Verloskunde en Kindergeneeskunde
Borstvoeding
Het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis stimuleert het geven van borstvoeding. Borstvoeding heeft veel voordelen voor zowel moeder als kind. Deze folder is bedoeld ter ondersteuning van vrouwen die borstvoeding willen geven en geeft informatie aan vrouwen die voor de keuze staan wel of geen borstvoeding te gaan geven. De folder bevat praktische tips die kort omschreven staan. U kunt altijd een mondelinge toelichting krijgen van een verpleegkundige of lactatiekundige op de afdeling. Het is goed te realiseren dat de situatie voor u persoonlijk anders kan zijn dan hier beschreven. Inhoud
15131184
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 Tien vuistregels voor het slagen van borstvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 De voordelen van borstvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 De voorbereiding en verzorging van de borsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Hoe komt de moedermelk op gang? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Het aanleggen van de baby aan de borst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 Verschillende voedingshoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Hoe weet ik of mijn baby goed aan de borst drinkt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Stuwing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 Dreigende borstontsteking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Pijnlijke tepels en tepelkloven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Borstvoeding en een speen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Bijvoeden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Het afkolven van moedermelk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 Bevorderende factoren voor een goede borstvoedingssituatie . . . . . . . . . . . . . . .8 Eten, drinken en roken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Vragen of advies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Interessante websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 Nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Bronvermelding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
1
Tien vuistregels voor het slagen van borstvoeding Door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en Unicef zijn tien vuistregels opgesteld om borstvoeding wereldwijd te bevorderen, te beschermen en te ondersteunen. Alle instellingen voor moeder- en kindzorg moeten hiervoor zorgdragen. De 10 vuistregels zijn: • De instelling moet een goed borstvoedingsbeleid hebben. • Alle betrokken medewerkers kunnen deskundige begeleiding geven. • Er wordt voorlichting gegeven aan aanstaande ouders. • Er moet geprobeerd worden de baby zo kort mogelijk na de bevalling borstvoeding te geven. • Aan de moeders wordt uitgelegd hoe ze goed moeten aanleggen en zo nodig hoe ze moeten kolven. • Pasgeborenen krijgen (in principe) geen andere voeding dan borstvoeding. • Moeder en kind blijven dag en nacht bij elkaar op een kamer (indien mogelijk). • Borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd. • Pasgeborenen die borstvoeding krijgen, geen speen of fopspeen geven. • De instelling werkt samen met andere borstvoedingsorganisaties. De voordelen van borstvoeding Borstvoeding is een niet te evenaren manier om uw baby de ideale voeding te geven voor een gezonde groei en ontwikkeling. Het geven van borstvoeding heeft een unieke biologische en emotionele invloed op de gezondheid van moeder en kind. De laatste jaren is er steeds meer bekend geworden over de voordelen van borstvoeding. Voordelen voor het kind • Borstvoeding bevat veel antistoffen die bescherming geven tegen infecties zoals: middenoorontsteking, luchtweginfecties, infecties van het maagdarmkanaal en hersenvliesontsteking. • Minder kans op koemelk / eiwit-allergie. • Minder kans op eczeem. • Minder kans op suikerziekte, leukemie, hart- en vaatziekten en ziekte van Crohn. • Goed voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel. • Goed voor de kaakontwikkeling. • De baby krijgt melk die precies is afgestemd op zijn/haar behoeftes. Een baby die bijvoorbeeld te vroeg geboren is, heeft melk van een andere samenstelling nodig dan een voldragen kindje. • Borstvoeding is goedkoop, altijd op temperatuur, altijd beschikbaar en heeft de juist samenstelling. • Het bevordert tevens een goede moeder- kind relatie. Borstvoeding is niet alleen goed voor de baby, maar ook voor de borstvoedende moeder zijn er belangrijke voordelen. Voordelen voor de moeder • Minder kans op bloedverlies na de bevalling (tijdens de borstvoeding trekt de baarmoeder samen). • Minder kans op borstkanker voor de overgang. • Minder kans op eierstokkanker. • Minder kans op botontkalking na de overgang. • Minder kans op reuma. • U heeft tijdens het voeden een innig contact met uw kindje en het geeft u zelfvertrouwen wanneer u uw kindje kunt troosten aan de borst.
2
De voorbereiding en verzorging van de borsten Tijdens uw zwangerschap kunt u zich voorbereiden op het geven van borstvoeding. Zo zijn er diverse folders en boeken en kunt u bij de Borstvoedingsorganisaties, zoals La Leche Leaque en Borstvoeding Natuurlijk een cursus volgen over het geven van borstvoeding. Tijdens uw zwangerschap en tijdens de borstvoedingsperiode is het verstandig om de tepels niet met zeep te wassen. De kliertjes van Montgomery die op de tepel zitten scheiden een vettige substantie af die beschermend is voor de tepels. Door de tepels met zeep te wassen wordt deze beschermende substantie verwijderd. Het is ook van belang om na het voeden een druppel moedermelk over de tepel uit te smeren dit ter bescherming van de tepel. Wanneer er zoogcompressen gebruikt worden, verschoon deze dan met grote regelmaat. Dit in verband met een goede hygiëne. Wanneer de tepel stuk of gevoelig is, kunt u invetten met een goede tepelcrème, zoals Purelan. Zodra de tepel weer genezen is dan direct weer stoppen met het smeren van de crème. De crème hoeft niet voor het voeden verwijderd te worden. Draag een goed steunende BH zonder beugels. Een beugelbeha wordt afgeraden, omdat de beugel kan afknellen. Controleer uw borsten regelmatig op harde plekken. Harde plekken kunnen duiden op een verstopte melkklier of een dreigende borstontsteking. Wanneer er harde plekken ontstaan is het van groot belang om de borsten goed te masseren. Masseer in ronddraaiende bewegingen richting de tepel. Door de massage kan een ontsteking voorkomen worden. Hoe komt de moedermelk op gang? Op het moment dat de moederkoek (placenta) geboren wordt, start het proces in de aanmaak van de moedermelk. Hiervoor hebben we twee hormonen nodig die vrijkomen na de geboorte van de placenta: Oxytocine en Prolactine. Deze hormonen zijn zeer belangrijk voor het geven van de borstvoeding. Oxytocine zorgt voor het toeschieten van de moedermelk en Prolactine zorgt voor de aanmaak van de moedermelk. De manier van bevallen maakt geen verschil in de aanmaak van de moedermelk. Bij een keizersnede is het proces exact hetzelfde als bij een natuurlijke bevalling. De manier van bevallen zegt ook weinig over het verloop van de borstvoeding. Het aanleggen van de baby aan de borst De zuigreflex is de eerste uren na de geboorte erg sterk, waardoor dit het goede moment is om uw baby voor het eerst aan te leggen. Het goed aanleggen van uw baby is belangrijk voor het welslagen van borstvoeding. • Het is belangrijk om voor het aanleggen altijd de handen te wassen. • Zorg dat u altijd ontspannen kunt zitten, gebruik zo nodig ter ondersteuning een kussen. • Het lijfje van de baby is naar u toegekeerd, buik tegen buik. • Ondersteun het hoofdje van de baby, door het op de arm te laten rusten. Met de andere hand ondersteunt de moeder haar borst. • Streel met de tepel over de lipjes van de baby. • Wanneer de baby de mond wijd opent, kunt u de baby naar de borst toebrengen om aan te happen (niet andersom, dus niet de tepel naar het kind). • Zorg dat de baby een groot stuk van de tepelhof in het mondje heeft en dat de onderlip naar buiten gekruld is. • Het is vaak niet nodig om in de borst te duwen om het neusje vrij te houden tijdens het voeden. • Als de baby een kuiltje in de wangen zuigt of wanneer het smakgeluidjes maakt, dan ligt de baby niet goed aan en moet u de baby weer van de borst afhalen om het opnieuw aan te laten zuigen.
3
• • • • •
•
•
De baby drinkt in eerste instantie met snelle zuigbewegingen aan de borst, zodat de melk toeschiet. Wanneer de melk aanwezig is gaat de baby grotere zuigbewegingen maken met langere pauzes om te kunnen slikken. Wanneer de baby goed is aangelegd en goed zuigt, laat hij de borst vanzelf los wanneer hij voldaan is. Het is belangrijk dat de baby onbeperkt de borst krijgt (voeden op verzoek), minimaal om de drie uur. Het beste kunt u de baby twee borsten per keer laten drinken tot de voeding goed op gang is. U begint de volgende voeding met de borst die u het laatst heeft aangeboden aan de baby (tenzij de baby maar aan één kant gedronken heeft, dan begint u de volgende voeding aan de andere kant). Als de voeding goed op gang is gekomen kunt u één borst per keer geven en eventueel de andere borst als toetje aanbieden. Een baby die wakker wordt en honger heeft, geeft voedingssignalen zoals zoeken, smakken, lipzuigen of zuigen op het knuistje. Bij deze signalen is het belangrijk om de baby aan te leggen. Om te voeden moet de baby rustig zijn, dit vergemakkelijkt het aanleggen. In principe doet borstvoeding geven geen pijn. Wanneer het zuigen van de baby pijnlijk is, wordt dit in de meeste gevallen veroorzaakt doordat de baby de tepel niet goed in het mondje heeft. Het is dan van groot belang om de baby los te halen van de borst en opnieuw aan te laten happen.
Verschillende voedingshoudingen Als u borstvoeding geeft is het van groot belang dat uw baby in de juiste houding aan de borst ligt. Welke houding voor u het meest comfortabel is, is heel persoonlijk. U moet zich er prettig bij voelen. Belangrijk is dat u regelmatig van houding wisselt, zodat alle melkkanaaltjes in de gehele borst goed gestimuleerd en leeggedronken worden. Dit is nuttig ter voorkoming van stuwing en/of borstontsteking. 1. Liggend op de zij Ga zo ontspannen mogelijk op uw zij liggen. Trek het hoofdkussen onder uw hoofd. Uw onderste arm ligt om uw baby of onder uw hoofd. Uw baby’s buik ligt tegen uw buik. Maakt uw baby zoek- en hapbewegingen, dan brengt u de baby met uw andere hand naar u toe.
2. Zittend (madonna houding) Hierbij gaat u rechtop zitten, met goede ondersteuning onder de arm. Een kussen op schoot zorgt voor betere ondersteuning van de baby, zo voorkomt u dat de baby gaat hangen of dat de tepel uit het mondje glijdt.
3. Zittend met de baby onder de arm (baker- of rugbyhouding) Neem een kussen onder de arm, hier komt de baby op te liggen. Zorg ervoor dat de beentjes onder de arm door gaan. U ondersteunt het hoofdje en de rug met uw onderarm. Zodra de baby gaat happen brengt u de baby naar u toe. Deze houding is geschikt voor vrouwen met zware borsten of vlakke tepels, baby’s die moeizaam drinken en bij stuwing.
4
4. Liggend op de rug Bij heftig toeschieten van de melk en bij te grote melkproductie kan eventueel liggend op de rug de voeding rustiger verlopen. U gaat ontspannen liggen met kussens onder het hoofd en eventueel onder de schouders. U legt de baby op zijn buikje, op uw buik of op een kussen naast u. Met de hand ondersteunt u het voorhoofd van de baby, zodat zijn neus niet in de borst zakt. Hoe weet ik of mijn baby goed aan de borst drinkt? Het is moeilijk te meten hoeveel een baby drinkt. Maar door een baby en de moeder goed te observeren kunnen wij opmaken of een baby goed drinkt. Aandachtspunten bij uw baby • Uw baby maakt duidelijke kaakbewegingen (zichtbaar tot aan het oor). • Uw baby heeft géén naar binnen gezogen wangen. • De lipjes van uw baby zijn naar buiten gekruld. • De zuigbewegingen zijn kort en daarna langer, er is een vaste volgorde van zuigen, slikken en ademen. Af en toe houdt uw baby een korte pauze. • U ziet en hoort uw baby slikken. • Uw baby is tevreden na de voeding. • Uw baby heeft een gezonde kleur. • Uw baby is alert bij het wekken. • Uw baby plast voldoende. • Uw baby heeft voldoende poepluiers. • Uw baby valt niet te veel af (in het ziekenhuis wordt uw kindje dagelijks gewogen). Aandachtspunten bij de moeder • U voelt een toeschietreflex (niet alle moeders voelen dit). • U voelt uw baarmoeder samentrekken. • U wordt licht slaperig/soezerig door de werking van hormonen. • Na het voeden ziet de tepel er niet vervormd uit, dit wijst op goed aanleggen. Stuwing De eerste vier dagen na de geboorte komt de melkproductie op gang. De borsten voelen vol aan. Men noemt dit milde stuwing. Dit is een normaal verschijnsel. Bij ernstige stuwing zijn de borsten hard en gezwollen, voelen warm aan en zijn pijnlijk. Hierbij kan een temperatuursverhoging optreden. Het gevolg hiervan is dat de baby de tepel niet goed in de mond kan nemen en deze kan beschadigen. Door de spanning kan de melk er niet uitstromen. Ernstige stuwing kan voorkomen worden door: • De eerste paar dagen vaak aan te leggen, ook ’s nachts (minimaal om de drie uur). • De borsten goed leeg te laten drinken of te kolven. • eventueel onder de douche wat moedermelk uit de borsten masseren, dit gaat het gemakkelijkst wanneer er ronddraaiende bewegingen gemaakt worden richting de tepel. • Een klein beetje afkolven met de hand is ook een mogelijkheid om de spanning van de borsten af te halen. • Draag tijdens de stuwing een goed steunende BH. • Laat de baby drinken naar behoefte. • Neem indien nodig een paracetamol tegen pijn.
5
Dreigende borstontsteking Een verstopte melkgang of beschadigde tepels kunnen tot een borstontsteking leiden. U kunt dit herkennen aan harde, soms rode plekken in de borst en een onaangenaam, gespannen gevoel in de borst dat na de voeding niet verdwijnt. Ook kan een lichte temperatuursverhoging voor komen. Denkt u te maken te hebben met een (dreigende) borstontsteking, breng dan direct uw verloskundige of huisarts hiervan op de hoogte. Advies ter voorkoming van een borstontsteking • U moet rust hebben, niet de borst. • Laat de pijnlijke borst altijd eerst goed leeg drinken, de neus van de baby in de richting van de zere plek zodat de melkgangen goed leeggezogen worden. • Minimaal 48 uur moet het kind bij elke voeding de borst geheel leeg drinken. Als dit niet lukt moet u de borst leeg kolven. • Leg voor de voeding warme kompressen op uw borst (geen koude kompressen). • Tijdens het voeden de pijnlijke plekken voorzichtig masseren door ronddraaiende bewegingen te maken richting de tepel. • Sla geen voeding over en stop niet met de borstvoeding. Borstontsteking geeft dezelfde symptomen als stuwing, maar geeft daarnaast ook griepverschijnselen en een temperatuur hoger dan 38.4 graden. Pijnlijke tepels en tepelkloven In de eerste week kan het aanzuigen van de borst pijnlijk zijn. Dit komt door het rekken van de tepel. Als de melk gaat stromen verdwijnt de pijn. Blijft de pijn aanhouden, dan is de baby niet goed aangelegd. Vaak is het niet goed aanleggen de oorzaak van tepelkloven. De baby zuigt dan alleen op de tepel. Andere oorzaken van tepelkloven zijn: een wondje of blaar, verkeerd gebruik van de kolf of de baby van de borst halen zonder het vacuüm te verbreken. Adviezen bij pijnlijke tepels en tepelkloven • Leg de baby goed aan en voorkom sabbelen aan de borst. • Verbreek het vacuüm voor u de baby van de borst haalt. Dit doet u door een vinger in het mondje van de baby te steken totdat de baby de borst loslaat. • Smeer na het voeden een paar druppels moedermelk over de tepel uit en laat dit goed opdrogen. • Verwissel zoogkompressen na iedere voeding. • Draag elke dag een schone BH. • Begin met voeden aan de minst pijnlijke kant. Let wel op dat de borst met de tepelkloof goed leeggedronken wordt. • Leg niet minder vaak aan, maar liever vaker en kort. • Door massage en warmte kunt u het toeschietreflex opwekken, zodat de melk al stroomt als de baby gaat drinken. • Voed in verschillende voedingshoudingen. • Wees voorzichtig met crèmes. Dit maakt de tepel week. Wanneer de crème geen effect heeft stop dan direct. • Kolf eventueel tot de kloof verdwenen is. • Gebruik niet zo maar een tepelhoedje. Vraag bij problemen advies bij een lactatiekundige. Borstvoeding en een speen Sommige ouders vinden het prettig om hun baby een fopspeen te geven. Echter wordt hiermee het hongergevoel onderdrukt en dit betekent een gemiste kans om te oefenen met aanleggen. Drinkt de baby nog niet goed aan de borst, dan raden wij u aan om nog geen fopspeen of flesje te gebruiken. Op de kinderafdeling geven we soms wel een fopspeen aan de baby’s die te vroeg geboren zijn of aan baby’s die veel nare dingen hebben meegemaakt. Een fopspeen kan dan troost bieden als andere manieren van troost niet werken.
6
Bijvoeden De redenen voor bijvoeden kunnen nogal uiteen lopen. Enkele voorbeelden zijn: • Als de baby minder dan 2 keer per 24 uur goed aan de borst gezogen heeft. • Als de baby te vroeg geboren is. • Als de baby een laag geboortegewicht heeft. • Als de melkproductie te langzaam op gang komt. Dit kan gebeuren na een keizersnede, veel bloedverlies of bij een ernstig HELLP-syndroom in de kraamtijd. • Als de baby 10% of meer afgevallen is in de eerste week. • Als de arts een reden heeft om bijvoeding voor te schrijven. Bijvoeding wordt voorgeschreven tot de melkproductie goed op gang is gekomen en de baby goed aan de borst drinkt. Bijvoeden met afgekolfde moedermelk of kunstvoeding gebeurt alleen in overleg met de kinderarts. Dit wordt door middel van cupfeeding (borstvoeding uit een kopje) gegeven. Wanneer dit om welke reden dan ook niet lukt, wordt er bijgevoed met behulp van een flesje. Het is algemeen bekend dat bijvoeden kan leiden tot minder goed drinken aan de borst. Dit kan gevolgen hebben voor de melkproductie. Daarom is het van groot belang dat bijvoeden alleen gebeurt indien het voor de gezondheid van het kind nodig is. Dit zal met uiterste zorg gedaan worden. De baby gaat altijd in eerste instantie aan de bors en krijgt daarna de bijvoeding. Als uw kindje bijgevoed wordt, zal u vaak moeten starten met kolven om de melkproductie op gang te brengen en te houden. Het afkolven van moedermelk Afkolven is het op gang brengen en in stand houden van de melkproductie door middel van een kolfapparaat. Redenen hiervoor kunnen zijn: • De baby is te klein of te ziek om aan de borst te kunnen drinken. • De moeder gebruikt medicijnen die niet in combinatie kunnen met de borstvoeding. Check dit altijd even bij uw huisarts wanneer u afhankelijk bent van medicatie. • De melkproductie is nog niet voldoende op gang, waardoor extra stimulans nodig is. • De baby heeft in een aantal voedingen niet of niet goed aan de borst gedronken. Manieren van afkolven Afkolven met de hand is de eenvoudigste manier van afkolven. Het kan op ieder moment en op elke plaats worden toegepast. Bij het afkolven met de hand heeft u verder geen speciale instrumenten nodig, alleen een kommetje om de melk in op te vangen. Elektrische kolf Als de melkproductie op gang moet worden gebracht, heeft een elektrische kolf de voorkeur. De elektrische kolf bootst het best de zuigbewegingen van de baby na, zodat de melkproductie goed op gang komt. Voor de moeder is deze methode het minst vermoeiend. Bij voorkeur worden beide borsten op hetzelfde moment gekolfd. Als de baby niet aan de borst mag, begint u zo snel mogelijk na de bevalling met kolven. Het liefst binnen zes uur na de geboorte. Het advies is dan om iedere drie uur te kolven. Wanneer u in de nacht wakker bent dan is het zeker aan te raden om dan ook een keer te kolven. Het is belangrijk om een goede melkproductie op te bouwen in de beginperiode. Op die manier is er voldoende voeding op het moment dat de baby meer voeding nodig heeft. Beide borsten worden tien minuten gekolfd tot de melkproductie op gang is gekomen. Wanneer de melkproductie goed op gang is, is het van belang om te kolven tot er nog maar enkele druppels melk uit de borst komen.
7
Na het kolven kunt u de laatste druppels melk over uw tepel uitsmeren en op laten drogen, dit ter bescherming van uw tepels. Na iedere kolfbeurt de kolfschelpen goed schoon maken en in een schone hydrofiel luier bewaren. Bij gebruik van zoogkompressen na iedere kolfbeurt de kompressen verschonen. De afgekolfde moedermelk wordt voorzien van sticker met naam en kolfdatum/tijd in de koelkast bewaard. De afgekolfde melk kan dan indien nodig direct aan de baby gegeven worden en anders ingevroren worden. Bevorderende factoren voor een goede borstvoedingssituatie Het is belangrijk dat u voldoende rust neemt wanneer u borstvoeding geeft. Vooral in het kraambed kan het nodig zijn om duidelijke afspraken te maken met de bezoekers. Tijdens de gehele borstvoedingsperiode is het belangrijk dat u voldoende drinkt. Kijk goed naar de baby en reageer op voedingssignalen. Zogenaamde regeldagen komen voor als de baby flink groeit. De baby heeft dan behoefte aan meer voeding en wil hierdoor vaker aan de borst. Wanneer u hieraan toegeeft zal de melkproductie zich aanpassen aan de hoeveelheid die de baby op dat moment nodig heeft. Na een paar dagen komt de baby weer in het normale ritme terug. De regeldagen komen meerdere malen in de borstvoedingsperiode terug, bij ongeveer tien dagen, zes weken en drie maanden. Eten, drinken en roken Wat u eet of drinkt heeft weinig invloed op de kwaliteit van de moedermelk. In principe zijn er geen beperkingen in de voeding, het is belangrijk om gevarieerd en gezond te eten. Indien u merkt dat uw baby reageert op sommige producten, kunt u deze beter even weglaten en later weer eten. Af en toe een glas wijn is niet schadelijk. Alcohol komt wel in de moedermelk. De voorkeur gaat uit naar het drinken van maximaal één glas wijn en dan direct nadat de baby aan de borst geweest is. Roken is niet goed voor de baby en nicotine komt in de moedermelk. Hierdoor kan de melk minder goed toeschieten waardoor er minder melk is. Wanneer er vlak voor een voeding gerookt wordt dan is het nicotinegehalte erg hoog. Bij de baby kan dit misselijkheid, overgeven en diaree veroorzaken. Passief roken (het inademen van rook van anderen) heeft ook deze nadelen. Vragen of advies? In deze folder hebben we u tips gegeven voor het slagen van de borstvoeding. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, aarzel dan niet om deze te stellen. Wij staan altijd voor u klaar! U kunt ons bellen op T 0348 42 74 80. Het team van verpleegkundigen en kraamverzorgenden van de afdelingen Kindergeneeskunde en Verloskunde wenst u veel succes bij het geven van de borstvoeding. Interessante websites Meer informatie over borstvoeding staat op de website van het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis. Kijk op www.zuwehofpoort.nl en zoek op verloskunde. U vindt daar ook links naar de websites van patiëntenorganisaties, zoals de website www.borstvoeding.com. Nuttige adressen Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Postbus 119, 3960 BC Wijk bij Duurstede T 0343 57 66 26 La Leche League Postbus 212, 4300 AE Zierikzee T 0111 41 31 89 8
Bronvermelding Deze folder is afkomstig van de afdeling Verloskunde en gebaseerd op informatie van Samenwerkende Borstvoeding Organisatie (SBO). Juli 2015
Zuwe Hofpoort Ziekenhuis Polanerbaan 2 3447 GN Woerden T 0348 42 79 11 I www.zuwehofpoort.nl
