Borstvoeding, een goede start
Al voor een baby wordt geboren, hebben de meeste toekomstige mama’s al beslist of het borst- of flesvoeding wordt. Toch kan het een moeilijke keuze zijn: voed ik mijn kindje met de borst of kies ik toch voor de fles? Het wil wel eens helpen om de voor- en nadelen van beide voedingsmethoden tegenover elkaar te zetten. De Wereld gezondheidsorganisatie stelt dat borstvoeding de ideale manier is om een zuigeling te voeden tot zes maanden. ‘Breast is best’: deze stelregel is reeds jarenlang gekend en weinig mensen betwisten dat. Borstvoeding geeft het kind alle noodzakelijke voedingsstoffen die het nodig heeft om te groeien en zich te ontwikkelen. Je baby voeden is waarschijnlijk een van de mooiste en intiemste momenten uit je leven. Het welslagen zal voor een deel worden beïnvloed door de voorbereiding. In deze brochure vind je praktische informatie en tips om borstvoeding zo goed mogelijk te laten verlopen.
4
5
MOEDERMELK, DE WITTE MOTOR
HOE LEG JE JE BABY AAN?
Moedermelk is voor je baby een belangrijke bron van voeding. Ze zit vol vitaminen, mineralen, koolhydraten en eiwitten voor een gezonde groei van de baby. Borstvoeding is ook altijd bij de hand, heeft de juiste temperatuur, is hygiënisch en goedkoop. Moedermelk biedt bescherming tegen infecties waardoor kinderen minder vaak ziek zijn. Baby's die borstvoeding krijgen, lopen minder kans op een verkoudheid, oorontstekingen, zwaarlijvigheid op latere leeftijd of allergieën zoals astma of eczeem. Borstvoeding heeft ook nog bijkomende voordelen voor de moeder. Het vermindert het risico op borstkanker, eierstokkanker en osteoporose (dus minder kans op botbreuken, zoals de gevreesde heupfractuur, polsfractuur,…) op latere leeftijd.
Een goede techniek aanleren is van zeer groot belang om allerlei problemen en ongemakken te voorkomen. Bij borstvoeding zijn twee dingen belangrijk: vaak aanleggen en goed aanleggen. Als een baby goed is aangelegd, heeft hij een flink stuk van de tepel en tepelhof in zijn mond. Met zijn kaakjes en zijn tong kan hij dan de melkholtes die achter de tepelhof liggen goed leegdrinken. Je kunt in verschillende houdingen voeden.
Daarnaast is borstvoeding geven een intieme vorm van contact tussen jou en je baby. Doordat je baby zo dicht bij je is, leer je je kind goed kennen. DE EERSTE KEER… Eenmaal je hebt besloten om borstvoeding te geven, is het van groot belang dat je je hierop gaat voorbereiden. Het is best opwindend om jouw kindje voor de eerste keer aan de borst te leggen. Gelukkig helpen je baby en de natuur een handje. Bij iedere pas bevallen vrouw maken de borsten melk aan. En iedere baby heeft aangeboren reflexen die gericht zijn op het zoeken van de borst. Daarover hoef je je geen zorgen te maken. Toch moet je borstvoeding geven wel leren. Tijdens de allereerste pogingen kan je gelukkig terecht bij de verlos- of verpleegkundige. In het begin is het mogelijk dat het aanleggen niet zo goed lukt. Maar als je het eenmaal onder de knie hebt, wordt het algauw iets waaraan je kind en jij veel plezier en voldoening zullen beleven.
Zittend voeden • Zorg ervoor dat je comfortabel rechtop zit in een gemakkelijke stoel of in bed. Gebruik eventueel een kussen in je rug of onder je arm, zodat je niet moe wordt van het ondersteunen van je kind. • Hou je schouders ontspannen. • Leg je baby met zijn hoofdje op je gebogen onderarm, met je hand ondersteun je zijn ruggetje. • Draai de baby op zijn zij, zodat zijn buik tegen jouw buik komt te liggen. Zijn hoofd, nek en ruggetje zijn in 1 lijn, het hoofdje mag een klein beetje naar achteren zijn gebogen. • Zorg dat zijn neusje tegenover jouw tepel ligt. • Neem je borst in je vrije hand. Leg de vingers onder de borst, beginnend bij de borstkas. Zorg ervoor dat ze niet op de tepelhof liggen. Je duim leg je boven op je borst. • Streel met je tepel zijn lippen. Als reactie zal de baby zijn mond open doen. • Als het mondje wijdopen is en de tong komt een beetje naar buiten, over de onderkaak heen, breng hem dan naar de borst. • Je kind heeft nu een groot stuk tepelhof in zijn mond. Zijn neus en kin raken je borst. Als de melkgangen, die onder de tepelhof liggen, worden samengedrukt, stroomt de melk naar buiten. • Als het niet meteen lukt, of als je toch nog pijn blijft houden, haal de baby dan voorzichtig van je borst af en begin opnieuw. Sommige kinderen kunnen meteen goed drinken, andere hebben meer tijd nodig. Van de borst halen doe je door met je pink in de mondhoek van de baby het zuigvacuüm te verbreken.
6
7
Zittend met de beentjes onder je arm Deze houding is geschikt: • • • • •
voor vrouwen met grote borsten; als je last hebt van pijnlijke tepels; na een keizersnee; als de moeder dit een prettige houding vindt; om tweelingen borstvoeding te geven.
Hoe doe je dat? • Ga rechtop zitten en leg de kussens naast je en op je schoot. • Leg de baby op de kussens, met het hoofdje voor je borst, en zijn beentjes onder je arm of schuin naast je. • Houd het ruggetje en het nekje in één lijn. • Neem dan je borst in je vrije hand en breng het hoofdje van je baby naar je borst toe. • Het aanleggen gebeurt verder op dezelfde manier : je tepel recht voor het mondje brengen en je kind laten happen. Hoewel het op het eerste gezicht misschien heel lastig lijkt, is het goed mogelijk om twee baby’s (een tweeling) op hetzelfde moment de borst te geven. Zo kun je twee baby’s tegelijk voeden door ze allebei, met hun voetjes naar achteren, langs je beide zijden te leggen. In deze voedingshouding is het handig om twee kussentjes te gebruiken, zodat je niet zelf het gewicht van beide kindjes hoeft te tillen. Je hoeft overigens niet bang te zijn dat je niet genoeg melk hebt om beide kindjes te voeden. Bij vrouwen die zijn bevallen van een tweeling worden de borsten dubbel gestimuleerd, zodat je beide kindjes de borst kunt geven.
Liggend voeden Liggend voeden kan prettig zijn, bijvoorbeeld tijdens de nachtvoedingen. • Je ligt op je zij of op je rug. Ga ontspannen liggen en trek je bovenste been een beetje op. Leg de baby met zijn neusje tegenover de tepel. Om je kind te steunen, kun je een kussen achter het ruggetje leggen. Om de tepel en een gedeelte van de tepelhof in de mond te kunnen nemen, moet het hoofdje een beetje naar achteren zijn gebogen. • Streel met je tepel zijn onderlipje tot hij zijn mond wijd open doet. Breng hem dan naar de borst.
8
9
HOEVEEL EN HOE VAAK
REGELDAG E N
Colustrum, de eerste melk die de baby te drinken krijgt, is een dikke en geelachtige vloeistof. Colustrum is rijk aan antistoffen, die de baby gedurende de eerste zes maanden van zijn leven nog niet zelf kan produceren.
Denk je net te weten op welke tijden je baby ongeveer drinkt en hoe lang, gooit je kind plots het hele schema om. Niets om je zorgen over te maken, dat zijn gewoon regeldagen. Veel baby’s krijgen een groeispurt omstreeks de tweede en derde week. Je kind kan dan onrustig zijn. Hij heeft meer voeding nodig dan je tot nu toe hebt gegeven. Vaak gaat die vergezeld met een flinke huilperiode. Dat kan opgelost worden door het kind vaak de borst te geven, zodat de melkproductie als gevolg van het frequente zogen wordt gestimuleerd. In die tijd groeit je baby hard en de eetlust neemt toe.
Na ongeveer 2 à 3 dagen raken de borsten enorm opgezwollen en doen ze pijn. De melkproductie moet nog afgestemd worden op de behoefte van de baby. Door de zuigende baby worden de borsten verder tot productie aangezet. De productie van de melk wordt daarna geregeld aan de hand van de frequentie waarmee de baby komt drinken en hoeveel de baby drinkt. Kleine baby’s moet je zo vaak voeden als zij erom vragen. Een pasgeborene kan elke twee uur honger hebben. De eerste paar maanden zul je je baby ook ’s nacht moeten voeden. Dat betekent acht tot tien voedingen per dag. Na een maand is elke drie uur voeden voldoende. Na twee tot drie maanden wordt het elke vier uur. Let wel, ieder kind is anders. Als de baby opnieuw eten vraagt na een uurtje, is het goed daaraan toe te geven, omdat vraag en aanbod zo vlug mogelijk op elkaar zouden worden afgestemd. Als mama en kind na een tijdje goed op elkaar ingesteld zijn, voel je vanzelf aankomen wanneer de baby behoefte heeft aan voeding. De eerste melk die bij een voedingssessie wordt gegeven, is de voormelk. Dat deel van de voeding bevat weinig vet. Het laatste deel van de melk is vetter en wordt achtermelk genoemd. Het maakt niet zoveel uit of bij elke voeding één dan wel twee borsten worden gegeven. Het is echter wel belangrijk dat je baby één borst steeds helemaal leegdrinkt om de achtermelk binnen te krijgen. De eerste dagen zal je baby waarschijnlijk genoeg hebben aan één borst per voeding. Na verloop van tijd heeft je kind niet genoeg aan die ene borst en kun je hem ook de tweede borst aanbieden. Begin de volgende keer gewoon met de andere borst. Wissel de borst waarmee je voeding geeft met de andere af. De borst is leeg wanneer de baby niet meer zo krachtig en effectief zuigt en je borst leeg aanvoelt. Er is geen regel te geven i.v.m. hoelang het duurt voordat de borst leeg is. Je hoeft meestal niet bang te zijn dat je te weinig melk hebt voor je kindje. Als je twijfelt, kun je aan het gewicht van je kindje zien of het genoeg voeding binnenkrijgt. Ook door het aantal natte luiers te tellen, kun je bijhouden of je baby genoeg te drinken heeft. Zolang dat er ongeveer zes per dag zijn, is er niks aan de hand.
WAT MAG JE ETEN? Het antwo o rd is kort: in principe alles. Zolang je met niets ove rdrijft, is de kans klein dat het kind reageert op het ingenomen voedsel. Eet op tijd en zorg voor een geva r i e e rde en gezonde voeding. Hou ook in de gaten dat je voldoende drinkt. Je behoefte aan vocht is waarschijnlijk groter dan vo o rheen, omdat je lichaam nu eenmaal veel vocht afstaat door de borst voeding. Natuurlijk komen er sporen van pro d u c ten die je als moeder hebt gegeten en gedronken in de moedermelk te recht. Het is vanzelfsprekend dat daarom wo rdt aangeraden zeer matig te zijn met alcohol. Eén glaasje in de week is geen probleem. Ook ro ken is sterk af te raden. Nicotine komt immers te recht in de moedermelk. Heb je de indruk dat je kind reageert op iets wat jij hebt gegeten (diarre e , winderigheid, krampjes,…), laat die voedingsstof dan tijdelijk weg uit het menu. Wa a rschijnlijk reageert de baby op ko e m e l ke i w i t ten. Het pro b leem kan meestal wo rden opgelo st door het gebruik van sojapro d u c ten in plaats van koemelkproducten. Zijn de klachten ernstig, dan co n ta c teer je het best een dokte r. Ook medicijnen kunnen via borst voeding bij je baby te re c h t komen. Vra a g daarom altijd advies aan je arts of apotheker over het gebruik van medicijnen.
10
11
BEKENDE PROBLEMEN Te p e l k loven Dit zijn pijnlijke kloofjes ter hoogte van de tepel. Ze ontstaan het va a k st wanneer je je baby fout hebt aangelegd. De oorzaak is dat je baby niet voldoende b o rst in zijn mond heeft. Let erop dat je baby zijn mond ver opendoet als je hem aanlegt. Stuwing Drie of vier dagen na de bevalling, wanneer de moedermelkproductie echt op gang komt, kun je last hebben van stuwing. Je borsten zitten boord evol met melk, zijn pijnlijk en ze voelen aan alsof ze elk moment kunnen ontplo f fe n . Als je je baby de eerste dagen veel laat drinken, zul je merken dat je ve e l minder last hebt van stuwing. Laat je borsten goed leegdrinken. Hoe leger ze zijn, hoe minder last je hebt. Je kunt de pijn ve r z a c h ten door het dragen va n een goed steunende BH, een warme douche of koude kompressen voor het voeden. Bij dreigende stuwing kolf je het best je borsten in één keer leeg. Zo bespaar je je baby en jezelf veel ongemakken. G evoelige te p e l s Tijdens de eerste week is het normaal dat je tepels gevoeliger zijn, zeker als je een baby hebt die hard zuigt. Als de baby aanzuigt, rekt de huid van de tepel uit, waardoor dit even wat pijnlijker kan aanvo e len. Na een tijdje gaat die pijn wel weg, zo niet wijst dit op het ve r keerd aanleggen van de baby. Praat er dan over met een deskundige. Ve rstopt melkkanaaltje Een ve rstopt melkkanaaltje kan je herkennen aan een rode en pijnlijke vlek op je borst. Ve rsto p te melkkanaaltjes ontstaan doordat de melk niet goed doorstroomt. Contro leer je borsten regelmatig op derg e l i j kevle k ken, liefst na een voeding. Het is belangrijk dat de klacht snel verholpen wo rdt. Anders loop je kans op een borsto n t steking.
12
13
VADERS EN BORSTVOEDING Borsto n t ste k i n g Het ve rschil met een ve rstopt melkkanaaltje is dat je koorts hebt. Een borsto n t steking kan heel pijnlijk zijn en je kunt er behoorlijk ziek van wo rden. In dat geval moet je steeds zo vlug mogelijk een arts ra a d p legen, zodat de o n t steking niet tot een abces evolueert. U i te raard zijn niet alle klachten behandeld, maar wel de meest voorko m e nde. Heb je andere klachten of vragen, ra a d p leeg een deskundige. VERZORGING VAN JE BORSTEN B o rst voeding geven vergt het nodige van je borsten. Daarom is een goede verzorging van de borsten geen overbodige luxe. Probeer regelmatig een schone bh aan te trekken als je last hebt van le k kende borsten. Daarbij gaat de vo o r keur uit naar een katoenen bh, die natuurlijk goed moet passen. Als je le k z a kdoekjes of kompre ssen in je bh legt om de le k kende melk op te va ngen, moet je die ook regelmatig ve r vangen door schone en droge exe m p l aren. Maak je tepels minimaal één keer per dag goed schoon met lauwwarm water. Gebruik daarbij geen zeep en zeker geen alcohol. Die sto f fen zorg e n er namelijk voor dat de kliertjes op je tepelhof uitdrogen, terwijl die er juist voor moeten zorgen dat je huid daar schoon en soepel blijft. D roog je borsten niet af met een handdoek maar laat ze aan de lucht drogen. Zo vo o r kom je (en genees je) tepelkloven. Trek geen bh of andere bove n k leding aan vo o rdat je borsten helemaal droog zijn.
Als vader kun je weliswaar geen borst voeding geven, maar dat betekent niet dat het voeden van een kind alleen een aangelegenheid is van de moeder. Vaders spelen bij het welslagen van borstvoeding ook een belangrijke rol. Zo kunnen zij hun partner ondersteunen door bijvoorbeeld het kind uit bed te halen voor het voeden of te verschonen na het voeden. De betrokkenheid met het kind wordt zo groter. Door het afkolven van moedermelk uit de borst, kan de melk in een flesje op een later tijdstip door de papa aan het kind worden gegeven. Zo krijgt mama even tijd voor andere dingen. Ook kan de papa mee genieten van de aanblik va n het kind dat tevreden aan de borst ligt. Er zijn natuurlijk andere mogelijkheden om met de baby bezig te zijn: een badje geven, wandelen, knuffe len,…
14
15
B O R S T VOEDING EN VRUCHTBAARHEID
WERKEN EN BORSTVOEDING
B o rst voeding geven is op zich een vorm van antico n ceptie. Als je niet menstrueert, is de kans op een zwangerschap in de 6 maanden na de beva l l i n g minder dan 2%. Wanneer je niet nog eens zwanger wil wo rden, doe je er to c h b e ter aan om een aanvullende anticonceptie te gebruiken zoals een co n d o o m of de pil. De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert wel om tot zes we ken na de bevalling te wachten met de pil.
Het moederschap en een baan zijn soms moeilijk te co m b i n e ren, maar het is niet onmogelijk. Het geven van borst voeding is dan wel lastig. Veel vro u we n b o u wen de borst voeding af tegen de tijd dat ze weer aan het werk gaan en g even alleen nog maar de fles. Toch is het we t telijk geregeld dat we r k n e e mste rs die borst voeding geven het recht hebben om hun arbeidspre staties te s c h o rsen om hun baby met moedermelk te voeden en/of melk af te kolven. De borst voedingspauze mag een half uur duren. De we r k n e e m ster die te n m i n ste 7,30 uren werkt, heeft per dag recht op twee pauzes. De schors i n g wo rdt niet door de we r kg ever bezoldigd. De we r k n e e m ster heeft wel recht op een uitkering van de ziekte- en inva l i d i te i t sverzekering. In samenspraak met je we r kgever kan je een akkoord bere i ken waarin bepaald wo rdt op we l ke o g e n b l i k ken de pauze kan wo rden genomen. Van het recht op borst vo e d i n g spauzes kan gebruik wo rden gemaakt tot zeven maanden na de geboorte van het kind. Informeer je bij je ziekenfonds.
BORSTVOEDING BUITENSHUIS Het kan gebeuren dat je je kind ergens anders moet voeden dan thuis. Dat kan even wennen zijn. Zelfs als je gewoon bij een vriendin op bezoek bent! Probeer zo ontspannen mogelijk te blijven. Zoek eventueel een rustig plekje op. Met gepaste kledij kan je discreet en gemakkelijk borstvoeding geven. Zie je het toch niet zitten om ergens anders te voeden? Dan doe je het gewoon niet en voed je rustig thuis.
16
17
AFKOLVEN VAN MOEDERMELK
STOPPEN MET BORSTVOEDING
Wanneer de baby om een of andere reden niet aan de borst kan drinken, kan de melk afgekolfd wo rden. De meeste vrouwen kiezen voor een kolfapparaat, anderen vinden het gemakke l i j k st om met de hand te kolven. Er bestaan ve rschillende kolfa p p a ra ten: to e ste l len die op batterijen werken en elektrische kolven. De eerste keer dat je kolft, zal er misschien niet veel melk vrij komen. Na ve r loop van tijd zul je er echter vertrouwd mee ra ken. De vo l g e nde tips helpen je om het kolven tot een succes te make n :
Hoelang je borst voeding wil of kan geven, hangt van ve le omstandigheden af. De ene moeder houdt het na een paar we ken voor gezien, de andere na een paar maanden. Het afbouwen van de borst voeding doe je het best geleidelijk aan. Zowel voor de moeder als voor de baby is dat bete r. Zo kan de baby rustig wennen aan de nieuwe situatie. Geef afwisselend borst voeding en een flesje. Door geleidelijk aan minder borst voeding te geven, zal ook de melkproductie systematisch verminderen. Je bouwt tegelijk de voedingen af. Je begint met de voeding die het minst le k ker loopt. De eerste dagen kan je dan wat last hebben van stuwing, maar na een paar dagen ve rdwijnt dat. Mocht je erge spanning hebben, kan je het best melk afkolven. Zo wo rdt de stuwing minder. Je bouwt een volgende voeding pas af als je geen last meer hebt van stuwing tussen de vorige borst voeding en de volgende.
• ga in een rustige ruimte zitte n ; • zorg dat je le k ker warm bent. Neem eventueel iets warms te drinken of verwarm je borste n ; • d raai een bandje af met daarop geluidjes van je baby; • ontspan je, zo krijg je makke l i j ker een toeschietreflex, waardoor de melk gaat st romen; • m a sseer je borsten; • als je één borst kolft, voorzie dan de andere borst van een borstschelp om de lekkende melk op te vangen; • er komt meer melk uit wanneer je regelmatig wisselt van borst. Je gaat door met kolven zolang de melk blijft st romen. Wanneer de melk niet toeschiet, kun je het beter op een later tijdstip terug proberen. Over het algemeen zul je per dag meer melk afkolven als je het kort maar vaak doet, dan wanneer je er enkele ke ren per dag langere tijd mee bezig bent. U i te ra a rd ga je hygiënisch te werk. Zorg dus steeds voor pro p e re handen, een schoongemaakte kolf en een schone omgeving. Afgekolfde moedermelk kan 48 uur in de ko e l k a st wo rden bewaard en tot 6 maanden in een co n stante diepvries. Ontdooide moedermelk 24 uur, weliswaar ook in de koelkast. B u i ten de ko e l k a st blijft moedermelk 8 uur goed.
Tijdens het afbouwen moet je je borsten goed blijven controle ren. Als je harde plekken voelt, zorg er dan voor dat die borst goed geleegd wo rdt om een borsto n t steking te vo o r komen.
NUTTIGE ADRESSEN
>
Vzw Borstvoeding Iepersestraat 89 8890 Moorslede Tel. : 051-77 18 03
[email protected] http://www.vzwborstvoeding.be
Deze brochure is een uitgave van
Vereniging voor Begeleiding en Bevordering van Borstvoeding – VBBB vzw Leemputstraat 57 - 2600 Berchem Tel. : 03-281 73 13 Fax: 03-281 73 14
[email protected] http://www.vbbb.be
S i n t - H u i b re c h t sst raat 19 1150 Bruss e l Tel.: 02/778 92 11 Fax: 02/778 94 04 E-mail:
[email protected] Website: www.mloz.be/gvo
La Leche League Vlaanderen Koningin Astridlaan 155 2800 Mechelen Tel. : 015-55 79 43
[email protected] http://www.lalecheleague.be
de dienst Gezondheidspromotie van de Onafhankelijke Ziekenfondsen
Foto’s • Jo Pauwels
Vlaamse Organisatie van vroedvrouwen – VLOV vzw Sint-Jacobsmarkt 84 2000 Antwerpen Tel. : 03-218 89 67
[email protected] http://www.vlov.be Websites http://www.borstvoeding.com http://www.borstvoeding.nl http://www.borstvoedingvlaanderen.be
(c) Onafhankelijke Ziekenfondsen Brussel, September 2004
