Kijkwijzer Bonnefantenmuseum

Kijkwijzer Bonnefantenmuseum Antwoorden bij Weltsichten

DE WERELD AAN JE VOETEN In deze tentoonstelling zie je landschappen van de 15de eeuw tot nu. Het landschap geeft weer hoe de kunstenaar naar de wereld kijkt. Hij kan je een stukje van de echte wereld laten zien of een fantasielandschap maar ook een gemoedstoestand. Hij kan de kleinheid van de mens ten opzichte van de natuur verbeelden maar ook zijn vernietigende invloed. De manier waarop de eigen omgeving wordt ervaren verandert door de eeuwen heen. Veel plezier met de opdrachten in deze Kijkwijzer!

1. Een mooi decor Aan het einde van de middeleeuwen wordt het landschap vooral als achtergrond of decor gebruikt voor een religieuze gebeurtenis. Roeping van de H. Petrus en de H. Andreas, 1416-1429 Arcangelo DI COLA DA CAMERINO

Op dit paneeltje dat in de vitrine ligt, zie je hoe twee arme vissers, Petrus en Andreas, hun vissersbestaan opgeven om leerlingen van Jezus te worden. Andreas valt op zijn knieën en grijpt Jezus’ hand. Petrus stapt uit de boot. Beschrijf het landschap achter de scène. Een landschap met donkere bergen en gouden lucht.

Waarom heeft de kunstenaar de lucht met echt goud gekleurd? Het goud verwijst naar het hemelse licht, het religieuze. Hoeveel procent van het schilderij neemt het landschap in beslag? Ongeveer 30 % van het schilderij bestaat uit landschap. Waarom heeft Arcangelo maar zo’n klein stukje landschap geschilderd? Het belangrijkste hier is de bijbelse scène met de roeping van de twee apostelen.

Vlucht naar Egypte, 1542 Lucas GASSEL, (1480/1500-1568/69)

Maria, Jozef en de pasgeboren Jezus zijn op de vlucht voor de soldaten van Koning Herodes. Hij gaf de opdracht alle jongens onder de twee jaar te doden. Er werd namelijk voorspeld dat er een nieuwe koning van de Joden geboren zou worden, en Herodes was bang om zijn macht te verliezen.

Dit landschap is in verschillende “plans”, lagen, verdeeld. Waar vindt de vlucht van het gezin plaats? Schrijf Heilige Familie in de juiste kolom. Waar zie je de kindermoord? Voorgrond

Middenstuk

Heilige Familie

kindermoord

Achtergrond

De schilder gebruikt kleuren om verschillende dieptes in het landschap weer te geven. Welke kleur gebruikt hij voor: de voorgrond? Bruin en donkere kleuren. In het midden? Groen en oker. Achteraan? Blauw, blauwgrijs en lichte tinten. Hoeveel procent van het schilderij neemt het landschap hier in beslag? 80%. Welke elementen in het landschap zorgen dat je nog meer diepte in het schilderij krijgt? De twee bomen aan de zijkant zorgen voor een extra dieptewerking. Met een moeilijk woord heet dat REPOUSSOIR-effect. In decors voor toneelstukken wordt hier ook vaak gebruik van gemaakt. Landschap met Lot en zijn dochters, schilder onbekend, ca. 1530

Vooraan op dit schilderij zie je Lot en zijn dochters, die Sodom, de stad waarin zij wonen, ontvlucht zijn. Een engel heeft hen nl. gewaarschuwd dat de stad door God verwoest zal worden vanwege de slechtheid van haar inwoners. Het verhaal is in het landschap in 4 scènes weergegeven.

Teken met drie of vier diagonale lijnen hoe de compositie van het landschap is opgebouwd. Hoewel hier een landschap is afgebeeld, domineert de kleur rood in het schilderij. Geef daarvoor een verklaring. De stad staat in brand. De kleur rood betekent gevaar. Hoe laat de schilder in het landschap zien dat hier iets vreselijks gebeurt? 1. Door de rode gloed van de stad, die in brand staat. . 2. De donkere kleuren onderstrepen dat het nacht is. In de nacht is alles onheilspellender 3. De schilder heeft de belangrijke scene waarin Lot door zijn dochter wordt verleid, op de voorgrond weergegeven. Dit schilderij is een mooi beeld van de totale ondergang!

2. Zicht op de wereld in één blik

Vanaf de 17de eeuw dient het landschap niet meer als achtergrond voor een religieus tafereel maar wordt het zelf onderwerp van een schilderij. Heel typisch in deze tijd is het “wereldlandschap” of het overzichtslandschap. Van zo’n landschap dat je in één blik overziet, heb je hier een mooi voorbeeld :

Rotsachtig kustlandschap met zeilschepen en vissers, Adam WILLAERTS (1577-1664)

Op dit schilderij zie je de zee met drie grote zeilschepen, een blauwe hemel, groepjes mensen, een dorpje tegen de rotsen gebouwd. Aan welk land doet dit landschap je denken? Het lijkt wel de kust van Italië Waarschijnlijk heeft Adam Willaerts dit landschap nooit gezien. Bovendien bestonden er in die tijd ook nog geen foto’s van. Hoe kon hij dan toch dit landschap schilderen? Het is geschilderd naar een voorbeeld. Hij gebruikte zijn fantasie. Er zijn 4 groepen mensen te zien op het schilderij. Beschrijf wat elke groep doet. Vooraan links: plukken de bewoners mosselen van de rotsen. In het midden: is de boot binnengehaald en worden de manden met vis naar het vasteland gedragen. Voor het dorp: vindt de verkoop van vis plaats met mensen uit het dorp. Iets hoger gelegen: in de weide rechts hoedt een herder zijn schapen.

Winterlandschap met Vogelval, 1631, Pieter BRUEGHEL de Jonge (1564-1638)

Hier zie je een realistisch winterlandschapje met gewone mensen die zich amuseren op het ijs. Welk standpunt, welk perspectief, neemt Pieter Brueghel de Jonge in om diepte in het landschap te brengen?  Vogelvlucht-perspectief

 Kikvors-perspectief

Zie je de houten constructie op de besneeuwde oever rechtsonder? Dat is een vogelval ; de vogel in de boom kan op ieder moment in die val gevangen worden. Welke valkuilen zitten er nog meer in het schilderij? De schaatsers kunnen onoplettend zijn en in het wak (op de voorgrond) rijden. Het ijs kan breken.

Het lijkt wel of de schilder ons wil waarschuwen: wees altijd op je hoede want op ieder moment in het leven kan er iets gebeuren dat je niet verwacht.

3. Donkere wolken en romantische ruïnes Jan van Goyen is één van de schilders die zich lieten inspireren door het Nederlandse landschap. Hiervoor gebruikte hij jaren van tevoren gemaakte tekeningen maar ook beelden uit zijn herinnering. Zicht op een uitgestrekt vlak landschap, 1647 Jan VAN GOYEN (1596-1656)

Het lijkt wel of de schilder op een krukje zat terwijl hij schetste. Hoe zie je dat op het schilderij? Je ziet weinig voorgrond en een lage horizon. Wat is typisch Nederlands aan dit schilderij? De lucht en het platte of vlakke landschap.

Waardoor wordt het grootste gedeelte ervan ingenomen? Het grootste deel van het schilderij is lucht met donkere wolken. Waarom geeft van Goyen mensen, voorwerpen en gebouwen op dit kunstwerk zo klein weer? Hij wil de kleinheid van de mens benadrukken tegenover de machtige natuur. De donkere wolkenlucht versterkt dit.

Winterlandschap met rijschool voor de graftombe van Caecilia Metella, na 1665 Willem SCHELLINKS (1623-1678),

Veel schilders in die tijd reizen naar Italië en laten zich daar door de paradijselijke of dramatische landschappen inspireren. Willem Schellinks tekent in Rome dit enorme grafmonument ( 11m hoog). Het is gemaakt voor Caecilia Metella, een Romeinse vrouw uit de Oudheid. Het landschap lijkt wel een toneelstuk, alsof de schilder met (een spot)licht heeft gespeeld. Wat heeft hij in het licht gezet? De paardendressuur en een figurengroepje met paarden rechtsonder worden belicht. Ook de graftombe links wordt een beetje aangelicht.

Waarom heeft de schilder de rest van het landschap zo donker gelaten? Voor het dramatische effect. De duisternis benadrukt het duistere van de graftombe. In deze zaal zijn nog enkele andere landschappen met ruïnes te zien. Hoe zou het komen dat ruïnes in de 17e eeuw zo populair zijn? Zijn doen denken aan verre landen, eeuwenoude culturen en mooie monumenten, waarvan we nu alleen nog maar resten kunnen zien, en dromen. ( eigen mening)

4. De kracht van de natuur

Waterval, rond 1660 Jacob Isaacksz. VAN RUISDAEL (ca 1628/29-1682) Jacob van Ruisdael, die nooit buiten de grenzen van de Nederlanden is geweest, is bekend om zijn rivier- en watervallandschappen. Ze zijn zo virtuoos geschilderd dat je het water als het ware hoort ruisen. Er zijn drie kleine figuurtjes in het midden te zien. Welke rol spelen ze volgens jou in het landschap? Verklaar je mening.

Het landschap is het belangrijkst. De figuurtjes spelen een bijrolletje. Ze zijn klein en hebben dezelfde kleur als het landschap, ze lossen er als het ware inop. Het maakt wel dat je nog een keer beter kijkt. Waterval in het hooggebergte, 1855 Johann Gottfried STEFFAN (1815-1905)

De Zwitserse schilder Steffan heeft zich duidelijk door van Ruisdael laten inspireren in dit schilderij. Zie je bij beide werken de donkere stenen op de voorgrond? Dit noemt men een REPOUSSOIR: een voorwerp dat je als het ware mee de diepte intrekt (soms gebruiken schilders hiervoor een persoon) . Er zijn een aantal duidelijke verschillen tussen de schilderijen van Steffan en van Ruisdael. Schrijf er 3 op. Het landschap is van bijna 200 jaar later. Het landschap bij Steffan is veel woester, de waterval stort dieper en krachtiger naar beneden Er zijn mensen aanwezig bij Ruisdael, bij Steffan niet. Bij Ruisdael neemt de lucht een grotere plaats in op het doek. De waterval ligt tussen hoge rotsen, bij Ruisdael is het een vlakker landschap met dennenbomen. De kleuren zijn anders: bij Steffan zijn ze veel donkerder dan bij Ruisdael.

5. Menselijke Sporen Realistische, industriële of nachtelijke landschappen, in deze zaal zie je de invloed van de mens op het landschap ook al zijn er soms helemaal geen mensen te zien. Industrie aan de Samber, Pierre PAULUS (1881-1959)

Geen landschap waar je vrolijk van wordt maar een verlaten, troosteloos mijnlandschap aan de oever van de Samber (rivier in België). Op de voorgrond zie je een besneeuwde heuvel (mijnterril met kolenafval) met daarvoor de bijna stilstaande rivier. Waaruit blijkt de aanwezigheid van de mens?

Rechts en links van de heuvel zie je rokende schoorstenen. De mijn is nog in gebruik. Bijzonder is dat Pierre Paulus al kritisch keek naar de effecten van de industrie op de natuur. In die tijd was er namelijk nog niet zo’n milieubewustzijn als nu. Welke middelen gebruikt de schilder om zijn sombere blik weer te geven? Kleuren: Grauwe, donkere kleuren. Beelden: Hij geeft de rivier weer als een poel met vervuild water. De terril en fabriek worden nog een keer gespiegeld. De lucht is donker, vervuild door de dampen die uit de schoorstenen komen..

Van het verlaten mijnlandschap in België naar Zuid-Frankrijk. Een jager loopt met zijn hond door de moerassige Camargue. Als je van dit schilderij geen titel kent, kun je niet weten dat het tafereeltje zich daar afspeelt, of misschien toch wel? De jager en zijn hond in de Camargue, 1908 Auguste CHABAUD (1882-1955)

Waaraan kun je zien dat dit wel een landschap is, al is het geabstraheerd? Er is een horizon, een lucht, het witte vlak suggereert water of het moeras. De jager staat aan de oever van het moeras. (eigen mening)

Alles is heel vlak weergegeven maar toch krijg je een idee van een vergezicht. Hoe heeft Chabaud hiervoor gezorgd? De vlucht vogels op de achtergrond geven het werk diepte.

6.

Landschapsspelletjes

Tot nu heb je kunnen zien hoe kunstenaars door de eeuwen heen het landschap schilderen: als achtergrond, vergezicht of sfeerbeeld, realistisch of industrieel. Naar de link met het landschap in de volgende zalen moet je zelf op zoek. Het gaat hier namelijk om hedendaagse kunst. Zoek de volgende 4 kunstwerken. Niesen bitte!, 1978-2008, Markus RAETZ (1941-)

Beschrijf wat je op het kunstwerk ziet? In een houten raam is een draad over een nagel gespannen, zodat een naar onder geopende driehoek wordt gevormd ; in het glas is “NIESEN BITTE!” gekrast (niezen aub!) (eigen beschrijving)

Waarom zou de tentoonstellingsmaker dit werk voor de tentoonstelling gekozen hebben? Er zit een verwijzing naar een landschap in, een berg, een witte vlakte… (persoonlijke indrukken). De kunstenaar heeft humor: hij geeft de toeschouwer een bijzondere opdracht, maar Niesen is ook een berg in Zwitserland.

Uit de serie “VideoRhizome”, 2006 Marcellus L. (1980-) Hier zie je een zeegezicht met twee voor anker liggende boten, die op het water dobberen. De video is een doorlopende beeldenstroom. Verandert de camera van standpunt? Neen, de camera blijft 1 vast standpunt behouden.

Kun je nog iets anders waarnemen als de beelden van de twee boten op het water? Er zijn ook achtergrondgeluiden: stemmen van voorbijgangers, het ruisen van de zee, de regen, verkeersgeluiden… .

Night on the Ridge Road, 1986, Jeroen HENNEMAN (1942-)

Een modern straatlandschap, samengesteld met geometrische vormen. Een toeschouwer kijkt van boven naar een donkere straat. Beschrijf wat hij/zij ziet. (eigen verhaal) Door het gele lamplicht van 2 vrachtwagens en een auto zien we hoe er bijna een ongeval gebeurt door een gevaarlijk inhaalmanoeuvre. De rest van de straat blijft duister.

7. Door de lens bekeken Ga met de lift naar de derde verdieping. Hier zie je een uitgebreide collectie foto's. Gewone hoekjes in een stad, die er door het oog van de fotograaf toch bijzonder uitzien, trieste industrieterreinen met schoorstenen en mijnschachten, mooie natuurbeelden, die je vaak het ongewone in het gewone laten zien. Ga op zoek naar (schrijf de naam van de fotograaf en de titel op) : 1. Een stadsgezicht _________________________________________________ 2. Een natuurbeeld _________________________________________________ 3. Een foto die je bijzonder boeit. _________________________________________________

Kan je kort beschrijven waarom deze foto je bijzonder aanspreekt? Je mag het ook tekenen of vertellen in de vorm van een verhaal. FOTOGRAFIE _____________________________________________________________ _____________________________________________________________

__________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________

LIFT