Jacobsstaf 76. december Mensen op de camino: Pelgrims in Roncesvalles Verliefde pelgrims Madame Debril

Jacobsstaf 76

de

december 2007

Mensen op de camino: Pelgrims in Roncesvalles Verliefde pelgrims Madame Debril

Voorwoord Het tweede nummer van de Jacobsstaf (mei 1989!) vermeldt in het voorwoord: Aan de voet van de pas, nog aan de Franse kant, ligt het toeristische vestingstadje SaintJean-Pied-de-Port. Of je nu in een hotelletje overnacht of op een camping, je mag niet verzuimen je even te melden bij Madame Debril, Rue de la Citadelle 44, die een soort gastenboek bijhoudt van alle pelgrims die over de pas richting Santiago trekken. Zij kan je echter geen onderdak aanbieden! Nu, ruim achttien jaar later, besteden we opnieuw aandacht aan Madame Debril. Wie was deze vrouw die in talloze pelgrimsverhalen figurant is? En waarom mocht je niet verzuimen je even te melden bij Madame Debril? Jan Galjé probeert deze vragen te beantwoorden in zijn portret van een vrouw die zich als geen ander met de camino heeft vereenzelvigd. Portretten vindt u ook in het artikel van Herman Holtmaat. Op een zomeravond interviewde hij pelgrims in Roncesvalles over de achtergrond van hun pelgrimstocht. Een heel ander soort portret komt van het nieuwe redactielid Thijs Hanrath. Hij beschrijft hoe de wandelaars Ronald en Lucia elkaar vonden op de camino. Zoals u ziet, staan mensen op de camino centraal in dit laatste nummer van 2007. Persoonlijke ervaringen zult u in het komende jaar overigens vaker tegenkomen. En dat in een blad met een nieuw gezicht. Met ingang van dit nummer hebben wij de opmaak namelijk op enkele punten verbeterd.

cobsstaf De redactie van de Ja wenst u een vredig kerstfeest en een voorspoedig 200 8.

Inhoud Het Genootschap 155 Van de voorzitter Tijs Dorenbosch 156 Berichten uit de regio’s 166 Spiritualiteit zonder God? 169 Hospitaleren in Spanje Werkgroep Hospitaleren 172 Pelgrimsbijeenkomsten in Vessem 177 Nieuwe aanwinsten in de Bibliotheek van het Genootschap 154 Agenda 173 Het Compostelaregister Harry Wasser 176 Zoekertjes

Geschiedenis 137 ‘Le chemin, c’est moi’ Een portret van Madame Debril Jan Galjé

En verder… 131 Pelgrims in Roncesvalles Herman Holtmaat 141 Kerstgedicht Tijs Dorenbosch 142 Jacobus in Duitsland Herman Stokmans

Vaste rubrieken 147 Juffie gelukkig onderweg Gitta van ’t Land 148 Flarden 150 Liefde onderweg Thijs Hanrath 153 Jacobusboeken Herman Stokmans

Op het omslag: pelgrims Jasmine en François met Dolores (boven) en dokter Laszlo met een ‘patiënt’ (onder). Zie Juffie gelukkig onderweg verderop in dit nummer. Foto’s: Gitta van ‘t Land.

– 129 –

DE JACOBSSTAF 76

‘De refugio in Roncesvalles, de eerste halteplaats van veel pelgrims vanuit Saint-Jean-Pied-de-Port. – 130 – Foto: Tieleke Huijbers.

DE JACOBSSTAF 76

Pelgrims in Roncesvalles Herman Holtmaat Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago te gaan? Wat maakte dat je echt op weg ging? Deze en andere vragen stelden hospitalero’s Annelies, José en Herman tijdens een zomeravond aan Nederlandse pelgrims in Roncesvalles. Hieronder vindt u een bloemlezing waarin zes pelgrims een persoonlijk antwoord geven op deze vragen. Van 20 juli tot en met 3 augustus werkten wij – Annelies Ramakers, José Hamers en Herman Holtmaat – als hospitaleros in de refugio in Roncesvalles. In die twee weken logeerden er ruim 1.500 pelgrims. Onder hen twintig Nederlanders, de meesten te voet en begonnen in Saint-Jean-Pied-dePort. Het merendeel was man en vaak van middelbare leeftijd, ook al waren er uitzonderingen. Hieronder vindt u zes portretten van pelgrims. De namen van de pelgrims zijn anoniem gemaakt. Jan, leraar wiskunde op een middelbare school, sinds kort lid van het Genootschap 1. Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago te gaan? ‘Het was een oud idee, wel zo’n twintig jaar oud. Het kwam in de loop van de jaren steeds terug, vooral tijdens onze wandeltochten in de bergen. Mijn vrouw en ik houden van reizen en wilden behalve naar Santiago ook nog ’ns naar Nieuw Zeeland. Mijn planning was om wat eerder met pensioen te gaan en dan tijd te hebben voor deze dingen. Net voor ik echt met pensioen zou gaan, kreeg mijn vrouw een ongeluk en werd alles anders. Ik kon niet weg en heb toen nog een paar jaar bijgetekend.’ 2. Wat maakte dat je echt op weg ging? ‘Toen mijn vrouw aan de beterende hand was,

kwam zij met de vraag ‘Waarom ga je niet alléén naar Santiago? Je kunt nog dit jaar, in de zomervakantie. Ik red me wel.’ Daar heb ik natuurlijk wel even over nagedacht. Naarmate ik het er met meer mensen over had, ging het idee meer leven. Als je het aan mensen vertelt, denken die al gauw, zeker als je alleen wilt gaan, dat er iets met je relatie is. Dat is niet zo. Mijn vrouw ziet het vooral als míjn tocht.’ 3. Kon je gemakkelijk weg? ‘Toen ik eenmaal de beslissing genomen had en alle praktische zaken geregeld waren, kon ik gemakkelijk weg. Het moment dat je weggaat is onwezenlijk. Eenmaal in de trein stuur je nog vele sms’jes en voor je het weet zit je in een andere wereld. Ik ben zondag aangekomen in Saint-Jean-Pied-de-Port en nog maar twee dagen onderweg.’ 4. Hoe bevalt het? ‘Je maakt je van tevoren een voorstelling, maar het is zo anders. Wat me het meest raakt, is de saamhorigheid. Je hebt gemakkelijk contact en je zit vrijwel meteen op dezelfde golflengte. M’n rugzak is te zwaar, ik zal wat weg moeten doen. Normaal gesproken is dat een probleem voor me. Ik ben nogal zuinig op m’n spullen, maar ik merk dat ik daar nu al anders tegenaan kijk. Ik zie wel wat er op me afkomt.’ Karel, oorspronkelijk verpleegkundige van beroep, nu in het onderwijs, lid van het Genootschap 1. Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago te gaan? ‘Ik heb enkele jaren terug een zwaar zieke man verpleegd. Hij had kanker. Hij had één grote wens, nog eens naar Santiago te lopen.

– 131 –

DE JACOBSSTAF 76

Het was er niet van gekomen. Z’n vrouw en vrienden hebben hem in een camper gehesen en zo is hij er toch nog gekomen. Ik had er ook wel eens over gedacht naar Santiago te lopen.’ 2. Wat maakte dat je echt op weg ging? ‘Toen ik dat meemaakte met die doodzieke man, dacht ik: dat zal mij niet overkomen. Ik moet op tijd gaan, niet pas als ik 65 ben. M’n vrouw houdt niet van wandelen. Dus ging ik alleen. Ik wilde per se van huis uit lopen. Ik moest het dus in etappes doen, want ik ben nu eenmaal gebonden aan de vakantieperiodes.’ 3. Kon je gemakkelijk weg? ‘Het was wel een geregel, elk jaar een etappe! Ik moet het deze keer wel gaan halen, want m’n vrouw vindt het maar niks dat ik nu al voor de vijfde keer onze vakantietijd aan m’n Santiagotocht besteed. Voor mijn laatste stuk heb ik gelukkig iets meer tijd, zeven weken welteverstaan. Ik ben nu twee weken onderweg en normaal gesproken gaat dat me lukken. Ik heb niets geregeld voor de terugtocht, want ik wil me niet vastleggen. M’n vrouw gaat dat te zijner tijd vanuit Nederland regelen, bij voorkeur een vlucht, omdat die zo lekker goedkoop zijn tegenwoordig.’ 4. Hoe bevalt het? ‘Het bevalt me uitstekend. Vandaag een schitterende tocht gemaakt. De berg over, goed weer en wat een prachtig gezicht, die vale gieren hoog in de lucht. Ik heb bij Arno en Huberta kunnen overnachten, het was ‘als thuiskomen’. Ze verdienen een pluim. Ben nieuwsgierig naar het Spaanse land en naar wat het brengen zal. Ik laat komen wat komt, sta er open voor. Je leert loslaten. Toch speelt al dagen het liedje door m’n hoofd dat ik ’ns hoorde op YouTube: ‘I still haven’t found where I’m looking for.’ We zullen zien.’

Mieke en Gerrit, getrouwd, wonen al jaren in Nieuw Zeeland, geen lid van het Genootschap 1. Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago te gaan? ‘We zijn altijd verwoede wandelaars geweest. Vanuit dat wandelwereldje lees en hoor je vanzelfsprekend ook over de tocht naar Santiago. Maar zoiets doe je niet even. Je moet er de tijd en gelegenheid voor hebben. Bovendien zaten we toen nog met de kinderen. Later zijn we ook nog geëmigreerd.’ 2. Wat maakte dat je echt op weg ging? ‘Het besluit om te gaan kwam toen een Frans meisje dat vorig jaar bij ons in Nieuw Zeeland logeerde kaarten en foto’s van de pelgrimsroute liet zien. Haar ouderlijk huis in midden-Frankrijk staat langs de route. Toen is het weer gaan leven.’ 3. Kon je gemakkelijk weg? ‘We combineren het met een weerzien van familie en vrienden in Nederland. We zijn dan ook vanuit Nederland vertrokken. De kinderen zijn zelfstandig nu en wat de zaak

– 132 –

DE JACOBSSTAF 76

De ‘praatmuur’ voor de pelgrimsherberg van Roncesvalles. Foto: Tieleke Huijbers.’

in Nieuw Zeeland betreft: we hebben het zo kunnen regelen dat iemand erop let.’ 4. Hoe bevalt het? Gerrit: ‘Wat mij erg aanspreekt is de variëteit aan mensen en cultuur. Nieuw Zeeland heeft prachtige natuur. Hier tref je meer cultuur, en dat doet goed.’ Mieke: ‘Aantrekkelijk voor mij is de soberheid van het lopen. Zo verfrissend anders dan je dagelijkse bestaan met allerlei afspraken, de telefoon, de krant, je verplichtingen. We zijn bewust samen gegaan. We vinden het prettig onze ervaringen te delen. Misschien halen we Santiago net niet, omdat ik twee weken heb moeten rusten vanwege een blessure. Maar we zien wel, we laten ons niet gek maken. We kiezen bewust voor het genieten van elke dag.’ Cees, student medicijnen, lid van het Genootschap 1. Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago te gaan?

‘Ik ben met m’n studie nu zover dat ik m’n eerste coschap loop in het ziekenhuis. Dat was wel even schrikken; vele uren op zo’n afdeling, je begint ’s ochtends vroeg en je komt laat thuis. Artsen maken lange dagen en ik kreeg ineens het idee: gaat dat zó m’n hele leven verder? Dat wilde ik niet. Ik wilde een andere weg, een tijdje weg van de drukte, de hectiek en de dagelijkse regelmaat. Daar kwam bij dat ik van m’n tante een boekje over het Pieterpad kreeg. Dat pad heb ik een paar dagen gelopen. Ik merkte dat ik erg genoot van de rust en het landschap. Het wandelen beviel me en ik wilde dat vaker en ook langer gaan doen. Van een vriendin hoorde ik over Santiago. Zij had de tocht gelopen en vertelde er enthousiast over.’ 2. Wat maakte dat je echt op weg ging? ‘Het is hard gegaan. Ik heb pas kort geleden besloten om nu te gaan. Ik voelde het als een goede beslissing, ook al moest ik m’n studie daarvoor een tijdje onderbreken. Dat was niet gemakkelijk. De medicijnenstudie zit zo in elkaar dat al je studieblokken en coschappen al min of meer vastliggen. Je zit in een patroon en het is gemakkelijk daarin mee te gaan. Ik heb dat patroon nu willens en wetens onderbroken.’ 3. Kon je gemakkelijk weg? Donderdagochtend stond ik nog op de ok te assisteren. Donderdag eind van de middag heb ik m’n laatste spullen gekocht, de trein genomen naar Saint-Jean-Pied-de-Port en vandaag, zaterdag, de berg over. 4. Hoe bevalt het? ‘Ik ben een beetje bang voor dag drie en vier. Dan komt de man met de hamer, zegt men. Maar ik zie wel. Een vriendin van me zit in een groepje dat de bijbel als ‘bronnenboek’ bestudeert. Ik ben ’ns met haar mee geweest. De sfeer en inspiratie trof me. Ik kom uit een christelijk nest, maar associeer het christendom sterk met structuren en rituelen. Ik weet

– 133 –

DE JACOBSSTAF 76

nog niet of het voor mij ook een goede inspiratiebron is. Mijn doel is erachter te komen waarom ik doe wat ik doe.’

sche dingen zijn: een omweggetje, omdat er in de omgeving een mooi kerkje staat of een andere bezienswaardigheid. Terug is anders dan heen. Heen stel je je Ton, student kunstacademie, fietser (heen open voor al het nieuwe, je laat dingen achter en terug), lid van het Genootschap je, je krijgt er vrijheid voor terug. Eenmaal in Santiago moest ik al m’n moed bij elkaar 1. Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago te gaan? rapen voor de terugreis. Ik moest een nieuwe ‘Het idee kwam impulsief: fietsen naar het balans vinden. einde van de wereld, naar Finisterra, heen Ik weet niet wat me het meest bevalt. Het én terug. Mijn vader is onlangs overleden en is geloof ik vooral de rust. Ik denk weinig, mijn studie ging toen even niet zo goed. Ik m’n gedachten zijn min of meer gestopt. Ik wilde een time-out. Santiago zat ergens in m’n leef nu vooral in beelden. Ik merk dat als ik hoofd. Ik wist dat het bestond, maar wist er weer ‘onder de mensen kom’ ik weer moet verder weinig van. Mij ging het er vooral om schakelen. een tijdje weg te zijn. Ik wilde gaan fietsen, De tocht tot nu toe heeft me veel helderheid ook omdat ik dat in mijn eigen tijd kon doen. gebracht. Zo’n studie gaat zo snel! Het is Ik wilde per se ook terugfietsen. Voor mij is goed om er even uit te zijn. Goed om de tijd het weggaan te durven nebelangrijk, men om even maar ook het ‘Cees: donderdag eind van de middag heb ik m’n uit je dageweer thuisko- laatste spullen gekocht, de trein genomen naar lijkse ritme men. Lopen Saint-Jean en vandaag, zaterdag, de berg over.’ van vanzelfzou niet te sprekendhedoen zijn geden te stapweest, want dan was ik te lang weg.’ pen. Zo’n besluit moet je durven nemen. Ben blij dat ik dat heb gedaan.’ 2. Wat maakte dat je echt op weg ging? ‘Ik heb vrij snel besloten om ook echt te gaan en heb de studie een tijdje onderbroken. Peter en Jeroen, vader (zelfstandig onderIk heb een tentje mee en dat bevalt uitstenemer) en zoon (gaat in september wis- en kend.’ sterrenkunde studeren), leden van het Ge3. Kon je gemakkelijk weg? nootschap ‘Het duurde even voor ik echt weg was. Ik 1. Wanneer kreeg je het idee om naar Santiago moest me voorbereiden en spullen kopen. Ik te gaan? ben nu ruim vijf weken onderweg en inderVader: ‘Ik heb niet zo lang geleden een medidaad tot aan Finisterra gekomen. Ik ben nu tatiecursus gedaan. Daar heb ik iemand leren op de terugweg en ga nog vrienden bezoeken kennen die naar Santiago is gelopen. Die verin midden-Frankrijk.’ telde er zo enthousiast over: je bent zo vrij, je hebt geen verantwoordelijkheid, de natuur is 4. Hoe bevalt het? ‘Ik voel me vrij. Ik laat me niet leiden door mooi – allemaal heel anders dan tijdens een een of andere gedachte. Het basisgevoel is ‘de vakantie.’ weg’. Alles wat er op mijn weg komt neem ik Zoon: ‘Ik wilde graag naar het buitenland, zoals het komt. Dat kunnen ook heel praktiliefst een beetje avontuurlijk. Toen kwam

– 134 –

DE JACOBSSTAF 76

m’n vader met het idee om de pelgrimstocht naar Santiago te lopen.’ Vader: ‘We zijn een spiritueel gezin, het zit in ons denken. Ik kom uit een rood nest. Mijn moeder zei: ‘Er bestaat geen God, anders was er geen ellende in de wereld. Je bewust zijn van de natuur om je heen en van de wereld waarin je leeft, dát vind ik belangrijk’. Dat probeer ik door te geven aan m’n kinderen. Dat ik samen met m’n zoon deze tocht kan maken, vind ik geweldig. 2. Wat maakte dat je echt op weg ging? Vader: ‘Ik heb een eigen bedrijf en kon gelukkig iemand op korte termijn vrijmaken als bedrijfsleider.’ Zoon Jeroen: ‘Ik ben net klaar met12-02-2007 m’n middelbare school en ben Advertentie_CPT 10:27 Pagina 1 al ingeschreven aan de universiteit.’

3. Kon je gemakkelijk weg? ‘Moeder werkt en zorgt nu alleen voor de andere vier kinderen. Voor haar is het niet zo leuk. Ze was liever met het hele gezin op vakantie gegaan. Maar ze vermaken zich wel. Ik vind het wel erg voor m’n jongste dochter, echt een papakindje. Ik mis haar wel. We hebben de afspraak om om de paar dagen te bellen.’ 4. Hoe bevalt het? ‘Het was wel effe pittig vandaag. Gisteravond met de trein aangekomen in Saint-Jean-Piedde-Port. En nu al hier in Roncesvalles. Wat meteen opvalt is de betrokkenheid van de mensen met Santiago. Pelgrimeren schept @ een band.’

Ook in 2007 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar door Europa langs de aloude “Jacobs-wegen”. Deze reizen, op basis van half-pension zijn “all-in”, niet alleen v.w.b. entree’s, excursies, gidsen,“royal-class-beenruimte”in de bus; maar ook een glas wijn bij het diner. Naast de chauffeur gaat een cultureel gekwalificeerde reisleider mee, die meerdere pelgrimages te voet heeft gemaakt en dus ook daarin ervaringsdeskundige is. Natuurlijk zijn de hotels ook van zeer goede kwaliteit. Zij zijn tevens vaak gelegen in het centrum van een te bezoeken stad, zodat u na het diner nog even kunt rondwandelen. Voor groepen/ instellingen organiseren wij dit alles op aanvraag “op maat”. Wilt u “de Camino”naar Santiago de Compostela, aangevuld met twee aanlooproutes en terug via de Camino del Norte of de “Via Francigena naar Rome met de Gotthard-variant retour”of een andere Cultuurreis als een reis langs een selectie van Hanzesteden tot en met Kaliningrad (Rusland) en Litouwen o.l.v. een gids. Bezoek onze website “www.cpt-cultuurreizen.nl” , Vraag ons programma per e-mail, [email protected], per telefoon of fax.

– 135 –

DE JACOBSSTAF 76

Het pelgrimsbureau in Saint-Jean-Pied-de-Port, waar Madame Debril de pelgrims ontving. Foto: Tieleke Huijbers. – 136 –

DE JACOBSSTAF 76

‘Le chemin, c’est moi’ Een portret van Madame Debril

Jan Galjé

Madame Jeanne Debril was niet minder dan een legende. Ze figureert in talloze verhalen van pelgrims die in de afgelopen decennia in Saint-Jean-Pied-de-Port zijn gestart. Jan Galjé schetst een portret van dit bijzondere mens uit de geschiedenis van de pelgrimage. Toen ik in het voorjaar van 1998 tijdens mijn eerste camino aanlandde in Saint-JeanPied-de-Port vond ik onderdak in een van de drie pelgrimsherbergen die Saint-Jean toen rijk was, in de minigîte van Jeanine in de Rue de la Citadelle 55: zes bedden in een kamer van drie bij vijf aan de straat. Er was nog plaats! Tegen het vallen van de avond nodigde Jeanine, al dik in de zeventig, mij uit om in haar tuin een glaasje wijn te komen drinken. Aan de tuintafel onder de appelboom had zich inmiddels ook een wat plechtstatige bejaarde dame geïnstalleerd met een gouden jacobsschelp op haar rijk gemoed. Dat vervulde mij met een gevoel van blijde verwachting. Nadat de dame mij had uitgehoord over mijn herkomst en mijn kilometers stelde ik haar de vraag: ‘Mais vous, Madame, qui êtes-vous après tout?’ En ja hoor, daar ging zij: ‘Mais Monsieur, moi je suis Madame Debril, Président de l’Association …et cetera… et Directeur du Centre …et cetera… et je veux que vous viendrez me visiter ce soir à huit heures.’ Ik voelde mij een schooljongen die iets had uitgespookt en door de meester op het matje werd geroepen. Ik ben naar haar toe gegaan en heb een uur lang, waarvan zij zeker de helft aan de telefoon heeft doorgebracht, gezeten naast haar bureau, dat uitpuilde van ordners, stapels boeken, papieren en jacobusprullaria van de

meest uiteenlopende soorten. Ik heb mogen schouwen in het gemoedsleven van een defensieve, reactionaire vrouw van 79, die weet dat ze haar greep op het pelgrimsfront aan het verliezen is, zich door iedereen bedreigd en bedrogen voelt en zich verschanst heeft in haar eigen (voorbije) belangrijkheid en haar eigen (veronderstelde) gelijk. ‘Et Jeanine?’ vroeg ik haar. ‘Ah, ce n’est qu’une femme de ménage.’ Het dedain droop eraf. Dienstbaar? Madame Jeanne Debril was inderdaad ‘Président’ van de Association des Amis de SaintJacques en directeur van het Centre des Etudes des Chemins de Saint-Jacques. In die functies heeft ze zich decennialang in dienst gesteld van de pelgrims en de pelgrimage. Ik moest even weerstand bieden aan de verleiding om het woord ‘dienst’ tussen aanhalingstekens te plaatsen. Uit getuigenissen van wie haar hebben gekend kan niet eenduidig worden afgeleid hoe dienstbaar die dienstbaarheid in werkelijkheid is geweest. Debrils omgang met pelgrims leek twee kanten uit te kunnen gaan. Intrigerend is hierbij de uitspraak van Claire Stanford in Yale Daily News: ‘Madame Debril, a crotchety old French lady who runs the pilgrim’s help center in St. Jean, equally doling out both good wishes and complete discouragement.’ Het lijkt of haar bejegening van pelgrims van twee tamelijk onberekenbare factoren afhankelijk was: haar humeur van het moment en de spontane eerste indruk die pelgrims op haar maakten. Aan haar beoordeling van pelgrims lijkt daardoor een zekere willekeur niet geheel vreemd.

– 137 –

DE JACOBSSTAF 76

Goede en slechte pelgrims Er zijn een paar thema’s die steeds terugkeren in de verhalen van pelgrims die Madame Debril hebben ontmoet. Het gaat daarbij meestal niet om inhoudelijke zwaarwegendheden en diepe gedachten over pelgrimeren, maar eerder over praktische en feitelijke aangelegenheden. Zo lijkt het hanteren van het schijnbare verschil tussen ‘goede’ en ‘slechte’ pelgrims voor Debril van levensbelang te zijn. Die tweedeling wordt door haar rigoureus toegepast en ze wekt niet de indruk dat er tussen de twee uitersten ook nog een tussengebied zou bestaan. De ‘goede’ pelgrims heten bij haar gewoon ‘pèlerins’ en de ‘slechte’, dat zijn de ‘routards’ of ‘randonneurs’. Jacques Clouteau schrijft in Il est un beau chemin semé d’ épines et d’ étoiles: ‘Madame Debril moet elke avond maar weer de goede en de slechte pelgrims sorteren,’ oftewel de bokken van de schapen scheiden. De ‘goede’ pelgrims mogen de nacht doorbrengen in de pelgrimsherberg Les Amis de la Vieille Navarre. De ‘slechte’ pelgrims worden doorverwezen naar de gemeentelijke gîte. Herman Vuijsje citeert Debril in Pelgrim zonder God: ‘Vroeger maakten echte pelgrims nog de meerderheid uit. Je kon de mensen nog uitnodigen bij je thuis. Nu komen ze omdat het ‘in de mode’ is. En even verderop: ‘Ze verwachten dat je voor ze klaarstaat, ze verwachten onderdak en eten, ze vinden het normaal om daar niet voor te betalen’. Een groot belang hecht zij ook aan het aantal kilometers dat een pelgrim loopt of heeft gelopen. Jeroen Gooskens in Ver onderweg: ‘Madame Debril zucht, ze maakt zich voortdurend druk. Nu moet ze weer opschrijven waar wij vandaan komen, hoe lang we onderweg zijn en waar we heen gaan. Jan krijgt een standje als ze hoort dat hij pas een week loopt en morgen gaat stoppen; haar achting

stijgt met het aantal kilometers dat iemand gelopen heeft en dat laat ze duidelijk merken ook.’ Uit datzelfde gesprek bleek trouwens ook wel, zij het in bedekte termen, dat fiets­ pelgrims in haar ogen eigenlijk geen ‘echte’ pelgrims zijn. Gooskens: ‘Wandelpelgrims zijn haar lievelingen op voorwaarde dat ze van ver komen, braaf luisteren en haar stempels dankbaar in ontvangst nemen.’ Debril kan ook heel gewichtig doen over het onderwerp ‘balisage’ (bewegwijzering). Herman van Hilst in Onderweg naar Compostela: ‘Als wij haar vragen hoe het nu staat met de wit-rode routemarkeringen aan de overkant van de grens in Navarra, dan wijst zij ons terecht: ‘Mijnheer, vanaf nu ben je geen randonneur meer. Je volgt niet langer de ‘sentiers de Grande Randonnée’, maar je bent een pélgrim. Je volgt alléén nog de géle pijlen, de énige en échte Camino de Compostela.’ Ook Herman Vuijsje beschrijft deze bekommernis. De passage die hij aan de ontmoeting met haar heeft gewijd, heet enigszins deerniswekkend ‘Madame Debril is moe’. Vuijsje: ‘Haar gegroefd gelaat neemt een uitdrukking van pure ontzetting aan wanneer ik vertel dat de rood-witte strepen van de GR65 nu al tot diep in Spanje staan. ‘Wát? Dat mógen ze helemaal niet, daar moeten ze met hun vingers áfblíjven.’ En met nijdige halen maakt ze een aantekening.’ Penitentie Dit zijn in de ogen van velen toch niet de meest fundamentele en wezenlijke thema’s van de jacobspelgrimage. Wat wel van wezenlijk belang mag worden geacht, zijn bijvoorbeeld vragen als: Wat beweegt pelgrims? Wat doet ze op weg gaan? Wat zoeken ze? Herman Vuijsje vertelt hierover: ‘Ik vraag of zij een idee heeft wat de hedendaagse pelgrims motiveert. Mevrouw Debril verstrakt nog verder. Ik denk toch zeker niet dat zij

– 138 –

DE JACOBSSTAF 76

de mensen dáárnaar gaat vragen? Véél te perPort op zoek te gaan naar Madame Savin, soonlijk. Maar als ik ‘penitentie’ als mogelijk die hem bij zijn esoterische queeste van nut motief noem, schiet madame Debril honend zou kunnen zijn, zeker bij het vinden van een uit haar slof: ‘Peniténtie? Ze weten niet eens ‘gids’. Na enig zoeken treft hij haar aan op de wat dat ís. Maintenant c’est nous qui faisons drempel van haar huis. Hij loopt op haar toe la pénitence! Als dat zo doorgaat moet ik het en zonder hem zelfs maar te vragen wat hij bijltje erbij neerleggen. En wilt u me nu excukomt doen gaat zij hem voor naar de tweede seren, ik moet nog wat werken.’ verdieping van haar huis. Velen die in de jaren tachtig en negentig ‘U moet een jacobspelgrim zijn,’ zegt zij hem Saint-Jean-Pied-de-Port hebben aangedaan zonder omhaal. In de enige kamer op deze en erover hebben geschreven, schrijven over verdieping, waar zij hem binnenlaat, staat Madame Debril en zelden of nooit over het in het midden een immens bureau dat bijna toch zoveel vriendelijker klinkende Jeanne bezwijkt onder de vracht boeken, ordners, Debril. Dat is tamelijk veelzeggend. Het papieren, jacobusbeelden en caminosouvezegt iets over de zekere mate van voornaamnirs. Zij haalt een foliant uit de boekenkast heid, afstandelijkheid en gestrengheid die en zegt: ‘Ik moet uw naam noteren in het haar gedrag kenmerkten. De toch zo milde register van hen die de tocht ondernemen.’ Jacques Clouteau (jazeDaarna geeft zij hem ker, die van het boekje een pelgrimspas met het ‘Ze heeft zich als geen ander Miam Miam Dodo) zegt eerste stempel en wil zij over zijn ontmoeting met de camino vereenzelvigd.’ hem zo snel mogelijk de met Madame Debril: deur uitwerken. ‘Ik zou liegen als ik zou Maar plotseling veranschrijven dat haar ontvangst warm was.’ Dat dert de situatie. Want als hij haar tenslotte kwam waarschijnlijk ook wel door het feit vraagt waar hij zijn ‘gids’ kan vinden, realidat zij in zijn aanwezigheid uitbarstte in een seert hij zich dat hij heeft nagelaten het ‘oude donderpreek over valse pelgrims die ‘haar woord’ te spreken, waarmee de leden van het tijd verknoeien en die hier niets, maar dan ‘geheim genootschap de Traditie’ elkaar herook niets te maken hebben.’ Zij heeft Cloukennen. Bij het horen van dit woord wordt teau zelf trouwens wel op het eerste gezicht Madame Savin een ander mens. Zij grist de geschaard onder de goede pelgrims, wellicht pelgrimspas uit zijn handen. (‘Die heb je niet mede door zijn reisgenoot, de hartveroverenmeer nodig, jouw gids wijst jou de weg.’) de ezel Ferdinand. Uit een oude kartonnen doos haalt zij een mantel en een hoed tevoorschijn, waarmee Madame Savin zij hem bekleedt. Zij pakt een pelgrimsstaf Op de meest curieuze wijze figureert Madame met kalebas uit een hoek en geeft hem die in Debril als Madame Savin in De pelgrimstocht handen. Dan verzinkt zij in een stil gebed, naar Santiago van Paulo Coelho. Op zijn komt langzaam op hem toelopen en legt al spirituele zoektocht naar de geheimen des biddend haar beide handen op zijn hoofd. levens die te vinden zouden zijn langs mysTen slotte eindigt zij met: ‘Dat de geest van terieuze wegen belandt Paulo Coelho ook op de oude pelgrims van “de Traditie” je moge de Camino de Santiago. Zijn ‘meester’ had vergezellen op je reis … en dat de zegeningen hem opgedragen om in Saint-Jean-Pied-devan God, Sint Jacob en de heilige Maagd alle

– 139 –

DE JACOBSSTAF 76

dagen en alle nachten met jou mogen zijn.’ Hierna herneemt Madame Savin weer snel haar oude, wat nukkige stemming. De hoed en het gewaad worden weer in de kartonnen doos gestopt, de stok wordt weer in de hoek gezet en nadat zij hem de ‘wachtwoorden’ heeft toevertrouwd, vraagt zij hem snel te vertrekken, ‘want jouw gids wacht op je over een of twee kilometer.’ ‘Le chemin, c’est moi’ Mijn portret komt tot een eind. Er is geen zachtmoedig, vriendelijk beeld van Madame Debril ontstaan. Dat ontstaat nu eenmaal niet uit de herinneringen van wie haar heb-

Project3

21-04-2006

13:18

ben ontmoet. Wel heeft ze zich doen kennen als een sterke vrouw met een taak. Die taak is ze met ijzeren consequentie tot op hoge leeftijd trouw gebleven. Ze heeft zich als geen ander met de camino vereenzelvigd. ‘Le chemin, c’est moi’ zou Debrils wapenspreuk geweest hebben kunnen zijn. En zij heeft het verdiend om nog lang te blijven voortleven in de geschiedenis van de pelgrimage en in de herinnering van al de duizenden die haar hebben ontmoet. Want zij was geen gemakkelijk, maar wel een toegankelijk mens. Moge haar hemelgenoot Jacobus, daarboven, haar van tijd tot tijd liefdevol en @ stevig aan zijn borst drukken.

Pagina 1

Schoonheid langs de Franse Jacobswegen 13 - d a a g s e c u l t u u r r e i s p e r t o u r i n g c a r

kaarten en gidsen voor actieve vakanties Singel 393 1012 WN Amsterdam tel (020) 627 44 55 fax (020) 620 89 96 E-mail [email protected] Gelegen in het centrum, achter het Spui. Tramlijnen 1, 2 of 5.

Vanwege het grote succes van onze eerste reis organiseren wij nogmaals deze schitterende tocht: we beginnen in Vézelay in het lieflijke Bourgondë, trekken dan langs de Via Podiensis dwars door het indrukwekkende Auvergnatische landschap en bezoeken mooie oude stadjes (o.a. Conques). We keren -via St. Jean-Pied-dePort- terug langs de Via Turonensis met de prachtige Romaanse kerken van de Charente (o.a.Aulnay) en het graf van St. Maarten in Tours.

Een aanrader voor de liefhebbers van middeleeuwse architectuur! Periode: zaterdag 13 september t/m donderdag 25 september 2008. Prijs: nog niet bekend. Inbegrepen: de reis per luxe touringcar, verzorging in prima hotels (h.p.), alle excursies en entrees en deskundige (tweehoofdige!) begeleiding.

Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april t/m augustus 18.00 - 21.00 uur

We reizen met een kleine groep (max. 25 pers.)

Globale catalogus: www.piedaterre.nl

Uitgebreide informatie bij de leiding: Drs. Tieleke Huijbers, docente kunstgeschiedenis. Tel. 070 3932805 Panta Rhei Cultuurreizen tel. 045 5325502.

Postorderservice

– 140 –

DE JACOBSSTAF 76

Kerstgedicht Tijs Dorenbosch

Stille Nacht

H

et was zo stil, zo stil, pijn deed het aan je oren.

Koud was het ook, als helder glas de nacht, de hemel zwart fluweel, met diamanten pracht van sterren, om niet te vallen stevig vastgevroren. Nog leeg lag daar zijn blad en hij trachtte te horen wat hij in het heelal voor iedereen verborgen wist, maar niet voor hem, de dichter, uitverkoren om te verstaan, zijn zinnen tot het uiterste gespitst. Was het een melodie, een boodschap, lang verwacht, een wijsheid die de mensen altijd bij zou blijven, een astronomische impuls vol ongekende kracht? Daar, in den hoge, school het. Greep hij boven zijn macht? Toch niet, de woorden die hij nu begon te schrijven leken gewoon, maar hadden nieuwe lading: ‘Stille Nacht...’

In 1816 schreef Joseph Mohr, kapelaan in Oberndorf bij Salzburg, de tekst van het bekende kerstlied ‘Stille Nacht’. Twee jaar later componeerde Franz Gruber de melodie. Zie: www.stille-nacht.nl.

– 141 –

DE JACOBSSTAF 76

Jacobus in Duitsland Herman Stokmans

Tien jaar ‘Jakobsweg’ Tien jaar geleden, op 25 juli 1997, werd in Duitsland een negentig kilometer lange ‘Jakobsweg’ geopend van Ulm naar Bad Waldsee, waar de finish was. Reden om er een tienjarig jubileumfeest van te maken, aangeboden door de Deutsche St. Jakobus-Gesellschaft (DSJG). Herman Stokmans loopt mee en doet verslag.

Als waardering voor de initiatieven van Gerhilde Fleischer spreekt mevrouw Annette Schavan, Bondsminister van Onderwijs en Onderzoek, een speciaal woord tot haar. Na de dienst lopen wij naar het hoofdaltaar. Het linkerluik toont hoe de kinderkamer van de kleine Jacobus er uit moet hebben gezien. In het dialect wordt hij liefkozend ‘Jaköble’ genoemd.

Tien jaar geleden werd in de Ulmer munPelgrimsschelpen sterkerk voorafgaand aan de opening van Ons gezelschap reist per bus. De volgende de ‘Jakobsweg’ een oecumenische pelhalteplaats richting Bad Waldsee is Ergrimsviering gehouden. Ook dit keer, bach. Daar bezoeken wij de St. Martinstien jaar later, is dat het geval. kirche en de grote hal van het slot van de In deze Evangelische munsterkerk (die hoogadelijke familie van Ulm-Erbach. de hoogste kerktoren ter wereld bezit: Het slot is van 1620 tot vandaag de dag 161 meter hoog!) wordt de dagopein het bezit van deze familie. ning gehouden, in de vorm van een In de grote hal zijn op de muren de Andacht onder leiding van pastor wapenschilden van de slotdames geHerrmann. schilderd. Een daarvan, dat van het Het begint met een feestelijke ingeslacht Ondarza, is het wapen van de trada, gespeeld op het grote orgel. huidige slotvrouwe, dat gekenmerkt In zijn toespraak vertelt de pfarrer wordt door in het midden een geel onder meer dat hij tien jaar gele(of goudkleurig?) kruis op den in Ulm mevrouw Gerhilde een groene ondergrond. Fleischer en twee mannen met In elk van de vier veleen ladder zag lopen. Gedrieën den prijkt een pelgrimswaren zij bezig de wegmarkeschelp. ring aan te brengen, namelijk De jonge bade bordjes met het logo van rones is van deze ‘Schwäbische Spaanse afJakobsweg’ (een komst. Het gele schelp met Ondarza-gedaarachter twee slacht wordt gekruiste pelal in de grimsstokken met achtste eeuw knop op een blaugenoemd in De Ulmer munsterkerk, de hoogste ter wereld. Foto: Tieleke Huijbers. we achtergrond). verbinding

– 142 –

DE JACOBSSTAF 76

met het verzet tegen de Arabieren en de slag bij Covadonga, die de Reconquista inleidde. Weer buiten zie je dat in het pad naar de kerk toe grote bronzen pelgrimsschelpen zijn aangebracht, die leiden naar een pelgrimsbron met drinkwater. In de kerk begroet pastor Krieg ons officieel en informeert ons over de historie van deze tussen 1767 en 1769 gebouwde kerk. Aan het interieur valt een zogeheten lunet (een eikelvormig kader) op waarin in fresco de apostelen Jacobus en Andreas geschilderd zijn. Een zeldzame combinatie! Simultaankerk De volgende halte waar de groep aanlegt is de St. Pelagius und Jakobuskirche in Laupertshausen, waar in de houten omheining van de orgelgalerij diverse taferelen uit het leven van onze ‘pater familias’ in panelen geschilderd zijn. Ook tegen de muur van het raadhuis zien wij twee schelpen en een verguld zwaard, beide tegen een rood gekleurde achtergrond als wapenschild afgebeeld en diepliggend in de gestukadoorde muur. In Biberach vallen wij met onze neus in de boter! Door de Ulmer Tor gekomen, waardoor ook in de middeleeuwen de pelgrims de stad binnenliepen, is het Schützenfest aan de gang. Elk jaar trekken dan optochten door de stad, begeleid door muzikanten in middeleeuwse kostuums van gele en blauwe stoffen met baret. Van verre hoor je al blazers en tromgeroffel aankomen. Ook zijn er de onvermijdelijke würstl- en bierkramen, die opgesteld staan langs de muren van de St. Martinskirche die wij gingen bezichtigen. Het bijzondere van dit kerkgebouw is dat het een simultaankerk is, wat betekent dat zij in gebruik is bij zowel protestanten als katholieken. En dat al sinds de reformatie, geregeld met een oud stadsreglement uit de zestiende eeuw. De groep wordt ontvangen en verder

rondgeleid door schooldecaan Deuchler, die ons over de historie van de kerk informeert. Het middageten vindt plaats in het oude gemeentecentrum Sancta Maria, waarbij staande een soort Biberachse ‘nationaalhymne’ wordt gezongen. Amen Via een kort bezoek aan de St. Jakobuskirche in Muttensweiler wandelen wij 1 kilometer verder naar Steinhausen. Het begin- en eindpunt van deze jubileumexcursie. Hier in het kloeke gebouw van de bedevaartskerk St. Peter und Paul, die ook ‘die schönste Dorfkirche der Welt’ wordt genoemd, vieren wij de Festgottesdienst. Gerhilde Fleischer schrijft in haar boekje Jakobusweg II (Schwabenverlag 2006, ISBN: 9783796609053): ‘Betreten wir die Kirche von der Westseite, so ist es als ob sich über uns die Himmel öfnete: Wir stehen in einem lichten Raum. In Stuck und Fresken scheint die ganze Schöpfung das Loblied Gottes zu singen.’ Daar kun je amen op zeggen!

Duitse pelgrimsdag in Nederland Dit jaar organiseerde de Deutsche St. JakobusGesellschaft (DSJG) zijn jaarlijkse congres in Nederland. Hieronder vindt u een verslag van deze ‘Tagung’. Het Duitse jacobsgenootschap is later tot stand gekomen (1987) dan het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela (1985) en het Nederlands Genootschap van Sint Jacob (1986). Dat voelt goed, om elkaar te mogen begroeten als twintigers! Alleen zijn onze zuiderburen en wij leden van een genootschap en onze oosterburen leden van een ‘Gesellschaft’. Een jaar later verscheen het eerste nummer van hun tijdschrift Sternenweg (febru-

– 143 –

DE JACOBSSTAF 76

ari 1988). Het woord zegt het al, het herinnert zowel aan Compostela als ‘Campus stellarum’. Denk aan de hymne ‘Ave Maris Stella’, het begrip ‘Via Lactea’ (Melkweg) en de droom die Karel de Grote had in Aken (zo rond 750). Hierin verscheen Jacobus aan de koning om van hem te eisen het Iberisch schiereiland te bevrijden van de Saracenen (Moren). Vanaf het eerste nummer tot op heden (nummer 40) siert deze verbeelde droom, afkomstig van het dakreliëf van de Karelsschrijn in de Dom van Aken, de voorpagina van het tijdschrift. Een sterrenbaan is rechtsboven afgebeeld. Abdijcomplex Elk jaar organiseert de DSJG een meerdaagse Tagung (congres). Dat gebeurt steeds in een andere plaats in Duitsland, op een vaste datum rond de eerste oktober. Hier worden door wetenschappers referaten gehouden over jacobusonderwerpen. Het is te uitgebreid om daar een volledig overzicht van te geven. Deze referaten, gehouden onder auspiciën van de Wissenschaftliche Beirat (het wetenschappelijk adviescollege) worden naderhand gebundeld in zogeheten JakobusStudien. In Rolduc lag al weer de nieuwste op tafel, namelijk deel 17 over ‘Der Jakobuskult in Sachsen’. Alle delen worden uitgegeven bij Gunter Narr Verlag in Tübingen. Uitzonderlijk is het dat deze keer de abdij Rolduc als ontmoetingsplaats is gekozen. Zo’n tien kilometer verwijderd van het hoofdkwartier van de DSJG in Aken, en wel op Nederlands grondgebied! Over het algemeen vond men het vreemd dat het twintigjarig bestaan niet in Aken zelf, of in de nabije omgeving in het eigen land kon worden georganiseerd. De naam Rolduc staat voor een imposant abdijcomplex dat in 1104 is gesticht. Eeuwenlang heeft het dienstgedaan als klooster

voor augustijner koorheren. Nu is het onder andere in gebruik als congrescentrum en seminarie waar priesters van het Bisdom Roermond worden opgeleid. Excursie Een vast programmapunt is een belangrijke excursie die wordt georganiseerd naar monumentale gebouwen of kerken. Met drie bussen gingen we naar Maastricht, waar de binnenstad werd bezichtigd met de monumentale oude Sint-Servatiusbasiliek en de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. Na een Limburgse koffietafel in het grand café Festi Village aan de Boschstraat gingen wij ’s middags naar Roermond, waar meer Jacobalia te vinden zijn: het Faubourg St. Jacques (een wijkje aan de overkant van de Roer), de munsterkerk en de kathedraal SintChristoffel (die als enige kathedraal ter wereld deze naam draagt). Hierin is een refugio met zes bedden aanwezig. In de zijkapel, aan de straatkant, is achter glas de armreliek van Jacobus te zien. De volgende dag werden we bij de Elisabethbrunnen in Aken afgezet om groepsgewijs een korte wandeling met uitleg te maken. Hierop volgde een mis in de Dom voor de levende en gestorven leden van de DSJG. Traditiegetrouw volgt daarop een ontvangst in het stadhuis door de Oberbürgermeister. ’s Avonds keken en luisterden wij naar een mooie presentatie over ‘Kunst, Musik, Poesie zu St. Jakobus und zur Pilgerfahrt’, aangeboden door de scheidende secretaris van de DSJG, Heinrich-K. Bahnen. Het was niet zo dat men aan het einde van de dag doodmoe naar de slaapkamer wankelde. Nee, iedereen die daar zin in had, ging naar de kroeg ‘De Verloren Zoon’ (onder het gebouw) om daar onder het genot van bier of wijn verder de avond te passeren met intussen een geweldige kakofonie van luide stemmen!

– 144 –

DE JACOBSSTAF 76

Altaarbijbel Na het ochtendprogramma en het middageten op de zaterdag werden de werkgroepen gepresenteerd waaruit men een keuze kon maken. Ik noem er een paar: ‘Der neue Jakobsweg von Bremen nach Osnabrück’, ‘Mit dem Fahrrad von Millingen aan de Rijn nach Maastricht’, ‘Erlebnisse als Hospitalera’, ‘Die neuen Wege der Jakobspilger von EisenachMarburg und Marburg-Köln’ et cetera. Uit deze opsomming blijkt wel dat in Duitsland veel nieuwe jacobspaden ontstaan, zeker wel twee of drie per jaar. Een enkel pad ook met uitloop naar het buitenland, zoals naar Tsjechië, Polen, Nederland en België. De zaterdagavond is altijd gereserveerd voor de ledenvergadering met alles wat daar zoal bij komt kijken. Ook bij de DSJG wordt eindeloos over financiële problemen gediscusieerd, zoals bij ons. Wat niet over het hoofd mag worden gezien, was de rijk voorziene boekentafel van Manfred Zentgraf, de boekhandelaar-specialist voor jacobusliteratuur, waar men te kust en te keur zijn slag kan slaan. Zondagmorgen werd door de oud-bisschop van Görlitz, Rudolf Müller, een lezing gehouden over ‘Der Aufschwung der SantiagoPilgerfahrt im Osten Deutschlands nach der Wende’. De bisschop is geboren in Polen, wat vroeger een deel van Duitsland was. Daardoor heeft hij veel contacten in Polen en Tsjechië (Praag). Hij was contactpersoon bij het ontstaan van nieuwe jacobswegen in het Oosten. Hij vertelde een geestig verhaal over het krijgen van toestemming van de DDRregering om in 1989 met dertig jongeren de Wereldbijeenkomst van de Jeugd in Santiago de Compostela te mogen bijwonen, op uitnodiging van de paus. In zijn bisschopswapen is in het linkerveld een pelgrimsstaf en kalebas te zien en in het rechterveld een rijtje orgelpijpen op een don-

kere achtergrond. De bisschop is namelijk een liefhebber van goede kerkmuziek. Het geheel werd afgesloten met een mis in de abdijkerk van Rolduc. Merkwaardig was het dat voordat de mis kon beginnen nog moest worden gezocht naar een Duitse altaarbijbel. Relikwieën Vooraf aan de ‘Tagung’ wordt meestal een voettocht naar de plaats van samenkomst gehouden. Dit jaar startten wij op 29 september in Kornelimünster om in vijf dagen te lopen naar Rolduc, een afstand van ongeveer honderd kilometer. Wij vormden niet de enige wandelgroep. In tegengestelde richting kwam een andere groep aangelopen vanaf Millingen aan de Rijn in Nederland. Onze groep startte dus in Kornelimünster, een gedeelte van Aken dat tien kilometer zuidelijk van de binnenstad is gelegen. Beginpunt was de voormalige benedictijner abdijkerk St. Kornelius, gebouwd tussen de veertiende en de zestiende eeuw. De plaats zelf ontstond in het jaar 814 toen Lodewijk de Vrome, na de dood van zijn vader Karel de Grote, zijn vriend en adviseur Benedictus opdracht gaf een abdij te stichten als een voorbeeldfunctie voor het gehele rijk. Bekend is de abdij geworden om het bezit van zeer bijzondere relikwieën, zoals als de drie doeken die Jezus worden toegesproken: het doek voor de voetwassing, het grafdoek en het zweetdoek. Deze relikwieën worden om de zeven jaar vanaf de buitengalerij getoond, van de late middeleeuwen tot op de dag van vandaag. De Korneliuskerk is een uitzonderlijk bouwwerk, vijfbeukig, waar in het exterieur een octogon, dat is een achthoekige torenvormige witte ruimte, opvalt. Buiten als zowel binnen wit, is te zien dat het als een appendix aan de kerk is gebouwd. Om van binnendoor naar de witte kapel te gaan, komt men langs een

– 145 –

DE JACOBSSTAF 76

zuil waar aan weerskanten kleine gebeeldhouwde pelgrimsfiguren te zien zijn. Achter die zuil staat een beeldhouwwerkje dat de heilige Kornelius (gestorven in 253) voorstelt als paus. In zijn rechterhand houdt hij een staf vast en in de linkerhand een hoorn. Hij wordt aangeroepen bij epilepsie en krampen en was beschermheilige voor het hoornvee. In de middeleeuwen vereerde men hem zeer.

Project6

21-04-2006

13:28

De wandelgroep ging vanaf hier op weg naar Rolduc. Ondertussen genoten wij van het indrukwekkende Limburgse landschap en hebben ondanks de regen, die ons niet onthouden werd, veel gezien! Dank aan de leidinggevende dames Irmgard Dubois en Renée Hlawenka! De Duitse wandelmaten keken hun ogen uit en zeiden: ‘Was ist es hier @ schön!’

Pagina 1

Fietsvervoer Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en Belgie ! In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het vervoer naar huis éénmalig € 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden. SOETENS TR ANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail: [email protected]

– 146 –

DE JACOBSSTAF 76

Juffie gelukkig onderweg Voorstelrondje

Gitta van ’t Land

Ik ga jullie aan een aantal medepelgrims voorstellen... Marie-Claire, de kleine Française met de enorme rugzak. In die enorme rugzak had ze zelfs een borstel voor haar schoenen bij zich. Verder had ze de meest prachtige witte truien die er eindeloos over deden om te drogen. Dan was er Vanessa, de grote Française, die altijd wist of we links of rechts moesten en altijd nog energie had om iets te bezoeken na lange wandelingen. Ze vond dat ik begrip moest hebben voor mensen die snurken (ze snurkte zelf ook). Ze hielp graag iedereen, maar als dan onze slaapkamer spontaan een crisiscentrum geworden was, kon ze ook zo maar gaan douchen en liet ze het aan mij over om de crisisgevallen te ‘behandelen’. In de eerste week ontmoette ik Dani en Tim, twee Engelsen die al snel verklapten dat hun

budget te krap was, hun rugzakken te zwaar en het schema te strak. Toch hadden ze altijd wel tijd om een biertje of een wijntje te drinken. Of om een sms-boodschap op de grond achter te laten. Al snel leerden wij ook George de Engelse priester kennen, die liep voor de Wereld­vrede. Hij liep zo hard dat hij een keer flauwviel op de gang. Nadat hij was bijgekomen, moest hij overgeven bij ons op de slaapkamer en vervolgens wilde hij niet meer weg. Dan Koitchi, een artistieke Japanner die iets vaags deed met kunstwerken. Marie-Claire vond dat hij stretchoefeningen moest doen na het wandelen. Ze sommeerde mij om haar instructies voor hem te vertalen in het Engels. Het was ons niet duidelijk waarom hij pas na drie dagen in mooi Frans vertelde dat hij al een tijdje in Frankrijk woonde om juist iets vaags met kunstwerken te doen. Pas later en al bijna in Spanje ontmoette ik Laszlo, een Zweedse dokter die overal werk zag. Hij hield consulten onder de boom, schreef recepten op de achterkant van chocoladepapiertjes en behandelde mensen met geïnfecteerde nagels. Liep er een hond over het pad, dan zag hij het meteen als die een oogziekte had. En dan was er Britt, de Zweedse bibliothecaresse die veel met de Zweedse dokter sprak. Ze leerde van hem van alles over de Zweedse

– 147 –

DE JACOBSSTAF 76

Gezondheidszorg, maar heeft daar nu niets meer aan. Ze kwam namelijk haar Grote Liefde tegen die Catalaans is. Ze woont tegenwoordig in Barcelona. In Galicië ontmoette ik François, een Franstalige Canadees. In zijn wonderlijke FransCanadese accent vroeg hij aan Dolores, een negentigjarige Spaanse, wat het geheim is om zo gezond oud te worden en nog steeds goed te lopen. François had namelijk al een tijdje pijn aan zijn voet, maar liep na een consult bij Laszlo en wat medicijnen toch maar gewoon door naar Santiago. Dat deden we bijna allemaal, gewoon door@ lopen naar Santiago.

Juffie, Marie-Claire en Koitchi in de pelgrimsherberg. Foto: Gitta van ’t Land.

Flarden

Het wonder van Villalcázar de Sirga Huub Willems duikt in de plaatselijke geschiedschrijving van Villalcázar de Sirga en doet een verrassende ontdekking. In 2006 werkte ik een paar weken als hospitalero in Santo Domingo de la Calzada en

dit jaar gedurende de tweede helft van oktober in Villalcázar de Sirga. Dat plaatsje ligt zes kilometer voor Carrión de los Condes. Het is een dorp van zo’n 250 inwoners, maar wel met een prachtige kerk die is gewijd aan de Heilige Maagd, La Virgen Blanca. Ik kwam bij toeval in deze plaatsen terecht: in beide gevallen werd ik ‘gedetacheerd’ door de Federación de Asociaciones de Amigos del Camino. En raad eens wat? De twee plaatsen hebben een identiek voorval te melden, alhoewel dat van Santo Domingo universele bekendheid geniet en dat van Villalcázar nauwelijks bekend is. Santo Domingo de la Calzada is wereldwijd bekend door het verhaal van de jongeling die

– 148 –

DE JACOBSSTAF 76

na een valselijke beschuldiging door een afgewezen jongedame werd opgehangen en het er toch levend van afbracht. Een gebraden haan speelt een hoofdrol om het verhaal te ‘waarmerken’. Villalcázar kent een identiek verhaal dat is beschreven in de Cantigas de Sancta Maria van Alfonso el Sabio (1221-1284). Want, zo meldt de plaatselijke geschiedschrijving: ‘En la cantiga 355, un hombre lleva un sillar labrado para la iglesia de Villasirga; una mujer a la que este hombre ha rechazado, lo calumnia injustamente y hace que lo ahorquen; pero cuando van a descorgarlo el hombre está vivo gracias al milagro de la Virgen de Villasirga, que ha puesto bajo sus pies el sillar labrado que él llevaba a su templo como ofrenda.’ (‘In lied 355 is sprake van een man die een bewerkte steen aanvoert voor de kerk van Villasirga; een vrouw die door die

man was afgewezen, beschuldigt hem valselijk en hij wordt opgehangen; maar wanneer hij wordt losgeknoopt, leeft hij nog dankzij een wonder van de Maagd van Villasirga, die onder zijn voeten de bewerkte steen heeft gelegd die hij als offer aan haar kerk had aangebracht.’) Moraal van dit verhaal: Santo Domingo de la Calzada beschikte kennelijk over een uitgekiende public relations en is daardoor wereldwijd bekend met z’n haan in de kerk, Villalcázar daarentegen wordt door het overgrote deel van de pelgrims voorbijgelopen als een quantité négligeable. En hoe ontrecht: het is een welhaast goddelijk plekje met goede restaurants, een redelijke albergue municipal, maar vooral met een monumentale kerk die is gewijd aan La Virgen Blanca, die dagelijks door busladingen toeristen wordt bezocht. @ Het is maar dat u het weet.

Villalcázar de Sirga en de aan La Virgen Blanca gewijde kerk, tussen Frómista en Carrión de los Condes in de provincie Palencia. Foto: Tieleke Huijbers.

– 149 –

DE JACOBSSTAF 76

Liefde onderweg

Hoe Ronald en Lucia elkaar vonden

Thijs Hanrath

Op 27 februari 2006 vertrekt Lucia naar Santiago. Te voet vanuit Nijverdal, met haar hond Saartje. Ze loopt over het Pieterpad naar Maastricht, langs de Maas naar Namen en dan in een vrijwel rechte lijn naar Vézelay. Op 27 maart komt ze in Arcy-sur-Aube bij het ontbijt de eerste medepelgrim tegen. Ze hebben een kwartiertje contact. Ze meldt het haar webmaster. Haar medepelgrim meldt het zijn weblogdirecteur. De webmasters vinden elkaar via Google en zo komen Lucia en Ronald achter elkaars naam en webadres. Bij Ronald ontstond de gedachte om naar Santiago te gaan al toen hij als stagelopende archivaris het boek Pelgrimstochten van Jan van Herwaarden las. Dat was in 1974. Op zondag 12 maart 2006 vertrekt hij vol goede moed, maar in de Champagnestreek krijgt hij last van zijn scheenbeen. Een aantal lastige en pijnlijke dagen volgen. Ronald: ‘Op een gegeven moment ging ik al vroeg naar een hotel, viel op bed en huilde. Ik dacht aan ophouden. Maar ja, de volgende dag ging het wel weer en liep ik toch maar weer door. Gelukkig had ik in Châlons een rustdag en herstelde ik wat.’ Maar algauw beleeft hij ook mooie momenten, gelukkig, vrij en helemaal zonder zorgen. Hij ontmoet gastvrije mensen, stuit op een prachtig landschap, ontluikende natuur, vogels en een ree… De ontmoeting met Lucia in Arcy-sur-Aube vond hij leuk, maar hij had nooit gedacht haar ooit nog eens terug te zien. Overstuur In Périgueux wordt de hitte de hond van Lucia te veel. De hond wordt opgehaald en naar huis gebracht. Lucia: ‘Die dag was ik erg ver-

Lucia en Ronald op de camino. Foto: Brad Chatellier.

drietig en heb ik me bovendien vergist in de afstand. Ik moest liften. Dat had ik beter niet kunnen doen. Ik ben min of meer aangerand door de chauffeur. Helemaal overstuur ben ik uiteindelijk de auto uit gekomen. Gelukkig zag in Roquefort, het eerste dorp dat ik vervolgens tegenkwam, Ronald op het terras! Ik herkende hem meteen en hij mij ook, ook al was het alweer twee maanden geleden dat we elkaar gezien hadden.’ Het weerzien is hartelijk. Ze kletsen wat, eten een pizza en slapen in dezelfde herberg. De volgende dag vertrekken ze apart richting Mont-de-Marsan. Pas in Logroño zitten ze dan weer onverwacht tegenover elkaar. Maar ook dan gaan ze weer hun eigen weg. Ze sturen elkaar wel sms-berichtjes. Als Ronald haar site bezoekt wordt al snel duidelijk dat het niet goed met Lucia gaat, vooral niet met haar voeten. Hij heeft met haar te doen. Hij stuurt een sms’je op haar verjaardag, maar krijgt geen berichtje terug. Jacobus aan het werk In Burgos in het ziekenhuis krijgt Lucia een

– 150 –

DE JACOBSSTAF 76

loopverbod van elf dagen. Het ziet er niet vroeg. Ronald vrij laat, maar hij haalt haar goed uit. Lucia: ‘Het lijkt einde verhaal. Vlak steevast in. Dan drinken ze samen ergens kofvoor León is het huilen en nog eens huilen. fie en vervolgens loopt Ronald door met twee Maar als ik in de bus zit stapt er ook een credencials en zorgt hij ervoor dat er een bed Amerikaanse in, die mijn verhaal wil horen. voor Lucia geregeld is als zij een lange tijd Ze heet Maria en na hem de herneemt volledig de berg bereikt. Zo ‘Mijn leven is er drastisch door veranderd. regie in handen. lijkt die laatste Ze neemt me mee twee weken voor Ik ben er gelukkig mee.’ naar Astorga en Santiago alles op spreekt me moed zijn plek te vallen in. Het komt wel weer goed met jou, lacht ze terwijl de verwantschap groeit. maar steeds. In Astorga zegt ze me weer geMaar dan arriveren ze in Santiago. Ronald: dag en daarna heb ik haar nooit meer gezien. ‘Voor mij was dat een van de vreemdste daZo onwerkelijk.’ gen in mijn leven. Ik werd vijftig, maar beUit de bus gekomen kijkt ze verdwaasd om sefte dat nauwelijks. Ik bereikte mijn eindzich heen, als ze opgeschrikt wordt door doel, waar ik 25 jaar aan had gedacht, en ik haar mobieltje. ‘Ik zit in Astorga, waar zit zag mijn vrouw. Niets leek die dag werkelijk. jij?’ sms’t Ronald naar Lucia. Helaas heeft ze Het was een waas. Het bezoek aan de kageen beltegoed meer. Op goed geluk stromthedraal, het graf van Jacobus, de stad, het pelt ze naar het plein bij de kathedraal en pelgrimsdiploma, de pelgrimsmis. Het was nauwelijks een paar tellen later komt Ronald een volledige deceptie. Ik zat vol tegenstrijaangelopen. Een onbeschrijfelijk, emotioneel dige emoties. Ik kon er even niks mee. We moment volgt. Later zal er ook nog een masstonden samen met onze partners op dezelfseur voorbijkomen, die Lucia’s voeten onder de camping. Ook vreemd. Ik wilde bij mijn handen neemt. Het kan haast niet anders of vrouw zijn, ik wilde bij Lucia zijn. Eigenlijk Jacobus is hier aan het werk geweest. voelde ik me helemaal alleen. Zondag tijdens Ze zitten al snel gezellig te keuvelen daar in de pelgrimsmis bij het slingeren van het grote Astorga. Lucia en Ronald en zijn ’s avonds samen lekker uit eten gegaan. Zo komen ze tot het besluit om de laatste weken samen verder te reizen. Ronald wil de dag dat hij vijftig wordt in Santiago aankomen. Hij ligt behoorlijk voor op schema en heeft absoluut geen zin meer in lange dagtochten. Geestelijk voelt hij zich behoorlijk uitgeput. Lucia is lichamelijk op en moet het rustig aan doen. Beiden zijn ze ook moe van het lange van huis zijn en het iedere dag weer ontmoeten van allerlei nieuwe mensen. De kathedraal van Astorga, waarvoor Ronald en Lucia elkaar Lucia vertrekt ’s morgens meestal opnieuw ontmoetten. Foto: Tieleke Huijbers.

– 151 –

DE JACOBSSTAF 76

wierookvat kwamen de tranen. Het was ten einde. Ik nam me voor om mijn leven weer op te pakken, naar huis te gaan en Lucia te beschouwen als een vriendin voor het leven.’ Het komt zoals het komt Maar Ronalds gedachten laten Lucia niet meer los en hoewel hij zichzelf voorhoudt dat het nooit wat met haar zal worden, blijft hij contact zoeken. Na een strijd van enkele maanden neemt hij de beslissing met Lucia door te gaan. Moeilijk, omdat het veel pijn, verdriet en ook ongeloof veroorzaakt. ‘Maar soms is je hart het enige dat je de weg kan wijzen,’ aldus Ronald. ‘Zo is er in mijn leven iets gebeurd dat ik zelf nooit heb zien aankomen. Mijn leven is er drastisch door veranderd. Ik ben er gelukkig mee.’ Voor Lucia was er geen sprake van dat zij samen met Ronald zou verdergaan. Maar tegelijkertijd had ze sterk het gevoel dat wat zij

met Ronald had toch wel erg bijzonder was. Lucia: ‘Mijn hele tocht was een zoeken, hoe ik verder zou gaan met mijn leven. Dat ik niet gelukkig was in mijn huwelijk stond al vast. Thuis ging het dan ook snel weer mis, het was duidelijk. Mijn huwelijk van 32 jaar was voorbij. Als je helemaal stuk zit, dan gebeurt er iets en komt alles weer goed. Er wordt voor je gezorgd, als je je maar durft over te geven. De tocht bracht mij het verdriet van een scheiding, veel wanhoop onderweg, veel pijn, maar ook onnoemelijk veel mooie dingen als bloemen, de natuur, zoveel lieve mensen, wonderen en Ronald.’ Sinds maart dit jaar wonen Ronald en Lucia samen op een klein flatje, terwijl ze allebei een mooi groot huis hadden met een tuin. Met een vast vertrouwen dat ze de juiste weg zijn gegaan en alles zo moest zijn. Het komt @ zoals het komt.

Utrecht, 15 maart 2008: voorjaarsvergadering en Camino Festival De voorjaarsvergadering van ons Genootschap en het Camino Festival vinden plaats op 15 maart 2008 in de Jacobikerk en het Jacobitheater in Utrecht. De werkgroep voorjaarsvergadering bereidt een gevarieerd programma voor met als thema “de zeven werken van barmhartigheid”. Er is een uitgebreide informatiemarkt en er zijn heel veel activiteiten. Het Camino Festival is vrij

toegankelijk voor leden en belangstellenden. Meer hierover in de volgende Jacobsstaf. Actuele informatie over het programma is te vinden op onze website www.santiago.nl. Theo van Dijk, algemeen secretaris

– 152 –

DE JACOBSSTAF 76

Jacobusboeken Herman Stokmans Benedikt Ambacher: Auf dem Jakobsweg. Groh 2006. ISBN: 9783890089140. Het idee en het concept voor dit boek is van de uitgever uitgegaan. Een citaat (in vertaling) uit een tekst van Benedikt Ambacher: ‘Om de Jacobsweg te gaan, moeten wij nieuwsgierig en open zijn. Dan zullen wij meer vinden dan wij zoeken en moeten herzien wat wij dachten te weten.’ Het boekje heeft 22 mooie foto’s in full colour! Veel daarvan zal bekend voorkomen. De teksten zijn heel kort en spiritueel. Andreas Drouve: Die Wunder des heiligen Jakobus. Legenden vom Jakobsweg. Herder 2007. ISBN: 9783451293597. Het is nog niet eerder voorgekomen dat in één uitgave dertig jacobuslegenden werden verzameld, geordend in vijf onderverdeelde hoofdstukken. Sommige zijn tamelijk bekend, zoals: ‘Der Sternenweg und Karl der Grosse’ (over de verschijning van Jacobus in de droom van Karel de Grote), ‘Jakobus als Ritter’ (als ‘matamoros’), ‘Das Galgenmirakel das zum Hühnerwunder wurde’ (het kippenwonder dat is afgebeeld in Santo Domingo de la Calzada). De meeste legenden in dit boek zijn nog niet

eerder in een populaire uitgave gepubliceerd. Dat de bronnen waaruit deze legenden zijn genomen niet afzonderlijk worden genoemd, is onverantwoord. Enkele legenden komen uit de Legenda Aurea van Jacobus de Voragine (1130-1198) en de Liber Sancti Jacobi (onderdeel van de Codex Calixtinus, die is vernoemd naar de twaalfde-eeuwse paus Calixtinus II). De lay-out van dit boek is zeer goed verzorgd. De teksten zijn gedrukt in een lilakleur. Waaruit de illustraties zijn genomen, is wel in een register van ‘Bildquellen’ opgegeven. Klaus Herbers: Jakobsweg. Geschichte und Kultur einer Pilgerfahrt. Beck 2006. ISBN: 9783406535949. Klaus Herbers is professor in de middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit Erlangen-Neurenberg en voorzitter van de Wissenschaftliche Beirat van de Deutsche St. Jakobus-Gesellschaft. Herbers heeft inmiddels zeventien ‘Jakobus-Studien’, waarvan hij (mede)auteur en eindredacteur is, uitgegeven. Om enkele titels te noemen: Europäische Wege der Santiago-Pilgerfahrt (boek 2), The Codex Calixtinus (boek 3), Spiritualität des Pilgerns (boek 5), Der Jakobuskult in Ostmitteleuropa (boek 12), Jakobus und Karl der Grosse (boek 14). De serie wordt uitgegeven bij Gunter Narr Verlag in Tübingen. Het boek Jakobsweg is een populaire samenvatting van wat in die boeken is gepubliceerd.

– 153 –

DE JACOBSSTAF 76

Klaus Herbers beschrijft hoe de jacobuscultus sinds de achtste eeuw in het westen van Spanje ontstond en langzamerhand tot bolwerk tegen de islamitische overheersing van Spanje werd. Hij licht de historische betekenis toe van de jacobswegen als ‘Kulturstrassen Europas’ en zoekt naar de reden voor de

verbazingwekkende bloei van de jacobuscultus vandaag de dag, na eeuwen van verval. Het boekje bevat acht onderverdeelde hoofdstukken, negen illustraties, twee kaarten, een kroniek (van 44 na Christus tot 1993), een grote literatuuropgave en een uitgebreid @ naamregister van personen.

Mededelingen Voor de Landelijke Pelgrimsmis onder auspiciën van de Broederschap van Sint Jacob te Roermond worden de pelgrims uitgenodigd de individuele pelgrimszegen te ontvangen tijdens de feestelijke Pelgrimsmis op zondag 6 april 2008 in de Kathedraal te Roermond, aanvang 11.30 uur. Na de plechtigheid wordt er voor de pelgrims een gezellig en gastvrij sa-

menzijn in het oude hospice georganiseerd. In verband met de organisatie graag opgave aan de Griffier van de Broederschap Sint Jacob Kessenicherweg 2 6017 AA Thorn mail: [email protected], danwel [email protected]

Agenda 1 maart 8 maart 6 april 26 april 25 juli

Regiobijeenkomst Bollenstreek/Rijnland in de Hoeksteen te Hillegom Regiobijeenkomst Limburg in het Katoenen Dorp te Roermond Landelijke Pelgrimsmis in de Kathedraal te Roermond, aanvang 11.30 uur Inwijding nieuwe Jacobskapel in Roermond kruising Hondsbergje/Hertenerweg. Jacobusavond in Roermond aanvang 18.30 Carolus kapel Swalmerstraat 9

– 154 –

DE JACOBSSTAF 76

Van de voorzitter Tijs Dorenbosch Waar velen in de donkere dagen voor kerstmis en de nagenoeg even donkere dagen daarna de neiging voelen om te mijmeren, te reflecteren en terug te zien, hoop ik altijd de gelegenheid te hebben om vooruit te kijken. Nou ja, een korte terugblik kan soms geen kwaad en zeker niet als daar, binnen hetgeen zich in ons Genootschap afspeelt, alle aanleiding toe is. Onderweg op het jacobspad in Polen deze zomer, had ik de gelegenheid te spreken met de voorzitter van de Poolse Broederschap van Sint Jacobus. Deze Broederschap heeft heel toepasselijk haar zetel in het dorpje Jakubów, zo genoemd omdat daar een meer dan duizend jaar oude jacobskerk staat met onder andere een belangwekkende plafondschildering van Jacobus als ‘matamoros’, een zelden voorkomende afbeelding in onze streken. Men was in Jakubów erg verguld met een erkenning door het Poolse episcopaat als ‘officieel’ pelgrimsoord en men hoopt uiteraard op veel belangstelling. Die voorzitter heeft samen met zijn leden intussen zo’n vierhonderd kilometer jacobspad bewegwijzerd en beschreven en er zit nog meer in de pijplijn, vertelde me de coauteur van een van de twee reeds uitgegeven gidsen. In dat opzicht kan ik u uitnodigen: er is op het gebied van Jacobus

veel te zien in Polen. In de Jacobsstaf kunt u daarover nog meer van mijn hand verwachten. De Duitse jacobusvereniging was voor haar najaarscongres een paar dagen in Rolduc. De deelnemers luisterden onder meer naar voordrachten van ‘onze’ Mireille Madou en Jan van Herwaarden en bezochten Maastricht en de jacobsstad Roermond. In september was ik in Jaca, waar de Spaanse Koepel van Jacobusverenigingen congresseerde. Ik heb er wat over mijn verkenningen in Noordoost-Europa verteld, maar de discussies gingen voornamelijk over de eis van het pelgrimsbureau in Santiago (dat de Compostela’s uitreikt) inzake ‘waterdichte’ bewijzen voor het afleggen van de laatste honderd kilometer van ‘de camino’. Dat met behulp van de enige echte door hen erkende credencial (zoals de onze) en het vergaren daarop, voor die laatste honderd kilometer, van twee stempels per dag. Ook werd er zwaar gedebatteerd over de vraag of niet alle routes naar Santiago (en er komen er ook in Spanje steeds meer) alleen maar met gele pijlen zouden moeten worden gemarkeerd en niet bijvoorbeeld met allerlei afbeeldingen van schelpen. Het schijnt belangrijk te zijn, maar ik vond het een non-discussie.

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage? Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal? Van Le Puy via St. Jean-Pied-de-Port en Roncesvalles naar Santiago. In 11 deeltrajecten van elk een week, met in totaal 66 dagetappes. Per week te boeken. Verlenging tot Kaap Finisterre is mogelijk. Nieuw in 2006: Via Arverna en Via Verde.

Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl – 155 –

DE JACOBSSTAF 76

Berichten uit de regio’s Regio Limburg Eigenlijk vraag ik mij af of het wel zinvol is om een verslag te schrijven over de regiodag. Niet omdat deze niet geslaagd zou zijn, het tegendeel is waar, maar omdat degenen die er niet waren heel wat gemist hebben en die er wel waren genoten hebben en dus het stukje niet hoeven te lezen. Alleerst toch weer een bijzondere gebeurtenis, die staat te wachten, namelijk de aanstaande inwijding van een nieuwe Jacobskapel aan de pelgrimsweg Kruising Hondsbergje/Hertenerweg in Roermond Herten op 26 april 2008 om 14 uur. Het kapelletje wordt gebouwd in opdracht van Wim Clout en de reden zal graag uitgelegd worden in een vraaggesprek welke naar wij hopen zal worden gepubliceerd met verslagje van de inwijding. Eenieder is welkom en wellicht kan er een Jacobuswandeling georganiseerd worden door Roermond voorafgaande aan de inwijding. Beloofd: we zullen het regelen. Ook belangrijk is de open vraag naar een opvolger voor mij als regio-bestuurder. Na vele genoegelijke jaren is het tijd voor een nieuw gezicht, man of vrouw, die de regio wil vertegenwoordigen, de belangen wil vertolken in samenwerking met de werkgroep. Het is geen dooddoener maar het is inderdaad weinig werk maar wel inspirerend. Het is de bedoeling dat de functie op 1 januari 2009 wordt overgedragen, maar gerekend kan worden op de volledige steun van de werkgroep. Neem contact op en ik zal u graag informeren. Toch weer terug naar de regiodag waar Jan Houben de lezing verzorgde over zijn fietstocht naar Santiago. Een buitengewone mooie en evenwichtige lezing met een duidelijke spirituele kant, integer en sereen. Het mysterie van de vlinder als voorbode en symbool van het gebeuren en vooral

de tijd, die overal en nergens is en toch en zoniet de hoofdrol speelt. Ik zou de andere regio’s willen aanraden hem te vragen (als hij het wil). Na de uitbundige lunch de bespreking van artrose behandeling, voorkomen en hoe in te passen in het wandel- en fietsgebeuren. Het kwam wel wat hard aan te vernemen dat iedereen boven de 40 jaar met artrose te maken heeft, niet altijd opgemerkt maar daarom zeker een zaak om het nodige te doen ter voorkoming van klachten of verergeren van situatie door ondoordacht belasten of doorgaan. Leerzaam. Dat de werkgroepen geanimeerd bezig waren moet een feit zijn geweest want nog twee uur na afloop was iedereen genoeglijk aan het borrelen. De scribent was zeker niet de laatste. Fijne dag, fijne mensen. Museum ‘Villa Erckens’ Grevenbroich nabij Düren (Duitsland ) heeft van 21 oktober 2007 tot 20 januari 2008 een tentoonstelling over het leven van Arnold von Harff, Ridder, Pelgrim en Dichter over zijn pelgrimstochten naar Santiago, Rome en Jeruzalem 1471-1505. Een indringende en belangrijke tentoonstelling. Op zaterdag 8 maart 2008 is de volgende regiodag, waarin we aandacht zullen schenken speciaal aan de alternatieve routes naar Santiago. Laat u verrassen en schrijf de datum alvast in uw agenda. Ultreia Thom Kentgens

Regio Noord-Holland benoorden ’t IJ Ook dit keer zijn we tijdens de regiodag weer met meer dan honderd medepelgrims bij elkaar. Voorzitter Adrie Dik vertelt dat er een overlij-

– 156 –

DE JACOBSSTAF 76

densbericht is binnengekomen van Lien Drijver uit Heerhugowaard. Op de rouwbrief staat een fragment uit een lied van Elly en Rikkert: Ik ben op reis Al weet ik niet waarheen Maar ergens stond geschreven Dat ik deze weg moest gaan Bert Glorie heeft zijn gitaar meegenomen en zingt het lied, ter nagedachtenis aan Lien. Pelgrimsparade Mariëlle Landman uit Heerhugowaard liep drie weken van Burgos naar Santiago. Ze voelde zich als na de bevalling van haar twee kinderen toen ze alleen maar oog had voor het wonder van dit nieuwe leven. Van ‘wereldproblemen’ in de krant dacht ze: ‘lekker belangrijk’. Mariëlle genoot van het feit dat ze drie weken lang geen rol hoefde te vervullen, maar gewoon Mariëlle kon zijn. Ben Bunink uit Alkmaar fietste met zijn partner Aafke in zeven weken van Alkmaar naar Santiago. Bijzonder, want ze hadden totaal geen ervaring met lange fietstochten. In Oud-Alblas ontmoetten ze op een terras een ander paar dat de reis al eens gemaakt had. Hun advies: ‘gewoon doortrappen, je doet je best en God doet de rest’. Luite de Vries uit ’t Veld liep dit jaar van zijn woonplaats naar Santiago. Hij genoot van de natuur en was ontroerd toen hij in Vézelay zijn voet over de drempel van de kathedraal zette, precies op het moment dat het koor begon te zingen. Cees van Egmond uit Groet fietste dit jaar over de Vía de la Plata. Hij stoorde zich aan het feit dat men bij de ledenservice in Utrecht geen paspoort van deze route kan krijgen. Dit kreeg hij wel in de kathedraal van Sevilla uit handen van de kathedraalzuster, bij wie hij een vergeefse poging ondernam om achter haar naam te komen. In Portugal gaat hij op zoek naar een Mariabeeldje van een Maria met kind aan de borst. Sieuw van der Welle fietste samen met zijn broer Piet uit Warmenhuizen enkele pelgrimsroutes zonder op weg te zijn naar Santiago. Zo fietsten

ze de route vanaf Valencia en vanaf Montserrat fietsten ze de Cami San Jaume. Hoewel ze een pelgrimspas hadden, werden ze niet altijd als pelgrims behandeld. Een pastoor weigerde hen onderdak met de woorden: ‘om fietstoeristen kan ik mij niet bekommeren’. Leni Bakker uit Hoorn liep dit jaar van huis naar Santiago en vandaar door naar Fisterra. De weg was voor haar het doel onder het motto: ieder maakt zijn eigen Saint Jacques. Haar bagage vervoerde ze in een buggy. Deze was tijdens de reis haar steun en toeverlaat geworden. Ze kon het dan ook niet over haar hart verkrijgen deze in Fisterra achter te laten. Thuis hoorde Leni van een vrouw die op zoek was naar een buggy voor haar kind. Ze had niet zo veel geld en wachtte op een aanbieding, ‘maar er kwam geen aanbieding.’ Leni wist dat de buggy nu een goede bestemming had. In de palm van haar hand Leo Baeten is pas twee weken terug van een voettocht van Sittard naar Rome. Vandaag vertoont hij de film ‘In de palm van haar hand’ over zijn pelgrimage naar Santiago in 2001. Het laatste stuk liep hij samen met zijn vrouw. Hij beseft dan hoeveel hij aan haar te danken heeft. Hij moet denken aan de woorden uit een Iers gedicht: …tot wij elkaar ontmoeten moge God je koesteren in de palm van zijn hand. Aan dit gedicht ontleent hij de titel van zijn film. In zijn toelichting is Leo kort: de film moet het verhaal vertellen en als dat niet lukt, weet Leo ook niet meer wat hij nog meer moet vertellen. En inderdaad, met zijn allen kijken we naar een professioneel gemaakte film met prachtige muziek, herkenbare beelden en ontroerende momenten. De film duurt drie kwartier, maar verveelt geen seconde. Als toegift heeft Leo nog een film die recent is uitgekomen. ‘Wees gelukkig’ gaat over een Belg die Leo tijdens zijn reis in 2001 ontmoette en ook in ‘In

– 157 –

DE JACOBSSTAF 76

de palm van haar hand’ is te zien’. Na de camino besluit deze man zijn leven totaal om te gooien en clown te worden. In 21 minuten schetst Leo een trefzeker beeld van deze bijzondere Belg. En van de muziek moet je als vanzelf gaan lachen. Van Wad tot IJ Hans Schipper, ex-gedeputeerde van NoordHolland, ontvangt het eerste exemplaar van Van Wad tot IJ, een aanlooproute door Noord-Holland die aansluit op bestaande pelgrimswegen naar Santiago. Na afloop van de bijeenkomst tijdens het café Saint Jacques, gaan er zeventig exemplaren als warme broodjes over de toonbank. André Brouwer

Regio Midden-Nederland Waarom zou je eigenlijk naar een regiobijeenkomst gaan? Sinds ik in 2003 lid werd was ik er nog nooit geweest, maar nu stond ik op het punt om te vertrekken naar St.Jean voor mijn eerste Camino te voet. Als een soort late roeping bedacht ik dat ik dan eigenlijk toch maar eens moest gaan kijken. De zaal is snel gevuld met zo’n 45 mensen die elkaar allemaal lijken te kennen en elkaar aardig vinden. Ien Terwindt vertelt iets van haar tocht die rond Pasen begon in Burgos. Zij liep met een dagzak, de rest werd steeds vervoerd. Mag ook, denk ik, als je de leeftijd van de sterken hebt bereikt. Dan is ook de Voorzienigheid extra alert om een handje toe te steken. Jaap Wanda en Fenny Hoorntje waren in 2006 begonnen in Le Puy en liepen in etappes. Dit jaar strandden ze helaas in het zicht van de Pyreneeën, wegens blessures. Te zware rugzak? Ko de Leeuw is dit jaar begonnen vanuit zijn woonplaats Baarn en voorlopig geëindigd in Ve-

zelay. Ook hij verhaalt dat radio’s, verrekijkers, boeken en nog zo wat de rugzak echt te zwaar maken. (Ik ga nog even na wat ik straks eruit ga gooien). Volgend jaar gaat hij dus lichter verder. Vervolgens vliegen de praktische tips en aanwijzingen door de lucht. Hoogtepunt is wel de film die Jaap Bunk maakte van de tocht die hij maakte met Maria van Holteren, Hilda Heijnen en Peter Dormans. Zij vertrokken in december(!!) vanuit Maastricht. Na Vézelay was het inmiddels een sponsortocht geworden: het goede doel was een nieuwe tuin voor een bejaardentehuis in Spakenburg. Fantastische beelden van soms barre omstandigheden: sneeuw, bagger, kou, veel water. In dat jaargetijde vind je niet steeds een warme overnachtingsplaats, dan maar in de tent(!). Maar de stilte en de natuur onderweg, die iedereen kent, zijn misschien nog indrukwekkender. Uiteindelijk komen zij ook vol van indrukken en emotie aan in Santiago aan en later in Fisterra. Een schitterende en knap gemonteerde film die heel goed liet zien wat je buiten en van binnen kunt meemaken. Voor velen ook een feest der herkenning: daar ben ik ook geweest, dat heb ik ook zo gezien. Zou ik dat straks ook zo gaan beleven, vraag ik mij af. Er is een groot gevoel van meebeleven, van het nog eens met elkaar delen, merk ik. Tijd voor de borrel en wat verdere kennismaking. Het gezelschap heeft een gemiddelde leeftijd, schat ik van ruim 50, en 2/3 ervan heeft de tocht gemaakt te voet, 1/3 per fiets. (Daar hoor ik tot nu toe ook bij). Sommigen hebben de tocht meermalen gemaakt. Iedereen praat met gloed over ‘zijn’ camino. Ik denk dat ik nu begrijp waarom je naar een regiobijeenkomst gaat: er is een warme sfeer tussen aardige mensen die iets bijzonders hebben gedaan, en dat graag met anderen willen delen. En dat is waardevol, denk ik. Ronald Bloemendaal

– 158 –

DE JACOBSSTAF 76

Regio Oost Najaarsbijeenkomst op vrijdag 12 oktober 2007 te Holten. Het wordt toch geen traditie dat de zaal een kwartier later dan afgesproken door omstandigheden geopend wordt? Dat maakten we eerder mee bij onze voorjaarsvergadering dit jaar in Oldenzaal. Toen was het stralend weer, maar nu moesten we in het donker voor de deur wachten! Alles moest nog weer geregeld worden, zelfs de geluidsinstallatie. Eindelijk kon RCP Gé Westgeest de vergadering openen met welkom en mededelingen: het regiobestuur heeft nu een nieuwe samenstelling : Gé Westgeest (voorzitter), John Vollenbroek (secretaris), Gerrie Horsthuis (penningmeester) en Mies Benkers (lid). Gerrie Nijenhuis, die tijdens de voorjaarsvergadering dit jaar nog een betoog hield over het hospitaleren in Spanje is onlangs overleden. Voor haar werd een minuut stilte in acht genomen. Haar echtgenoot Gerard Konings was deze avond aanwezig. De ene Gerrie is de andere Gerrie opgevolgd. Gesproken werd over de Herfstwandeling o.l.v. Herman Janssen die op 29 september 2007 plaatsvond vanuit Abdij Sion achter Zutphen. Er hadden zich 25 wandelaars aangemeld. Het was goed, weliswaar regende het regelmatig. Diverse affiches werden door Gé de lucht ingehouden t.w.: voorstellen plannen, ideeën? Voorjaarswandeling: wie organiseert dit festijn en waar? Fietstochtplanning. Bijeenkomst nieuwe leden op 14 december a.s. om 19.30 uur in het kerkelijk centrum De Kandelaar te Holten. Getoond werd een overzichtskaartje m.b.t. de landelijke Jacobusregio’s. Onze regio is qua oppervlakte gigantisch groot. Dat heeft ook zijn weerslag op het aantal leden daarvan, nl. ruim 700! Gedacht wordt aan een herindeling of splitsing, uiteraard in overleg met het hoofdbestuur. De voorjaarsvergadering zal in Zutphen worden

gehouden op vrijdag 14 maart 2008. Medewerkers worden gevraagd voor de organisatie van het Jacobspad naar Millingen vanuit Hasselt. Aanmelden bij Gé. De Accueil Jacquaire van de regio Oost-Frankrijk geeft inlichtingen o.a. over de Bed and Breakfastadressen. Na de koffiepauze werden de aanwezigen gesplitst in twee groepen, t.w. fietsers en wandelaars. In de wandelgangen hoorde ik dat het bij de fietsploeg nogal emotioneel aan toe ging. Zelf bevond ik mij onder het gehoor van het echtpaar Fer en Loes Heeremans. Ze wisselden elkaar enthousiast af in het geven van informatie. Enkele citaten: Gymschoentjes zijn uit de boze; schoenen moeten je vriendje zijn. Doe lang over het inlopen daarvan. Bij AB- of BC-schoenen voel je niet dat je over steenslag loopt. Diverse soorten van kleding, sokken, rugzakken en honden passeerden de revue. Aan alles werd aandacht besteed. Het gehele verhaal was zeer informatief! De voordracht die Irene Sloet ging houden over haar voettocht naar Santiago de Compostela bracht beide groepen weer samen. Met haar partner liep zij dit jaar naar de stad van onze ‘pater familias’, vanaf St. Jean-Pied-de-Port. Zij lardeerde haar verhaal met veel dia’s en vertelde met veel plezier over haar wandeltocht. Eigenlijk was het één grote pelgrimsparade, voorgedragen door één persoon. Wat mij opviel was dat zij veelvuldig het woord ‘albergue’ gebruikte i.p.v. ‘refugio’ m.b.t. de Spaanse overnachtingsgelegenheden. Wat emotioneel geen fijn gevoel gaf was dat over het algemeen in kerken geen kaarsjes aangestoken kunnen worden. Deze lichten electrisch op na een druk op de knop. De Catedral San Marcos te Léon was voor de kunsthistorica Irene Sloet één van de culturele hoogtepunten van de Camino Francés! Het groene Galicië heeft veel te lijden gehad van de jongste bosbranden. Maar, de loten beginnen alweer uit te botten! Na het chapiter Santiago de Compostela beleefd te hebben liep het duo door via San Rocque naar Finisterra.

– 159 –

DE JACOBSSTAF 76

Daar eindigde hun pelgrimstocht. Na haar enthousiasmerend verslag kwamen nog enkelen aan het woord om over hun pelgrimservaringen te vertellen. Jan van der Staak bijvoorbeeld las zijn in Utrecht op de voorjaarsvergadering met de derde prijs bekroond gedicht ‘Santo Buñuel’ voor (zie Jacobsstaf nr.74). Wat niet in de Staf staat vertelde de dichter zelf. Santo Buñuel verwijst naar de filmmaker die ooit een film over de Melkweg heeft gemaakt over twee pelgrims op weg naar Compostela die onderweg de meest absurde dingen meemaken. Zo ook Jan van der Staak met zijn medetochtgenoot. Steeds als zij iets absurds tegenkwamen zeiden ze ‘Buñuel’ tegen elkaar, later werd het Santo Buñuel. Tot slot van deze avond werd een graag gehoorde zin geroepen door Gé met zijn stentorstem: ‘Het Café Saint Jacques is geopend’. Dat vormt altijd een plezierig slot van de avond. Herman Stokmans

Regio Bollenstreek / Rijnland Verslag van de najaarsbijeenkomst in Hillegom op 6 oktober 2007. Op deze stralende herfstdag zijn er toch nog 44 personen in het Kerkelijk centrum ‘De Hoeksteen’ bijeengekomen. Nelia Musters heet alle aanwezigen hartelijk welkom en na enige huishoudelijke mededelingen deelt zij mede dat, zoals zij al eerder heeft aangegeven, na 2 termijnen van 3 jaar regiocontactfunctionaris te zijn geweest samen met haar echtgenoot Gerard Ticheler dit vandaag nu echt de laatste keer is. Gelukkig is gebleken dat er een aantal mensen zijn die deze taak gezamenlijk van hen willen overnemen. De groep bestaande uit: Cees Fortgens, Helmi van Ginneken, Annie Lohmann, Ada Seysener, Carine van Soest en Yvonne Wijnands wordt door Nelia aan de aanwezigen

voorgesteld. Tevens vermeldt Nelia dat Helmi van Ginneken de contactpersoon is voor de wandelingen die maandelijks door de regio worden georganiseerd en een ieder die mee wil wandelen wordt verzocht zich bij Helmi te melden. Na het succes van het wandelweekend in Twente eind vorig jaar wordt er eind oktober door Ceciel een wandelweekend in Bergen aan Zee georganiseerd. Mensen die nog mee willen kunnen zich bij haar melden. De regiobijeenkomsten zullen voortaan de eerste zaterdag van maart en oktober plaatsvinden. Hierna stellen 9 mensen zich voor die deze bijeenkomst voor de eerste maal bezoeken. 4 mensen willen op de fiets gaan of hebben de tocht al fietsend afgelegd en 5 mensen willen gaan lopen of hebben dit al gedaan. Een vrouw vertelt dat zij elk jaar een gedeelte van de camino loopt, dit op haar gemak doet met zo nu en dan eens een stukje met de bus. Dit lokte onderweg wel eens negatieve reacties van de andere pelgrims uit. Nelia benadrukt dat iedereen de camino op zijn eigen manier moet doen en dat je dat voor anderen niet kan invullen, laat staan er kritiek op kan hebben. Een man vond in het verre verleden de naam Santiago de Compostela zo mooi, zonder dat hij wist wat het inhield, dat hij er al in 1990 naar toe snelde, maar wel met de auto. Sindsdien speelt hij met de gedachte om de camino te gaan lopen en het ziet er naar uit dat dit in 2009 zal gaan gebeuren. Hij wil niet wachten tot na zijn pensioen want je weet toch maar nooit of je dat haalt. Hij zoekt nog wel een loopmaatje en hoopt deze op dit soort bijeenkomsten te ontmoeten. Een vrouw uit de zaal reageert hierop met de aanbeveling een berichtje op de site van het Genootschap te plaatsen. Zij had zelf zo haar fietsmaatje gevonden en was samen tot wederzijds genoegen naar Santiago gefietst. Bij de pelgrimsparade brachten 10 mensen verslag uit van hun ervaringen. Een vrouw had de Camino del Norte vanaf het

– 160 –

DE JACOBSSTAF 76

vliegveld nabij Aviles gelopen en had aanvankelijk veel moeite met de stilte en de eenzaamheid onderweg. Die ging ze pas wel waarderen toen ze in de drukte van de Camino Francés belandde. Een man uit Haarlem die vanuit huis heeft gelopen werd in Santiago door de bisschop uitgenodigd voor de mis met daarna het ontbijt bij hem thuis. Een hele aparte ervaring! Hield de een een pleidooi om vooral alleen te lopen omdat je dan meer tot jezelf komt, vooral geen foto’s te maken maar je ervaringen op te schrijven, de ander zwoor juist bij gezelschap, genoot geweldig van het fotograferen onderweg en het gezamenlijk bekijken van de gemaakte foto’s aan het einde van de dag. Een vrouw liep met 2 vriendinnen van Astorga naar Santiago, was dankbaar voor wat ze er heeft meegemaakt maar vond het jammer dat ze het Spaans niet beheerste. Een man uit Katwijk vond de enthousiaste reacties voordat hij op pad ging wat beklemmend: hij had immers nog geen stap gezet. Ondanks het niet geweldige weer heeft hij genoten en in Finisterre zijn verjaardag gevierd; een indrukwekkende ervaring. Ook anderen gingen verder na Santiago naar Finisterre en raden dat anderen aan. Marijke had helaas niet zo’n successtory. Zij liep dit keer niet op de camino maar had met haar man van Florence naar Assisi willen lopen. Ze kwamen onderweg niets of niemand tegen, hadden moeite om de juiste weg te vinden en moesten in het wild kamperen. Na 4 dagen vonden ze het echt niet leuk meer en zijn ze elders in Italië maar vakantie gaan vieren. Heel anders waren de ervaringen van Ada en Ton die van Rome naar de in 1948 afgebroken boerderij van Ada’s grootouders in Vogelenzang liepen in een soort memoriam van een heeroom die als geleerde Augustijn in Rome had gewerkt. Zij volgden tot Frankrijk grotendeels de route Canterbury-Rome in omgekeerde richting en sliepen vnl. bij kerken en kloosters.

Nelia liep deze zomer samen met een vriendin van Parijs naar Chartres. In de kathedraal van Chartres is een labyrinth dat het gehele jaar door op vrijdag gelopen kan worden. Het labyrint staat voor de levensweg, de weg naar binnen, de weg naar God. Het lopen hiervan was een intense ervaring dat haar heel veel heeft gedaan. Tijdens de lunchpauze werden bij het nuttigen van soep, koffie en broodjes, verhalen en fotoboeken uitgewisseld waarna het tijd werd voor de lezing van Jeroen Gooskens. Jeroen vertelt op beeldende en boeiende wijze, doorspekt met allerlei anekdotes, hoe hij reeds in 1990 als 50 jarige op pad ging en in 3 etappes van ieder 7 weken vanuit huis naar Santiago is gelopen. Hij wilde nagaan hoe het zat met het christendom en of het nog leefde. Wat hij allemaal heeft meegemaakt, daar kan hij nog steeds dagen over vertellen (hij heeft er ook een boek over geschreven), maar hij zal zich moeten beperken tot enkele ervaringen. Zoals zovelen had hij te veel bij zich en liep hij in het begin te haastig. Gaandeweg leerde hij loslaten, een proces dat jaren voortduurt, het loslaten van plannen, zorgen, je verleden etc. Je hebt in feite maar zo weinig nodig. Hij heeft genoten van de stilte, de natuur, de ontmoetingen onderweg. Onderweg groeide het vertrouwen dat alles goed komt en dat er elke avond wel ergens een slaapplek is. Het doorkruisen van de verschillende landschappen heeft hij ervaren als het doorlopen van de geschiedenis door alle tijden heen, de tweede wereldoorlog b.v. in de velden bij Verdun in Noord Frankrijk, de kerken, stukjes oude Romeinse wegen, oude veetracks, runen, eeuwenoude bomen. Het zette hem aan het denken, aan het filosoferen over de tijd. Wij, als mens zijn er maar even, de wereld is schitterend en we kunnen er even wat van meemaken en ervaren dus moeten we er wat van maken. Het gaf hem een dankbaar en nederig gevoel en bracht hem uiteindelijk in een toestand dat hij als bidden heeft ervaren, los van

– 161 –

DE JACOBSSTAF 76

kerk of religie hoewel hij als ex-Augustijn er toch wel een tik van had meegekregen. Oude gebeden borrelden weer in hem op, gaven hem een gevoel van vrede. Hij keek terug op zijn leven, voelde dat alles goed was zoals het was gegaan en is. Elke dag is een avontuur. Bepaalde data staan nog als gegrifd in zijn hoofd. Hij voelde, hier moet ik over praten, schrijven, het uitdragen. Wandelen is nu zijn levensfunctie. Na de stilte en eenzaamheid in Frankrijk volgt dan het drukke circus van de Spaanse camino. Hier ervoer hij de verbondenheid tussen mensen maar ook de pijn van het weggaan, het steeds opnieuw afscheid moeten nemen, ook hier weer loslaten, want je moet verder. Wandelen is universeel, je kunt het altijd doen. De camino geeft wel een speciaal gevoel van verbondenheid. Alle mensen zijn zo mooi, er is een gevoel van welwillendheid en zelfs als ze met eisen komen, kun je daar met een gevoel van humor naar kijken. Jeroen geeft er de voorkeur aan om alleen te lopen, je kunt dan dieper zakken in je eigen beleving en je geeft naar anderen het gevoel van toegankelijkheid en kwetsbaarheid waardoor ze zich eerder zorgen over je maken dan als je met meerderen op stap gaat want dan kun je jezelf wel redden. Aankomen wilde Jeroen eigenlijk niet, het onderweg zijn werkte verslavend, reden waarom niet alleen hij maar ook zovele anderen steeds weer teruggaan om het weer opnieuw te beleven. Jeroen wijst tot slot op zijn site: www.compostela. nl en op zijn boek ‘Ver onderweg’. Nelia bedankt hem namens allen voor zijn onderhoudend verhaal. Daarna neemt Ton Seysener het woord en bedankt Nelia en Gerard voor de voortreffelijke wijze waarop ze jarenlang het regiocontactfunctionarisschap hebben vervuld en overhandigt hen namens de leden bloemen, wijn en een boekenbon. We beëindigen zoals gewoonlijk de bijeenkomst met een gezellig Café Saint Jacques waar velen

met elkaar en met Jeroen nog lang napraten. Yvonne Wijnands

Regio Arnhem-Nijmegen Vrijdagavond, 26 oktober, konden een 25 leden van de regio genieten van een fantastisch verhaal van Jan Romkes van der Wal uit Bolsward. Het ging over zeer vele aspecten van onze heilige, Jacobus de Meerdere. Jan weet zeer boeiend te vertellen en legt de meest onvermoede verbanden. De Pelgrimsgroep Nijmegen organiseerde een zeer geslaagd weekend in Gemmenich (B), net over de grens bij Vaals. Naast mooie wandelingen langs verrassende plekken was er ook aandacht voor religieuze en spirituele aspecten. Ook de nodige gezelligheid ontbrak niet. De komende activiteiten van de pelgrimsgroep en het programma van bijeenkomsten in de Jacobskapel in Nijmegen kunt u vinden op www. jacobskapel-nijmegen.nl, of ernaar vragen bij Frans Kosters in Elst (tel.:0481-375201; e-mail: [email protected]). Per 1 november hebben wij afscheid genomen als regiocontactpersoon en heeft de regio twee nieuwe contactpersonen en wel Marc Koch en Joop Kamphuis. Wij hebben de afgelopen zes jaar met veel plezier allerlei activiteiten georganiseerd voor de regio en bedanken de leden voor hun enthousiasme en vriendschap. Wij wensen Marc en Joop veel succes. Greet Udink en Wolter van der Zweerde

Regio Groningen/Drenthe Vanuit Assen, de verzamelplaats, waren Marijke en Piet ons in het verkeer kwijtgeraakt en vandaar dat dankzij hen in de plaatselijke Herberg

– 162 –

DE JACOBSSTAF 76

van het landelijke dorpje Loon tot ieders tevredenheid, eerst koffie werd gedronken, alvorens op zaterdag 15 september gestart werd met de Zandcamino naar Vries. Om even over tienen vertrokken dus een 15-tal (van de 239) regio-leden plus een introducé van 80 jaar!, onder een wolkenloze blauwe hemel naar een pleisterplaats die door zovelen in het verleden (en nog) als baken heeft gediend voor mensen onderweg. Lopend op het ritme van de dag door de natuur die zich aan het voorbereiden is om zich te tooien in herfstkleuren. Nadat Loon was verlaten, werd er halt gehouden bij een verzameling hunebedden, een plek waar onze voorouders hun doden hebben begraven. Na een welkom werd er een tekst voorgelezen ‘leven is op weg zijn’ met een korte stiltemeditatie, verwijzend naar de uitnodigingsconvocatie: Pelgrimeren … Samen alleen onderweg … In stilte verkeren … welke woorden hier werden aangereikt om bedding te geven voor deze mini-pelgrimage. Tijdens deze tocht vertelden Corry en Marinus Blokland, Piet en Marijke Rijke en Ria Goedhart over hun voornemens om in het voorjaar van 2008 naar Santiago de Compostela te gaan pelgrimeren. Halverwege werd er wederom een stop gehouden en nadat met een variatie op een uitspraak van Descartes ; ‘Amor, ergo sum’ (‘Ik word bemind, dus ik besta’), volgde een door Ineke Terpstra uitgesproken tekst uit ‘wandelen in vreugde’ van de bekende monnik Tich Nhat Hanh. De voettocht werd voortgezet en onder klokgelui (12 uur het Angelus) arriveerden wij bij de in het verre verleden aan Bonifatius gewijde kerk, thans de Dorpskerk van Vries geheten. Door een der gastvrouwen, mevrouw Mulder, werden wij welkom geheten. Ze stelde ons eerst in de gelegenheid om de meegebrachte proviand te nuttigen, waarbij zij ons voorzag van koffie en thee. Na deze inwendige voorziening kregen wij eerst een rondleiding rondom de kerk, stammende uit

de 2e helft van de 12e eeuw. Een tweetal houten en een tufstenen kerkje waren de voorgangers. Er valt veel over deze pleisterplaats te vertellen. Zowel aan de Noord- en Zuidzijde bevinden zich 42 boogjes. Volgens de overleveringen wijst het getal 42 naar Mattheüs 1, naar de Joodse geslachten vanaf Abraham tot Christus die in 3 maal 14 geslachten is verdeeld. De laatste Jozef, verwekt de 43ste, de Christus, en deze heerst over de Absis, daar waar het hoofdaltaar heeft gestaan, onder de triomfboog, waarop de Latijnse tekst ‘Si Deus pro nobis, quis contra nos’, ‘ Als God voor ons is, wie zal tegen ons zijn’ nog leesbaar is. Deze eenvoudige dorpstoren, die tot de fraaiste van de Romaanse torens in ons land behoren, bevatten Lombardische ornamenten. In de kerk bevindt zich nog één consecratiekruis (inwijdingsteken) van de oorspronkelijke twaalf, een doopvont uit begin 13e eeuw, een beschadigd sacramentshuisje alsmede een in 1517 ter plekke gegoten Mariaklok. Bij opgravingen in 1947 kwamen de basis, de binnenvorm en de mallen van deze klok tevoorschijn. Deze attributen staan thans tentoongesteld in het kleinste klokkengieterij museum dat zich onder de consistoriekamer bevindt. Op de klok staan de volgende woorden : Maria bin ick ghehten dat kerspel van Vrees het mij gheten Wolter Schonenborch goet mij do men schreef MDXVll Tevens bevinden zich in dit museumpje een tweetal stenen sarcofagen uit de 12e en 13e eeuw. Na deze bezichtiging zijn wij weer verzameld op het priesterkoor alwaar een tekst werd voorgelezen over: Vertrek, Onderweg en Aankomst. Wij namen afscheid van de gastvrouw en aanvaardden de terugtocht naar Loon langs het Noord Willemskanaal, op welke route alle gelegenheid aanwezig was om ‘samen alleen onderweg’ invulling te geven. Tegen de klok van vier uur arriveerden wij in het centrum van Loon alwaar wij afscheid namen van elkaar en de pelgrims die in 2008 naar San-

– 163 –

DE JACOBSSTAF 76

tiago de Compostela pelgrimeren, veel inspiratie en veiligheid van Jacobus toewensten. Het was weer goed om elkaar te ontmoeten. Thom Oosterhof Regio Utrecht-Zuid/Rivierengebied Ruim zestig leden kwamen op zondag 7 oktober 2007 bijeen in Kraaijbeek te Driebergen. Het aantal nieuwe leden, ongeveer de helft van de aanwezigen, was zo groot, dat het kennismakingsrondje moest vervallen. Maar één nieuw lid, Niek van Weerden, kreeg toch gelegenheid zich te presenteren. Op onnavolgbare wijze bespeelde hij zijn éénsnarige cello waarbij hij spontaan opkomende woordloze liefdesliederen zong. De sfeer die hij hiermee creëerde paste buitengewoon goed bij het Santiagogevoel en vormde een fraaie opening van de bijeenkomst. Hoofdprogramma was de lezing van André Brouwer over zijn fietstocht van Sevilla naar Santiago. Zijn spreekvaardigheid, zijn mooie dia’s, zijn hilarische gevoel voor humor en zijn kennis van de route pakten ons in en bezorgden ons een mooie zondagmiddag. Wie er meer van wil weten, leze zijn boek ‘Op de Via de la Plata ben je iemand’. Na de pauze stond een nieuwe wijze van de pelgrimsparade op het programma. Eigenlijk was het een pelgrimsdagboekparade waarbij vier pelgrims afwisselend de mooiste stukjes voorlazen uit hun dagboek. Het geheel werd omlijst en afgewisseld door de gitaarmuziek van gitarist Arne Evers, die met zijn Spaanse klanken voor de juiste achtergrondkleur zorgde. Muziek en pelgrimsteksten vormden samen een prachtige eenheid die velen deed terugverlangen naar de dagen van hun tocht. Onze pelgrim-cellist besloot de bijeenkomst weer met zijn ‘liederen uit de buik’, waarna wij ons nog een geruime tijd vermaakten in het café StJacques. Bram van der Wees

Regio ’s Hertogenbosch Op zondagmiddag 21 oktober mochten Nelly en Rony de Jong ruim 90 regioleden ontvangen in de zaal van Boer Goossens, gelegen tegenover de Sint Jacobskerk in Den Dungen. Nadat iedereen verwelkomd was hield Stéphan van Meulenbrouck een diavoorstelling van de tocht naar Santiago de Compostela en terug naar Utrecht, zoals hij die samen met zijn vrouw Janneke heeft gemaakt. Voor velen van de aanwezigen was dit een feest der herkenning en voor diegenen die nog op weg willen gaan gaf het geheel een mooi beeld. Na afloop van deze lezing was er een gezellig samenzijn in de vorm van het welbekende Café Saint Jacques, waarbij veel gepraat werd onderling over de tochten naar Santiago. Nelly en Rony de Jong

Regio Rotterdam Het was een fraaie najaarsdag die 13-de oktober toen circa 80 belangstellenden bijeen kwamen in Puttershoek voor de jaarlijkse regiobijeenkomst; onder hen gelukkig relatief veel nieuwe gezichten. Lekker ontspannen na een georganiseerde wandeling of fietstocht in de ochtend door het mooie landelijke landschap van de Hoekse Waard, zo dicht onder de rook van Rotterdam maar gevoelsmatig een heel eind daarvandaan, beleefden we een bijzondere middag. In een gezellig vol zaaltje aan de buitenkant voorzien van posters m.b.t. de camino werd vooraf op professionele wijze door Jaap een geluidsinstallatie opgetuigd en de zaal volgens bioscoopopstelling met voldoende stoelen ingericht. Een opgestelde buitentent hield rekening met slecht weer maar bleek overbodig. Wat doet de camino met een pelgrim? Hoe beïnvloedt de ca-

– 164 –

DE JACOBSSTAF 76

mino het samenspel tussen lichaam en geest tot ervaringen die we ons bewust worden als een verhaal, een schets, een foto, een melodie? Wanneer word je een pelgrim? Hoe ontstaat een persoonlijk verhaal, schets, foto eigenlijk? En maakt het uit welke route je daarbij neemt? Dat de camino mensen beïnvloedt, binnenste buiten keert, dingen laat zien en vinden die onwerkelijk lijken is wel bekend. De mate waarin is niet met woorden te vangen en kan alleen aangevoeld worden als je ziet, voelt, meegaat in het soms prachtige dan weer ontroerende en soms door merg en been gaande verhaal van medepelgrims. Rik, gelopen vanaf Dordrecht, nam ons mee in één van zijn verhalen ontstaan tijdens zijn reis en voerde ons langs vele omwegen totdat hij uiteindelijk bij zichzelf uitkwam. Via een te verven deur die als het ware zichzelf ging verven, transparant werd en een uitkijk bood op vergezichten, heuvels en nog veel meer moois, ten slotte een spiegel werd die ons vertelde dat wat je al die tijd zocht dat jijzelf dat in wezen bent. Jos is, vanuit Gouda na een lange voorbereidingstijd een lange tijd onderweg geweest, kon als eerste pelgrim overnachten in Jomanda’s nieuwe onderkomen, een klooster in Limburg en deed onderweg klusjes als timmerman. De camino bracht ervaringen die hem diep hebben geraakt. Over Jos kun je terecht zeggen: eens een pelgrim altijd een pelgrim. Frans verwerkt als kunstenaar zijn ervaringen als pelgrim in aquarellen. Op een prachtige wijze in elkaar gevlochten op een DVD kregen we daarvan, na een korte maar diepgaande toelichting op bepaalde terugkerende elementen, een mooi overzicht te zien. Joop en Aart gaven een korte impressie over resp. de veranderingen op de Ruta de la Plata en over de Ruta de la Lana (de wolroute van Cuenca

naar Burgos). Op de zilverroute zijn weliswaar wat meer voorzieningen gekomen maar het blijft een relatief zware tocht. De wolroute is een route waar St Jacob, El Cid en Don Quichotte elkaar halverwege Cuenca-Burgos ontmoeten en El Cid voornamer wordt gevonden (in Burgos overigens meer bekend als Rodrigo Diaz de Vivar of el Campeador). Het is een route waar nauwelijks voorzieningen zijn om veel pelgrims op te kunnen vangen maar waar de mensen buitengewoon hartelijk en behulpzaam zijn; het is een gedeelte van Spanje waar de aarde rood gekleurd is; er uitgestrekte roodgekleurde klaprozenvelden zijn; prachtige tafelbergen maar ook helaas onbetrouwbare gele pijlen. Een groot succes bleek weer de wijze waarop de verzorging van de inwendige pelgrim was geregeld; de bijeenkomst krijgt een heel erg feestelijk tintje door de goed verzorgde Spaanse dis. Joke en Jaap stonden daar ook nu weer garant voor. Wat betreft de zakelijk kant werden de volgende mededelingen gedaan: Ook in 2008 is er animo vanuit de regio R’dam om de vereniging te vertegenwoordigen op de reismarkt bij Donner . De werkgroep regiopaden Rotterdam is druk bezig aantrekkelijke routes te vinden die aansluiten op de regio’s Den Haag en West-Brabant. Het project Schiedam 2009 krijgt vastere vormen; een overzicht van alle geplande activiteiten is inmiddels opgesteld. Mededelingen voor bijeenkomsten 2008: De voorjaarswandeling wordt gehouden op 29 maart 2008 (omgeving Gouda) De najaarsbijeenkomst is op 4 oktober 2008 te Puttershoek Mieke en Aart Ligthart

– 165 –

DE JACOBSSTAF 76

Spiritualiteit zonder God?

De lezing van Paul Nouwen op de Spiritualiteitsdag Hij is de broer van Henri Nouwen. Zij hielden zich, werd soms wat gekscherend beweerd, beiden met wegen bezig: Paul, als oud-hoofddirecteur van de ANWB, met de wegen van asfalt en Henri, priester en mysticus, met de wegen van de geest. Paul vindt de overeenkomst tussen hen beiden in hun beider rol als ‘wegwijzer’ sympathieker: Paul als wegwijzer naar elk doel in Nederland en Henri als wegwijzer naar God. Henri heeft veertig boeken geschreven en wordt, samen met bijvoorbeeld de monnik Anselm Grün, gerekend tot de grote geestelijke schrijvers en inspirators van onze tijd. Hij is dat binnen zijn eigen rooms-katholieke overtuiging, hoewel benadrukt mag worden dat de gedachten van Henri juist in orthodoxe protestant-christelijke kring zeer worden gewaardeerd. Spiritualiteit heeft volgens Nouwen altijd met God te maken. In een land met vele culturen zijn er ook vele Goden. Zijn voorbeeld hierbij is Rotterdam, waar hij in 2001 leiding gaf aan ‘Rotterdam, culturele hoofdstad van Europa’. Rotterdam is een stad met niet minder dan 160 nationaliteiten. Ieder cultuur aanbidt zijn eigen God. Waar voor de christelijke kerken in het verleden het bekeren van niet christenen tot hun eigen enige ‘ware’ geloof centraal stond, daar geldt heden (idealiter) begrip, respect en verdraagzaamheid. Hij noemt in dit kader de experimenten waarin wordt gepreekt voor andermans parochie: een priester in de synagoge, een rabbi in protestantse kerk. De imam heeft binnen dit uitwisselingsproces helaas nog niet zijn plaats gevonden. Ondanks overeenkomsten en verschillen vindt eenieder zijn god op zijn eigen spirituele wijze. Spiritualiteit wordt hiermee door Nouwen ‘gedefinieerd’ als ‘een individuele zoektocht naar God’. Hierna schakelt hij over op de tocht die

Jan Galjé

ons hier bij elkaar gebracht heeft; de pelgrimstocht naar Santiago. Hij spreekt met respect over het ‘loslaten’, van familie, vrienden, eer, roem, gemak, de vertrouwde omgeving. Mede door dat loslaten vindt de pelgrim zichzelf. Nu volgt er een stukje rooms-katholieke (christelijke) theologie: God de Vader, zijn Zoon, het zenden van de Zoon door de Vader, het lijden en het sterven van de Zoon en de vergeving die door het lijden en het sterven is verkregen. Hierna komt Nouwen uitvoerig te spreken over Henri’s boek ‘Eindelijk thuis’. Hij maakte eens een pelgrimstocht naar Sint Petersburg. In de Hermitage zag hij het schilderij van Rembrandt: ‘De terugkeer van de verloren zoon’. Hij mediteerde drie dagen in stilte voor dit bijbels tafereel. (Tussendoor: In de stilte ontmoet je God en jezelf. Bijna iedereen ontvlucht de stilte, is bang voor de stilte, met name jonge mensen die niet meer zonder hun oordopjes kunnen........). Henri vertaalde ‘The return of the prodigal sun’ met ‘Eindelijk thuis’. De zoon knielt voor de blinde vader die hem omhelst. Rembrandt heeft de rechter hand van de vader geschilderd als een mannenhand en diens linker als een vrouwenhand; als symbool voor de totale, alles omvattende liefde van God. De verloren zoon is eindelijk thuis. En wij? Wanneer zullen wij eindelijk thuis zijn? Later, bij God de Vader? Is aankomen in Santiago ook niet een beetje ‘eindelijk thuis zijn’? En dan volgt een vorm van actualisering van dit oeroude verhaal door bijvoorbeeld de in den vreemde verloren gewaande zoon te vertalen naar de soldaat in Irak en de jaloerse broer op de achtergrond naar vele vormen van afgunst opwekkende verschijnselen in onze hedendaagse samenleving. Voorbeelden van actualisering begeleiden trouwens op meer-

– 166 –

DE JACOBSSTAF 76

dere plaatsen het betoog. Zeer persoonlijk wordt Paul Nouwen bij het verhalen van het overlijden van zijn vrouw aan kanker. Hij plaatst deze ingrijpende levenservaring in zijn veranderd inzicht in de betekenis van het bidden. Bij de Jesuïten had hij geleerd: Bidden is een ruiltransactie: wij bidden tot God en die doet daar iets voor terug in de vorm van het verhoren van een gebed. In de lourdesgrot in Scheveningen, waar midden in het stadsgewoel altijd de stilte heerst, is zijn bidden geworden tot de vraag: ‘God, zou U op mijn levensweg, nu dit is gebeurd, het kruis van mijn leven een eindje met mij mee willen dragen’? Daarmee verwijst hij naar ‘de weg van Golgotha’, waar een eenvoudig mens het letterlijk kruis van God een tijdje met Hem mee gedragen heeft. Tijdens haar ziekte heeft de vrouw van Paul, Marina San Giorgi, 600 gedichten geschreven. Vele ervan gaan over de kwetsbaarheid van het menselijk bestaan. Hij citeert: ‘bloot’

het is bangelijk zo bloot te staan ik ben misvormd en mijn huid kan niet tegen de felle zon



jij mag je kleren aanhouden



‘zou er in de hemel’



zij verplaatsen zich zwevend geruisloos misschien voel je opeens een lichte bries of hoor je een zachte landing ik verlang er nog niet naar een eeuwigheid lang kan ik dat nog horen ik wil zo graag



nog even genieten van de naderende voetstap de zich verwijderende voetstap van een medemens

Nouwen eindigt zijn betoog met gedachten uit Henri’s boek Pelgrimage. Het behandelt een zoektocht naar een spirituele manier van leven. ‘Wachten’ is daarbij een belangrijk begrip. Hij beschrijft de schaduwzijden van het wachten. Wachten maakt ons onrustig, opstandig. Het hoort niet bij de planologie van ons dagelijkse leven. Vanuit zijn vroegere beroepspraktijk: Het wachten op ‘de gele engel’ (de Wegenwacht) lijkt vaak een eeuwigheid en duurt maar een half uur. We wachten meestal op iets concreets. Maar er is ook een ander wachten, een wachten als levenshouding: een wachten in het vertrouwen dat God ons hoort. Het gaat hierbij trouwens niet alleen om onze zoektocht naar God, maar ook om Gods zoektocht naar ons. Leven wij zo dat God ons kan vinden? En tot ons: ‘U leeft al een stuk in de goede richting’. Zoals te verwachten was ging het gesprek tijdens de vragenronde voor een belangrijk deel over het onderscheid tussen religie en spiritualiteit. Dat klinkt ons, genootschapsgenoten, vertrouwd in de oren. De vragen drongen zich temeer op waar Henri Nouwen die spiritualiteit in feite onverbrekelijk verbonden achtte met het godsbegrip en godsgeloof. Daarom leek hij enigszins overvallen door de vraag ‘of er zonder religie toch niet gewoon sprake zou kunnen zijn van spiritualiteit’. Zijn eigen rotsvaste geloof scheen hem zelfs te beletten een positief antwoord op deze vraag voor mogelijk te houden. Hij stelde een wedervraag: ‘Maar geeft u dan eens een vóórbeeld van spiritualiteit zonder God’. Het antwoord luidde: ‘Alles wat het leven zin geeft. God kan daar een deel van uitmaken, maar het hoeft niet.’ De voorzitter van het Genootschap besloot de discussie over dit onderwerp met het naar voren brengen van het

– 167 –

DE JACOBSSTAF 76

‘officiële’ standpunt van ons (seculiere) Genootschap: ‘Het kan niet zo zijn dat voor veel mensen zonder geloof (waarvan er zich ook velen in ons ledenbestand bevinden) vormen van spiritualiteit niet zouden bestaan.’ Nadat ook nog twee aanwezigen gereageerd hadden op het niet al te positieve beeld dat tijdens het betoog van jongeren werd geschetst, eindigde deze op zichzelf mooie en waardige inleiding tot onze Dag van de Spiritualiteit toch niet geheel in eenstemmigheid tussen de spreker en een deel van zijn gehoor. Kunnen we onze spirituele ervaringen vasthouden in het dagelijks leven? De inleiding van Paul Nouwen op de Spiritualiteitsdag 2007 Velen ervaren hun spirituele leven, hun geloofsleven, als iets van zichzelf. Spiritualiteit ziet men als het geestelijk leven, als een in zichzelf keren en nadenken over de echte waarden van het leven. Sommigen zien het als de ontmoeting met God en Jezus Christus en uiten dit in mediteren, bidden, kerkbezoek of lange tochten maken en met zichzelf op pad zijn, zoals naar Santiago de Compostela of Rome, tochten waarin men met zijn eigen geestelijk leven wordt geconfronteerd, maar ook de aanwezigheid van God voelt of meer in het algemeen spirituele gedachten kan ontwikkelen. Spiritualiteit wordt vaak gekoppeld aan de stilte als krachtbron om God te ontmoeten, om het geestelijk leven in jezelf te doen bloeien. Waarom wordt de krachtbron stilte niet meer gebruikt door mensen om te herbronnen, het weer te zien zitten, zichzelf te leren kennen en van daaruit een beter spiritueel leven te kunnen ontwikkelen. Dat komt mede omdat men bang is voor de stilte. Men voelt het als eenzaamheid, men wil geluid horen, men wil praten en iets horen.

teerd wordt met een eigen gedachten wereld, met opkomende schuldgevoelens en concluderen geen duidelijk zicht te hebben op de zin van het eigen leven. Wat betreft ervaringen ziet men dat ziekte of dood in de naaste omgeving of confrontatie in de werkomgeving de reden zijn dat men zich weer wendt tot God, die van ons allen houdt. Wij zijn de geliefde kinderen van God, juist ook in moeilijke omstandigheden, maar ook ziet men dat wanneer de dood in de omgeving weer tot het verleden behoort, de ziekte tot beterschap heeft geleid en de problemen op de zaak zijn opgelost, dat men weer losser komt van de spiritualiteit en de vriendschap met God. Het is juist de essentie, dat de spirituele ervaringen ook in onze goede tijden gebruikt worden om op onze levensweg deze spirituele ervaringen toe te passen, ook in ons werk, dus in ons dagelijks leven, in onze omgang met derden, ons huisgezin, ons omgaan met collega’s in het bedrijf en zeker in leidinggevende functies, juist in moeilijke tijden van fusies, overname of bezuinigingen toch de spirituele beleving mee te nemen en de principes van medemenselijkheid, zoals Christus die speciaal toonde, iedere dag een onderdeel te laten maken van ons leven. Wanneer de scheidsmuur tussen de spirituele ervaring en het dagelijks leven te groot is, kan men twijfelen aan de waarde van het geestelijk leven. Dat het toepassen moeilijker is dan de meditatie is duidelijk, maar dat is de opgave op onze levensweg, die ups en downs kent, zoals de weg van de wandelaar vermoeidheid, honger en dorst kent, maar ook het verlangen naar het einddoel. Paul Nouwen

De stilte kan er zeker toe leiden dat men geconfron-

– 168 –

DE JACOBSSTAF 76

Hospitaleren in Spanje Werkgroep Hospitaleren Iets doorgeven of iets teruggeven voor de hartelijkheid en gastvrijheid die je zelf hebt ervaren op weg naar Santiago de Compostela. Dat is een belangrijk motief van onze ‘vrijwilligers’ om enige weken per jaar als ‘hospitalero voluntario’ in een pelgrimsherberg aan de ‘Camino de Santiago’ te gaan werken. De organisatie betreffende de werving van deze vrijwilligers/hospitaleros, de planning, de contacten en de correspondentie met de leiding van de pelgrimsherbergen is in handen van de Werkgroep Herbergen van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob (NGSJ). Daarnaast is ook het verstrekken van informatie aan belangstellenden en aspirant-hospitaleros een belangrijke taak. Roncesvalles Roncesvalles, een kloosterenclave, is voor veel pelgrims op weg naar Santiago het beginpunt van hun pelgrimstocht en ligt midden in de Spaanse Pyreneeën. De nieuwe pelgrimsherberg ‘Itzandegía’ is gevestigd in een eeuwenoud gebouw tegenover ‘La Real Colegiata de Roncesvalles’, het klooster van Roncesvalles. De herberg ziet er uit als een kerk. Op de begane grond bevindt zich de slaapzaal met 60 stapelbedden. Het plafond is ca. 30 m hoog. Maximaal kunnen er 120 pelgrims slapen. Al vanaf 15 mei 2003 zijn er leden van het NGSJ als ‘hospitalero voluntario’ behulpzaam bij de

opvang van pelgrims in de pelgrimsherberg van Roncesvalles. Het jaar 2007 was voor de Nederlandse hospitaleros een bijzonder jaar. Het was de vijfde (achtereenvolgende) keer dat er in Roncesvalles werd gehospitaleerd, in de pelgrimsherberg ‘Itzandegía’, onder auspiciën van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Gedurende het hospitaleerseizoen 2007, van 28 maart t/m 3 november, zijn 53 Nederlandse hospitaleros werkzaam geweest in de pelgrimsherberg van Roncesvalles. Elke hospitalero heeft minimaal 2 weken gehospitaleerd. Zij werden respectievelijk verdeeld in 9 groepen van 4, 5 groepen van 3 en 1 groep van 2 personen. Gedurende het afgelopen seizoen hebben gemiddeld 93 pelgrims per dag gebruik gemaakt van de gastvrije dienstverlening van onze hospitaleros. Dit is ruim boven het gemiddelde (87 pelgrims) van vorig jaar. Nieuw dit seizoen was dat ’s middags de openingstijd van de pelgrimsherberg aangepast werd aan de weersomstandigheden. Bij slecht weer werd de pelgrimsherberg al om 14.00 uur geopend i.p.v. de normale openingstijd van 16.00 uur. Dat het in Roncesvalles wat betreft het weer kan spoken heeft de ervaring inmiddels wel geleerd. De samenwerking tussen het ‘klooster’ van Roncesvalles, de hospitaleros en de Werkgroep Her-

– 169 –

DE JACOBSSTAF 76

bergen is goed te noemen. We zijn er erg trots op dat we in een historisch zo bekende en belangrijke plaats als Roncesvalles met onze hospitaleeractiviteiten een steentje mogen bijdragen aan de opvang van pelgrims op weg naar Santiago de Compostela. Namens Don Jesús, de prior van ‘La Real Colegiata de Roncesvalles’ en de vele pelgrims die het afgelopen jaar een bezoek hebben gebracht aan de pelgrimsherberg van Roncesvalles wil de Werkgroep Herbergen alle hospitaleros, die door hun grote inzet hebben bijgedragen aan het welslagen van weer een mooie hospitaleerperiode, van harte bedanken. Hoeveel voldoening het geeft om hospitalero te zijn in Roncesvalles blijkt uit de vele reacties die de Werkgroep Herbergen mocht ontvangen van zowel pelgrims, als hospitaleros. Een bijzondere reactie is het ingezonden stuk met als titel ‘Soñar con Roncesvalles’ van dhr. Joop van Gool, een ervaren hospitalero.

pende vragen kunnen beantwoorden. Vooral de Spanjaarden vragen je de oren van het lijf. Daarnaast is de hospitalero in Roncesvalles natuurlijk een ambassadeur van ons Genootschap en niet alleen daardoor een aardig mens. Ik heb genoten van de collegialiteit, het prettige samenzijn en de samenwerking met andere hospitaleros. Ik heb genoten van de diverse ontmoetingen met pelgrims. Ik heb genoten van de vrije tijd tussen 10.30 en 16 uur, van de goede maaltijden verstrekt door het klooster, van de omgeving zowel fietsend als wandelend. Ik heb genoten van het bezoek aan Puente la Reina, Eunate, Sangüesa en Monasterio de Leire. Van Hos de Lumbier, de Valle de Arce, del Trati en del Hecho, een weerzien, een feest van herkenning. Ik heb genoten van de nieuwe dingen die ik op mijn ‘zoektocht’ tegenkwam. Bij al dat schoons is het verrichten van noodzakelijke corvee een eenvoudige klus. Kortom, voor mij geen straf om terug te gaan naar Roncesvalles, CLARO!

Soñar con Roncesvalles Hospitaleren, wat een belevenis! Hablo poco español, de rest (Frans, Duits, Engels) een hele mond vol. Maar als ca. 75 % van de pelgrims in Roncesvalles uit Spanjaarden bestaat, is het wel interessant mucho Spaans te kunnen spreken. Je red je natuurlijk wel, want pelgrims zijn begripvol. Ik heb genoten van mijn hospitaleerperiodes in Roncesvalles en sta, wat mij is toegezegd, nummer één op de lijst van invallers bij onvoorziene omstandigheden. Dat kan wel eens broodnodig zijn; door toeval stond ik er plotseling alleen voor. Ook daar red je je wel uit, want een hospitalero moet flexibel, aardig, handig, meelevend en nog veel meer zijn. Bovendien moet hij improviseren, beschikken over een groot inlevingsvermogen en de meest uiteenlo-

Santiago de Compostela In 2006 is het Nederlands Genootschap van Sint Jacob ook actief geweest aan het eind van de ‘Camino’, in Santiago de Compostela zelf, in de pelgrimsherberg aldaar. Deze herberg is gevestigd in het Seminario Menor, aan de rand van de oude binnenstad, op nog geen 15 minuten lopen van de kathedraal. Daar op de 2e en 3e verdieping zijn twee grote slaapzalen met elk 150 bedden. Geen contractverlenging….. De Xunta (regering) de Galicia weigert momenteel het Seminario Menor een contractverlenging te verlenen voor het exploiteren van de

– 170 –

DE JACOBSSTAF 76

pelgrimsherberg. Dat betekent niet alleen drukke onderhandelingen tussen de Xunta de Galicia en het Seminario Menor, maar ook dat de pelgrimsherberg voorlopig een groot gedeelte van het jaar gesloten blijft. Hierdoor moesten wij in 2007 noodgedwongen afzien van hospitaleeractiviteiten in Santiago de Compostela. Ook voor 2008 hebben we wat dat betreft nog geen zekerheid. Over een eventuele hervatting van onze werkzaamheden in Santiago de Compostela zal t.z.t. mededeling worden gedaan op de website www. santiago.nl

bezig met de planning voor Roncesvalles voor volgend jaar. Het seizoen zal lopen van 14 maart t/m 3 november 2008. We streven naar een bezetting van 4 hospitaleros per groep. Een aanvulling van ons hospitalerobestand is daarom noodzakelijk. Dus. . . wie na het lezen van dit alles zó geïnspireerd is geraakt, dat hij/zij zelf ook zou willen gaan hospitaleren in Roncesvalles, kan contact opnemen met het secretariaat van de Werkgroep Herbergen van het NGSJ, e-mail [email protected] . Zie voor meer informatie ook de website www.santiago.nl !

Momenteel is de Werkgroep Herbergen druk

De herberg in Roncesvalles

– 171 –

DE JACOBSSTAF 76

Pelgrimsbijeenkomsten op de Pelgrimshoeve Kafarnaüm in Vessem Pelgrimsweekend Volgens de laatste opgave zijn op de welbekende Pelgrimsweekends vanaf de start ondertussen meer dan 1000 deelnemers geweest, een mijlpaal kun je wel zeggen. De vraag die regelmatig gesteld wordt is zijn deze weekends voor mensen die al hebben gepelgrimeerd naar Santiago de Compostela of Rome? Het antwoordt is kort maar duidelijk, nee. Deze weekends zijn bedoeld voor mensen die plannen of de wens hebben om naar Santiago de Compostela te gaan, lopend of fietsend. Tijdens deze weekends (start vrijdagmiddag 16.00 t/m zaterdag 16.00) komen alle facetten van een langere periode onderweg zijn aan het woord. Al geplande data in 2008 zijn, zie onderstaande. Het maximale aantal deelnemers per weekend is 12 tot 14 personen, bij vele aanmeldingen worden indien mogelijk extra data gepland. 25 en 26 januari 2008, 22 en 23 februari 2008, 28 en 29 maart 2008, 24 en 25 oktober 2008, 28 en 29 november 2008, Verhalenweekend Voor mensen die onderweg zijn geweest, is er mi-

nimaal één keer per jaar een verhalenweekend. Hierin wordt stilgestaan bij het onderweg zijn en alle diverse indrukken die dit op je achterlaat. We laten volgens het programma dit weekend ieder optimaal zijn ervaring uitwisselen met andere pelgrims. De hiervoor al vastgestelde data is 26 en 27 september 2008, ook hiervoor is maximale aantal deelnemers 12 tot 14 personen. Indien er veel aanmeldingen zijn wordt indien mogelijk een tweede datum gepland. Weekend voor thuisblijvers Indien er de wens en behoefte bestaat voor partners of direct betrokkenen van de pelgrim onderweg, is er de mogelijkheid om in de maand mei of juni 2008 een bijeenkomst voor thuisblijvers te houden. Het programma zal onder andere bestaan uit: actieve uitwisseling van hoe het is langere tijd alleen te zijn, samen een stuk lopen of door inbreng van een deelnemer(ster). Voor meer inhoudelijke informatie kunt u contact opnemen met de begeleiders b.noorloos@ bnoorloos.nl of [email protected] Voor opgave de website: www.pelgrimshoevekafarnaum.nl of mail naar [email protected]

“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago, of gaat u misschien hospitaleren?” Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen

“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros” in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden. Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.

Interesse? Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

– 172 –

DE JACOBSSTAF 76

Het Compostelaregister Harry Wasser Overzicht van in 2006 ontvangen Compostela’s In het Compostelaregister zijn 519 Compostela’s met een aankomstdatum in 2006 aangemeld (in 2005 waren dat er 463 voor hetzelfde jaar). De eerste dateert van 5 januari, de laatste van 26 november. Uit de gegevens die met deze Compostela’s werden meegezonden is de onderstaande analyse gemaakt. Reiswijze Van 510 pelgrims is de reiswijze bekend. Te voet gingen 243 Santiagogangers (vorig jaar 228), op de fiets 257 (vorig jaar 218). Verder gingen er 5 deels te voet en deels per fiets; 4 pelgrims gebruikten een tandem. Aankomstdatum Bijna een derde van alle pelgrims komt in juni aan. Van de fietsers is dat 35 procent, van de lopers 29 procent. 21 procent van de fietsers komt in mei aan en 15 procent in juli. Van de lopers arriveert 15 procent in mei en 16 procent in september. Ten opzichte van vorig jaar is er een lichte verschuiving waarneembaar naar later in het jaar aankomen. Vertrekplaats Van de fietsers start 83 procent in Nederland, van de lopers is dit maar 32 procent. Veel lopers starten in Zuid-Frankrijk (34 procent) of Spanje (23 procent). Route Bij de fietsers is de Sint Jacobsfietsroute veruit de meest gevolgde weg met 61 procent. Daarnaast neemt 14 procent de route Langs Oude Wegen. Van de lopers volgt 47 procent alleen de Camino Francés vanuit St-Jean-Pied-de-Port of een plaats in Spanje. De Vézelayroute wordt door 25 procent gevolgd en de route van Le Puy door 11 procent. Aantal dagen onderweg De lopers die alleen de Camino Francés lopen en starten in Zuid-Frankrijk, gebruiken 25 tot 49 dagen om in Santiago aan te komen. Gemiddeld besteden zij daaraan 35 dagen. Starten zij echter in Spanje, dan duurt het van 9 tot 47 dagen met een gemiddelde van 23. Te voet vanuit Nederland vraagt 71 tot 150 dagen, gemiddeld 110. Met de fiets gaat het veel sneller. De Camino Francés, startend in Zuid-Frankrijk, vraagt 12 tot 21 dagen, gemiddeld 15. Vanuit Nederland besteden fietsers 22 tot 70 dagen aan de Sint Jacobsfietsroute, gemiddeld 38. Langs Oude Wegen vraagt 20 tot 51 dagen, met een gemiddelde van 35 dagen. Diversen 70 pelgrims maakten de tocht in meer episoden, variërend van 2 tot 15. Ook de terugreis per fiets deden 9 pelgrims. 15 personen meldden een ontvangen Fisterra. Aan 328 pelgrims (63 procent) werd de Jacobsspeld op hun verzoek toegezonden. Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubliceerd. Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan een kopie van uw Compostela naar het Genootschap, samen met de ingevulde achterkant van de brief die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website www.santiago.nl onder ‘Veel gestelde vragen’ en ‘Wat doe ik met mijn Compostela?’ Of vraag een formulier aan bij het Informatiecentrum van het Genootschap ([email protected]).

– 173 –

DE JACOBSSTAF 76

Naam Woonplaats Both, J.P. Stolwijk Duran, A. Stolwijk

Aankomst 1986 21-jul-86 21-jul-86

Wijze

Wijbenga, W. Assen Beek, J.B.M. ter Eefde

1996 26-apr-96 8-jul-96

voet fiets

Velzen, C.Th. van Venray

1998 3-sep-98

fiets

Horst, A.G.H. ter Delden Poel, H. van der Wassenaar Poel, K.G. van der Wassenaar Bekker, G.S. Maarn Levert, D.M. Haarlem Morauw, P. Haarlem

1999 20-jun-99 2001 26-mei-01 26-mei-01 2-jul-01 22-sep-01 22-sep-01

voet voet fiets fiets fiets

Bekkum-Boekholt, J. van Doetinchem

2003 31-mei-03

voet

Pohlman, A. Ugchelen Pohlman, W.A. Ugchelen

2004 11-mei-04 11-mei-04

fiets fiets

Siffels-Smit, C.E. Westzaan Heijnen, J.S. Krommenie Heijnen-Koopman, C.M. Krommenie Feith, A.L. Lexmond Groen, D. Ried Edelbroek-van Schaik, W. Milsbeek

2005 6-jun-05 15-jun-05 15-jun-05 20-jun-05 23-jul-05 25-okt-05

voet voet voet fiets voet voet

Horst, A.G.H. ter Delden Plooy, M.C. Almere Kragten, C.H. Nieuwegein Winter, F. de Elst(G) Verbunt, R.E.L.M.J. Goirle Loman, A.G.M. Cadier en Keer Krebbers, E.P.M. Wijchen Mureau, M.A.A. Waspik Rasterhof, H.Tj. Hilversum Tholen, A.M. Knegsel Fonteijn, H.W.J. Heelsum Boeijen, G.

2006 7-mei-06 17-mei-06 23-mei-06 30-mei-06 5-jun-06 7-jun-06 11-jun-06 23-jun-06 23-jun-06 16-aug-06 28-sep-06 17-okt-06

fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets voet fiets voet

Damman, W.A.J. Apeldoorn Blok, I. - Soemers, J.M.K.G. Meerssen Horst, A.G.H. ter Delden Lammersen, K.M.A. Hengelo(O) Eekels, L.A. Hoogerheide

2007 12-apr-07 6-mei-07 14-mei-07 17-mei-07 17-mei-07 20-mei-07

voet voet fiets fiets voet

fiets fiets

fiets

Koster, J.A.G. Uden 20-mei-07 Koster-Evers, E.T.M. Uden 20-mei-07 Gerbrands, C.P. Amsterdam 21-mei-07 Pinxteren, M. van Soest 21-mei-07 Tol, W. van Ter Aar 21-mei-07 Fens, W.F. Peize 22-mei-07 Westerbrink, A.E. Peize 22-mei-07 Siffels-Smit, C.E. Westzaan 23-mei-07 Bomers, J.G.M. Doetinchem 24-mei-07 Bomers-Messing, A.M.A. Doetinchem 24-mei-07 Hammenga, J. Hardinxveld Giessendam 24-mei-07 Kaijzer, W. Velserbroek 24-mei-07 Paalman, S.I.B.M. Apeldoorn 24-mei-07 Achwarizmi, D. Den Haag 25-mei-07 Boeijen, Th. Lithoijen 25-mei-07 Boeijen-van Berlo, E. Lithoijen 25-mei-07 Jansen, P. Den Haag 25-mei-07 Snepvangers, J.P. Molenschot 25-mei-07 Snepvangers-Gevers, C.A. Molenschot 25-mei-07 Vegte, G. van den Amstelveen 25-mei-07 Draad, M.A. Oss 27-mei-07 Draad-van Rosmalen, G.J.M. Oss 27-mei-07 Snijders, J. Hilversum 28-mei-07 Grit, S.I.B.M. Haarlem 29-mei-07 Verhage, C.G. Zeist 29-mei-07 Schubert, R. van Hengelo 30-mei-07 Sloet, I.E. Hengelo 30-mei-07 Oliver, C. Amstelveen 31-mei-07 Wijnberg, B.E. Castricum 1-jun-07 Feith, A.L. Lexmond 2-jun-07 Moonen, G. Erm 3-jun-07 Tang, B.M. Zwaag 3-jun-07 Tang-Ferwerda, J.A.A Zwaag 3-jun-07 Fleurke, L.A. Emmen 4-jun-07 Galama, J.M.D. Heiliglandstichting 4-jun-07 Derks, H. Ravenstein 5-jun-07 Rietveld, A. Huizen 5-jun-07 Rietveld-de Klerek, M. Huizen 5-jun-07 Verhagen, M.A.C. Son 5-jun-07 Verhagen-van de Ven, C.A.A. Son 5-jun-07 Amelsvoort, P. van Boxtel 6-jun-07 Cakir, S. Zandvoort 6-jun-07 Oosterhuis, J.J. Santpoort-Noord 6-jun-07 Oosterhuis-Beetsma, F. Santpoort-Noord 6-jun-07 Tieman, W. Deventer 6-jun-07 Huiskes, H.H.A. Garmerwolde 7-jun-07 Leeuwen, J. van Rumpt 7-jun-07 Stoof, T. Rumpt 7-jun-07 Hanenberg, M.W.M. van den Cuijk 8-jun-07 Lenssen, G.G.H.M. Reuver 8-jun-07 Visser, M.P.J. Hoogkarspel 8-jun-07 Vegt, T.S.M. van der Wijchen 9-jun-07 Vegt-Amatali,

– 174 –

fiets fiets fiets voet fiets voet voet voet fiets fiets voet fiets voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet voet fiets voet fiets fiets voet fiets fiets voet voet fiets fiets voet voet fiets fiets voet voet voet voet fiets fiets fiets fiets

DE JACOBSSTAF 76

S.A. van der Wijchen Burger, C. Nijmegen Bettonvil-Dalhuisen, A. Den Bosch Beurs, P.M. de De Meern Braak, G.J.M. ter Haaksbergen Braak-Rupert, M.G.H. ter Haaksbergen Goddijn, H.A. van den Amsterdam Lautenslager, J.H.F.M. Heerlen Linnartz, B.M.W. Voerendaal Linde, P.M.R. van der Breda Otten, J.E. Zevenaar Vliet, C.W. van Ugchelen Blokker, M.C.M. Andijk Janssen, C.A.M. Schoondijke Struijs, I. Huissen Visser, Th.G.M. Andijk Aken, W.B.P.M. van Nuenen Vlug, H.C. Nieuwveen Vlug-Kouffeld, H.D. Nieuwveen Lammerschop, G.M.H. Den Bosch Tuijl, A. van Baarle-Nassau Waltjen, A.W.M. Breda Waltjen, M.A.A. Breda Kusters, H.W.M. Den Dungen Kusters-Swinkels, J.M. Den Dungen Zijp, Q.N.M. Den Helder Augenbroe, F.J. Uden Augenbroe -van Doorn, H. Uden Peer, J.A.H.M. van Duiven Frieling, E. Beuningen Frieling-Bosma, A. Beuningen Alders, H.M.M. Haarlem Stetter, F. Rotterdam Geerts, A. Eindhoven Koster, P.C.H. Soest Veel, C.F. Alkmaar Wennekes-Stetter, J.F.M. Aldtsjerk Pohlman, W.A. Ugchelen PohlmanDiepstraten, P.A.M.J. Ugchelen Egmond, C.S. van Groet Jong, W.G.C. de Sassenheim Otter, M.J. den Zaandam Verwey, M.J. Barchem Hoften, P.M.R. van Brunssum Oude, R.V. de Delft Beers, J.J.A.H. van Gennep Driel, J.W. van Molenhoek Eskens, L.C.J. Heerlen Eskens-Klokgieter, Y. Heerlen Janssen, H.J.M. Raalte Janssen-Peters, E.C.M. Raalte Teeuw, A.T. Smilde Visser, J.A.H. Assen Labruyère, A. Bunde Labruyère, T.J.C. Bunde

9-jun-07 10-jun-07 11-jun-07 11-jun-07 11-jun-07 11-jun-07 11-jun-07 11-jun-07 11-jun-07 12-jun-07 12-jun-07 12-jun-07 13-jun-07 13-jun-07 13-jun-07 13-jun-07 14-jun-07 14-jun-07 14-jun-07 15-jun-07 15-jun-07 15-jun-07 15-jun-07 16-jun-07 16-jun-07 16-jun-07 18-jun-07

fiets voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet tand voet voet tand fiets fiets fiets voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets

18-jun-07 18-jun-07 19-jun-07 19-jun-07 21-jun-07 23-jun-07 25-jun-07 25-jun-07 25-jun-07 25-jun-07 26-jun-07

fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets fiets fiets

26-jun-07 27-jun-07 27-jun-07 27-jun-07 27-jun-07 29-jun-07 29-jun-07 30-jun-07 30-jun-07 30-jun-07 30-jun-07 30-jun-07 30-jun-07 1-jul-07 1-jul-07 4-jul-07 4-jul-07

fiets fiets fiets voet voet voet fiets fiets voet voet voet voet voet fiets fiets voet voet

Bleeker, P.J. Zwaagdijk Oost Kraakman, C.M. Zwaagdijk Oost Oomens, M.J.J. Rotterdam Oomens, R.A.F. Rotterdam Peters, H.M. Groesbeek Peters-Wientjens, A.M.M. Groesbeek Brinkhof, H.A. te Borculo Brinkhof-Abbink, J.E. te Borculo Roijendijk, F.J.A. Dongen Heijstek, A.M. Nuland Menheere, W.M.M. Borne Menheere-ten Harkel, E.H. Borne Soest, J.L.M. van Venlo Soest-Lammen, J.C.E. van Venlo Arts, R. Venray Baal, W.J. van Huissen Zweers, J.H.F. Huissen Spreen Brouwer, H.J.F. Culemborg Haak, G. Sittard Starren, A. van der Houten Kleinegris, P.J.A.M. Hengelo Deering, J.C. Nieuwerkerk a/d IJssel Dieren, H.A.W. van Steenderen Dieren-Weterings, D.C.J.M. van jul-07 voet Duijvestijn, G. Dordrecht Griep, P.A.M. Heeze Leeters, A.M. Rosmalen Groen, D. Ried Bragt, J.P.F. van Tilburg Theunissen, B.A.H.M. Hilversum Collaris, J.A.M. Beek(L) Ackermans, J.A.M. Stein Meer, Th.L.W. van Sleeuwijk Meer-Joosten, M.P. van Sleeuwijk Bos, R.J. Bussum Hoogeveen, B.M.G.M. Bladel Johan, J.L. Ede Wiegmans, R.J. Bussum Armengaud, A. Buchten-Born Ruiter, A.Th.W. Hengelo Ruiter-Verhoeven, A.M.I. Hengelo Moerland, J.P. Heinkeszand Georgescu, C. Delft Szekely-Georgescu, E. Delft Wesseldijk, W. Nieuwegein Knaap, F.C. van der Vlijmen Kemper, C.P. Mijnsheerenland Kalsbeek, H. Katwijk ZH Veerman, H.R. Maassluis Zant, H.C.M. van der Amsterdam Leenders, G.J. Gemert Leenders-Swinkels, M.G.A. Gemert Ballering, C.G. Voorburg

– 175 –

5-jul-07 5-jul-07 5-jul-07 5-jul-07 5-jul-07 5-jul-07 7-jul-07 7-jul-07 7-jul-07 9-jul-07 9-jul-07 9-jul-07 9-jul-07

fiets fiets fiets fiets voet voet fiets fiets voet fiets fiets fiets voet

9-jul-07 11-jul-07 14-jul-07 14-jul-07 15-jul-07 17-jul-07 18-jul-07 19-jul-07

voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet

20-jul-07 20-jul-07 Steenderen

voet voet 20-

20-jul-07 21-jul-07 22-jul-07 24-jul-07 25-jul-07 26-jul-07 27-jul-07 28-jul-07 29-jul-07 29-jul-07 30-jul-07 30-jul-07 30-jul-07 30-jul-07 31-jul-07 31-jul-07 31-jul-07 3-aug-07 4-aug-07 4-aug-07 6-aug-07 7-aug-07 8-aug-07 9-aug-07 10-aug-07 10-aug-07 11-aug-07

voet voet voet fiets fiets fiets fiets voet fiets fiets fiets voet fiets fiets voet fiets fiets fiets fiets fiets voet fiets voet voet fiets fiets fiets

11-aug-07 12-aug-07

fiets fiets

DE JACOBSSTAF 76

Heer, A. de Den Haag Ree, M. van Utrecht Maanders, E.J. Oosterhout Maanders-Hermkens, M.M.P. Oosterhout Wijnstra, F.A. Amsterdam Batenburg, C.J.M. Rotterdam Braam, A.J.W. Rotterdam Bunink, G.L. Alkmaar Wagenaar, A. Alkmaar Witsenboer, W.J.N. Bedum Witsenboer-de Boer, F.E. Bedum Kunst, M. Haarlem Wekx, P.D. Haarlem Zijdewind, J.A.G. Gouda Herder, C.H.J. Hooglanderveen Veld, J.A. in’t Nieuw Heeten Versluis, J.J.N. Langeraar Bakkum, G.C.L.M. Amsterdam Ledegang, R.A. Hardenberg Martens, A.J. Roosendaal Akker, L.M. van den Oss Akker-den Brok, H.T. van den Oss Baaren, J.A. van Cabauw Hoogenboom, A.J.M. Cabauw Reijne, C. Berkel-Enschot Reijne-Starreveld, G. Berkel-Enschot Stork, J. Baarn Woolderink, W.G.J. Weert Middelaar, C.J. van Nijkerk Middelaar-van de Grootevheen, M.E. van Nijkerk Brugman, A.A.M. Zaltbommel Leij, A.J. van der Zaltbommel

12-aug-07 12-aug-07 13-aug-07

fiets voet fiets

13-aug-07 13-aug-07 17-aug-07 17-aug-07 18-aug-07 18-aug-07 18-aug-07 18-aug-07 21-aug-07 21-aug-07 21-aug-07 25-aug-07 25-aug-07 26-aug-07 30-aug-07 30-aug-07 30-aug-07 31-aug-07

fiets voet step step fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet fiets fiets fiets voet voet fiets fiets

31-aug-07 1-sep-07 1-sep-07 1-sep-07 1-sep-07 2-sep-07 3-sep-07 4-sep-07

fiets fiets fiets voet voet voet voet fiets

4-sep-07 6-sep-07 6-sep-07

fiets fiets fiets

Bosman, W. Berends, W.A.A.M. Jeu, P.J. de Jeu-van Osnabrugge, D. de Osnabrugge, J.C. van Osnabrugge-Vedder, A.M. van Goes, A.J.M. Schmitz, P.A.M. Levert, D.M. Morauw, P. Taal, P. Baars, F.L.J. van Creemers, P.G.H. Lotringen, C.P.M. van Schulte, B. Grimmelt, B.F.J.M. Hulshof, Th. Kruijsen, W.B.M. Buijs, J.G.M. Doeswijk, P.A. Linden, C.J.H. van der Schaaf, S.D. Muijnck, A. de Muijnck, H. de Nouwens, J.A.C.M. Bronk, J. Heuvel, C.M. van de Graaf, B.F. de Graaf, R.A.M. de Schafrat, T.A.M. Elsberg, C.J.B van Tromp, M. Steijn, A.A.M. van

Amersfoort Twello Emmen

10-sep-07 13-sep-07 13-sep-07

fiets fiets voet

Emmen Harmelen

13-sep-07 13-sep-07

voet voet

Harmelen Apeldoorn Melick Haarlem Haarlem Vlissingen Veghel Schijndel Mook Maasland Empe Empe Malden Etten-Leur Almere Rijsbergen Beetgumermolen Kortgene Kortgene Renesse Dordrecht Berghem Leiden Roosendaal Nuenen Utrecht Cothen Leiden

13-sep-07 14-sep-07 18-sep-07 19-sep-07 19-sep-07 20-sep-07 21-sep-07 21-sep-07 22-sep-07 23-sep-07 25-sep-07 25-sep-07 25-sep-07 26-sep-07 26-sep-07 26-sep-07 26-sep-07 27-sep-07 27-sep-07 28-sep-07 29-sep-07 29-sep-07 1-okt-07 1-okt-07 1-okt-07 3-okt-07 5-okt-07 7-okt-07

voet fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet fiets voet voet voet voet fiets voet fiets fiets fiets voet voet fiets voet voet voet voet voet fiets

Zoekertjes • De Refugio in Breda is vanaf 1 mei 2008 weer opengesteld voor pelgrims op weg naar Santiago de Compostela. Informatie bij Maria van Hassel-Maas, Catharinastraat 57, 4811 XE Breda, tel 06-43834114, [email protected]

• Een nieuwe Nederlandse gîte in de Nièvre langs de weg van Vézelay tussen Varzy en Préméry. Jan en Paula Hulst, Le Bourg, Arzembouy, 58700 PREMERY, tel.+33 (0)3 86 60 16 22, E-mail: [email protected]

– 176 –

DE JACOBSSTAF 76

Nieuwe aanwinsten in de Bibliotheek van het Genootschap De steeds groeiende bibliotheek van het Genootschap is de afgelopen maanden vooral uitgebreid door schenkingen van leden. Bij het opruimen van huizen en kasten treft men nogal eens oude uitgaven aan: oude routegidsen, catalogi van tentoonstellingen en verslagen van andere pelgrims. De bibliotheekcommissie is de gevers steeds zeer dankbaar voor hun schenking. Sterk groeiend is ook de afdeling ‘Verslagen’. Bekend is dat veel pelgrims een verslag maken van hun tocht. Soms blijft het bij een bescheiden aantal pagina’s, gekopieerd op A4-papier; een andere keer is het een heus boek, maar uitgegeven in eigen beheer; en een enkeling tenslotte slaagt erin een echte uitgever te interesseren voor zijn werk. Hoe dan ook: de bibliotheek staat open voor al deze publicaties. Indien u ook uw verslag wilt schenken aan het Genootschap, zend dit dan aan het NGSJ, Bibliotheek, Lange Nieuwstraat 9a, 3512 PA Utrecht. In de periode van 1 augustus tot 1 november 2007 werden de volgende uitgaven verworven.

Routegidsen Spanje Guide Pratique du Pèlerin - Le Chemin de Saint-Jacques. Millan Bravo Lozano. 4e druk, 1997. Everest. (Schenking) Pelgrimsgids Santiago de Compostela. Rinus Bootsma e.a. 4e editie, 1995. Uitg. Nederlands Genootschap van Sint Jacob. De voorganger van Praktisch Pelgrimeren. (Schenking) Guia del Camino Jacobeo del Ebro. Garrido e.a. Uitg. Asociacion de Peregrinos del Señor Santiago de Galicia (La Rioja), z.j. (Schenking) Guia pratica del Camino Jacobeo del Ebro y Camino Catalan. Carlos Mencos. 2006. Gobierno

de Navarra. Goed uitgevoerde gids voor de wegen door Catalonië, zowel vanuit Montserrat als vanuit Deltebre, via Zaragoza naar Logroño. (Schenking) O Camino Auriense. Mapa Via de la Plata - Camino Mozarabe - Ourense. 2007. Asociacion de Amigos Via da Prata de Ourense. Informatiebulletin met kaartjes. Manger et dormir sur le Chemin de Compostelle. Camino Francés 2007. Christian Champion. Uitg. Chemin du pélerin. Dit is de nieuwe, franstalige versie van wat voorheen heette ‘Miammiam-dodo’. (Schenking van de auteur) Miam-miam-dodo. Spanischer Jakobsweg. Christian Champion. Uitg. Les éditions du Vieux Crayon, 2006. Duitstalige editie van de bekende gids voor onderdak en voorzieningen. (Schenking van de auteur) Portugal A Caminho de Santiago; roteiro do peregrino. Conde de Almada. 2000, Lello Editores. Uitgebreide gids voor de Portugese route van Barcelinhos naar Tui. El Camino de Santiago Portugués. Paco Nadal. 2007. Santillana Ediciones, Madrid. Eindelijk is er een goede, complete gids verschenen voor de Portugese weg, vanaf Lissabon via Coimbra, Porto, Tui en Pontevreda naar Santiago. ISBN 97884-03-50524-7, El Pais-Aguilar. (Schenking) Duitsland Zittauer Jakobsweg. Südlicher Teil des Jakobswegs Gnesen-Görlitz-Prag. 2007. Internationale Vereinigung für den Jakobsweg Gnesen-GörlitzPrag. Een voorbeeldige gids die voert langs een oude Jacobsweg en daarbij drie landen aandoet: Polen, Duitsland en Tsjechië. (Schenking van de uitgever)

– 177 –

DE JACOBSSTAF 76

Jakobuswegeknoten Nürnberg. Alois Huber. 2006. Beknopt gidsje van de Jacobswegen rondom Neurenberg. (Schenking) Algemene onderwerpen The Road to Santiago. Pilgrims of St. James. Walter Starkie. Uitg. John Murray, London, 1957. Basiswerk uit de jaren vijftig, waarin zowel de legende van Jacobus, alswel de geschiedenis van de pelgrimage aan de orde komen. Tevens beschrijft de auteur de route van de camino francés. (Schenking) St. James, the Hope. Div. auteurs. Uitg. Xunta de Galicia, 1999. Catalogus van de tentoonstelling Xacobeo ’99 t.g.v. het Heilig Jaar 1999. (Schenking). Spanien, der Jakobsweg. Zonder jaartal, vermoedelijk rond 1990. Brochure van het Spaanse ministerie van Toerisme. Duitstalig. (Schenking) Spiritualiteit Auf dem Jakobsweg. Benedikt Ambacher. 2006, Groh Verlag. Mooi uitgevoerd duitstalig cadeauboekje met prachtige foto’s en wijze spreuken voor onderweg. Geschiedenis en Cultuur Influencia de S. Tiago de Galiza em Portugal. Alberto Vieira Braga. 2e druk, 1993. Herdruk van een boekje uit 1934 over de invloed van de heilige Jacobus in Portugal. (Schenking) Jakobsweg - Geschichte und Kultur einer Pilgerfahrt. Klaus Herbers. 2006, Beck, München. Degelijke beschrijving van de historische betekenis en functie van de Jacobswegen in Europa.

Jakobus - der Heilige Europas. Geschichte und Kultur der Pilgerfahrten nach Santiago de Compostela. Klaus Herbers. 2007, Patmos, Düsseldorf. Prachtig uitgevoerd en rijk geïllustreerd standaardwerk over kunst en geschiedenis van de pelgrimage naar Compostela. Muziekmap El Orpheon Jacobeo. Alle bladmuziek van het illustere koor van het Genootschap. (Schenking) Die Wunder des heiligen Jakobus. Legenden vom Jakobsweg. Andreas Drouve. Herder Verlag, 2007. Prachtig uitgegeven boekje met een mooie verzameling Jacobuslegenden. Steden Santiago de Compostela La Catedral de Santiago. Santiago Alcolea. Serie: Los Monumentos Cardinales de Espana, deel IV. Uitg. Editorial Plus-Ultra, Madrid, 1958. Uitgebreide kunsthistorische beschrijving van de kathedraal van Santiago, ruim geïllustreerd. (Schenking) León La Catedral de León. Mariano D. Berrueta. Los Monumentos Cardinales de Espana, deel XI. Uitg. Editorial Plus-Ultra, Madrid, z.j. Uitgebreide kunsthistorische beschrijving van de kathedraal van León, ruim geïllustreerd. (Schenking) Burgos The Cathedral of Burgos. Julian Perez Lopez. 11e druk, 1987. Fraai en rijk geïllustreerd toeristisch gidsje over de kathedraal van Burgos. (Schenking) Verslagen St.Jean-Pied-de-Port / Santiago - 15-032003/22-04-2003. Annemiek de Jongh. Verslag van een voettocht. (Schenking) Voie de Vézelay / Roncesvalles / Camino Francés

– 178 –

DE JACOBSSTAF 76

- 23-01-2005/10-05-2005. 3 delen. Annemiek de Jongh. Verslag van een voettocht. (Schenking) Breskens / St. Quentin - 12-11-2006/22-112006. Annemiek de Jongh. Verslag van een voettocht. (Schenking) Tekens langs het pad. Te voet naar Santiago de Compostela. Pieter Schroevers. 1991, Uitg. Jan van Arkel. Met pentekeningen verluchtigd persoonlijk verslag van een voettocht. (Schenking) Verslag van een pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Gerrit van Linder, 1990. (Schenking) Gedachten en gedichten. Pelgrimstocht naar Santiago de Compostela 2006. Gerard Gerrits. 2007. Met veel foto’s verluchtigde verzameling gedichten van een pelgrim. (Schenking) Fietstocht van Den Haag / Rijswijk naar Santiago de Compostela. André Brullemans en Fred van Dijk. 2006. Verslag van een fietstocht, met veel foto’s. (Schenking) Rugzak, vrouwen, God en ander ongemak. Onderweg naar Santiago de Compostela. Hennie Jacobs. Uitg. Kontrast, 2007. Verhalen en versjes, tips en tekeningen, ervaringen en gevoelens vormen het boek van deze pelgrim. (Schenking) Sporen van een andere reis. Mijn pelgrimstocht naar Santiago de Compostela - mei-juni 2001. Hennie G.R. Jacobs. Prachtig uitgevoerd verslag met foto’s en versjes. (Schenking) Campus Stellae. Erik Dyckkoff. Gopher, 2006. De auteur goot zijn verslag in de vorm van een roman. (Schenking)

Dromen, durven, doen! Een reisverslag. Bertus Ververs. 2006. Verslag van een fietstocht, met voor elke dag een mooie gedachte. (Schenking). De weg - le chemin - el camino. Jan Kerstholt. 1988. Verslag van een voettocht van een illustere pelgrim. (Schenking) ...’t Is lopen jongens... Jozef Kummeling en Frits Schrauwen. Uitg. Centrum voor Jeugdhulpverlening Ampsen/De Witte Brug, 1990. Verslag van de voettocht die zes probleemjongeren maakten van St.Jean-Pied-de-Port naar Santiago. Rome De weg der wonderen. Pelgrims tussen Pavia en Rome. Rein Bloem (tekst) en Johanna Speltie (foto’s). Valkhof Pers, 1998. Verslag van een pelgrimstocht naar Rome. (Schenking) Film Naar het eind van de wereld. DVD, 48 minuten. Documentaire van Teleac over de pelgrimsweg naar Santiago de Compostela. Moderator: Herman Vuijsje. (Schenking) Diversen Van Brouwersdam naar Bergen. Een literaire fietsroute langs twaalf Zuid- en Noord-Hollandse strandbibliotheken. André Brouwer, 2007. (Schenking)

– 179 –

DE JACOBSSTAF 76

Regioafdelingen Regio

Postcode

Regiocontactpersonen

Amsterdam

1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439

Herman Holtmaat, Wouwermanstr. 20 III, 1071 LZ Amsterdam 020-6791262, [email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6121235, [email protected]

Noord-Holland benoorden ‘t IJ

1120-1159 1440-1999

Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067, [email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257, [email protected]

Midden-Nederland

1200-1299 1400-1419 3600-3899

Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212, [email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982, [email protected]

Bollenstreek/ Rijnland

2000-2199 2300-2499

Den Haag

2200-2299 2500-2799

Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 2513 EX Den Haag 070-3602442, [email protected]

Rotterdam

2800-3399

Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365, [email protected]

Utrecht-Zuid / Rivierengebied

3400-3599 3900-4299

Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300, [email protected]

Zuid-west- Nederland

4300-4799

Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen 0118-464395, [email protected] Christ Verbeek, Bachlaan 2, 4384 LR Vlissingen 0118-470262, [email protected]

Breda/Tilburg

4800-5199

Maria van Hassel-Maas, Catharinastraat 57, 4811 XE Breda 06-43834114, [email protected] Mart en Nelleke Fransen, Vogelsanck 7, 4851 ES Ulvenhout, 076-5657870, [email protected]

Den Bosch

5200-5499

Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418-671966, [email protected]

Eindhoven/ Helmond

5500-5799

Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven 040-2119412, [email protected] Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven 040-2530961, [email protected]

Limburg

5800-6499

Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort 0475-350022, [email protected] Huub Amkreutz, Lambertistraat 8, 6461 JK Kerkrade 045-5353980, [email protected]

Arnhem/ Nijmegen

6500-7099

Marc Koch, Europaweg 11, 6991 DA Rheden 026-4954467, [email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001, [email protected]

Oost-Nederland

7100-7799 8000-8299

Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum 0541-293351, [email protected] John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483, [email protected]

Groningen/ Drenthe

7800-7999 9300-9999

Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen 050-5255144

Friesland

8300-9299

Jan Aanstoot, Rixt van Doniastrjitte 3, 9036 LK Menaldum 0518-451580, [email protected]

Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen aan den Rijn 0172-416251, [email protected] Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860, [email protected]

– 180 –

Colofon

De Jacobsstaf nr. 76 Jaargang 19 December 2007

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding en beëindiging van het lidmaatschap geschieden schriftelijk of per e-mail aan het adres van het Genootschap. Het aanmeldingsformulier kan worden gedownload van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient te worden gemeld vóór 1 december. De contributie bedraagt in 2008 € 21,20 inclusief het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 15,90 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is € 11,16 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Girorekening: 5151146 (internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Het Informatiecentrum van het Genootschap is gevestigd: Lange Nieuwstraat 9A, 3512 PA Utrecht Telefoon: 030-2315391, fax: 030-2318281 E-mail: [email protected], website: www.santiago.nl

De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN: 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob

De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke 2e en 4e zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.

Redactie Frank den Hond (voorzitter en eindredacteur) Rony de Jong (redactiesecretaris) Tieleke Huijbers (beeldredacteur) Thijs Hanrath, Gitta van ’t Land, Gerard van Poppel, Herman Stokmans, Arnold Wennekers (leden)

Het Informatiecentrum in Vessem is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke 2e en 4e zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.

Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail: [email protected]

Bestuur van het Genootschap Tijs Dorenbosch (voorzitter) Theo van Dijk (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester) Ton Aarts, Huub van Alem, René Heinrichs, Cees Rooijackers, Adrie Dik en Herman Holtmaat (leden) Regioafdelingen Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien regionale afdelingen. De indeling en de namen van de regiocontactpersonen staan achterin dit blad. De regiocontactpersonen vormen het meest directe contact van het Genootschap met de leden. Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies: Cultuur en Geschiedenis, Pelgrimswegen, Herbergen, Hospitaleren, Spiritualiteit, de Jacobsstaf, Internet en Ledenservice.

Druk en grafische verzorging Drukkerij Berne bv, Heeswijk Aanwijzingen voor auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal, bij voorkeur in Word, gezonden te worden aan [email protected]. Voeg de illustraties apart toe als jpg-bestand, bij voorkeur in 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum te bestellen.