Jacobsstaf 81. februari Op kruiswegen Herfst in Duitsland Stress op de camino

Jacobsstaf 81

de

februari 2009

Op kruiswegen Herfst in Duitsland Stress op de camino

Vaste Rubriek

Van de redactie Als vertrekkend redacteur van ‘de Staf ’ na zestien jaren dienstverband(!), heb ik de eer het redactioneel te mogen schrijven. Bij nummer 13, jaargang 4, in 1992, ben ik aangetreden. Annet van Wiechen en Mireille Madou zaten in die tijd in de redactie. Later kwam Peter Jas erbij. Mijn taak in de redactie was de ‘Staven’ te verzenden. Bij mij thuis lag, minstens twee achtereenvolgende jaren, de vloer van de woonkamer vol met honderden ‘Staven’ die ik moest sorteren op postcode, om die gebundeld naar het postkantoor te brengen. Verder was ik tot op heden verantwoordelijk voor de berichtgeving over onze Duitse medepelgrims. Samen met Katrina van den Berg hebben wij indertijd het pelgrimskoor El Orféon Jacobeo opgericht, dat in de beginjaren van haar bestaan goed floreerde en over een aardig gevulde muziekmap beschikte. Samen met José Wienk hebben wij in de jaargangen 16, 17 en 19 geschreven over Jacobus in Duitsland en gedrieën met Jos Mijland erbij over Jacobus in België. Zo zijn er vele herinneringen. Hoewel ik uit de redactie stap blijven mijn vrouw en ik meelevende leden van het genootschap. Ik heb mijn connecties nog in het Duitse Jacobusgenootschap en over muzikale onderwerpen wil ik altijd wel schrijven, zoals ik nu ook doe. We gaan gewoon verder met op z’n jacobiaans te zeggen: ‘Ultreia et sus eia’.

Inhoud Het Genootschap 44 Van de voorzitter Tijs Dorenbosch 45 Regioberichten 49 Afscheid Maria van Hassel-Maas Huub van Alem 50 Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst 21 maart 2009 André Brouwer 53 Uitnodiging Algemene Ledenvergadering Theo van Dijk 54 Ondersteuning van pelgrims met beperking Jean Batist, Huub van Alem 55 El Orféon Jacobeo: pelgrimskoor herleeft Bram van der Wees, Jan Galjé 55 Pelgrims overnachten bij pelgrims 56 Aanwinsten genootschapsbibliotheek Rony de Jong

Herman Stokmans

58 Agenda

Kopij inleveren tot 6 april.

59 Het Compostelaregister Harry Wasser

Enkele leden hebben een misdruk ontvangen van de vorige Jacobsstaf (80). Hiervoor bieden wij onze excuses aan. Mocht u nog geen goed exemplaar hebben aangevraagd, dan kunt u contact opnemen met onze ledenservice. Zij sturen u deze dan alsnog toe.

2 | De Jacobsstaf 81

61 Register de Jacobsstaf, jaargang 20 (2008) Op het vooromslag: Musicerende koningen. Detail hoofdportaal Mariakerk (13e eeuw), Sasamón. Foto: Tieleke Huijbers Op het achteromslag: Pelgrim te paard (gemengd op linnen) van Martha Helwegen (martha-helwegen.nl)

Spiritualiteit 2

Op kruiswegen Leddy Karelse

7

In liefde vertrouwen Kees Dirken

Wandelen & fietsen 12 Herfst in Duitsland Huberta Wiertsema, Arno Cuppen 17 Camino met kinderziektes Adeline Koppius

En verder … 22 De dodendans en het verhaal van de kip Inge van der Zanden 26 Stress op de camino Peter van der Ven 32 Aloeette voghel clein Herman Stokmans 37 Besmet John van Vliet

Vaste rubrieken 6

Pelgrimeren kort

11 Juffie gelukkig onderweg Gitta van ’t Land 21 Flarden Fer de Deken 30 Liefde onderweg Thijs Hanrath 40 De herberg van … Peter & Elize Kok, Wim van der Steene 43 Jacobusboeken Herman Stokmans, Joop van der Schoor

De Jacobsstaf 81 | 1

Vaste Rubriek

Foto: Jasper Koedam


Spiritualiteit

Op kruiswegen Een wandelmeditatie

Kruisbeelden zijn onlosmakelijk verbonden met een christelijke pelgrimsweg als de Jacobsroute. Al wandelend denkt auteur Leddy Karelse na over hun betekenis en komt hij tot verrassende inzichten. In Nederland wandel ik af en toe een stukje van het pelgrimspad. Het is een afwisselende route die begint in Amsterdam en eindigt in Visé. Ik ben nu aangekomen in Limburg. Het landschap begint te glooien en wat ook opvalt zijn de vele kruisbeelden langs de kant van de weg. Volgens een toelichting in het wandelboekje zijn er verschillende soorten wegkruisen: ongevalkruisen, zerkkruisen, grenskruisen, processiekruisen, missiekruisen en hagelkruisen. Het mooie vind ik dat je al wandelend er aan herinnerd wordt dat het kruis in de volksdevotie nauw verbonden is met alledaagse gebeurtenissen. Het kruis staat zo midden in het leven. In dit artikel wil ik enige gedachten met u delen over de betekenis van kruisbeelden op de camino. De afgelopen zomer liep ik een deel van de Vézelay-route (van La Châtre naar Bergerac) en tijdens deze wandeling heb ik nagedacht over wat de kruisbeelden die ik tegenkwam bij mij opriepen. Geïnspireerd door de Duitse auteur Hape Kerkeling, die in zijn boek Ik ben er even niet ieder hoofdstuk eindigt met een ‘inzicht van de dag’, heb ik deze gedachten proberen te verwoorden in een aantal ‘inzichten’. Het kruis als dubbele beweging Het wandelen op de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela heeft voor mij alles te maken met een dubbele beweging: loslaten én terugontvangen. Wandelen is in beweging zijn, onderweg zijn. Al wandelend laat je steeds iets achter: mensen die je ontmoet, dorpen en

Leddy Karelse steden waar je doorheen trekt, dieren, bomen en planten die je tegenkomt. Dit loslaten is tegelijkertijd een ontvangen: nieuwe mensen, andere dorpen, steden, planten en dieren. Ook innerlijk vindt soms een dergelijke dubbele beweging plaats: door het ritme van het wandelen – en soms ook door het stokken van het ritme door de vermoeidheid – verdwijnen er gedachten en ontstaan er weer nieuwe inzichten. Dit spel van opgeven en opnieuw ontvangen creëert een ruimte waarin iets nieuws en verrassends plaats kan vinden. De kruisbeelden op de camino weerspiegelen voor mij deze dubbele beweging. Het kruis is vanouds een symbool van opgeven en terugontvangen, dood en opstanding, lijden en hoop. Over het kruis kun je eigenlijk altijd alleen met twee woorden spreken. Het kruis als kruispunt Het kruis is ook een snijpunt, een horizontale en verticale lijn kruisen elkaar. Veel kunstenaars hebben hierin een verbinding gezien van het hogere en het lagere, het hemelse en het aardse, het mannelijke en vrouwelijke, et cetera. Het kruis is zo een eenheid van tegenstellingen. Iets van deze spanning kenmerkt ook het wandelen op een pelgrimsroute. Wandelen is aards – beide voeten op de grond – en tegelijkertijd heeft het ook iets spiritueels. Het kruis als kruispunt heeft ook nog een andere dimensie. Op kruispunten neem je beslissingen. Hoe ga ik verder: links, rechts, rechtdoor? Wandelen is voortdurend het nemen van zulke beslissingen. Dit kan ook gelden voor het eigen innerlijk. Het wandelen van een pelgrimsroute is voor mij ook een vorm van meditatie, bezinning op mijn leven en de keuzes die ik heb gemaakt en nog wil gaan maken.


Spiritualiteit

Foto: Leddy Karelse 4 | De Jacobsstaf 81

Spiritualiteit

Het kruis als symbool van het staan in een traditie Het kruis heeft als het belangrijkste christelijke symbool eeuwenlang mensen gefascineerd. Het kruis speelt een grote rol binnen de christelijke traditie. Het kruis heeft veel betekenissen. Het verwijst onder andere naar het menselijke lijden, de eenzaamheid, maar ook naar verzoening en bevrijding. De vele kruisbeelden langs de camino wijzen mij erop dat ik opgenomen ben in een rijke geloofstraditie. Veel pelgrims zijn mij voorgegaan en zullen na mij komen. Het kruis heeft niet alleen een rijke religieuze traditie, maar ook een culturele. Veel kunstenaars hebben zich laten inspireren door het kruis. Een mooi (jeugd)boek waarin dit geïllustreerd wordt is Eén minuut eerlijkheid van Bjørn Sortland. De inhoud van deze roman laat zich snel vertellen: Frida, een meisje van 17, krijgt last van haar ogen. Zij is bang dat zij blind zal worden. Daarom besluit ze op reis te gaan om zoveel mogelijk van de wereld te zien. Frida vertrekt naar Florence en daar ontmoet zij Jakob die veel van kunstgeschiedenis weet. Hij schrijft een reeks artikelen over de verbeelding van de kruisiging van Jezus in de schilderkunst. Frida gaat samen met hem 33 schilderijen bekijken die de kruisdood van Jezus afbeelden. Zo worden in dit boek onder meer kruisschilderijen besproken van Giotto, Michelangelo, Titiaan, Velázquez, Munch, Bacon, Dali en Rainer. Deze schilderijen maken duidelijk dat het kruis ook een algemeen menselijke betekenis heeft: het kruis nodigt uit tot nadenken

over het menselijk lijden en over dat wat hoop geeft. Het boek heeft niet voor niets een citaat van popmuzikant Prince als motto: ‘Don’t die without knowing the cross’ . Zo wijzen de kruisbeelden langs de camino mij er ook op dat ik verbonden ben met een weg die alle mensen – ieder op eigen wijze – bewandelen. Het kruis als ruimte voor religieuze verbeelding Een van de schilderijen met een kruisafbeelding die ik mij het best kan herinneren is gemaakt door Armando. Jaren geleden zag ik dit schilderij in de tentoonstelling Jezus is boos. Op het witte doek zijn alleen enkele donkere vlekken aangebracht op de plaatsen van de wonden van Jezus. Ik werd getroffen door dit schilderij. In al zijn eenvoud beeldt dit schilderij iets uit van dat wat niet met beelden of woorden te vangen is. Een zelfde soort ervaring had ik deze zomer op de camino. Het was in een bos, het licht scheen door de bomen en daar was een kruis. Een kruis gemaakt van twee houten takken. Eenvoudiger kan het bijna niet. Ook dit beeld raakte mij. Het verwoordde voor mij iets van het onzegbare. Het spel van donker en licht en de eenvoud van het kruis opende voor mij een ruimte waarin mijn verbeelding zich kon bewegen. De kruisbeelden op de camino hebben voor mij een toegevoegde waarde. Ik zou deze niet graag willen missen. Zij maken mij er meer bewust van dat wandelen op een pelgrimsroute een weg is waarop je God, de ander en jezelf @ kan ontmoeten.


Pelgrimeren kort

Pelgrimeren kort Wetenschappelijk onderzoek Het lopen van een pelgrimstocht is een prachtige ervaring. Maar hoe gezond is het om een tijd lang dagelijks lange afstanden te wandelen onder ‘uitdagende’ omstandigheden? Deze vraag probeert een medisch team van het Universitair Medisch Centrum in Utrecht voor het eerst wetenschappelijk te beantwoorden. Het team wil met dertig wandelaars in juli een tocht maken van veertien dagen over de Camino Primitivo. Tijdens en na iedere wandeldag worden bloedsuiker, cholesterol, HDL-cholesterol, bloeddruk en lichaamsgewicht gemeten van de deelnemers. Tevens zullen voor en na de tocht uitgebreide metingen gedaan worden. Voor meer informatie kunt u kijken op www.santiago.nl bij ‘laatste nieuws’ of contact opnemen met Wessel Wesseldijk, email: [email protected]. Pelgrimeren op de radio Het EO-radioprogramma Kerk in beweging wijdde op 6 december 2008 de gehele uitzending aan de pelgrimage naar Santiago de Compostela. Verslaggeefster Esther van Gent gaat op pad met de twee ervaren pelgrims Gerlof Katuin en Janneke Schievink die ooit al de Jacobsroute hebben gelopen vanaf Parijs. In de uitzending blijven ze dichter bij huis: de drie lopen een deel van het Jacobspad in Groningen dat vorig jaar officieel is geopend. Katuin, christelijk-gereformeerd, en Schievink, lid van een PKN-gemeente, spreken met Van Gent over de zegeningen van het pelgrimeren, de kunst van het ontvangen en je zonder vooroordelen openstellen voor andere mensen tijdens de tocht. Onderweg brengen ze een bezoek aan de Kloosterkerk in Thesinge en de kerken in Garmerwolde en Noorddijk. Wilt u de uit-


zending beluisteren? Ga dan naar www.santiago.nl > onze activiteiten > jacobsstaf. Pelgrimeren te paard Hebt u plannen om ooit te paard de Jacobusroute naar Santiago de Compostela af te leggen? Dan loont het misschien de moeite om 25 (naamdag Jacobus) en 26 juli het eerste Europese Pferde-Pilgertreffen te bezoeken in Mönchsondheim nabij Würzburg. Tijdens deze bijeenkomst worden lezingen gehouden en foto’s geëxposeerd. Centraal staat echter het uitwisselen van ervaringen over te volgen routes, uitrusting, et cetera. Voor meer informatie: www.historischer-pfarrhof.de. Acácio Augusto Castro da Paz In de januari/februari-editie van het tijdschrift Ode is een lang interview te lezen met de Braziliaanse herbergier Acácio Augusto Castro da Paz. Hij is, samen met zijn Italiaanse vriendin Orietta, de eigenaar van refugio Peregrinando in Viloria de Rioja, onder de rook van Burgos. Tien jaar geleden liep hij, geïnspireerd door het werk van Paulo Coelho, voor het eerst de camino. Hij raakte zo gegrepen dat hij afscheid nam van zijn op luxe en geld gebaseerde leven, en het retourticket naar huis verscheurde. Hij bleef een maand in Santiago en werkte vervolgens zeven jaar lang als vrijwilliger in allerlei herbergen langs de route. Drie jaar geleden opende hij zijn eigen refugio. In het interview praat hij over zijn geschiedenis, zijn herberg en over de betekenis van de camino in zijn leven. @ Voor meer informatie: www.ode.nl.

Spiritualiteit

In liefde vertrouwen Kees Dirken ‘Het enige wat je nodig hebt is vertrouwen’. Dat waren de enige woorden die een pelgrim sprak tegen Kees Dirken toen hij afgelopen zomer het eerste traject aflegde van zijn pelgrimage tussen Le Puy-en-Velay en Figeac. Een zoektocht naar waar het nu werkelijk om gaat. De enige angst die mij nog parten speelde voordat ik vertrok was, waar slaap ik vannacht? Die angst was ik echter heel snel kwijt. Toen ik eenmaal doorhad hoe het werkte, groeide het Vertrouwen met de dag. Een slaapplek reserveren deed ik na een paar dagen niet meer. Het vertrouwen dat het steeds goed kwam is al vrij snel ontstaan. Soms werd dat vertrouwen nog even aan het wankelen gebracht wanneer ik van medepelgrims hoorde dat ze hun slaapplek wel al hadden gereserveerd. Een gevoel van twijfel bekroop mij dan of ik nog een plaats zou kunnen krijgen, maar ook dat liet ik na een paar dagen helemaal los. Het draaide inderdaad alleen maar om vertrouwen. En ik heb daarin steeds gekregen wat ik wenste. Zoals die ene keer dat ik onderweg het gevoel had dat ik die nacht alleen wilde slapen zonder al dat gerommel en gestommel op de slaapzalen. Bij aankomst in het dorp bleek de gîte vol te zijn. Bij het Office du Tourisme waren ze zo vriendelijk om een bed voor mij te zoeken en er was alleen nog plaats in een hotel. Er restten nog twee bedden. Of die andere keer dat ik in een prachtige chambre d’hôte terechtkwam waar ik de enige gast was en de vrouw des huizes koninklijke maaltijden voor mij bereidde. Dansende wezeltjes Zodra ik de controle losliet, ontvouwden zich

de meest bijzondere ontmoetingen. Zoals toen ik in een klein dorpje de kerk binnenliep om deze te bezichtigen en ik daar een groep pelgrims aantrof die heel sereen aan het bidden en zingen waren. Of die keer dat ik in de abdij van Conques met 72 pelgrims uit alle delen van de wereld het avondeten heb genoten en we vooraf het Ultreia-lied hebben gezongen. Of toen ik in een wei lag te rusten en me nog lag op te winden over het feit dat een medepelgrim mij ‘s nachts uit mijn slaap gehaald had vanwege mijn snurken. Op dat moment liep een echtpaar ‘Alleluja, Alleluja’ zingend voorbij. Ik ontving dit als een geschenk uit de hemel en mijn boosheid verdween. Het waren dit soort goddelijke momenten die ik onderweg steeds heb ervaren en gevoeld. Op een dag was ik in mijn dagboek aan het schrijven en kreeg ik opeens de ingeving naar het dorp te wandelen om daar wat te gaan eten. Ik kwam tot de ontdekking dat het enige restaurant inmiddels gesloten was. Vervolgens was ik net op tijd om tien minuten vóór sluitingstijd in een klein dorpswinkeltje nog wat inkopen te doen. Dat kon allemaal geen toeval zijn. Het bleek steeds meer een tocht te zijn waarin ik het gevoel had dat er iemand met mij meeliep, iemand die me de juiste weg wees. Eén die me de meest mooie intense momenten deed beleven. Het aanschouwen van een prachtig korenveld met wel duizend kleuren groen en geel tot goudgeel. De dansende wezeltjes langs de rand van de weg en de ravottende jonge vosjes. Het zachtjes ritselen van de bladeren van de bomen. Het geluid van mijn voetstappen in de vroege ochtendstilte. Het waren cadeautjes, elke dag weer opnieuw. Regelmatig werd ik overvallen door een golf van emoties als ik ervoer hoe wonderschoon de natuur is. In dat alles is het


Spiritualiteit

De stèle Alsace – Aubrac. Foto: Tieleke Huijbers


Spiritualiteit

‘Het aanschouwen van een prachtig korenveld …’ Foto: Jasper Koedam

goddelijke aanwezig. Als ik het daarin niet meer kan zien of ervaren waarin dan nog wel? Essentie In stilte heb ik mijn tocht gelopen; ik heb een bewuste keuze gemaakt om alleen te zijn. Niet teveel ruis op de lijn, dat ervaar ik al het hele jaar door alle ontmoetingen en indrukken van buitenaf. ‘Dans la silence et la solitude on n’entend plus que l’essentiel’. Deze tekst las ik op een kunstwerk langs het traject. Het maakte diepe indruk op mij. Hoe waar zijn deze woorden. In de stilte en in het alleen zijn, begrijp je pas echt de essentie. Wat is die essentie? Waar gaat het echt om in het leven? Wat is echt belangrijk? Waar zijn we nou echt naar op zoek? Is dat niet ‘gewoon’ Liefde? Zijn we niet allemaal op zoek naar contact met de liefde, de allerhoogste staat van Zijn? En wie of wat vertegenwoordigt dit het beste? Is het God? Onvoorwaardelijke Liefde vertegenwoordigt in God? Die onvoorwaardelijke liefde heb ik gevoeld en

ervaren in alles gedurende mijn tocht. Het was mijn innerlijke gids die mij leidde, die mij stuurde, die mij op de juiste momenten op de juiste plaatsen liet zijn en komen. Het was een ontmoeting met God. De laatste nacht in Figeac sliep ik in een oud hotel. Ik had er voor gekozen omdat het dicht bij het station was waar ik de volgende ochtend vroeg zou vertrekken. De tijd had er stil gestaan, een ‘oude bende’ zo gezegd. Het echtpaar had die nacht een vreselijke ruzie. Het was erg gehorig. Ik kon het allemaal laten en accepteren. Ik voelde de rijkdom in mijn hart en ik kon daarin blijven. Mijn omgeving hoefde ik niet toe te laten. Ik moest op die plek zijn. Dat gevoel van de rijkdom in mij moest ik nog meenemen voordat ik naar huis zou gaan. Mijn tocht is niet gestopt in Figeac; ik ben nog steeds onderweg. Nog steeds voel ik die rijkdom en ik kijk met een blij hart uit naar de volgende tocht. In april vertrek ik voor de volgende fase. Dit keer tot aan Saint-Jean-Pied@ de-Port.


Spiritualiteit

De stèle Alsace-Aubrac Wanneer de pelgrim te midden van de woeste en verlaten hoogvlakte van de Aubrac de gastvrije gebouwen van de Dômerie d’Aubrac reeds dicht genaderd is – hij is zojuist het heuveltje met het witte Mariabeeld gepasseerd - treft hij midden op zijn pad een merkwaardig monument aan: een soort sleutelgat, iets meer dan manshoog, gemaakt van roze en witte steen. Het is ontstaan uit de vriendschap tussen twee pelgrims: de een uit Auvergne, de ander uit de Elzas, beiden trouwe vrienden van Sint-Jacob, beiden overtuigd van de waarden van de oude tradities rond de pelgrimage, beiden met een diep verlangen naar vrede … De Elzasser beeldhouwer Jean-Claude La Noix gaf het monument de verhoudingen van de Sectio Divina (de Gulden Snede), voor hem het sym- De stèle Alsace – Aubrac. Foto: Tieleke Huijbers bool bij uitstek van de Universele Harmonie. Het bestaat uit een platte ‘stam’, uitlopend in een ring, van roze natuursteen uit de Vogezen. Midden eroverheen loopt een verticale band van witte steen. Hierop is, vlak onder de ring, een bronzen jacobsschelp aangebracht. De stam, oprijzend uit een met kiezelstenen gevulde lage, ronde ‘bak’ van witte steen, staat voor de verbinding tussen het aardse (de ronde bak met stenen) en de oneindigheid (de ring). De witte band is ‘de weg’ daar naartoe en de jacobsschelp is het teken dat je op de ‘goede weg’ bent. Links van het ‘pad’ staat de tekst: dans la silence et la solitude, rechts ervan, op een iets lager niveau, on n’entend plus que l’essentiel. Deze tekst werd geïnspireerd door de uitspraak van een kind uit de buurt: sur l’Aubrac il n’y a rien, ou plutôt il y a tout (op de Aubrac is er niets, maar eigenlijk is er alles). Als je het monument nadert zie je door de ring heen het silhouet van de gebouwen van de Dômerie. Kijk je terug, door de achterkant van de ring, dan zie je het witte Mariabeeld waar je zo-even voorbijgekomen was. Het monument werd op 3 oktober 2006 gewijd op het traditionele feest van de Buronniers (de terugkeer van de kaasmakers uit de burons, de schuren die de herders/kaasmakers tot onderkomen dienen op de zomerweiden in de bergen). Cynisch detail: het monument, bedoeld als symbool van vrede en harmonie, is alweer beschadigd. Moedwillig … Bovenstaande toelichting is gebaseerd op de informatie ter plekke. Tieleke Huijbers


Juffie gelukkig onderweg

Slapen! Gitta van ‘t Land

Hoe belangrijk slapen is, merk je meestal als je niet slaapt. Nu ben ik heel wat gewend vanwege mijn nomadenbestaan. En heb ik geleerd op veel plekken te slapen. Echter de caminonachten waren bijzonder. Bijzonder vaak zonder slaap. Caminonachten typeren zich door geritsel van plastic zakken, gesnurk, zweetlucht, gekraak en gestommel. Dit speelde zich af in een yurt, in een albergue, op een stenen vloer in een grote zaal, in een kleine zaal, in de kerk, buiten, in pensions, kortom: overal! Soms sliep ik na veel nachten met weinig slaap opeens bijzonder goed. Zoals die keer in de kerk. De ‘eigenaar’ kwam ons wekken, want: ‘ Eh, ja, het is zondag en er is straks een dienst, dus als jullie zo vriendelijk willen zijn om …’ Tegen de tijd dat de kerk vol zat, waren wij al weer ergens verderop de camino. In Najera troffen wij het niet. Allereerst lagen we

naast de grootste snurkers van de hele camino: een Braziliaans echtpaar. Overdag heel aardig en rustig maar ‘s nachts niet te harden. De hele nacht waren we met een man of vijf aan benen en armen aan het schudden, trekken, en neus dichtknijpen. De Echte Tip wat je moet doen bij snurkers heb ik nog niet (suggesties?). In Puenta la Reina hield ik het niet meer uit. Veel snurkers die nacht. Ik sloop mijn slaapzaal uit met matras en wilde een plek op de gang zoeken. Daar lagen op dat moment al zes mensen! Door naar de keuken. Ook daar was het druk. Uiteindelijk belandde ik in de tuin waar ik ‘s ochtends heel vroeg werd gewekt. Dertig Belgische wielrenners vonden dat je best om @ vijf uur op de fiets kon stappen. Deze column verscheen eerder op Gitta’s caminoweblog Juffie gelukkig onderweg, dat te vinden is op juffiegelukkigonderweg.web-log.nl.

Foto: Gitta va

n ‘t Land


Wandelen & fietsen

Herfst in Duitsland Der Ökumenische Pilgerweg

De geschiedenis langs veel pelgrimswegen is vaak nog tot vele eeuwen terug zichtbaar. In Duitsland, langs de Ökumenische Pilgerweg, is dat anders. Daar, ontdekken Huberta Wiertsema en Arno Cuppen, is het vooral de nieuwste geschiedenis die zijn sporen heeft nagelaten. Een verhaal over mythen en over hoe de geschiedenis zich steeds weer lijkt te herhalen. Berlijn, vrijdag 4 oktober. Vandaag is het de negentiende verjaardag van de Duitse eenheid. Een mooi symbool voor onze reis, alsof we het zo hebben gepland. Zonder die hereniging hadden we hier niet gestaan. Want we zijn op weg naar Görlitz, het startpunt van de Ökumenische Pilgerweg. Deze weg voert dwars door de voormalige Deutsche Demokratische Republik (DDR), van de oostgrens met Polen naar Vacha, destijds Sperrgebiet omdat het aan de zwaarbewaakte grens met het Westen lag. Voor we verder reizen bezoeken we de megatentoonstelling Babylon, Mythos & Wahrheit. Het is echt fascinerend, het verhaal over de historische stad Babylon (zo’n 80 kilometer ten zuiden van Bagdad), maar méér nog het verhaal over de mythe van Babylon, zoals die zich door de eeuwen ontwikkelde. Wie kent ze niet, de verhalen over de zondvloed, de Babylonische gevangenschap, de toren van Babel, de stad van de zonden, de Babylonische spraakverwarring? Het is een passend opstapje voor onze tocht. Pelgrimswegen en mythen horen bij elkaar, nietwaar? Sporen van het verleden Vanaf de brug over de rivier de Neisse, de grens met Polen, leidt een smal straatje omhoog naar de schitterende marktpleinen van Görlitz.


Huberta Wiertsema en Arno Cuppen Op een bordje aan de gevel van een Gaststätte staat: Via Regia (Koningsweg). Zo heette de eeuwenoude handelsweg, onder koninklijke bescherming, die steden als Kiev en Frankfurt am Main met elkaar verbond. Deze weg werd ook gebruikt door pelgrims naar en van Santiago de Compostela. De Ökumenische Pilgerweg volgt waar mogelijk hun voetsporen. Op de Camino Francés loop je echt in het besef dat, eeuwenlang, miljoenen pelgrims je zijn voorgegaan. Een besef dat wordt versterkt door de vele kerken, bruggen en hospitalen die herinneren aan de middeleeuwse bloeitijd van deze weg. De meer recente geschiedenis, zoals die van de Spaanse Burgeroorlog, is er echter nauwelijks zichtbaar. Op de Ökumenische Pilgerweg is het andersom. De pelgrimage naar het nog verre Santiago heeft nooit zo’n sterk stempel gedrukt op de Via Regia. Het is, bij wijze van spreken, een van de vele bergbeken die uiteindelijk samen de brede rivier van de Camino Francés vormen. De sporen van de recente geschiedenis zijn er echter onmiskenbaar. Zo volgen we vlak voor het stadje Eckartsberga de Blücherweg, genoemd naar de Pruisische generaal die hier in 1806 met zijn troepen optrok tegen Napoleon. Enkele dagen later werden zij vlakbij, rond Auerstedt en Jena, vernietigend verslagen. De beroemde filosoof Hegel, toen professor in Jena, noemde deze slag ‘het einde van de geschiedenis’. De verstarde, aristocratische regimes zouden hier definitief hebben verloren van de revolutionaire krachten van de Verlichting. Zeven jaar later werd Napoleon, op de terugweg van zijn mislukte campagne in Rusland, bij Leipzig verslagen door een brede coalitie van staten. Vandaar de naam: Volkerenslag.

Wandelen & fietsen

De aartsengel Michael. Detail van het Völkerschlachtdenkmal. Foto: Huberta Wiertsema en Arno Cuppen

Wij bezoeken er het enorme Völkerschlachtdenkmal. Dit monument werd pas rond 1900 gebouwd. In de tussenliggende jaren was, uit een lappendeken van oude staatjes, één nieuw en sterk Duitsland gevormd. Het Denkmal was vooral dáárvan een uiting, de doden van 1813 waren slechts aanleiding. Zo gebruikten de elkaar snel opvolgende regimes het monument steeds als symbool voor hun eigen ambities. In 1913, bij de opening van het monument, spreekt keizer Wilhelm I over het nieuwe vaderland en de offers die dat vraagt. Een jaar later breekt de Eerste Wereldoorlog uit. Ruim twintig jaar later spreekt Hitler er over vergelding en over nieuwe overwinningen. Zo’n vijftien jaar dáárna spreken de leiders van de DDR er over Duitse hereniging, onder hun leiding. Te bedenken dat al die grote namen en

al die toehoorders hebben gestaan waar wij nu staan. Groots, meegesleept door fascinerende mythen ... Dat is het boeiende van deze Pilgerweg. Ook daar kun je een ‘weg naar binnen’ gaan, maar een die bijna onontkoombaar loopt via ‘de ander’ en ‘de samenleving’. En vormen we ons uiteindelijk niet altijd in relatie tot anderen? Florence aan de Elbe In Königsbrück nemen we een boemeltje naar Dresden, met in het achterhoofd de bekende foto van een engel die uitkijkt over de ruïnes van de in 1945 gebombardeerde stad. Als we van het station naar het centrum lopen, zien we hoe overal wordt gebouwd. Ongelooflijk, alsof alle sporen van toen zo snel mogelijk moeten worden uitgewist. Vooral omdat we nergens


Wandelen & fietsen

een echt monument voor ‘ toen’ kunnen vinden. andering dus zijn, als die door velen wordt geWel zien we een film, in het Verkeersmuseum, dragen: ‘WIR sind das Volk’. Het is een enorme die ons meeneemt naar het mooie en dynaopsteker na al die getuigenissen van geweld mische Dresden van en ellende. Een week voor de oorlog. Dat later, in Erfurt, mois extra beklemmend ‘Veel kleine mensen, die op veel gen we nog iets van omdat wij het vervolg kleine plaatsen veel kleine dingen de sfeer van die herfst kennen. Zó kijk je ook doen, kunnen het gezicht van de proeven. Dan houdt naar de bouw van de Erhart Neubert, voor wereld veranderen.’ toren van Babel, zoals malig activist, een die bijvoorbeeld door lezing over zijn net Pieter Breughel is geschilderd: straks ... De film verschenen boek Unsere Revolution, die Gebeklemt ook omdat vrijwel niets is te zien van schichte der Jahre 1989/90. We zien hoe veel de schaduw die al over Dresden lag, zoals de opoud-activisten elkaar weer ontmoeten en het is komst van Hitler. Het bombardement is al erg een bijzondere, inspirerende avond. genoeg, waarom dat gegoochel met contrasten? Als we terugreizen naar Königsbrück zien we Ieder het zijne nog één keer de gerestaureerde, historische Langzaam lopen we door het grote beukenskyline van Dresden liggen. Geen wonder dat bos omhoog. Gespannen. We weten dat we men het ooit ‘Florence aan de Elbe’ noemde. ergens in het bos dat andere Buchenwald zulMet dubbele gevoelens boemelen we verder. len aantreffen, maar niet wat het ons zal doen. Natuurlijk hadden we er al vaak over gelezen Die Wende en er foto’s van gezien. Maar het is toch anders De volgende grote stad, Leipzig, geeft ons echt als je er rondloopt. Dan gaat het weten langeen schok. Tot nu toe zagen we, onverwacht, zaam over in beseffen, ook al is het kamp na veel opgepoetste dorpjes en stadjes, en dus het de oorlog goeddeels afgebroken. En als we dan ‘gladde’ Dresden. Maar hier zien we veel verineens voor de installatie staan waar duizenden vallen huizen, grote gaten in woonblokken Russische krijgsgevangen met een pistool werwaar het groen welig tiert, en veel mensen die den doodgeschoten en voor de haken waaraan op straat hun bier drinken. Het voelt soms echt duizenden joden werden opgehangen ... ‘Jedem unheimisch. Veel heeft te maken met achterstaldas seine’ staat ook nu nog op de toegangspoort lig onderhoud in de DDR-tijd en met de grote te lezen. werkeloosheid na die Wende. Tienduizenden Maar het verhaal gaat verder. Na de oorlog stadsgenoten zijn naar het Westen gegaan, vele gebruikten de Russen Buchenwald jarenlang anderen zwerven werkloos op straat. als gevangenis voor naziverdachten. DuizenLeipzig speelde in 1989 een centrale rol bij den van hen kwamen er zonder enige vorm die Wende. Hier, in en rond de Nikolaikirche, van proces om. Ondertussen werden elders werden massale gebedsdiensten en vreedzame in Duitsland velen die ook werden verdacht demonstraties gehouden, die beetje bij beetje van oorlogsmisdaden zonder enige vorm van de macht van het DDR-regime uitholden, en proces vrijgelaten. Toen kort daarna de Koude het uiteindelijk zonder geweld in elkaar deed Oorlog uitbrak, versterkten beide partijen de zakken. Het geeft een prachtig gevoel hier eigen gelederen met voormalige nazi’s. rond te lopen; zó krachtig kan vreedzame ver-


Wandelen & fietsen

Zuil vlakbij het klooster Marienstern, Rosenthal. Foto: Huberta Wiertsema en Arno Cuppen

Mondiale kloof Eenmaal op pelgrimspad missen we eigenlijk nooit televisie, radio of krant. Maar nu worden we toch echt nieuwsgierig door de enorme koppen in de kranten: ‘Kredietcrisis groter’, ‘Beurzen op dieptepunt’, ‘Staat neemt banken over’. Als we hier twintig jaar eerder hadden gelopen, zou het propaganda zijn geweest, tegen het kapitalistische Westen. Maar nu? Hoe kan dat toch? Toen de muur viel, in 1989, was er in het Westen grote tevredenheid. De wedstrijd tussen ‘FC Vrijheid’ en ‘FC Staatsdwang’ had een duidelijke winnaar. Dit was het einde van de geschiedenis, werd ook nu geschreven. De economie van de vrije markt had

voortaan het speelveld voor zich. Prima toch? Immers, globalisering zou op termijn voor iedereen winst opleveren. Enkelen betwistten dat en wezen erop dat de mondiale kloof tussen arm en rijk alleen maar groter werd en dat onze aarde die ongeremde economische ontwikkeling niet zou kunnen dragen. Maar dat kon de pret niet drukken. En nu, nu blijkt ook de winnaar te wankelen. Na de mythen van Hitler en het communisme wordt nu ook de mythe van de vrije markt, die gestuurd zou worden door een onzichtbare hand, doorgeprikt. En de mythe, dat als we ieder ons eigen belang nastreven dit ook goed is voor het geheel. Nu bleek dat die onzicht-


Wandelen & fietsen

bare handen het stuur loslieten en het geheel in gevaar brachten. Zo toonde ‘de markt’ ons zijn dubbele gezicht: niet alleen dat van brenger van welvaart, maar ook dat van een grillige heerser, die hard en willekeurig kan toeslaan, ook in eigen huis. Vervreemding We naderen het einde van onze pelgrimstocht. Langzaam valt bij ons het kwartje. Al die Denkmalen en musea waar we, Eintritt frei, van de geschiedenis kunnen leren. Maar wat dan precies? Zouden wij in die situaties anders hebben gehandeld? Natuurlijk wil niemand dat het nog een keer gebeurt, maar wat doen we daar dan concreet aan? En ... gebeurt het niet toch? Sindsdien zijn miljoenen mensen gestorven aan de gevolgen van oorlog, armoede en vervolging. Ja, Hitler en Stalin waren grote dictators. Maar zij konden dat zijn omdat tallozen meededen of het lieten gebeuren, om welke reden dan ook. Al die radartjes, al die kleine handelingen die op zich onbetekenend leken maar die wel de grote machines deden draaien. Marx sprak in dit verband al over vervreemding, die de relatie tussen daden en gevolgen vertroebelt, en zo het gevoel van verantwoordelijkheid verdooft. Maar is onze vrije markt niet net zo’n grote dictator? Zelfs topmannen van megaconcerns steken de handen in de lucht als ze mensen aan de kant zetten, aanleiding geven tot strijd om grondstoffen, en onze aarde vervuilen en uitputten: het moet, van ‘de markt’. Maar wacht eens even ... die markt, dat zijn wij toch? Wij, Koning Klant? Bijten we dus eigenlijk in onze eigen staart? En zeggen wij nu op onze beurt tegen volgende generaties, vervreemd als we zijn geraakt in onze complexe wereldeconomie: Wir haben es nicht gewusst?


Inspirerende metafoor Terug in Berlijn hebben we nog ruim een dag om rond te kijken. We bezoeken onder meer de East Side Gallery, een kunstproject op een deel van de voormalige grensmuur, dat kort na die Wende is ontstaan. Een deel van de graffiti is helaas verloren gegaan, ook op een paneel dat ons na deze tocht meteen opvalt. Maar dit staat er, na wat gepuzzel en vertaald: ‘Veel kleine mensen, die op veel kleine plaatsen veel kleine dingen doen, kunnen het gezicht van de wereld veranderen.’ Een nieuwe mythe? Misschien, maar dan hopelijk in de oorspronkelijke betekenis van het woord: als inspirerende metafoor. Het bijzondere is dat we dat allemaal, ieder voor zich, kunnen bepalen. In die zin is het in elk geval een mythe van deze tijd. Zoals de herleefde camino een mythe is van deze tijd die zo bruist omdat ‘veel kleine mensen ...’ Vlak voor Berlin Hauptbahnhof krijgen we via een spandoek voor een expositie nog één keer de boodschap mee: Die Revolution sind wir. Een vreedzame revolutie, natuurlijk, zonder ‘heilige’ doelen die om ‘onvermijdelijke’ offers vragen. Boeddha zei het al: ‘Er is geen weg naar het geluk, geluk is de weg’. Een weg die wordt gegaan door mensen die bewust hun leven leiden, met respect voor de ander en het ‘al’. Als @ pelgrims ... ?! Dit is een korte versie van een langer artikel met bovendien vele extra’s. Dit kunt u vinden op www.santiago.nl > onze activiteiten > jacobsstaf

Wandelen & fietsen

Camino met kinderziektes De Cammino di Assisi

Adeline Koppius

Na wisselende ervaringen op diverse Spaanse Jacobsroutes besluit Adeline Koppius in de voetsporen te treden van Franciscus van Assisi. Een bericht van een nieuwe pelgrimsroute. Na mijn tochten naar Santiago de Compostela in 2005 en 2007 kreeg ik tal van opmerkingen in de trant van: ‘Was het niet heet, zo hartje zomer naar Santiago te lopen met bepakking en al? En was het niet vol in het hoogseizoen?’ En op het Kalverstraatgehalte van de camino reageerde ik dan: ’Nee, die hitte viel eigenlijk wel mee. Je bent natuurlijk wel drijf als je aankomt, het was warm, dat wel, maar echt heet, dat kan ik me niet zo herinneren. Ik ben amper een pelgrim tegengekomen, althans op de laatste dag, op de Francés, na.’ Ik had dan ook voor de alternatieve aanlooproutes gekozen: de eerste keer de Camino del Norte, de tweede maal de Camino Primitivo. De del Norte werd bewaaierd door de oceaanwind en je kon tussendoor lekker zwemmen. Die verfrissing kostte je nooit meer dan 4 kilometer. Het was een goede tocht om een eerste camino-ervaring op te doen: elke 15 tot 20 kilometer kwam je wel een refugio tegen en je had het zekere gevoel dat de grote weg niet ver weg was voor het geval je een enkel zou verstuiken. Dat overkwam me dan ook al de eerste en beste dag, toen ik van het vliegveld van Oviedo meende te moeten lopen langs de grote weg naar mijn hotel Camino del Norte in Soto del Barco. Dat de camino zo goed als langs het vliegveld liep wist niemand van de toeristenbalie. Maar arnicapilletjes, gewoon doen alsof er niets aan de hand was en het goede vertrouwen hielpen me er doorheen.

De cammino di Assisi

Uitwasemende schoenen De Primitivo ging door de bergen en was grotendeels beschaduwd. Deze was wat avontuurlijker, grotere afstanden, stijgen en dalen en zelden een weg in de buurt. Je moest stevig doorstappen anders wachtte je ‘s nachts een plek op de koude vloer, of nog kouder, buiten. Soms viel er geen winkel of kroeg in de wijde omtrek te bekennen en moesten er vele kilometers extra gelopen worden. De tocht was van een wijdse en kleurige schoonheid en de jonge Spanjaarden die ik de tweede week telkens weer ’s avonds trof waren van een buitengewone hartelijkheid. Ze namen de tijd om mijn gebrekkige Spaans aan te horen en toonden engelengeduld om zich uit te drukken in een taal die ik kon verstaan. De paar dorpelingen die ik wel eens om water vroeg deden in vriendelijkheid niet voor hen onder. ‘Sola?’ en na mijn instemmende knik, ‘Fuerta!’ Binnen een paar dagen voel je al dat het proces van loutering begint. Daar was het me om begonnen. Doorspoelen, loskomen, hoofd leeg.


Wandelen & fietsen

Maar dan. Dan nadert Santiago. Dan ben je opeens op de Camino Francés. In overvolle herbergen lig je dan te midden van uitwasemende schoenen met je rugzak op je matrasje, op de grond met z’n dertigen in een vertrek van 5 bij 10 meter en geen gelegenheid om de oordoppen te vinden. Dat zal er ook wel bij horen, maar toch liefst met mate. Dus dan maar liever met fikse tred doorstappen, zo snel mogelijk op naar Santiago. Daar wachtten de kathedraal en stevige omhelzingen van hen die je onderweg bent kwijtgeraakt. Ondanks de blaren die de laatste etappe Arzua - Santiago had opgeleverd toch maar door naar Finisterra, want deze vakantie maakte ik niet voor het toeristengevoel. Uitgescheurde pagina’s Het was inmiddels 2008 en de vraag ‘wat nu?’ diende zich aan. Zuid-Frankrijk, Le chemin du Puy? Ook die heet knap bereisd te worden. En toen wist ik het. Ik wilde naar Assisi en Rome in Italië lopen. De taal is me wat meer vertrouwd dan het Spaans en de kerken zijn zoals ik ze wil beleven: niet met uitsluitend houten bontgeverfde poppen aan de muur zoals in Spanje, maar met fresco’s en schilderijen van grote meesters. Kerken waar je van op aan kunt dat ze hun deuren open hebben staan. Niet de jacobsschelpen maar de uitgescheurde pagina’s van Een franciscaanse voetreis van Kees Roodenburg zouden mijn leidsman worden. Ditmaal eens geen refugio’s en geen avondlijke uitwisselingen over de afgelegde en nog af te leggen tocht. Moederziel alleen zou ik dwalen door de Umbrische Apennijnen en zelf op zoek gaan naar een van de door Kees getipte pensionnetjes. Ik zou van Florence via Assisi naar Spoleto lopen, waar ik een paar dagen bij vrienden zou logeren. Om de tocht optimaal voor te bereiden googelde ik een avond over de streek en stootte op de


schitterende website www.camminodiassisi.it, ook toegankelijk in het Spaans, Frans, Duits en Engels. Niet Roodenburgs verkenning, maar dit werd de tocht. Het zou een tocht worden met bergen en dalen maar wel zo volstrekt authentiek dat ik hem onder de aandacht wil brengen. Antonius en Franciscus Deze cammino (met twee m’s) was pas enkele maanden tevoren uitgezet door een soloactie van ene Giordano, die hem bedacht, georganiseerd en uitgezet had; gewapend met potten groene verf, witte houten pijlen en een vriend om op zijn schouders te klimmen met een hamer en spijkers. Deze Italiaan was dermate begeesterd geraakt na het afleggen van de camino naar Santiago, dat hij die wilde realiseren in zijn eigen land met zijn eigen heiligen. Deze cammino liep niet in de sporen van Jacobus maar in die van Antonius van Padua en Franciscus van Assisi. Hij moest voor iedereen toegankelijk zijn en iedereen zou onderdak kunnen krijgen. De kosten voor de overnachtingen zouden ook zelden de 5 euro overstijgen. Giordano had ook bedacht dat een ieder hetzelfde traject van dertien stevige dagmarsen zou lopen en vooraf zou informeren of er voor dertien nachten plaats was. Zo zou de stress V.l.n.r. Giordano, Adeline Koppius en een Italiaanse pelgrim.

Wandelen & fietsen

afvallen om bijtijds een slaapplekje te vinden. Dat werkte, maar daar kwam wel een andere vorm van stress voor in de plaats, bijvoorbeeld toen bij het gehucht Montemerli de stutting van een paar meter cammino inclusief het pad was weggeslagen boven een duizelingwekkende afgrond. Dat werd een uitputtende klimpartij bergop. De boel is intussen hersteld en wordt nog verder opgeknapt in het voorjaar. Of die borden van een andere Cammino di Assisi, die een geheel andere richting aanwezen. Of die enkele keer dat er helemaal geen pijl stond. In mijn ijver snel van start te gaan had ik me vooral geconcentreerd op de schitterende set lichtgewicht kaartjes die keurig vertaald waren en mij bij aankomst door de vriendelijke pastoor van Dovadola overhandigd werden. Dat er ook nog een kaartje in het Italiaans bij zat waarin alle afslagen genoteerd stonden was me even ontgaan. Engelen In Dovadola stond het zeer eenvoudige gastenverblijf van de pastorie mij geheel ter beschikking. Dat werd dus inderdaad een eenzame reis maar die werd telkens doorbroken door sms’jes van Giordano. Hij kwam me

zelfs een keer vanuit Ravenna een lift geven om me in contact met twee andere vrouwen te brengen. Dat was een ommetje van 200 kilometer, voor hem. Ook in 2009 wil deze angelo zijn pelgrims met raad en daad bij blijven staan. Daarna moeten de kinderziektes uit de tocht geslepen zijn. Ik heb alle engelen die op het juiste moment verschenen niet geteld maar dat er zoveel bestonden was me niet bekend. Allerhande vervoersmiddelen heb ik mogen delen, zoals een scooter, een tractor en een Fiat 500 met een non die naar hetzelfde adres moest. Gemiddeld maakte ik toch wel dagtochten van zo’n 25 kilometer en dat is fors in de bergen. Een enkele keer vergat Giordano een traject mee te tellen en ik heb ook op eigen houtje wel wat extra ‘verkend’. De laatste dagen verkeerde ik in het gezelschap van zes Belgen die twee nachten in het schitterende La Verna-klooster hadden vertoefd, zodat ik hen ingelopen had. Ik bracht er slechts twee uur door want ik wist niet van de overnachtingsmogelijkheid. Ik liep tot ver in de avond door, en ik wachtte een tijd met lege maag tot de royaal dinerende Belgen zouden arriveren. Het La Verna-klooster is gebouwd op de plek waar Franciscus zijn stigmata

De basiliek San Francesco in Assisi. Foto: Tieleke Huijbers


Wandelen & fietsen

ontvangen zou hebben. We passeerden ook andere kerken en kloosters. Omringd door kostbaar antiek mochten we eens onder een handgeweven sprei van een van die kloosters overnachten. Een andere keer toonde een kerk uit de vierde eeuw haar vervaagde fresco’s. En telkens werden er feesten gevierd. De groep Belgen wilde graag samen blijven. Het waren heel aardige mensen, maar ze waren een groep en er speelde van alles, werd me uitgelegd. Ja, natuurlijk, maar het voelde toch eenzamer dan toen ik alleen liep. Maakte ik niet de tocht in een poging me te ontdoen van

alle franje en iets verder door te dringen tot waar ik dacht dat het in wezen om gaat? Om te komen tot een beetje dieper inzicht en iets meer zelfkennis? En gaat dat niet via krachtige én kwetsbare momenten? Via confrontaties als deze? Al met al was het een tocht die me in het schitterende berglandschap deed verzinken en gelukkig maakte. De Umbriërs deden in vriendelijkheid zeker niet onder voor de Spanjaarden, de paden waren smal en schaduwrijk, het was eenzaam, maar ik wist dat er aan het eind van @ de dag een bed wachtte.

Advertentie

Fietsvervoer Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk. www.fietsvervoer.nl Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en Belgie !

In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het vervoer naar huis éénmalig  119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.

SOETENS TRANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail: [email protected]


Flarden

De markies van Porto Fer de Deken

Onderweg van Coimbra naar Santiago heeft Fer de Deken een bijzondere ontmoeting in Porto. Het was een warme namiddagzon. Ik slenterde op de Praça Gomes Teixeira, toen een man mij aansprak. Hij was gekleed in een donkerblauw pak, een lichtblauw overhemd en een rode das. Hij had lange, haast witte haren. Hij vroeg of ik Engels sprak en of ik wist hoe het plein in het centrum van Londen heette. Het verbaasde me zeer. Dergelijke chique mensen spreken nóóit slonzige pelgrims aan. Hij introduceerde zich als een zoon van een markies. Honderden korreltjes zout daalden in mijn geest neer. Ja, dat zal wel. Hij was duidelijk Portugees, sprak perfect Engels en lardeerde zijn verhaal een paar keer met ‘Oh my dear.’ Hij deed dit met de vriendelijke maar strenge intonatie van een Engelse gouvernante. Hoe heette het centrum van Londen nou, herhaalde hij, Northumberland? Ik noemde een paar andere graafschappen. Nee, die waren het niet. Hij was het kwijt. In zijn kijken had hij geen oogcontact, geen sympathie, niets. Zijn bijna witte haar liet wat roos los dat op de blauwe kraag van zijn colbert neerdaalde. Het centrum van Londen, Trafalgar Square? Zijn gezicht lichtte in blijd-

schap op. Nu konden we afscheid nemen. Ik gaf hem een hand en wilde doorlopen. Nu hij mijn hand voelde kreeg hij andere gedachten en hield hem vast. Die stad in Italië, Vini of ... Ja, Venetië. Dat plein daar. Ja, San Marco. Weer die blijdschap. Intussen hield hij mijn hand stevig vast. Als was het een anker in een zee van dementerend niets. Terwijl we zo hand in hand stonden gingen we Europa door. Dat duurde even, Europa is groot en hij had veel gereisd en was blijkbaar evenveel vergeten. Inmiddels waren we in Berlijn aangekomen. Ik noemde de Brandenburger Tor, dat was fout. Hij liet mijn hand los waarbij zijn hand verticaal omhoog ging om vanuit de pols iets te draaien, waarbij de pink naar buiten bewoog, alsof die een onzichtbaar stofje tussen ons weg veegde. Het was een aristocratisch gebaar dat aan duidelijkheid niets te wensen overliet. De korrels zout in mijn geest losten zich op. Dit was echt een zoon van … Hij vertelde dat hij verwant was aan de Duitse familie Krupp. Hij vroeg of ik Duits sprak. Er kwam spanning in zijn gezicht. Zijn vader had eens tegen zijn moeder gezegd: ‘Jij bent mijn poepje.’ Of ik wist wat dat betekende. Er klonk voor het eerst emotie in zijn stem en hij herhaalde of ik echt wel wist wat dat betekende. Dat kwam van een vaca, een koe, en hij noemde het Portugese woord voor stront, met voor het eerst een stemverhoging. Ik vond toch ook niet dat dit netjes was. Dat kon toch niet. Ik beaamde dat en we bleven een moment in gezamenlijke verbijstering staan. Dat iemand zo iets kon zeggen. We namen nu echt afscheid, nu met een handdruk van mannen die elkaar verstaan. Toen ik me nog even omdraaide zag ik nog net in de lage avondzon een wit schilfertje roos neer@ dalen op het eindeloze niets van het plein.


En verder ...

Dodendans La Ferté-Loupière (16e eeuw). Foto: Tieleke Huijbers


En verder ...

De dodendans en het verhaal van de kip De Sankt Jodokuskapel in Überlingen Am Bodensee Over Jacobus doen veel verhalen de ronde. In een honderd jaar oude studie ontdekt Inge van der Zanden hoe in een kapel in Zuid-Duitsland een van deze Jacobuslegenden gekoppeld wordt aan een middeleeuwse voorstelling. In het persoonlijke archief van een Nederlandse verzamelaar over het thema dodendans, vond ik een boek met de titel: De legende van de drie levenden en de drie doden en de dodendans met een verhandeling over de Sint Jacobslegende in verband met de vondst van nieuwe schilderingen in het Badischen Oberland. 1 Het is in 1908 geschreven door Dr. Karl Künstle, professor aan de universiteit van Freiburg. Mijn interesse werd vooral gewekt door de combinatie van beide thema’s. Reidans De dodendans is een middeleeuwse allegorische voorstelling van de dood. Hoofdthema is de vergankelijkheid van het leven, het memento mori, het onvermijdelijke van de dood. De afbeelding bestaat uit mummie- of skeletachtige gestalten, die de levenden in een rondedans meevoeren naar het graf. De grote populariteit van de dodendans was te verklaren door het gelijkheidsprincipe in het aanschouwen van de dood. Paus en priester, koning en onderdaan, werkman, zwerver en kind dansten in een reidans met het eigen evenbeeld als geraamte. De doodsfiguur in de dodendans verbeeldt niet de dood als figuur, maar als de gepersonifieerde dode die de levende zijn voorland toont met de woorden ‘wat jullie nu zijn, zijn wij geweest; wat wij zijn, zullen jullie worden’. Het effect werd in de veertiende eeuw nog verhoogd door de hoge sterftecijfers tijdens de pestepidemie,

Inge van der Zanden

de hongersnood en de Honderdjarige Oorlog. Er zijn drie bronnen aan te wijzen voor het ontstaan van de dodendans. In het Oudgermaanse volksgeloof leefde het idee dat de doden ’s nachts op het kerkhof aan het dansen waren met als doel de levenden mee te trekken in de dood. Het is bekend dat tot laat in de middeleeuwen rituele en magische dansen werden uitgevoerd bij begrafenissen om boze geesten buiten te sluiten. Drie doden en drie levenden Een tweede bron verwijst naar de zogenoemde vado mori-gedichten (sterven moet ook ik) die bestaan uit twaalfde-eeuwse monologen tussen de dood en de mens of tussen het lichaam en de ziel. 2 De meest bekende verwijzing is de legende over De drie doden en de drie levenden, die vermoedelijk ontleend is aan oude Arabische teksten van de dichter Adi. 3 In de legende ligt de nadruk op het ongewisse van de dood; bij de dodendans op de vermaning. Een volledige serie beelden en verzen van de dodendans verscheen voor het eerst op de kerkhofmuur van het klooster Aux Innocents te Parijs (1425). Helaas zijn ze in 1786 vernietigd. In Spanje zijn afbeeldingen te vinden - voor zover ik heb kunnen achterhalen - in Madrid, Javier (pelgrimsoord Fransiscus Xaverius), Morella en in Verges, waar op Witte Donderdag een echte dodendansuitvoering plaatsvindt. In Frankrijk bevinden zich belangrijke oude wandschilderingen van de dodendans, danse macabre, in Kermaria (1450), Kernascléden, la ChaiseDieu (rond 1410), Meslay-le-Grenet (vijftiende eeuw) en La Ferté Loupière. In Duitsland komen de meeste dodendansen voor en enkele uitingen zijn te vinden in de overige Europese landen. In Nederland in kerken te Zutphen,


En verder ...

Dodendans La Ferté-Loupière (16e eeuw). Foto: Tieleke Huijbers

Zaltbommel, Muiden en Westbroek. Het thema is in de loop der eeuwen overgenomen in de boekdrukkunst, de beeldende kunst, de muziek en vele andere kunstvormen. Het wonder van de kip De kapel in Überlingen am Bodensee4 (ten noorden van Konstanz), omgeven door een hof, is gebouwd in 1424 en gewijd in 1462 als Sanct Jos Capell. De opdrachtgever was de plaatselijke Sint-Jacobus Broederschap, die hulp bood aan doortrekkende pelgrims. In 1474 organiseerde deze broederschap een pelgrimage naar Santiago de Compostela, naar Rome en naar Aken om meer leden te kunnen inschrijven. Pelgrims namen van deze reizen nieuwe indrukken en verhalen mee, die nu nog als afbeeldingen in de kapel te bezichtigen zijn. In de barok zijn de fresco’s wit overgeschilderd en pas in 1903 zijn de muurschilderingen blootgelegd en in twee fasen (1903 en 1937) hersteld in hun oude glorie.


Aan de noordkant bevindt zich op anderhalve meter hoogte een beeldfries van een onbekende schilder, waar het vijfde mirakel van SintJacobus uit het boek De miraculis sancti Iacobi wordt uitgebeeld met toevoeging van het alom bekende wonder van de kakelende kip. De episode over de kakelende haan en hen is volgens Künstle in 1486 opgetekend door Lucius Marineus Siculus. 5 Onbekende bronnen vermelden dat het drama zich heeft afgespeeld in Santo Domingo de la Calzada, maar andere geschiedschrijvers vermelden Toulouse. In de tekst onder het fresco is sprake van ‘ein niederländisches Elternpaar’. Volgens de legende waren zij afkomstig uit de buurt van Aken, maar volgens de mondelinge overlevering van een monnik kwam het echtpaar uit Utrecht. De maker van het kunstwerk in Überlingen heeft waarschijnlijk zijn fantasie ontleend aan andere kunstwerken uit die tijd; vooral houtsneden waren een bron van inspiratie. Op de afbeelding in Überlingen worden drie thema’s

En verder ...

uitgebeeld: het tafereel van de onschuldige zoon aan de galg die staat opgesteld op het kerkkoor, het verhaal van de wonderbaarlijke kip die in een keuken aan het spit geregen zit, en de terugkomst van de ouders met zoon uit Santiago. Op deze scène worden de ouders van de onschuldige zoon door de zittende Jacobus gekroond, omdat hun gebed verhoord is. Duidelijk is te zien, dat de onbekende schilder de taferelen met vaste hand heeft neergezet en met brede zwarte contouren heeft omlijnd. Dr. Künstle leidt uit deze gegevens af, dat de beeldfries aangebracht moet zijn in de vijftiende eeuw. Symboliek De dodendans wordt uitgebeeld op de zuidelijke wand naast een afbeelding van de kruisiging van Christus met aan weerszijden Maria en Johannes. Naast het kruis staan de drie levenden. Het zijn rijk geklede vorstelijke personen, die op het hoofd een kroon dragen. Naast de koningen staan dezelfde drie personen als dode, als lijk. Ze dragen wapperende kleren en nog steeds een kroon, maar hun lichaam is reeds een geraamte geworden met lege oogholtes en ontvleesde neuzen. De voorstelling zit vol getallen- en kleursymboliek en ieder voorwerp of detail verwijst in overdrachtelijke zin naar het einde der tijden, naar hel of hemel, naar de zeven hoofdzonden, de heilswerking of het leven van heiligen. Volgens Gerhard Elsner6 duidt de combinatie van deze twee onderwer-

pen direct op de verlossing van de mens door de kruisdood van Christus: geboorte en dood zijn met elkaar verbonden door het leven, en na de dood wacht het hiernamaals. De doden waarschuwen de levenden in de danse macabre naar de positieve en vooral naar de negatieve daden in het leven, zowel tegenover God als @ tegenover de medemens. 1

Die Legende der drei Lebenden und der drei Toten und der Totentanz nebst einem Exkurs über die Jacobslegende. Uitgave: Herdersche Verlagshandlung. Freiburg im Breisgau: 1908

2

Met een verwijzing naar Elckerlyc en het gedicht van Rabindranath Tagore uit 1913: The Gardener (vertaald door Frederik van Eeden: De hovenier)

3

Adi (ca 580). De legende gaat over de kluizenaar Macarius, die een visioen kreeg, waarbij hem drie vorsten werden getoond, die tijdens een jachtpartij struikelden en in een graf vielen. Plotseling doken er drie doden op. Zij waren vroeger hun gelijken geweest, maar nu naakt en half verteerd. Zij waarschuwden de vorsten voor wellust en ijdelheid, want ‘wat jullie zijn, dat waren wij. Wat wij zijn, dat worden jullie!’

4

Zie artikel van Annet van Wiechen, de Jacobsstaf nr. 26, 1995, blz. 50-52 met enkele detailfoto’s.

5

In De rebus Hispaniae memorabilibus lib. 5 (rond 1500 ?). De strekking van bovengenoemd verhaal is rond 1600 bestreden door de geschiedschrijver (Ludovicus de la Vega) van de H.Dominicus.

6

Tijdschrift: Das Munster, Zeitschrift für Christliche Kunst und Kunstwissenschaft. Heft 3 - 1990.

Advertentie


En verder ...

‘Bussen vol pelgrims …’ Foto: Tieleke Huijbers


En verder ...

Stress op de camino Peter van der Ven Wie kent het niet: de overvolle herbergen op de Camino Francés, de pelgrims die voor dag en dauw weer op pad gaan, kortom de stress van het vinden van een slaapplaats? Ook Peter van de Ven ondervindt het aan den lijve. Maar gaandeweg vindt hij een oplossing. Van 30 april tot en met 3 juni 2008 liepen mijn echtgenote Betty (58) en ik (59) de Spaanse Sint-Jacobsroute vanuit Saint-Jean-Pied-dePort naar Santiago de Compostela. Na ruim vijftien jaar ging mijn droom in vervulling. Twee jaar geleden stopten we onze huisartsenpraktijk, waarin we samen 28 jaar hebben gewerkt. Eerst nu was het mogelijk om aan dit avontuur te beginnen. Betty heb ik over de streep kunnen trekken om mee te gaan, maar ook voor haar geldt: de tocht van ons leven! Stelletjes bleken een grote uitzondering. Heel bijzonder vonden we de steun die we van elkaar onderweg hadden en het samen delen van de vele indrukwekkende ervaringen. Kerkeling De tocht over de Pyreneeën was, mede door het prachtige weer, onvergetelijk mooi. Druk was het zeker niet. We meldden ons om kwart over vier bij het klooster in Roncesvalles en hadden volgens de dame die ons inschreef veel geluk. Ze bedoelde dat we de laatste twee bedden kregen. Bussen vol met pelgrims hadden er voor gezorgd dat de gigantisch grote slaapzaal in een mum van tijd volledig vol was. De vele anderen die nog na ons arriveerden moesten elders worden ondergebracht. Het was begin mei zo druk omdat door vakantie veel Spanjaarden en Fransen aan deze tocht begonnen. Daarnaast waren er opvallend veel Duitsers, waarvan velen geïnspireerd werden

door het lezen van het boek van Hape Kerkeling. Deze populaire Duitse televisiekomiek, die veel gemeen heeft met onze Paul de Leeuw, beschreef in zijn bestseller zijn voettocht naar Santiago de Compostela in 2001. Volgens diverse Duitse pelgrims is het boek zo populair geschreven waardoor, ook naar onze ervaring, veel Duitse pelgrims te licht tegen deze tocht aankijken. Het is recent vertaald in het Nederlands en verscheen onder de titel Ik ben er even niet. Een schitterend reisverslag, waarin de beschreven ontberingen echter haaks staan op de euforie die we bij veel Duitse pelgrims in het begin van de tocht zagen. Geritsel Zoals we geleerd hadden in Roncesvalles stonden we iedere morgen om zes uur op. Na een ontbijt vertrokken we om ongeveer zeven uur en liepen tot ongeveer halverwege de middag. In het begin van de tocht was het zo druk, dat diverse pelgrims de stroom voor wilden blijven door heel erg vroeg op te staan. In Logroño stonden mensen om vier uur ’s nachts op! Soms werd daar in bepaalde refugio’s een stokje voor gestoken door huisregels ten aanzien van opstaan en vertrek. Dan toch waren er altijd weer enkelen heel hardleers. Dit veroorzaakte bij anderen frustratie. Door geritsel met plastic zakken bij het inpakken van de rugzak en door zaklampjes, maakten ze anderen wakker. Deze pelgrims vertrokken dan zonder ontbijt, in het donker, snel op weg naar een volgend bed. Als je echter op een normale tijd vertrok, dan gaf dat regelmatig problemen voor het vinden van een slaapplaats. Het geen bed kunnen vinden overkwam ons direct al in de eerste week in Larrasoaina en in Torres del Rio. Terwijl we daar al vroeg in de middag stopten.


En verder ...

Peter en Betty vlak voor Villamayor de Monjardin.

We merkten hierdoor bij medepelgrims irritatie en stress, volstrekt het tegengestelde van wat je van deze tocht verwacht en wil. Maar het bracht ook saamhorigheid, humor en een gevoel samen de problemen op te lossen. We liepen vijf dagen met Thompson uit Brazilië en vanwege deze problemen besloot hij in Logroño de trein te nemen naar Burgos, om daar de camino weer op te pakken. In de hoop vanaf daar een normaler gedrag van medepelgrims te ervaren. Wij wilden de hele route te voet afleggen en kozen voor een andere tactiek. We kozen herbergen juist vóór die plaatsen waarvan we konden verwachten dat de meesten daar zouden stoppen. En dit werkte. Zo hadden we al snel de meeste pelgrims voor ons en verliep de rest


van onze tocht heel ontspannen. Valpartijen We hoorden van medepelgrim Markus uit Erfurt dat een enquête vorig jaar op de camino had uitgewezen, dat slechts 10 tot 15 procent van de pelgrims het zich gestelde doel haalde. Ook wij zagen onderweg uitval. Door lichamelijke problemen aan voeten, enkels en knieën, maar ook door onrust. Dit werd veroorzaakt door drukte en als er door het thuisfront schuldgevoel ontstond. Daardoor werd vaak gekozen om grotere afstanden af te leggen en ook sneller te gaan lopen, met als gevolg weer meer kans op lichamelijke problemen, en gedwongen rust of zelfs uitval. Zelf deden wij 35 dagen over de camino en

En verder ...

iedere dag liepen wij meestal tussen de 20 en 30 kilometer. De voorlaatste dag liepen we de herberg in Pedrouzo ongemerkt voorbij; zo waren wij in gesprek met Markus en Henk uit Schagen. Het is verbazingwekkend en ook heel indrukwekkend dat de hele route te volgen is via bordjes, stenen paaltjes, gele pijlen en jacobsschelpen. Een boek vonden wij daarom niet nodig. De camino zelf vinden we niet geschikt om met de fiets te doen. Maar ook voor mountainbikes zijn grote delen van de camino ondoenlijk en zelfs levensgevaarlijk. We hoorden onderweg van diverse ernstige valpartijen. Bij een Franse mountainbiker die na Castrojeriz tijdens de afdaling van de Mostelares viel en er lelijk aan toe was, verleenden we EHBO. De weg was prachtig, maar zwaar. Mede door mijn 20 kilo wegende rugzak, maar alleen zo was het mogelijk om samen de tocht te ma-

ken. Er zijn gedeelten met asfalt, maar meestal volgt de weg het originele pelgrimspad. Dat betekent prachtige maar geregeld moeilijk begaanbare paden door modder, water en keien. De natuur was overweldigend mooi omdat veel in bloei stond. Volop genoten we van de vele ooievaarsnesten met jongen. Ondanks enkele negatieve ervaringen overheersen bij ons de vele positieve herinneringen. We denken dan vooral aan de prachtige ontmoetingen met medepelgrims uit alle delen van de wereld. We telden 21 nationaliteiten. Heel bijzonder is ook het al die tijd niet op de hoogte zijn van het wereldnieuws. We genoten met volle teugen van de weg zelf, de natuur, de lichamelijke inspanning en de prachtige dorpen en steden waar je doorheen loopt. En vanzelfsprekend van het bereiken van ons @ einddoel, de kathedraal in Santiago.


Liefde onderweg

De zeurpiet die haar stoer vond Thijs Hanrath In deze aflevering het romantische verhaal van twee fietsende pelgrims: José Jonker en Floor Middelkoop.

meestal toch ergens een pelgrimsmenu eten, waardoor ze regelmatig leuke mensen ontmoette.

José kon vanaf begin mei 2008 verlof opnemen om een langere fietstocht te maken, even weg uit de beslommeringen van alle dag. Ze was al vaak met tweewieler en tentje door Europa gegaan en waarom zou ze niet een keer naar Santiago fietsen? Het examenonderwerp van haar havo-leerlingen, ‘de cultuur van de kerk’ gaf uiteindelijk de doorslag; het onderwerp boeide haar. Ze volgde de route uit de bekende boekjes van Clemens Sweerman: De Jacobsroute en Langs Oude Wegen. De heenweg verliep zoals veel fietstochten van José. Ze genoot van het fietsen en van alles wat ze onderweg tegenkwam. Ze had kookspullen bij zich, maar ging

Zeuren en vleien Toen gebeurde er echter toch iets ‘bijzonders’. Op een van de campings, namelijk die in Aguilar, sprak een man haar aan. José was juist bezig om haar tent op te zetten. ‘Ik ben een paar dagen geleden bij het fietsen van een alternatieve route vanuit A Fonsagrada, op een moeilijk begaanbaar wandelpad terechtgekomen’, begon de man, die ineens voor haar stond. ‘Urenlang heb ik in de hete zon mijn fiets moeten voortslepen over rotsblokken en door kleine beekjes. Met maar twee koeken, een sinaasappel en water uit de rotsen was ik genoodzaakt de nacht door te brengen in een

‘stoere’ José en ‘zeurpiet’ Floor


Liefde onderweg

slooppand. Van slapen, dat begrijp je wel, is niet veel gekomen. Ik voelde me die nacht vreselijk ongelukkig. Wat ben ik blij dat ik weer even met iemand kan praten! Het was nog donker de volgende morgen toen ik aan een steil pad begon. Gelukkig leidde het via een asfaltweggetje weer naar de bewoonde wereld en kwam ik weer op de route.’ José dacht: wat kan die man toch zeuren met al zijn verhalen. Maar dat hij haar wel stoer vond ‘als vrouw alleen op zo’n pittige fietsroute’, dat vleide haar wel … ‘Toch bleek al snel dat er overeenkomsten waren tussen ons’, zegt José glimlachend. ‘We hadden beiden nieuwe fietsen van Snel. We konden samen genieten van een biertje en van een heerlijke maaltijd met een goed glas wijn. En wat ik zelf erg belangrijk vind: we konden ook goed over serieuze dingen praten. Ik vond het steeds leuker en gezelliger worden. Ik voelde me al gauw erg op mijn gemak in het gezelschap van Floor. We fietsten ons eigen tempo maar ik merkte dat ik het leuk vond als ik hem weer ergens zag opduiken. Ik voelde me geraakt dat hij over mij bezorgd was geweest, omdat ik na een moeilijke afdaling wat laat op de camping aankwam. Ik begon hem steeds aardiger te vinden, en verwende hem dan ook elke morgen met een beker heerlijke koffie.’ Verliefdheid en verwarring Weer in Frankrijk aangekomen gingen ze hun eigen weg. José had afgesproken een vriendin op te zoeken en Floor wilde naar Lourdes om enkele cols te fietsen. Maar de gedachte aan Floor liet José niet meer los: waar zou hij zijn, hoe zou het zijn als we elkaar weer terugzien, vindt hij mij wel leuk? Al dat soort gedachten gingen steeds vaker door haar heen. José: ‘Ik kon er eigenlijk niet meer onderuit: ik was verliefd op hem en dat verwarde me behoorlijk. Ik wist dat we elkaar in Nederland terug zouden zien, maar zou alles dan niet anders zijn? Even verstandig denken en afwach-

ten hoe alles gaat lopen, zo spookte het ongeveer door mijn hoofd. Ruim een week later zat ik met een glas wijn voor mijn tent op de camping van Montmédy en zag ik Floor ineens als uit de mist opdagen, ik kon mijn ogen niet geloven. “Ik heb vandaag ruim 130 kilometer gefietst om bij jou te komen”, zei hij. Vanaf dat moment was ik verkocht.’ Wachten in Polleur Samen fietsten ze door de Ardennen, in regen en kou. En op zo’n regendag zijn ze elkaar weer kwijtgeraakt. José was namelijk behoorlijk doorgereden, waar Floor meer geschuild had. Gelukkig kwam José wandelaars tegen die vanwege hun karretje de fietsroute hadden genomen. Ze vroeg hen om naar Floor met zijn blauwe fietstassen uit te kijken en hem te zeggen dat ze in Polleur op hem zou wachten. Verderop heeft ze dezelfde boodschap ook nog eens aan een stel fietsers doorgegeven. Toen Floor zijn schuilplek had verlaten hoorde hij opeens zijn naam roepen. Hij keek wat wazig om zich heen. De regen sijpelde van zijn gezicht. Hoorde hij echt zijn naam? Hij trok aan zijn remmen. Nu hoorde hij het toch duidelijk en zag ineens ook twee mensen voor zich: ‘Ben jij Floor?’ Hij stopte. ‘Wat is er aan de hand’, vroeg Floor en gelijk wist hij het: ‘Jullie hebben zeker José ontmoet.’ ‘Ze wacht op jou in Polleur’, zei de man voor hem. Dan moet ze me toch wel aardig vinden, ging het door Floor heen, en zo voelde hij zich ondanks het slechte weer best gelukkig. Ergens had José er wel vertrouwen in gehad, dat Floor haar weer zou vinden. ’En zie, daar kwam hij ineens door de modder en kou naar mij toe. Al bibberend kroop hij mijn tentje in,’ vertelt ze, ‘ik had hem wel warm willen wrijven! En eenmaal thuis bleek het niet alleen maar ‘liefde onderweg’ te zijn. Onze relatie is steeds hechter geworden. We houden van el@ kaar!’


Vaste Rubriek

Zingende engelen. Detail Gentse altaar (± 1430) van Jan van Eyck. 32 | De Jacobsstaf 81 Foto: Tieleke Huijbers

En verder ...

Aloeette voghel clein

Muziek langs de wegen naar Santiago (2) De pelgrimage naar Santiago en muziek zijn al eeuwenlang onlosmakelijk met elkaar verbonden. In de voetsporen van een middeleeuwse pelgrim neemt Herman Stokmans ons mee op een muzikale reis. In deze tweede aflevering voert de tocht van Aken naar Cambrai. Na een aantal jaren meegewerkt te hebben aan de bouw van een kloosterkerk in de omgeving van Aken, krijgt Rinus de kriebels om verder te trekken. Voor de laatste keer luistert hij naar de gregoriaanse zang tijdens de metten van die dag, uitgevoerd door de aanwezige monniken. Hij neemt afscheid van iedereen en gaat op weg met een gevulde reistas waarin proviand, geld, reispapieren en de pelgrimsbrief van het kapittel van Sint-Jacob te Utrecht zitten. Onderweg sluit hij zich aan bij pelgrims die ook vertrokken zijn uit het Utrechtse, met als doel Santiago de Compostela te bereiken. Rinus wil naar Maastricht om daar een paar interessante kerkgebouwen te bezoeken. Via Vaals, Wylre en Gulpen loopt de groep langs de westoever van de Maas naar Maastricht. Choralen ende andere Sengeren In het oude centrum van de stad, waar de Romeinen eeuwen geleden de baas waren, ligt het

Herman Stokmans Vrijthof: het voorhof van de Sint-Servatiuskerk. Deze omheinde hof was op grond van de toenmalige rechtsregels een vrijplaats waar men zich vrij kon bewegen (nb: de naam Vrijthof verwijst niet naar Friedhof, het Duitse woord voor kerkhof ). In de Sint-Servatiuskerk had keizer Karel de Grote zijn troon op de galerij in het westkoor, zoals dat ook het geval was in Aken. De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek is de bisschopskerk. Ook hier zijn Rinus en zijn medepelgrims onder de indruk van het interieur: de fresco’s, de gebeeldhouwde kapitelen op de zuilen, de kapellen, et cetera. Rinus is blij verrast als hij in de verte een groep zangers hoort aankomen die zich zingend naar de koorbanken achter het hoofdaltaar begeven: het zijn de Choralen ende andere Sengeren. De mis gaat beginnen! Uiteraard worden de vastgestelde eenstemmige gregoriaanse antifonen en gezangen gezongen maar ook meerstemmige misdelen, zoals het Kyrie en Gloria, Credo, Sanctus en Agnus Dei. Dit alles onder leiding van de zangmeester Thomas Tzamen, een leerling van Jacob Obrecht (1450-1505). De zangers staan gegroepeerd om de koorlezenaar. Na de mis hoort Rinus nog in een oefenruimte het motet Salve Regina1 van Jacob Obrecht zingen (zie kader):

‘Vita, dulcedo et spes nostra, salve, salve,

‘Ons leven, onze lieflijkheid en onze hoop gegroet, gegroet.

Ad te suspiramus, gementes et flentus in hac lacrimarum valle.

Tot U gaat ons zuchten ons steunen en wenen in dit aardse tranendal

Et Jesum, benedictum fructum, ventris tui, Nobis post hoc exilium ostende. O Pia’

En Jezus, de gezegende vrucht van uw schoot toon Hem aan ons na deze ballingschap, O godvruchtige’


En verder ...

Om vanuit de stad op de oostelijke oever te komen, maakt iedereen in de middeleeuwen gebruik van de in de dertiende eeuw gebouwde Sint-Servaasbrug. De eerste, Romeinse, brug heeft meer dan duizend jaren dienst gedaan, maar is ten slotte ingestort. De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek laat in het exterieur ter linkerzijde van het torenhoge massieve westwerk een bijzondere kapel zien, genaamd Sterre der Zee. Het vijftiende-eeuwse Mariabeeld dat daar staat vormt een belangrijk element binnen de dagelijkse geloofsbeleving van de burgers. Rinus en zijn metgezellen knielen ook om tot Maria te bidden. Na een indrukwekkende dag vindt de groep onderdak in de herberg De Helm in de Grote Staat vlakbij het Vrijthof.2 Huiveringwekkende klanken De volgende ochtend wordt het weer tijd de pelgrimsattributen om te hangen en verder te trekken via Tienen naar Leuven, de hoofdstad van het hertogdom Brabant. Daar worden zij door luidruchtige studenten uitgejouwd. In de collegiale kapittelkerk Sint-Jacob, die op een drassig terrein gebouwd is, komen ze enigszins tot rust. Het volgende probleem is om een slaapplaats te vinden. Die wordt gevonden in het oude passantenhuis van Sint-Laureys ‘in de prochie van Sint Jacobs’: het Sint Jacobs Gasthuys. Het ligt Aan den Blijden Hoek, niet ver van de Sint-Jacobskerk. Alle passanten, pelgrims en andere luyden die zich vóór het luiden van de poortklok aanmelden, krijgen een bed toebedeeld voor een nacht. Niet voor hem of haar alleen. Het is normaal om een bed met een ander te delen. Als avondeten krijgen zij op een houten schotel bonen met haring en een pint bier daarbij. Het zal wel een luidruchtige boel geweest zijn die avond of misschien had de waard er wel de wind onder? Na een onrustige nachtrust en het wassen, eten


zij nog broodpap en krijgen zij een aalmoes om hen te helpen de tocht voort te zetten. De tocht gaat eerst naar Mechelen, waar ze onder de indruk komen van de imposante toren van de Sint-Romboutskerk. Plotseling horen zij huiveringwekkende klanken ergens vandaan komen. Aan een voorbijganger vragen zij waar dat geluid vandaan komt. ‘Vanuit de toren! Onze klokkenist speelt nu. Willen jullie ook boven in de toren kijken wat hij daar aan het doen is? Ja? Kom dan maar mee. Pas op voor de wenteltrap. Stoot je hoofd niet!’ Boven gekomen maken zij kennis met de klokkenist, die druk in de weer is om op een klein aantal klokken een melodie te spelen door middel van touwen en klepels die tegen de binnenkant van de klok worden geslagen. Het geheel wordt met de hand aangetrokken. De klokken zijn daarbij onbeweeglijk. Drinken, eten, dansen en zingen Verder onderweg komen zij terecht in een boerenbruiloft waar het zeer vrolijk aan toegaat. Ze zien veel volk op grote banken zitten. De kleine veestapel als biggen, varkens en pluimvee, en honden en katten, lopen vrij rond. Sommige feestvierende mensen hangen dronken over de tafels. Er wordt gulzig bier gezopen uit flinke aardewerken pullen waarbij het gelal niet ophoudt. Ook staan schotels met dampend vlees op tafel. Anderen dansen onder begeleiding van de doedelzak, trommels en fluiten. Rinus en zijn kompanen worden uitgenodigd om ook aan te schuiven. Ze mogen zoveel drinken en eten als ze willen. Er moet natuurlijk verteld worden waar ze vandaan komen en wat het doel is van hun tocht. Plotseling staat iemand op. Hij wil een lied zingen ter ere van een vrouw. Iedereen kent het lied. Het volk zet in met het refrein. Dit wordt ook door Rinus en zijn vrienden meegezongen. De doedelzak zorgt voor de begeleiding. Ette-

En verder ...

lijke keren wordt het lied herhaald, met steeds een ander begeleidend muziekinstrument. In

vertaling luidt de tekst naar hedendaags taalgebruik (zie kader):

‘Aloeette voghel clein Dijn nature es zoet ende rein, So es dijn edel sanc. Daer dienstu met den here allein Te love om sinen danc. Daer omme ben ic met di ghemein. Ander voghel wil ic ghen Dan di, mijn leven lanc.

‘Leeuwerik, vogel klein van nature ben je zacht en rein zoals je edele zang. Zo dien je de Heer hierboven door Hem te danken en te loven.

Aloeette, voghel clein, Dijn nature es zoet ende rein, etc.

Leeuwerik, voghel clein van nature ben je zacht en rein, etc.

Nider boos, onreine vilein De rouc die es wel dijn compein, Neemt dien in u bedwanc! Laet minlic hertzen sijn bi eyn Sonder loos bevanc!

Jaloerse vent, gemene nijdas de roek is wel jouw pias hou die maar in bedwang! Laat verliefde harten samen zijn, zonder valse schijn.

Aloeette, voghel clein, Dijn nature es zoet ende rein. So es dijn edel sanc. etc.3

Leeuwerik, vogel klein, jouw naam is zoet en rein, zoals je edele zang. etc.

Het wordt laat. Om de nacht door te brengen mogen de vrienden bij een andere boer in het hooi slapen, met naast hun een paar ezels. De volgende ochtend mogen ze mee-eten. Daarna stopt de boerin nog wat appels en brood in hun reistas. Vrolijk uitgezwaaid door het aanwezige volk zetten ze de pas er weer in, nu richting Gent, langs de Oude Schelde. Daar aangekomen merken ze dat het een belangrijke stad is. Veel burgers wonen in stenen huizen. Er is veel vertier en handel in de stad, zoals de lakenhandel. Wat ook indrukwekkend is, is dat drie oude romaanse kerken het stadsbeeld in het centrum van Gent beheersen. Dit zijn de Sint-Janskerk (de latere Sint-Baaf ), de Sint-Michielskerk en de Sint-Jacobskerk, die

op de rechteroever van de Leie is gesitueerd. Rinus vindt voor een nacht onderdak in het huis Sint-Jan ten Dullen. De anderen vinden hun slaapplaats ergens anders.

Daarom voel ik symphatie. Ik wil geen andere vogel dan jou, mijn leven lang.

Jacobsmis Uitgerust gaat Rinus op weg naar de SintJanskerk. Hij heeft horen vertellen dat daar een bijzonder hoofdaltaar of retabel staat. De aanbidding van het Lam Gods, geschilderd circa 1432 door de gebroeders Hubert en Jan van Eyck. Aan de voordeur staan de medepelgrims alweer op hem te wachten. Samen lopen zij eerbiedig naar binnen. Bij de ingang dopen zij twee vingers van hun rechterhand in het wijwaterbakje en maken het kruisteken.


En verder ...

Guillaume Dufay (links) en Gilles Binchois. Bron: De Vlaamse polyfonie / Ignace Bossuyt. Leuven, 1994

Ze knielen even neer op het looppad en lopen naar de plaats van het veelluik. Wat een rijkdom aan voorstellingen zijn daarop geschilderd! Zelfs Adam en Eva in hun volle lengte naakt afgebeeld! Rechts naast Adam een groep zingende engelen en links van Eva een groep musicerende engelen waarvan de hoofdfiguur het positief, een klein pijporgel, bespeeld. Verder één met een harp en één met een vedel. Melchior uit Aken wijst Rinus blij verrast op een pelgrim met een schelp op zijn hoed in het rechterpaneel. Zij hebben wel meer pelgrims ontmoet die op terugtocht waren naar hun land van herkomst en die één of meer schelpen op hun hoed of mantel droegen! Overweldigd door wat zij gezien hebben lopen de vrienden weer terug naar de uitgang. Dan kuieren ze nog urenlang door de stad en zien daarbij het Belfort, dat eigenlijk een hallentoren is van maar liefst 83 meter hoog. De Lakenhal en het Gravensteen zien ze alleen maar van de buitenkant. Ondertussen lopen een paar mannen op hen af die precies willen weten waar de reis naar toe gaat, want ze hebben allang begrepen dat ze met pelgrims te maken hebben. Rinus zegt dat hij met zijn vrienden naar het zuiden wil


trekken. De mannen vertellen dat er een geïllustreerd handschrift genaamd Itenarium Brughense bestaat waar de afstanden van plaats tot plaats in tabellen zijn aangegeven, geschikt gemaakt voor heel Europa. Ook mooi om de weg naar Santiago de Compostela te vinden. Rinus wil nog graag naar de kathedraal van Cambrai (Kamerijk) waar de beroemde componist Guillaume Dufay (1400-1474) koormeester is geweest en daar is overleden. Hij wil ter plekke de mis bijwonen waarin Dufay’s Missa Sancte Jacobi gezongen wordt. De mannen kunnen met hun kennis van de wegen de vrienden verder op weg helpen. Wel moeten ze de volgende plaatsnamen onthouden: Kortrijk, Tournay (Doornik), Valenciennes en Cambrai. Cambrai hoort tot het graafschap FransVlaanderen, waar ook door veel mensen nog de Vlaamse taal gesproken wordt. De Jacobs mis wordt daar wel meerdere keren in het kerkelijk jaar gezongen.4 Rinus wil in Cambrai blijven om werk en onderdak te zoeken én om de Franse taal beter te leren beheersen, met als doel zich mondeling en schriftelijk te kunnen handhaven in het vreemde land. De anderen trekken, na afscheid van Rinus genomen te @ hebben, verder, het avontuur tegemoet. Wordt vervolgd. Enige fragmenten van de in dit artikel besproken muziek zijn te beluisteren via onze website: www.santiago.nl>onzeactiviteiten>jacobsstaf 1 Verschenen op cd Vox Neerlandica I, door het Nederlands Kamerkoor onder leiding van Paul van Nevel. CD NM classics 92064. 2 Een uitgebreid verhaal, met oude foto’s over Maastricht, is te vinden op: http//home.nl/~dreeske/GroteStaat.htm. 3 Verschenen op cd Pacxken van Minnen. Middeleeuwse muziek uit de Nederlanden, uitgevoerd door Camerata Trajectina GLO 6016. 4 Luister naar het Gloria daaruit uitgevoerd door de Cappella Pratensis o.l.v. Rebecca Stewart op cd DBX 6411.

En verder ...

Besmet John van Vliet Hoeveel invloed kan een naam op je leven hebben? John van Vliet doet verslag van zijn haat-liefdeverhouding met Jacobus. Gedoopt als Jacobus, betekende deze doopnaam bijna vijftig jaar niet zoveel voor me, maar eenmaal mezelf tegengekomen op de camino, ben ik met het Jacobusvirus besmet geraakt. Overigens wel een virus dat me steeds weer inspireert op weg te gaan. Eén die me ook blijft achtervolgen … Kippen en Jacobus In 2001 ga ik voor het eerst; slechts als avonturier, fietser en historicus langs Oude Romeinse Wegen richting Santiago de Compostela. Ik passeer Saint-Jean-Pied-de-Port, slaap met honderden pelgrims in Estella en na wat gekriebel in de buik, raak ik definitief besmet in Santo Domingo de la Calzada. Zoals zovelen sta ik daar oog in oog met kakelende kippen in de kerk van de wegbereider Santo Domingo. Wie kent niet het verhaal van de middeleeuwse jongeling uit Xanten? Veroordeeld tot de galg werd hij door Jacobus zelf dagen omhoog gehouden om in leven te blijven; net zo levend als de kippen op het bord van de rechter en sindsdien in de kerk van Santo Domingo de la Calzada. Waarom hield Jacobus hem in leven? Wat was nu zijn levensdoel? Pelgrimeren? Anders naar het leven kijken? Over zijn verdere levensloop bestaan verschillende verzinsels, maar daar in Santo Domingo de la Calzada word ik in ieder geval wél pelgrim en zit ik in de daaropvolgende week zelf wél met vragen als: ‘Wat zoek ik hier op weg naar de stad van een naamgenoot , maakt dit fietsen hier me nu een pelgrim, wat betekent mijn doopnaam meer dan slechts een

vernoeming, is deze eenzaamheid nu echt wel zo leuk?’ Aan de mooie dames in het officina del peregrino in Santiago vertel ik ter verkrijging van mijn compostela: ‘Ik ben 2.500 kilometer op weg naar het Veld van de Sterren, maar ik besef nu dat ‘mijn ster’ al jaren thuis zit, namelijk mijn vrouw!’ Lekker naar huis en einde besmetting, zult u denken. Integendeel. Knoflooksoep Vier jaar werk ik over voor extra vrije tijd om in mei 2006 voor drieënhalve maand in het zadel te springen, en de grenzen van een pelgrim te zoeken door via Onbegrensd fietsen over Cluny, Le Puy, Girona en Teruel te trappen naar Sevilla. Onderweg verleg ik als Bram Vermeulen een steen in de oorsprong van de Taag en ‘lever zo een bewijs van mijn bestaan’. In de braadpan van Europa pak ik de Zilverroute op, ervaar het pure pelgrimeren op deze stille weg naar Santiago en denk daarna in drie weken naar huis te kunnen fietsen. Tegen de stroom pelgrims in fiets ik vanuit Santiago de Compostela oostwaarts. Ik vervul mijn pelgrimsopdracht door een steen uit de tuin van mijn overleden vader bij het Cruz de Ferro te leggen, vind mijn eigen graal in O’Cebreiro en race over de Camino Francés richting Pyreneeën. En daarna naar huis …, dacht ik. Ja, dat dacht ik nog toen ik nog op de camino fietste. Echter, in de hitte van Spanje, eind juli, vind ik mijn odyssee. Precies op 25 juli, Jacobusdag, na 5.500 kilometer, ben ik gesloopt en spuug ik de knoflooksoep van de pastoor van San Juan de Ortega uit in, jawel … Santo Domingo de la Calzada. Kan het toepasselijker? Mijn ketting met jacobsschelp en de tekst peregrino a Santiago voelt als een strop om mijn nek en ik breek het knellende leren koord


En verder ...

Beeld van Santo Domingo met kippen in kerk San Juan de Ortega. Foto: Tieleke Huijbers


En verder ...

John van Vliet oog in oog met zijn virus in Barcelos, Portugal.

doormidden om het vervolgens op de grond te smijten. Weg met die galg om mijn nek. Weg met die Jacobussymboliek. Weg met dat virus. Ik heb mijn grens bereikt. Ik bel naar mijn ster thuis en zeg: ‘Ik stop ermee, het is genoeg geweest.’ Met de trein ben ik in anderhalve dag weer in Rotterdam! Einde Jacobusvirus zult u misschien weer vermoeden; de cirkel is immers rond. Begin en eind van een pelgrimage, een besmetting, in Santo Domingo ‘van de Weg’ . Dat voelde ik ook zo … maandenlang. Gele en blauwe pijlen Maar, in 2008 ga ik weer. Ik kan er niet genoeg

van krijgen. Ik heb slechts tweeënhalve week, vlieg naar Madrid, trein naar Plasencia en herboren als pelgrim fiets ik weer op de desolate Zilverroute eerst naar Astorga; ik vervolg mijn weg verder westwaarts en zit dan op de meer dan gezellige en overvolle Camino Francés. Santo Domingo de la Calzada laat ik zodoende lekker ‘rechts’ liggen. Dit jaar geen galg, geen kippen. Ik bereik voor de derde keer Santiago. Wat een geweldig vuurwerk op de vooravond van 25 juli, wat een veel betere Jacobusdag dan twee jaar eerder - hoewel al die pelgrimsmissen in de kathedraal me toch niet meer zo kunnen emotioneren als in 2001. Met dit inspirerende gevoel kan er nog wel een camino bij. Ik pak de Camino Portugués op richting Porto, twijfelend tussen omgekeerde gele pijlen richting Santiago en de blauwe, richting Fatima. Drie camino’s in één jaar en lekker Santa Domingo de la Calzada omzeild … Nee dus, want op mijn één na laatste dag leidt mijn routeboekje me in Portugal naar Barcelos, 55 kilometer ten noorden van eindpunt Porto. Nooit van gehoord. En natuurlijk bezoek ik als historicus het archeologisch museum en wat schetst mijn verbazing: ik zie een metershoog stenen kruis met onderaan Jacobus, met staf en kalebas. Op zijn linkerhand staat een jongen, handen gebonden, een strop om zijn nek. Daarboven een kip. Alweer. Ook hier. De kip van Barcelos is het nationaal embleem van Portugal en het symbool van het Portugees toerisme … Daar sta ik weer, oog in oog met mijn virus, de reddende Jacobus, achtervolgd door de kippen, ingehaald door de vraag ‘waarom blijft deze Jacobus eeuwig pelgrim?’ @ Misschien wel door mijn doopnaam.


De herberg van ...

Gîte Saint-Jacques, Orthez. Foto: Peter en Elize Kok


De herberg van ...

Blote pelgrims en een masserende hospitalero Uw bijdragen blijven binnenkomen. Ook nu daarom weer een dubbele aflevering. Ditmaal aandacht voor Franse herbergen: Peter en Elize Kok halen goede herinneringen op aan gîte Saint-Jacques in Orthez en Wim van der Steene wordt verwend in La Pause Verte in Miradoux. Gîte Saint-Jacques, Orthez 26 september 2006. Al 25 dagen zijn we onderweg vanaf Nevers en hebben we nog 4 dagen te gaan tot Saint-Jean-Pied-de-Port, als we in Orthez willen overnachten. We weten uit de gids dat er een camping is. Omdat we al een paar keer met een gesloten camping geconfronteerd zijn, hebben we de voorgaande dag al geïnformeerd of deze camping wel open is. Ja hoor, geen probleem, grote camping met alles erop en eraan. Op de camping is zelfs een refuge. In Orthez doen we inkopen bij Intermarché en lopen, met allebei een tas etenswaar in de hand, naar de camping. We weten dat de camping tot 15 oktober open is. Bij aankomst blijken de camping en de refuge gesloten in verband met wateroverlast. Daar zaten we nu net op te wachten na 35 kilometer. Omdat we al vaker wildgekampeerd hebben, zitten we niet bij de pakken neer maar zoeken een droog plekje op de camping en halen een jerrycan water bij de naastgelegen kleuterschool omdat alle voorzieningen op de camping afgesloten zijn. Net als we onze tent willen opzetten, komt er een mevrouw die ons boos wegstuurt. Ga maar naar de Office du Tourisme, daar regelen ze wel wat voor jullie. Ja, ja, denken we, als jij maar van ons af bent. We hebben weinig keus en zonder veel commentaar vertrekken we weer. Bij het Office du Tourisme geven ze ons direct de sleutel van een refuge die 200 meter verder in de straat gele-

gen is. Het gaat zo snel en soepel dat we na een paar minuten enigszins verbouwereerd weer buiten staan. De refuge blijkt een prachtig gerestaureerd gebouwtje, gelegen in een soort kasteeltje. We zijn oprecht blij en dit maakt alles weer goed. De refuge wordt al in 1388 genoemd als pelgrimsonderkomen. Geweldig als je beseft hoe anders alles toen was, terwijl het doel hetzelfde was en is. We zijn snel geïnstalleerd. Deze refuge heeft zelfs een wasmachine en een droger. Na het vele slechte weer en het wildkamperen, ruiken we als wilde bizons en proppen we al onze kleren in de grote machine. Om niet in ons blootje te hoeven zitten trekken we onze zwemkleding aan. Even later arriveren er twee Duitse fietspelgrims. Aarzelend blijven ze in de deuropening staan bij de aanblik van twee personen in zwemkleding, terwijl het weer daar toch echt geen aanleiding toe geeft. Ze vertellen dat dit hun eerste refuge is en dat ze liever in hotels slapen. Deze ervaring en onze outfit zal dit voornemen waarschijnlijk niet veranderd hebben. We hebben ze die avond ook niet meer teruggezien. Maar wij vertrokken de volgende dag optimaal uitgerust en gekleed om Spanje te kunnen halen. Peter en Elize Kok La Pause Verte, Miradoux Mijn wandelreis begon in Cahors in Zuidwest-Frankrijk. Ik koos dit als startpunt omdat ik hier fantastische herinneringen had liggen na een prachtige kanotocht samen met mijn vrouw. Drie jaar geleden is zij overleden aan kanker na een zéér kort ziekbed. Zij liep in gedachten met mij mee, 50 dagen en 1.200 kilometer lang. De dagen die ik in Frankrijk liep waren één groot feest. Ik heb zelden op mijn reizen een


De herberg van ...

zien met vijf bedden. Vond ik oké, maar op de een of andere manier dacht zij dat ik het maar niets vond, en daarom kreeg ik een eigen kamer toegewezen, waarom weet ik nog steeds niet, maar het was wel prettig. In de woon- en eetruimte was het een enorme chaos maar oergezellig, mede door de overige pelgrims: een Zweedse, een Zwitser en twee Fransen. Therèse masseerde van sommige pelgrims de voeten. Opchts. zit tweede van re ne ee St vallend aan haar was de r de n va Miradoux . Wim La Pause Verte, manier waarop zij liep; leuker volk ontmoet haar heupen waren zo versleten dat zij zich opdan het Franse volk, of het nu kwam door mijn zij bewoog in plaats van achter naar voor. Eten en drinken in enorme hoeveelheden met schelp op mijn rugzak, ik zal het nooit weten, een geweldige sfeer in een rommelige omgemaar iedereen was buitengewoon behulpzaam, ving. Therèse, zeventig jaar, was zo weggelolief en gastvrij. Alle dagen in Spanje heb ik pen uit een televisieprogramma als ons vroegeheimwee naar Frankrijk gehouden, vooral naar re Showroom. Regelmatig werd door Therèse de overnachtingsadressen met geweldig eten het pelgrimslied Ultreia ingezet; ik kende de en drinken. Een heel bijzonder overnachtingsadres was La tekst niet maar het werd door de overige pelPause Verte op mijn vijfde wandeldag in het grims dapper meegezongen. Bij het vertrek plaatsje Miradoux. Het door de gids aangede volgende dag na het ontbijt werd iedereen geven hotel was vol en ik werd doorverwezen persoonlijk door Therèse uitgezongen met het naar een particulier adres een paar honderd pelgrimslied. De vrijwillige financiële bijdrage meter terug. Het huis was mij al opgevallen op mocht je in een stenen eend stoppen. ‘Chez weg naar het hotel, het maakte een zéér romTherèse’ een adres om nooit meer te vergeten. @ melige indruk met allemaal handgeschreven Zij leeft voor de pelgrims! Wim van der Steene briefjes geplakt voor de ramen en op de deur, maar het was al laat en ik moest ergens slapen. De redactie blijft benieuwd naar uw herbergBij het kloppen op de deur werd er opengedaan ervaring! Stuur uw bijdrage (maximaal 500 door een nogal apart uitziende vrouw. ‘Ik ben woorden) over een refugio naar redactie@santiTherèse,’ zei ze ‘en wat is jouw naam en waar ago.nl. We proberen alle bijdragen te plaatsen. kom je vandaan?’ ‘Wim,’ zei ik, ‘uit Holland.’. Ik kon blijven slapen en ze liet mij een kamer


Jacobusboeken

Jacobusboeken Gerhard Jansen, Einfach hin und weg: Auf dem Jakobsweg bis ans Ende der Welt. Verlag Tredition, 2008. ISBN: 978-3-86850-121-6. Prijs: € 13.99. Er komt geen einde aan reisbeschrijvingen in dagboekvorm. Een topper is nog steeds de beschrijving van de Jakobsweg door Hape Kerkeling, Ich bin dann mal weg, dat ook in luisterboek is verschenen en waarop men zijn hilarische stem kan beluisteren. Gerhard Jansen heeft een zeer leesbaar verslag geschreven over zijn 39 dagen durende tocht van 19 mei tot 26 juni 2007. Hij vertrok per trein naar Saint-Jean-Pied-de-Port en van daaruit te voet naar Santiago de Compostela en Finisterre. Na een problematisch begin sluit Gerhard zich aan bij andere wandelpelgrims van diverse nationaliteiten. Uiteindelijk kwamen zij aan bij de abdij van Roncesvalles waar een bed gevonden wordt in een zaal voor 120 personen: drie lange rijen met dubbele bedden boven elkaar. Mannen en vrouwen dicht bij elkaar! Na het eten en de mis was Gerhard trots en gelukkig dat hij het tot hiertoe gered heeft. Al lezende kwam ik veel uitdrukkingen tegen die ik niet zo kende, maar lichtvoetig waren zij wel. Het boek bevat in kleur afgedrukte foto’s. Het is niet de bedoeling dat ik een rapportage geef van alle ontmoetingen die onze vriend op de camino beleefd heeft. Daarvoor in de plaats nodig ik iedereen uit om dit levensechte boek te lezen. Het leest prettig omdat de hoofdstukjes niet te lang zijn en het Duits niet moeilijk te begrijpen is. Het is de moeite waard! Herman Stokmans

Paco Nadal, Te voet naar Santiago de Compostela. Uitgeverij Elmar, 2008. ISBN 978-90-389-1838-9. Prijs: € 24,50. Deze erg uitgebreide gids beschrijft de route vanaf de Pyreneeën naar Santiago de Compostela. De oorspronkelijke titel is El Camino de Santiago a pie. Het boekwerk heeft een heldere en overzichtelijke indeling, bevat veel geschiedenis en achtergrondinformatie in de vorm van uitstekende foto’s, en zeer gedetailleerde route- en hoogtekaarten. Tevens krijgt men veel praktische informatie over uitrusting, mogelijkheden tot onderdak, voeding, drinken en internet. De gids is zo uitgebreid op veel gebieden, dat het onverwachte aspect vooraf weggenomen kan worden. Veel pelgrims zullen het onverwachte echter willen behouden, omdat dat juist het aantrekkelijke van pelgrimeren is en de geest scherp houdt. Voor degenen die well prepared op weg willen gaan, geen onverwachte zaken wensen en elk probleem willen oplossen, een prima boek; aan echt alle aspecten wordt veel aandacht geschonken. Het boekwerk – 256 pagina’s, spiraalband, geïllustreerd in kleur – is, met een gewicht van 520 gram en een formaat van 16 bij 24 centimeter (en 2 centimeter dik), niet echt geschikt om mee te nemen, aangezien voor velen elke gram telt. Joop van der Schoor Al deze boeken en vele andere titels zijn te bestellen via www.berneboek.com.


Het Genootschap

Van de voorzitter Met zijn allen ‘Cees gaat ons voor op het plein van het gouden sieraad, de mistige huiskamer van Galicië, omringd door 10 kerken, 36 kloosters, 114 klokketorens en 228 altaren - Santiago de Compostela. Het bezoek aan de kathedraal is de laatste formaliteit die moet worden vervuld. Toch ben ik liever op het plein dat traag welft in de ruimte. Het is leeg en wijd en draagt tegelijkertijd een vreemde intimiteit die je telkens wanneer je het in een of andere richting oversteekt bijna de adem beneemt. Je loopt zelf en tegelijkertijd zie je jezelf lopen. Het is alsof je met je vingertoppen de hemel kunt raken. Daar binnen is dat een pilaar, hier is het de echte ruimte. De kerk vervult me langzaam maar zeker met een grazend gevoel van teleurstelling – of is het spijt over het einde van de reis? De melancholie die altijd gepaard gaat met het bereiken van het einddoel?’ ( Uit: Hans Keller Geschiedenis van een tocht, ingeleid door Cees Nooteboom, Uitgeverij Conserve, 1990). Vaak kom je het tegen in de verhalen van pelgrims: het bereiken van het einddoel is niet het verwachte hoogtepunt; de kathedraal is niet de favoriete plek van de tocht. Ik denk dat Keller zeker gelijk heeft, als hij constateert, dat het te maken heeft met het besef dat de tocht voorbij is, melancholie noemt hij dat. Dat besef maakt dat de plek, hoe mooi ook, inboet aan schoonheid door de persoonlijke stemming. Die slaat over op de omgeving. Het zou interessant zijn eens te horen welke plekken onderweg door pelgrims als hun meest geliefde plaats worden ervaren . En vooral waarom. En ook onder welke omstandigheden ze die ervaring hebben opgedaan. Misschien kan de Jacobsstaf hierover nog eens


een serie starten. Ik kom hierop, omdat ik tijdens de dagbijeenkomst van ons ‘kader’ in januari in gesprek raakte over het thema hoe ieder zijn of haar camino ondervindt. En in hoeverre de tocht, waarvan in het algemeen wordt aangenomen dat het vooral een tocht is, boordevol persoonlijke ervaringen, toch gemeenschappelijke kenmerken heeft en wel meer dan - althans dat is mijn mening - je in eerste instantie zou denken. Naarmate je meer spreekt met ‘lotgenoten’ moet je constateren dat wat je eigenlijk als uniek beschouwde, door velen min of meer op dezelfde manier is ondergaan en dat er wellicht veel meer gemeenschappelijk is, dan je aanvankelijk had gedacht. Wie in de oude jaargangen van de Jacobsstaf leest - u weet toch dat dat via onze website heel gemakkelijk kan? - zal dat zeker constateren. Tegelijkertijd stelt diezelfde lezer vast, dat er nog genoeg onaangeroerd is gebleven of slechts lichtelijk aangetipt, om nieuwsgierig te blijven naar wat we met zijn allen nog te berde zullen brengen. Om nog even op die kaderdag terug te komen: ‘met zijn allen’ geldt zeker voor al diegenen die in werkgroepen, commissies, ledenservice, bestuur, redacties en regio’s hun handen uit de mouwen steken. Laten we zo maar doorgaan. Met zijn allen. Tijs Dorenbosch

Het Genootschap

Regioberichten Regio Amsterdam Op 26 oktober 2008 was, als najaarsbijeenkomst voor de regio Amsterdam, een wandeling gepland van Bovenkerk naar Uithoorn, 13 kilometer, waarvan 7 kilometer over het Pelgrimspad. Het weerbericht liet aan duidelijkheid niets te wensen over: laaghangende bewolking en regen, veel regen. In een caférestaurant in Bovenkerk verzamelen zich zestien wandelaars. Gelukkig is iedereen goed voorbereid met de juiste regenkleding en waterdichte rugzakjes. De stemming is goed. Iets later dan gepland vertrekt de groep. En dan is er weer zo’n magisch moment: ineens is er saamhorigheid, ineens zijn er ‘mensen samen onderweg’. Deze mensen lopen door, ongeacht de regen die inmiddels met bakken naar beneden komt, ongeacht het uitzicht dat van grijs naar grauw gaat. Dit zijn echte pelgrims. Later vroeg ik aan mederegiocoördinator Marja: ‘Wat vond je van de route?’ Zegt zij opgewekt: ‘Nou, viel wat tegen, maar ja, we zagen er toch niets van. En de groep ging prima, er is veel uitgewisseld, geloof ik.’ Eerder dan gepland komt de groep aan bij het eindpunt: het atelier van Frans Kortenhorst in Uithoorn, waar de lichtjes al zijn aangestoken en de wijn en hapjes klaar staan. Overal in het atelier staan en hangen lichte en kleurrijke schilderijen en objecten, vaak verwijzend naar de route naar Santiago. In de gang staan twee impressies van steden aan de Camino Francés. De groep zit in een opperbeste stemming over pelgrimeren te praten. Typisch is dat toch, moeilijke omstandigheden maken het plezier achteraf altijd groter: iedereen is blij weer warm en droog te zitten. In plaats van half zes is het dus half negen voor de laatste gasten vertrekken.

Een lage opkomst, slecht weer voor een wandeling, maar alles bij elkaar een geslaagde najaarsbijeenkomst van de regio Amsterdam. Masha Plasmans Regio Arnhem/Nijmegen Zondag 27 juli was het weer zover, de dag van Sint-Jacob. Deze keer werd de viering van onze regio gehouden in de Jacobskapel in Nijmegen. Het was een mooie dag en vanwege de grote belangstelling (vijtig mensen) werd de dienst buiten voor de kapel gehouden. De voorgangers waren Jeroen, Marc en Frans. Het was, zoals altijd, een prettige oecumenische bijeenkomst. Na de dienst was er koffie met broodjes. Aansluitend vertrekken we met dertig mensen voor een wandeling door de omgeving van Nijmegen. De tocht voert via het bosgebied van het Gelders Landschap naar het dorpje Persingen in de Ooijpolder. We genieten van de natuur en van de ongedwongen gesprekken met elkaar. Vervolgens lopen we richting de uiterwaarden van de Waal om, weer terug in Nijmegen, aan de Waalkade een verkoelend drankje te nemen en gezellig na te praten over een geslaagde dag. Martha en Frits Jans 30 augustus vond de regiowandeling plaats. Met ongeveer vijftien deelnemers hebben we met prachtig weer gewandeld in de buurt van Renkum en Wolfheze. We startten met koffie bij de stationsrestauratie in Wolfheze. We liepen over het terrein van Oranje Nassau’s Oord en hadden een prima pauze in De Ommuurde Tuin, een biologische tuin waar diverse producten gekocht konden worden, en waar we genoten van ijs of vruchtendrank. Het vervolg van de wandeling liep grotendeels langs de


Het Genootschap

Renkumse Beek, een prachtig natuurgebied. We bezochten nog een opleidingscentrum voor Afrikaanse beeldhouwkunst waar veel beelden bekeken konden worden, en waar we een aantal cursisten actief bezig zagen. Onderweg werden weer de nodige ervaringen uitgewisseld. 3 oktober hield Tabitha Gerrets een lezing naar aanleiding van haar proefschrift over de camino. Zij vertelde over de diverse soorten pelgrims die er zijn. Een heel boeiend verhaal waarover u meer kunt lezen op de site van het genootschap: www.santiago. nl>Archief>Nieuwsarchief>De laatste gele pijl. Van de ruim 30 aanwezigen herkenden sommigen zichzelf niet in de omschreven pelgrims. Na afloop was er nog een zeer gezellig samenzijn met een hapje en een drankje. Tijdens de laatste regiobijeenkomst op 22 november was Huberta Wiertsema van pelgrimsherberg L’Esprit du Chemin in SaintJean-Pied-de-Port uitgenodigd. Op deze


winterse dag waren 24 deelnemers aanwezig. Huberta vertelde na een seizoen hard werken weer als pelgrim ‘de Weg’ te willen zoeken en hierbij de stilte en zichzelf te herontdekken. Dit kan ook willekeurig in Nederland, waarbij onderkomens bij pelgrims thuis zorgen voor onverwachte ervaringen. Ze doet dit onder het motto Lopend Vuur. In haar boeiende voordracht wist ze ons te inspireren met haar ervaringen, anekdotes en ontmoetingen. Na de lunch trokken we naar de Veluwezoom. Tijdens het lopen werd steeds van partner gewisseld en een onderwerp, aangedragen door Huberta, besproken. Dit zorgde voor diepzinnige gesprekken en gevoelige momenten. Na aankomst door de sneeuwbuien werd gezellig van een gezamenlijk menu del peregrino genoten met de bijbehorende Spaanse wijn. De hapjes waren door iedere pelgrim aangedragen en er was meer dan genoeg. Teruggekeken kan worden op een zeer geslaagde dag! Helmut Brouwer en Loes Rikken Regio Den Haag Op zaterdag 29 november 2008 kwamen de Haagse regioleden bij elkaar voor een bijeenkomst in de Elandstraatkerk. De uitnodiging voor die bijeenkomst bevatte, naast het dagprogramma, ook een korte vragenlijst met het doel enig zicht te krijgen in het profiel van de Santiago-ganger uit de regio Den Haag anno 2008. Bijna honderd vragenlijsten zijn ingevuld en teruggekomen. Enkele resultaten: de verdeling lopers – fietsers blijkt ongeveer twee op een. Vrijwel alle leden hebben de pelgrimstocht al helemaal of gedeeltelijk gemaakt. Slechts een enkeling gaf aan wel lid te zijn maar in de toekomst pas zijn eerste schreden te zetten op het pelgrimspad. Opvallend was dat de meesten de afgelopen drie jaren op pelgrimstocht zijn geweest. Het jaar 2008 was met 37 aangemelde pelgrimstochten de absolute topper. In de enquête is

Het Genootschap

ook gevraagd welke activiteiten het meest aanspreken bij de leden uit de regio Den Haag. De regiodag en wandelen scoren het hoogste, gevolgd door de huiskamerbijeenkomst en fietstochten. Al met al interessante gegevens voor het nieuwe regiobestuur dat zich tijdens de bijeenkomst presenteerde. Het was de bedoeling om tijdens de regiodag afscheid te nemen van Cees Rooijackers, die bijna 20 jaar als regiocontactpersoon heeft gefunctioneerd. Helaas kon Cees zelf niet aanwezig zijn omdat hij na een operatie nog in het ziekenhuis lag. De vijftig aanwezigen brachten bij het afscheidscadeau, het boek De wegen naar Santiago, een schriftelijke groet uit. Een afscheidscadeau waar Cees zich later blij verrast over toonde. De laatste maanden is gewerkt aan een nieuwe bestuurlijke opzet. Het regiobestuur bestaat nu uit voorzitter Jos Engels, secretaris Jan Galjé, en penningmeester Cor Broer. Daarnaast fungeert een klankbordgroep als ondersteuning: Laurent van Vugt, Jos Spekman en Gea Mulder. Veel oude rotten. Aan jong bloed moet nog worden gewerkt! Een levendig onderdeel van de regiodag vormt altijd de traditionele pelgrimsparade met belevenissen en anekdotes over de eigen pelgrimstocht. Bijzonder was het verhaal van een mevrouw die in 1972 met de auto naar Santiago is getoerd, daar getroffen werd door de pelgrimssfeer, en nu van haar kinderen voor haar vijfenzeventigste verjaardag het lidmaatschap van het genootschap heeft gekregen. Zo wil zij gevolg geven aan haar lang bestaande wens om alsnog de pelgrimstocht te voet af te leggen. Na de lunch konden we kiezen uit een drietal stadswandelingen onder leiding van gidsen van ’t Gilde Den Haag. De dag werd afgesloten met een geanimeerd Café Saint-Jacques op de galerij van de warme Elandstraatkerk. Veel nieuwe leden die voor het eerst

een regiodag bezochten, gaven te kennen nieuwe inspiratie te hebben opgedaan en uit te zien naar komende activiteiten. Jos Engels Regio Limburg Het moest er toch eens van komen een verslag te moeten schrijven zonder er zelf bij te zijn geweest. Een spoedopname was de oorzaak van het verzuim. De regio Limburg telt midden 2008 663 leden. Gemiddeld bezoekt een kleine 15 procent van de leden de vergaderingen en dan komt de vraag al gauw op waarom de andere leden niet komen. Heeft u suggesties? Laat het weten, een reactie volgt zeker. Op de regiobijeenkomst van 8 november hield Jan Galjé een schitterende lezing over de cisterciënzerabdijen in Frankrijk en in het bijzonder die welke langs de diverse pelgrimsroutes liggen. Op dit ogenblik zijn er nog weinig door monniken bewoonde abdijen. Gelukkig zijn er een groot aantal tot monument verklaard en gerestaureerd, en hebben ze tegenwoordig een andere functie gekregen. Sommige dienen als pelgrimsherberg. Jan Galjé kreeg aan het eind van zijn boeiend betoog een daverend en welverdiend applaus. Na de uitstekende lunch van Jetje volgde het medisch uurtje, dat naar het schijnt een beetje uit de hand is gelopen vanwege de enthousiaste discussies. Duidelijk werd dat het niet zeker is dat het geloof groter wordt door pelgrimeren, maar wel dat wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat het hart nadrukkelijk jonger wordt en de hersenfuncties aanmerkelijk verbeteren. Als belangrijk werden ervaren de vernieuwde inzichten over drinken tijdens duurbelasting. Het is noodzakelijk ieder uur regelmatig te drinken. Onze dank aan dokter Frans Smeets voor de gedegen voorbereiding. De volgende regiobijeenkomst is op zaterdag 7 maart aanstaande, zelfde tijd en plaats.


Het Genootschap

De driedaagse pelgrimstocht van HouthemSint Gerlach naar de bedevaartplaats Roermond heeft ruime belangstelling, ook uit België, en beloofd een succes te worden. Leo Baeten maakt er een filmverslag van. De werkgroep van de refugio Sint-Gerlachus in Houthem-Sint Gerlach heeft het idee opgevat om ergens in voorjaar 2009 een reünie te organiseren van Santiagogangers in Limburg. Uiteraard ontvangt u direct bericht indien het door mocht gaan. De landelijke pelgrimsmis met individuele pelgrimszegen is in 2009 op zondag 29 maart om 11.30 uur in de kathedraal te Roermond. Graag schriftelijk opgeven bij de Broederschap van Sint Jacobus, Kessenicherweg 2, 6017 AA Thorn, telefoon (0475) 56 32 60 of e-mail [email protected] of [email protected]. De pelgrims worden door de broederschap uitgenodigd voor een gezellig samenzijn in het oude hospitium na de plechtigheid. Op 25 juli is weer de Jacobusvering in de Caroluskapel, Swalmerstraat 10 te Roermond met eveneens een borrel of iets dergelijks nadien. Tot slot wil de regio nogmaals aandacht vragen voor de vacature van regiobestuurder welke nu inmiddels dringend is. Mocht u belangstelling hebben voor deze gezellige post, laat mij het weten. Het is een plezierige en dankbare taak die daarnaast niet veel tijd vergt, maar iemand moet het toch doen nietwaar? Ultreia. Thom Kentgens Regio Oost-Nederland Op zaterdag 15 november hebben een vijftiental leden van de regio Oost-Nederland een wandeling van ongeveer 15 kilome-


ter gemaakt in de omgeving van Voorst. Het weer zag er miezerig uit, maar regen bleef gelukkig uit. De temperatuur lag rond de twaalf graden, dus prima wandelweer. De dag begon om 10 uur met een kopje koffie en een rondleiding door de protestantse kerk. Het eerste houten kerkje dateerde uit de achtste eeuw en was eigendom van de abdij van Prümm in de Eifel. Daarna, in de twaalfde eeuw, verrees een romaanse stenen kerk, die in de veertiende eeuw vervangen werd door het huidige gebouw in gotische stijl. De oudste meubelen zijn de preekstoel en het doophek. Heel trots is de gemeente op enkele grafzerken van belangrijke personen uit de omgeving en op het uniek klinkende Naber-orgel. De eerste kilometers volgden we het Kerkepad, dat overging in een route over het landgoed de Poll. De weg voerde langs een idyllisch meertje dat ontstaan is door klei- en zandafgravingen en over de ‘bomendijk’. Deze natuurlijke verhoging, verzwaard met ingegraven ijzeren platen, doet dienst als waterkering voor overstromingen. Halfweg werd koffie met iets lekkers genuttigd bij Bakker Bril, de winkel is een begrip tot wijd in de omgeving. Het tweede gedeelte voerde langs weilanden met een doorkijkje op de IJssel en langs de ruïne van kasteel Nijenbeek, dat in de toekomst gerestaureerd zal worden, terug naar Voorst. Tijdens het wandelen kruiste meermalen een meute jachthonden met drijvers te paard onze wegen. Natuurlijk is er onderweg veel afgepraat, maar iedereen is vol energie en goed op tijd naar huis teruggekeerd. Met veel dank aan Angela en Theo Frieling uit Apeldoorn.

Het Genootschap

Afscheid Maria van Hassel-Maas Tijdens de kaderdag voor regiocontactpersonen (rcp), werkgroepen en bestuur van het genootschap op 10 januari jongstleden nam Maria van Hassel-Maas afscheid als contactpersoon voor de regio Breda/Tilburg. Maria hebben we leren kennen als een zeer hartelijk persoon, vol met plannen en goede ideeën. De vlinderroute in de regio Breda en de refugio in het Begijnhof te Breda zijn slechts twee vruchten van haar inspanning. De voor- en de najaarsvergaderingen, als ook andere bijeenkomsten van het genootschap; Maria was aanwezig. Ze genoot van het ont-

moeten van mensen en de daaraan verbonden gezelligheid. In die zin geeft Maria de essentie van het genootschap goed weer: belangstelling voor pelgrimeren, maar ook voor personen en intermenselijke verhoudingen. Maria zou Maria niet zijn als ze geen pelgrims- of pelgrimeerproject onder handen heeft. Op dit moment bevindt ze zich in Italië op weg naar het heilige land. Maria, dank voor alle energie gestoken in het rcp-schap. We zullen zeker nog van je horen. Huub van Alem

Ode aan alle hospitaleros van gisteren, nu en morgen Van Maria van Hassel-Maas ontvingen wij onderstaand gedicht. Tijdens haar afwezigheid in de refugio in het Begijnhof te Breda ontving haar zoon een Tsjechische pelgrim, zonder geld, die op de terugweg was uit Santiago en Lourdes. Je ontving een Pelgrim met open armen, gaf hem te eten en een bed, luisterde naar zijn verhalen en stond voor hem klaar, onbaatzuchtig, waakte over hem en hielp hem weer op weg. Om de rest van zijn reis, in gezondheid van lichaam en geest te kunnen voltooien.


Het Genootschap

Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst 21 maart 2009 Binnenkort is het weer voorjaar en dat betekent dat er ook weer een voorjaarsbijeenkomst is van uw genootschap. Deze gebeurtenis vindt plaats in de Jacobskerk en het Jacobitheater, beide gevestigd in de Sint Jacobsstraat te Utrecht. Mensen die verleden jaar ook geweest zijn, zullen de locaties vast herkennen. Het thema van de bijeenkomst is dan ook ‘Herkenning’. Un jour j’irai à Compostelle Dit jaar hebben we iets heel bijzonders kunnen programmeren: een voorstelling van de Franse actrice Marie Céline Lachaud over haar tocht naar Santiago. Een luchtige voorstelling met veel humor, geen diepgravende bespiegelingen, maar herkenbare herinneringen aan ontmoetingen, vooral die met Engelsman Jacques op wie ze verliefd wordt. Tussendoor zingt Marie Céline een fraai chanson. De structuur van de voorstelling is mooi gevonden. Het Franse genootschap van Sint Jacob stuurt al haar leden die in Santiago aankomen een vragenlijst. Marie Céline zit aan haar keukentafel en leest de vragenlijst met stijgende verbazing. Wat waren de redenen om de tocht naar Santiago te ondernemen: religieuze redenen, sportieve redenen, culturele redenen? (Waar herkennen we die vraag ook weer van?). Op theatrale wijze geeft Marie Céline antwoord. Op haar site www.mariecelinelachaud.fr is een korte impressie van de voorstelling te zien. In de Jacobsstaf van mei 2008 staat een artikel over de voorstelling geschreven door Aat van der Harst. Volgens de auteur spreekt de actrice duidelijk en is ze goed te verstaan. Dan moet u natuurlijk wel de Franse woorden herkennen. Als dat niet zo is, kunt u ’s avonds terecht, dan


speelt zij de voorstelling nogmaals, maar dan in het Engels. Kortom: wat let u om er een mooie dag van te maken? Fotoherkenningswedstrijd Het herkennen van prominente Jacobsplaatsen is een leuke liefhebberij. U herkent vast wel de situatie dat bij een presentatie de aanwezigen bij het verschijnen van een dia, foto of plaatje, al de naam van een stad of dorp roepen voordat de spreker zelf de kans krijgt om die uit te spreken. Onze leden hebben een voor ons geheel menselijke en begrijpelijke neiging om elkaar hierin de ‘loef af te steken’. Het zegt iets over de betrokkenheid bij de Jacobswegen en alle schoons wat daarlangs te zien is. Om die reden heeft het organisatieteam besloten om een fotoherkenningswedstrijd over de Camino Francés te organiseren met mooie prijzen (voor deelnamevoorwaarden zie het kader op de volgende pagina). Pelgrimsparade en overig programma De voorafgaande jaren is dit oude fenomeen in een nieuw jasje gegoten door er een soort panel van te maken dat vragen voorgeschoteld kreeg. Dit jaar is de parade weer in zijn oude vorm terug. Dat wil zeggen dat u – als u zich heeft aangemeld – vijf minuten lang mag vertellen over uw pelgrimservaringen, zonder dat een presentator u daarbij onderbreekt. Echter, als de vijf minuten om zijn is hij onverbiddelijk en vraagt hij u uw betoog af te ronden, hoe interessant dit ook moge zijn. Een tip: vertel niet uw tocht vanaf uw tuinhekje tot aan de kathedraal van Santiago, maar beperk u tot één of twee gebeurtenissen die kenmer-

Het Genootschap

kend waren voor uw tocht en (h)erkenning zal u ten deel vallen. Overig programma Ook zijn er op deze dag weer de herkenbare programmaonderdelen: de algemene ledenvergadering met het herkenbare bestuur achter de tafel en de informatiemarkt waar u met al uw vragen (op pelgrimsgebied) terecht kunt. Verder staan geprogrammeerd het informatiepanel met en de workshops voor wandelaars en fietsers, de stadswandelingen onder leiding van enthousiaste gidsen, het uitzwaaien van vertrekkende pelgrims, en ten slotte het Café Saint-Jacques waar u geen dorst hoeft te hebben.

Aanmelding Zin om deze dag bij te wonen? Vul dan de adresdrager van deze Jacobsstaf in en stuur deze naar het Nederlands Genootschap van Sint Jacob of meld u aan via de website www. santiago.nl. Geef ook uw voorkeur voor de programmaonderdelen aan en vermeld of u gebruik wilt maken van de lunch en of u daar graag vleeswaar bij wilt of juist niet. De werkgroep verheugt zich op uw komst. Namens de werkgroep, André Brouwer

Deelnamevoorwaarden fotoherkenningswedstrijd De wedstrijd staat open voor leden van het genootschap. De plaats en afbeelding van de fotoherkenningswedstrijd heeft uitsluitend betrekking op de Camino Francés (Saint-Jean-Pied-de-Port tot en met Santiago de Compostela). In totaal zijn er 50 foto’s te herkennen. Van iedere foto dient de plaats en dat wat is afgebeeld, herkend te worden. Per onderwerp is er 1 punt te verdienen, dus 2 punten per foto. Het totale aantal te winnen punten is maximaal 50 foto’s x 2 punten = 100 punten. Per deelnemer kan slechts 1 invulformulier worden ingeleverd. Het formulier kan afgehaald worden op een bij binnenkomst duidelijk aangegeven plaats. Daar dient het ingevulde formulier ook weer te worden ingeleverd. De wedstrijdformulieren worden beoordeeld door een jury, bestaande uit Tieleke Huijbers, Jan Galjé en Tijs Dorenbosch, die de winnaar van de derde, de tweede en de eerste prijs zal aanwijzen. De prijzen zijn een fraai fotoboek van de Camino Francés, inclusief waardebonnen ter waarde van € 50,-, € 25,- en € 10,-. De fotoherkenningswedstrijd start om 10.30 uur en sluit uiterlijk om 15.00 uur. Na 14.30 uur worden geen wedstrijdformulieren meer uitgereikt. Uitslag van de wedstrijd staat gepland om 16.00 uur in de Jacobikerk. Juryleden zijn uitgesloten van deelname. De uitslag van de wedstrijd staat niet ter discussie. Wij hopen dat velen onder u aan deze wedstrijd zullen deelnemen en dat daardoor een feest van herkenning wordt bereikt, waarbij ook kostbare herinneringen worden opgeroepen. Bas Brouwer en Jan Galjé


Het Genootschap

Waar staat dit pelgrimsbeeld? Oplossing op p. 54. Foto: Tieleke Huijbers 52 | De Jacobsstaf 81

Het Genootschap

Uitnodiging Algemene Ledenvergadering Vast onderdeel van de voorjaarsbijeenkomst is de Algemene Ledenvergadering. Deze Algemene Ledenvergadering vindt plaats op 21 maart 2009 in het Jacobitheater, Sint Jacobsstraat 12 in Utrecht. Zie voor meer informatie over de voorjaarsbijeenkomst de aankondiging in dit nummer van de Jacobsstaf of onze website www.santiago.nl. Agenda 1. Opening (10.15 uur) 2. Mededelingen Notulen Algemene Ledenbijeenkomst 8 november 2008 (zie de Jacobsstaf 2008, nummer 80). 4. Jaarverslag 2008 van de algemeen secretaris 5. Financieel overzicht 2008 6. Verslag kascontrolecommissie. 7. Benoeming leden kascontrolecommissie 8. Samenstelling bestuur (zie onderstaande toelichting) 9. Rondvraag 10. Sluiting

Aanmelding voor de Algemene Ledenvergadering kan via de adresdrager of de daarop vermelde andere mogelijkheden. Deelnemers aan de vergadering en overige belangstellenden zullen tijdig de benodigde stukken krijgen toegestuurd. Toelichting bij agendapunt 8 ‘samenstelling bestuur’. Het bestuurslid René Heinrichs is tussentijds afgetreden om studieredenen. De bestuursleden Tijs Dorenbosch (voorzitter), Theo van Dijk (secretaris) en Ton Aarts (algemeen bestuurslid) hebben om uiteenlopende redenen te kennen gegeven hun functie in de loop van dit jaar te willen neerleggen. Er zijn dus enkele vacatures; zie hiervoor de Jacobsstaf 2008, nummer 80, pagina 53 (vacature voorzitter) en pagina 42 (bestuursvacatures). Kandidaten voor een bestuursfunctie kunnen zich voor 7 maart aanstaande melden bij de voorzitter, Tijs Dorenbosch (tel. (0475) 50 80 70, mobiel (06) 543 245 95). Theo van Dijk, algemeen secretaris

Advertentie


Het Genootschap

Ondersteuning van pelgrims met beperking Via de normale informatiekanalen van het genootschap worden pelgrims geïnformeerd over de meest voorkomende onderwerpen die aan de orde zijn bij het pelgrimeren naar Santiago de Compostela. Echter, pelgrims met een beperking hebben meestal behoefte aan verdergaande ondersteuning, zowel informatief als financieel. Het genootschap heeft daarom een werkgroep opgericht die deze additionele ondersteuning zal kunnen geven. De werkgroep opent een pagina op de website van het genootschap. Op deze pagina worden, per beperking, contactgegevens verstrekt van pelgrims met een beperking die de reis richting Santiago reeds hebben afgelegd. Toekomstige pelgrims met een handicap kunnen dan zelf contact leggen, en hun specifieke vragen aan deze ex-pelgrims stellen. Het zal vaak voorkomen dat een pelgrim met een beperking wordt vergezeld door een begeleider. Aan dat begeleiden zijn ook specifieke zaken verbonden. Daarom worden ook de contactgegevens van begeleiders opgenomen, zodat toekomstige begeleiders hun vragen kunnen stellen. Pelgrims met een beperking zullen in het algemeen vaak minder inkomen hebben dan reguliere pelgrims. Anderzijds geldt dat juist zij vaak meer kosten moeten maken voor hun pelgrimstocht. Via de werkgroep zal het genootschap ook hierbij helpen. In de eerste plaats betreft dit een directe financiële ondersteuning: 50 procent van de te maken aantoonbare extra kosten, tot (in principe) een maximum van 250 euro. Anderzijds zullen betrokkenen worden geholpen bij het opzetten van hun eventuele sponsorplan. Betrokkenen moeten zelf een plan opstellen, maar de ervaringen opgedaan door


eerdere pelgrims zullen worden uitgewisseld. Voorwaarde voor een financiële ondersteuning is dat betrokkene zich na afloop van zijn tocht, via de website, beschikbaar stelt om toekomstige collegae informatie te geven. De werkgroep bestaat momenteel uit Huub van Alem en Jean Batist, maar zal worden aangevuld met nog twee leden. Ex-pelgrims, liefst met ervaring in het pelgrimeren met een beperking, die een bijdrage willen leveren worden verzocht zich op te geven. Ten slotte doet de werkgroep een oproep aan alle ex-pelgrims die op de een of andere manier te maken hebben gekregen met pelgrimeren met een handicap. Zij gelieven met een van onderstaande personen contact op te nemen. Jean Batist Hendrik Wachterstraat 7 3065 LD Rotterdam [email protected] Tel: (010) 202 04 05 Huub van Alem Hunze 32 2911 EH Nieuwerkerk a/d IJssel [email protected] Tel: (0180) 31 31 58

Oplossing foto, pagina 52: Het pelgrimsbeeld staat even voorbij Villafranca del Bierzo, op de weg naar Piedrafita.

Het Genootschap

El Orfeón Jacobeo: pelgrimskoor herleeft Op 25 juli 2008 vond ter gelegenheid van de naamdag van Sint-Jacob in de Janskerk te Utrecht een zangfestijn plaats. Met zo’n honderd zangers en zangeressen uit ons genootschap werden de uit de Codex Calixtinus afkomstige gregoriaanse hymne Dum Pater Familias en drie vierstemmige pelgrimsliederen ingestudeerd en uitgevoerd. Het plezier dat velen aan deze samenkomst beleefden heeft ons doen besluiten tot het herstichten van het oude pelgrimskoor El Orfeón Jacobeo. We willen komen tot de vorming van een kamerkoor bestaande uit zes sopranen, zes alten, zes tenoren en zes bassen. De deelnemers dienen over een enigszins gevormde stem te beschikken en in staat te zijn om op eigen gelegenheid de muziek enigermate onder de knie te krijgen. De gemeenschappelijke repetities zullen worden gehouden op een aantal zaterdagen overdag in het Huis van Sint Jacob te Utrecht. We streven ernaar om te zijner tijd een com-

plete Jacobusmis ten gehore te kunnen brengen. Dit betekent dat we de wisselende gezangen (introïtus, graduale, alleluia, offertorium en communio) zullen ontlenen aan de omvangrijke Jacobusliturgie uit de Codex Calixtinus. De vaste gezangen zullen we nemen uit een feestelijke vierstemmige mis van de Italiaanse componist Giovanni Battista Casali (1715-1792). De oefenzaterdagen in 2009 zijn: 16 mei, 30 mei, 20 juni en een (deel-)uitvoering op zaterdag 25 juli. Daarna bekijken we hoe we verder gaan met El Orfeón Jacobeo. Genootschapsleden die zich tot dit project aangetrokken voelen en beantwoorden aan het gewenste profiel, kunnen zich aanmelden via [email protected] of per brief naar het Huis van Sint Jacob ter attentie van Bram van der Wees. Bram van der Wees, zakelijke leiding Jan Galjé, muzikale leiding

Pelgrims overnachten bij pelgrims Het afgelopen jaar is het Nederlands Genootschap van Sint Jacob begonnen een lijst uit te geven met overnachtingadressen van leden in Nederland. Na zelf onderweg zoveel gastvrijheid genoten te hebben, is het een fijn idee ditzelfde aan anderen te kunnen bieden. Inmiddels staan er 56 overnachtingadressen in Nederland en 9 overnachtingadressen in België en Frankrijk op deze lijst. Bij de Nederlandse privéadressen is in 2008 zeven keer om overnachting gevraagd, waarvan eenmaal

helaas niet gehonoreerd kon worden. Bij de Nederlandse herbergen is vaker overnacht. Ook op de buitenlandse adressen is vaker overnacht, mede doordat enkele adressen bestaande pelgrimsherbergen zijn. Wilt u zelf ook op deze lijst komen, en incidenteel gastvrijheid bieden, dan kunt u zich hiervoor aanmelden bij de werkgroep. Gaat u in Nederland onderweg als pelgrim, dan kunt u gebruik maken van deze lijst die bij onze ledenservice verkrijgbaar is. De nieuwe


Het Genootschap

lijst is geldig voor het gehele jaar 2009. Daarna wordt deze opnieuw samengesteld in overleg met de mensen die daarop staan of willen komen te staan. Deze lijst biedt geen garantie tot onderdak bij betreffend gastadres: iemand kan afwezig zijn of om andere redenen op dat moment geen gelegenheid hebben om onderdak te bieden. Maakt u gebruik van de overnachtinglijst, dan is het prettig als uw gastvrouw of - heer minimaal een dag van tevoren uw verzoek krijgt. Wilt u zich aanmelden om als gastadres op deze lijst te staan, dan kunt u dit per e-mail doen: [email protected] of per post naar het

Nederlands Genootschap van Sint Jacob, Janskerkhof 28a, 3512 BN Utrecht. Wilt u dan het volgende vermelden: naam, adres, provincie, telefoonnummer(s), e-mailadres, hoeveel personen u onderdak kunt bieden en of deze mensen wel of niet kunnen mee eten. (avondeten en/of ontbijt). Wij hopen zo een mooie dekking van overnachtingadressen in Nederland tot stand te brengen! Bram van der Wees, Dick Eringa, Fons Boink en Monika Rietveld

Nieuwe aanwinsten in de Bibliotheek van het Genootschap Routegidsen Spanje Wegen naar Santiago. De legende van de heilige Jakobus, de geschiedenis van de bedevaart en de routes die moderne pelgrims kunnen lopen, komen uitgebreid aan bod in het boek De wegen naar Santiago. Deze fraaie uitgave is het werk van Derry Brabbs, een van de belangrijkste Engelse fotografen van landschappen en cultureel erfgoed. Italië La via Francigena. Gids voor de pelgrimage te voet vanaf de Grote Sint-Bernard naar Rome. Beschrijving voorzien van kaartjes en overnachtingsmogelijkheden. Taal: Italiaans. ISBN 8884010462. Strada Francigena. Mario Bezzini, 1992. Voorzien van getekende kaartjes en foto’s van de Via Francigena vanaf Calais tot Rome, met uit-


gebreide behandeling van het gedeelte Siena, Poggibonsi en San Gimignano. Duitsland, Oostenrijk Jakobsweg Tirol. Auf dem Jakobsweg unterwegs durch Tirol. Beschrijving van de Jacobsroute door Tirol van plaats naar plaats. Heinrich Modlik. Der Jakobsweg. Ein Pilgerführer aus dem 12. Jahrhundert. Een jaaruitgave van het Duitse St. Jakobus-Gesellschaft.

Spiritualiteit en religie Heilige kracht wordt door beweging losgemaakt. Ineke Albers. Over pelgrimage, lopen en genezing. Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor in de godgeleerdheid aan de Universiteit te Tilburg. 2007. ISBN 9036728746.

Het Genootschap

Onderdak en voorzieningen Miam Miam Dodo. Le Chemin de Saint Jacques de Compostelle. La Voie du Puy. Slapen en eten van Le-Puy-en-Velay naar Saint-Jean-Pied-dePort (GR 65). Een uitgave van Vieux Crayon, editie 2009. Miam Miam Dodo. El Camino Francés. Le Chemin de St. Jacques de Compostelle. Slapen en eten vanaf Saint-Jean-Pied-de-Port naar Santiago en Finisterre. Een uitgave van Vieux Crayon, editie 2009.

Geschiedenis en Cultuur Vézelay. François Vogade. Geschiedenis en beschrijving van de basiliek, met veel foto’s. Engelstalig.

Verslagen Parels op de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Een verslag van Jaap van ’t Veer over zijn voettocht samen met zijn vrouw van

Saint-Jean-Pied-de-Port naar Kaap Finisterre. 2006. ISBN 9086030068. Fietsen met God van Canterbury naar Rome. Verslag van de fietstocht van Agnes Amelink, Monic Slingerland en Alja Tollefsen. Drie vrouwen stappen in Canterbury op de fiets om in 39 dagen naar Rome te rijden, via Vézelay, Taizé, Genève en Assisi. 2007. ISBN 9789050187930. Een wandeling naar Santiago de Compostela. Herman Jansen. Wanneer je de voordeur achter je dichttrekt en op weg gaat naar Santiago de Compostela laat je veel achter. Een verslag van een wandeling, verhalen, beschouwingen, plaagstootjes en veel meer. Schenking.

Diversen Tijdschrift Vía Francigena. Het tijdschrift van de grote culturele wegen van de Europese Raad, nummer 26, december 2007. Samenstelling Rony de Jong


Het Genootschap

Agenda 27 en 28 februari 27 februari 7 maart 14 maart 21 maart 27 en 28 maart 29 maart 8, 9 en 10 mei 16 mei 25 juli 25 juli 25 juli 19 september 7 november 14 november

Pelgrimsweekend te Vessem. Regio Noord-Holland benoorden ’t IJ voorjaarsbijeenkomst. Regio Limburg: voorjaarsbijeenkomst in Roermond. Regio Bollenstreek/Rijnland: regiobijeenkomst te Hillegom. Landelijke voorjaarsbijeenkomst Genootschap te Utrecht. Pelgrimsweekend te Vessem. Feestelijke pelgrimsmis in de kathedraal te Roermond. Regio Limburg: Driedaagse Jacobus Pelgrimstocht van Houthem-Sint Gerlach naar Roermond. start repetities pelgrimskoor El Orfeón Jacobeo, Utrecht. Regio Limburg: Jacobusviering, 17 uur Caroluskapel Roermond. 19 uur Jacobusluiding, klokken Jacobikerk, Utrecht. 20 uur Zangavond Jacobusliederen, Janskerk, Utrecht. Regio Midden Nederland: regiobijeenkomst te Amersfoort. Landelijke najaarsbijeenkomst Genootschap te Nijmegen. Regio Limburg: najaarsbijeenkomst te Roermond. Advertentie

CPT-Cultuurreizen bv Postbus 27 5750 AA Deurne Nederland Tel.:0031-493-318261 Fax: 0031-493-318274 [email protected] www.cpt-cultuurreizen.nl

Ook in 2009 verzorgt CPT themarondreizen naar o.a. Rome en Santiago de Compostela. Enerzijds de cultuur, anderzijds de belevenissen van de pelgrims (ongeacht rang, stand, ras, burgerlijke staat of geloofsovertuiging). CPT stelt zich ten aanzien hiervan neutraal op. Het begrip “pelgrim” betekent dan ook iets heel anders dan “bedevaartganger”. Onze doelgroep is 50+; de helft van onze gasten is “alleengaand”. Deze luxe touringcarrondreizen zijn op basis van half pension (eenpersoons kamertoeslag slechts € 15,= p.p.p.n.), maar verder alles inbegrepen. Dus...... zonder extra kosten, vervoer in de “Royal-Class-configuratie” (maximale beenruimte); groepsgrootte max. 34 pers. Naast de gids een ervaren reisleid(st)er (met pelgrimservaring). Desgewenst 1e klas treinretour woonplaats-opstap-plaats bij hotel Willibrordhaeghe in Deurne, koffie met gebak bij vertrek (ook voor de wegbrengers mits aangemeld) Afscheidsdiner op de laatste reisdag. Zeer goede hotels met overnachting in twee persoonskamers met bad/douche en toilet. Alle entree’ s , gidsgelden in het buitenland. Alle genoemde excursies en alle facultatieve excursies. En...uiteraard ook een glas wijn bij de warme maaltijd. Als reizen noemen wij bijvoorbeeld:De Camino naar Santiago de Compostela: vertrek 10 mei en 31 mei. De Via Francigena naar Rome vertrek 30 mei en 25 juli. Zuid-west Frankrijk ( viae Limovicencis, Podiensis en Tolosana ) vertrek 30 juni. Er zijn er nog meer, oriënteer u via de bovenstaande contactmogelijkheden. Wij hopen u in 2009 als een van onze gasten te mogen verwennen. Bezoek onze website “www.cpt-cultuurreizen.nl” , Vraag ons programma per e-mail, [email protected], per telefoon of fax.


Het Genootschap

Het Compostelaregister Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubliceerd. Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan een kopie van uw compostela naar het genootschap samen met de ingevulde achterkant van de brief die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website www.santiago.nl onder ‘veel gestelde vragen’ en ‘Wat doe ik met mijn Compostela?’ Of vraag een formulier aan bij het informatiecentrum van het genootschap (info@ santiago.nl). Harry Wasser Naam Woonplaats Annink, H. Enschede

Aankomst 1978 1-mrt-78

Vermeer, J. Utrecht

1991 8-jun-91

voet

Veul, H. Heerhugowaard Veul-Wit, M. Heerhugowaard

1999 13-jul-99 13-jul-99

fiets fiets

Huisman, J. Eindhoven

2004 14-jul-04

fiets

Karsen-Kane, C. van Alblasserdam Vliet, M. van Nieuw Lekkerland

2005 12-okt-05 12-okt-05 2006

voet voet

Struik, E.R. Gelauff, C.H.M.

21-jul-06 26-jul-06

voet fiets

Buddingh, P. Hilversum Brouwer, G. Amsterdam Yoshizawa, K. Amsterdam Heuvel, A. van den Houten Rikken, F. Gaanderen Otterdijk, H. van Vlierden Spekman, J.B.M. Zoetermeer Graaff, J.S. van der Oosterend Somers, J.J.A. Venlo

2007 4-mei-07 13-mei-07 13-mei-07 13-jun-07 13-jun-07 14-jun-07 3-sep-07 15-sep-07 19-sep-07

fiets voet voet fiets fiets fiets voet voet fiets

Brouwer, G. Amsterdam Yoshizawa, K. Amsterdam

2008 28-apr-08 28-apr-08

voet voet

Enkhuizen Rijswijk

Reiswijze voet

Naam Fokker, T. Ruijter, H. de Versteeg, M. Wal, P. van der Noort, P.A.A. van Remigius, A.R. Wetemans, M.W.M. Reus-Kugel, M.Th.J. Vries, A.J.F. de Beveren, A.C. van Put, J.H.W.M. van der Oost, J. Oost-Oostendorp, I. Passchier, M.E. Hoven, J.M. van den Janssen, H.J.M. Damman, W.A.J. Wieser, P. WieserArenberg Peeters, M.C. Cuijpers, J.P.M. Cuijpers-Lennards, A.M.C. Spier, L. Vale, C.J. Raamsdonk, F.M.J. van Raamsdonk, M.A.C. van Bilsen, D.W.M. van Krevel, Th. van Zwager, N.J. Zwager-Jansen, A.M.J.A. Vught, C.P.M. van Huisman, J. Goossensvan Vessum, M.W.B. Ockeloen, F.

Woonplaats Vlaardingen Rotterdam Ede Dodewaard Oldemarkt Krommenie Baexem Meedhuizen Wassenaar Voorschoten Baarlo Bloemendaal Bloemendaal Valnesfjord(N) Kaatsheuvel Haalderen Apeldoorn Den Haag

Aankomst 2-mei-08 9-mei-08 10-mei-08 12-mei-08 13-mei-08 19-mei-08 20-mei-08 21-mei-08 23-mei-08 25-mei-08 28-mei-08 30-mei-08 30-mei-08 1-jun-08 2-jun-08 2-jun-08 5-jun-08 7-jun-08

Reiswijze fiets voet voet fiets voet voet voet voet voet fiets voet fiets fiets voet voet fiets voet voet

Den Haag Helden Helden Gaanderen Nieuw Scheemda Wijchen Wijchen Oisterwijk Boxmeer Den Haag Den Haag Boxtel Eindhoven

7-jun-08 12-jun-08 12-jun-08 12-jun-08 12-jun-08 13-jun-08 13-jun-08 14-jun-08 14-jun-08 18-jun-08 18-jun-08 19-jun-08 20-jun-08

voet fiets fiets voet fiets voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets

Haarlem Emmeloord

22-jun-08 24-jun-08

fiets fiets


Het Genootschap

Naam Ockeloen-Weitz, M.H. Streunding, G.M.G.G. Kamphorst, J. Meer, F. van der Wit, J.P.M. de Brosky-Pisters, J. Hoften, P.M.R. van Vermeulen, B. Vermeulen-Rasing, Y.M.H. Lamme, I. Vliet, J. van Pols, N.C. Berg, C.A. van den Verheij, M.I. Koornneef, F. Mikhailova, L. Loos-Mink, E.P. de Mink, E.J. Mink, E.J.X. Mink, M.D.Th. Mink, R.A.A. Emons, F. Toor, J. van Zegers, H.H.B. Brouwer, G.M. Brouwer, P.S. Brouwer-van Geel, A.P.M. Kamphuijs, H. Wolf, M. de Hattum, A. van Hattum, A.M. van Heijningen, N.C. van Bleeker, W.P. Durksz, S. Engwerda, J. Meer, J.A. van der Stevens, B. Leijten, J.H.W. Verschraegen, E. Kerseboom, G. Kerseboom -van der Venne, M. Bollema, M. Bakker, G.C . Bakker-de Vries, A.G.E. Siemerink, G.M.M. Siemerink-Bartelink, M.J.J. Boonman, C.J.D. Elzenga, A.T. Kleij, C.J.M. van der Steijn, J.C.J. Vetker, J. Westeinde, A.C.M. van ‘t Wingen-Snel, M.J.H. Niesten, E.P.

Woonplaats Emmeloord St.Geertruid Nijkerk Tytsjerk Beek en Donk Hulsberg Klimmen Oss Oss Amsterdam Rotterdam Leiden Grave Nijmegen Zoetermeer Zoetermeer Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Helmond Helmond Amsterdam Assen Halsteren Halsteren Assen Amsterdam Amstelveen Amstelveen Driebergen Bolsward Sneek Scharnegoutum Sneek Bolsward Berlicum Koewacht Bunnik

Aankomst 24-jun-08 29-jun-08 30-jun-08 3-jul-08 5-jul-08 10-jul-08 10-jul-08 12-jul-08 12-jul-08 17-jul-08 22-jul-08 24-jul-08 29-jul-08 1-aug-08 5-aug-08 5-aug-08 21-aug-08 21-aug-08 21-aug-08 21-aug-08 21-aug-08 28-aug-08 28-aug-08 31-aug-08 1-sep-08 1-sep-08 1-sep-08 1-sep-08 3-sep-08 5-sep-08 5-sep-08 10-sep-08 13-sep-08 13-sep-08 13-sep-08 13-sep-08 13-sep-08 17-sep-08 21-sep-08 22-sep-08

Reiswijze fiets voet voet voet fiets voet voet voet voet voet fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets fiets

Bunnik Zwolle Oosterwolde Oosterwolde Hengelo(o) Hengelo(o) Ovezande Son Kantens Heinkeszand Almelo Kwadendamme St Odiliënberg Maastricht

22-sep-08 23-sep-08 24-sep-08 24-sep-08 24-sep-08 24-sep-08 25-sep-08 25-sep-08 25-sep-08 25-sep-08 25-sep-08 25-sep-08 25-sep-08 26-sep-08

fiets voet voet voet fiets fiets fiets voet voet fiets voet fiets voet voet


Naam Woonplaats Vervoort, L.M. Schijndel Janse-Verhaar, C.C. Vlijmen Rijers, A.J. Loo Janse, R. Vlijmen Jongh, J.M. de Zierikzee Kleef, G. van Houten Agelink, A. Utrecht BergsmaSchoenmakers, G.P.W. Maarheeze Bommezijn, J. Eindhoven Bommezijn-Nicolai, F.Th. Eindhoven Vrolijk, A.W. Halsteren Vrolijk-van der Meij, I. Halsteren Zalm, Th.C. van der Purmerend Dorlandt, B. Kortenhoef DorlandtSteenvoorden, A.Th.M. Kortenhoef Jager, G. Callantsoog Staarink, M.Th.M. Gellicum Blom, R. Rotterdam Hoovers, A.M.C.F. Den Haag Kollenburg, L. van Zetten Swaluw, N.C. van der Rijswijk(ZH) Vorster, R.P. Den Haag Ebbenhorst, C. Den Haag Gossink, M. Ruurlo Kler, D. de Zoetermeer Markesteyn, P. van Ruurlo Urlings, H.G.E. Ulestraten Kon, A.J. Arnhem Rottier, A. Oostkapelle Versteeg, A.M.C. Beverwijk Adeney, S.B. Dordrecht Hermsen, J.J.A. Hulst Hermsen-Bootsma, P.S.M. Stekene(B) Kraaij, F.G.T. van Utrecht Straten, M. van Utrecht Tromp, N. Breda Zanten, J.J.C. van Utrecht Baneke, M.H.J. Naarden Bettonvil, A. Den Bosch Overbeek, G.H. Enschede Scharenborg, J.M.W. Aadorp Ruijter, Th.H.M. de Deurne Gorter, J.E. de Purmerend Kuiper, C.P.T. Zaltbommel BorstSchattorie, M. van den Reuver Meulenbeld-Vissers, P.S.M. Blitterswijk Heide, J.P.J. van der Amsterdam Harlaar, W.J.C. Linschoten Harlaar-Oostveen, M.C.Th. Linschoten Kusters, P.J.A.M. Landgraaf Westende, A.H.M. van’t Biddinghuizen Valk, J.W. van der Brummen

Aankomst 26-sep-08 27-sep-08 27-sep-08 28-sep-08 28-sep-08 28-sep-08 30-sep-08

Reiswijze sctm voet voet voet voet voet voet

30-sep-08 30-sep-08 30-sep-08 30-sep-08 30-sep-08 30-sep-08 1-okt-08

voet fiets fiets voet voet voet voet

1-okt-08 1-okt-08 1-okt-08 3-okt-08 6-okt-08 6-okt-08 6-okt-08 6-okt-08 7-okt-08 7-okt-08 7-okt-08 7-okt-08 8-okt-08 10-okt-08 10-okt-08 10-okt-08 12-okt-08 12-okt-08 12-okt-08 12-okt-08 12-okt-08 12-okt-08 12-okt-08 13-okt-08 14-okt-08 14-okt-08 14-okt-08 15-okt-08 19-okt-08 19-okt-08

voet voet voet voet voet voet fiets voet voet fiets voet fiets voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet fiets voet f&v

23-okt-08 23-okt-08 24-okt-08 25-okt-08 25-okt-08 25-okt-08 25-okt-08 27-okt-08

voet voet voet voet voet voet voet voet

Het Genootschap

Mesker, M.J.M. Rensing, J.C.B.M. Schuurman, J.G. Kelder, H. Mulder, H. Buggenum, M.J. van

Hilversum Den Haag Huizen ‘s Heerenberg Harderwijk Buggenum

28-okt-08 28-okt-08 28-okt-08 29-okt-08 30-okt-08 3-nov-08

voet voet voet voet voet fiets

Swart, J.H.C. Kruithof, D.J. Kruithof, J.A. Artz, G.Th. Willemse, D.J.

Buggenum Ede Ede Beek-Ubbergen Oude Tonge

3-nov-08 18-nov-08 18-nov-08 20-nov-08 21-nov-08

fiets voet voet voet voet

Bijgewerkt tot 2 januari 2009

Register van

Jacobsstaf

de

jaargang 20 Register naar: • Rubriek • Auteur Titel

auteur

Spiritualiteit Handreikingen voor een ziel die te voet gaat Marijn van Zon (spirituele handleiding) De weg van de stilte Huberta Wiertsema, (klooster La grande Chartreuse) Arno Cuppen Pelgrim met of zonder God? Leo Jacobs (filosofie over het pelgrimeren) Waar begint de Jacobsroute? Gerard van Poppel (de route start waar men de eerste stappen zet) Een zachte bries onderweg Joop van der Donk (persoonlijke beleving van de pelgrimstocht) Het ramadangevoel op de camino Gied ten Berge (pelgrimage door Turkse Nederlander) Een wandelgids voor het leven Paulo Coelho (hoe men wegwijs wordt op het pad waarop men zich bevindt)

editie

77 78 79 79 80 80 80


Het Genootschap

Wandelen & fietsen De Portugese Jacobsweg Harriet Jeuner (Caminho Portugues) Van Tallinn naar Santiago (3) Tijs Dorenbosch (Jacobspad door de Baltische staten en Polen) Van Tallinn naar Santiago (4) Tijs Dorenbosch (Jacobspad door de Baltische staten en Polen) Fluitend op de fiets naar Santiago Henk Schuurman (fietstocht naar Santiago) Waar twee Spaanse grootheden elkaar ontmoeten Aart en Mieke Ligthart (Ruta de la Lana (Wolroute)) Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’ Ed en Judith Boon-Croin, (Duitse Jacobsroute) CobyCroin-Jansen Een nieuwe of een doorgaande weg? Monika Rietveld (Via de la Plata (Zilverroute)) Daar is helemaal niets Coen Rams (fietstocht naar Cabo Finisterre) En verder … Wandelen met de wheelie (pelgrimage met een bagagekar) Un jour j’irai a Compostelle (Franse theatervoorstelling) Een oase van rust ‘off the camino’ (het klooster Santo Domingo de Silos) We zijn allemaal pelgrims (hospitalero-ervaring in L’Esprit du chemin) Een engel op mijn weg (gedicht) Pelgrims in Roncesvalles (interviews met pelgrims in herberg Roncesvalles) Ic seg adieu (muziek langs de wegen naar Santiago) De vierde koning (Kerstgedicht 2008)


77 77 78 78 79 79 80 80

Thijs Hanrath

77

Aat van der Harst

78

Jasper Koedam

79

Theo Kors

79

Gerard van Poppel

79

Herman Holtmaat

80

Herman Stokmans

80

Tijs Dorenbosch

80

Het Genootschap

Index op auteur Auteur Berge, Gied ten Boon-Croin, Ed en Judith Coelho, Paulo Croin-Jansen, Coby Cuppen, Arno Donk, Joop van der Dorenbosch, Tijs Hanrath, Thijs Harst, Aat van der Holtmaat, Herman Jacobs, Leo Jeuner, Harriet Koedam, Jasper Kors, Theo Ligthart, Aart en Mieke Poppel, Gerard van Rams, Coen Rietveld, Monika Schuurman, Henk Stokmans, Herman Wiertsema, Huberta Zon, Marijn van

titel Het ramadangevoel op de camino Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’ Een wandelgids voor het leven Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’ De weg van de stilte Een zachte bries onderweg Van Tallinn naar Santiago (3) Van Tallinn naar Santiago (4) De vierde koning Wandelen met de wheelie Un jour j’irai a Compostelle Pelgrims in Roncesvalles Pelgrim met of zonder God? De Portugese Jacobsweg Een oase van rust ‘off the camino’ We zijn allemaal pelgrims Waar twee Spaanse grootheden elkaar onmoeten Waar begint de Jacobsroute? Een engel op mijn weg Daar is helemaal niets Een nieuwe of een doorgaande weg? Fluitend op de fiets naar Santiago Ic seg u adieu De weg van de stilte Handreikingen voor een ziel die te voet gaat

editie 80 79 80 79 78 80 77 78 80 77 78 80 79 77 79 79 79 79 79 80 80 78 80 78 77

Advertentie

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage? Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?

Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl De Jacobsstaf 81 | 63

Regioafdelingen Regio

Postcode

Regiocontactpersonen

Amsterdam

1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439

Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam 020-6223625, [email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6121235, [email protected]

Noord-Holland 1120-1159 benoorden ‘t IJ 1440-1999

Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067, [email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257, [email protected]

Midden-Nederland 1200-1299 1400-1419 3600-3899

Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212, [email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982, [email protected]

Bollenstreek/ 2000-2199 Rijnland 2300-2499

Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen a/d Rijn 0172-416251, [email protected] Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860, [email protected]

Den Haag 2200-2299 2500-2799 Rotterdam 2800-3399

Jos Engels, Oosteinde 182, 2272 AH Voorburg 070-3872619, [email protected] Jan Galjé, Archimedesstraat 31, 2517 RP Den Haag 070-3638431, [email protected] Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365, [email protected]

Utrecht-Zuid / Rivierengebied

Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300, [email protected]

3400-3599 3900-4299

Zuid-west- 4300-4799 Nederland

Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen 0118-464395, [email protected] Stella van de Schaaf, Zuidweg 17, 4316 AA Zonnemaire [email protected]

Breda/Tilburg 4800-5199

Toine Martens, Gildelaan 63, 5081 PJ Hilvarenbeek 013-8802246, [email protected] Joost Bol, Annevillelaan 129, 4858 RA Ulvenhout 076-5640324, [email protected]

Den Bosch 5200-5499

Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418-671966, [email protected]

Eindhoven/ 5500-5799 Helmond Limburg 5800-6499 Arnhem/ 6500-7099 Nijmegen

Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven 040-2530961, [email protected]

Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden 026-4954467, [email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001, [email protected]

Oost-Nederland 7100-7799 8000-8299

Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum 0541-293351, [email protected] John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483, [email protected]

Groningen/ 7800-7999 Drenthe 9300-9999

Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-3641980, [email protected] Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-5426220, [email protected]

Friesland 8300-9299

Klaske Scholte, Burmaniastrjitte 3, 8633 KA Ysbrechtum 0515-420231, [email protected] Elly Koopman, L. van Beekstrjitte 2, 8561 GJ Balk 0514-601134, [email protected]


Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort 0475-350022, [email protected]

Colofon

De Jacobsstaf nr. 81 Jaargang 21 Februari 2009

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldingsformulier. Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief of e-mail: [email protected]. De contributie bedraagt € 21,69 incl. het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 16,28 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is € 11,42 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Alle bedragen worden door het Genootschap automatisch geïncasseerd. Het Genootschap is gevestigd in het Huis van Sint Jacob: Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281 E-mail: [email protected]. Website: www.santiago.nl Hier zetelt de ledenservice en de winkel, het informatiecentrum, de bibliotheek en het compostelaregister. Tevens is dit het vergadercentrum. Ook vindt hier de ledenadministratie plaats; e-mail: [email protected]. De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.

Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies: Cultuur en Geschiedenis, Pelgrimswegen, Herbergen, Hospitaleren, Spiritualiteit, Jacobsstaf, Internet, Pelgrimsonderdak in Nederland en Ledenservice. De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Redactie Joop van der Schoor (hoofdredactie), Jasper Koedam (eindredactie), Rony de Jong (bureauredactie), Tieleke Huijbers (fotoredactie), Gabriël Bakkum, Thijs Hanrath, Gitta van ’t Land en Gerard van Poppel (leden).

Het Informatiecentrum in Vessem is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding als lid.

Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail: [email protected]

Bankgegevens Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.

Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal in Word, gezonden te worden aan [email protected]. Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van 1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maximum van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties (géén internetafbeeldingen) apart toe als jpg-bestand, 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum te bestellen.

Bestuur van het Genootschap Tijs Dorenbosch (voorzitter) Theo van Dijk (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester) Ton Aarts, Huub van Alem, Adrie Dik en Herman Holtmaat (leden) Regio-afdelingen Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien regionale afdelingen. De indeling en de namen van de regiocontactpersonen staan elders in dit blad. De regiocontactpersonen vormen het meest directe contact van het Genootschap met de leden.

Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk

Vaste Rubriek


Jacobsstaf 81. februari Op kruiswegen Herfst in Duitsland Stress op de camino

Recommend Documents