijk om je kind tijdig aan beide zuigtechnieken te laten wennen. Rond de vier weken is meestal een goed tijdstip. De ontwikkeling van zijn zuigtechniek is dan zover, dat hij er wel iets
nieuws bij kan leren. Al met een fles beginnen als de borstvoeding nog niet op gang is gekomen, vergroot de kans op een mogelijke tepel-speenverwarring. Dit is ook het geval als je baby, om wat voor reden dan ook, nog niet goed aan de borst heeft leren drinken (zie voor meer uitleg hierover het kopje ‘Problemen met drinken uit een fles’). Tijdens je bevallingsverlof kun je een voorraadje afgekolfde melk alvast invriezen. Dan heb je de eerste dagen iets meer speling met de hoeveelheid melk die je tijdens je werktijden moet afkolven. Als je eenmaal je ritme hebt gevonden, heb je in principe geen grote voorraad nodig. Wat je de ene werkdag kolft, kun je de volgende werkdag (laten) geven. Het opbouwen van een voorraadje is soms even een kwestie van planning, omdat je tussen de voedingen aan de borst door moet kolven. Tijdens je werkuren is dit anders; dan kolf je immers in plaats van te voeden. Dat zal het wat gemakkelijker maken om met een sessie de benodigde hoeveelheid te kolven. Overleg op het consultatiebureau hoeveel voeding je kind per keer nodig heeft. Gemiddeld is dit 150 ml per kilogram lichaamsgewicht, gedeeld door het aantal voedingen, tot een maximum van 900 - 1000 ml per 24 uur. Bijvoorbeeld: een kind van vijf kilo heeft met dit rekensommetje 750 ml per etmaal nodig. Bij zes voedingen komt dit neer op 125 ml per fles.
Ook de fles kun je ‘op verzoek’ geven. De ene keer drinkt je baby meer dan de andere keer. In verband met zijn zuigbehoefte zal het voor je baby prettig zijn om net zo lang over de fles te doen als over een voeding aan de borst. Als de voeding uit de fles erg snel gaat, kun je eventueel een andere speen gebruiken. Meer informatie hierover is te vinden in VBN-brochure nr. 8 ‘Afkolven van moedermelk’. Een voeding vervangen door een alternatief Als je ervoor kiest om de voedingen onder werktijden te vervangen door een alternatief dat past bij de leeftijd van je kindje (bijvoorbeeld kunstmatige zuigelingenvoeding, een fruithapje of yoghurt), dan is het nodig om deze borstvoedingen af te bouwen voordat je weer gaat werken. Zo voorkom je dat je last krijgt van gestuwde borsten op de momenten dat je anders de voedingen zou hebben gegeven. Misschien is het op dagen dat je de hele dag van huis bent, nodig om één keer per dag even af te kolven om eventuele spanning te verminderen en zo de melkproductie voor de resterende voedingen goed op gang te houden. Minder heel geleidelijk, liefst niet meer dan één voeding per week. Houd rekening met het feit dat je ook op de dagen waarop je niet werkt, dit ritme moet aanhouden.
7
Met name als je erg snel afbouwt, bestaat de kans dat de melkproductie te veel terugloopt. In dat geval kun je in plaats van een alternatief gewoon weer de borst geven op de dagen dat je thuis bent. Als je moedermelk en kunstvoeding combineert, krijgt je kind natuurlijk minder moedermelk per dag binnen. Desondanks blijft moedermelk ook in kleine hoeveelheden een waardevol onderdeel van het dagelijks menu door onder andere de beschermende antistoffen die erin aanwezig zijn. Andere mogelijkheden Hoe ouder je baby is en hoe minder voedingen hij per dag drinkt, des te gemakkelijker is het om borstvoeding en werk te combineren. Veel vrouwen kiezen er daarom voor om het moment dat ze weer gaan werken uit te stellen, bijvoorbeeld door vakantiedagen of ouderschapsverlof op te nemen. Een andere mogelijkheid is om (tijdelijk) in deeltijd te gaan werken, of misschien is (gedeeltelijk) thuiswerken een optie. Als je halve dagen wilt gaan werken, overweeg dan of je de ochtend kunt kie-
8
zen. De meeste kinderen zullen ‘s morgens minder vaak om een voeding vragen dan ‘s middags. Ook kun je, als je hebt deelgenomen aan de levensloopregeling, verlof opnemen. De uren die je hebt opgebouwd in een tijdspaarsysteem kun je ook opnemen, of je kunt in overleg met de werkgever bespreken of er mogelijkheden zijn om onbetaald verlof op te nemen. Misschien bestaat de mogelijkheid om korter te gaan werken en je werktijden zo aan te passen dat er zo min mogelijk voedingen in werktijd vallen. Denk bijvoorbeeld aan ‘s morgens later beginnen, een lange of juist een kortere lunchpauze en ‘s middags eerder naar huis. Kom je er samen niet uit? Als je er samen met je werkgever niet uitkomt, dan kunnen onder andere de afdeling personeelszaken, de ondernemingsraad, de arbo-arts of het bedrijfsmaatschappelijk werk bemiddelen om tot een oplossing te komen. Ontbrekende regelmaat Het kan zijn dat je je tijdens je bevallingsverlof afvraagt hoe het op je werkdagen zal gaan als je kind nog geen voorspelbaar voedingsritme heeft ontwikkeld. Bij sommige kinderen duurt dit wat langer. Vaak heeft je kind bij de oppas of bij de kinderopvang ineens veel meer een vast patroon. Als je tijdens je zwangerschap bezig
bent met de keuze van kinderopvang, is het nuttig om duidelijk te maken dat je het belangrijk vindt dat de medewerkers flexibel omgaan met de behoeften van jouw kind dat borstvoeding krijgt. Problemen met drinken uit een fles Het gebeurt wel eens dat een kind de fles met afgekolfde melk niet accepteert. Drinken aan de borst vraagt een andere techniek dan zuigen aan een speen. Bovendien snapt een baby soms simpelweg niet wat er van hem wordt verwacht, omdat hij gewend is zijn honger aan de borst te stillen. Hoe ouder een kind is als het voor de eerste keer de fles krijgt, des te groter de kans is dat het niet uit een fles wil drinken. Daarom is het belangrijk om hiermee niet te lang te wachten. Rond de vier weken is meestal een goed tijdstip. De ontwikkeling van zijn zuigtechniek is dan zover, dat hij er wel iets nieuws bij kan leren. Het is belangrijk om regelmatig te blijven oefenen, anders ontwent de baby de fles soms weer. Probeer het minstens twee keer per week met ongeveer 10 à 20 ml afgekolfde melk. Als je geen gekolfde melk voorhanden hebt, kun je eventueel voor dit oefenen water gebruiken. De volgende tips kunnen het makkelijker maken voor je kind om de fles te accepteren. • Laat de fles geven door iemand anders dan de moeder. Een kind associ-
•
•
• •
• •
•
eert de geur en geluiden van zijn moeder al gauw met borstvoeding. Geef de voeding vroeg, zodat de baby niet al te hongerig is en misschien meer geïnteresseerd is in iets nieuws. Doe wat melk aan de buitenkant van de speen, zodat de baby direct iets proeft. Houd de speen onder warm water, zodat hij minder stug aanvoelt. Maak het gat in de speen tamelijk groot, zodat de melk bijna vanzelf in de mond komt. Pas op voor verslikken. Gebruik, als het goed gaat, bij de volgende voeding een speen met een kleiner gat. Laat je baby ongeveer 20 minuten over een voeding doen. Kijk of een ander soort speen uitkomst biedt. Probeer de fles in een andere houding te geven, bijvoorbeeld van voren als je kind in een autostoeltje zit. Dit kan minder verwarrend werken dan een ‘klassieke’ voedingshouding. Zorg voor afleiding, in de vorm van beweging (bijvoorbeeld al lopend voeden, of in de wandelwagen), of door de fles te versieren met zilverfolie en een ballon.
Andere oplossingen Als je kind de fles blijft afwijzen, probeer dan rustig te blijven. Gespannen opdringen van een fles werkt averechts. Probeer de kant van je kindje te zien. Hij geeft je in feite een groot compliment door te ‘zeggen’ dat hij het liefst bij jou
9
drinkt. Hij heeft niks te winnen bij de fles; dat hij daaruit kan drinken, is met name voor jou praktisch. Vanuit dat idee kun je wellicht meer geduld opbrengen. Door rekening met hem te houden, kun je hem wellicht langzaam maar zeker stimuleren de melk uit de fles te drinken. Je kunt ook proberen de melk op een andere manier te geven, bijvoorbeeld met een lepeltje, kopje of druppelaar. Overleg hierover met de oppas of kinderopvang. Menige ‘flesweigeraar’ drinkt voor het eerst uit een fles als hij op de crèche is. Borstkinderen zijn bovendien in staat om heel weinig te drinken bij de crèche of oppas en dan de schade in te halen tijdens de andere voedingen. Vaak zal je kind toch nog de meeste voedingen bij jou drinken. Het is misschien een overweging om, als je kind de fles blijft ‘weigeren’, in overleg met je werkgever de werktijden zo aan
10
te passen, dat je toch één of twee voedingen zelf kunt geven. Ook kan het een oplossing zijn om het moment dat je weer gaat werken, uit te stellen. Een ouder kind heeft meestal minder voedingen nodig in de tijd waarin je niet thuis kunt zijn. Hoewel het beter is om pas na het eerste half jaar met vaste voeding te beginnen, kan soms in overleg met het consultatiebureau eerder begonnen worden met een groente- of fruithapje. Hiermee kan de tijd tussen twee voedingen eventueel wat worden gerekt.
te start en ook na de eerste maanden blijven de gezondheidsvoordelen van borstvoeding aanwezig. Weer aan het werk gaan betekent voor veel vrouwen een moeilijke stap met tegenstrijdige gevoelens. Het geeft voldoening om je werk weer te hervatten, maar het is moeilijk om je kind achter te laten. Doorgaan met borstvoeding is een tastbare voortzetting van de verbondenheid met je kind. Na een drukke werkdag thuiskomen en je dan met je kind terugtrekken voor een voeding kan een heerlijk moment van ontspanning betekenen.
Tot slot Met borstvoeding geef je je kind de bes-
Meer informatie • Borstvoeding en een baan Dit themanummer van verenigingstijdschrift BN is te bestellen bij de VBN-bestelservice en via www.borstvoedingnatuurlijk.nl. • Arbeidstijdenwet, informatie voor werkgevers en werknemers Deze brochure is gratis te bestellen bij Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, via www.minszw.nl of via 0800-9051. • Zwangerschap, veilig werken en verlof Deze brochure is gratis te bestellen via www.postbus51.nl of via 0800-8051. • Alles over werk en zwangerschap Deze brochure is te downloaden via www.arbobondgenoten.nl. • Informatie over de wettelijke regels rond verlof en zorg vind je via www.verlofregelingen.szw.nl.
Uitgaven van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Brochures 1 Borstvoeding: een goed begin 2 Borstvoeding: de eerste weken 3 Voorkomen en genezen van pijnlijke tepels 4 Borstvoeding en vaste voeding 5 Als je baby huilt 6 Te weinig melk 7 Borstvoeding voor een meerling 8 Afkolven van moedermelk 9 Borstvoeding en een baan 10 Moedermelk en het milieu 11 Te veel melk 12 Borstvoeding voor een couveusebaby 13 Borstontsteking 14 Borstvoeding na een keizersnede Prijzen (inclusief porto) 1 brochure per stuk 2 of meer brochures per stuk 1 set brochures 14 stuks
2 2 2
Uitgaven bestellen Telefonisch: Het telefoonnummer van onze VBN-bestelservice wordt doorgegeven via de informatietelefoon: (0343) 57 66 26. Via internet: www.borstvoedingnatuurlijk.nl De levertijd bedraagt ongeveer één week. Prijswijzigingen voorbehouden. Indien deze brochure meer dan drie jaar oud is, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat.
1,95 1,70 15,00
Voor grotere hoeveelheden van dezelfde brochure gelden de volgende prijzen: Colofon 10 brochures 25 brochures 100 brochures 250 brochures
2 9,00 2 18,00 2 65,00 2 148,00
Themanummers van verenigingstijdschrift BN Naast achtergrondinformatie bevatten deze themanummers veel ervaringsverhalen. Borstoperaties en borstvoeding Borstvoeding voor meer dan één Borstvoeding en een baan Borstvoeding voor zorgenkindjes Borstvoeding en allergie Borstvoeding na een keizersnede Moedermelk, maar (nog) niet aan de borst De rol van de partner
2 2 2 2 2 2
8,00 8,00 8,00 8,00 8,00 8,00
2 2
8,00 8,00
© VBN november 2007 Oplage: 20.000
Fotografie: Wilco van Dijen, Wijk bij Duurstede Vormgeving: HBG Design bv, Nieuwegein Druk: Drukkerij Van Meurs bv, Ridderkerk Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming. Vragen worden alleen behandeld op voorwaarde dat de aanvrager afstand doet van ieder recht op aansprakelijkstelling met betrekking tot de inhoud van de gegeven informatie.
11
Lidmaatschap De contributie bedraagt minimaal 2 22,00 per jaar. Leden ontvangen vier keer per jaar het verenigingstijdschrift BN. Dit bevat onder andere nieuws over de activiteiten van de vereniging, ervaringsverhalen, wetenschappelijke achtergronden en publicaties. Je kunt ook gebruikmaken van de verenigingsbibliotheek. Wil je lid worden van de vereniging, meld je dan aan via de website of via de informatietelefoon.
Postbus 119 3960 BC Wijk bij Duurstede Informatietelefoon: (0343) 57 66 26 www.borstvoedingnatuurlijk.nl
VBN: informatie en steun De Vereniging Borstvoeding Natuurlijk is opgericht in 1978. Zij is een vrijwilligersorganisatie die informatie geeft aan (aanstaande) ouders en andere belangstellenden. Dit gebeurt onder andere door middel van 14 brochures, themanummers van verenigingstijdschrift BN, een telefonische informatiedienst, een website en een netwerk van contactpersonen. Brochures van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk 1 Borstvoeding: een goed begin 2 Borstvoeding: de eerste weken 3 Voorkomen en genezen van pijnlijke tepels 4 Borstvoeding en vaste voeding 5 Als je baby huilt 6 Te weinig melk 7 Borstvoeding voor een meerling 8 Afkolven van moedermelk 9 Borstvoeding en een baan 10 Moedermelk en het milieu 11 Te veel melk 12 Borstvoeding voor een couveusebaby 13 Borstontsteking 14 Borstvoeding na een keizersnede Contactpersonen en informatiebijeenkomsten In veel plaatsen in het land worden voor zwangeren en voedende moeders informatiebijeenkomsten georganiseerd door VBN-contactpersonen die zelf hun kind(eren) borstvoeding hebben gegeven en die bij de vereniging een opleiding hebben gevolgd. Je kunt er praktische informatie krijgen, ervaringen uitwisselen en VBN-brochures kopen. Informatietelefoon: (0343) 57 66 26 Als je een vraag hebt over borstvoeding of over de vereniging, dan kun je gebruikmaken van de telefonische informatiedienst. Via dit nummer worden de namen en telefoonnummers van contactpersonen doorgegeven die je vervolgens kunt bellen. Website: www.borstvoedingnatuurlijk.nl Wil je weten of er bij jou in de buurt informatiebijeenkomsten worden gehouden, zoek je informatie en tips over borstvoeding, of wil je ervaringen uitwisselen met andere borstvoedende vrouwen, bezoek dan de website van de VBN.
