Jacobsstaf 85. februari De spiritualiteit van de pelgrim Shikoku, een pelgrimstocht in Japan Pelgrimeren als medicijn

Jacobsstaf 85

de

februari 2010

De spiritualiteit van de pelgrim Shikoku, een pelgrimstocht in Japan Pelgrimeren als medicijn

Vaste Rubriek

Van de redactie Dat de Jacobsstaf en het genootschap niet ontkomen aan veranderingen of vernieuwingen, blijkt uit deze editie. De nieuwe voorzitter Joost Bol neemt de pen over van Tijs Dorenbosch en de rubriek Van de voorzitter zal vanaf nu Onderweg heten. Een motto dat op veel, zo niet alle onderwerpen binnen het genootschap van toepassing is. De reisverhalen vertellen uw ervaringen en route, de Jacobalia ziet u op talrijke plaatsen in Nederland, en het Compostelaregister laat weer veel namen van lopers en fietsers zien. Maar alles komt terug naar de oorsprong: we zijn of waren onderweg. Redacteur Gitta van ’t Land heeft te kennen gegeven te stoppen met haar redactieactiviteiten voor de Jacobsstaf. Haar column Juffie gelukkig onderweg zal nog enige afleveringen doorlopen. Wij wensen Gitta succes met haar werkzaamheden voor diverse andere organisaties. Met het bestuur is gesproken over een vernieuwde samenstelling van de redactie en daar zal op korte termijn uitsluitsel over komen. Ook zal, mede naar aanleiding van uw wensen in het lezersonderzoek, de Jacobsstaf in de loop van dit jaar geheel in kleur verschijnen. De redactie wenst u allen een bijzonder Heilig Jaar, waarin wij, waar dan ook onderweg, de juiste bezinning kunnen vinden. Joop van der Schoor

Inhoud Het Genootschap

Spiritualiteit

36 Onderweg

2

37 Regioberichten 39 Jacobalia in Nederland Herman Gresnigt 43 Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst 44 Uitnodiging Algemene ledenvergadering 45 De honderdste Pelgrim 45 Agenda 46 Het Compostelaregister Harry Wasser

De spiritualiteit van de pelgrim Thomas Quartier

Wandelen & fietsen 12 Shikoku, een pelgrimstocht in Japan Joost Bol 17 Pelgrim met kerst Ria Bindels

En verder... 22 Gaat de camino aan zijn succes ten onder? Wim van Harmelen 26 De hond van Campiello Frans Berkers 31 Pelgrimeren als medicijn Remy Bemelmans 33 Wielen op Weg (2) Pieter-Bas de Jong

Vaste rubrieken 10 Pelgrimeren kort 20 Juffie gelukkig onderweg Gitta van ’t Land 30 Flarden Bianca Vermeij

Op het vooromslag: Beeld van monnik Kobo Daishi. Foto: Joost Bol

Kopij inleveren voor 5 april 2010.

2  |  De Jacobsstaf 85

35 De herberg van … Harry Keijsers

Op het achteromslag: Jonge Jacobus, Leeuwarden. Foto: Fons Boink.

De Jacobsstaf 85  |  1

Spiritualiteit

Spiritualiteit

De spiritualiteit van de pelgrim Transformerende wegen van Sint Jacob Thomas Quartier Op de najaarsbijeenkomst op 7 november 2009 in Nijmegen, hield Thomas Quartier, docent Rituele Studies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, een goedbezochte lezing. Op veler verzoek heeft hij zijn lezing tot onderstaand artikel bewerkt. Toen ik vrij spontaan vlak na mijn promotie in 2007 met een goede vriend het plan opvatte om een stuk van de camino naar Santiago de Compostela te lopen1, hield ik me eerlijk gezegd niet direct bezig met de vraag of onze wandeling met spiritualiteit te maken had of niet. Eerder ging het erom na een drukke fase even een tijdje rust te hebben, iets anders te beleven. Toch was er wel degelijk een fascinatie voor juist deze weg. Wellicht de fascinatie van de geschiedenis: hier lopen al eeuwenlang mensen naar een bijzondere plek, een heiligdom.2 ‘Join the history’, was het motto dat ik later ook in een winkel in Santiago weer tegen zou komen. Enfin, we zijn gewoon gegaan. Ik was me er toen niet van bewust dat de pelgrimage voor mij ook na de wandeling een blijvende inspiratie zou zijn. Dat ik nieuwe vrienden zou leren kennen en dat ik ook iets zou herontdekken van wat het betekent je opgenomen te voelen in een groter geheel. Daarover echter later meer. Toen ik liep, was ik nog vol van de academische promotie: het was achter de rug, en ik was best trots op het resultaat. De eerste medepelgrims die we ‘s avonds na de pelgrimsmis ontmoetten moest ik er meteen over vertellen. Hun reactie was: ‘O ja? Wat fijn voor je.’ En dat was het dan: de prestaties uit het gewone leven deden er ineens niet meer toe. Hier was de structuur waar je thuis je plek in verworven had, niet

Thomas twee medepelgrims: Jochen en Liane 2  |  Demet Jacobsstaf 85

meer relevant. Eerst was dat vreemd, maar het pakte uit als een bevrijding; een bevrijding van alles wat je belast en van alles wat je in het leven met je meesleept. Wat is spiritueel? Ondertussen ben ik in een stadium beland dat ik op mijn ervaringen ook kan reflecteren als religiewetenschapper die zich met rituelen bezighoudt. Daar komt bij dat ik in de tussentijd met veel andere pelgrims, studenten et cetera over hun ervaringen heb mogen speken. Uit de participatie in de pelgrimage volgden bij mij ook observatie en reflectie. Dat is wellicht een beroepsdeformatie, maar het heeft het bewustzijn van de mogelijke betekenissen van de pelgrimage naar Santiago voor mij nog eens verdiept. In dit artikel wil ik daar kort verslag van doen, soms persoonlijk, soms met behulp van ervaringen die anderen met mij wilden delen en soms ook vanuit mijn vak: de rituele studies. Laat ik het maar meteen ronduit zeggen: ik ben tot de overtuiging gekomen dat iedere pelgrim op de camino een spirituele pelgrim is. Soms is die spiritualiteit er al voordat de pelgrimage begint, soms groeit zij tijdens de tocht en soms blijkt het spirituele effect van de pelgrimage ook pas thuis. De vraag is dan alleen wat men onder spiritualiteit verstaat. Daarmee staat of valt uiteraard de houdbaarheid van mijn stelling dat iedere pelgrim spiritueel is. Ik vat spiritualiteit hier op als een openheid – aandachtigheid – van mensen die zich tijdens het proces van de pelgrimage ontwikkelt. Spiritualiteit betekent dat de mens onderweg is. En juist daarom is de pelgrim, de vreemdeling zoals men het woord letterlijk kan vertalen,

De Jacobsstaf 85  |  3

Spiritualiteit

Thomas onderweg – 30 km voor Santiago

4  |  De Jacobsstaf 85

Spiritualiteit

vanouds een oerbeeld van de spiritualiteit.3 in nieuwe vormen van spiritualiteit hun heil Maar is dan iedereen die onderweg is spirituzoeken. Dit geldt bijvoorbeeld voor de actrieel? Dat zou natuurlijk een veel te brede opvatce Shirley MacLaine: zij is geïnspireerd door ting van het begrip zijn. Het het geloof in reïncarnatie gaat eerder om een specifiek en reist op de camino naar onderweg zijn. ‘Join the ‘Spiritualiteit betekent dat eerdere levens. Een ander history’ al lopend, betekent voorbeeld is Paolo Coelho, de mens onderweg is’ een bewust onderweg zijn. die onderweg met demonen Bewust onderweg stel je je vecht en zo zijn spirituele open voor dingen die je anweg aflegt.6 Ook deze typen ders niet waar zou nemen. En dan is het ook pelgrims zijn echter niet in de meerderheid. mogelijk om een spiritueel proces te doorloZonder er onderzoek naar gedaan te hebben, pen dat voor iedereen weer heel verschillend durf ik te stellen dat de meerderheid ‘autonokan zijn. me pelgrims’ zijn. Mensen die hun eigen invulling aan de camino geven zonder zich door een Typen pelgrims voorgegeven geloofsvoorstelling of een uitgeOp de camino kom je tegenwoordig een hoop sproken antihouding te laten leiden op hun verschillende pelgrims tegen. In boeken die weg. Een voorbeeld hiervan is de Nederlandse mensen over hun eigen weg schrijven, komt journalist Herman Vuijsje. Hij vertrok niet dit duidelijk naar voren. Er zijn bijvoorbeeld thuis maar in Santiago, en liep van daaruit tede ‘religieuze pelgrims’. Ja, ze bestaan nog: rug naar Nederland. Een tegendraadse manier mensen die hun geloof in de vrijheid van het om je eigen weg te vinden. Vuijsje beschrijft onderweg zijn herontdekken of verdiepen. intense ervaringen op de weg die wel degelijk Een voorbeeld hiervan is de Italiaanse priester raakvlakken met de andere typen vertonen, Paolo Asolan. Hij verwerkt tijdens zijn tocht maar die er niet in opgaan. De autonomie is de naar Santiago de dood van zijn vader, en het drijfveer om te lopen.7 geloof is voor hem daarbij de centrale horizon Zoals elke typering schiet ook deze tekort, 4 waaruit hij nieuwe hoop kan putten. Deze daarvan ben ik me bewust, en ik heb op mijn mensen zijn op de camino tegenwoordig zeker eigen weg al deze pelgrims maar ook anderen niet in de meerderheid, maar vergeet niet dat gezien: de sporters, de culturelen et cetera. En de traditie (history) waar men in stapt als men er zijn pelgrims die het allemaal een beetje zijn. de weg naar Santiago loopt, christelijk is. Aan het begin van mijn tocht schaarde ik me Je hebt echter ook het tegenovergestelde type: daaronder, geïnspireerd ook door het in Duitsde ‘antipelgrim’, zoals ik hem noem. Dit zijn land ‘revolutionaire’ boek van de televisiepremensen die de zaak soms cynisch bekijken en sentator Hape Kerkeling wiens beschrijvingen waarvan je je afvraagt waarom ze hier eigenlijk alle genoemde types omvatten, soms humorislopen. Een voorbeeld hiervan is Tim Moore tisch en soms met diepgang.8 Maar hoe kan ik die met een ezel de camino liep en het in zijn dan in godsnaam zeggen dat al deze verschilboek allemaal maar niets lijkt te vinden. Tegelende soorten pelgrims over een spiritualiteit lijk is bij dit soort ervaringen interessant dat beschikken? deze pelgrims wel degelijk op een ironische Mijn antwoord is simpel en daardoor wellicht wijze betekenis ervaren en verwoorden.5 ook ingewikkeld: omdat ze allemaal een transMaar er zijn ook ‘alternatieve pelgrims’ die formatie in hun leven meemaken. Een trans-

De Jacobsstaf 85  |  5

Spiritualiteit

formatie die diep kan reiken, en dan raak je aan wat ik spiritueel noem.

Spiritualiteit

mij later als wetenschapper nog eens extra op het spoor gezet van de ‘weg’ als sleutel voor de spiritualiteit van de pelgrim. Laat ik daar dus nader op ingaan.

Openheid Wellicht vinden sommigen dit een onttovering van het begrip spiritualiteit. Want wat Transformatie houdt die transformatie in? Volgens mij komt De ‘weg’ staat symbool voor het feit dat spihij tot stand door een openheid, aandachtigritualiteit nooit een gegeven is dat je in je zak heid. Attentiveness zou je in het Engels zeggen hebt. Door de weg te gaan ontwikkel je spiri– Aufmerksamkeit in het Duits. Die openheid tualiteit.10 In de rituele studies wordt de weg heeft betrekking op drie gebieden die de chrisvaak gebruikt als symbool voor een zogenoemtelijke spirituele schrijver Henry Nouwen inde rite de passage, een concept dat etnoloog Ardrukwekkend heeft beschreven: spiritualiteit nold van Gennep reeds honderd jaar geleden betekent voor hem ten heeft ontwikkeld. Zo’n eerste een transformatie overgangsrite bestaat die je dichter bij jezelf ‘… de magie van de pelgrimage volgens Van Gennep albrengt. Ten tweede betijd uit drie fasen: op de tekent het dat je je an- kent vele gezichten …’ eerste plaats laat je het ders verhoudt tot je omoude achter je. Daarna geving en de mensen die bevindt je je in een tusdaar een rol in spelen, en ten derde betekent senfase die later door cultureel antropoloog het dat je je opgenomen voelt in het Hogere Victor Turner ‘liminaliteit’ werd genoemd – dat voor Nouwen God is.9 van limen, de grens. En ten slotte bereik je het Anders dan in het verleden is het doel van de nieuwe, maar dan wel anders dan hoe je het transformatie echter niet vastgelegd. Want alle ritueel in bent gegaan.11 De weg naar Santiago verschillende soorten pelgrims onderscheiden is zo’n rite de passage, meer nog dan andere zich als individuen, wat betreft hun sociale inpelgrimages. Santiago is namelijk, in tegenbedding en al helemaal wat betreft hun voorstelling tot bijvoorbeeld Lourdes in Frankrijk, stelling van een grotere samenhang waar hun typisch een pelgrimage van de weg en niet van leven deel van uitmaakt. Wat ze met elkaar dede plaats. len is de openheid, en deze ontstaat pas wanDoor de drie fasen van de overgangsrite geneer je beseft dat een pelgrim te zijn iets anders beurt mijns inziens wat ik de transformatie is dan vakantie. Natuurlijk zitten er veel leuke van de pelgrim noem. Veel pelgrims die ik aspecten aan de camino – gelukkig, vonden gesproken heb herkennen de drie fasen. Het mijn reisgenoot en ik. Maar het wezen is dat kan te maken hebben met een daadwerkelijke de grote Mercedes die een van onze nieuw opovergang in het leven, bijvoorbeeld het verlies gedane caminovrienden thuis heeft staan, echt van een geliefde ander die iedereen anders bethuis bleef. Hij was voor ons gewoon een pelleefd12, maar dat hoeft niet per se. De overgang grim; niet gepromoveerd, wel met een dikke blijkt soms ook pas later. De eerste fase: scheiauto, maar dat deed er niet toe. Voor ons was ding – achter je laten wat je met je meedraagt. hij niet de baas van een groot bedrijf, maar ieDat gebeurt overdrachtelijk doordat men uit mand die we open (attentive) konden ontmoede orde van alledag stapt (en bijvoorbeeld een ten. Zoiets kan alleen onderweg, en het heeft promotie of een grote auto er ineens niet meer

6  |  De Jacobsstaf 85

toe doen). Maar het gebeurt ook letterlijk. Mensen leggen stenen langs de weg neer en laten andere dingen achter. De bekendste plek waar dit op de camino gedaan wordt is het Cruz de Ferro. In de rituele studies komt de afgelopen tien jaar steeds meer aandacht voor materiële cultuur.13 Voor datgene waar het mensen echt om gaat zijn vaak geen woorden. Het manifesteert zich in dingen en die kan je ergens neerleggen. Na de scheiding volgt de liminale fase, het grensganger zijn. Kenmerkend hiervoor is dat men zich op nieuwe wijze open kan stellen voor alle dimensies die Nouwen onderscheidt. Een openheid voor jezelf – bijvoorbeeld door alleen te kunnen zijn. Pelgrims leren het alleen lopen vaak in deze fase te waarderen. Maar ook open zijn voor anderen. Er ontstaat een verbondenheid met mensen die je daarvoor niet kende. In de rituele studies wordt dit communitas genoemd. En ten slotte kan er de ervaring ontstaan dat het bestaan zinvol is. Voor de een ligt God daaraan ten grondslag, voor de ander de natuur en voor weer een ander de ontmoeting. Dat alles kan je delen, en mijn ervaring is dat men elkaar juist in de liminale fase met diep respect bejegent. Tenslotte de derde fase: het nieuwe betreden en weer naar het leven terug keren. Dit heeft met de aankomst in Santiago te maken. Een Oostenrijkse reisgenoot verwoordde zijn duiding van de aankomst als volgt: ‘Als je de compostela hebt, dan ben je geen pelgrim meer maar een toerist.’ Dat zullen sommigen wellicht herkennen. Het draagt er ook toe bij dat menigeen liever niet in Santiago wil arriveren of dat de aankomst soms tegenvalt. Het onderweg zijn eindigt. Maar ik denk dat juist de spirituele dimensie ertoe bijdraagt dat het eigenlijk ook niet eindigt: pelgrim kan je blijven, ook al is je vliegtuig allang weer op Schiphol geland. Daarom is ook het begrip spiritualiteit zoals ik het hier opvat zo toepasselijk voor een

pelgrimage zoals ik en vele anderen die ik heb ontmoet, hem hebben beleefd: hij is in zekere zin nooit af – je blijft onderweg. Ervaringen gaan door De transformatie die de pelgrim door het ritueel onderweg zijn in de zin van een overgangsrite heeft ondergaan, werkt en gaat door of voltrekt zich meerdere keren. Ook dat geldt voor alle drie dimensies van Nouwen. Laat ik van mijn eigen ervaring uitgaan: de pelgrimage naar Santiago en de wegen die ik daarna met mijn reisgenoot heb gelopen zetten me telkens weer met beide benen op de grond. Ik kan dan veel beter alleen zijn zonder het gevoel te hebben dat ik mensen om me heen moet hebben die naar een lezing luisteren, die een college volgen of daarna nog napraten. Nouwen verwoordt dit als volgt: de weg ‘van eenzaamheid naar alleen zijn’. Ook kan ik veel makkelijker met andere mensen omgaan die heel andere voorstellingen van het leven hebben als ik. Hoe vaak irriteren ons mensen die anders zijn. Ik denk bijvoorbeeld aan de tweede Oostenrijker die ik heb ontmoet en die met iedereen onderweg een praatje moest houden, terwijl ik veel liever door wilde lopen. Onderweg kon dat, en hij kon ook mijn ongeduld verdragen. ‘Van vijandigheid naar gastvrijheid’, noemt Nouwen dit. Ten slotte de ervaring van het hogere. Voor mij geldt dat ik mijn eigen christelijke wortels telkens weer opnieuw plausibel vind als ik loop en ook daarna. Vrienden die niet christelijk zijn herkennen deze plausibiliteit van je wortels – de zinvolheid van het bestaan. Nouwen noemt dit ‘van illusie naar gebed’. Gebed kan hier voor menigeen een openheid voor dingen tussen hemel en aarde betekenen die je anders onzin zou vinden of niet eens op zou merken. Hier horen ook de wonderbaarlijke verhalen bij die bijna iedere pelgrim van de camino mee naar huis neemt.

De Jacobsstaf 85  |  7

Spiritualiteit

Thomas op de grens van Santiago

8  |  De Jacobsstaf 85

Spiritualiteit

Een voorbeeld uit onze groep: ik sprak al lopend met mijn reisgenoot erover dat we nu twee van de drie grote pelgrimages van het middeleeuwse christendom gehad hadden: Rome, waar we eerder waren geweest, en Santiago. We vonden de gedachte heel aantrekkelijk om het jaar daarop naar Israël te gaan. Bij een glas wijn spraken we ‘s avonds met de twee Oostenrijkers die we de hele dag niet hadden gezien. De ene vertelde dat hij de nacht daarvoor van mij gedroomd had. In de droom was hij bij een joodse huwelijkssluiting uitgenodigd, en toen de rabbijn binnenkwam, was ik het! Hij wist niets van ons gesprek over de reis naar Israël. Toeval? Wellicht, maar op de camino vatten we deze ervaring allemaal niet zo op. Voor ons was het geen illusie in de woorden van Nouwen, maar een betekenisvol moment, een moment waarop we de zinvolheid van het bestaan ervoeren, en dat kan uitmonden in een vorm van gebed, of je nou religieus bent of niet. En het werd een verhaal dat iedereen meenam en dat we vandaag nog met elkaar delen. Mijn indruk is dat alle typen pelgrims – de ‘religieuze pelgrim’, de ‘antipelgrim’, de ‘alternatieve pelgrim’ en de ‘autonome pelgrim’ - dit soort ervaringen opdoen en dit soort transformaties doorlopen. Veel gesprekken met andere ‘ervaringsdeskundigen’ hebben deze indruk bevestigd. En precies dat zou ik de spiritualiteit van de pelgrim willen noemen. Wellicht is deze onttoverd, maar in mijn visie is hij dat ook weer helemaal niet. Want de magie van de pelgrimage kent vele gezichten, met name in de huidige tijd waarin het autonome zelfbeeld van de mens ook zijn of haar ervaringen kleurt. Pelgrimage is in ieder geval geenszins betekenisloos. Ondertussen ben ik weer thuis en schrijf zelfs over mijn ervaringen en de inzichten die ik uit studie en onderzoek eraan gekoppeld heb. Ik ben gewoon weer wetenschapper en docent. Maar ik ben wel blij dat de weg nooit af is. Soms

dreigt hij af te zijn, maar dan kan het helpen je op de transformatie te bezinnen of weer ergens een stuk van de camino te lopen – en die is tegenwoordig bijna overal. Weer even intensief bezig te zijn met de spiritualiteit van de pelgrim zonder te vergeten dat het leven door moet @ gaan: niet gewoon maar telkens anders. Thomas Quartier is te bereiken via e-mailadres: [email protected]. 1

Met hartelijke dank aan mijn reisgenoot Jochen de Greeff en aan alle anderen die hun ervaringen met mij wilden delen.

2

Ineke Albers: De dorsvloe van de Jesubiet. De betekenis van heiligdommen in de westerse cultuur. Zoetermeer 2009.

3

Anselm Grün: Auf dem Wege. Zu einer Theologie des Wanderns. Münsterschwarach 2005. Anselm Grün: Wijsheid van pelgrims. Baarn 2009.

4

Paolo Asolan: Nach Santiago. Tagebuch eines Priesters auf dem Jakobsweg. Augsburg 2007.

5

Tim Moore: Travels with my donkey. One man and his ass on a pilgrimage to Santiago. New York 2004.

6

Shirley MacLaine: Voettocht naar Santiago de Compostela. Amsterdam 2000. Paolo Coelho: De pelgrimstocht naar Santiago. Dagboek van een magiër. Amsterdam 2000.

7

Herman Vuijsje: Pelgrim zonder God. Een voettocht van Santiago de Compostela naar Amsterdam. Amsterdam 2007.

8

Hape Kerkeling: Ik ben er even niet. Mijn voettocht naar Santiago de Compostela. Amsterdam 2007.

9

Henry Nouwen: Open uw hart. De weg naar onszelf, de andere en God. Tielt 2006.

10 Egon Kappelari, Heilige Zeichen in Liturgie und Alltag. Te Deum. Maria Laach 2008. 11 Arnold van Gennep: Les rites de passage/Übergangsriten. Berlin 1999. Victor Turner: The ritual proces. Structure and antistructure. Chicago 1969. 12 Thomas Quartier: Bridging the Gaps. An Empirical Study of Catholic Funeral Rites. Münster 2007. 13 Arie Molendijk: Materieel christendom. Religie en materiële cultuur in West-Europa. Hilversum 2003.

De Jacobsstaf 85  |  9

Pelgrimeren kort

Pelgrimeren kort

Pelgrimeren kort Don Jaime overleden Don Jaime, kanunnik van de kathedraal van Santiago en drijvende kracht achter het pelgrimsbureau, is 25 november 2009 overleden op tachtigjarige leeftijd. In 1985 begon hij met het pelgrimsbureau. Daarvoor was er in de kathedraal wel een gelegenheid een compostela te krijgen, maar dat verliep veel ongestructureerder. Ook droeg hij tot 2004, toen hij getroffen werd door een hersenbloeding, elke dag de pelgrimsmis op. Genootschapslid Hanny Pouderoyen herinnnert zich Don Jaime: ‘Eén van de dingen die ik me van hem herinner, en hem nu nog hoor zeggen, is dat hij vreselijk kwaad kon worden als er geklapt werd bij het zwaaien van de botafumero. Dat is geen spektakel zei hij dan maar een ode aan God. Hij koos ook iedere dag één van de pelgrims uit om een stuk te lezen in de pelgrimsmis. Het Officina del Pellegrino bestond in ieder geval al in 1992 in het Casa del Dean want toen hebben we een vaandel bij hem gebracht waar de Nederlandse pelgrims mee konden lopen in de processies in het Heilig Jaar 1993. Helaas is dat vaandel daarna kwijt geraakt. Het was er in ieder geval in 1994 niet meer. Hij heeft zich dat redelijk persoonlijk aangetrokken dat het onder zijn hoede verdwenen was.’ Statistieken 2009 Het pelgrimsbureau in Santiago reikte in 2009 ruim 145.000 compostela’s uit, 16,6% meer dan in 2008. Opvallend is dat de leeftijdsgroep van 18-30 jaar het zwaarst vertegenwoordigd is. Ruim 66.000 pelgrims waren afkomstig buiten Spanje, vooral Duitsers, Fransen, Italianen, Portugezen en Amerikanen. Uit een enquête van het Galicisch toeristenbureau onder 814 wandelaars blijkt dat een derde

10  |  De Jacobsstaf 85

van alle lopende pelgrims de camino loopt uit religieuze overwegingen. Een groot gedeelte van de wandelaars loopt de route vanwege de cultuur en de historische gebouwen tijdens de route en om een zekere vorm van rust. 17% geeft ook toe de route slechts te lopen als tijdverdrijf. (Bron: Spanjevandaag.com en Jacobeo.net) Vredeskerk in Amsterdam Sinds eind 2009 is in de Vredeskerk in de Amsterdamse Pijp een werkgroep van oud-pelgrims actief. Het doel is gelovige, niet-gelovige en anders-gelovige pelgrims uit Amsterdam en omgeving te inspireren, te ondersteunen en op weg te helpen. Zo wordt op zaterdag 6 maart om 12.30 uur een speciale Jacobus pelgrimsmis gehouden. Ook biedt de Vredeskerk onderdak aan pelgrims die op hun route Amsterdam aandoen. Voor meer informatie: www. amsterdam.vredeskerk.nl. Heilig Jaar 2010 Aartsbisschop Julian Barrio opende met drie slagen op de poort van de kathedraal op nieuwjaarsdag het Heilig Jaar. Paus Benedictus XVI schrijft in een brief naar aanleiding van het Heilig Jaar dat de eeuwenoude pelgrimstocht ook niet-gelovigen de kans biedt over de zin van het leven na te denken en andere horizonten op te zoeken. In zijn boodschap onderstreept de paus de spirituele betekenis van de bedevaart, die de kans biedt God en de naaste te ontmoeten. Hij heeft het ook over de historische betekenis voor Europa van de bedevaartweg, ‘die door geloofsijver, boete, gastvrijheid, kunst en cultuur getekend is en de geestelijke wortels van Europa weerspiegelt.’ (Bron: Kerknet.be)

Europa Camino 2010 De gezamenlijke genootschappen van Frankrijk zijn in het kader van het Heilig Jaar 2010 voor Santiago de Compostela het project Europa Camino 2010 gestart. Er worden een aantal Europese estafettepelgrimages georganiseerd die komend uit vele streken van Europa naar Santiago zullen leiden. De pelgrims nemen op hun tocht een wandelstaf, de zogenoemde bourdon, en een gouden boek, een soort pelgrimspaspoort, mee dat steeds weer aan de volgende pelgrims wordt doorgegeven. In de gouden boeken worden op de etappeplaatsen stempels van relevante instanties gezet die, vergezeld van een wens of boodschap, op weg gaan naar Santiago. Tot nu toe is bekend dat gestart wordt in Noorwegen, Polen, Slovenië, Engeland, Portugal, Italië, Zwitserland en Nederland. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob wil graag in drie routes participeren. De eerste vertrekt rond 15 mei vanuit Utrecht richting Nijmegen. Op 23 mei zal deze net over de grens in Kranenburg aansluiten op een door de Duitse vrienden georganiseerde estafette naar Le Puy-en-Velay. De tweede estafette gaat van Utrecht via Breda naar de Belgische grens bij Kalmthout om op 5 juni door de Vlamingen en Walen te worden voortgezet richting Vézelay. Voor meer informatie: Joost Bol ([email protected])

ïnteresseerden kunnen contact opnemen met Dick Wesselius ([email protected])

Zoekertjes Nieuwe Lowe Alpine Women rugzak te koop. Type Lowappalachian TFX ND 55 (kleur: blauw). Nieuwprijs 170 euro, te koop voor 110 euro. Inlichtingen bij Marja Schaake, tel. 020 6623871 of 06 42323647.

Vrijwilligers gevraagd In het Duitse Scheidegg, vlakbij de Bodensee, is sinds kort een pelgrimsherberg gevestigd. Scheidegg ligt aan de pelgrimsroute München – Bregenz, en verder via Zwitserland naar Le Puy-en-Velay in Frankrijk. Ilse Pfau, inwoner van Scheidegg, heeft bij de kerkelijke en gemeentelijke overheid geld losgekregen voor de nieuwe herberg, maar zij is niet in staat om deze het hele seizoen draaiende te houden. Daarom worden er vrijwilligers gezocht. Ge-

De Jacobsstaf 85  |  11

Wandelen & fietsen

Wandelen & fietsen

Shikoku, een pelgrimstocht in Japan Joost Bol In de Jacobsstaf leest u zelden over nietchristelijke bedevaarten. Het bekendst is waarschijnlijk de islamitische hadj naar Mekka, maar ook het hindoeïsme en boeddhisme kennen tal van bedevaartsoorden. Joost Bol, de nieuwe voorzitter van het genootschap, toog naar het Japanse eiland Shikoku en trad in de voetsporen van de monnik Kobo Daishi. Nadat mijn eega Hettie en ik in 2000 met het pelgrimsvirus besmet werden tijdens onze voettocht naar Santiago, kwam ik al surfend op het internet enkele reisverslagen tegen van Amerikanen die op het Japanse eiland Shikoku de pelgrimstocht langs de 88 boeddhistische tempels hadden gelopen. Toen was het er blijkbaar nog niet de tijd voor, maar het voorbije najaar kwam het er dan uiteindelijk toch van. Samen met onze vrienden Jeannette en Martin stapten we op 22 september in het vliegtuig naar Japan om ons onder toeziend oog van Sint-Christoffel - zijn medaille hing aan onze rugzakken - toe te vertrouwen aan de Japanse tegenhanger van Jacobus, Kobo Daishi. Boeddhisme Kobo Daishi (774-835) afkomstig uit een adellijke familie op het eiland Shikoku, was de grondlegger van de Shingon-stroming binnnen het boeddhisme in Japan. Het boeddhisme had al in de zevende eeuw vanuit China zijn intrede in Japan gedaan. Kobo Daishi werd in zijn jongere jaren door de Japanse keizer naar China gestuurd om de kennis over het boeddhisme te verdiepen en daarna in Japan te verspreiden. Terug in Japan deed hij dit met verve. Zijn invloedrijke positie aan het hof gebruikte hij

12 |

De Jacobsstaf 85

Pelgrimstocht langs 88 tempels. Foto: Joost Bol

overigens ook om een eerste vorm van algemeen onderwijs te introduceren en ook als bouwmeester van waterreservoirs en wegen in opdracht van de keizer maakte hij naam. Als monnik in opleiding bracht hij tijd door op Shikoku en na zijn terugkeer uit China bezocht hij al bestaande boeddhistische tempels op het eiland en stichtte hij er nieuwe. Na zijn overlijden is er op enig moment een pelgrimage langs tempels op Shikoku ontstaan die op de een of andere wijze met zijn naam in verband stonden, of door mythevorming werden gebracht. In het begin waren het wellicht alleen monniken die zijn voetsporen volgden, maar in de zeventiende eeuw is er blijkbaar al sprake van een meer geordende route, zoals blijkt uit de beschrijving van de boeddhistische priester Yuben Shinnen in 1687. Kobo Daishi was inmiddels dan ook min of meer gepromoveerd van oprichter en leidsman van het Shingonboeddhisme tot een soort heilige binnen deze religie, aan wie eigen tempels werden gewijd. Ik spreek hier bewust over religie, want het Japanse boeddhisme is niet de pure oorspronkelijke levensbeschouwing, zoals velen van ons deze kennen uit de tijd dat de Beatles en anderen naar India togen om bij de Maharishi Mahesh Yogi in de leer te gaan. Het boeddhisme, zoals dat via China naar Japan kwam, was reeds een kleine duizend jaar beïnvloed en gekleurd door hindoeïsme, brahmanisme en taoïsme en beschikte inmiddels over een heel eigen pantheon (godenwereld) van 5 boeddha’s, 13 bodhisattva’s, 4 hemelse koningen, 12 hemelse generaals, poortwachters et cetera. Na de komst in Japan kwamen hier nog wat elementen uit het bestaande natuurgeloof bij en dan heb je het uiteindelijk wel over een religie. Wel een religie gebaseerd op de positieve beginselen van het oorspronkelijke boeddhisme.

Attributen en rituelen Christelijke pelgrims gingen en gaan naar Santiago om uiting te geven aan hun geloof en om de apostel Jacobus om bijstand te vragen, of om hem te zijner tijd een goed woordje bij Petrus aan de hemelpoort te laten doen. Japanse boeddhisten - zo zal ik ze voor het gemak toch maar noemen – gaan op weg langs de 88 tempels om te bidden bij de tempels die zijn gewijd aan een van de boeddha’s of bodhisattva’s. Maar bij alle hoofdtempels - hondo geheten - staat ook een tempel (Daishido) die aan Kobo Daishi is gewijd en ook bij deze tempel wordt in gebed stil gestaan. En net als bij de tocht naar Santiago zijn er uiterlijke zaken die de pelgrim herkenbaar maken. Zo kleedt men zich bij voorkeur in het wit en draagt men een hoed van rijststro met enkele boeddhistische opschriften en – heel belangrijk - een houten wandelstaf. Deze staf symboliseert de persoon van Kobo Daishi die samen met de pelgrim op pad gaat. Je dient deze staf dan ook met eerbied te behandelen en wanneer je na een wandeldag op je slaapadres arriveert hoor je eerst de voet van je staf te wassen en netjes af te drogen, alvorens voor je eigen welzijn te zorgen. Jacobus reist dan wel ongezien met ons mee, maar een tastbare reisgenoot in het soms ruige Japanse landschap heeft ook zijn voordelen. Huub de Gier van ons Huis van Sint Jakob had ons voorzien van vier keurige elzenhouten wandelstokken en al op de reis naar Japan ontwikkelden deze een eigen persoonlijkheid. Op de een of andere wijze misten zij onze vlucht van Londen naar Tokio met British Airways en gaven zij er de voorkeur aan om ons na te reizen met een vliegtuig van Japan Airlines. Wij hebben er onze hele tocht goed voor gezorgd en ze weer netjes op het vliegveld van Tokio voor de thuisreis ingecheckt. Helaas zijn deze ons zeer dierbaar geworden ‘Kobo’s’ - zoals we

De Jacobsstaf 85

| 13

Wandelen & fietsen

Wandelen & fietsen

Japanse pelgrims. Foto: Joost Bol

ze gingen noemen - nooit in Brussel aangekomen. We troosten ons nu met de gedachte dat ze toch liever in Japan wilden blijven. En dan is er ook nog het pelgrimsboek, waarmee je bij iedere tempel langs een hiervoor bedoeld loket gaat en waarin dan de stempels van de naam van de tempel worden gezet en daarbij de naam van de lokale godheid met een penseel wordt gekalligrafeerd. Per tempel à raison van 300 yen, ongeveer 2,50 euro. Verwondering En de tocht zelf dan, hoor ik menig lezer al denken. Welnu, wij kijken terug op een tocht van 54 onvergetelijke wandeldagen op Shikoku die ons over 1.250 kilometer wegen en (berg)paden voerde in een landschap dat met het verstrijken van de tijd ook letterlijk steeds meer een gouden randje kreeg door de fantastische herfstkleuren. Japan is een geologisch jong bergland en de uitgesleten beek- en rivierdalen zijn stevig geaccentueerd, met ander woorden, heuvel- en bergop of -af is het behoorlijk steil en dus fysiek veeleisend.

14 |

De Jacobsstaf 85

Tempel. Foto: Joost Bol

Een goede wandelstok is op de soms uitgespoelde en rotsige bergpaden geen overbodige luxe, want veel tempels staan tegen de heuvelof berghelling aan en een enkele keer zowat erbovenop. De eerste weken was het nog subtropisch warm en vochtig, maar gelukkig temperde het invallende najaar de temperaturen en aan het einde was het in de bergen soms maar net boven het vriespunt. We keken vol verwondering naar het Japanse leven van alledag met rijst- en groenteveldjes op zowat ieder vlak stukje land met daartussen de dorpen en stadjes waar het ook dringen is om de beschikbare ruimte. Wanneer je een auto wilt rijden moet je er eerst voor zorgen een parkeerplaats te hebben, want op de smalle straatjes is parkeren op de openbare weg er niet bij. Geen wonder dat er heel veel heel kleine auto’s rijden. Een enkele keer vroegen we ons af waar nu nog plaats voor de motor was. Volgens ons zat hij toen in het handschoenvakje. We hadden wat basale Japanse woorden geleerd en aangevuld met onze handen en voeten wisten we iedere dag weer aan de kost en een

goede slaapplaats te komen, waarbij wij altijd konden rekenen op de hulp van de vriendelijke bevolking. Op een dun matrasje op de grond slapen went na een tijdje. Het Japanse eten was heerlijk en de gewoonte om na het wassen nog even na te weken in een (gezamenlijk) bad beviel uitstekend. Mannen en vrouwen gescheiden, dat wel. Gulle gaven Het merendeel van de Japanse pelgrims doet de pelgrimage als groepsreis in de bus en is in veertien dagen rond. Anderen gaan per eigen auto. Er is slechts een klein groepje dat de tocht te voet loopt. Wij lazen getallen van 3.000 tot 4.000 personen per jaar tegen een aantal van ongeveer 300.000 die de tocht per bus of auto doen. Dat betekent ook dat de verblijfsaccommodaties onderweg slechts op kleine aantallen berekend zijn en dat het soms improviseren is wanneer er één (tijdelijk) gesloten of vol is. Refugio’s kent men niet, we sliepen in kleine landhotelletjes of familiepensions. Gemiddeld waren wij per persoon voor avondeten, over-

nachting en ontbijt ongeveer 50 euro kwijt. Reken daarbij nog 20 euro per dag extra voor lunch en andere zaken. Een enkele keer is er een pelgrimsverblijf aan een tempel verbonden, maar men rekent daar ook de gewone prijs. Voordeel van een verblijf in een tempellocatie is wel dat je er om zes uur ’s morgens een dienst kunt bijwonen. We verstonden er natuurlijk niets van, maar het had toch wel wat. Tot slot nog iets over het gebruik van de eilandbewoners om de voetpelgrims onderweg kleine cadeaus – o settai - te geven. Ze drukken hiermee hun waardering uit jegens de pelgrim en worden hiermee ook een beetje deelnemers aan diens pelgrimage. Op een of twee dagen na overkwam ons dit ook, waarbij de geschenken verschilden van papieren zakdoekjes tot mandarijntjes, van een kopje koffie of groene thee tot aan een pak koekjes of een zak snoepjes. Maar ook van de zakjes van tien muntjes van vijf yen die ons door een aan de kant van de weg zittend oud vrouwtje werden gegeven tot aan de hele gulle gave van 3.000 yen van een fietser die bij ons

De Jacobsstaf 85

| 15

Wandelen & fietsen

halt hield, ons het geld toestopte en pardoes verder reed. Je went er op den duur aan, maar de positieve aandacht die hiervan uitgaat was hartverwarmend. Om recht te doen aan deze gulle gevers zeiden wij dan ook keurig bij de tempels de Hartsoetra in het Japans op. Voor wat, hoort wat. Wij hebben de Japanners op Shikoku leren

Wandelen & fietsen

kennen als hele vriendelijke, behulpzame, voorkomende en gastvrije mensen. Een heel ander beeld dan dat van de onbewogen zakenman zoals we dat hier in Europa kennen. Deze pelgrimage in een geheel andere culturele en religieuze omgeving was voor ons vieren een heel bijzondere belevenis waarvan wij de @ herinneringen nog lang zullen koesteren.

Dvd Lopen met Kukai Er bestaan een aantal verhalen over het ontstaan van de pelgrimstocht, de Tempelroute, op het Japanse eiland Shikoku. De meest gangbare is dat de boeddhistische monnik Kobo Daishi (Kukai) naar alle heilige plaatsen op het eiland liep, veel tempels vond en vervolgens de pelgrimstocht benoemde. Het motto van de tocht is ‘Do go ni nin’, wat letterlijk betekent ‘twee reizen samen’: de reis van de pelgrim en Kobo. De route voert de pelgrim over drukke rijkswegen en dorpsweggetjes, maar ook over moeilijk begaanbare bergpaden. Men gaat door valleien, over bergen, passeert meren en volgt de natuurlijke gang van de kustlijn, rivieren en bergbeekjes. Bij iedere tempel wordt een vast ritueel gevolgd. Men wast de handen, reinigt de mond, men buigt en bidt bij het betreden van de tempelgronden. Bij de twee altaren die men per tempel bezoekt - één ter ere van de belangrijkste boeddha van de tempel en één ter ere van Kukai - brandt men drie stokjes wierook en een kaarsje en zingt men de zogenaamde Hartsoetra, Hannya Shingyo. De pelgrimstocht is zwaar, maar is niets vergeleken bij vroeger. Men kende toen geen gidsen, geen weersvoorspellingen, geen telefoons en geen medische voorzieningen. Veel pelgrims hebben de tocht niet volbracht. Op de dvd is te zien hoe een aantal van de bijna honderdduizend pelgrims per jaar de tocht ervaren. Het gaat om een informaticastudent, een taxichauffeur, een verpleegster, huismoeders, gepensioneerden en een afgezwaaide militair. Let wel: enige duizenden volbrengen de tocht te voet, de overigen maken gebruik van gemotoriseerd vervoer. Ieder met zijn of haar eigen motivatie om deze barre tocht te volbrengen: de uitdaging, het zichzelf zoeken, het herdenken van een familielid. Elke pelgrim reciteert bij iedere tempel vol overgave de Hartsoetra, de kerntekst van het boeddhisme: ‘Kan ji zai bo za….’ (‘Vorm is leegte, leegte is vorm…’). Joop van der Schoor Boeddhistische Omroep Stichting, 2009. Distributie door Asoka Publishers, Rotterdam www.asoka.nl. Prijs: € 14,95. Of ga naar onze website www.santiago.nl > onze activiteiten > Jacobsstaf, voor een link naar de uitzending op www.uitzendinggemist.nl.

16 |

De Jacobsstaf 85

Pelgrim met kerst Ria Bindels Het is stil in Amsterdam: Ramses Shaffy zong het al. Ria Bindels ervoer het op eerste kerstdag toen zij vanuit een nat en guur Amsterdam het Pelgrimspad volgde naar Aalsmeer. Een verhaal over verlangen en dankbaarheid.

ga ik het eerste traject van deze route lopen. Het boekje begint niet meteen met de eerste route. Er is eerst een inleidend hoofdstukje over pelgrimages en wonderbare geschiedenissen. Het begint zo: ‘Een pelgrimspad van Amsterdam naar Den Bosch? Wat is daar voor een bedevaartganger te beleven?’ Het is precies een half uur en vijf minuten Mijn nieuwsgierigheid is gewekt en ik ben in geleden dat ik de veters van mijn wandel- Amsterdam nog voordat ik de eerste route heb schoenen dichtknoopte, met mijn armen doorgenomen. En nat en glibberig stationsdoor de hengsels van de rugzak gleed en in plein: natte mensen komen hier aan en gaan mijn broekzak voelde of de buskaart erin weer verder. Ik ga ook verder, naar het Bezat. Het viel niet mee. Het bed en ik waren gijnhof. De relikwieën van de bedevaartskerk, warm, maar het gemis aan warme armen herdoopt tot Nieuwezijds Kapel, vonden een om mij heen deden mij besluiten eruit te veilig heenkomen in de katholieke schuilkerk komen en te gaan lopen. op het Begijnhof. Het mirakel van Amsterdam en de wonderen die volgden, zorgen voor een Warme chocomel steeds groeiende schare bedevaartsgangers. Wat er uit de hemel valt is moeilijk te zeggen. Speciaal voor de bedevaartgangers werd de Is het sneeuw of is het regen? Het is een grensHeiligeweg aangelegd en deze vormt zo de leigeval net als de persoon die nu, eerste kerstdraad voor het Pelgrimspad. dag, ’s morgensvroeg buiten onder deze hemel Ik loop verder in zuidelijke richting en op het loopt. Na enkele minuten blijkt het steeds Leidseplein is café Mokum geopend. Twee meer sneeuw te worden. Dat is leuk voor iederaardige meisjes wachten hier op klandizie. een die zometeen wakker wordt en naar buiten De warme chocomel met slagroom en kerstkijkt. Toch nog heel even witte kerst want dat krans smaakt prima. Ik ben weer een beetje schijnt de mensen een opgedroogd en vraag Vondelpark in de sneeuw. Foto: Bernard Zalm gevoel van verrukking hen waar precies de en genoegdoening te ingang naar het Vongeven. delpark is. Dan verIn de trein naar Amtel ik dat ik vandaag sterdam haal ik uit via het Vondelpark mijn rugzak tevoorverder naar het Amschijn het gidsje van sterdamse Bos richhet Pelgrimspad, deel ting Amstelveen en 1, een langeafstandsAalsmeer wil lopen. wandelpad van AmZij waarschuwen me, sterdam naar ’s-Herwant dat is nog onttogenbosch. Vandaag zettend ver weg. Een

De Jacobsstaf 85

| 17

Wandelen & fietsen

van de meisjes vertelt dat zij afgelopen zomer rood-wit-blauw gebouw, langs een openluchtmet haar vader in Santiago de Compostela in theater en langs de uitspanning Groot MelkSpanje was en dat daar ook mensen aankwahuis moeten komen. Dat heb ik allemaal gemen die heel ver gelopen hadden - ‘Wij waren mist. Waar was ik in gedachten? Heel ver weg met de auto,’ zei ze verontschuldigend. Dit waarschijnlijk, bij mijn andere pelgrimspad vind ik leuk om te horen, wij blijven nog even dat mij afgelopen zomer uiteindelijk weer in doorpraten en ik vertel dat ik deze zomer in Santiago deed uitkomen en waar ik wel vaker juli ook te voet in Santiago aankwam nadat ik met blijdschap maar ook met heimwee aan tede Camino Porturugdenk. Dat is pelgués gelopen had. rimeren, elke dag Ze lopen even mee ‘Opeens ruik ik versgebakken oliebollen!’ verder trekken door naar buiten en wijhet onbekende gezen me om welk bied waar de natuur gebouw ik heen moet lopen; daar is de ingang steeds wisselt en je ’s avonds verwonderd bent van het Vondelpark. Ze rennen door de regen waar je uitkomt en zult slapen, om dan de volterug naar café Mokum (ze zijn echt heel aargende dag weer opnieuw verder te trekken. dig) en ik zet mijn capuchon op en ga weer Nu volg ik in Amsterdam de Sloterkade, een verder. Voorbij het Max Euweplein moet ik weg aan het water. Ik loop over een voetpad over een brug. De harde, vastgetrapte sneeuw langs woonschepen. Het is een hele woonwijk is heel glibberig en het regent nu onophouwoonboten, zo groot. Opeens ruik ik vers gedelijk. Een lichtgetinte landgenoot, die bij de bakken oliebollen! Dan ben weer helemaal gemeentedienst van Amsterdam werkt en met terug in het hier en nu. Het is kersttijd, olieeen kleine machine zand op de brug strooit, bollentijd in Nederland. Ik ben net niet brukijkt me aan wenst me gelukkig kerstfeest. taal genoeg om het paadje naar de grote mooie Mijn dag kan niet meer stuk. woonboot te volgen waar deze heerlijke lucht vandaan komt. Later denk ik, waarom eigenOliebollen lijk niet. In het Vondelpark is de zachte sneeuw een Het water wordt breder, ik ben bij de Nieuwe dikke brij en dat loopt behoorlijk zwaar. Zelfs Meer. Het regent nog steeds onophoudelijk. vandaag komen joggende en trimmende AmOnder de viaducten van de A10 en een spoorsterdammers me voorbij. Je hoeft voor de roulijn blijf ik staan en haal een kleffe boterham te van het Pelgrimspad in het Vondelpark alen een koude banaan uit mijn rugzak en drink leen maar steeds rechtdoor te lopen. Het park mijn flesje leeg. Het smaakt prima denk ik brengt je dwars door Amsterdam via een in de schouderophalend, maar ik denk wel nog wazomer beslist groene oase, maar nu langs kale tertandend terug aan warme oliebollen. bomen met de laatste sneeuwresten en langs nog net bevroren vijvers. Kerststal Mijmerend, met de capuchon nog steeds Ik kom bij het Amsterdamse Bos en de strakke diep over mijn hoofd getrokken, kom ik aan rechte Bosbaan. Geen hond te zien, geen roeide andere kant van het park. Ik heb even de ers, niemand, zelfs het restaurant is dicht. Even aanwijzingen van mijn wandelgidsje nodig om verder raak ik de weg kwijt. De bladzijden van te lezen hoe ik nu verder moet lopen. Ik ben mijn wandelgidsje zijn volkomen aan elkaar verbaasd, ik had in het Vondelpark langs een geplakt en ik moet toch af en toe de route be-

18  |  De Jacobsstaf 85

Wandelen & fietsen

kijken. Maar nergens kun je schuilen en het is onmogelijk om bij de nog steeds neervallende regen een kletsnatte bladzijde van het boekje open te slaan. Zwaar ronkende vliegtuigen vliegen heel laag over me heen. Ik loop hier in de richting van de landingsbanen van Schiphol en vind het heel facinerend. De vliegtuigen vliegen heel langzaam en laag, klaar om bijna te landen. Het landingsgestel, soms met enkele dan weer met dubbele wielen, is al uitgeklapt. Ze vliegen zo laag dat het lijkt alsof ze de toppen van de bomen zullen raken. Ik heb zo vaak naar boven gekeken dat de regen een beetje in mijn nek is gaan stromen. Kom, zeg ik tegen mezelf, ik wil verder. Ik loop naar de top van een heuvel, moet hier trappen afdalen en bij een kiosk het tweede pad van links nemen. Alles klopt behalve die kiosk. Die is nergens. Het boekje is zeker in de zomer geschreven, want dit is een prima plek voor een kiosk maar in de winter geeft deze mededeling geen houvast. Ik probeer enkele paden maar draai weer om en loop toch terug. Dan zie ik een pad met markering, ik glimlach van opluchting. Even later kom ik bij een bordje met de aanduiding Amstelveen en Aalsmeer. Ik zit dus nog op de goede route. Ik kruis weer twee viaducten, nu van de A9. Opnieuw blijf ik hier even staan en laat me een beetje uitlekken. De regen heeft in deze afgelopen uren op de paden en in de bossen veel sneeuw doen smelten en verdwijnen.

Ik loop over een bruggetje en na ruim een kilometer kom ik bij de Poel uit. Deze poel of Toverpoel is een overblijfsel van de grootscheepse vervening rond Amstelveen. Op de bordjes lees ik dat Aalsmeer nog maar vijf kilometer is. Opeens besluit ik: het is goed geweest voor vandaag, ik stop ermee. Dat komt mede omdat ik links van mij, de bewoonde wereld ontwaar, maar vooral omdat ik een slanke kerktoren hemelwaarts zie wijzen. Ik ga eropaf. Het is, blijkt even later, de SintUrbanuskerk van Bovenkerk. En deze kerk is geopend! Ik loop naar binnen. Helemaal voorin staat een grote, verlichte kerststal. Er branden heel veel grote kaarsen. Ik ga op de eerste bank tegenover de kerststal zitten en huiver even omdat ik het opeens een beetje kil heb. Wat ben ik blij dat ik hier droog en beschut kan zitten. Dan ontstaat er langzaam maar zeker een steeds groter wordende regenplas onder mijn schoenen. Al het regenwater lekt van mijn jas, broek en schoenen op deze kerkvloer. Het is niet anders. Na een poosje sta ik op en steek achter in de kerk een klein kaarsje aan. Dankbaar sta ik hier en denk wat is het toch, dat mij blijft lokken om er steeds weer wandelend op uit te trekken. Ik weet het niet, ik geloof niet dat het beredeneerbaar is. Ik moet ermee geboren zijn. Dan verlaat ik de kerk op eerste kerstdag met een blij gevoel en ga op zoek naar een bushalte om @ weer terug naar huis te gaan.

Advertentie

De Jacobsstaf 85  |  19

Juffie gelukkig onderweg

Juffie gelukkig onderweg

Uit de stad Gitta van ‘t Land

‘Hee, Juffie, kom eens hier kijken...’ Ik word door Charles en Michel teruggeroepen. Meestal loop ik ergens achteraan en maak hier en daar een foto of sta ergens bij stil. Deze dag loop ik echter wat harder omdat ik het een beetje koud heb. ‘ Moet je dit eens zien. Een woonplek.’ Ja, dat schrijven ze er wel bij: ‘Wij zijn de stad ontvlucht en wonen hier.’ Maar ik zie helemaal niemand en het ziet er ook een beetje krakkemikkig uit. Trouwens welke stad zijn ze eigenlijk ontvlucht? Hier kom je voornamelijk hele kleine rustige dorpjes tegen. In het eerste dorpje Pouylebon waar we komen is er alleen maar een kerk en een kerkhof. En het volgende dorpje, Monlezun, is beroemd vanwege de ruines. Daar kun je toch niet n ’t Land zo’n last van hebben dat Foto: Gitta va

20 |

De Jacobsstaf 85

je ‘de stad’ moet ontvluchten. Maar ach, wat weet ik ervan. Ik loop lekker door de natuur. Terwijl we het uitgebreid hebben over het wonen in een bos en dat dat toch wel erg afzien is, weten we nog niet wat ons die avond te wachten staat in Marciac. Marciac is bekend vanwege de jazz weet Michel te vertellen. Ik verwacht een swingend stadje, muzikanten op een mooi pleintje, sfeer, terrasjes, gratis concerten. Wat kun je er toch weer gigantisch naast zitten. We belanden in de meest tochtige, koude gîte die ik me herinner. Charles wordt eerst al een beetje uitgefoeterd omdat hij het waagt de verkeerde deur binnen te stappen: het warme huis van de eigenaren. We blijken omhoog te moeten, naar een soort zolder. In het gedeelte waar wij slapen is het dak niet dicht. En het is geen warme dag. De eigenares komt

meteen vertellen dat ze gratis onze kleren wast en is daar erg druk mee. Compensatiegedrag zo denk ik. Het lastige is dat we opeens amper meer kleren hebben. Michel heeft maar één broek en die heeft ze net meegenomen. Ik heb het koud en moet een blouse en sokken van Michel lenen zodat ik in rood-oranje over straat ga alsof het de laatste mode is. Michel mag wel een broek lenen van de zoon van de eigenares. Hij is er niet zo heel blij mee. ‘Die zoon is volgens mij wel 2 meter’, zo roept hij. ‘En er zitten allemaal gaten in de broek.’ De eigenares reageert hierop met: ‘O ja, dat verbaast me niets.’ Charles moppert ondertussen vanaf zijn bed: ‘Het tocht hier als de ziekte.’ Ik krijg de slappe

lach en dan komt opeens Max tevoorschijn. Max, pelgrim, afkomstig ergens uit de buurt van Arles. Hij heeft een slaapplek aan de andere kant gekozen waar het dak wel dicht is. ‘Maar daar is het ook koud hoor!’ Tenminste, dat denk ik dat hij dat zegt; Max spreekt een soort dialect. Van beneden zegt de eigenares die ons natuurlijk hoort praten: ‘Jullie kunnen zelf thee zetten hoor.’ Thee, denk ik verontwaardigd? Nee, we gaan het stadje in, we @ hebben wel wat sterkers nodig. Deze column verscheen eerder op Gitta’s caminoweblog Juffie gelukkig onderweg, dat te vinden is op juffiegelukkigonderweg.web-log.nl.

Advertentie

Fietsvervoer Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk. www.fiets-vervoer.nl Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en Belgie !

In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela of in Rome en het vervoer naar huis éénmalig € 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.

SOETENS TRANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail: [email protected]

De Jacobsstaf 85

| 21

En verder ...

En verder ...

Gaat de camino aan zijn succes ten onder? Wim van Harmelen Ook in 2009 werden weer meer pelgrims geteld op weg naar Santiago. Om nog maar te zwijgen over de vele pelgrims die in dit Heilig Jaar op weg gaan. Wim van Harmelen stelt zichzelf over deze populariteit enige relevante vragen die hij graag met ons deelt. Afgelopen zomer heb ik de tocht naar Santiago gemaakt. Nadat mijn vrouw en ik in de jaren ervoor steeds een gedeelte hadden afgelegd, liepen we in september het laatste stuk: van Logroño naar Santiago, op de Camino Francés. Zoals van bijna alle belevenissen kan ik van onze tocht twee verhalen vertellen: een verhaal met goede en prettige ervaringen en een verhaal met minder prettige ervaringen. Ik ga in het volgende de minder prettige ervaringen vertellen. Het is dus niet het volledige verhaal. Ik had niet veel moeite een titel te vinden: gaat de camino aan zijn succes ten onder? Tot nu toe was die vraag nog niet bij mij opgekomen, maar nu – op het laatste traject – wel. In het volgende wil ik een aantal ervaringen weergeven die mij op die gedachte brengen. (On)verdraagzaamheid Om te beginnen was er het grote aantal lopers. Op onze tocht waren bijna voortdurend andere lopers in de buurt. Soms een enkeling, maar regelmatig meer. Soms hoorde je flarden van gesprekken van medelopers. Zoveel lopers, is dat erg? Sommigen zullen het juist gezellig vinden. Ik merkte dat het mijn aandacht voor de omgeving en mijn eigen gedachten soms danig in de weg zat. Terug in Nederland lieten we vrienden en familieleden foto’s zien. Soms was de reactie bij een foto van een kaal landschap: was het niet

22  |  De Jacobsstaf 85

eenzaam? ‘Het was niet eenzaam genoeg’, zei ik dan, ‘er waren zoveel lopers.’ En denk ik: horen een zekere rust en eenzaamheid niet bij het pelgrim zijn? Soms hadden we het gevoel in een tredmolen te lopen. Het toppunt was op het traject tussen Palas de Rei en Melide. Aanvankelijk waren er opvallend weinig lopers. Blijkbaar hadden weinig lopers in Palas overnacht. We hielden pauze en toen opeens kwam het ene groepje lopers na het andere aanzetten. Het was al snel duidelijk wat er aan de hand was. Twee of meer bussen hadden een Duitse groep afgezet die een aantal kilometers van de camino liepen. ‘Buspelgrims’, zei een loper aan wie wij onze ervaring vertelden. En dan waren er de fietsers. Veel fietsers, vooral Spaanse, willen per se de route volgen die ook de lopers nemen. Er waren er zeker die oog hadden voor de lopers, maar veel ook niet. Opeens doken ze achter je op en wilden er zo snel mogelijk langs. We maakten mee dat er links en rechts van het smalle voetpad een geschikte weg voor fietsers was, maar toch namen verschillende fietsers het voetpad. Het toppunt was een fietser die inreed op koeien die op weg waren naar een weiland. Enkele ervaringen in herbergen. Een belangrijk punt in de herbergen is de tijd van rust. We merkten bij veel mensen de bereidheid om rekening te houden met anderen. Van tien uur ’s avonds tot zes uur ’s morgens was het licht uit en was het stil. Maar nogal eens ontbrak die bereidheid. In sommige refugio’s stonden sommige mensen al om vijf uur op en begonnen hun rugzak te pakken in het licht van hun lantaarns. De rust was weg, oordopjes baatten niet. Op zo’n moment denk je: op de camino gaat het net als elders. Ieder voor zich, en God voor ons allen.

‘Zoveel lopers is dat erg?’ Foto: Tieleke Huijbers

Het kan ook anders: een paar keer maakten we met de andere pelgrims op onze slaapzaal onderling de afspraak dat we vanaf zes uur zouden opstaan. Iemand die toch eerder wilde opstaan, zette zijn rugzak ’s avonds op de gang en stoorde zo niemand. Sommigen bleven na zes uur liggen. Dat is geen probleem. Minder leuk was dat zo’n ‘doorslaper’ zich een keer zo woest maakte over een deur die dichtsloeg dat hij degene die toevallig in de buurt was – en dat was ik – bedreigde en hij met moeite ervan weerhouden kon worden om te slaan. Hoe de sfeer is in een herberg hangt voor een groot gedeelte af van de baas of de hospitalero. Waar deze duidelijk aanwezig is – helpend, toeziend en zonodig corrigerend – is de sfeer

goed. Zo’n hospitalero is ook ‘s morgens aanwezig. In veel gevallen was dat niet zo. Iets geheel anders is het afval. In een herberg troffen we op een prikbord een oproep aan van het Zuid-Afrikaanse Genootschap van Sint Jacob. Pelgrims werden verzocht mee te doen aan een schoonmaakactie op de camino. Je kon een van de plastic zakken meenemen die ernaast hingen en daarin het afval doen. Zo’n actie was niet overbodig. Wat een afval lag er naast de weg! Ik kan me niet herinneren op het Pieterpad zoveel afval gezien te hebben. Pelgrimsmis Na onze aankomst in Santiago maakten we de pelgrimsmis mee. We wisten niet dat dat zo’n

De Jacobsstaf 85  |  23

En verder ...

groots gebeuren was en raakten er min of meer toevallig in verzeild op het moment dat de mensen elkaar de vredeswens gaven. Pelgrims die elkaar totaal niet kenden wensten elkaar enthousiast de vrede van Christus.’ Daar horen wij bij’, zeiden we tegen elkaar en de volgende dag togen we tijdig naar de kathedraal. We zouden niet de hele dienst kunnen blijven, want een van ons had een afspraak met een dokter. We vonden met moeite een plekje achterin en zaten vervolgens met verbazing te kijken naar het gedrang, bijna een gevecht om de plaatsen. Onze indruk was dat vooral niet-pelgrims zich weerden. Veel niet-pelgrims komen blijkbaar op het gebeuren af. Misschien minder terzake maar wel het vermelden waard, is dat die dag een groot gedeelte van het middenschip was afgezet. Vlak voor de dienst kwam een stoet van politieofficieren aanzetten, vergezeld van hun eega’s en voorafgegaan door ceremoniemeesters, die de vrijgehouden plaatsen innamen. Bij het welkomstwoord werden ze als eerste welkom geheten. Het was die dag het feest van hun patroonheiligen: de heilige Engelbewaarders! Nog eerder dan de bedoeling was zijn we naar de dokter gegaan. Typen pelgrims Al weer een tijd geleden stond er in de Jacobsstaf een artikel waarin verschillende typen van pelgrims werden onderscheiden. Ik kon het artikel niet vinden. Uit eigen ervaring kom ik tot vijf typen van pelgrims. Ten eerste de gezelligheidsloper. Deze loopt (bijna) altijd met meerdere mensen, neemt onderweg en na aankomst de tijd om te drinken en te eten in bars en restaurants. Ten tweede de Einzelgänger. Hij of zij kiest ervoor om doorgaans alleen te lopen. Contact met medelopers is er na aankomst in de herberg. Vervolgens de religieuze loper. Deze gaat onderweg vaak een kerk binnen, zoekt bij voorkeur een kerkelijke

24  |  De Jacobsstaf 85

En verder ...

herberg en gaat ’s avonds zo mogelijk naar een eucharistieviering. Ten vierde de culturele loper. Hij of zij neemt de tijd om musea, mooie kerken en historische gebouwen te bezoeken. En ten slotte de prestatieloper die het vooral te doen is om de sportieve prestatie. Hij – het zijn vooral mannen – praat graag met anderen over de lange afstanden die hij aflegt en in welke tijd. Ik denk dat deze typering ook opgaat voor fietsers. Overigens zijn er combinaties van deze typen mogelijk. Bijvoorbeeld: iemand loopt alleen, is religieus georiënteerd en neemt de tijd om mooie gebouwen te bezoeken. Naar mijn indruk nemen de laatste jaren in verhouding de gezelligheidslopers en de prestatielopers toe. Dit maakt – tezamen met de toename van het aantal lopers – dat het karakter van de camino verandert. Het spirituele karakter neemt af en de onderlinge verhoudingen worden wat onpersoonlijker. Verlies Gaat de camino aan zijn succes ten onder? Nee. De camino is meer dan de Camino Francés. Gaat de Camino Francés dan aan zijn succes ten onder? Evenmin. Maar er gaat wel iets verloren op deze veelgelopen route. Soms dacht ik tijdens het lopen: hoezo peregrinos? Is het verschil met langeafstandspaden wel zo groot? Ik moest denken aan een artikel (de Jacobsstaf 78, mei 2008) van Huberta Wiertsema en Arno Cuppen, de voortreffelijke gastvrouw en -heer van L’Esprit du Chemin in Saint-Jean-Pied-de-Port. Het handelt over het klooster Grande Chartreuse bij Grenoble en over de film daarover (Die grosse Stille). Op een gegeven moment maken ze een vergelijking over de weg naar binnen die de kartuizers in hun klooster gaan en de weg naar Santiago: ‘De albergue van ons genootschap in Roncesvalles is misschien wel typerend voor die heel andere weg, de Camino de Santiago. Elke dag

De herberg in Arzua, 12:30 uur. Foto: Tieleke Huijbers

weer bivakkeert er een nieuwe, vlottende gemeenschap van – in het hoogseizoen – wel 120 pelgrims in één grote ruimte. Elke dag wordt een complete school truchas (forellen) verorberd in de twee drukke restaurants aan de andere kant van de weg. Elke dag is er een pelgrimsmis in de kloosterkerk, tenminste … voor wie dat wil. Het valt niet mee om er een plekje

te vinden voor wat afzondering en stilte. Maar misschien zijn er ook niet veel pelgrims die dat missen. De meesten kiezen er immers voor om de weg vooral niet alleen te gaan.’ De vraag is: blijft de voet- of fietstocht naar de hoofdstad van Galicië de Camino de Santiago, @ als het niet óók een weg naar binnen is?

Advertentie

“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago, of gaat u misschien hospitaleren?” Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen

“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros” in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden. Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.

Interesse? Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

De Jacobsstaf 85  |  25

En verder ...

En verder ...

De hond van Campiello Frans Berkers Tijdens hun tocht van San Sebastian naar Santiago de Compostela belandden Frans Berkers en zijn vrouw in het gehucht Campiello. Een dorp dat altijd een bijzondere plaats in hun geheugen blijft innemen. Hij lag lekker languit van de nog steeds warme herfstzon te genieten. Sterker nog, om de bar annex winkel van Herminia binnen te komen moesten we over hem heenstappen. Hij was een rustige hond van ongeveer 60 centimeter hoog, lichtbruin gevlekt. Je kon zelfs als leek zien dat zijn voorouders met de voortplanting niet zo kieskeurig waren geweest. Eenmaal binnen in Casa Herminia werden we door Herminia zelf zeer hartelijk begroet. Ze was niet wat je noemt slank, de veertig al een eind gepasseerd en gekleed in een zondags bloemetjespakje. We kwamen trouwens op het juiste moment binnenvallen, want Herminia ging met een grote schaal met zelfgemaakte hartige taart rond. Koopwaar Wij, de peregrinos, werden naar een van de drie kleine tafeltjes gedirigeerd, waar we een lekker pilsje en twee van die heerlijke stukken taart kregen. Twee stukken, want peregrinos moeten goed eten was het uitgangspunt van onze gastvrouw. Nu we eenmaal zaten, hadden we de kans om eens goed om ons heen te kijken en de ruimte op te nemen. Aan de rechterkant stond een kleine bar. Deze was echter aan het oog onttrokken omdat er toch zo’n twaalf mannen en een vrouw voor stonden. De man van Herminia probeerde de klanten van de nodige drankjes te voorzien. Recht voor ons stond een koelvitrine waarin vleeswaren en kaas opgeslagen waren. De ver-

26  |  De Jacobsstaf 85

lichting in deze vitrine was niet aan, want op zondag was de winkelafdeling waarschijnlijk gesloten. Aan de linkerkant stond, lag en hing van alles wat er hier te koop was: schoenen, sokken,vaasjes, T-shirts, douchegel, hammen, handvegers, pannen, plastic bloemen, petjes, zeep, wasmiddel. Dit alles opgeslagen in rekken of dozen, die al of niet open waren. Aan het plafond twee ventilatoren om de luchtstroom in de kleine ruimte op gang te houden. En natuurlijk in een hoek de altijd aanwezige tv waar niemand naar kijkt, maar die in Spanje altijd aanstaat. De andere twee tafeltjes werden al snel ingenomen door kaarters en enkele belangstellenden. Onder hen de ouders van Herminia. Zij waren waarschijnlijk niet zo veel ouder dan wij, maar leken wel vijftien jaar ouder. We hadden gelezen dat Herminia ook kamers verhuurde en omdat we het voor die dag wel gehad hadden, besloten we in Campiello te overnachten. Onze gastvrouw had even geen tijd om de kamer te laten zien, want er was een groepje peregrinos binnengekomen, dat van bocadillos moest worden voorzien. Dagelijkse routine We besloten een tweede pilsje buiten op het terras te gebruiken. Het was ook nu op het einde van de middag nog prachtig weer. Op het terras konden we meteen het hele dorp overzien. Het bestond uit vijf woonhuizen, nog een bar, die op zondag gesloten was, en twee grote loodsen. De ene loods werd gebruikt om druiven tot druivensap te persen en op te slaan. De andere loods was een stuk nieuwer en diende als opslagplaats voor stro. Ook was er nog een grote schuur, waarin een soort Boerenbond gevestigd was. De loodsen

‘De hond wist prima de weg’. Foto: Jasper Koedam

en schuur waren allemaal in bezit van de familie van Herminia. Terwijl wij geïnteresseerd rondkeken had de hond zijn middagdutje gedaan en begon ook wat meer belangstelling voor ons te krijgen. Hij kwam eens voorzichtig snuffelen, bekeek onze rugzakken eens en ging rustig naast onze plastic stoelen zitten wachten. Na een half uurtje was er tijd om onze kamer te gaan bekijken. Tot onze verbazing ging Herminia ons voor naar de overkant, naar de nieuwe loods. De hond werd ineens een stuk levendiger en liep ons al vooruit. Aan de zijkant van de loods was een metalen trap en deze leidde naar een prachtige ruimte met drie mooie slaapkamers. De hond bleef netjes beneden

aan de trap wachten. De dagelijkse routine werd in gang gezet: douchen; ondergoed, shirtje en sokken wassen; dagboekje schrijven; route voor morgen bekijken en wat rusten. Rond half negen gingen we terug naar de bar om er te eten. De hond lag nog steeds onder aan de trap op ons te wachten en vergezelde ons tot de ingang van de bar. Binnen was er zelfs een heuse comedor met wel vijf tafeltjes. We waren niet de enige gasten, want twee andere tafeltjes waren ook bezet. Aan een menukaart deed onze kokkin niet. Het was gewoon eten wat de pot schaft en daar was niets mis mee. Na het eten begeleidde de hond ons weer tot de trap naar onze kamer. We waren de enige

De Jacobsstaf 85  |  27

En verder ...

gasten en daar maakten we dankbaar gebruik van om onze was in de gang te drogen te hangen. De aardige hond De andere morgen hadden we om half negen het ontbijt afgesproken. Op weg naar de bar werden we weer vergezeld door de aardige hond. Het leek wel of hij op ons had liggen wachten. Het ontbijt bestond uit wat zoete broodjes en onze gebruikelijke thee. Voordat we op weg gingen, hadden we nog wat uit het winkeltje van Herminia gekocht. De hond had netjes op ons gewacht voor de bar en ook nu liep hij enthousiast mee naar ons slaapvertrek. We moesten nog even onze rugzakken ophalen. Er lag weer een heel nieuwe dag voor ons. Het beloofde een prachtige, warme dag te worden. De zoveelste op rij. Zo vroeg op de dag was het nog wat heiig, maar de zon lag al op de loer om ons weer flink te laten zweten. Het was al met al toch weer later geworden dan we gepland hadden en daarom zetten we er maar meteen de pas in. De hond had schijnbaar ook zin in een wandelingetje en liep gezellig met ons mee. We dachten dat hij na een honderd meter wel om zou keren, maar dat was niet zo. De eerste kilometer liepen we over de weg tot het volgende gehucht. De hond had nog steeds geen zin om naar huis te gaan. Dan liep hij eens voor, dan wat achter, maar hij bleef steeds bij ons in de buurt. Ik begon me na anderhalve kilometer toch wat zorgen te maken. Het was nou niet de bedoeling dat we op het eind van de tocht met een aardige hond opgescheept kwamen te zitten, en ik vroeg me af of hij de weg naar huis terug nog wel zou kunnen vinden. Na nog een paar honderd meter heb ik mijn vrouw Betsy overgehaald om de bar in Campiello te bellen om te zeggen dat hun hond zo

28  |  De Jacobsstaf 85

En verder ...

ver van huis was. Toen Betsy haar verhaal verteld had, begon Herminia heel hard te lachen. ‘Op de eerste plaats’, zei ze, ‘is het helemaal niet mijn hond. Hij is enkele jaren geleden hier komen aanlopen en iedereen in Campiello zorgt zo’n beetje voor het beest. Bovendien hoef je je geen zorgen te maken. Hij loopt wel eens meer met pelgrims mee en komt altijd weer terug.’ Toch wel gerustgesteld vervolgden we onze tocht. De markering voerde ons inmiddels over zand- en bospaden. De hond liep nu steeds voorop en wachtte bij een bocht in de weg tot wij daar ook waren. Hij wist prima de weg. Geen enkele keer sloeg hij een verkeerd pad in. Na een kilometer of vijf kwamen we in een klein dorpje aan. Tot ons genoegen was er ook een bar, dus op naar de koffie. Daarvoor moesten we de route een klein stukje verlaten. Gelukkig was de bar al zo vroeg open. Zo gauw we binnen waren ging de hond buiten voor de deur liggen. De postbode Hoewel dit barretje ook tevens winkel was, zag het er toch heel anders uit dan het volgepropte café van Herminia. Alles was netjes opgeruimd en we werden ontvangen door een aardige vrouw van rond de zeventig. Ze ging voor ons op de ouderwetse manier koffiezetten. Niets apparaten of automaten. Nee, gewoon water voorzichtig opschenken en na enkele minuten hadden we een kop heerlijke koffie voor onze neus. De postbode moest over ‘onze’ hond stappen om de post in de bar af te leveren. Toen we vertelden van de hond, die al enkele kilometers mee was gelopen, was dat voor de postbode en de waardin geen verrassing. ‘Oh, dat is de hond uit Campiello. Ja, die kennen we. Een paar keer per week loopt hij wel met iemand mee.’ Na een tweede kop koffie was het tijd om verder te gaan. De eigenaresse van het café zei dat

Casa Herminia, Campiello. Foto: Tieleke Huijbers

we niet terug naar de weg hoefden. We konden door haar tuin naar beneden en kwamen dan weer op de camino uit. Toen we buiten kwamen was de hond er niet meer, maar op de goede route gekomen stond hij netjes op ons te wachten. Opvallend was

dat hij nu niet meer voorop liep. Het leek net of hij wilde zien of we de weg ook zonder zijn hulp verder konden vinden. Na een vijfhonderd meter bleef hij staan en na een bocht in de weg was hij plotseling verdwenen. Op weg @ om nieuwe pelgrims te begeleiden?

De Jacobsstaf 85  |  29

Flarden

En verder ...

Verrassende verbondenheid

Pelgrimeren als medicijn Bianca Vermeij

Vrachtwagens en wandelaars: vanwege het geluid dat de vrachtwagens produceren zijn ze vaak geen goede vrienden. Afgelopen november liep ik met mijn moeder de etappe op de camino van Logroño naar Burgos. Er waren weinig medepelgrims. Een, soms twee keer per dag kwamen we iemand tegen, vooral Spaanse pelgrims. Wel ontmoetten we vele vrachtwagens. Hoewel we vaak omwegen hebben gemaakt, lopen er toch hele stukken van het traject langs de N120 en razen vele vrachtwagens je voorbij. ‘Dat is toch wel anders dan de vorige etappe’, merken we de derde dag enigszins verstoord tegen elkaar op. Die middag toetert er een vrachtwagen naar ons en als we opkijken steekt de bestuurder zijn hand op. Later die middag gebeurt dat nog een paar keer. Aarzelend zwaaien we terug. Ook de volgende dag af en toe claxonnerende vrachtwagens en opgestoken handen. Intussen zwaaien we hartelijk terug en voelen we ons gesteund op dit af en toe regenachtige traject. We hebben een stop in een cafeetje langs de N120. De truckers staan aan de bar; zij zitten al de hele dag. En wij zijn blij dat we even kunnen zitten aan een van de tafeltjes. De volgende middag komen we aan in Villafranca Montes de Oca waar we logeren. We

30  |  De Jacobsstaf 85

gaan wat drinken in het lokale cafeetje en eten wat tapas omdat onze maaltijd pas om half negen geserveerd wordt. Langzaamaan druppelen er steeds meer truckers binnen; hun grote vrachtwagens voor de deur geparkeerd. Wij hebben onze gesprekken en zij de hunne. De sfeer is goed. Die wordt nog beter als de eigenaar van de bar zijn jonge hondje haalt, Bomba. Het kleine ronde beestje dartelt tussen iedereen door en ik heb hem even in mijn handen terwijl een trucker hem over zijn bolletje aait. In de comedor (eetzaal) tijdens de avondmaaltijd zijn we in gezelschap van het gezin dat het hotel runt, en een groot aantal truckers, ieder alleen aan zijn tafeltje. De hele avond is het een komen en gaan van vrachtwagens op de parkeerplaats waar wij op uitkijken. Langs de snelweg zien we regelmatig grote blauwe borden met de gele schelp en een aanwijzing ‘Camino de Santiago’. We constateren dat de truckers natuurlijk ook op de camino zitten. Echt contact hebben we niet, maar in die zes dagen groeit onze verbondenheid met de truckers. Wij die op de camino lopen en zij die op de camino rijden. Wij zijn beiden @ onderweg. Foto: Bianca Vermeij

Remy Bemelmans Pelgrimeren is voor de meesten onder ons een weldaad voor de geest . In hoeverre is het ook goed voor het lichaam? Een vakgroep van het UMC Utrecht is een onderzoek gestart onder Santiagogangers waarbij nu eens niet de spirituele ervaring centraal staat, maar buikvet en tailleomvang. In de Santiago-studie hebben wij (het onderzoeksteam van de afdeling Vasculaire Geneeskunde in het UMC Utrecht) in de zomer van 2009 het effect onderzocht van het lopen van een deel van de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela (2 weken, 280 kilometer) bij 30 deelnemers. De effecten op de functie van bloedvaten, het cholesterolgehalte, de bloedsuiker- en insulinespiegels, gewicht, buikomvang en bloeddruk zijn gemeten – zowel voor en na de tocht als tijdens de pelgrimstocht zelf – en vergeleken met 29 controlepersonen die de tocht niet liepen. Door dit onderzoek verwachten we belangrijke antwoorden te vinden op vragen hoe gezond het is om een pelgrimstocht te lopen en op welke manier dit de vaatfunctie beïnvloedt. Vetweefsel Overgewicht en obesitas komen steeds meer voor, zowel in de westerse wereld als in ontwikkelingslanden. Naar schatting hebben wereldwijd meer dan een miljard mensen overgewicht. Een belangrijke oorzaak is een verstoorde balans tussen energieopname en energieverbruik. Door de toegenomen verstedelijking en industrialisatie, en veranderingen in transportmogelijkheden en beroepen, wordt een groot deel van de dag zittend doorgebracht. Deze verminderde lichamelijke activiteit leidt tot een lagere calorieverbranding. Dit wordt vaak gecombi-

neerd met een te ruime calorieopname door te veel en ongezonde voeding. Zo ontstaat er dus een netto-energieoverschot, wat leidt tot toename van lichaamsgewicht en vetweefsel. Het menselijk lichaam is, in de loop van de evolutie, namelijk doelmatig geworden in het opslaan van een overschot aan calorieën ten tijde van overvloed. Dit was vroeger belangrijk, en is dat in bijvoorbeeld ontwikkelingslanden nog steeds, om tijden van schaarste te kunnen overleven. Dit vetweefsel, waarvan men vroeger dacht dat het vooral een passief opslagdepot was, blijkt de laatste jaren steeds meer een hormonaal actief systeem te zijn. De vetcellen, in het bijzonder die in de buikholte, blijken in staat te zijn om diverse stoffen te produceren, die allerlei processen in het lichaam beïnvloeden. Als er echter teveel van deze stoffen geproduceerd worden, spreekt men van vetweefseldysfunctie. Dit ontstaat vaak door een combinatie van overgewicht met andere factoren, zoals erfelijkheid en een laag geboortegewicht. Insuline Bij teveel dysfunctioneel vetweefsel in de buik kan ongevoeligheid ontstaan voor insuline, de stof die ervoor zorgt dat suiker uit het bloed wordt opgenomen. Resistentie voor insuline kan leiden tot een te hoge bloedsuikerspiegel met als uiteindelijk gevolg suikerziekte (diabetes type 2). Insulineresistentie kan daarnaast verschillende andere problemen veroorzaken, bijvoorbeeld een verlaagde concentratie HDL-cholesterol (goed cholesterol dat zorgt voor verwijderen van cholesterol uit de bloedvatwand) en verhoogde bloeddruk. Al deze factoren vergroten op de lange termijn

De Jacobsstaf 85  |  31

En verder ...

En verder ...

kan daarom gezien worden als de gemeenschappelijke voorloper van type-2 diabetes en hart-en vaatziekten. Naast afvallen, wat kan leiden tot afname van de hoeveelheid (buik)vetweefsel en het dysfunctioneren ervan, heeft ook lichamelijke inspanning veel gunstige invloeden op bovengenoemde problemen. Niet alleen leidt beweging tot het verbranden van calorieën, waardoor je bij gelijkgebleven calorie-inname afvalt, maar ook tot een verhoogde gevoeligheid voor insuline. De insulineresistentie en -productie nemen dus af: het wordt ‘makkelijker’ om de bloedsuikerwaarden constant te houden. Daarnaast verlaagt lichamelijke inspanning de bloeddruk en de hartfrequentie, en verhoogt het de hoeveelheid HDL-cholesterol. Al deze effecten verlagen de kans op hart- en vaatziekten en type 2-diabetes op de @ lange termijn aanzienlijk.

Pelgrim met overgewicht, Roncesvalles. Foto: Tieleke Huijbers

Nieuwsgierig geworden? Bezoek dan de lezing van internist in opleiding Remy Bemelmans tijdens de voorjaarsbijeenkomst op 20 maart in Utrecht, waar hij de eerste resultaten van het onderzoek zal presenteren. Schrijf u in via het formulier op de adresdrager bij deze Jacobsstaf.

Wielen op Weg (2) Voorbereidingen Pieter-Bas de Jong In de Jacobsstaf 84 maakte u kennis met Pieter-Bas de Jong en Ellen Omvlee over hun droom die werkelijkheid gaat worden. Samen met hun eenjarige dochter Fenna vertrekken ze in april vanuit hun woonplaats Huizen op de fiets naar Santiago. Heen en terug. De Jacobsstaf gaat ze volgen tijdens hun voorbereidingen en de tocht. In dit deel stellen ze de definitieve fietsroute vast en wordt er op grammen gejaagd. Op 1 april 2010 vertrekken wij voor onze fietstocht van 6.000 kilometer. Met onze actie proberen wij zoveel mogelijk geld in te zamelen voor de Stichting MS-Anders. Het gaat goed met de sponsoring, inmiddels hebben we al meer dan een derde van onze doelstelling van 15.000 euro ingezameld! Mede met dit geld wordt een onderzoeksproject aan het Universitair Medisch Centrum Groningen gefinan-

cierd. Dit onderzoek richt zich op het herstel van de schade die door Multiple Sclerose aan het zenuwstelsel van patiënten ontstaat, iets dat tot nu toe nog niet mogelijk is. De route We hebben lang zitten twijfelen over het aandoen van Le-Puy-en-Velay omdat het in een niet bepaald vlak gebied ligt. We zouden graag langs Le-Puy fietsen, omdat dit voor pelgrims naar Santiago de Compostela een historische startplaats is. Om ons te helpen bij onze afwegingen hebben we de verschillende langeafstandsfietsroutes die ons naar het zuiden van Frankrijk zouden kunnen leiden op een rijtje gezet. Onze voorkeur gaat duidelijk uit naar het volgen van een beschreven fietsroute. De schrijvers hebben namelijk uitvoerig nagedacht over een mooie en rustige route en het aandoen van plaatsjes

Pieter-Bas, Fenna en Ellen op weg

de kans op aderverkalking. Het tegelijk voorkomen van meerdere van deze risicofactoren die samenhangen met vetweefseldysfunctie en insulineresistentie, noemen we het Metabool Syndroom. Patiënten met het Metabool Syndroom hebben zowel een verhoogde kans op hart- en vaatziekten als op type-2 diabetes. Het is daarom zeer aannemelijk dat deze beide aandoeningen een gemeenschappelijke oorzaak hebben, waarin ongevoeligheid voor insuline en buikvet een belangrijke rol spelen. Vetweefseldysfunctie

32 |

De Jacobsstaf 85

De Jacobsstaf 85

| 33

En verder ...

om te overnachten en te foerageren. We willen in ieder geval de Pyreneeën oversteken aan de kant van de Middellandse zee. Dat maakt volgens ons vier routes geschikt: de route van Amsterdam naar Barcelona, in de ‘groene variant’ en door de Beaujolais (Benjaminse Uitgeverij); de Groene weg naar de Middellandse zee (uitgever Pirola) en de fietsroute langs de Loire (uitgever Cicerone). Na het op een rijtje zetten van de hoogte- en dalingsmeters en de afstand van iedere route, kiezen we ervoor Le-Puy op onze fietsroute te leggen via een combinatie van fietsroutes. Vanaf Vézelay fietsen we achtereenvolgens: Langs oude wegen (tot Nevers), de Loire-route (tot Le-Puy) en van Amsterdam naar Barcelona (tot vlak voor Barcelona). Een prachtig stuk van 1.200 kilometer waar we ons nu al op verheugen en waarvoor we nog wel hard zullen moeten trainen. Het materiaal Alles wat we meenemen zullen we op eigen kracht moeten verplaatsen en we moeten dus erg kritisch zijn. Een gebruikelijke maatstaf voor fietsers is 20 kilogram bagage per persoon. Aangezien wij met onze dochter Fenna fietsen zullen wij (inclusief Fenna, haar spulletjes en de fietskar) ongeveer 40 kilogram per persoon mee gaan nemen. Reden genoeg om alles letterlijk op een weegschaaltje te leggen voordat het op de paklijst komt te staan. Alles wat we niet meenemen is mooi meegenomen! Zo hebben we bijvoorbeeld een uitgebreide discussie gevoerd over de veelzijdigheid die onze tent ons zou moeten bieden in relatie tot het gewicht. Kamperen we voornamelijk en nemen we af en toe een hotel of juist omgekeerd? We fietsen al in april dus dan kan het fris zijn, zeker voor Fenna. In Spanje kan er een gebrek zijn aan kampeerplaatsen. Hadden we onlangs eindelijk een tent gevonden die in ons overnachtingsprofiel past, bleek deze

De herberg van ...

bij het nawegen door de verkoopmedewerker maar liefst twintig procent meer te wegen dan het opgegeven gewicht! Dat levert je als grammenjager toch enigszins een teleurstelling op en dus geen nieuwe tent. De ervaring heeft ons inmiddels geleerd dat dergelijke afwijkingen in gewicht – altijd in het nadeel van de grammenjager – eerder regel dan uitzondering zijn. Veiligheid Veel mensen in onze omgeving vragen zich af hoe wij onderweg voor onze veiligheid zorgen. Daar denken wij zelf natuurlijk ook hard over na. We hebben niet alleen de verantwoordelijkheid voor onszelf maar ook voor Fenna. We kunnen en zullen onder meer het volgende doen om onze tocht zo veilig mogelijk te maken: Fenna zit in een Burley-fietskar voorzien van vlaggetjes en reflectoren, wij fietsen met een fietshelm op, we maken onze fiets en de fietskar optisch breder om achteropkomend verkeer ruimer om ons heen te laten rijden, op drukke stukken dragen we felgekleurde jacks, we fietsen zoveel mogelijk op autoluwe wegen en zeker niet in het donker. Mochten we onderweg toch onze bedenkingen hebben over onze veiligheid, dan hebben we altijd nog ons gezond verstand. In dat geval kunnen we bijvoorbeeld op de stoep gaan lopen of een alternatieve route kiezen. Veiligheid staat voor ons @ voorop! Voor meer informatie: www.wielenopweg.nl

Brazilië op de camino Harry Keijsers Woensdag 14 juni 2006. Tegen vijf uur kom ik in Vega de Valcarce aan. De albergue aan de weg ziet er apart uit. Twee Duitse dames vertellen me dat het hier in Albergue Brasil goed toeven is. Beslist beter dan in de gemeentealbergue iets verderop. Een jonge Braziliaan, die alleen Spaans spreekt, helpt me met inschrijven en geeft een sticker voor mijn pelgrimspas in plaats van een stempel. Hij vraagt wat ik wil: ‘Slapen?’ ‘Ja!’ ‘Eten?’ ‘Ja!’ ‘Ontbijt?’ ‘Ja!’ Ik laat me dus vandaag maar lekker verwennen in dit huis. De slaapzaal ziet er goed en rustig uit. Na het douchen schrijf ik de laatste drie dagen bij in mijn dagboek. Ik kan even lekker relaxen en genieten van het warme weer en de omgeving, die vooral beheerst wordt door de autoweg, die iets verderop op een hoogte van dertig tot vijftig meter over het dal gaat. Om acht uur kan ik gaan eten. Alles staat klaar voor maar twee personen. De tweede is Phil, een jongeman uit New York. We moeten wachten tot de eigenaar van de albergue bij ons komt zitten. Dan worden we uitgenodigd onze naam te zeggen en in één woord iets over onze reis. Ik zeg: ‘delicious’ en Phil zegt: ‘yellow.’ Nadat de gastheer wijn heeft ingeschonken en we hebben getoast, houdt hij een verhaal over de filosofie van deze albergue op de route naar Santiago de Compostela. Hij wil hiermee de cultuur van Brazilië uitdragen. Als student in economische verhoudingen, internationale handel en landbouw geeft hij af op de in het Westen gangbare benaming voor de landen in het Zuiden, de zogenoemde ontwikkelingslanden. Alsof die landen achterlijk zijn en de andere meer zijn! Hij is bevlogen van zijn ideaal om te bewijzen dat Brazilianen ook anders kunnen. Dan kunnen we gaan eten en de eigenaar gaat

weg. De maaltijd is samengesteld door de receptionist van vanmiddag. We krijgen eerst een werkelijk verrukkelijke salade met goed wat zout en veel gesneden wortel, tomaat en appel. Het is een schaal voor vier personen. We scheppen twee tot drie keer bij. Die gaat er goed in. Dan krijgen we een soep, gevuld met pastabuisjes, aardappelen, stukjes vlees en vis en afgemaakt met kaas. Weer heel lekker. We krijgen nog een tweede bord aangeboden. Phil zegt enthousiast ja, maar zucht al bij de eerste hap. Hij heeft te veel en te ver gelopen vandaag en is goed moe. Ik vraag een half bord. Als ik dat op heb, heb ik ook goed gegeten. De wijn en het overvloedige en lekkere brood doen de rest. Als toetje krijgen we enkele koekjes en toastjes met jam. Dan ga ik vrij snel naar bed en lees ik nog wat tot het donker is. Tegen half twaalf word ik wakker van een zwaar onweer met veel bliksem, donder en regen. De contouren van de bergen en de autoweg steken merkwaardig af tegen het weerlicht. Wat ging het tekeer, wat een donderslagen en wat een @ wolkbreuk. De redactie blijft benieuwd naar uw herbergervaring! Stuur uw bijdrage (maximaal 500 woorden) met foto over een refugio naar [email protected] [email protected].

Foto: Harry K 34 |

De Jacobsstaf 85

eijsers De Jacobsstaf 85

| 35

Het Genootschap

Het Genootschap

Onderweg Na het vertrek van Tijs Dorenbosch als voorzitter van ons prachtige genootschap viel er een gat in de lijst van vaste schrijvers voor onze Jacobsstaf. Vanzelfsprekend neem ik als nieuwbakken voorzitter zijn plaats in. Nu leek mij als rubrieksnaam het bekende Van de voorzitter niet echt inspirerend en ben ik gaan nadenken wat voor een naam ik daar voor zou kunnen verzinnen. Mijn keuze viel uiteindelijk op het eenvoudige Onderweg. Zeker binnen een genootschap van pelgrims - of Santiagogangers en -fietsers zo u dat meer aanspreekt - is, gaat of was men onderweg. Zoals u in deze Jacobsstaf heeft kunnen lezen was ik zelf in het afgelopen najaar met mijn echtgenote Hettie en een bevriend echtpaar onderweg op het Japanse eiland Shikoku, terwijl velen van u onderweg waren naar de najaarsvergadering van het genootschap om mij als voorzitter te verkiezen. Ik zal mijn uiterste best doen om het vertrouwen dat u mij geeft door mij ongezien te benoemen, niet te beschamen. Maar niet alleen u en ik zijn onderweg. Ook ons genootschap is onderweg, en wel naar het vijfentwintigjarig jubileum in het jaar 2011. Samen met mijn medebestuursleden, de regiocontactpersonen en de vele vrijwilligers die bezig zijn in de werk- en projectgroepen, ga ik op weg om deze jubileumviering zo vorm te geven dat u als leden van het genootschap graag op pad zult gaan om in 2011 een of meer activiteiten te gaan bijwonen. Een jubileum is ook een moment om terug te kijken hoe het onderweg is geweest. Het genootschap is in de afgelopen tien jaar van 2.581 leden naar nu al bijna 9.000 leden gegroeid, dus onderweg moet het goed gegaan zijn. Maar nog belangrijker is het om vooruit te

36  |  De Jacobsstaf 85

Regioberichten gaan kijken welke weg wij willen gaan volgen om onderweg nieuwe leden aan ons te binden en bestaande leden aan ons verbonden te houden. Ik ben de afgelopen twee maanden veel onderweg geweest om met velen te spreken die het genootschap een warm hart toedragen. Je hoort dan een enkele keer dat het soms onderweg ook eens niet helemaal goed is gegaan. In een vereniging die het moet hebben van de inzet van vele vrijwilligers kan er onderweg wel eens een discussie ontstaan over het te volgen pad of moet je constateren dan er een verkeerd pad was ingeslagen. Maar daar is natuurlijk niets ongewoon aan, want wanneer je op het echte pad naar Santiago loopt gebeurt dat ook wel eens. Net als daar is het dan kijken waar de weg wel langs gaat om dan toch goed aan te komen. Gaat u met mij mee onderweg? Joost Bol

Limburg De belangstelling van meer dan honderd Limburgse leden voor het programma van de regiobijeenkomst op 14 november 2009 in de mooie accommodatie van Niekee, VMBO/ school, is hoopgevend voor het jaar 2010. De nieuwe werkgroep stond voor de opdracht om de succesvolle regiodagen van afgelopen jaren zonder de bezielende inbreng van Thom Kentgens, vorm te geven. Met een voldaan gevoel kijken we terug en willen nogmaals dank zeggen voor de complimenten die we ontvingen voor de opzet, inhoud als ook voor de accommodatie met de prima verzorgde lunch. Jammer dat Eugene Uiting als nieuwe voorzitter van de regio op het laatste moment moest afzeggen. Na een hartelijk welkom bestond het ochtendprogramma uit het zich voorstellen van de werkgroepleden: Ocky van der Linden, Paul Elshout en Jan Houben. Paul wist de aanwezigen te boeien met zijn indringende lezing op basis van de twaalf sleutels uit het artikel Handreikingen voor een ziel die te voet gaat van Marijn van Zon (Jacobsstaf 77). Loop op je innerlijk kompas, wees trouw aan je lichaam en koester je lijf. Ga de camino van sleutel 1 (vertragen) tot sleutel 12 (geestelijke begeleiding). Van de pelgrimsparade werd door een aantal aanwezigen gebruik gemaakt. De pelgrimage van Houthem Sint-Gerlach naar Roermond op 7-9 mei 2010 werd onder de aandacht gebracht, evenals het boekwerk Jacobspad: historische Pelgrimswegen naar Santiago, tussen Rijn en Maas. De lunch was voortreffelijk, waarna Wim Clout het ontstaan van de Jacobskapel in Herten in woord en beeld presenteerde. De kapel is

gebouwd op een historische plek, zo blijkt uit oude kaarten en overeenkomsten. Menig pelgrim op weg naar Santiago zal, nadat de Jacobusstad Roermond is verlaten, de kapel ontmoeten op de markante driesprong in Herten. Bijzonder was ook de afsluiting van Wims voordracht die bestond uit het samen zingen van Sint Jacobus, ´n pelgrimslied. In het tweede gedeelte van het middagprogramma was er een levendige informatieoverdracht in de gespreksgroepen voor wandelaars en fietsers. Dank aan de mentoren die steeds opnieuw bereid zijn om deze gespreksgroepen te begeleiden. In Café Saint-Jacques werd de plezierig verlopen dag met een voldaan gevoel afgesloten. De werkgroep hoopt op wederom zo´n grote belangstelling voor de voorjaarsbijeenkomst begin maart 2010. Dank aan allen die door hun aanwezigheid en bijdrage de regiodag van 14 november tot een succes maakten. De organisatie

Oost-Nederland Zaal De Kandelaar in Holten was op 27 november 2009 aardig gevuld met mensen, die vol verwachting gekomen waren om het referaat van Tieleke Huijbers aan te horen. Het aantal dia’s beloofde een rijke presentatie van woord en beeld te worden. Maar eerst moesten de huishoudelijke mededelingen de revue passeren: Gé Westgeest was deze avond door ziekte verhinderd. John Vollenbroek trad op als waarnemend voorzitter. Hij heette Tieleke Huijbers welkom. Zij is kunsthistorica en beeldredacteur van de Jacobsstaf. Verder noemde John het aantal mensen dat hun ver-

De Jacobsstaf 85  |  37

Het Genootschap

Het Genootschap

haal wil vertellen tijdens de pelgrimsparade. Op de vraag wie binnenkort als wandelaar of fietser de camino zal gaan betreden gingen aardig wat handen de lucht in! Toen was het de beurt aan Tieleke om haar verhaal te houden. Ze nam ons mee in een vijf kwartier durende voordracht vanaf Le Puy-enVelay naar Roncesvalles. Het boeide de mensen zeer, ook vanwege haar schitterende dia’s! Ze lardeerde haar betoog met diverse mirakelverhalen, te veel om op te noemen. Tieleke vertelde over het gebruik van basaltsteen in de architectuur, die zoals in Córdoba laag om laag in verticale of horizontale vlakken met een lichtgekleurde steensoort is verwerkt, zoals ook te zien is bij een klein klooster in de buurt van Le Puy. Indrukwekkend was de dia van het fresco met de afbeelding van de gedaantewisseling van Jezus op de berg Tabor. Buiten Le Puy-en-Velay is een vlakte die uitkomt op de plaats Aubrac, waar twee monumenten opvallen: de kloosterkerk en de reusachtige Engelse Toren die als schut werd gebruikt gedurende de Honderdjarige Oorlog. Wij zagen nog zeer veel dia’s met onder andere opnamen van tweetalige plaatsnaamborden, Karel Martel met hamer en het kasteel

Estaing met brug over de Lot. Aangekomen in Conques bewonderden wij het timpaan van het portaal van de abdijkerk Sainte-Foy. Daarover gaf Tieleke een boeiende uitleg. We wandelden met haar letterlijk over de brug bij Cahors met de beroemde en beruchte Duivelstoren. De volgende etappe leidde naar de kloosterkerk van Moissac. De portaalopening heeft twee gelobde zijkanten in Moorse trant. Daarboven bevindt zich het timpaan waarop de zogenoemde oudsten uit het boek der Openbaringen van Johannes met muziekinstrumenten op hun schoot staan afgebeeld. Beroemd is ook de kloosterhof. Na verloop van tijd kwamen wij aan in Saint-Jean-Piedde-Port en ten slotte in voor velen het bekende complex van Roncesvalles. Daar eindigde vanavond de tocht. De avond was nog niet voorbij, want er kwamen nog vijf mensen aan bod met een verhaal over hun pélerinage, achtereenvolgens Hans Stam, Til Goldtschmidt, Irene Sloet, Jan Bloemendaal en Fer de Deken, die met veel humor vertelde over zijn ‘bedervaring’ in Roncesvalles. Zo eindigde deze avond waarin veel gezien, gehoord en met elkaar besproken werd.  Herman Stokmans

Advertentie

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage? Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?

Bel Topo-Aktief 024-360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl

38 |

De Jacobsstaf 85

Jacobalia in Nederland Herman Gresnigt De belangrijkste activiteit, waarmee de werkgroep Cultuur & Geschiedenis zich tot op heden heeft bezig gehouden, is het inventariseren van Jacobalia in Nederland. Wat zijn Jacobalia? In het eerste nummer van de Jacobsstaf (1989) staat een artikel van Mireille Madou, Jacobalia in Nederland, waarin zij Jacobalia definieert als ‘sporen die de cultus van Sint Jacob in de beeldende kunsten in Nederland heeft achtergelaten’. Dit artikel van Madou kan als een inleiding beschouwd worden op een lange reeks artikelen in de daaropvolgende jaargangen van de Jacobsstaf onder de titel: Jacobus in…(volgt een plaatsnaam). In het vijftigste nummer van de Jacobsstaf (2001) staat een redactioneel artikel over Jacobalia. Daarin worden ook Sint-Jacobsgasthuizen en –broederschappen (en de resten of herinneringen daaraan) tot de Jacobalia gerekend; over een aantal daarvan is in de Jacobsstaf gepubliceerd. De werkgroep Cultuur & Geschiedenis heeft de definitie nog iets verder opgerekt: alles wat in het verleden of heden in relatie stond/staat met Sint-Jacobus en de bedevaart naar Santiago de Compostela. Dat betreft bijvoorbeeld zaken als: gemeentewapens en –vlaggen, gevelstenen, logo’s, et cetera. Ook straten, stegen en pleinen, waarvan het zeker is dat die naar Sint- Jacobus zijn vernoemd worden in de definitie meegenomen.

presenteerd. Het omvat een vijftigtal kerken, in alfabetische volgorde gerangschikt naar gemeenten. In 2006 heb ik alle artikelen over Jacobalia, die tot dan toe in de Jacobsstaf waren verschenen, geïnventariseerd. Deze zijn, inclusief bovengenoemde lijst van kerken, verwerkt tot één lijst, gerangschikt naar provincie, en per provincie naar plaats. Dit leverde een lijst op van ruim honderd Jacobalia, met verwijzingen naar artikelen in de Jacobsstaf. Deze lijst is in de voorjaarsvergadering van 2006 gepresenteerd. Omdat de werkgroep zich ervan bewust was, Standbeeld van pelgrim in Sint-Jacobsgasthuissteeg in Utrecht. Amiran Djanavilli, 2001

Activiteiten van de werkgroep Tijdens de najaarsbijeenkomst 2005 hebben Yvonne van der Waal en Rijk Scheer een Overzicht van Jacobuskerken in Nederland ge-

De Jacobsstaf 85

| 39

Het Genootschap

dat de meeste leden niet over oude jaargangen van de Jacobsstaf beschikken, is gezocht naar een mogelijkheid deze informatie toch voor iedereen toegankelijk te maken. Dit heeft ertoe geleid zowel de lijst met Jacobalia als alle edities van de Jacobsstaf op de website van het genootschap te plaatsen, waardoor het mogelijk werd om voor ieder Jacobalium dat op de lijst staat, een link te maken naar het betreffende artikel in de Jacobsstaf. Tevens bood dit de mogelijkheid voor bepaalde Jacobalia links naar andere websites te maken waar informatie en/of foto’s over het betreffende Jacobalium te vinden is, bijvoobeeld de website die foto’s en beschrijvingen geeft van alle historische kerken in de drie noordelijke provincies. Dit bracht heel veel werk met zich mee. Met name toenmalig webmaster Hans van Berkel heeft daar heel veel tijd en energie in gestoken, waarvoor veel dank. In diezelfde periode zijn alle regiocontactpersonen benaderd met het verzoek de in hun regio bekende Jacobalia aan de werkgroep te melden. Dit heeft echter bar weinig opgeleverd. Ondertussen was ik in contact gekomen met Rob van Krieken, woonachtig in Gelderland. Hij beschikte over een groot aantal foto’s en beschrijvingen van Jacobalia, allereerst uit Gelderland, maar ook uit de rest van het land. Hij was bereid deze ter beschikking te stellen aan de werkgroep. In 2008 heeft hij er ongeveer honderd zo bewerkt, dat ze aan de lijst met Jacobalia konden worden toegevoegd. In 2009 heeft hij opnieuw een vijftigtal aangeleverd. In 2007 is de lijst uitgebreid met ruim zeventig straten, stegen, pleinen, et cetera, die de naam van (Sint)-Jacob/Jacobus dragen (onder andere vijf in Utrecht). Ongeveer 55 hebben zeker betrekking op ‘onze’ Jacobus; naar de overige doet de werkgroep momenteel nader onderzoek. Op enig moment in 2007 is gesuggereerd, dat

40  |  De Jacobsstaf 85

Het Genootschap

Soorten Jacobalia: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Kerken en kapellen Muurschilderingen Glas-in-loodramen Beelden Schilderijen en prenten Diversen Gasthuizen en broederschappen Straten, stegen, pleinen etc.



Totaal:

58 27 31 56 17 71 20 73 353

Spreiding over Nederland: Groningen Noord-Holland Friesland Zuid-Holland Drenthe Zeeland Overijssel Noord-Brabant Gelderland Limburg Utrecht Bron: Jacobsstaf Rob van Krieken Internet Diversen Stratenboek PTT, 2001

11 40 18 47 2 18 22 51 71 45 28

88 151 25 16 73

het misschien interessant zou zijn de lijst met Jacobalia te ondersteunen met een landkaart, omdat waarschijnlijk niet iedereen weet waar Feerwerd, Zeerijp, Breedenbroek, Oene, Koewacht of Hunsel, om maar een paar voorbeelden te noemen, ligt. Dit was gemakkelijker gezegd dan gedaan: tot op dit moment is de lijst van Jacobalia die nu op de website van het Genootschap staat,

onaf. Het ziet er echter naar uit dat oplossingen in zicht zijn en dat er in de loop van 2010 een goed product op de website van het genootschap komt te staan, dat ook gemakkelijk met nieuwe Jacobalia is aan te vullen. Momenteel staan er ongeveer 350 items op de lijst van Jacobalia (zie kader) en er liggen er nog zeker vijftig op de plank om aan de lijst te worden toegevoegd. Ontegenzeggelijk zijn er nog zeer velen, die niet bekend zijn bij de werkgroep en bijgevolg ook nog niet op de lijst staan. Soorten Jacobalia 1. Kerken en Kapellen (58) Er zijn ongeveer 45 Sint-Jacobuskerken in Nederland. Vijftien daarvan dateren van voor de Reformatie - sinds de Reformatie bijna allemaal in protestants-christelijke handen - de meeste overigen, veelal rooms-katholiek, zijn gebouwd in de negentiende en twinigste eeuw. De oudste aan Sint-Jacobus toegewijde kerk is de Jacobikerk in Utrecht. In een aantal Gevelsteen voormalig Sint-Jacobsgasthuis, Utrecht

steden en dorpen zijn twee Sint-Jacobuskerken. Naast de middeleeuwse, protestantschristelijke, kerk is in de negentiende of twintigste eeuw een nieuwe, rooms-katholieke, Sint-Jacobuskerk gebouwd: in Akersloot, Den Haag, Uithuizen, Valburg en Winterswijk. In Utrecht waren er zelfs drie: naast de genoemde twee kerken was er nog een oud-katholieke Jacobuskerk, die sinds 1989 echter niet meer als zodanig in gebruik is. Op onze lijst komen dertien Sint-Jacobuskapellen voor, de meeste voormalige kapellen, vaak als onderdeel van een Sint-Jacobusgasthuis. Een kapel van zeer recente datum is de Sint-Jacobskapel in Thorn (Limburg). 2. Muurschilderingen (27) De meeste muurschilderingen zijn bij restauratiewerkzaamheden vanonder de kalk tevoorschijn gekomen. Sommige gewelfschilderingen, onder andere in de Walburgiskerk in Zutphen, zijn ontkomen aan het witkalken. Ruim vijftig procent van de muurschilderingen die op onze lijst voorkomen, zijn te vinden in Gelderland, voornamelijk dankzij het speurwerk van Rob van Krieken. Je zou mogen verwachten, dat er ook in andere provincies nog vele, ons nog niet bekende, muurschilderingen van Sint-Jacobus zijn. 3. Glas-in-loodramen (31) De meeste glas-in-loodramen zijn van veel recenter datum dan de muurschilderingen: opvallend veel uit het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw. Ze zijn afkomstig uit Nederlandse ateliers, maar ook uit Belgische en Duitse. Ontwerpers die regelmatig terugkomen zijn Cuypers en Nicolas. Het meest recente glas-in-loodraam is dat van Ted Feelen in de Jacobskapel in Nijmegen, 2006-2008. 4. Beelden (56) Beelden van Sint-Jacobus zijn voornamelijk te

De Jacobsstaf 85  |  41

Het Genootschap

Het Genootschap

Uitnodiging voorjaarsbijeenkomst

vinden in kerken, verder in musea en soms als standbeeld in de publieke ruimte. Met name in kerken vaak als één van de twaalf apostelen, in de meeste gevallen herkenbaar aan de bekende attributen als schelp, hoed, mantel en pelgrimsstaf. Van recente datum (1998) is het standbeeld van Henk Rusman, dat het beginpunt van het Jabikspaad (Friesland) markeert en het standbeeld van Amiran Djanashvilli in de Jacobsgasthuissteeg achter het voormalige Sint-Jacobsgasthuis in Utrecht. 5. Schilderijen en prenten (17) Op de lijst van Jacobalia staan relatief weinig schilderijen. Zes van de zeventien behoren tot de collectie van het Rijksmuseum in Amsterdam. Madou maakt in haar artikel in de eerste Jacobsstaf (1989) gewag van een groep Leidse studenten, die ruim tweehonderd Jacobusvoorstellingen verzamelde in alle takken van de beeldende kunst, daterend van de veertiende tot de twintigste eeuw. Ongetwijfeld zijn daar een groot aantal schilderijen en prenten bij. Mogelijk komt deze lijst nog eens boven tafel. 6. Diversen (71) Onder dit hoofd zijn de meest uiteenlopende Jacobalia samengebracht met als overeenkomst een beeltenis van of een verwijzing naar Sint-Jacobus: gevelstenen en sluitstenen; gemeentevlaggen, -wapens, -stempels en -logo’s; pelgrimsstempels en -insignes; putdeksels en een windvaan; een gildebeker en een vijzel; wandtapijten en reliekschrijnen. 7. Sint-Jacobsgasthuizen en -broederschappen (20) In Pelgrims door de jaren heen (1985) geeft Van Herwaarden een overzicht van 25 gasthuizen en 19 broederschappen, verspreid over heel Nederland: in een tiental steden is zowel een gasthuis als een broederschap, in 15 alleen

42  |  De Jacobsstaf 85

Putdeksel in Leeuwarden. Foto: Fons Boink

een gasthuis, in 9 alleen een broederschap. In de Jacobstaf zijn min of meer uitvoerige artikelen verschenen over de gasthuizen en broederschappen in Haarlem, Bergen op Zoom, Rotterdam, Nijmegen en Utrecht, enkele anderen worden zijdelings genoemd. Het zou de moeite waard zijn onderzoek en publicaties over de overigen te stimuleren. 8. Straten, stegen en pleinen (73) Zoals boven reeds vermeld, zijn er ruim zeventig (Sint-)Jacobs/Jacobusstraten in Nederland (in aantal legt ‘onze’ Jacob(us) het in dezen af tegen arts en feministe Aletta Jacobs). De werkgroep verifieert momenteel of al deze straten/pleinen op ‘onze’ Jacobus betrekking hebben. Zo niet dan worden ze onherroepelijk van onze lijst verwijderd. Bewerking van de presentatie van de werkgroep Cultuur & Geschiedenis tijdens de najaarsbijeenkomst, 7 november 2009. De werkgroep hoopt, dat dit artikel aanleiding is voor de verschillende regio’s van het genootschap actief op zoek te gaan naar Jacobalia in hun regio en deze door te geven aan de coördinator Jacobalia: [email protected]

Binnenkort is het voorjaar en dat betekent dat er ook weer een voorjaarsbijeenkomst is van uw genootschap. Deze gebeurtenis vindt dit keer plaats op zaterdag 20 maart 2010 in de Koningsbergerstraat in Utrecht, circa 10 minuten lopen van Utrecht CS. Niet in het van oudsher bekende de Bruijne Lyceum, maar daar schuin tegenover op nummer 9, in de Hogeschool Domstad. Mensen die in 2005 nog op de voorjaarsbijeenkomst zijn geweest, zullen de straat vast herkennen. De bijeenkomst begint om 10.00 uur en is een combinatie van de traditionele voorjaarsvergadering en diverse activiteiten. Het thema van de bijeenkomst is: ‘Pelgrimeren = beweging van lichaam en geest’ Tijdens de ochtend vindt voor belangstellenden de algemene ledenvergadering plaats. Degenen die hierin niet geïnteresseerd zijn kunnen aan diverse andere activiteiten deelnemen. Zo kunt u genieten van een rondvaart van 1 uur door de mooie grachten van Utrecht. Daarnaast kunt u deelnemen aan diverse workshops, zoals de algemene informatie voor wandelaars en fietsers, de fysieke en geestelijke voorbereiding op de tocht met als titel Onderweg, ontmoeting met mijzelf en de ander door Ben Noorloos en Gerard Maas, en informatie over het vervolg op de schrijfcursus Kom op verhaal pelgrim van Joop van der Donk en Anke Jansen. Ook bent u welkom bij de ongedwongen presentatie door André Brouwer van de pelgrimservaringen van anderen. Indien u zelf iets wilt vertellen kan dat ook (wel van tevoren aanmelden: zie adresdrager). Na de lunch staat de presentatie op het pro-

gramma van de Eerste rapportage wetenschappelijk onderzoek door het UMC inzake Santiagotocht door Remy Bemelmans. In deze Jacobsstaf treft u de bijdrage aan van Remy Bemelmans; wat overgewicht en beweging voor u kunnen betekenen. In de lezing zelf wordt dieper ingegaan op de eerste bevindingen van het onderzoek van afgelopen zomer. Niet alleen interessant voor de deelnemers aan het project, maar ook voor de bezoekers van deze lezing. Ook Ineke Albers zal weer een lezing geven met betrekking tot het thema en natuurlijk heeft ook de werkgroep Spiritualiteit haar medewerking toegezegd. Mocht u zich toch nog vervelen of niet thuis voelen in het aangeboden programma, dan kunt u ook in de middag een rondvaart door de Utrechtse grachten maken. Maar zorgt u er dan wel voor dat u weer op tijd terug bent in de Hogeschool, want ons nieuw opgerichte pelgrimskoor onder leiding van Jan Galjé zal voor het eerst optreden, en aan het eind van het concert zal symbolisch afscheid worden genomen van de pelgrims die dit jaar hun tocht beginnen. Dus gaat u dit jaar vertrekken, vergeet dan uw pelgrimspaspoort niet. Indien u wilt, kunt u die dag uw eerste stempel krijgen. Tenslotte wordt de bijeenkomst afgesloten met het bekende Café Saint-Jacques. Aanmelding Zin om deze dag bij te wonen? Vul dan de adresdrager bij deze Jacobsstaf in en stuur deze naar het Nederlands Genootschap van Sint Jacob of meld u aan via de website www. santiago.nl. Geef ook uw voorkeur voor de programmaonderdelen aan en vermeld of u gebruik wilt maken van de lunch en of u daar

De Jacobsstaf 85  |  43

Het Genootschap

graag vleeswaar bij wilt of juist niet. De werkgroep bestaande uit Bas Brouwer, Boudewijn van Weel, Gerard Goudriaan, Her-

Het Genootschap

man Holtmaat, Sonja Brouwer en Tijmen Stoof, verheugt zich op uw komst.

Uitnodiging Algemene ledenvergadering Vast onderdeel van de voorjaarsbijeenkomst is de algemene ledenvergadering. Leden van ons genootschap worden van harte uitgenodigd hieraan deel te nemen. Aanmelding kan via de website of de adresdrager. Deelnemers krijgen tijdig de benodigde stukken toegestuurd.

7. Benoeming leden kascontrolecommissie 8. Voorstel oprichting Stichting Vrienden van Sint Jacob 9. Samenstelling bestuur (zie onderstaande toelichting) 10. Rondvraag 11. Sluiting

Agenda

Toelichting bij het agendapunt 9 ‘Samenstelling bestuur’ De bestuursleden Bas Brouwer (penningmeester), Adrie Dik en Herman Holtmaat zijn aftredend en herkiesbaar.

1. Opening 2. Mededelingen 3. Bespreken en vaststellen notulen algemene ledenvergadering d.d. 7 november 2009 4. Jaarverslag 2009 van ons genootschap 5. Financieel overzicht 2009 6. Verslag kascontrolecommissie

André Brouwer, secretaris [email protected]

De honderdste Pelgrim In 2010 viert het Vlaams Compostelagenootschap zijn vijfentwintigjarig bestaan. Dit betekent ook dat De Pelgrim, het tijdschrift van het genootschap, aan zijn honderdste nummer toe is. In dit extra dikke jubileumnummer van ongeveer 140 pagina’s blikt de redactie terug op de geschiedenis van de vereniging en van het fenomeen van de Santiagotochten in het algemeen. Dit laatste gebeurt ondermeer aan de hand van bijdragen van leden die uitgenodigd werden om in 400 woorden het mooiste moment van hun tocht te beschrijven. Daarnaast reflecteert elk van de redactieleden over het Jacobusboek dat hem of haar het meest heeft aangegrepen en wordt stilgestaan bij de enorme vloed van publicaties die de laatste 25 jaar over het thema verschenen zijn. Het nummer bevat verder drie grote achtergrondbij-

Agenda 6 maart 14 maart 20 maart 21 maart 26 en 27 maart 17 april 7, 8 en 9 mei 6 november

44  |  De Jacobsstaf 85

dragen: over de mythe van de ‘vier wegen’ (M. Kellens), de aanwezigheid van Vlaamse kunst langs de camino (M. Madou) en de plaats van het pelgrimeren in de hedendaagse rituele praktijk (P. Post). Leden kunnen dit jubileumnummer bestellen bij het Nederlands Genootschap van Sint Jacob door een briefje te sturen naar Janskerkhof 28a, 3512 BN Utrecht, een e-mail te sturen naar [email protected] of door het invulformulier op de website te gebruiken (vergeet niet uw naam, adres, postcode en woonplaats te vermelden, alsmede het aantal exemplaren dat u wilt betstellen). Het jubileumnummer wordt aangeboden voor de prijs van 6 euro (inclusief verzendkosten), de verschuldigde vergoeding wordt na verzending van uw rekening geïncasseerd.

Regiobijeenkomst Bollenstreek/Rijnland te Hillegom Regiobijeenkomst Den Bosch in Den Dungen Voorjaarsvergadering Genootschap te Utrecht Pelgrimsmis in kathedraal te Roermond Pelgrimsbijeenkomst op de Pelgrimshoeve Kafarnaüm in Vessem Regiobijeenkomst Rotterdam Driedaagse pelgrimstocht georganiseerd door de Broederschap te Roermond Landelijke najaarsbijeenkomst Genootschap te Alkmaar

De Jacobsstaf 85  |  45

Het Genootschap

Het Genootschap

Het Compostelaregister Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubliceerd. Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan een kopie van uw compostela naar het genootschap samen met de ingevulde achterkant van de brief, die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website www.santiago.nl > Praktisch Pelgrimeren > Algemeen Santiago > Wat doe ik met mijn compostela? > formulier downloaden, of vraag een formulier aan bij de Ledenservice ([email protected]). Harry Wasser ([email protected]) Naam Woonplaats Aankomst 1991 Hubers, M. Grave 24-mei-91

Reiswijze fiets

Oostrik, J. Arnhem Verzijl, J. Arnhem

2002 2-jul-02 2-jul-02

voet voet

Peters, J. Utrecht Roelofsen-Vendrig, M. Breukelen Krijnen, H.A.J. Meerle(B) Krijnen-Thijssen, E.H. Meerle(B) Heijstek, C. Dongen

2007 12-mei-07 21-mei-07 3-jun-07 3-jun-07 27-jun-07

voet voet fiets fiets fiets

2008 Harmsen, M. Almen 27-apr-08 Coenjaerds, J.J.M. Vilt 13-jun-08 Coenjaerds-Biermans, J.P.H. Vilt 13-jun-08 Oude Elferink, H.J. Rozendaal 17-jun-08 Groot-van der Elst, M.J.P. de Haarlemmerliede 28-jul-08 Habets, W.M.A. Haarlem 28-jul-08 Dijk, J.A.N.M. van Sambeek 18-sep-08 Kusters, M. Sambeek 18-sep-08 Beir, A.L.F. de Kampen Houwen, M. Liessel HouwenVerstappen, M.J. Liessel Bergen, W.M.A. van Eindhoven Manders, Th.H.V. Asten Barendregt, A. Culemborg Barendregt-Min, M.J. Culemborg Soemers, J.M.K.G. Meerssen

46  |  De Jacobsstaf 85

voet fiets fiets fiets voet voet fiets fiets

2009 23-apr-09 4-mei-09

fiets voet

4-mei-09 12-mei-09 12-mei-09 16-mei-09 16-mei-09 16-mei-09

voet voet voet fiets fiets voet

Naam Woonplaats Aankomst Commelter-Froom, E. Hoofddorp 17-mei-09 Spekman, J.B.M. Zoetermeer 24-mei-09 Kort, C.W.E. de Drunen 25-mei-09 Impens, P.A. Biervliet 26-mei-09 Impens-Praas, F.G. Biervliet 26-mei-09 Schreven, M.G. Velden 28-mei-09 Groot, M. de Eindhoven 30-mei-09 Halteren, H.T.J.M. van Spijkenisse 4-jun-09 Lunenburg, J.J.A.I. Den Bosch 5-jun-09 Hallum, A.J.H. van Maarssen 7-jun-09 Veerman, C.J.I. Volendam 9-jun-09 Krijgsman, H.A. Zevenhuizen 10-jun-09 Krijnen, H.A.J. Meerle(B) 10-jun-09 Krijnen-Thijssen, E.H. Meerle(B) 10-jun-09 Beek, P. van Rheden 11-jun-09 Berrevoets, R. Eindhoven 13-jun-09 Hest, H. van Naaldwijk 15-jun-09 Hest-van Pinxteren, L. van Naaldwijk 15-jun-09 Hoogendoorn, M.M. Bennekom 16-jun-09 Tijssen, A.M.T.H. Beverwijk 22-jun-09 Eyk, S. van Abbenes 26-jun-09 Hovingh, C.J.I. Rijnsburg 1-jul-09 Kruik, C. Rijnsburg 1-jul-09 Heijstek, C. Dongen 6-jul-09 Knubben, P.J. Wijnandsrade 10-jul-09 Knubben-Hamers, M.J.H. Wijnandsrade 10-jul-09 Stoof, T. Rumpt 10-jul-09 Baas, I. Breukelen 21-jul-09 Soontiëns, F. Eindhoven 22-jul-09 Soontiëns, D.J.M. Eindhoven 24-jul-09 Hartings, J. Dordrecht 31-jul-09 Rozier, Chr. Dordrecht 31-jul-09 Dekkers, A.J.M. Gemert 1-aug-09 Dekkersvan Ganzewinkel, H.W.M. Gemert 1-aug-09

Reiswijze voet voet fiets fiets fiets voet voet fiets voet fiets voet fiets voet voet fiets f&v voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet fiets

Naam Woonplaats Aankomst Verburg, A. Noordwijk 1-aug-09 Ree, M. van Utrecht 8-aug-09 Wiggerman, C.J.W.M. Leusden 9-aug-09 WiggermanKoedoder, A.Th. Leusden 9-aug-09 Warnier, J.J. Eijsden 10-aug-09 Gend, Th. van Egmond aan Zee 19-aug-09 Wijkhuizen, J.E. Almere 31-aug-09 Ramaekers, G.L.M. Maastricht 2-sep-09 Zeeuw, J.C. de Hellevoetsluis 5-sep-09 Zeil, P.C.H. van Hellevoetsluis 5-sep-09 Hoeff, S. van der Den Haag 12-sep-09 Poot, J.P. Den Haag 12-sep-09 Poot, T.Th. Den Haag 12-sep-09 Dolder, B. van den De Bilt 13-sep-09 Guldemeester, J.E. De Bilt 13-sep-09 Derks, P.P.L. Steijl 15-sep-09 Rutten, P.J.H. Bakel 16-sep-09 Rees, N. van Enschede 17-sep-09 Koning, D.W. de Vries 18-sep-09 Bierman, T. Driebergen 19-sep-09 Kothuis, J.H. Cuyk 20-sep-09 Kothuis-Hendriks, Th.H.G. Cuyk 20-sep-09 Bosveld, J.M.F. Culemborg 22-sep-09 Budding, C. Waterloo(B) 23-sep-09 Billman, S.F.C. Heerlen 24-sep-09 Hagendoorn, R.J. Hazerswoude-Dorp 25-sep-09 Hagendoorn-de With, F.C. Hazerswoude-Dorp 25-sep-09 Oirschot, A.A.M. van Helvoirt 25-sep-09 Oirschot-Pijnenburg, H.C.M. van Helvoirt 25-sep-09 Crijns, L.H.M. Den Haag 26-sep-09 Kelling, A.F. Amstelveen 26-sep-09 Deventer, P. van Maassluis 28-sep-09

Reiswijze voet voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets tand tand voet voet voet voet voet voet voet fiets voet voet voet voet fiets fiets voet fiets fiets

Naam Woonplaats Aankomst Velsen, J.P. van Vaassen 29-sep-09 Wildekamp, L. Amersfoort 30-sep-09 Harmelen, W.M. van Leeuwarden 1-okt-09 Harmelen-Tegelaers, M.P. van Leeuwarden 1-okt-09 Jacobsen, S.L. Biggekerke 1-okt-09 Sies, I. Vlaardingen 1-okt-09 Verwey, M.J. Barchem 1-okt-09 Jansen, G. Ridderkerk 2-okt-09 Boer, J. de Hoorn 3-okt-09 Mechelen, J.A.N. van Leende 3-okt-09 Zelst, P.J. van Hoorn 3-okt-09 Caesar, J. Berkel en Rodenrijs 4-okt-09 Zonneveld, J.J. Den Haag 6-okt-09 Harmsen, M. Almen 7-okt-09 Heuvel, E.A.G. van den Haarlem 7-okt-09 Ockhuysen, A.N.H. Bilthoven 7-okt-09 Schipperus, J. Schiedam 8-okt-09 Kandelaars, A.G.T.M. Gemert 10-okt-09 Riel, J.P. van Middelburg 11-okt-09 Gooijer, H. de Amsterdam 15-okt-09 Hageman, H. Havelte 15-okt-09 Panhuizen, P.M.C. Amsterdam 15-okt-09 Bruinsma, W.C.M. Hoorn 16-okt-09 Post, G. Vinkeveen 18-okt-09 Soest, M.W.J. van Soesterberg 18-okt-09 Mulders, P.H. Gorinchem 19-okt-09 Peters, J.P. Utrecht 24-okt-09 Peters, K. Utrecht 24-okt-09 Nieuwland, G. Amsterdam 26-okt-09 Rietbergen, A. Muiden 26-okt-09 Klaasse, G.J. West Terschelling 30-okt-09 Amelsfort, F.J.M. van Boxtel 12-nov-09 Zuidema-Hanenburg, J.C.B.M. Oosterwolde 17-nov-09

Reiswijze fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet fiets voet voet voet voet fiets voet fiets voet voet voet fiets fiets voet voet fiets voet voet voet voet voet voet voet voet

Advertentie

fiets

De Jacobsstaf 85  |  47

Colofon

De Jacobsstaf nr. 85 Jaargang 22 Februari 2010

Regioafdelingen Regio

Postcode

Regiocontactpersonen

Amsterdam

1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439

Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam, 020-6223625, [email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6121235, [email protected]

Noord-Holland 1120-1159 benoorden ‘t IJ 1440-1999

Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067, [email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257, [email protected]

Midden-Nederland 1200-1299 1400-1419 3600-3899

Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212, [email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982, [email protected]

Bollenstreek/ Rijnland

2000-2199 2300-2499

Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen a/d Rijn 0172-416251, [email protected] Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860, [email protected]

Den Haag 2200-2299 2500-2799

Jos Engels, Oosteinde 182, 2272 AH Voorburg 070-3872619, [email protected] Jan Galjé, Archimedesstraat 31, 2517 RP Den Haag 070-3638431, [email protected]

Rotterdam 2800-3399

Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365, [email protected]

Utrecht-Zuid / Rivierengebied

Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300, [email protected]

3400-3599 3900-4299

Zuid-west- 4300-4799 Nederland

Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen 0118-464395, [email protected] Stella van de Schaaf, Zuidweg 17, 4316 AA Zonnemaire [email protected]

Breda/Tilburg 4800-5199

Toine Martens, Gildelaan 63, 5081 PJ Hilvarenbeek 013-8802246, [email protected] Frank van Boxtel, Biezenbeemd 15, 4907 EE Oosterhout 016-2470059, [email protected]

Den Bosch 5200-5499

Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418-671966, [email protected]

Eindhoven/ 5500-5799 Helmond

Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven 040-2530961, [email protected]

Limburg 5800-6499

Eugene Uiting, Roerdompstraat 11, 5941 JM Velden 077-4723024, [email protected] Jan Houben, Veld-Oostenrijk 18, 5961 NW Horst aan de Maas 077-3982757, [email protected]

Arnhem/ 6500-7099 Nijmegen

Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden 026-4954467, [email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001, [email protected]

Oost-Nederland 7100-7799 8000-8299

Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum 0541-293351, [email protected] John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483, [email protected]

Groningen/ 7800-7999 Drenthe 9300-9999

Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-3641980, [email protected] Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-5426220, [email protected]

Friesland 8300-9299

Klaske Scholte, Burmaniastrjitte 3, 8633 KA Ysbrechtum 0515-420231, [email protected] Elly Koopman, L. van Beekstrjitte 2, 8561 GJ Balk 0514-601134, [email protected]

48  |  De Jacobsstaf 85

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldingsformulier. Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief of e-mail: [email protected]. De contributie bedraagt € 22,03 incl. het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 16,54 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is € 11,60 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Alle bedragen worden door het Genootschap automatisch geïncasseerd. Het Genootschap is gevestigd in het Huis van Sint Jacob: Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281 E-mail: [email protected]. Website: www.santiago.nl Hier zetelt de ledenservice en de winkel, het informatiecentrum, de bibliotheek en het compostelaregister. Tevens is dit het vergadercentrum. Ook vindt hier de ledenadministratie plaats; e-mail: [email protected].

Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies. Voor de juiste gegevens wordt verwezen naar www.santiago.nl

De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 14 tot 16 en van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.

Redactie Joop van der Schoor (hoofdredactie), Jasper Koedam (eindredactie), Rony de Jong (bureauredactie), Tieleke Huijbers (fotoredactie), Gabriël Bakkum, Thijs Hanrath, Gitta van ’t Land en Gerard van Poppel (leden).

Het Informatiecentrum in Vessem is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding als lid. Bankgegevens Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 (Internationaal: IBAN: NL53RABO0303573917 en BIC: RABONL2U) t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Bestuur van het Genootschap Joost Bol (voorzitter) André Brouwer (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester) Huub van Alem, Adrie Dik, Herman Holtmaat en Daniëlle Lokin (leden) Regio-afdelingen Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien regionale afdelingen. De indeling en de namen van de regiocontactpersonen staan elders in dit blad. De regiocontactpersonen vormen het meest directe contact van het Genootschap met de leden.

De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob.

Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail: [email protected] Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal in Word, gezonden te worden aan [email protected]. Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van 1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maximum van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties (géén internetafbeeldingen) apart toe als jpg-bestand, 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum te bestellen.