Koepel van Nederlandse Verenigingen Van Gepensioneerden Nieuwsbrief 2015-2 1. Uit de vereniging Inmiddels in de pers aan de orde geweest: Onze voorzitter Martin van Rooijen is kandidaat voor het lidmaatschap van de Eerste Kamer voor 50PLUS. Als de peilingen bewaarheid worden haalt 50PLUS ten minste 2 zetels en daarmee zit Martin in de EK. Uit diezelfde peiling (19 feb.) blijkt tevens een dramatisch verlies voor de twee regeringspartijen. De VVD zakt terug naar 27 en de Partij van de Arbeid houdt op een volkspartij te zijn: 13 zetels. De grote winstmakers zijn D66 en de PVV, terwijl de SP nauwelijks profiteert van de grote malheur bij de PvdA. Op 21 februari jl. werd officieel het SER advies over de toekomst van pensioenstelsel uitgebracht. KNVG en NVOG reageerden direct met een persverklaring die wel is opgepikt. De teneur van onze stellingname was dat er geen noodzaak bestaat tot de sloop van ons pensioenstelsel. In dat verband wijzen wij u op een lezenswaardig artikel van Ton Verlind, oud journalist van KRO's Brandpunt en thans lid van onze communicatiecommissie. Het artikel "Hoe de sloop van ons pensioen zich voltrekt" treft u aan als bijlage van deze nieuwsbrief. De KNVG is zeer ver in zijn voorbereiding van een brede publiciteitscampagne waarin wordt duidelijk gemaakt welke partijen hebben meegewerkt aan de sloop, hoewel altijd aangeduid als "het beste ter wereld!" In een artikel in PensioenPro van 11 februari jl. waarin de kandidaatstelling van Martin wordt gemeld, maakt hij daarop al een toespeling. Het is ook nuttig en leerzaam om regelmatig de site Pensioenleugen te bekijken www.pensioenleugen.nl Een ander onderdeel van de campagne is een actie via radiospotjes. Vanaf 4 maart ’s ochtends tot het sluiten van de stembussen op de verkiezingsdag zullen die op de NPO Radio 1 worden uitgezonden. Hetzelfde spotje, maar dan met beeld , zal voor de verkiezingen worden verspreid via de social media op internet. U kunt ons in deze campagne steunen door deze video via uw facebook / twitter of LinkedIn te verspreiden. (copy/paste) of in de 2 weken voor de verkiezingen toe te voegen aan elke mail die u verstuurt. Ook daar geldt copy/paste http://youtu.be/hDpAB6Tk94c
Boodschap: Bedenk bij het uitbrengen van uw stem wie voor het nieuwe Financieel Toetsingskader hebben gestemd.
NIEUWSBRIEF 2015-2
We staan bepaald niet alleen met deze wijze van actie voeren. In het blad van onze zusterorganisatie KBO Brabant is een dossier samengesteld onder de titel "Waarom stemmen loont" In dit heldere artikel worden alle wetten opgesomd die samenhangen met senioren en het stemgedrag van de verschillende politieke partijen. Even onthullend als ontluisterend. De wetten die in het artikel aan de orde komen zijn: 1. het nFTK (uiteraard) 2. Kostendelersnorm 3. Twee woningenregel 4. Belastingplan 2015 5. Wet Langdurige zorg 6. Wet Maatschappelijke ondersteuning 7. Zorgwet (vrije artsenkeuze) Uit de KBO analyse blijkt dat VVD - PvdA - D66 - Christen Unie al deze wetten die voor senioren nadelig zijn, hebben gesteund. Het CDA liet twee steken vallen: Het stemde ook voor de kostendelersnorm en de langdurige zorg. De partijen die consequent tegen deze naargeestige wetten hebben gestemd waren: SP, PVV, 50PLUS; het CDA heeft wel tegen de andere 5 wetten gestemd. De verkiezingen van 18 maart; ze blijven ons bezighouden. Was er nog ander nieuws? Ja, maar niet zoveel. 2.Rekenrente Sommige onderwerpen willen gewoon niet weggaan! De discussie werd geopend door promovendus Ilja Boelaars in het FD. Hij trachtte te betogen dat we moesten rekenen op een langdurige periode van lage rendementen omdat we een lange periode van hoge rendementen hadden gekend. En passant werd ons bestuurslid Bernard van Praag bij het vuil gezet. Wij kennen Bernard. In een afgewogen stuk in het FD kreeg de promovendus alle hoeken van de kamer te zien. Zich onder andere beroepend op Piketty's Le capital au XXI siècle die aantoonde dat grote(universiteits)vermogens vrijwel conjunctuur onafhankelijk zijn geworden. (terzijde: dat lijkt ook op te gaan voor onze grote pensioenfondsen) De hoofdeconoom van de ABN Amro - Han de Jong- reageert ook in het FD. Ook hij bestrijdt de stelling van promovendus Boelaars dat een lange periode van hoge rendementen per definitie gevolgd zou moeten worden met een periode van lage rendementen. Hij bevestigt wel onze constatering (Nieuwsbrief december 2014) dat de pensioenen moeiteloos uit de kasstroom gefinancierd kunnen worden waardoor de huidige pensioenvermogens buiten schot blijven. Tenslotte meent Sweder van Wijnbergen het eindoordeel uit te kunnen spreken! Selectief citerend en onzorgvuldig samenvattend wat Van Praag, Boelaars en De Jong hebben gesteld verwijt hij ze alle drie er niets van te hebben begrepen. Een voorbeeld: Het verwijt dat De Jong "...een greep in de kas van de jongeren wil doen" is niet alleen vilein maar ook 2
NIEUWSBRIEF 2015-2
potsierlijk. De kas bestaat voor 2/3 uit door de huidige senioren opgebouwd vermogen. Natuurlijk komt hij met de bekende maar onjuiste stelling dat jongeren ouderen subsidiëren. Het slot van zijn stuk is en regelrechte gotspe: "...want het gebruik van verwacht rendement bij verdiscontering van toekomstige verplichtingen is een rechtstreekse aanslag op de rechtmatige pensioenaanspraken van jongeren." En zo veegt de hooggeleerde met een zwierige zwaai de rechtmatige pensioenaanspraken van de ouderen onder het vloerkleed. 3.Kiezen is moeilijk Eén van de (vele) verkeerde stokpaardjes van D66 is de individualisering van het pensioensparen. Individueel sparen, beleggen en te zijner tijd ontvangen. Nu is vele malen aangetoond, recentelijk door Van Praag, zie hiervoor, dat collectief beleggen en risicodelen voor iedereen beter is. Netspar zegt het zuiniger: de voordelen thans zijn minder groot dan vroeger; ze zijn er kennelijk dus wel! In een aardig overzichtsartikel in het FD vat Sweder van Wijnbergen (hij kan het dus wel!) de keuzeproblemen samen. De informatie is ontoereikend, het is voor de leek te complex, er wordt irrationeel gehandeld; individueel beleggen is duur. Kortom, tel uit je winst! Zijn conclusie kan alleen maar met instemming begroet worden: "En dat alleen al is een sterk argument tegen drastische hervormingen".
Februari 2015
3
NIEUWSBRIEF 2015-2
Hoe de sloop van ons pensioen zich voltrekt februari 7, 2015
Foto: de pensioenopbouw voor jongeren is door het kabinet aan banden gelegd. Ik geef het eerlijk toe: het was met de nodige terughoudendheid dat ik “ja” zei toen ik een paar maanden geleden door een vereniging van gepensioneerden werd benaderd met de vraag of ik na wilde denken over een communicatiebeleid, dat kon helpen tegen de afbraak van ons pensioenstelsel. Dat ligt vanuit sommige politieke partijen behoorlijk onder vuur. Ze vinden dat ons private pensioenstelsel niet van deze tijd is. Ik zag na dat telefoontje (in gedachten) welgestelde Bentley-rijdende 65-plussers voor me. Oud-captains of industry, die vooral bezig zijn met het veilig stellen van hun eigen financiële positie. Aan “algemeen belang” dacht ik niet meteen. Waarom zouden gefortuneerde 65-plussers niet wat kunnen inleveren?, vroeg ik me af. Elke euro, wordt 5 euro 2 maanden heb ik me nu kunnen verdiepen in het pensioendossier en mijn visie daarop is veranderd. Die welgestelden zijn niet bezig met zichzelf. Ze hebben het niet nodig. Het zal hun tijd wel duren. Ze zijn oprecht bezorgd over de afbraak van dat wat wel “het beste pensioenstelsel ter wereld” wordt genoemd: we leggen in, het geld wordt collectief beheerd, het groeit en aan het eind van de rit hebben de meeste fondsen van elke ingelegde euro, 5 euro gemaakt. Het is een privaatsysteem, dat door onszelf zonder winstoogmerk wordt beheerd. De overheid zou er zich eigenlijk niet mee moeten bemoeien. Dit systeem garandeert de gemiddelde Nederlander naast zijn AOW een fatsoenlijk inkomen, als hij niet meer werkt. Het gaat niet om enorme bedragen. Het gemiddelde aanvullende pensioen in
4
NIEUWSBRIEF 2015-2
Nederland is 500 euro bruto per maand, maar het maakt wel het verschil, opgeteld bij een AOW-uitkering van 1.050 euro per maand. In de pensioenpot zit op dit moment in totaal 1200 miljard (!) euro. Dat bedrag stijgt nog steeds. Zelfs tijdens de economische crisis groeide dit vermogen aanzienlijk. We zijn op weg naar 1400 miljard euro. Genoeg om iedereen die eraan heeft bijgedragen een goed pensioen te garanderen. Nationale schuld In Nederland hebben we het voortdurend over de enorme overheidsschuld die niet langer houdbaar is en naar beneden moet. We zijn immers rasechte doemdenkers. Maar tegenover die overheidsschuld van 441 miljard (2015) of tegenover bijvoorbeeld onze hypotheekschuld staat deze enorme spaarpot van 1200 miljard. Ongeveer 1/3 daarvan vloeit in de komende jaren in de vorm van belasting naar de overheid. Dat is dus 400 miljard. Tegenover onze staatsschuld staat dus een enorme spaarpot, die andere Europese landen niet of in veel mindere mate hebben. Eigenlijk hebben we dus geen probleem. We zouden de overheidsschuld goeddeels kunnen aflossen. Châpeau voor de generatie voor ons die dit systeem van sparen bedacht heeft. Het is een toppunt van sociale innovatie. Je zou alle Europeanen zo’n voorziening gunnen. Dan zouden we nu economisch misschien niet zo in de ellende zitten, omdat goede pensioenen er ook voor zorgen dat de bestedingen op peil blijven. En daar vaart de economie wel bij. Sloop En toch is de sloop van dat beste pensioenstelsel ter wereld in volle gang. O.a. met de introductie van nieuwe regels. Pensioenfondsen mogen van de overheid al meerdere jaren niet meer kijken naar de werkelijke opbrengst van hun beleggingen. Ze moeten doen alsof de opbrengst op vermogen niet groter is dan 1 tot 2%. Maar dat is een rekentruc vinden de critici van dit overheidsbeleid. Door die truc is het alsof pensioenfondsen niet kunnen voldoen aan hun verplichtingen, terwijl de werkelijkheid veel rooskleuriger is. Een voorbeeld: volgens de rekenmethode die de overheid aan de pensioenfondsen heeft opgelegd levert 100 euro in een pensioenfonds niet meer dan 1 of 2 euro rente op. Maar in werkelijkheid verdienen pensioenfondsen per 100 euro, 7 euro aan opbrengst uit beleggingen. 7% is namelijk het gemiddelde rendement over de afgelopen 50 jaar. Ze zouden van die opbrengst de pensioenen elk jaar een beetje kunnen laten groeien, zodat ze in ieder geval de prijsstijgingen bijhouden. Maar de overheid voert een overdreven voorzichtig beleid en dwingt de fondsen tot het aanhouden van grote reserves, waardoor het de komende jaren uitgesloten is dat de pensioenuitkeringen worden aangepast aan de geldontwaarding. Dit is de mening van verschillende verenigingen van gepensioneerden. Er is ook een andere visie: de pensioenfondsen moeten een kostendekkende premie berekenen, maar de feitelijk betaalde premie -zo zeggen andere deskundigen- is al jaren lager dan de feitelijke kosten. In die visie wordt er dus meer uitgekeerd dan er binnenkomt 5
NIEUWSBRIEF 2015-2
en dat gaat dan weer ten koste van de spaarpot van de pensioenfondsen. Dat verlies zal in 2015 oplopen tot 14 miljard euro. Verderop in dit verhaal leest u, dat het misschien niet zo’n groot probleem zou zijn als werkgevers en overheid in de 80-er jaren niet al een greep in de kas van de pensioenfondsen gedaan zouden hebben. Maar los daarvan: ook dit probleem, zo zeggen de critici van het regeringsbeleid, is het resultaat van subjectieve rekenmethodes die door de overheid worden gehanteerd. Het doet niet af aan de vaststelling, dat er een sfeer van doem wordt gecreëerd rond het pensioen, terwijl dit niet nodig is. Ze zien het als stemmingmakerij. Doen alsof Het kabinet doet in de visie van verschillende verenigingen van gepensioneerden alsof het heel slecht gaat. Daarom zijn de uitkeringen voor gepensioneerden bevroren, hoewel de prijzen stijgen. Dat zal de komende jaren zo blijven. Ze gaan er dus elk jaar op achteruit, terwijl dat in de visie van gepensioneerde belangenorganisaties niet nodig zou zijn. Het is slecht voor hen en slecht voor de economie, die juist behoefte heeft aan het verhogen van de consumentenbestedingen. Voor jongeren maakt het kabinet het nog bonter: ze mogen sinds 1 januari 2015 minder pensioen opbouwen, waardoor ze aan het eind van hun werkzame leven een aanzienlijke terugval in maandelijks inkomen meemaken. Het zou niet nodig zijn als ze gewoon zouden blijven sparen, zoals vorige generaties. In ruil voor deze verslechtering hebben de werkenden kortgeleden een premiedaling gekregen, waardoor hun nettoloon een beetje steeg. Een pleister op de wond, maar ook een sigaar uit eigen doos. De kleine netto loonstijging van nu, is de gigantische teleurstelling van straks: een lager pensioen, dat bovendien niet aangepast wordt aan de jaarlijkse prijsstijgingen. Verzekering tegen willekeur De overheid doet dus een succesvolle aanval op een goed systeem. Met een goed aanvullend pensioen zouden we als burger minder afhankelijk zijn van de nukken van de overheid, dachten we. Welke puinhoop de politiek van het sociaal-economische beleid ook maakt, hoezeer er ook wordt gemorreld aan de financiële positie van burgers: door ons pensioenstelsel ben je aan het eind van je werkzame leven in principe verzekerd van een behoorlijk inkomen. Een waardevast, gezamenlijk pensioen, beheerd door de burgers zelf, zou je dus kunnen zien als een verzekering tegen het gedrag van een onbetrouwbare overheid. Dat valt in Nederland wel mee, kunt u zeggen. We zijn geen bananenrepubliek. Toch stopte een paar miljoen mensen de afgelopen decennia heel veel pensioenpremie (uitgesteld loon) in de gezamenlijke pot in de verwachting, dat ze op hun 65ste een waardevaste uitkering zouden ontvangen. Zo is het ook zonder voorbehoud voorgespiegeld. Nu het op betalen aankomt zet de overheid een rem op de uitkeringen, waardoor al die gepensioneerden inmiddels minder krijgen dan ze in het vooruitzicht was gesteld. Hoogleraar internationaal pensioenrecht, Hans van Meerten, noemt het een vorm van onteigenen van privébezit. “Er was een verwachting en die wordt niet nagekomen”, zegt hij. Onteigenen is een vriendelijk woord voor afpakken. Het pensioenstelsel is van de 6
NIEUWSBRIEF 2015-2
Nederlandse werknemers en werkgevers. Zo is het bedoeld. De overheid zou ervan af moeten blijven. Bangmakerij? Misschien vindt u het argument van een goed pensioen als verzekering tegen de willekeur van de politiek overdreven? Kijk dan eens hoe Europa, Griekenland in de tang nam met een stringent bezuinigingsbeleid. Ik weet het: voor een deel terecht, omdat de Grieken zo’n gebrekkige belastingmoraal hebben. Wie zijn kont verbrandt moet op de blaren zitten. Maar rechtvaardigt dat een keihard monetair beleid met als gevolg dat 65-plussers in onverwarmde huizen zitten en eten uit de afvalbak om de hoek moeten schrapen? Zien we deze beelden uit Amerika, dan spreken we daar schande van. Hadden de Grieken geïnvesteerd in een pensioenstelsel als het onze, dan hadden ze nu niet op een houtje hoeven bijten. Hier gebeurt dat niet Het zal ons nooit overkomen, hoor ik u mompelen. Ik zou er niet zo zeker van zijn. Ook wij zijn sterk in het uitgeven van geld, dat we niet hebben. De overheid heeft een onverzadigbare honger, rupsje nooit genoeg. Alles voor het in standhouden van een gemankeerd financieel systeem, dat volgens sommigen op zijn laatste benen loopt. Er komen moeilijke tijden Ook Nederland staat in de toekomst voor draconische maatregelen. De aardgasbaten lopen terug. De overheidsuitgaven lopen steeds verder op. Tal van voorzieningen worden afgebroken en de rekening gaat naar de individuele burger. De Grieken zullen ongetwijfeld hun leningen niet terugbetalen om over de financiële problemen van de andere zuidelijke landen maar niet te spreken. Als onze politici straks met hun rug tegen de muur staan, lonkt daar nog altijd die privé-spaarpot met miljarden van ons allen. Er zullen heus wil trucs worden bedacht om het geld om te katten. In de illegale autowereld is dat een bekend begrip: de auto blijft hetzelfde, maar verandert door een handigheidje van identiteit. Als er minder naar pensioenopbouw gaat, kunnen de lasten omhoog. Of het kabinet bedenkt methodes om de pensioenpot af te romen. Het gebeurde eerder in de 80-er jaren, toen het kabinet 30 miljard aan haar pensioenfondsen onttrok en dat nooit terug stortte. Die 30 miljard zou inmiddels tot 100 miljard zijn uitgegroeid. Ook werkgevers deden een greep in de kas. Sommigen betaalden na verloop van tijd terug, anderen deden er het zwijgen toe. En…. heeft de Nederlandse overheid dat geld niet nodig, dan toch zeker de Europese bureaucraten. Het is niet zo goed te geloven, dat het spaarvarkentje in moeilijke tijden ongemoeid zal blijven.
7
NIEUWSBRIEF 2015-2
Financiële wereld En dan is er nog dat andere belang. Dat van de verzekeringsmaatschappijen. Als de overheid ons pensioenstelsel afslankt, kunnen verzekeraars dat gat invullen. Er ontstaat een aantrekkelijke, winstgevende markt. ”Het is me om het even”, kunt u denken. Haal dan voor ogen wat er gebeurde met KPN, de Nederlandse Spoorwegen, en de energiemaatschappijen na de privatisering. De kwaliteit van de dienstverlening verminderde, de kosten namen toe. Laat je het regelen van pensioen over aan de commerciële markt, dan moet de opbrengst gedeeld worden met de aandeelhouders van die verzekeringsmaatschappijen. Ze kunnen heel goed rekenen, hebben we gemerkt rond de woekerpolissen. Je kunt er dus niet zomaar van op aan, dat je belangen bij commerciële partijen in goede handen zijn. Winst maken staat daar centraal, niet het gemeenschappelijk belang. Het huidige pensioenstelsel kent ook zijn nadelen. Het is verplicht, je kunt er je niet aan onttrekken. Maar door het collectieve karakter worden opbrengsten en risico’s samen gedeeld en de totale opbrengst komt ten goede aan de pensioengerechtigden. Dit collectieve systeem garandeert een grotere opbrengst dan een pensioenregeling via commerciële verzekeraars, zo laat de praktijk zien. Ambtenaren Dan is er ook nog een korte termijn belang voor de overheid. Het lukt niet om de overheid kleiner te maken, er gaat veel geld naar ambtenarensalarissen. Het kabinet heeft sinds 1 januari 2015 de pensioenen bevroren. Daardoor gaan pensioengerechtigden er de komende tijd substantieel in koopkracht op achteruit en zoals gezegd bouwen jongeren zelfs een veel lager pensioen op. Om de pijn te verzachten heeft het kabinet de pensioenpremie verlaagd, waardoor het nettoloon een beetje is gestegen. Bijkomend effect: daardoor dalen ook de loonkosten van de overheid. Die hoeft namelijk minder pensioenpremie af te dragen over de ambtenarensalarissen. Dit levert de overheid op jaarbasis een bezuiniging van 1,5 miljard op. Dat is de reden dat de critici van de overheid de verandering van de pensioenregels zien als een bezuinigingsmaatregel, die niets te maken heeft met onbetaalbaarheid van de pensioenen, maar alles met de problemen van een overheid die geen greep heeft op de stijging van de eigen lasten. Tijdbom Er tikt nog een tijdbom. Die heeft te maken met de pensioenvoorziening van de politieke bestuurders zelf. Hun pensioenaanspraken zijn riant, maar de premie die ze ervoor betalen is veel te laag, dus niet kostendekkend. Ze betalen ruim meer dan de helft te weinig. Hun spaarpot wordt dus niet voldoende gevuld. Gaan ze straks met pensioen, dan moet de belastingbetaler bijlappen. Het tekort wordt geschat op 1 miljard. Er hangt ons burgers dus nog een ongedekte cheque van deze omvang boven het hoofd. De verantwoordelijke minister Plasterk weet het, maar schuift de oplossing van dit probleem naar de toekomst. Komt tijd komt raad. De verleiding is heel groot om het ABP (het pensioenfonds van de 8
NIEUWSBRIEF 2015-2
ambtenaren) straks te verplichten of te verleiden om deze claim over te nemen. Zover is het niet, maar het zou kunnen…..Kwestie van de geesten rijp maken met een uitgekiend publiciteitsoffensief. Als vaak wordt herhaald dat het niet anders kan, gaan we het vanzelf geloven. Framing Om ingrepen in het pensioenstelsel te rechtvaardigen, wordt het negatief geframed (=ingekleurd): het is niet houdbaar naar de toekomst, ouderen maken het geld op van jongeren. Die argumenten worden voor zoete koek aangenomen, omdat eigenlijk niemand weet hoe het precies zit. Toen ik een onderzoeksjournalist van een grote krant deze week vroeg waarom zijn redactie meedoet aan deze negatieve framing en ik tegenargumenten noemde, was zijn antwoord: “ik weet eigenlijk ook niet hoe het zit”. En neem de proef op de som: ook de gemiddelde politicus weet niets van pensioenen. Die framing gaat subtiel, maar overtuigend. Belangrijke financiële beslissingen worden voorbereid door tal van onafhankelijk ogende adviescolleges en toezichthouders. Noem maar op: Sociaal-Economische Raad (SER), Centraal Planbureau (CPB), Netspar een club waar wordt nagedacht over de toekomst van de pensioenen), Autoriteit Financiële Markten (AFM), De Nederlandsche Bank (DNB) etc. In die colleges kom je tal van deskundigen tegen die ooit zijn begonnen op het ministerie van financiën. De overheid laat zich dus voorzien van “onafhankelijke” adviezen door mensen die door de overheid zijn opgeleid en natuurlijk het politieke systeem in stand houden waaraan ze hun eigen status ontlenen. Dat is een systeem van groei, geld uitgeven, geld heen en weer schuiven en het veilig stellen van gevestigde belangen. De aanval op het pensioenstelsel werd ingezet door lobbyisten die tegelijk voor het ministerie van algemene zaken, dus de minister-president werkten. Of ze hebben op de een of andere manier banden met verzekeringsmaatschappijen. Mogelijk is er geen oorzakelijk verband, maar dan gaat het toch minstens om een opmerkelijke belangenverstrengeling, die de overheid gezien de visie op het pensioenstelsel niet slecht uitkomt. DAAROM! Het is niet gemakkelijk om de relevante informatie naar boven te tillen. Soms staan meningen lijnrecht tegenover elkaar. Weinigen zijn gebaat bij duidelijkheid. Het is ingewikkeld en misschien kom ik nog informatie tegen waardoor ik mijn visie moet bijstellen. Want god, god, wat zijn politici en adviseurs van het kabinet (en trouwens ook journalisten) slecht in staat om begrijpelijk Nederlands te praten als het om ingewikkelde dossiers gaat. Daardoor kan de trein maar door denderen. Ik hoop dat we Nederlandse burgers ervan kunnen overtuigen, dat ze in het geweer moeten komen tegen de afbraak van het beste pensioenstelsel ter wereld. Het hoeft niet in alle opzichten ongewijzigd te 9
NIEUWSBRIEF 2015-2
blijven. De tijden en wensen veranderen, maar laten we deze verworvenheid niet zomaar achteloos in de Haagse vuilnisbak smijten….. Ton Verlind
10
