Jacobsstaf 79. september Pelgrim met of zonder God? De Wolroute in Spanje Santo Domingo de Silos

Jacobsstaf 79

de

september 2008

Pelgrim met of zonder God? De Wolroute in Spanje Santo Domingo de Silos

Van de redactie Voor u ligt een Jacobsstaf die op een aantal manieren bijzonder is. De redactievergade­ ring om deze staf samen te stellen heeft plaatsgevonden in het nieuwe onderkomen van het Genootschap in de Janskerk te Utrecht. De grote hoeveelheid artikelen die ons in de afgelopen periode is toegezonden, geeft aan hoe levend de wens om te pelgri­ meren bij veel mensen is. Er is altijd sprake van op pad gaan, onderweg zijn en terug van weggeweest. Dat is ook het thema van onze Najaarsbijeenkomst in Haarlem. Als nieuwe hoofdredacteur heb ik dat kortgeleden aan den lijve ondervonden. Ook dit jaar heb ik de Vierdaagse van Nijmegen tot een goed einde gebracht. Zoals al jaren heb ik op de derde dag op het ereveld bij Groesbeek mijn moment of reflection bij het graf van een jonge Canadese soldaat, Bruno Gerard Boutet. Hij mocht slechts 17 jaar oud worden. Als ik weer verder wil gaan, zie ik bovenop zijn steen een schelp liggen die daar bij mijn laatste bezoek vijf weken geleden niet lag! Voor mij een vin­ gerwijzing dat ik weer op pad moet gaan; mijn vorige pelgrimage naar Santiago de Compostela is alweer zes jaar geleden. Mede namens de gehele redactie wil ik Frank den Hond bedanken voor zijn inzet in de afgelopen jaren als hoofd- en eindredacteur van de Jacobsstaf. De redactie wenst u veel leesplezier en voor de reizigers: buen camino. Joop van der Schoor Kopij inleveren tot 27 oktober.

Inhoud Het Genootschap 32 Van de voorzitter Tijs Dorenbosch 33 Regioberichten 37 Hospitaleren in Spanje Werkgroep Herbergen 38 Najaarsbijeenkomst op 8 november in Haarlem 39 Uitnodiging Algemene Ledenvergadering 40 Pelgrimsweekenden in Vessem 41 Jacobuswandelpool loopt Gerard Goudriaan 41 Uitnodiging opening nieuwe Huis van Sint Jacob 42 Lidnummer 15000: een bijzonder genootschapslid Bram van Wees 42 Agenda 43 Pelgrims overnachten bij pelgrims Werkgroep Pelgrimsonderdak in Nederland 44 Zoekertjes 45 Het Compostelaregister Harry Wasser Op het vooromslag: Reliëf de twijfel van Thomas in het klooster Santo Domingo de Silos. Foto: Jasper Koedam Op het achteromslag: Oversteek (acryl op linnen) van Martha Helwegen (martha-helwegen.nl)

Spiritualiteit 2

Pelgrim met of zonder God? Leo Jacobs

8

Waar begint de Jacobsroute? Gerard van Poppel

Wandelen & fietsen 9

Waar twee Spaanse grootheden elkaar ontmoeten Aart en Mieke Ligthart

13 Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’ Coby Croin-Jansen, Ed en Judith Boon-Croin

En verder … 16 Een oase van rust ‘off the camino’ Jasper Koedam 25 We zijn allemaal pelgrims Theo Kors 31 Een engel op mijn weg Gerard van Poppel

Vaste rubrieken 7

Pelgrimeren kort

15 Juffie gelukkig onderweg Gitta van ’t Land 21 Flarden Huub Willems 22 Liefde onderweg Thijs Hanrath 29 De herberg van … Jasper Koedam

–1–

DE JACOBSSTAF 79

Foto: Jasper Koedam

–2–

DE JACOBSSTAF 79

Pelgrim met of zonder God? Leo Jacobs Herman Vuijsje liep zonder God van Santiago de Compostela naar Amsterdam. Leo Jacobs mist iets in de analyse van Vuijsje en denkt dat er ‘meer’ is op de camino. Maar wat? Wat zoekt/vindt een pelgrim op de camino? In het voorwoord bij de zesde druk van Pelgrim zonder God stelt Herman Vuijsje dat de tocht naar Compostela voor hedendaag­ se pelgrims meer dan ooit een persoonlijke onderneming is geworden. En hij vervolgt: ‘Daarmee sluit de tocht naadloos aan op de huidige tijdgeest, gericht op zelfontplooiing, individualiteit en bijzondere “belevenissen”’. Anders dan de middeleeuwse pelgrim, want: ‘Je had toen niet veel te kiezen, zowel hier als in het hiernamaals moest je maar afwachten wat de Almachtige voor je in petto had’, al­ dus Vuijsje. Dus kwam het, volgens de schrij­ ver, tot ‘(...) een soort ruilhandel met God, waarbij de heilige Jacobus optrad als agent.’ Heden ten dage zijn we ‘(...) veel meer mees­ ter geworden over ons eigen bestaan.’ Daarbij formuleert Vuijsje een viertal ‘vrijheden van de pelgrim’ die voor hem de huidige aantrek­ kelijkheid van de camino verklaren. Kort gezegd zijn dat: de vrijheid van expressie, de vrijheid van denken, de vrijwaring van tijd­ gebrek en de vrijwaring van het te veel aan keuzen, waaronder de hedendaagse mens ge­ bukt gaat. Mensenwerk Vuijsje geeft hiermee mijns inziens een waar­ devolle analyse van wat de hedendaagse caminando ervaart/bezighoudt. Zijn Pelgrim zonder God illustreert veelvuldig deze vier vrijheden. En – dat moet gezegd – de titel

van zijn boek is geheel in overeenstemming met zijn analyse. Ik herinner me dat Herman Vuijsje, al geruime tijd geleden, op een van de ledenbijeenkomsten van het Genootschap van Sint Jacob een lezing hield over de ca­ mino. Een boeiende en geestige voordracht. En ik herinner me dat na afloop daarvan een toehoorder hem toesprak. De kern van die reactie was: meneer Vuijsje, u zegt wel dat u een atheïst bent en als pelgrim zonder God de camino hebt gedaan, maar in wezen bent u een gelovig mens als ik uw boek goed gelezen heb. De reactie van Vuijsje was gevat, waarbij hij zei zich aangenaam verrast te voelen om van een ander te horen wat hij bij zichzelf nog niet ontdekt had. Ik veronderstel dat Vuijsje trouw is gebleven aan zichzelf, getuige ook zijn hierboven genoemde analyse van de vier vrijheden van de pelgrim. Daar komt geen God aan te pas, het blijft ‘mensenwerk’.* En toch mis ik iets in die analyse, iets wezen­ lijks. Een vijftal keren heb ik nu de tocht naar Santiago gemaakt, zowel vanuit het noorden, het oosten als het zuiden. Ik herken - en heb ervaren - de vier vrijheden van de pelgrim. En ik heb ervan genoten. Maar er is mijns in­ ziens meer. Meer dan op andere, ook langere, tochten die ik maakte op dezelfde manier als de camino. Bijvoorbeeld van Faro langs de kust naar het oosten en dan naar Sevilla en weer terug; van Alicante naar Almeria, ook langs de kust, van Motril door de Alpujarras naar Almeria en nog enkele andere tochten. Prachtige tochten waren het. Mét de vier vrijheden duidelijk aanwezig. Maar er ontbrak iets. Het waren geen camino’s. Er was geen *

–3–

Of vergis ik me? Recent heb ik ergens gelezen dat Vuijsje ‘be-keerd’ is; hij is nógmaals de camino gaan lopen, maar nu naar Santiago...

DE JACOBSSTAF 79

Biddende handen. Foto: Lucien Pijper (www.venlokerkhof.nl)

caminogevoel; na afloop was het klaar en ik was er niet meer mee bezig. Terwijl ik met ‘mijn camino’s’ nog steeds niet klaar ben. Herman Vuijsje verbindt de vier vrijheden aan de tocht naar Compostela, (geldt het overigens ook voor zijn tocht vanaf Compostela?), maar

hij maakt niet duidelijk waarom ze exclusief voor de camino zouden gelden. Zijn verkla­ ring dat tochten naar andere (pelgrims)oor­ den, in tegenstelling tot de camino, collectieve aangelegenheden zouden zijn overtuigt niet. De camino biedt dus ‘meer’ naar mijn over­

–4–

DE JACOBSSTAF 79

tuiging. Schuilt de verklaring daarvoor enkel in de talloze kloosters, abdijen en kerken die de pelgrim onderweg tegenkomt, waarbij zo vaak door beelden en tekens verwezen wordt naar Sint-Jacob en Compostela? Is het het ge­ voel van verbondenheid met de miljoenen die je op de camino zijn voorgegaan? Beide feno­ menen dragen ongetwijfeld bij aan de unieke ervaring die de camino oplevert. Maar ze vormen geen afdoende verklaring. Klip-en-klaar Naast Pelgrim zonder God staan in mijn top 4 over de camino nog drie andere boeken. Ver onderweg van Jeroen Gooskens, Losgelopen woorden van Hans Burgman en Een late pelgrim op de melkweg van Hans Annink. Daarin lezend en daarover peinzend kom ik tot de volgende beschouwing. Het ‘meer’ dat de camino biedt is voor een gelovig mens als Jeroen Gooskens duidelijk en op vele plaat­ sen in zijn Ver onderweg verwoord. Hij bidt onderweg geregeld; hij voelt zich thuis bij de monniken in de kloosters. ‘De wereld zon­ der gevoel voor transcendentie is mij te plat’ schrijft hij, en ‘Alles valt samen in één har­ monisch geheel: mens en natuur, tijd en eeu­ wigheid, ik en het heelal. Luisteren, bidden, wandelen. Muziek, religie, natuur. Schoon­ heid, transcendentie, God. Tritsen woorden, maar de ervaring waar het om gaat is één. En die ervaring maakt al het andere betrek­ kelijk.’ Ook in het boek van Hans Burgman is klipen-klaar dat het ‘meer’ dat de camino voor hem betekent te herleiden is tot God. Als re­ ligieus mens – tevens priester – loopt hij al biddend de camino en leert en passant het evangelie van Marcus uit zijn hoofd. En in­ tussen verwerkt hij een flinke portie zielen­ leed die het resultaat is van zijn botsing met de dogmatiek, en dogmatici, van de officiële kerk. Is het dus simpel zo dat het ‘meer’ van

de camino gelegen is in het contact maken/ krijgen met God? Het antwoord zou – in ie­ der geval voor gelovige pelgrims – simpel ‘ja’ kunnen luiden, ervan uitgaande dat men het eens is over ‘wie God is’. Daar ligt een probleem. Het probleem van de beeldvorming van de ‘Onkenbare’, de ‘Onnoembare’. Het beeld van de God van mijn opvoeding schiet daarbij tekort, hoe­ veel waardevols daarin ook besloten lag (en ligt). Dat beeld is gaan afwijken en is anders geworden dan bijvoorbeeld dat van mensen die op een of andere manier betrokken ble­ ven bij de kerk of die de kerk juist de rug toekeerden. Het komt mij voor dat er bij de hedendaagse pelgrims een grote mate van diversiteit in dat godsbeeld is ontstaan, mede als gevolg van de individualisering en het wegebben van het ‘officiële’ godsbeeld, zoals verkondigd door de kerk(en). Maar ook door de kennisname van andere religies en wereldbeschouwingen uit met name Azië. Ieder zijn eigen gods­ beeld sluit wel erg nauw aan bij de individu­ alisering waarover Vuijsje spreekt. Maar ook als geldt: ‘Ik ben een God in het diepst van mijn gedachten’ gaat het nog altijd over meer dan de vier vrijheden die de camino volgens Vuijsje biedt. Een kwestie van het hart Op het gevaar af het etiket opgeplakt te krij­ gen aanhanger te zijn van het vage en modi­ euze ‘ietsisme’, waag ik het erop het ‘meer’ van de camino in verband te brengen met wat Burgman – in navolging van de dichter Rilke – zo treffend beschrijft als ‘(...) het heimwee naar de wonderen die nog opgeslagen liggen in het arsenaal der ongeleefde dingen.’ Van die wonderen is de camino vervuld. En het heimwee blijft na de camino bestaan. Dat is een kwestie van gevoel, maar is religie ten diepste niet een kwestie van het hart? Als dat

–5–

DE JACOBSSTAF 79

zo is kunnen dichters als wegwijzers dienen. Vooruit dan maar, laat ik besluiten met het gedicht van Rilke (Burgman, 2000, p. 141):

Naar u, ik weet het, moet men raden, achter het spiegelen van de tijd. Toch had ik u zo mooi geschapen: een daad die wel om straf moest vragen, mijn oog en hand vol hovaardij. Ik tekende de fraaiste lussen, versaagde niet voor hindernissenmaar toen verziekten al mijn vlakken: contouren en ovalen raakten verward als taaie bramentakken.

Vertaling van Ich weiss: Du bist der Rädselhafte. Oorspronkelijke uitgave: Rilke, R.M. Das Stunden-Buch. Leipzig: Insel-Verlag, @ 1905. Geraadpleegde literatuur: Annink, H. Een late pelgrim op de melkweg: een retourtje Enschede-Santiago de Compostela, 5500 kilometer te voet. Kampen: Kok, 1980. Burgman, H. Losgelopen woorden: voetnoten bij een kleine dood, een voetreis naar Santiago de Compostela. Baarn: Gooi en Sticht, 2000. Gooskens, J. Ver onderweg: verhaal van een voettocht naar Santiago de Compostela. Nij­ megen: Valkhof Pers, 1998. Vuijsje, H. Pelgrim zonder God: een voettocht van Santiago de Compostela naar Amsterdam. 6e druk. Amsterdam: Contact, 2002.

Tot eensklaps in mijn diepste nissen, tijdens een greep in ’t ongewisse de puurste vorm vanzelf ontwaakte. Ik kan mijn werk niet goed berekenen; maar een ding weet ik: het is klaar. En toch, ik kijk er maar niet naar, en ga stug door met verder tekenen.

–6–

DE JACOBSSTAF 79

Pelgrimeren kort ‘Pelgrimeren kort’ is de titel van een nieuwe rubriek met allerhande door de redactie verzamelde korte (nieuws)berichten. Kardinaal Simonis opent Jacobspad Met de opening van het Jacobspad kunnen pelgrims geheel langs gemarkeerde routes van de Groningse waddenkust naar de Spaanse kust van de Atlantische Oceaan lopen. Kar­ dinaal Simonis opende op 17 mei jongstle­ den het Jacobspad dat vanaf Uithuizen de provincies Groningen en Drenthe doorkruist tot aan het Overijsselse Hasselt. Daar smelt de route samen met het reeds bestaande Friese Jabikspaad en sluit het aan op andere wandelpaden. De start van het Jacobspad ligt bij de Jacobuskerk in Uithuizen waar de kar­ dinaal een monument onthulde en het inze­ gende. Van dit nieuwste pelgrimspad is ook een gidsje verschenen. Het is te koop bij de betere boekhandel of te bestellen via www. jacobspad.nl. Wegwijzer gestolen Een opmerkelijk bericht uit de Provinciale Zeeuwse Courant van 9 juli jongstleden. Bij de Vlissingse Sint-Jacobskerk hing sinds vo­ rig jaar een wegwijzer naar Santiago de Com­ postela met vermelding van de 2486 nog af te leggen kilometers. Maar sinds begin juli is het bord ontvreemd. Leo Smit van de Ja­ cobskerk denkt aan een studentengrap of een serieuze diefstal. De dieven hebben er vol­ gens Smit een ladder voor nodig gehad om de wegwijzer weg te halen want deze hing vrij hoog in een boom. Weet u waar het bord is?

begin mei uit Schoorl voor zijn pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Tot Katwijk ging het goed maar daar gaf Pedro er plot­ seling de brui aan. Hij ging zitten en Jan­ sen kreeg hem met geen mogelijkheid meer van zijn plek. Tegen een verslaggever van het Noordhollands Dagblad vertelt hij dat hij geen idee heeft waarom zijn ezel geen stap meer wilde verzetten. Jansen is teleurgesteld naar huis teruggekeerd maar is zeker van plan een nieuwe poging te wagen, weer met ezel Pedro. Compostela-syndroom De pelgrimage naar het graf van de heilige Jacobus heeft ook zijn intrede gedaan in de psychiatrie, aldus een artikel in het Brabants Dagblad. Twee psychiaters van een zieken­ huis in Burgos spreken van het Compostelasyndroom: de psychische invloed van een voettocht naar Santiago de Compostela. Tijdens zeven jaar onderzoek werden zij ge­ confronteerd met ‘abnormale, bizarre of zeer vreemde’ gedragingen van duizenden pel­ grims. De meest uitgesproken symptomen waren hallucinaties, delirium, paranoia en zware depressies. Als oorzaken worden ge­ noemd de mystiek van de Jacobsweg, de ver­ moeidheid en een erfelijke voorgeschiedenis. Hiermee heeft Santiago de Compostela zich een plaats verworven naast die twee andere steden die ook een syndroom op hun naam hebben staan: het Jeruzalem-syndroom en Florence met het Stendhal-syndroom. Wordt @ vervolgd.

Ezel vindt Katwijk ver genoeg Jan Jansen vertrok samen met zijn ezel Pedro

–7–

DE JACOBSSTAF 79

Waar begint de Jacobsroute? Gerard van Poppel Zodra de lente begint zien we op vele plaat­ sen in ons land mensen, beladen met grote rugzak, op weg gaan naar het verre Santiago de Compostela. In de meeste gevallen zijn zij herkenbaar aan de jacobsschelp die zij, dui­ delijk zichtbaar, op hun rugzak dragen. Soms gaat deze vergezeld van een vaantje van het Genootschap van Sint Jacob. Op weg dus, de camino volgend. Maar waar loopt nu precies die weg, en alle vertakkingen ervan die onderweg geleidelijk bij elkaar komen? Een vraag die vaak gesteld wordt, met name door ‘beginnende’ Santia­ gogangers. In beginsel is het een vraag die eenvoudig te beantwoorden is: ‘Overal waar een mens de pelgrimage aanvangt naar SintJacobus in Santiago de Compostela.’ In feite dus in het hart van al deze mensen, wanneer zij besluiten daadwerkelijk hun eigen pelgrimstocht te beginnen in de richting van Galicië, het noordwestelijk deel van Spanje. Dit ondanks dat het overgrote deel van deze pelgrims de Pyreneeën pas als daadwerkelijk startpunt van hun wandeltocht kiest. Missen deze pelgrims een essentieel, of een belang­ rijk stuk van de camino? Vele binnen- en buitenlandse beschouwin­ gen prijzen de geneugten van het in de rust

van voorbije eeuwen bezien van historische bouwwerken of overblijfsels daarvan, alsook het wandelen over beperkt belopen paden in resterende schoonheden van de natuur. Dit alles kan de mens van deze tijd terugbren­ gen naar de kern van zijn bestaan, naar de natuurlijke verbondenheid met het tempo waarin de aarde onze voedingstoffen voort­ brengt, en zich op eigen kracht herstelt na natuurlijke verstoringen. Terugvallen naar dit tempo vereist zelfdisci­ pline en aanvaarding; het brengt als vanzelf bezinning op het leven en ons levenstempo daarin. Leidt dit aldus naar spiritualiteit? Missen zij, die de afstand bewust verkorten, daarom behalve een groot stuk cultureel erf­ goed ook iets in spirituele zin? Of halen de omstandigheden deze verkorting in door in het resterende deel van de afstand dezelfde zelfdiscipline en aanvaarding te doen erva­ ren? Of start deze bezinning al, onder de bescher­ ming van Sint-Jacobus de Meerdere, als het zaad van het verlangen tot ontkieming komt tijdens de voorbereidingen, in de aanloop naar het gaan van ‘de camino’? Vandaar ook terecht: ultreia naar iedereen op @ zijn weg.

Foto: Tieleke Huijbers

–8–

DE JACOBSSTAF 79

Waar twee Spaanse grootheden elkaar ontmoeten La Ruta de la Lana

Aart en Mieke Ligthart

Vanuit Zuidoost-Spanje lopen diverse routes naar Santiago die aansluiting vinden op de Camino Francés. Een ervan is de route die ten noordwesten van Valencia begint en via Cuenca naar Burgos loopt: de Ruta de la Lana of ‘Wolroute’. De auteurs liepen deze wat minder bekende route in de zomer van 2007. Een impressie. Voordat de Wolroute beschreven wordt is het aardig om het verhaal over het ontstaan van juist deze weg weer te geven. Geïnteresseerde pelgrims uit de streek van Cuenca hebben getracht de route te reconstrueren van Fran­ cisco Patiño die begin zeventiende eeuw won­ derbaarlijke avonturen heeft beleefd (zie ka­ der). Het meest waarschijnlijke is, dat Patiño

La Ruta de la Lana van Cuenca naar Burgos

destijds de weg heeft genomen die gebruikt werd voor de transporten van wol en laken uit Cuenca naar de markten van Medina del Campo en het consulaat van Burgos. Kenmerkend voor de route zijn de grote hoe­ veelheid kleine dorpen, de rust, de natuur (glooiende heuvels, vergezichten, bossen met essen, eiken, beuken en dennen), de stilte, de eenzaamheid, de wegen en bruggen uit de Romeinse tijd, de romaanse kunst. Wat bouwkunst betreft is er veel te genieten: een romaanse kerk is te vinden in Valdeolivas (Iglesia de Salmerón), Cifuentes (Iglesia de El Salvador, met bijzonder romaans por­ taal), Atienza (diverse kerken, onder andere de beroemde Iglesia de San Bartolomé) en San Estebán, en in Santo Domingo de Silos is een romaans klooster (zie artikel elders in dit blad). El Cid De route is naast Sint-Jacobus ook verbon­ den met een andere grootheid uit de Spaanse geschiedenis: de edelman Rodrigo Díaz de Vivar (circa 1040-1099), beter bekend als El Cid Campeador, de kampioen in de man tegen man gevechten. El Cid is de Spaanse verbastering van al Sayyid (Arabisch voor ‘edele heer’). Beide titels getuigen van respect van zowel Moorse als christelijke kant. El Cid is een bekende Spaanse nationale held geworden en in Burgos staat een standbeeld van hem. Toen hij door kwaadsprekerij van het hof verbannen werd uit Burgos, trok hij richting Valencia en behaalde als balling vele overwinningen op de Moren: de beroemdste daarvan is de inname van Valencia. Op de Wolroute kom je nogal wat tekens van El Cid tegen. Een enkele keer is zelfs een hele

–9–

DE JACOBSSTAF 79

De wonderen van Sint-Jacobus in het leven van Francisco Patiño Francisco Patiño, geboren in 1590 in het bis­ dom Cuenca, ging als jongeman op avontuur. Hij scheepte zich in voor een reis naar Italië maar zijn schip werd onderweg geënterd door de Turken. Hij werd gevangen genomen en tot galeislaaf gemaakt. Na vijf lange jaren riep Francisco in zijn ellende Sint-Jacobus aan om hem te bevrijden, en beloofde hij naar Santiago te pelgrimeren om zijn graf te bezoeken. Kort daarna werd het Moorse ga­ leischip door christelijke galjoenen verslagen. Francisco werd bevrijd maar bleef in Italië: hij werd soldaat in Modena, trouwde, en kreeg kinderen. Alles ging voorspoedig, tot een brand het gezin overviel. Weer riep Fran­ cisco Sint-Jacobus aan, en opnieuw beloofde hij te pelgrimeren naar Santiago als zij ge­ red zouden worden. Midden in het vuur zag hij plots de apostel, en als door een wonder doofde de brand en werd het gezin gered. Hij was al zijn bezittingen kwijtgeraakt, maar

een naburige graaf hielp hem aan het nodige voor de pelgrimage en de bisschop gaf hem de vereiste geloofsbrieven. Het gezin ging op pad. Bij Arles werden Francisco en zijn vrouw overvallen en beroofd van alles. Weer werd hij geholpen, nu door een Spaanse kapitein. Voorzien van nieuwe kleren en een gevulde buidel arriveerden zij via Barcelona in Fran­ cisco’s geboortestreek. Na de winter in Cuen­ ca doorgebracht te hebben vervolgden zij hun pelgrimage. In Santiago omhelsde Francisco het beeld van Sint-Jacobus maar hij vertelde aan niemand zijn verhaal. Toen Francisco en zijn vrouw op de terugweg na het bidden in een kapel wilden opstaan, lukte dat niet tot­ dat Francisco daadwerkelijk besloot terug te gaan naar Santiago om zijn verhaal wereld­ kundig te maken. In Santiago vertelde hij zijn wonderbaarlijke belevenissen aan de bis­ schop, en na een grondig kerkelijk onderzoek werd zijn verhaal als waar aanvaard.

muur met hem beschilderd, gezeten op zijn legendarische paard Babieca. Halverwege, in Atienza, ontmoeten de giganten van de Spaanse cultuur, Sint-Jacobus en El Cid, el­ kaar. Het spirituele en wereldse zijn op die wijze in Atienza verenigd. Hoezeer de Spanjaarden El Cid in ere hou­ den, mag blijken uit het feit dat we hemel en aarde moesten bewegen om in een van de bars een stempel te krijgen in ons credencial. Het ging dan natuurlijk niet om een stempel van Sint- Jacobus, maar om één behorend bij de El Cid-route. Heiligschennis lijkt het om El Cid in je credencial te stempelen. Afgaan­ de op de vele aanwijzingen met betrekking tot El Cid is het niet moeilijk te raden wie belangrijker gevonden wordt in deze streek.

Brood en wijn In 1177 is Cuenca bevrijd van de Moren. Cuenca is een moderne stad geworden, wel heel erg mooi en met een fraaie oude kern behorend tot de Werelderfgoedlijst. De stad is gesitueerd op een rotsmassief tussen diep uitgesleten dalen. De plaats is beroemd om zijn hangende huizen: casas colgadas of casas del rey. Men neemt aan dat ze ooit tot zomer­ verblijf voor de koninklijke familie gediend hebben; tegenwoordig herbergen ze het mu­ seum voor abstracte kunst. De kathedraal, de eerste gotische in Spanje, ontbeert een toren (ingestort en niet meer opgebouwd) en be­ schikt over een ruim aantal jacobalia die, als je het geluk hebt hem aan te treffen, geduldig

– 10 –

DE JACOBSSTAF 79

Hier leiden ze tot horizonvervuiling maar in Spanje valt dat nog mee. Het is best een fraai gezicht om tientallen windmolens in een rij op een bergketen te zien: op de een of ander manier heeft het iets weg van een modern kunstwerk.

Stempel van El Cid in Atienza. Foto: Aart Ligthart

door priester Gaby worden getoond en van toelichting voorzien. Vooraf leken de aantrekkelijke aspecten van de Wolroute te zijn het verkennen van nieuwe paden, de verwachting door een fantastisch landschap te gaan en de afwezigheid van een overdaad aan medereizigers. Na de route afgelegd te hebben kan dat alleen maar be­ aamd worden. De lokale bevolking is erg be­ hulpzaam: een man wordt eropuit gestuurd brood voor ons te halen en een vrouw in een gemeentehuis geeft ons twee stokbroden. Verder worden we vaak begeleid naar onze overnachtingsplek en krijgen we soms warm eten en een fles wijn. Een keer bij slecht weer wordt ons bijna verboden de bergen in te gaan en worden we 10 kilometer verder af­ gezet zodat we veilig verder kunnen. En dat alles vanuit een houding waaruit blijkt dat ze het echt leuk vinden je te helpen, en dat men een zekere verantwoordelijkheid voelt voor het welzijn van de pelgrim. Onderweg wordt je verrast door indrukwek­ kende voorbeelden van ‘duobergen’, onder andere de bekende tafelbergen van Viana, Las Tetas de Viana. Ook zagen we klapro­ zenvelden zo groot als graanvelden en lange rijen windmolens. Niet de molens uit de tijd van Don Quichot maar moderne exempla­ ren zoals wij die in Nederland ook kennen.

Vrij kamperen Een eerste teken dat het wel eens lastig zou kunnen worden met het overnachten in refugios blijkt in Cuenca. Deze is alleen geopend op woensdag en de volgende refugio is pas in Burgos. Het vinden van onderdak is dus een van de hoofdzaken op deze route. Soms kun je wel terecht in een hotel of een hostal, maar meestal moet je een beroep doen op de lokale burgemeester voor toewijzing van een slaap­ plaats in een oude school, een theatertje, een cultureel centrum, of een kleedlokaal van de voetbalclub. Een tentje bij je hebben is ide­ aal: vrij kamperen is geen probleem al is het soms behelpen. Het mooie van onverwachte locaties zijn de bijzondere ontmoetingen: een lerares Spaan­ se dans verraste ons in de vooravond op dans­ les aan de plaatselijke jeugd. Leuk om te zien hoe kleine kinderen al ingewikkelde dans­ pasjes weten uit te voeren en al vroeg leren omgaan met castagnetten. Een zak met tuin­ bonen was onze beloning als geïnteresseerde toeschouwer. Een aantal dames op zeer ge­ vorderde leeftijd beoefenden in een cultureel centrum waar we mochten slapen urenlang gepassioneerd het pokerspel. Meedoen was er niet bij! Vuurwerk Spanje is een land waar ze tot in de kleinste dorpen levenslustig hun feesten in ere houden. Begin van de vakantieperiode, vieren van de naamdag van de lokale beschermheilige: het is voor Spanjaarden niet moeilijk een reden te verzinnen om een feest te organiseren. Het

– 11 –

DE JACOBSSTAF 79

hele dorp geniet op het dorpsplein van de ingehuurde band en van de nodige spiritualiën, tot in de vroe­ ge ochtend. Opmerkelijk is dat niet geëindigd wordt met vuurwerk maar dat er juist mee begonnen wordt; misschien bedoeld om de goede stemming erin te brengen, of om het dorp wakker te schudden en op te roepen om met z’n allen naar het dorpsplein te komen. Als pelgrim zie je het aan, geniet je ervan en doe je schoorvoetend mee. Maar je hebt ook je uurtjes slaap nodig en een hoog alcohol­ Las Tetas de Viana. Foto: Aart Ligthart promillage in je bloed is zeker niet bevorderlijk om goed vooruit te komen. Een op de Wolroute. De verleiding is groot om nadeel van zoveel feestvieren is dat de win­ de gele pijlen díé er zijn te volgen, het land kels meestal gesloten zijn, zodat je geen pro­ of het bos in. Mooie plekjes in de natuur viand kunt inslaan en je het moet doen met zijn je deel, maar het kan ook gebeuren dat in een bar klaargemaakte broodjes. Deze zijn je na een uurtje moet ploeteren door struik­ overigens niet te versmaden. Als je van boter gewas of ondoordringbaar bos. Opletten en houdt, dan wel er om vragen want men is dat de route goed uitstippelen is dus het devies, in deze streek niet gewend. anders ben je zomaar een hele dag bezig voor misschien maar 6 tot 8 kilometer. Verstandig Praktische gegevens is het om regelmatig de lokale bevolking om De route is ongeveer 325 kilometer lang en advies te vragen. op zich niet moeilijk, maar wel heuvelachtig. De Wolroute is beschreven in La Ruta Bij de voorbereiding is het zaak met zorg de de la Lana: Guía del Peregrino a Santiago etappes uit te kiezen om aan je slaapplaats de Compostela de Cuenca a Burgos (ISBN te komen. Cuenca is goed te bereiken met 84-930706-0-2). In dit boekje komt de vol­ de trein. De jeugdherberg daar heeft speci­ gende tekst voor over een klein dorpje: ‘Río ale toelatingsvoorwaarden, bijvoorbeeld dat Frío de Llano es un pueblo pequeñísimo sín je met een groep moet zijn. Het is het beste ningún tipo de servicio para el peregrino.’ Vrij om bij de oficina de turismo aldaar navraag vertaald: ‘Río Frío de Llano is een dorp van te doen. Het is aan te raden een dag in te niks en er is helemaal niets te krijgen.’ De ruimen voor zowel Cuenca als Burgos om boodschap is dat een gedegen voorbereiding de schoonheid en de geschiedenis van deze ook voor deze relatief korte pelgrimsroute steden te bezichtigen en tot je door te laten aan te bevelen is! dringen. Veel plezier met deze onbekende camino. @ In tegenstelling tot de Camino Francés is de bewegwijzering pover: daar kun je blin­ delings vertrouwen op de gele pijlen, zo niet

– 12 –

DE JACOBSSTAF 79

Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’ Der Fränkische Jakobsweg

Coby Croin-Jansen, Ed en Judith Boon-Croin

Een bord in het Duitse Bamberg zet de auteurs op het spoor van een Duitse Jacobsroute. Ruim een jaar later gaan ze op pad. Een tocht door vochtige bossen en over heuvels met prachtige uitzichten. In het najaar van 2006 maken we per bus een pelgrimage naar Bosnië en Kroatië. De reis voert door Duitsland, Oostenrijk en Slove­ nië. Onderweg komen we langs vier Jacobus­ kerken, inclusief de kerk van ons pelgrimage­ doel, Medjugorje. Weer op de terugweg naar Nederland bereiken we Bamberg. Voordat de mis in de Dom begint, gaan we snel op zoek naar de Jacobuskerk, helemaal bovenop de berg. Het is een strakke, eenvoudige kerk met een mooie statieweg en een kapelletje met een heel oud orgel. Maar de mooiste verassing is een groot paneel, buiten voor de ingang. Hierop wordt weergegeven een wan­ delroute langs Jacobuskerken van Kronach tot aan Neurenberg. Eenmaal thuisgekomen beginnen we plannen te maken voor de wan­ deltocht. We bestellen de Duitse wandelgids Der Fränkische Jakobsweg van Monika Han­ na. In mei 2008 gaan we op pad. De wandelgids Over het boekje kunnen we een aantal za­ ken vermelden. Het heeft een mooi verzorgd uiterlijk maar is een zwaargewicht! Het boekje begint met een inlei­ ding over pelgrimeren naar Santiago de Compostela. Daarna volgt er per etappe een toeristische beschrijving en een etappebeschrijving met landkaartje. Deze laatste

laat een en ander te wensen over. De routebe­ schrijving is niet erg exact en bevat veel ‘ruis’, maar heeft soms ook tekortkomingen. Tij­ dens onze wandeltocht kwamen we regelma­ tig tot de conclusie dat er meer straatnamen vermeld hadden mogen worden. Kortom, we waren dolgelukkig als er een sticker of ander­ soortige markering was. Dichterbij Neurenberg kregen wij ook enke­ le malen het gevoel dat lokale bewoners het niet zo op pelgrims hebben. Stickers waren afgekrabd of totaal verwijderd. De kilome­ ters zijn niet exact nagemeten. Met name de eerste dag die als 30 kilometer te boek staat, gaf ons toch eerder het gevoel dat wij er 35 hadden gelopen (zonder omwegen of fout lopen). Deze eerste etappe kan dus beter in twee dagen gelopen worden. Een wandelstok was geen overbodige luxe. De route is in to­ taal ongeveer 170 kilometer. Marathon Met 10 à 12 kilo zware rugzakken gaan we op pad. De treinreis verloopt heel voorspoe­ dig. Het laatste stuk is met een boemeltje om vervolgens in Kronach uit te stappen. De klim naar de jeugdherberg, gelegen in het kasteel op de berg, is wel een uitputtingsslag na een dag in de trein zitten. De volgende dag begint het wandelavontuur. Na drie dagen bereiken we Bamberg. Hier is een rustdag gepland. Dat blijkt een goede keus: door veel bomenkap in de bossen heb­ ben we over menig boomstam moeten klim­ men en dat viel niet altijd mee. We hebben een overweldigende ervaring bij de kathedraal van Vierzehn Heiligen, net buiten Lichtenfels. Het is een waar pelgrims­ oord. Als wij in de ochtend de berg oplopen,

– 13 –

DE JACOBSSTAF 79

is het er al een drukte van belang. De paters van het Franciscaner klooster houden diverse diensten en de touringcars rijden af en aan. Net als wij op een muurtje uitpuffen, zien we hardlopers naar boven komen. ‘Goh, wat be­ zielt die mensen om met dit warme weer, op een zondagochtend een berg op te rennen?’, vragen wij ons af. Dan zien we dat ze een hesje aan hebben en wordt ons verteld dat dit de jaarlijkse marathon is. Voor die mensen neem je dan je petje af. De kerk is van binnen in barokstijl. In een zijkapel liggen diverse attributen die zijn ach­ tergelaten uit dankbaarheid voor genezing, steun of anderszins. Wij klimmen nog verder om bij het kerkje op de Staffelberg te genie­ ten van een heerlijke Kaffee mit Kuchen. Contrast Onderweg komen we veel kapelletjes en kerkjes tegen die met Jacobus de Meerdere te maken hebben. In diverse dorpen staat het overzichtsbord van de route met lokale we­ tenswaardigheden. Op meerdere plaatsen is een Jacobusstempel te verkrijgen, onder meer bij het parochiebureau van de Domkerk te Bamberg. We hebben menig berg beklommen en af­ gedaald en steile heuvels en natte bospaden bewandeld. De uitzichten waren adembene­ mend en de mensen onderweg uiterst vrien­ delijk. Het was alsof we in een volière liepen. Helaas hebben we geen wild gezien. Herten, zwijnen en dassen hielden zich waarschijnlijk goed op afstand. We lopen ook regelmatig over asfaltwegen. Dit is een welkome verade­ ming; even ‘vaste’ grond onder de voeten. Op de laatste dag lopen we nog door een oude kloof. Hier hebben geen houthakkers huisge­

houden maar onweer en bliksem. Sommige bomen zijn zo ongelukkig terechtgekomen dat we door het water moeten lopen en on­ der de bomen door. De rugzakken moeten af en van hand tot hand doorgegeven worden. Niet erg want het is hier ontzettend mooi. Vanuit het niets lopen we een dorp in waar we voor de spoorwegovergang wachten om vervolgens een oude stoomtrein te zien passe­ ren. Een dame met fiets weet ons te vertellen dat de trein van mei tot en met september eenmaal per maand rijdt. Wij hebben dus geluk. Aan de andere kant lopen we het dorp weer uit om vervolgens aan het einde van de landingsbaan van vliegveld Neurenberg te staan. Hoe groot kan het contrast zijn? Via parken bereiken we de stad. De rust is voorbij, we zijn weer in het hier en nu. We gaan nog heel even terug in de tijd door de burcht binnen te gaan via een oude, houten toegangsbrug. Het uitzicht over de stad is groots. Via een steil, stenen pad komen we in het stadscentrum. In het gewoel van de men­ sen vinden we ons laatste logeeradres. Nu nog het stempel van de Jacobuskerk! Daarna nog even uitzoeken waar het station is en een restaurant om te eten. Het avontuur is goed volbracht. Zonder kleerscheuren, maar met een enkele kleine dwaling, mooie ontmoe­ tingen en prachtige foto’s. Wij raden deze route iedere, getrainde, cami­ @ noliefhebber aan! Hanna, M. Der fränkische Jakobsweg: wan­ dern auf dem Pilgerweg von Kronach über Lichtenfels nach Nürnberg. Langen Müller, 2006. ISBN 978-3-7844-3047-8. Te bestellen op www.Jakobspilgerwege.de.

– 14 –

DE JACOBSSTAF 79

Juffie gelukkig onderweg Pauze

Gitta van ’t Land

Op z’n tijd pauze houden is heel belangrijk. Een Afrikaans spreekwoord luidt: ‘Hebt u haast? Ga dan even zitten.’ Ik zou het een goed idee vinden als de regen nu even pauze zou nemen. Toen ik nog aan het wandelen was op de camino, heb ik gelukkig niet van dat slechte, regenachtige weer gehad. Het is echter niet zo dat het altijd zonnig weer was. Maar ach, het doet niemand kwaad als ik er achteraf een zonnetje aan toevoeg. Pauzes verzin ik trouwens niet en heb ik wèl echt gehouden. In Figeac bijvoorbeeld. Ik belandde in een uitstekende nieuwe gîte die gerund werd door Meneertje Praatgraag uit La Réunion. Ook voor hem had ik alle tijd en hij had zo mogelijk nog meer tijd voor mij. Terwijl ik een heel aardige maaltijd in elkaar flanste op maar één elektrische kook­ plaat, bleef hij enthousiast doorkletsen over hoe lekker en gezond het is om te wokken. Niets bracht mij van slag. Ik had immers pauze! Ik mocht bij hem internetten thuis en moest en zou zijn Nederlandse vrienden die langskwamen leren kennen. Als je al­ lebei dezelfde nationaliteit hebt en je bent in het buitenland, dan valt er niets anders te doen dan vriendschap te sluiten. En

zeker als je pauze houdt. Dan heb je de tijd. De hele dag leerde ik maar mensen kennen. De vrienden van Meneertje Praatgraag had­ den weer vrienden. Ik kwam ‘vrienden’ tegen bij de bakker, op het terras en op de markt. Aan het einde van de dag raakte ik een beetje uitgeput van mijn pauze en besloot dat ik de volgende dag verder zou gaan. Je kunt ook overdrijven met te veel pauze. Later die week zei een wandelaar tegen me: ‘Heb je een rust­ dag gehouden? Dat lijkt me zo saai. Dan spreek je amper iemand en je kent niemand in zo’n stadje. Zo’n dag zou me veel te lang @ lijken.’ Deze column verscheen eerder op Gitta’s caminoweblog Juffie gelukkig onderweg, dat te vinden is op juffiegelukkigonderweg.web-log.nl.

– 15 –

Foto: Gitta va

n ‘t Land

DE JACOBSSTAF 79

‘De karakteristieke hoge cipres (…)’. Foto: Tieleke Huijbers

– 16 –

DE JACOBSSTAF 79

Een oase van rust ‘off the camino’ Het klooster Santo Domingo de Silos

Jasper Koedam

Om de drukte op de camino voor een paar dagen te ontvluchtten, vertrok de auteur naar het beroemde klooster in Santo Domingo de Silos. Het verhaal van een bijzonder klooster waar eeuwenoude tradities hand in hand gaan met een notering in de hitlijsten. Met de bus arriveerde ik in het dorpje Santo Domingo de Silos. De buschauffeur stopte aan de kant van de weg, keek mij via de achteruitkijkspiegel aan en wees naar het gebouw aan zijn rechterhand: ‘Monasterio’, zei hij. Ik pakte mijn rugzak en stapte uit. Sinds mijn vertrek uit Nijmegen, bijna vier maanden geleden, had ik niet meer zo’n grote afstand (62 kilometer) in zo’n korte tijd (90 minuten vanaf Burgos) afgelegd. Ik voelde mij als Dolf Wega, de hoofdpersoon in de roman Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman, die met een tijdmachine naar de middeleeuwen wordt geflitst. Het was vroeg in de avond en er heerste een doodse stilte in het dorp. Hier, off the camino, geen zwaar­ bepakte pelgrims die voorbij liepen en geen herbergen die uitnodigend hun deuren open hadden staan voor onderdak zoekende voet­ reizigers. Enkele dagen geleden had ik via de VVV in Belorado gebeld met het klooster in Santo Do­ mingo de Silos, en gevraagd of het mogelijk was om er twee nachten te logeren. Na twee weken drukte op de Spaanse camino verlang­ de ik weer even naar de rust van een klooster. Het was akkoord en bij aankomst moest ik mij maar melden bij de gastenbroeder. Verwarring Ik liep in de richting van de kerk. Daar aan­

gekomen hoorde ik achter de zware houten deur de gregoriaanse zang van de monniken. De vespers was in volle gang. Toen de eerste bezoekers de kloosterkerk verlieten, ging ik naar binnen en sprak in gebrekkig Spaans een broeder aan. Hij had een vriendelijk, open gezicht en hij droeg een bril met klei­ ne ronde glazen. Ik trof het want het bleek de gastenbroeder te zijn. Ik probeerde hem duidelijk te maken dat ik telefonisch had ge­ reserveerd, maar daar bleek hij niets van te weten. Hij vertelde mij in een mengelmoes van Spaans en Frans dat er wel een onderko­ men voor pelgrims was, maar dat dit buiten de kloostermuren lag en dat dit eigenlijk niet aan te bevelen was. Beter kon ik volgens hem een gastenkamer in het klooster zelf huren omdat ik dan ook de maaltijden daar kon gebruiken. De prijs van 30 euro per dag, in­ clusief drie maaltijden, was meer dan ik in tijden had uitgegeven, maar het vooruitzicht een kamer voor mijzelf te hebben, zorgde er­ voor dat ik niet lang hoefde na te denken. Bovendien, waar zou ik op dat tijdstip anders nog een plek voor de nacht kunnen vinden? IJzeren regelmaat De broeder sloot de toegang naar de kerk af en door lange gangen liep ik achter hem aan naar het eigenlijke klooster. Daar leidde hij me kort rond en liet de voor mij belang­ rijkste vertrekken zien. Ten slotte wees hij mij mijn kamer. Al die tijd kon ik zijn loop­ tempo nauwelijks bijhouden. Al eerder was het me in kloosters opgevallen hoe snel de bewoners lopen en ook hoe vlot allerlei an­ dere handelingen verricht worden. Een blik op de dagelijkse agenda van de monnik laat hier geen misverstand over bestaan: de lange

– 17 –

DE JACOBSSTAF 79

nis een wastafel. Er stond een bed en onder het raam stond een tafel met stoel. Het raam gaf uitzicht op de klooster­ muur aan de straatkant en de (parkeer)plaats die toegang gaf tot de achteringang van het klooster, die recht onder mijn kamer lag. Het was een rustige kamer, slechts het geluid van een enkele auto verstoorde soms de diepe stilte. Een lange geschiedenis Deze stilte heerst in het klooster al eeuwenlang en gaat terug tot het be­ gin van de tiende eeuw. Toen, in 954, aanvaard­ den de monniken de Regula Benedicti, de kloos­ terregel van Benedictus van Nursia. In die tijd had het klooster te lijden onder de oorlogshande­ lingen van de Moorse ‘(...) een wonderschoon voorbeeld van romaanse architectuur (...)’. generaal Al-Mansur. In Foto: Jasper Koedam deze periode deed Santo dagen kennen een ijzeren regelmaat met een Domingo zijn intrede, de monnik naar wie afwisseling van gebed, studie en werk. Daar het klooster is vernoemd en die voor de hui­ tussendoor wordt dan snel even gegeten en dige generatie bewoners nog steeds een voor­ alleen in de middag is er nog even tijd voor beeld is. Onder zijn leiding, en die van zijn een uurtje rust. Zelfs dat is ze niet gegund; opvolgers, ontstond er op spiritueel, weten­ in het gidsje over het klooster wordt de rust schappelijk, cultureel en muzikaal gebied een omschreven als ‘wandeling’. Er staat niet invloedrijke gemeenschap. voor niets in de Regel van Sint-Benedictus Het eigenlijke, oorspronkelijke klooster is dat niets zo fataal is als luiheid in het leven een wonderschoon voorbeeld van romaanse van een monnik. architectuur met op de zuilen prachtig ver­ De kamer die de broeder mij toewees was sierde kapitelen. Hoogtepunt zijn de in steen een redelijk ruim vertrek met in een kleine gebeeldhouwde reliëfs waarop Bijbelse tafe­

– 18 –

DE JACOBSSTAF 79

relen te zien zijn zoals de Emmaüsgangers en de twijfel van Thomas. Van de tiende tot de vijftiende eeuw was er een scriptorium in het klooster gevestigd: een ruimte waar monniken teksten en boe­ ken overschreven en vertaalden. Het oudst bewaard gebleven handschrift stamt uit 928. Helaas zijn in de negentiende eeuw veel manuscripten verloren gegaan toen de mon­ niken door overheidsingrijpen gedwongen werden Santo Domingo de Silos (tijdelijk) te verlaten. Slechts veertien ervan zijn in het klooster zelf nog terug te vinden. Gelukkig zijn veel van de andere handschriften terecht­ gekomen in gerenommeerde bibliotheken als de Bibliothèque Nationale in Parijs en de Bri­ tish Library in Londen. In deze laatste ligt het beroemdste manuscript van het klooster: een met miniaturen versierd commentaar op de Apocalyps van de Spaanse monnik Beatus van Liébana, dat door de monniken tussen 1080 en 1109 werd gekopieerd.

Mijn tafelgenoten hadden zich al helemaal aangepast aan deze snelheid en aten stevig door. Na afloop wilde ik mijn servet bij het bord achterlaten. Dat was niet de bedoeling. Een van de mannen aan tafel wees mij een kastje aan dat bij de deur hing, en dat uit allerlei vakjes bestond. Ik begreep dat de ser­ vetten hergebruikt werden en dat ik die van mij in het vakje met mijn kamernummer kon leggen. Wat een eenvoudig en efficiënt sys­ teem!

Amerikaanse hitlijst Een kwartier na het avondeten was het al tijd voor de completen, het laatste getijde van de dag. De diverse getijden zijn het ankerpunt waar het dagelijkse leven van de monniken om draait. En niet alleen voor hen, ook voor de gasten wordt het verblijf in het klooster be­ paald door deze gebeden. De gebedsdiensten worden in het gregoriaans gezongen in de bij het klooster behorende kerk. Ik nam plaats in de sober uitgevoerde kerk en genoot van Rap tempo de stilte die ik tijdens de laatste weken op de De bel voor de avondmaaltijd bracht mij camino niet meer zo ervaren had. Plotseling weer in het heden. Ik liep van mijn kamer hoorde ik achter mij de monniken naderbij naar de eetzaal voor de gasten, waar zij ge­ komen waarna zij plaatsnamen in het koor. scheiden van de monniken de maaltijden ge­ Het gebed werd ingezet. De psalmen en de bruiken. In totaal antifonen werden waren acht bezoe­ loepzuiver gezon­ ‘De gangen werden in rap tempo kers aanwezig: allen gen; ik durfde bij­ opgediend. Mijn tafelgenoten hadden mannen, overnach­ na niet te ademen ten in het klooster om deze muziek zich al helemaal aangepast aan is niet toegestaan deze snelheid en aten stevig door.’ van de stilte maar voor vrouwen. De niet te verstoren. gastenbroeder ging Na afloop zegende ons voor in gebed en zegende de maaltijd. de abt zijn broeders en de gasten met wij­ Ik werd aan een tafel geplaatst bij drie an­ water voor een goede nachtrust, waarna de dere mannen. Allen waren Spanjaarden en monniken nauwelijks hoorbaar weer de kerk afkomstig uit Madrid en Barcelona. Ze kwa­ verlieten. men naar het klooster om de hectiek van de Het vermelden waard is dat de gregoriaanse grote stad te ontvluchten en tot rust te komen. zang van de benedictijnen van Silos zonder De gangen werden in rap tempo opgediend. vooropgezette bedoeling wereldberoemd is

– 19 –

DE JACOBSSTAF 79

geworden. Begin jaren negentig van de vorige eeuw werd op verzoek van het seminarie in Logroño een opname gemaakt van de grego­ riaanse gezangen van de monniken. Het doel was deze uitsluitend te verspreiden onder de parochies in de regio. Maar de opname werd door een veel groter publiek opgepikt en in 1994 werd het album Chant een gigantisch commercieel succes. De cd bereikte zelfs de derde plaats in de Amerikaanse Billboardhitlijst! Het succes veroorzaakte een golf van media-aandacht waar de monniken niet echt blij mee waren, maar waar ze zich ook niet tegen konden of wilden verzetten. Waar­ schijnlijk smaakte het succes toch naar meer, want in de daaropvolgende jaren verschenen er nog maar liefst zes andere cd’s. Het zal het klooster geen windeieren gelegd hebben: aan de wand in de bezoekersruimte van het klooster prijken diverse platina en gouden platen. Verhoogd bewustzijn Sindsdien bezoeken velen Santo Domingo de Silos. Overdag waande ik mij daarom meer in een museum. Maar wanneer de kas­ sa’s sloten en de dagjesmensen het dorp ver­ lieten, trad de verdiepende stilte weer in en werd het klooster die plek waar tijd en ruimte een andere betekenis krijgen. Ondanks dat ik steeds weer voor de diverse gebeden ‘geroe­ pen’ werd door de klokken - een horloge is overbodig - gaf dit toch veel rust en ruimte. Ik verbleef maar twee dagen binnen de kloos­ termuren maar de buitenwereld leek erg ver weg en de camino bestond even niet meer. Wat ik tijdens de camino al merkte en wat ik in het klooster nog sterker ervoer, was een soort verhoogd bewustzijn. Bij vlagen voelde ik mij één met de omgeving en kon ik mijn aandacht geheel aan het heden geven. Een dergelijk moment ervoer ik de laatste avond van mijn verblijf. Tijdens de avond­

maaltijd begon het stevig te onweren. Door de ramen zag ik heftige bliksems, snel ge­ volgd door een onheilspellend klinkende donder. Na het eten liep ik vlug naar buiten en ging zitten op een bankje in de klooster­ gang. Door de bliksem werd de binnenhof schel verlicht. De karakteristieke hoge cipres, liefst 25 meter (!), stak dreigend in het licht omhoog. De regen viel met een zwaar rui­ send geluid neer, af en toe onderbroken door de afwisselend scherpe en zwaar rommelende donder. Het was een machtige afsluiting van de dag. ‘Alle tijd’ De volgende morgen overviel mij een lichte stress. De bus zou om half negen richting Bur­ gos vertrekken. Toen ik tegen de monnik die het ontbijt verzorgde, duidelijk maakte dat ik nog moest afrekenen met de gastenpater, keek hij me vriendelijk aan en maande me tot rust. ‘Alle tijd’, zei hij. Iets voor half negen liep ik snel het klooster uit naar de bushalte. Na een paar minuten gewacht te hebben, kwam de monnik van het ontbijt langzaam aangesloft. Hij lachte me toe, gaf me een hand en wees op mijn horloge. Ik begreep wat hij bedoelde: ondanks dat ik dacht dat ik in tijdnood zou komen, had ik zelfs nog tijd overgehouden. De bus stopte, ik stapte in en de monnik en de chauffeur begroetten elkaar. De chauffeur sloot de deur en ik zwaaide nog eens hartelijk naar de monnik. Hij slofte weer terug naar het klooster en ik ging vol goede zin weer de @ camino tegemoet. Meer informatie over het klooster is te vinden op de, helaas alleen, Spaanstalige website www. abadiadesilos.es

– 20 –

DE JACOBSSTAF 79

Flarden Huub Willems

Matamoros en matajudíos In de Jacobsstaf nr. 76 werd verhaald over de wonderbaarlijke redding door de Heilige Maagd van een jongeling van de dood door ophanging in het plaatsje Villalcázar de Sir­ ga. Een bijna identieke gebeurtenis zoals die zich ook heeft afgespeeld in Santo Domingo de la Calzada. De bron van het verhaal in Villasirga was vers 355 uit Las Cantigas van Alfonso X. Maar in vers 229 treedt onze Heilige Maagd ook in een ander opzicht handelend op, want daarin wordt verhaald dat ‘zij een aantal Moren met blindheid slaat die de kerk willen vernielen’. Dus zowel onze Heilige Jacobus, de matamoros, als de Hei­ lige Maagd lieten zich niet onbetuigd als het erom ging de Moren te weerstaan. Maar wat dan te denken van de plaatsnaam Castrillo de Matajudíos? Het plaatsje ligt vlak bij de Camino Francés tussen Castrojeriz en Itero del Castillo, 35 kilometer voor Villal­ cázar de Sirga. Een castrillo is een klein gar­ nizoen en matajudíos is jodendoder, dus het plaatsje heet letterlijk vertaald ‘garnizoen van de jodendoders’. Dat vond ik op zijn zachtst gezegd nogal opmerkelijk. Maar ik wilde wel weten waaraan het dorp zijn omineuze naam te danken had. Ik legde mijn bevinding voor

aan Jan Galjé die op zijn beurt de kwestie voorlegde aan Mireille Madou, die aanvan­ kelijk ook verbaasd was over een dergelijke plaatsnaam. Maar zij kwam erachter dat mata een verbastering is van mota* en dat is een ‘kleine heuvel’. Dus we hebben het over een klein garnizoen gelegen op een kleine heuvel waar joden woonden. Hiermee komt de naam van het gehucht Castrillo de Mata­ judíos in een heel ander en veel onschuldiger @ perspectief te staan!

Foto: Huub Willems

* In de vroege middeleeuwen werden in de Lage Landen heuvel­ tjes aangelegd en ingericht als verdedigingswerk. In Zeeland zijn ze nog te zien en worden ze vliedberg genoemd. De oorspronke­ lijke benaming was ‘motte’.

– 21 –

DE JACOBSSTAF 79

Liefde onderweg Een caminobaby

Thijs Hanrath

Aan het woord is Kim Klemann, 22 jaar, 3 april 2006 te voet vertrokken van Zutphen naar Santiago de Compostela en 15 juli daar aangekomen. ‘In het laatste jaar van de havo vroegen veel mensen me wat ik nou volgend jaar zou gaan doen. Ik wist het werkelijk niet en het item “studeren” werd voor mij een groot monster. Op een gegeven moment heb ik plompverloren geantwoord: “Misschien loop ik wel naar Spanje.” En dat plan heeft steeds vastere vormen aangenomen. Ik liet het steeds meer mensen weten. Zo ontstond er een stok achter de deur. Eigenlijk durfde ik niet zo goed. Als meisje alleen was ik best een beetje bang. Maar ik wilde wél graag. Uiteindelijk hield ik mezelf voor dat er overal wel iets zou kunnen gebeuren. Ik voelde me heerlijk vrij tijdens het lopen. Niets hoefde, alles mocht, niemand die aan je hoofd zeurde, geen deadlines. Mijn grootste zorg enkel water, een supermarkt, of ´s avonds een fijn plekje voor mijn tent! Na een tijdje vroeg ik me af waar ik toch altijd moeilijk over had gedaan. Het leven is toch heerlijk?!’ Tiago en Sascha ‘Toen ik in Nederland vertrok, stond voor mij één ding vast: ik wilde absoluut geen vriendje in het buitenland. Dat werkt niet, kan niet en zorgt alleen maar voor ellende, was mijn idee. De dag voordat ik de Pyreneeën overstak naar Spanje was een zekere Tiago uit Portugal mij voorgegaan. Hij liep samen met Sascha, die uit Duitsland kwam, enkele Italianen, Fransen en Spanjaarden. Na anderhalve week kwamen we elkaar voor het eerst tegen in Boadilla del Camino, op zoek naar een restaurant met

pelgrimsmenu. Sascha vroeg me of ik een foto wilde maken van hem en Tiago. Dat deed ik en zo raakten we aan de praat. Tiago zei niet veel. Ik kletste vooral met Sascha. De volgende dag liep ik met hun mee. De tweede avond stelde ik voor om de volgende dag wild te gaan kamperen. Tiago vond dat geen goed idee. Veel te gevaarlijk! Ik liet me echter niet van mijn stuk praten en vond het erg schattig dat Tiago zo bezorgd was. Dat werd dus wildkamperen met Sascha. Maar we bleven wel met ons drieën lopen. Wij werden een echte drie-eenheid. Mijn tempo lag wel veel hoger dan dat van Tiago. Ik liep al langzamer dan ik wilde, hij liep al sneller dan hij wilde. Na een paar dagen zei hij zeer beslist: “Ik ga vandaag niet meer dan 15 kilometer lopen.” We hadden de dag daarvoor iets van 18 kilometer afgelegd en ik wilde toch echt een kilometer of 35 lopen, want dit schoot niet op. Dat betekende afscheid. Ik was enorm bedroefd. Nu moest ik Tiago achterlaten en als hij zo liep, zou ik hem ook wel nooit meer zien. Ik moest een beetje huilen, maar vertrok met Sascha. Via sms hielden we contact. Hij raakte verder en verder achterop. Ik miste de bloem die hij elke dag voor mij plukte. Hij bleef maar sms’en dat hij ons wel weer zou inhalen, maar dat werd met de dag onwaarschijnlijker. Enkele dagen later was zijn achterstand een dikke 50 kilometer. Toen besloten Sascha en ik een dag maar 12 kilometer te lopen. Tiago deed er die dag 55 en nam het laatste stukje een taxi, want hij wilde absoluut weer bij ons zijn. Hij had een heel mooie steen voor me meegenomen, die hij onderweg gevonden had. Ik was zó blij dat hij er weer was! Ik schrok van mezelf, en ik begreep dat ik

– 22 –

DE JACOBSSTAF 79

Kim en Tiago liggend op het plein voor de kathedraal in Santiago

verliefd was geworden. Te laat om nog weg te lopen. Wat ik me voorgenomen had absoluut niet te laten gebeuren, was gebeurd …’ Rust ‘Ik was vertrokken zonder dat geloof een rol speelde. Toch vond ik het fijn om tijdens het lopen in kleine kerkjes en kapelletjes wat uit te rusten. Ik geloof in van alles en nog wat, alleen niet echt in één God. Ik praatte vaak tegen bomen en beestjes. Af en toe zei ik tegen Sint-Jacob dat als hij wilde dat ik in Santiago aan zou komen, dat hij dan toch snel een supermarkt moest laten komen, of wat schaduw, of een plattere weg. Tiago is katholiek opgevoed, maar gaat nooit naar de kerk. Ik ook niet. Ik vind

het wel jammer, want ik kan er goed rust vinden. Ik wil echter geen lid worden van een kerkgenootschap. Ik vind het fijn om anoniem in een mis te zitten en aan het eind weer stilletjes te verdwijnen.’ Geen geld, geen plek ‘Binnen een maand nadat ik terug was uit Santiago kwam Tiago voor “twee weken” naar Nederland. Na een maand vroeg ik voorzichtig wat het plan was. Hij zei dat hij erg graag hier wilde blijven. Daar had ik wel oren naar. Tiago vond werk op een biologische boerderij niet ver van Zutphen en woonde daar in een soort “pipowagen”. Hij werkte er tot december 2006; vrij zwaar werk dat hij niet echt leuk vond, maar hij

– 23 –

DE JACOBSSTAF 79

wilde niet terug naar Portugal. Met kerst en de jaarwisseling zouden we naar Portugal gaan en het zag ernaar uit dat Tiago er zou moeten blijven: geen geld en geen plek om te wonen in Nederland. Een dag voor we naar Portugal zouden gaan, kreeg hij echter bericht dat hij in Enschede op een callcenter kon komen werken. We sprongen een gat in de lucht! Mijn vader vond het goed dat hij nog even bij ons kwam wonen maar al snel vond Tiago een eigen woning. Ik wist echter nog steeds niet wat ik wilde gaan studeren. Ik had bovendien het gevoel nog lang niet uitgewandeld te zijn. En omdat ik vóór mijn Santiagoreis al overwogen had naar Rome te gaan, kwam het besluit als vanzelf om richting Italië te gaan. Ook nu wilde ik alleen. Zo ben ik 11 april 2007 weer vertrokken. Tiago vond dat niet leuk en ik voelde me wel een beetje schuldig. We spraken af dat hij me in Venetië zou komen opzoeken. Ik miste Tiago wel. Ik wilde zo snel mogelijk in Rome zijn. Maar ook weer niet. Het voelde soms tegenstrijdig. Het was super toen Tiago er was in Venetië. Het was gek na twee maanden, maar ook geweldig. Wat vond ik het erg dat hij weer wegging! Ik vervloekte mijn wandeltocht en mijn stomme idee. Waarom wilde ik dit alleen doen? Tiago was graag meegegaan, maar ik wilde beslist alleen. Na twee dagen was ik er wel weer overheen en trok de weg opnieuw.’

Leonor ‘Terug uit Rome was ik bijna direct zwanger. Ongepland, maar zeer gewenst. Ik was net met een studie pedagogiek begonnen en heb het jaar versneld afgemaakt om mijn propedeuse te halen. Het was even schrikken maar al snel begonnen we te fantaseren over hoe het zou zijn met zo’n kleintje. Ik vind het erg leuk een dochtertje te hebben. Ze is heel mooi en lief. Zwanger zijn vond ik ook een erg leuke ervaring. Het idee dat Leonor een caminobaby is, vind ik echt super. Wel niet onderweg verwekt, maar zonder de camino was ze er niet geweest! Alles is net op tijd gelukt: een huisje, mijn studie, ik heb zelfs nog twee weken van mijn “zwangerschapsverlof ” kunnen genieten. Ik zie de toekomst positief tegemoet. We moeten nog een beetje onze draai vinden met het kleintje en het zou fijn zijn als Tiago dichterbij werk vindt, als het kan als video-editor. Dat is @ zijn beroep. Dat doet hij graag.’ Meer informatie over de tochten van Kim Klemann is te vinden op www.kimloopt.nl. Heeft u ook een bijzonder verhaal voor deze rubriek, neem dan contact op met redacteur Thijs Hanrath: [email protected] of 030-2620081.

– 24 –

DE JACOBSSTAF 79

We zijn allemaal pelgrims Ervaringen van een hospitalero

Theo Kors

Theo Kors werkte twee weken als vrijwilliger in een Franse pelgrimsherberg. Over lange dagen, joviale Amerikanen, gestreste verslaggevers, emotionele omhelzingen en snoepjes op hoofdkussens. Georgette huilt wanneer ze klaar staat om, samen met haar man Kees, de tocht over de Pyreneeën te gaan maken vanuit Saint-JeanPied-de-Port. Ze is twee dagen eerder aan­ gekomen met de trein vanuit Nederland en heeft een rustdag willen houden, alvorens de camino op te gaan. Die rustdag is niet erg ‘rustig’ verlopen: er is een stukje van een van haar kiezen afgebroken en ze moet naar de tandarts. Panisch is ze. De herbergierster gaat mee en houdt letterlijk haar hand vast. Nu is het voorbij en focust ze helemaal op het lopen naar Sint-Jacobus. Ze leunt met haar hoofd, huilend, tegen me aan en snikt dat ze het niet ziet zitten … Kees staat er wat beteuterd bij. Grappen Zie daar een ochtend uit het leven van een hospitalero in de herberg L’Esprit du Chemin, waar ik zelf vorig jaar, tijdens mijn pelgrims­ tocht van Haarlemmerliede naar Santiago de Compostela, ook twee nachten heb verble­ ven. Van 6 tot 22 april mocht ik de eerste twee weken van het seizoen meehelpen in de herberg, gerund door Huberta Wiertsema en Arno Cuppen, een zeer sympathiek Ne­ derlands echtpaar. Vijf jaar geleden kochten ze een groot en mooi, maar oud, huis in de smalle, hellende straat onder de citadel van het oude Franse stadje. Na jaren van ver­ bouwen is dit hun eerste jaar zonder grote klussen, en kunnen ze zich helemaal concen­

treren op de ontvangst en het herbergen van totaal achttien personen. Twee vrijwilligers die om de twee weken worden vervangen, helpen daarbij. Zo gaat het door tot eind sep­ tember. Arn, een joviale Amerikaan, komt via Parijs met de trein naar Saint-Jean. Hij is zichtbaar blij met zijn onderkomen, al is het pelgrims­ gebeuren helemaal nieuw voor hem. Hij heeft zijn farm en zijn grote huis al aan zijn zoon en dochter overgedaan, en heeft nu zin om wat van de wereld te zien en eens iets anders te doen. Zijn vrouw is drie jaar geleden over­ leden aan kanker. Arn is een grappenmaker. Wanneer wij elkaar een hand geven en ik mijzelf voorstel, vraagt hij: ‘Schud ik jouw rechterhand?’ Wij kijken elkaar aan. ‘Dat doe je zeker’, antwoord ik, ‘en je schudt een Hollander de hand, dus kijk zodadelijk eerst maar eens of je al je vingers nog hebt!’ Arn schiet in een daverende lach: het klikt tussen ons en er wordt nog heel wat afgelachen voor hij de volgende morgen vertrekt. Dagritme Een hospitalero maakt lange dagen. ’s Mor­ gens even na half zeven ren ik in het donker naar de andere kant van de rivier, waar de bakker zit. Ik mag door de zijdeur naast de winkel en tref daar dagelijks Ceril aan: een jonge bakker die elke morgen op slippertjes en in korte broek en T-shirt, tussen deegma­ chine en oven heen en weer scharrelt. Met een aantal grote en gloeiend hete stokbroden keer ik weer terug. Bij terugkomst zijn de eer­ ste pelgrims al op, want er kan tussen zeven uur en acht uur worden ontbeten. Het ontbijt staat op twee tafels in de keuken en in de hal en er wordt gepraat in werkelijk alle talen.

– 25 –

DE JACOBSSTAF 79

Veel mensen die in Saint-Jean-Pied-de-Port beginnen zijn vaak erg nerveus. Ik realiseer mij dat ook ik zenuwachtig was toen ik vorig jaar van huis ging, in Haarlem. Aangekomen in Saint-Jean was ik alleen maar nieuwsgierig hoe de Pyreneeën er uit zouden zien! Nadat alle pelgrims zijn opgestapt is er even tijd voor ontbijt voor de vier medewerkers. De plannen voor de dag worden gelijk even doorgenomen. Daarna splitst het viertal zich: twee doen de keuken, en de andere twee doen, gewapend met stofzuiger en emmers, de ka­ mers, de toiletten, de gangen en de trappen. Tegen elven is het tijd voor koffie en komen zelfs de eerste nieuwe pelgrims al aan. Ont­ vangen van mensen en hun verhaal aanhoren is een fijne bezigheid. Het is elke keer weer boeiend om te horen om welke reden, of met welke intentie, mensen op stap gaan. Na de lunch is er even tijd voor wat boodschappen in het stadje of een klein rondje lopen. Ook een aantal klusjes worden gedaan. De andere vrijwilliger is Adalbert uit Aken. Hij houdt zich in de rustige uurtjes bezig met het vertalen van de door de herberg uitgege­ ven, en inmiddels al zeer populaire, ‘Espritkaartjes’. In de loop van de middag en tegen de avond komt dan de rest van de pelgrims. Ze zijn ver­ rast wanneer er een klein briefje op hun kus­ sen ligt met een welkom en hun naam erop, en met een klein snoepje ernaast. Claus, een oudere man uit Berlijn, krijgt tranen in zijn ogen wanneer hij het ziet. Hij slaat een arm om me heen en zegt: ‘Ik ben hier werkelijk welkom, zo te zien!’ Tegen vijven begint het bereiden van de avondmaaltijd zodat om acht uur iedereen, pelgrims en verzorgers, aan tafel kunnen. Vrijwel elke avond zit het huis vol, want de herberg heeft in vijf jaar een bijzondere naam gekregen. En elke avond is het weer gezellig om een bont gezelschap van mensen uit de

Sculptuur op zijgevel L’Esprit du chemin. Foto: Tieleke Huijbers

– 26 –

DE JACOBSSTAF 79

Hij beklaagt zich dat de plaatselijke krant in Nederland heeft ge­ vraagd waar zijn stukje blijft. Hij heeft het op zich genomen om tussentijds verslag te doen. Hij schrijft vijf vellen vol en vraagt dan naar een fax. Die hebben wij niet, maar het pelgrimscentrum aan de overkant van de straat kan misschien voor een oplossing zor­ gen? Briesend komt hij even later terug, hevig ‘Ik ben hier werkelijk welkom, zo te zien!’ Foto: Jasper Koedam verontwaardigd over de euro die hij heeft hele wereld rond de tafels te hebben: Polen, moeten betalen om vijf Denen, Zuid-Koreanen, Brazilianen, Ameri­ velletjes papier te faxen! Schande! Wij kijken kanen, Canadezen, Duitsers, Oostenrijkers, ernaar en vragen ons af of Richard wel wer­ Zuid-Afrikanen, Noren, Belgen, Fransen, kelijk op pelgrimstocht is ... Nederlanders, Zweden; wij hebben ze in die Nee, dan Gerard. Alweer een Brabander. Hij eerste twee weken van het seizoen allemaal is in Le Puy begonnen en heeft die dag een gehad! zwaar en lang traject achter de rug. Totáál Wanneer de pelgrims tot slot aan de krui­ uitgewoond komt hij binnen strompelen. denthee gaan, voor een hopelijk ontspannen Arno, de herbergier, heeft het meteen door: nachtrust, staan de herbergiers weer in de deze vent kan niet met het gebruikelijke kop­ keuken voor de afwas. Nadat alles is afge­ je thee worden gered. Hier moet een biertje werkt, Adalbert hebben wij inmiddels Spühlaan te pas komen! Gerard veert na zijn pilsje meister gedoopt, worden meteen de beide helemaal op, hij vertelt honderduit en ver­ tafels voor het ontbijt klaargemaakt. Ziedaar dwijnt lachend naar de douche. Hij blijkt een een dag van een herbergier! ongelooflijke leuke gast te zijn! Faxen en bier Richard komt op een middag binnen en heeft een reservering. Hij is klein van stuk en is be­ gin maart te voet vertrokken vanuit een klein dorp in Brabant. Hij is vriendelijk, maar dui­ delijk wat ‘gepresseerd’. Zodra hij zijn schoe­ nen heeft gewisseld en zijn slaapzak op zijn bed heeft gelegd, begint hij druk te schrijven.

Het pelgrimsleven Enrico is van een heel ander slag. Hij komt ’s middags binnen, rechtstreeks uit Brazilië, en is één brok wantrouwen. Zijn gezicht staat op onweer en hij is niet tevreden als onze aan­ dacht ook nog naar andere pelgrims gaat die gelijk met hem binnen komen. Wanneer hij een bovenbed krijgt aangewezen, moppert

– 27 –

DE JACOBSSTAF 79

hij dat hij een onderbed wil. ‘Sorry, Enrico, drie weken geen woord Nederlands gespro­ dat is voor iemand die het éven moeilijker ken en is zielsgelukkig wanneer hij weer eens heeft dan jij en die al de nodige kilometers zijn moerstaal kan spreken. Hij haalt die drie achter zijn sloffen heeft!’ Mokkend neemt hij weken bijna in één uur in. Wij staan wel even het voor lief. Wanneer hij echter de volgende te kijken dat hij de afstand tussen zijn dorp morgen op stap gaat is hij een en al dank­ bij Amsterdam en Saint-Jean-Pied-de-Port in baarheid en worden wij emotioneel omarmd. 52 dagen heeft gelopen! Als trainer bij bui­ Hij heeft het gezelschap van pelgrims aan ta­ tensportevenementen heeft hij wel een zeer fel ervaren en hij begint door te krijgen hoe goede conditie, maar hij geeft toe dat hij het het pelgrimsleven in elkaar steekt! af en toe best zwaar heeft gehad. Wij kijken Er komt een Japans meisje binnen. Ze buigt hem de volgende morgen met bewondering en vraagt of er misschien nog ruimte is. Dat na, wanneer hij ‘de Pyreneeën gaat bedwin­ is er toevallig! Ze raakt echter helemaal in gen’. paniek wanneer ze het naambriefje op het Er komt een apart stel binnen. Hij Engels­ bed naast haar ziet: ‘Is dat een man, die daar man: lang, mager en flegmatiek. Zij Ierse: komt te liggen?!’ een grappig Iers ‘Ja, hoezo?’, vra­ accent en rood gen wij in onze ar­ haar. Ze wil een ‘Totáál uitgewoond komt hij geloosheid. Samen kamer voor twee. binnen strompelen.’ met een man op Die hebben wij een kamer? Daar niet. Wij hebben begint ze niet aan! Wij vragen of ze wel naar wel een kamer voor drie. Ze wil óók voor dat Santiago wil. Jazeker! Dat zal dan moeilijk derde bed betalen, want ze kan absoluut niet worden, vertellen wij, want vrijwel geen en­ tegen gesnurk. Hij, ze wijst op de slungelige kele herberg heeft vrouwen- of mannenka­ Brit, snurkt niet, en ze duldt geen ander. ‘Effe mers. Wij zijn allemaal pelgrims. Dat is haar een andere herberg zoeken’, is ons nuchtere niet verteld in Japan en ze vlucht naar buiten. antwoord. Daar piekert ze ook weer niet over, Nog een hele poos zien wij haar vertwijfeld want ze heeft veel goeds over L’Esprit du che­ rondrennen door het stadje, op zoek naar een min gehoord. ‘En die derde dan?’, vraagt ze kamer voor zich alleen. heel wantrouwend. Weten wij veel, die moet nog uit Berlijn komen! De derde blijkt een 52 dagen heel bedeesd en zachtaardig Duits meisje te Er komt een groepje pelgrims tegelijk bin­ zijn, en opgewekt zitten de Brit en de Ierse, nen die allemaal hebben gereserveerd. Het met hun Berlijnse kamergenoot, de volgende is een gezellige boel. Tussen hen loopt een dag aan het ontbijt. leuk joch, een kop met sproetjes en een stra­ Ieder mens heeft zo zijn eigen verhaal in de lende oogopslag, zonder reservering. Hij herberg. Er is geen dag voorbij gegaan dat ik vraagt – in het Frans – of er nog plaats over niet even ontroerd was door verhalen, door is. Hij heeft geluk. ‘De quel pays?’ vragen wij reacties of door wat ik tussen mensen zag ge­ belangstellend. ‘Pays Bas’, zegt hij. ‘Waarom beuren. Of hoe mensen naar ons reageerden. spreek je dan geen Nederlands?’ vragen we De dikke kussen en omhelzingen wanneer ze lachend. Hij springt zowat een halve meter op stap gingen. Hospitaleren: ik had het voor @ omhoog! Fred, want zo heet hij, heeft bijna geen goud willen missen!

– 28 –

DE JACOBSSTAF 79

De herberg van …

Engelse beleefdheid en humor aan de camino Herbergen langs de camino zijn er in allerlei soorten en maten. Deze rustplaatsen zijn een onlosmakelijk onderdeel van de caminobeleving. Aan welke refugio heeft u bijzondere herinneringen? Waar werd u met open armen ontvangen door de herbergier? Welke albergue laat u

Jasper Koedam

de volgende keer links liggen? De Jacobsstaf begint een nieuwe serie waarin u uw herbergervaringen kunt vertellen. In deze eerste aflevering: herinneringen aan refugio Gaucelmo in Rabanal del Camino.

uijbers Foto: Tieleke H

– 29 –

Zaterdag 13 oktober 2007. De zon prijkte hoog aan de hemel toen ik de hoofdstraat van Rabanal del Camino omhoog liep. De siësta heerste over het dorp: slechts een enkele hond kruiste mijn pad. De sfeer van het dorp sprak me meteen aan, en na een lange, ver­ moeiende vorige dag vond ik de vijftien kilometer van vandaag wel genoeg. Aan het plein vond ik refugio Gaucelmo, een van de maar liefst vier herbergen die het dorp rijk is. Het mooi gerestaureerde, karakteristieke oude parochiehuis doet sinds 1991 dienst als herberg. Deze wordt beheerd door het En­ gelse genootschap, the Con­ fraternity of Saint James. Na een beleefde ontvangst waar Engelsen het patent op lijken te hebben, werd ik ingeschreven en bege­ leid naar een van de twee slaapzalen van de herberg. De slaapzaal die mij werd toegewezen was een ruim, schoon vertrek met onge­ veer 25 stapelbedden. Ik zocht een bovenbed uit vlak bij een raam en ging douchen. Voor de twee

DE JACOBSSTAF 79

douchehokjes had zich al een korte rij ge­ vormd. Toen ik terugkwam op de zaal waren de meeste bedden al in bezit genomen. De voertaal was hoofdzakelijk Engels maar toen ik de pelgrims in de bedden onder en naast mij vroeg of ze uit Engeland kwamen, kreeg ik van twee van de drie een bestraffende blik: ze kwamen uit Ierland. Tijd om wat kleren te wassen. Buiten staan enkele ouderwetse, stenen wasbakken. Zelf zeep meenemen is niet nodig: bij de kranen liggen grote stukken zeep voor algemeen ge­ bruik. Over de hele breedte van de reusach­ tige tuin zijn drooglijnen gespannen zodat bij zonnig weer de natte kleding in een mum van tijd weer droog is. In de refugio wordt alleen een ontbijt ge­ serveerd; voor het avondeten zijn er echter voldoende eetgelegenheden in het dorp. De liefhebber kan zich overgeven aan de lokale keuken waarvan orgaanvlees de hoofdmoot vormt. Voor en na de maaltijd kunnen pel­ grims de vespers en de completen bijwonen in de tegenover de herberg liggende kerk. Deze diensten worden geleid door twee Duitse Be­ nedictijner monniken die na hun pelgrimage

in 2001 een klein klooster hebben gesticht in het dorp. De kerk die zij toen aantroffen was een bouwval maar wordt nu langzaam weer herbouwd. Tussen de zakken cement en de steigers zingen zij hun gebeden en zegenen zij de pelgrims. Een bijzondere ervaring. De volgende ochtend praat ik nog wat na met de beheerders van de herberg. Ze vertel­ len dat er erg veel Duitse pelgrims onderweg zijn. Ik herinner ze aan een aflevering van de Engelse komedieserie Fawlty Towers waarin Mr. Fawlty (John Cleese) een groep Duitse toeristen in zijn hotel ontvangt. Hij drukt zijn personeel op het hart de oorlog te ver­ mijden – don’t mention the war – maar zelf kan hij het niet laten deze onbesproken te la­ ten. De herbergiers kennen deze scène en al gauw gieren we het uit. Een hilarisch einde aan een bijzonder prettig verblijf in herberg @ Gaucelmo. De redactie is benieuwd naar uw herbergervaring! Stuur uw bijdrage (maximaal 500 woorden) over een refugio naar redactie@santiago. nl.

Advertentie

– 30 –

DE JACOBSSTAF 79

Een engel op mijn weg Gerard van Poppel

Ik ging om informatie Op zoek naar onderdak Mijn zoeken was vergeefs Gesloten want zaterdag Men had mij toch verwezen Naar dit heel oud gebouw Waar mag ik even rusten Geen mens die helpen wou

En in een donker hoekje zat daar Een kind, een vriendelijk meisje Dat mij doordringend aankeek En mij toen vragend zei Waarom is zij altijd alleen Geen man, geen Jozef aan haar zij En nergens ook een beeld van God Die heeft ons toch geschapen Die was en is toch het begin Die helpt ons toch altijd

Vermoeid en peinzend zoekend Liep ik wat verderop En ging als heel vanzelf De brede trappen op Van het naast liggend bouwsel Een duistere kapel Met slechts een enkele kaars als licht Bij de vertrouwde beeltenis Van Moeder Gods Maria Een glimlach op het gezicht

Met deze woorden bracht zij mij Weer in de werkelijkheid Van alles wat ook mij bewoog En samen hebben wij Naar Christus leerde lang geleden In woorden die wij daar toen vonden Het eeuwen oud gebed gezegd Een Vaderons gebeden. Op tocht, pelgrimerend, juni 2008.

– 31 –

DE JACOBSSTAF 79

Van de voorzitter Tijs Dorenbosch Stenen en problemen ‘Misschien moeten we een pelgrimstocht maken’, zei ze. ‘Naar Santiago de Compostela lopen, doen wat de tradities voorschrijven. Net zoveel stenen in onze rugzak stoppen als het aantal problemen waarmee we worstelen. Als we de oplossingen ervoor hebben gevonden, leggen we de stenen langs de kant van de weg.’ Dit citaat komt uit het boek De Chinees van Henning Mankell. Ik las het in een tijd, dat ik eigenlijk zelf nog onderweg naar Santiago zou zijn op de Camino Primitivo, een tocht die ik om medische redenen voortijdig moest afsluiten. Is het steentje dat vele pelgrims meebrengen naar het Cruz de Ferro op de Camino Francés een res­ tant van de hierboven aangehaalde traditie? Ik heb er zo mijn twijfels over. Nergens anders ben ik iets over deze opzettelijke lastenverzwaring te­ gengekomen. Eerder denk ik, dat het gebruik bij het Cruz de Ferro aanleiding is geweest tot my­ thevorming, met het bovenvermelde resultaat. We hebben hier, dunkt me, te maken met een omkering van de werkelijkheid. Ik zal proberen het uit te leggen. We weten, dat gaandeweg de tocht velen de er­

varing hebben dat ze problemen uit het dage­ lijkse leven kunnen relativeren, dat deze kleiner worden of lijken naarmate de tijd verstrijkt en de letterlijke afstand tot dat dagelijkse leven groter wordt. In die zin leggen ze geleidelijk hun zware geestelijke lasten af. Je zou kunnen zeggen dat die problemen als stenen waren die onderweg kon­ den worden weggelegd. Velen voelen zich inder­ daad bevrijd en een ander mens als ze in Santiago de Compostela zijn aangekomen. Om die reden lijkt het me ook niet aan te raden extra gewicht mee te sjouwen in de vorm van letterlijk zwaar­ wichtige stenen die symbolisch zijn (maar neem ze maar eens mee in je rugzak!) voor problemen die er toch al zijn. Dat is dubbelop en, zo lijkt het mij, onzinnig. Maar ja, we kennen ook de verha­ len over bedevaartgangers met harde erwten in hun schoenen (die van de gekookte erwten ken ik ook!). En zelf heb ik op heilige plaatsen gelovigen op hun knieën trappen op zien gaan tot aan het heiligdom. Maar zo’n lange tocht, met zoveel ste­ nen als er problemen zijn? Ik houd het maar op mythevorming. Een beetje pelgrim komt zoiets niet onbekend voor.

Advertentie

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage? Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?

Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl

– 32 –

DE JACOBSSTAF 79

Regioberichten Regio Breda/Tilburg Op sacramentsdonderdag 22 mei nemen we deel aan de Dag van de Bedevaart. We komen bijeen op het Begijnhof waar onze voorzit­ ter woont. Dit jaar zijn we met vijftien perso­ nen om mee te lopen in de processie van het Gilde van het Heilig Sacrament van Nier­ vaert. Onze voorzitter verwelkomt ons altijd met Spaanse wijn en tapas. Met de Dag van de Bedevaart hoopt het Niervaertgilde Breda weer op de kaart te zetten als bedevaartplaats. En wij, pelgrims van het Jacobspad, voelen ons daarmee verbonden. Daarom lopen wij sinds 2005 mee in de processie. Het weer is goed en het verzamelen van alle gilden en hoogwaardig­ heidspersonen op het Begijnhof is heel gezellig. De stoet wordt per jaar groter. We lopen door de stad met vaandels en muziek en gaan dwars door de Grote Kerk over de Grote Markt - waar het druk is vanwege koopavond - naar de kathedraal. Het allermooiste is dat de klokken van de ker­ ken luiden terwijl je stil met de tocht meeloopt. Misschien kunnen we als pelgrim ook eens een pelgrimslied aanheffen? Op de Grote Markt komen we langs het richtingbordje naar Santi­ ago de Compostela. In de kathedraal is dan een dienst en na afloop komen we nog bij elkaar in de Waalsekerk bij het Begijnhof voor een drankje. In het kort de geschiedenis van de Niervaertprocessie. Omstreeks 1300 stuit een turfsteker bij het dorp Niervaert op een ongeschonden hos­ tie. Wanneer hij hem opraapt begint de hostie te bloeden. De hostie belandt in de kerk en de ver­ ering komt op gang. Bij de Sint-Elisabethsvloed van 1421 brengt men de hostie in Breda in vei­ ligheid. Hierna komen honderdduizenden pel­ grims naar Breda om de hostie te vereren. Als de Beeldenstorm uitbreekt, verdwijnt de hostie. Tot op heden weet niemand waar hij is. Bij elke ver­

bouwing in het centrum van Breda hoopt men de hostie te vinden. Willemien Regio Limburg Zondag 6 april jl. was voor een groot aantal mensen een gewone zondag. Voor de leden van de aan de Sint-Christoffelkathedraal van Roer­ mond verbonden Broederschap van de Heilige Jacobus de Meerdere was dat zeker niet het ge­ val. Voor hen was het een bijzondere zondag toen zij zagen hoe de kerk zich vulde met ruim zeshonderd bezoekers van de hoogmis, speci­ aal voor deze dag geheten de Pelgrimsmis. Een groot aantal van hen waren parochianen die de eucharistie wilden vieren, samen met de peregrinos die hun tocht naar Santiago de Compostela wilden laten inzegenen. Ongeveer 150 van hen bleken pelgrims in de dop, wandelaars en fiet­ sers, en zij kwamen uit alle delen van het land. Wie had dat zeven jaar geleden durven dromen? Begonnen als een hoogmis waarin drie pelgrims aanwezig waren, een van hen was kort daarvoor van straat geplukt, en nu deze ruim gevulde kerk, waarbij de viering werd opgeluisterd door het Ko­ ninklijk Roermonds Mannenkoor onder leiding

Pelgrimsmis in Roermond, 6 april 2008. Foto: Joop van der Meulen

– 33 –

DE JACOBSSTAF 79

van Wim Schepers. Het evangelie en de preek vertelden het bekende verhaal van de Emmaüs­ gangers, net als pelgrims onderweg, aan wie Je­ zus zich openbaarde. Later in de mis verzamelden zich alle bij naam genoemde pelgrims voor het priesterkoor om de priesterlijke zegen te ontvan­ gen die hen tijdens hun reis naar de in het verre Galicië gelegen tombe van Jacobus zou bescher­ men. Al met al een indrukwekkend gebeuren dat door alle aanwezigen op waarde werd geschat. Geen bezoek aan Roermond zonder het nut­ tigen van een stuk Limburgse vlaai! De moge­ lijkheid hiertoe werd geboden door een van de leden van de Broederschap. Hij nodigde de aan­ staande pelgrims uit in zijn galerie om onder het genot van een kop koffie wat bij te praten, ken­ nis op te doen en ervaringen uit te wisselen. Een prima dag waaraan ook de deelnemers met zeer veel genoegen op terugkijken. Tot volgend jaar. Joop van der Meulen Het was al lang tevoren gepland: op 26 april zou­ den we de Jacobuskapel inzegenen. De deken van Roermond, een goede vriend en prior van de Ja­ cobusbroederschap, zou de plechtigheid verrich­ ten. Om twee uur precies klinkt het welkomst­ woord en brengt de fanfare ons in een gewijde stemming, die we gezamenlijk oppakken in het lied Door de wereld gaat een woord … breek uw tent op, ga op reis, naar het Land dat Ik u wijs. Vervolgens geeft Wim Clout een korte schets van de bouwgeschiedenis van de kapel en plaatst het door hemzelf vervaardigde beeld van Sint-Jacobus in de nis. Dan volgt de inzegening door deken Theo Willemssen, prior van de Broederschap: het is een gebed , op voorspraak van de Heilige Jaco­ bus, om Gods zegen over allen die pelgrimerend door het leven gaan en in het bijzonder over hen die onderweg zijn naar Santiago de Compostela. Thom Kentgens, proost van de Broederschap, spreekt zijn waardering uit voor het genomen ini­ tiatief om op deze plaats langs de oude pelgrims­ route vanuit Roermond een wegkapel te bouwen

ter ere van Sint-Jacobus. Hij doet uitgeleide aan de ongeveer twintig pelgrims die hun weg zul­ len vervolgen na het zingen van het speciaal voor deze gelegenheid door Wim en Yvonne Clout ge­ schreven Jacobuslied. Het is een ontroerend mo­ ment: met overgave zingen allen, begeleid door de fanfare en ondersteund door het zangkoor. Dan is het eindelijk de beurt aan de zevenjarige tweeling Lorraine en Silvana Koffa, de kinderen van de overburen die in de nieuwjaarsnacht de brandstichting in het kapelletje hebben ontdekt. Zij onthullen de zuil waarop een korte uitleg gege­ ven wordt over deze Jacobuskapel, en dat het nog een hele lange weg is om te gaan: 2282 kilometer! Wethouder Cultuur Wim Kemp benadrukt dat de gemeente Roermond het zeer op prijs stelt, wanneer burgers de oude religieuze waar­ den proberen in stand te houden. Hij waardeert het dat in een tijd waarin zoveel kerken aan de eredienst onttrokken worden, hier en daar de wegkapelletjes in ere hersteld worden of zelfs nieuw gebouwd worden! Nadat deken Wil­ lemssen over alle aanwezigen Gods rijkste zegen had uitgesproken, nodigde Yvonne Clout allen uit om onder het genot van een ‘aangekleed’ kopje koffie na te praten en te genieten van een toch wel heel bijzondere buurtbijeenkomst. Wim Clout Door de redactie ingekorte versie van een artikel, verschenen in Kapellen en kruisen, juli 2008. Regio Zuidwest-Nederland De voorjaarsbijeenkomst van de regio Zuid­ west op 29 maart in de Korenbeurs te Krui­ ningen was een zeer geslaagde dag. Ruim zes­ tig deelnemers kwamen bijeen om elkaar te ontmoeten en om deel te nemen aan het inte­ ressante programma dat voor het eerst door het nieuwe regiobestuur was samengesteld. Helaas was scheidend voorzitter Christ Ver­ beek verhinderd. De nieuwe voorzitter Rinus Goedemondt nam de honneurs vol verve waar. Na de koffie en een welkomstwoord was de beurt

– 34 –

DE JACOBSSTAF 79

aan André Brouwer die op droogkomische wijze aan de hand van diabeelden verslag deed van zijn fietstocht over de Via de la Plata. Een goed alter­ natief voor diegene die de drukte op de Camino Francés wil mijden. Elk jaar gaan er weer pel­ grims op pad, alleen of met meerderen. Startend vanaf diverse plaatsen. De hele route in één keer lopend of elke keer een stukje. Onder de nieu­ we deelnemers waren daar veel vragen over. Bij elke vrager zochten wij iemand met een passend antwoord. Daarna was het tijd voor de lunch, met aansluitend een wandeling naar de Ooster­ schelde. In de eerste lentezon liepen hoog over de dijk pelgrims naar het water. Een mooi gezicht. Wij kwamen terug in een verduisterde zaal: vol verwachting keken wij uit naar de film van Leo Baeten, In de palm van haar hand. Deze film neemt je mee aan de hand van prachtige verstilde beelden, rake uitspraken van de filmer en dat al­ les ondersteunt door mooie muziek. Een heel per­ soonlijke film waarin de zoektocht naar de kern van je zijn in het onderweg zijn, ontroerend wordt verbeeld. Het was lang stil na afloop van de film. Leo had nog een film bij zich, ook deze was on­ derweg naar Santiago gemaakt. Deze keer stond het leven van Daniel Zaghet centraal. Een za­ kenman die clown werd. Onderweg raakten zij in gesprek. Leo filmde en Daniel sprak. Ook hier waren wij getuige van een verandering in het leven van een man die deze verandering onderstreepte met een nieuwe naam, Clement Tribulet. Ook nu weer waren wij stil en ontroerd. Toen ieder­ een weer een beetje bij was gekomen werd het tijd voor een afscheidsdrankje beneden in het café. Stella van der Schaaf Regio Utrecht-Zuid / Rivierenland Aanzwellende stromen: een bekend fenomeen voor de pelgrim. In Noord-Frankrijk loop je helemaal alleen, in Midden-Frankrijk ontmoet je af en toe een medepelgrim en vanaf SaintJean-Pied-de-Port onderga je het warme gevoel ‘ik ben niet alleen’. Voor velen is dit een ontroe­

rende ervaring die hooguit wat afgevlakt wordt door de mensenmassa’s op de Camino Francés. Die aanzwellende stromen deden zich ook voor op 25 juli in Utrecht. Eerst om half acht bij de Jacobusluiding van de klokken – sinds 2007 in ere hersteld – van de Jacobikerk. Zo’n dertig le­ den kunnen mee naar de luidzolder om mee te maken hoe de Utrechtse klokkenluiders hevig zwetend aan de touwen trekken. Eerst begint de Jacobusklok, een tijd lang alleen, en dan, na enkele minuten, vallen de andere klokken in: de Maria, dan de Johannes Baptist en vervolgens de Jozef. En als dat een hevig gebeier oplevert, voegt zich tot slot de zware Salvator in het ge­ lui. Een machtig gevoel van gemeenschappe­ lijkheid maakt zich van de luisteraars meester en menigeen lopen de rillingen over de rug. Na tien minuten wordt het luiden afgebouwd; de ene na de andere luider houdt ermee op, totdat Jacobus in zijn eentje nog wat naklinkt. Traag zwerven de laatste tonen uit over de stad. De aanwezigen trekken in pelgrimspas naar de Janskerk voor de zangavond met Jacobusliederen. Voor het eerst maakt het Genootschap voor een activiteit gebruik van de kerkruimte. Dat leidt tot een tweede ervaring met aanzwellende stromen: waren er in 2006 veertig zangers in Buurmalsen, en vorig jaar zestig, nu stromen honderd zang- en luisterlustigen de kerk binnen. Jan Galjé ontpopt zich als dirigent en loodst het gelegenheidskoor op luchtige wijze door de partituren heen. Hier en daar ontbreekt nog wel een nootje, maar de prach­ tige hymne Guide me, Lord komt er mooi Engels uit, en ook het bekende Dum pater familias uit de Codex Calixtinus vult de kerk met sonore klan­ ken. Met een glas en een gesprek wordt de avond afgerond, en daarmee wordt de Janskerk ‘van ons’. Op zondagmiddag 5 oktober komt de regio bijeen in Driebergen. Jos Peters vertelt over zijn tocht van Valencia via Toledo naar San­ tiago, en natuurlijk is er een pelgrimsparade! Bram van der Wees

– 35 –

DE JACOBSSTAF 79

Regio ’s-Hertogenbosch Op 27 juli jl. namen 35 regioleden deel aan de voet- of fietstocht vanaf de voormalige Sint-Jaco­ buskerk in Den Bosch naar de Sint-Jacobuskerk in Den Dungen. Het weer was goed en de stemming zat er al gauw in. Onderling werden vele verha­ len over de tocht(en) naar Santiago gedaan. Vlak voor Den Dungen werden we onder uitbundig klokgelui naar de kerk gelokt. De pastor heette onze groep van harte welkom. Tijdens zijn preek gaf hij uitleg over de betekenis van Jacobus Ma­ jor (eigenlijk niet de Meerdere maar de Oudere). Natuurlijk werd hierbij ook de broer van Jacobus, Sint-Jan (Johannes) betrokken. Aan het eind van de dienst bleek dat het koor zich niet had voorbe­ Advertentie_CPT 22-01-2008 14:12 Pagina 1 reid op het zingen van het Jacobuslied. De pastor vond dit erg jammer en besloot daarom het lied

maar gezamenlijk te bidden. Het koor beloofde wel dat zij het lied volgend jaar ingestudeerd zal hebben! Na afloop van de mis werd koffie gedron­ ken. We waren heel blij dat oud-regiocontactper­ soon Vera Stassen hierbij aanwezig was. Ook hier werd veel gesproken over de tocht der tochten. De aanwezige pastor vond dat er onder de Santi­ agogangers een heel bijzondere sfeer heerste. Ver­ volgens werd de terugweg naar Den Bosch ge­ kozen. Ter afsluiting werd in de schaduw van de Sint-Jan nog genoten van een afscheidsdrankje. De najaarsbijeenkomst zal plaatsvinden op zondagmiddag 12 oktober a.s. Hiervoor is Jan Galjé uitgenodigd om ons iets te vertellen over de diverse kloosters langs de camino. Te zijner tijd ontvangen de regioleden nog nader bericht. Nelly en Rony de Jong

Advertentie

Ook in 2008 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar door Europa langs de aloude “Jacobs-wegen”. Deze reizen, op basis van half-pension zijn “all-in”, niet alleen v.w.b. entree’s, excursies, gidsen,“royal-class-beenruimte”in de bus; maar ook een glas wijn bij het diner. Naast de chauffeur gaat een cultureel gekwalificeerde reisleider mee, die meerdere pelgrimages te voet heeft gemaakt en dus ook daarin ervaringsdeskundige is. Natuurlijk zijn de hotels ook van zeer goede kwaliteit. Zij zijn tevens vaak gelegen in het centrum van een te bezoeken stad, zodat u na het diner nog even kunt rondwandelen. Voor groepen/ instellingen organiseren wij dit alles op aanvraag “op maat”. Wilt u “de Camino”naar Santiago de Compostela, aangevuld met twee aanlooproutes en terug via de Camino del Norte of de “Via Francigena naar Rome met de Gotthard-variant retour”of een andere Cultuurreis als een reis langs een selectie van Hanzesteden tot en met Kaliningrad (Rusland) en Litouwen o.l.v. een gids. Bezoek onze website “www.cpt-cultuurreizen.nl” , Vraag ons programma per e-mail, [email protected], per telefoon of fax.

– 36 –

DE JACOBSSTAF 79

Hospitaleren in Spanje Gelopen of gefietst naar Santiago de Compos­ tela? Ervaren hoe het is te verblijven in een pel­ grimsherberg die gerund wordt door hospitaleros? Gedacht dat zou ik ook wel eens een keer willen doen? Welnu: dan is dit misschien het moment. De pelgrimsherberg Itzandegía is gevestigd in een eeuwenoud gebouw tegenover La Real Colegiata de Roncesvalles, het klooster van Roncesvalles. De herberg ziet er uit als een kerk. Op de begane grond bevindt zich de slaapzaal met 60 stapelbed­ den. Het plafond is circa 30 meter hoog. Er kun­ nen maximaal 120 pelgrims slapen. Reeds vanaf 15 mei 2003 zijn er leden van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob als hospitalero voluntario behulpzaam bij de opvang van pelgrims in de pelgrimsherberg van Roncesvalles. Elk jaar zijn we blij met nieuwe mensen die ons team van hospitaleros willen komen versterken!

Natuurlijk zijn er wel een paar voorwaarden, zo­ als: - minimaal twee weken beschikbaar zijn; - van aanpakken weten; - goed kunnen samenwerken. Het seizoen 2009 loopt van half maart tot begin november. Je werkt meestal in groepen van vier personen, waarvan in ieder geval een persoon het Spaans redelijk beheerst. Samen met elkaar run je gedurende twee weken de herberg. Lijkt het je wat? Neem dan contact op met het secretariaat van de Werkgroep Herbergen van het NGSJ: [email protected]. Voor meer informatie kun je ook terecht op de website www.santiago.nl. Werkgroep Herbergen

– 37 –

DE JACOBSSTAF 79

Najaarsbijeenkomst op 8 november in Haarlem Thema Onderweg

De najaarsbijeenkomst van het Genootschap wordt dit keer gehouden op zaterdag 8 november 2008 in Haarlem. Haarlem, de provinciehoofdstad van Noord-Holland, waarin tal van musea gevestigd zijn waaronder het Frans Hals Museum met al haar pracht en praal en het welbekende Teylers Museum. Het thema voor deze dag is: Onderweg. De bijeenkomst zal plaatsvinden in de Grote of Sint-Bavokerk, ingang Oude Groenmarkt, en is toegankelijk voor leden en introducés. De Grote of Sint-Bavokerk is gevestigd in het centrum van Haarlem op tien à vijftien minuten lopen van het station. Wij raden iedereen aan om zoveel mogelijk met het openbaar vervoer te ko­ men aangezien het in Haarlem nogal moeilijk is om een parkeerplek te vinden. De geschiedenis van de Grote of Sint-Bavokerk met als patroon­ heilige de Vlaams-Brabantse Bavo gaat terug tot de tiende eeuw. Bronnen uit die tijd spreken van een kapel die op het Sant, de huidige Grote Markt, heeft gestaan. In de eeuw waarin Haarlem stadsrechten kreeg (1245), breidde het kerkelijk leven zich sterk uit. De kapel is dan vervangen door een vermoedelijk tufstenen romaanse kerk, de voorgangster van het bouwwerk waarmee de Haarlemmers thans zo vertrouwd zijn. Aan de bouw van de huidige kerk is eeuwenlang ge­ werkt. Rond 1520 werd de laatste hand gelegd aan de vieringtoren. De kerk heeft een bewogen geschiedenis achter de rug: bouwkundig en reli­ gieus. Van het laatste is de Reformatie (1578) het meest ingrijpend. Niet alle activiteiten vinden plaats in deze kerk, maar ook in het voormalige Sint-Jacobs Gods­ huis, nu geheten het Rosenstock-Huessy Huis, op ongeveer vijf minuten lopen van de kerk. Het Rosenstock-Huessy Huis, is wel bekend als start­ punt van de fietsersroute naar Santiago de Com­ postela. Het is wel de bedoeling dat u zich eerst

aanmeldt in de kerk, alwaar u een kopje koffie of thee aangeboden krijgt en verder kunt zien wat er zoal voor u georganiseerd wordt. Dit is in de eerste plaats de Algemene Ledenver­ gadering die om 10.15 uur zal plaatsvinden, hier­ na gevolgd door de Pelgrimsparade waarbij u uw ervaringen met anderen kunt delen. U kunt zich hier vooraf voor aanmelden middels het aanmel­ dingsformulier. Eveneens wordt er om 10.15 uur een prachtige fotopresentatie gegeven door Huib Kalsbeek van zijn wandeltocht vanaf Nederland naar Finisterre. Om 11.15 uur houdt vervolgens Helmut Brouwer een lezing met lichtbeelden over zijn pelgrimstocht over de Via de la Plata. In het Rosenstock-Huessy Huis wordt zowel ’s morgens om 10.15 uur als ’s middags om 13.30 uur een lezing met muziek gegeven over de cami­ no, door Dick Le Mair, een bekende Nederland­ se componist en percussionist. Een voorproefje hiervan kunt u zien op www.ncrv.nl/geloven > trefwoord: Dick le Mair > Impressions of a pil­ grimage. Als u nog op zoek bent naar een reisgenoot om sa­ men de camino te gaan lopen of fietsen dan kunt u om 12.15 uur deze wellicht vinden en ontmoe­ ten. U moet zich hiervoor wel van tevoren aan­ melden bij Annie Lohmann (tel: 0252-519860, of email [email protected]). Na de lunch zal Ineke Albers een lezing houden over de helende aspecten van het lopen en het pelgrimeren. Ineke Albers is als theologe verbon­ den aan het Heyendaal Instituut van de Radboud Universiteit Nijmegen en is op dit onderwerp ge­ promoveerd. Om 15.00 uur wordt er informatie gegeven, zowel voor wandelaars als voor fietsers. Voor de fietsers wordt dit gedaan door Clemens Sweerman en Wobien Doyer, welbekend van hun boeken. Ook is eveneens om 15.00 uur de werk­

– 38 –

DE JACOBSSTAF 79

groep Herbergen actief met een presentatie over het hospitaleren in Roncesvalles, en om 16.00 uur zal Bert Roepert in het Rosenstock- Huessy Huis uitleg geven over de prachtig gebrandschil­ derde ramen. De gehele dag zal er een infomarkt zijn voor wan­ delaars en fietsers, U moet het zelf komen zien en ervaren. Tijdens de bijeenkomst kunnen gidsen u de kerk rondleiden (dertig minuten). U moet zich ter plekke voor deze rondleiding aanmelden. Tevens kunt u zich opgeven voor een stads-en hofjeswandeling (ongeveer twee uur, à 3 euro per persoon). Deze stadswandeling moet u wel aan­ kruisen op het aanmeldingsformulier. Dit is nodig omdat het Gilde die de wandelingen organiseert wil weten hoeveel gidsen ze moeten inzetten. Uiteraard besluiten we met Café Saint-Jacques. Vanaf 16.00 uur en is er volop gelegenheid voor verdere ontmoetingen onder het genot van een

hapje en een drankje. Belangrijk: aangezien de Grote of Sint-Bavokerk niet verwarmd wordt, raden we u aan om warme kleding aan te doen. Aanmelding voor deze najaarsbijeenkomst ge­ schiedt door het opsturen van het volledig inge­ vulde aanmeldingsformulier bij deze Jacobsstaf, voor vrijdag 24 oktober 2008 naar het Neder­ lands Genootschap van Sint Jacob, Janskerkhof 28-A, 3512 BN Utrecht, of aanmelden via het formulier op de website www.santiago.nl, onder vermelding van uw lidnummer. Dat staat vermeld boven uw naam op dit aanmeldingsformulier. De organisatie is in handen van de Regiocontactpersonen Bollenstreek-Rijnland: Kees Buts, Cees Fortgens, Helmi van Ginneken, Annie Lohmann, Carine van Soest en Yvonne Wijnands.

Uitnodiging Algemene Ledenvergadering Het bestuur nodigt u uit voor de Algemene Le­ denvergadering, te houden op 8 november 2008 in de Grote of Sint-Bavokerk, ingang Oude Groenmarkt in Haarlem, aanvang 10.15 uur. De Algemene Ledenvergadering is onderdeel van de Najaarsbijeenkomst en heeft als voornaamste doel het vaststellen van de begroting voor het vol­ gende kalenderjaar. Als u deze vergadering wilt bijwonen, kunt u zich opgeven via de adresdrager bij deze Jacobsstaf of, met alle relevante gegevens, via e-mail: [email protected]. U ontvangt dan tij­ dig de benodigde stukken. U kunt overigens ook de stukken opvragen zonder de vergadering bij te wonen.

Agenda 1. Opening 2. Notulen Algemene Ledenvergadering 15 maart 2008 in Utrecht (zie de Jacobsstaf 2008, nr. 78, p. 29-31) 3. Mededelingen 4. Begroting 2009 5. Rondvraag 6. Sluiting Theo van Dijk, algemeen secretaris

– 39 –

DE JACOBSSTAF 79

Pelgrimsweekenden in Vessem Een aantal malen per jaar worden er op de Pel­ grimshoeve Kafarnaüm te Vessem pelgrimsda­ gen georganiseerd, onder begeleiding van Gerard Maas en/of Ben Noorloos. Deze zijn bedoeld voor mensen die naar Santiago de Compostela willen  pelgrimeren, of die reeds te voet of met de fiets hiernaartoe zijn geweest. Besproken worden de conditionele en spirituele aspecten van een pelgrimage. Ook praktische za­ ken komen aan bod, zoals wandel- en fietsroutes, bepakking,  en andere onderwerpen zoals infor­ matiebronnen op het internet. In 2008 staan twee weekenden gepland: 24-25 oktober en 28-29 november. Voor 2009 zijn drie weekenden gepland: 23-24 januari, 27-28 febru­ ari en 27-28 maart. De aanvangstijd voor deze weekenden is vrijdag om 16.00 uur; eindtijd is zaterdag om 16.00 uur. 26-27 september 2008 is er een speciaal pelgrims­ verhalenweekend vastgelegd. Pelgrims ver­tel­len graag over hun tocht naar Santiago de Com­ postela, en tijdens dit speciale weekend kunnen ervaringen en belevenissen met elkaar worden gedeeld. Aanmelden voor een pelgrimsweekend of het verhalenweekend kan via www.pelgrimshoe­

vekafarnaum.nl of e-mail info@pelgrimshoe­ vekafarnaum.nl. Schriftelijk kan ook: Pelgrimshoeve Kafarnaüm Servatiusstraat 11 5512 AJ Vessem. T.: 0497-591207. Na aanmelding ontvangt u schriftelijk een beves­ tiging met uitnodiging en het programma van de dagen. De kosten bedragen € 35,00 p.p. volpen­ sion. Dit bedrag een maand voor aanvang over­ maken op bankgiro 154008133 t.n.v. Kafarnaüm (brs. van o.l. Vr. van Lourdes Vessem) met ver­ melding van het betreffende weekend en het aan­ tal personen. Lakens, slopen en handdoeken zijn aanwezig. Neem wel uw wandelschoenen mee! Voor meer informatie kunt u terecht bij de bege­ leiding van de pelgrimsdagen: Gerard Maas [email protected] of Ben Noorloos [email protected]. Wij zien uit naar uw komst! Br. Fons van der Laan,  Gerard Maas,  Ben Noorloos

Advertentie

“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago, of gaat u misschien hospitaleren?” Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen

“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros” in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden. Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.

Interesse? Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

– 40 –

DE JACOBSSTAF 79

Jacobuswandelpool loopt In juni en juli 2008 vonden enkele van de eerste wandelingen van de Jacobuswandelpool plaats. Op zondag 15 juni liepen we met zijn vieren een etappe van het Willibrorduswandelpad. Op za­ terdag 5 juli waren er zeven liefhebbers voor een lange stadswandeling door Amsterdam. De etappe van het Willibrorduswandelpad, een route van Alkmaar naar Utrecht, voerde ons van Castricum naar Krommenie door het prachtige landschap rond het Uitgeestermeer en door de Krommenieër-Woudpolder. Het doel was vooral onderlinge uitwisseling en training. Dat laatste was er vooral voor twee deelnemers die later dit jaar (een deel van) de Camino Francés gaan lo­ pen. En ondanks de geringe groepsgrootte vond er ook veel uitwisseling plaats en werden over en weer tips gegeven. Daarbij werd erg duidelijk dat iedereen zijn eigen camino loopt en dat ook op zijn eigen manier doet. Eens temeer kwam naar voren dat je niet klakkeloos tips van anderen moet overnemen, maar dat het jezelf oriënteren op alle mogelijke opties, bijvoorbeeld op het terrein van regenkleding, het belangrijkste is. Daarna kun je je eigen keuze bepalen.

Zaterdag 5 juli stond (stads)cultuur voorop. We liepen in Amsterdam via het Westerdokseiland en de Silodam naar de Spaarndammerbuurt met zijn volkswoningbouw uit de jaren twintig van de vorige eeuw. We volgden daarna de Kostverlo­ renvaart om te eindigen op de pittoreske begraaf­ plaats Huis te Vraag. Het is 46 jaar geleden dat de laatste bijzettingen plaatsvonden. In principe mag een begraafplaats na vijftig jaar worden ge­ ruimd. Maar dat zou eeuwig zonde zijn. Huis te Vraag heeft de laatste jaren ook zoveel publiciteit gekregen dat het zeer onwaarschijnlijk is dat dit juweeltje van Amsterdam verloren zal gaan. Voor het najaar zijn al wandelingen gepland. Op zaterdag 29 november is de vierde etappe van het Willibrorduswandelpad, van Haarlem naar Halfweg. Voor een actueel overzicht zie: www.santiago. nl>onze activiteiten>jacobswandelpool>wandelagenda. Hier ziet u ook hoe u een door u te orga­ niseren route kunt aanmelden. Gerard Goudriaan [email protected]

Uitnodiging opening nieuwe Huis van Sint Jacob Op 1 juli jl. is het Genootschap verhuisd. Het Huis van Sint Jacob is nu gevestigd aan het Jans­ kerkhof 28A, 3512 BN Utrecht. Sinds de verhui­ zing is door een aantal enthousiaste vrijwilligers heel hard gewerkt aan de inrichting en veel leden hebben het Huis van Sint Jacob op het nieuwe adres al weten te vinden. Op zaterdag 25 oktober vindt de feestelijke opening plaats. Meer infor­ matie hierover in het inlegvel bij deze Jacobsstaf.

We hopen dat veel leden en relaties van het Ge­ nootschap bij de opening aanwezig zullen zijn. Opgave kan per post via het strookje op het in­ legvel, of per e-mail [email protected]. Als u zich al eerder heeft opgegeven (bijvoorbeeld via de website), dan verzoeken wij u dat niet nog­ maals te doen, om dubbeltellingen te voorkomen. Theo van Dijk, algemeen secretaris

– 41 –

DE JACOBSSTAF 79

Lidnummer 15000: een bijzonder genootschapslid

Op vrijdag 4 juli, net een week na de verhui­ zing van het Informatiecentrum naar de Jans­ kerk, stapt Harry de Rijk binnen. Hij wil in­ formatie over de voettocht door Frankrijk én hij wil lid worden en een pelgrimspas ontvan­ gen. Bij het toekennen van het lidnummer kijken we elkaar even aan: nummer 15000! Alle leden van het Genootschap hebben vanaf

de oprichting in 1986 een uniek persoonlijk lid­ nummer ontvangen, en op deze dag schrijven we lid 15000 in. Natuurlijk zijn er in die jaren ook leden afgevallen, door opzegging of overlijden. Maar ruim de helft is nog steeds lid: het Genoot­ schap telt ruim 7600 leden. Daarmee is het ver­ reweg de grootste Jacobusvereniging ter wereld. Harry de Rijk is 71 jaar oud. Hij is een fervent loper geworden nadat hij door een fietsonge­ val niet meer goed kan fietsen. Hij deed veel wandelervaring op in Indonesië, en is lid van de Koninklijke Nederlandse Klim- en Berg­ sportvereniging (NKBV). Hij vertrekt vanuit Visé om in enkele etappes de tocht af te leggen. Van de dienstdoende vrijwilligers ontvangt Harry als bijzonder welkomstgeschenk het boek Ontmoeting met de romaanse kunst. Een aanwe­ zige medepelgrim zet hem, samen met informant Harry Wasser en scheidend coördinator Bram van der Wees op de foto. Bram van der Wees

Agenda 4 oktober 5 oktober

regio Rotterdam: najaarswandel-/fietstocht en bijeenkomst. regio Utrecht-Zuid/Rivierenland: najaarsbijeenkomst met lezing door Jos Peters over de Camino de Llevant. 11 oktober regio Friesland: najaarsbijeenkomst. 12 oktober regio Den Bosch: najaarsbijeenkomst. 25 oktober officiële opening Huis van Sint Jacob te Utrecht. 25 oktober regio Amsterdam: najaarsbijeenkomst. 31 oktober regio Oost: najaarsbijeenkomst. 8 november Genootschap: najaarsbijeenkomst te Haarlem. 8 november regio Limburg: najaarsbijeenkomst. 16 januari regio Oost: bijeenkomst voor en met nieuwe leden.

– 42 –

DE JACOBSSTAF 79

Pelgrims overnachten bij pelgrims In een eerdere Jacobsstaf plaatsten we een bericht over de gastvrijheid die je als pelgrim soms ten deel valt. Een hartelijk onthaal, een maaltijd, een heerlijk bed, hartverwarmende ontmoetingen om op terug te kijken. Je kunt met verwondering te­ rugzien op het vertrouwen dat mensen kennelijk nog in een onbekende passant durven te stellen. We vroegen in dit bericht of er (oud-)pelgrims zijn, die zich als gastadres willen opgeven voor pelgrims die nu op pad gaan. We kregen enthou­ siaste reacties, met soms de verhalen van eigen ervaringen erbij gevoegd. Zo’n 35 mensen gaven zich inmiddels op. Als het u leuk lijkt om in 2009 op deze lijst ver­ meld te staan, kunt u zich aanmelden bij de Le­ denservice, bij voorkeur per e-mail info@santiago. nl of tijdens de openingstijden per telefoonnum­ mer 030-2315391 of per brief. Vermeld daarbij uw naam, adres, postcode, woonplaats, provincie, telefoonnummer, e-mailadres en hoeveel perso­ nen u onderdak denkt te kunnen bieden. Ook kunt u aangeven of u de mogelijkheid biedt om een avondmaaltijd en/of een ontbijt te nuttigen.

De overnachting is, in overleg, gratis of voor een bescheiden pelgrimsprijs. Commerciële overnach­ tingadressen komen niet op de lijst. Natuurlijk kan het voorkomen dat de gastgever op vakantie is of anderszins tijdelijk geen bed beschikbaar heeft. Het bieden van onderdak is geen verplichting! De lijst is uitsluitend geldig voor het jaar 2009. Aan het eind van dat jaar wordt u benaderd of u ook het jaar daarna op de lijst wilt staan. Wij gaan zorgvuldig met deze gegevens om: de lijst wordt alleen uitgereikt aan leden van het Nederlands Ge­ nootschap van Sint Jacob. U kunt dit zelf contro­ leren door naar het pelgrimspaspoort te vragen bij de betreffende pelgrim die om onderdak vraagt. Eind van dit jaar willen we bij de mensen die nu op de lijst staan navragen of zij er nog op willen blijven staan, en of er iemand ook daadwerkelijk onderdak heeft geboden aan pelgrims. De Werkgroep Pelgims overnachten bij pelgrims bestaat uit: Fons Boink, Dick Eringa, Monika Rietveld en Bram van der Wees.

Advertentie

– 43 –

DE JACOBSSTAF 79

Zoekertjes • Voor de liefhebbers: wegens opruiming bieden wij gratis aan het kwartaaltijdschrift Op lemen voeten, jaargang 1979 t/m 2000. Er ontbre­ ken slechts enkele nummers. Inlichtingen bij Tini Stokmans, tel. 0955-3558209 of e-mail [email protected].

• Refugio De Jacobsmantel in het Begijnhof in Breda is tot de kerst ook geopend voor pel­ grims die onze Jacobsvlinderroute willen lopen of fietsen. Bel of mail even met Maria van Has­ sel, [email protected]  of telefoon­ nummer 06-43834114.

• Sinds kort is aan de Historische weg van Veze­ lay in het dorpje Marcigny een nieuwe herberg geopend. Marcigny ligt aan de D978 tussen Nevers en Saint Amand-Montrond. De her­ berg, een zogenaamde Auberge de Pélerin à Domicile (A.P.D.), is gevestigd aan de Route de Livry. Eigenaresse is Madame Marie France Arbez-Seguin, telefonisch bereikbaar vanuit Frankrijk onder nummer 03.86.37.28.19.

• Wij, Dirk en Tilly Post, hebben in 2004 de pelgrimstocht gemaakt en zijn geïnspireerd geraakt door de fraaie romaanse kerkjes in Frankrijk, waar je altijd naar binnen kon en de stilte en de eenvoud kon ervaren. Wij hebben in 2004 in Schipluiden een vervallen kerkje aangekocht, en er drie jaar over gedaan om het te restaureren en het open te stellen voor ieder­ een; een kerkje van liefde en licht. In ons kerkje Op Hodenpijl organiseren wij in de maand no­ vember een expositie over de camino. Jan Galjé zal op woensdag 12 november om 20.00 uur een lezing verzorgen over zijn ervaringen. Ook de exposerende kunstenares zal aanwezig zijn en vertellen wat haar heeft geïnspireerd om deze tocht per fiets te doen. U kunt zich aan­ melden via www.ophodenpijl.nl.

• Gezocht: een lichtgewicht éénpersoonstentje om te gebruiken tijdens mijn pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Graag uw reactie naar Theo Cornelissen, [email protected]. • Herberg Lino Camino biedt onderdak tot vijf personen bij Pey-Echt in Limburg. Tele­ foon 0475-301267 / 06-22408966, of e-mail [email protected]. Adres: Haver­ terstraat 21, Koningsbosch (3 kilometer van het Pelgrimspad). Pelgrims met pelgrimspas kunnen tegen vrijwillige bijdragen bij ons sla­ pen.  • In 2009 zou ik graag met de fiets naar Santia­ go de Compostela willen. Ik ben een vrouw en 63 jaar en ben op zoek naar vrouwen die ook deze plannen hebben.  Mijn conditie is prima en ik ben alvast bezig om langere afstanden te fietsen hier in Nederland. De periode kan in mei of augustus zijn. Mijn telefoonnummer 06-40368856.

• Naar aanleiding van het artikel van Thijs Han­ rath over wandelen met de Wheelie in Jacobs­ staf nr. 77, hier nog wat aanvullende infor­ matie. De Wheelie wordt geproduceerd door Radical Design (www.radicaldesign.nl). Voor pelgrims die ook zonder rugzak naar Santiago de Compostela willen lopen, hebben Albert Meijer en Jan Kous de eenwielige James Cha­ riot ontworpen. Voor meer informatie: albme­ [email protected]. Nog een andere eenwielige lasttrekker is de Franse Carrix (www.treia.fr).

– 44 –

DE JACOBSSTAF 79

Het Compostelaregister Harry Wasser Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubli­ ceerd. Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan een kopie van uw Compostela naar het Genootschap samen met de ingevulde achterkant van de brief die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website www.santiago.nl onder ‘Veel gestelde vragen’ en ‘Wat doe ik met mijn Compostela?’. Of vraag een formulier aan bij het Informatiecentrum van het Genootschap ([email protected]). Naam Woonplaats Aankomst 1988 Jansen, M. Pijnacker 22-mei-88

voet

Boxtel, A.B. van Breda

2001 26-mei-01

voet

Heijst, H.B.M. van Venlo Zeegers, M. Maasland Schretzmeijer, J. Laren

2004 25-jun-04 21-sep-04 26-sep-04

Niessink, G. Veenendaal Bosch, J.H. Apeldoorn Schipper, W. Utrecht Schipper, Y. Utrecht

2005 21-jun-05 21-sep-05 22-sep-05 22-sep-05

fiets fiets voet voet

Siegersma, T. Baarn Schols, A. Den Haag Gijsbers, A. Noordwijkerhout Gijsbers-Mooren, I. Noordwijkerhout Dorresteyn, A.J.C. t Goy-Houten Jonk, A.P. Z.O.Beemster Truien, A. Uden Truien-van’t Verlaat, M. Uden

2006 1-jul-06 24-jul-06 19-aug-06 19-aug-06 20-aug-06 13-sep-06 29-sep-06 29-sep-06

voet fiets voet voet fiets fiets voet voet

2007 Schalk, M. van der Cotignac (F) 7-mei-07 Mulder, F.H.P. Maassluis 21-mei-07 Well, A.A. van Kwintsheul 21-mei-07 Bakker, L. Hoorn 27-mei-07 Gruythuijsen, P.A. van Pernis 28-mei-07 GruythuijsenSchwagermann, A.M. van Pernis 28-mei-07 Linden, A. van der Zoetermeer 6-jun-07 Linden-Vos, G. van der Zoetermeer 6-jun-07 Voets, M. Hoek van Holland 4-jul-07 Mol-Jansen, A.A.M. Belfeld 25-aug-07 Slijkhuis, J. Leidschendam 19-sep-07

Reiswijze

fiets voet

voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet voet voet

Naam Woonplaats Aankomst Kors, Th.L. Haarlem 25-sep-07 Oldenkamp, P.M. Amsterdam 7-okt-07 Snabilié, J.P.G. Haarlem 24-okt-07 SnabiliéHoogland, A.M.G. Haarlem 24-okt-07 Frieling, Th.M. Apeldoorn 31-okt-07 Frieling-Goossen, A.A.M. Apeldoorn 31-okt-07 Andreoli, J.A.M. Hilversum Diepen, P.D. ‘s Heerhendriks kinderen Zwieten-de Blom, G. van Blaricum Lageman, G.M.W. Amsterdam Ooijen, A.C. van Huizen Boeijen, Th.F.M. Lithoijen Boeijen-van Berlo, E.E.M. Lithoijen Bergmans, G. Geldrop Overdam, M.H. van Stadskanaal Jansen, L. Waspik Heijerman, A.H.M. Amstelveen Jonkhart-Stienstra, J.M. Alkmaar Möring, C.M.G. Alkmaar Rietveld, M.M.M. Huizen Paasman, M.A. Ingen Rietveld, A. Huizen Rietveldde Klerk, M.F.M. Huizen Vliet, G.J. van Ingen Vreeken, R. Valkenswaard Vreeken-Kooiman, L.A. Valkenswaard Beek, J. van Heythuysen Steijn, M.C. van Haarlem Olde Bijvank, A.J.M. Callantsoog Wagt, P.A.E. van der Doesburg Pronk, J. Amstelveen Wetten, S.F. van Gemert Beers, B.J. Rumpt Havekes, R.M. Delft Lemmens-de Wijk, A. Melick

– 45 –

Reiswijze voet voet v&f v&f voet voet

2008 20-feb-08

voet

31-mrt-08 15-apr-08 18-apr-08 23-apr-08 24-apr-08 24-apr-08 25-apr-08 27-apr-08 30-apr-08 1-mei-08 1-mei-08 1-mei-08 2-mei-08 3-mei-08 3-mei-08

voet voet voet voet fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet voet voet

3-mei-08 3-mei-08 3-mei-08 3-mei-08 4-mei-08 4-mei-08 5-mei-08 6-mei-08 8-mei-08 8-mei-08 9-mei-08 9-mei-08 9-mei-08

voet voet fiets fiets voet voet voet voet voet fiets voet voet voet

DE JACOBSSTAF 79

Naam Woonplaats Aankomst Uttien, P.J.M. Hoevelaken 9-mei-08 Uttien-van Schie, C.C.C Hoevelaken 9-mei-08 Engelbertink, J.H.M. Borne 10-mei-08 Jacobs, L.H.M. Nijmegen 10-mei-08 Jacobs-Engels, Ch.J.G. Nijmegen 10-mei-08 Tijhaar, W.A. Wageningen 10-mei-08 Winkler, T.T. Bilthoven 10-mei-08 WinklerKerklaan, C.C.M. Bilthoven 10-mei-08 Rijvers, E.A.B. Heerlen 11-mei-08 Dooijeweert, C. van Haaften 12-mei-08 Wenting, B.A. Wehl 13-mei-08 Bocken, H.H.F. Deurne 14-mei-08 Bocken-Palmans, M. Deurne 14-mei-08 Overmeer, J.J.M. Bennekom 14-mei-08 Krommenhoek, R. Schagen 15-mei-08 Baas, F.J.A. Bakel 16-mei-08 Everaard, A.J.J. Wolfheze 16-mei-08 Toor, M.J. van Amersfoort 16-mei-08 Paulissen-Koop, J.M.T. Zoetermeer 17-mei-08 Ramaekers, J.P.C. Maastricht 17-mei-08 Deckers, J.A. Ell 18-mei-08 Meeuwissen, C.H.M. Ell 18-mei-08 Aantrekker, J.H.L.den Waalre 19-mei-08 Ven, W.A.G.C.M. van de Valkenswaard 19-mei-08 Dalen, A.G.van Huizen 21-mei-08 Dooren, G.J.W.M. van Tilburg 21-mei-08 Soelen, L. van Geldermalsen 21-mei-08 Volder, J.J.A.M. de Goirle 21-mei-08 Waaijer, C.P. Bergschenhoek 21-mei-08 Waaijer-van Doorn, L.L. Bergschenhoek 21-mei-08 Hooft, G.H.M. van Velddriel 22-mei-08 Janssens, L. Veldhoven 22-mei-08 Tiekstra, F. Kerkdriel 22-mei-08 Boogaard, A. Middelburg 23-mei-08 Bekker, R.D. Den Haag 24-mei-08 Bekker-van Es, E.M.R. Den Haag 24-mei-08 Menu, M.L.L Schiedam 24-mei-08 Osthoff, F. Noordgouwe 24-mei-08 Zuiderweg, D.C. Schiedam 24-mei-08 Lurvink, J.A.M. Enschede 25-mei-08 Nouws, A.C.H. Dorst 25-mei-08 Nouws, J.A.M. Dorst 25-mei-08 Verbrugge, A.F. Landgraaf 25-mei-08 Aendekerk, G.M.J.C. Schinnen 26-mei-08 Dam, H.B.B. van Veldhoven 26-mei-08 Dam-Buntsma, C. van Veldhoven 26-mei-08 Kothuis, J.H. Cuijk 26-mei-08 KothuisHendriks, Th.H.G. Cuijk 26-mei-08 Mourikvan Steijn, G. van Amsterdam 26-mei-08 Sleeuwits, J.G. Enschede 26-mei-08 Visschers, J.H.M. Schinnen 26-mei-08 Weel, B.A. van Huizen 26-mei-08

Reiswijze voet voet fiets fiets fiets voet voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet fiets fiets fiets fiets voet fiets fiets voet voet fiets voet fiets fiets fiets fiets voet fiets voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet

Naam Woonplaats Aankomst Weel-Ostendorp, T.J. van Huizen 26-mei-08 Zandstra, A.A. Ilpendam 26-mei-08 Schilder, H.J. Naarden 27-mei-08 Compton, A.C. Amsterdam 28-mei-08 Ee, D.C.H. van Groningen 28-mei-08 Hoelen, V.G.M. Bemmel 28-mei-08 Landegent, P.J. Burgh-Haamstede 28-mei-08 Landegent-Steur, M.J. Burgh-Haamstede 28-mei-08 Langhoorn, G.E. Amsterdam 28-mei-08 Beks, J.J. Wouwse Plantage 29-mei-08 Beks, M.P.P. Wouwse Plantage 29-mei-08 Beks-Poldermans, G.E.C. Wouwse Plantage 29-mei-08 Erve, W.J.M.A. van Tilburg 29-mei-08 Gelderen, J. van Drachten 29-mei-08 Spijkers, G.J.C. Tilburg 29-mei-08 Woudsma, J. Kuinre 29-mei-08 Koumans, W.C.J. Geleen 30-mei-08 Olsthoorn, P.A.M.A. Bunnik 30-mei-08 Bolsius, L.A.J. Den Bosch 31-mei-08 Krabbenborg, V.G.M. Borculo 31-mei-08 Ven, W.H.C. van de Den Bosch 31-mei-08 Venvan Dijk, J.M.B. van de Den Bosch 31-mei-08 Wagelaar, A.L.H. Losser 31-mei-08 Machiela, H. Nij Beets 1-jun-08 Machiela, J. Nij Beets 1-jun-08 Rientjes, J.F.M.M. Dordrecht 1-jun-08 Compeer-van Erkel, S. Nieuwerkerk a/d IJssel 2-jun-08 Groot, F.A.J.J. Prinsenbeek 2-jun-08 GrootOtterloo, E.L.H.M. Prinsenbeek 2-jun-08 Hoog, J.G. de Molenhoek 3-jun-08 Hoog-Sala, H.J.J.M.de Molenhoek 3-jun-08 Schoenmaker, H.J. Schagen 3-jun-08 Ven, P.H.J.M. van der Boxtel 3-jun-08 Ven-van der Avoird, E.A. van der Boxtel 3-jun-08 Burg, A.A. van der Zoetermeer 4-jun-08 Duijnstee, F.J.A. Tienhoven 4-jun-08 Geutjes, L.S. Driebergen 4-jun-08 Jonge, M. de Vlaardingen 4-jun-08 Pril, M.E. Hilversum 5-jun-08 Straten, A.C.A. van Hoeven 5-jun-08 StratenDamen, A.Th.L.M. van Hoeven 5-jun-08 Elemans, G. Beuningen 6-jun-08 Langen, Th.H.M. Siebengewald 6-jun-08 Aanen, J.W. Dordrecht 7-jun-08 Aanen-Ytsma, S. Dordrecht 7-jun-08 Blitterswijk, D.A. Best 7-jun-08 Rams, C. Maasbracht 7-jun-08 Rams-Reijniers, M.E.R. Maasbracht 7-jun-08 Mulder, J. Leiden 8-jun-08 Paardekooper, J.N. Leiden 8-jun-08

– 46 –

Reiswijze voet voet fiets voet voet voet fiets fiets voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets voet fiets fiets fiets fiets voet voet voet fiets voet fiets fiets voet fiets fiets voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet voet

DE JACOBSSTAF 79

Naam Woonplaats Aankomst Udo, F.J. Hoogvliet 8-jun-08 Udo-Leer, M.J.P. Hoogvliet 8-jun-08 Rops, H.C.J.M. Alphen (NB) 9-jun-08 Rops-Sterkens, A.C.M.E. Alphen (NB) 9-jun-08 Verveld, J.B. Noordwijk 9-jun-08 Akker, Th.G.M. van den Zaandam 11-jun-08 Delrue, G.A. Bergen op Zoom 11-jun-08 Vries, P.J. de Obdam 11-jun-08 Waltmann, Th.C.M. Zaandam 11-jun-08 Bergsma, H.J.C. Nijmegen 12-jun-08 Blümer, M. Rotterdam 13-jun-08 Eckhardt, H.J. Cuijk 14-jun-08 Hellinga, B.P. Doetinchem 14-jun-08 Hellinga-Bierma, K. Doetinchem 14-jun-08 Schellekens, A.C. Tilburg 14-jun-08 Boeren, O. Breda 15-jun-08

Reiswijze voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets fiets fiets

Naam Woonplaats Aankomst Baten-van Roomen, A.C. Horst 17-jun-08 Boender, H.J.F. Didam 17-jun-08 Mooren, H.H. Bergen op Zoom 17-jun-08 Tolboom, A.J. Vorden 17-jun-08 Scholtens, H.J. Breda 18-jun-08 Derickx, H. Zutphen 19-jun-08 Kramer, M.K. Houten 19-jun-08 Nieuwburg, H.J. Zutphen 19-jun-08 Uivel, R.H. Amsterdam 19-jun-08 Vugt, C.P.M. van Boxtel 19-jun-08 Hendriks, H.J. Wellerlooi 20-jun-08 Lustberg, N.J. Hulsberg 20-jun-08 Hoen, W.J.A.’t Monster 21-jun-08 Promeren, H.H. van Meerssen 21-jun-08 Dongen, A.C.G. van Utrecht 24-jun-08

Advertentie

Fietsvervoer Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk. www.fietsvervoer.nl Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en Belgie !

In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het vervoer naar huis éénmalig  119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.

SOETENS TRANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail: [email protected]

– 47 –

Reiswijze fiets fiets voet fiets voet voet voet voet fiets fiets voet voet fiets fiets voet

DE JACOBSSTAF 79

Regioafdelingen Regio

Postcode

Regiocontactpersonen

Amsterdam

1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439

Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam 020-6223625, [email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6121235, [email protected]

Noord-Holland 1120-1159 benoorden ‘t IJ 1440-1999

Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067, [email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257, [email protected]

Midden-Nederland 1200-1299 1400-1419 3600-3899

Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212, [email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982, [email protected]

Bollenstreek/Rijnland 2000-2199 2300-2499

Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen aan den Rijn 0172-416251, [email protected] Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860, [email protected]

Den Haag 2200-2299 2500-2799 Rotterdam 2800-3399

Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 2513 EX Den Haag 070-3602442, [email protected] Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365, [email protected]

Utrecht-Zuid / Rivierengebied

Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300, [email protected]

3400-3599 3900-4299

Zuid-west- 4300-4799 Nederland Breda/Tilburg 4800-5199

Maria van Hassel-Maas, Catharinastraat 57, 4811 XE Breda 06-43834114, [email protected] Mart en Nelleke Fransen, Vogelsanck 7, 4851 ES Ulvenhout 076-5657870, [email protected]

Den Bosch 5200-5499

Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418-671966, [email protected]

Eindhoven/ 5500-5799 Helmond Limburg 5800-6499

Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven 040-2530961, [email protected] Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort 0475-350022, [email protected] Huub Amkreutz, Lambertistraat 8, 6461 JK Kerkrade 045-5353980, [email protected]

Arnhem/ 6500-7099 Nijmegen

Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden 026-4954467, [email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001, [email protected]

Oost-Nederland 7100-7799 8000-8299

Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum 0541-293351, [email protected] John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483, [email protected]

Groningen/ 7800-7999 Drenthe 9300-9999

Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-3641980, [email protected] Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-5426220, [email protected]

Friesland 8300-9299

Kees Adriaanse, Nynke van Hichtumwei 14, 8915 JH Leeuwarden, 058-2122633, [email protected] Klaske Scholte, Burmaniastrjitte 3, 8633 KA Ysbrechtum 0515-420231, [email protected]

Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen 0118-464395, [email protected]

– 48 –

Colofon

De Jacobsstaf nr. 79 Jaargang 20 September 2008

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldings­ formulier. Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief of e-mail. De contributie bedraagt in 2008 € 21,20 incl. het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt in 2008 € 15,90 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is in 2008 € 11,16 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Alle bedragen worden door het Genootschap automatisch geïncasseerd. Het Genootschap is gevestigd in het Huis van Sint Jacob: Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281 E-mail: [email protected]. Website: www.santiago.nl Hier zetelt de ledenservice en de winkel, het informatie­ centrum, de bibliotheek en het compostelaregister. Te­ vens is dit het vergadercentrum. Ook vindt hier de leden­ administratie plaats; e-mail: [email protected]. De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur. Het Informatiecentrum in Vessem is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafar­ naüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aan­ melding als lid. Bankgegevens Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Bestuur van het Genootschap Tijs Dorenbosch (voorzitter) Theo van Dijk (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester) Ton Aarts, Huub van Alem, René Heinrichs, Adrie Dik en Herman Holtmaat (leden) Regio-afdelingen Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien regionale afdelingen. De indeling en de namen van de regiocontactpersonen staan achter in dit blad. De regio­ contactpersonen vormen het meest directe contact van het Genootschap met de leden.

Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en com­ missies: Cultuur en Geschiedenis, Pelgrimswegen, Her­ bergen, Hospitaleren, Spiritualiteit, Jacobsstaf, Internet, Pelgrimsonderdak in Nederland en Ledenservice. De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Redactie Joop van der Schoor (hoofdredactie), Jasper Koedam (eindredactie), Rony de Jong (bureauredactie), Tieleke Huijbers (fotoredactie), Gabriël Bakkum, Thijs Hanrath, Gitta van ’t Land, Herman Stokmans en Gerard van Poppel (leden). Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail: [email protected] Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal, bij voorkeur in Word, gezonden te worden aan [email protected]. Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van 1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maxi­ mum van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties (géén internetafbeeldingen) apart toe als jpg-bestand, 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoor­ delijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Infor­ matiecentrum te bestellen.