Jacobsstaf 87. oktober Pelgrim met en zonder God Een voorraad engelen Middeleeuwse pelgrimstekens

Jacobsstaf 87

de

oktober 2010

Pelgrim met en zonder God Een voorraad engelen Middeleeuwse pelgrimstekens

Vaste Rubriek

Van de redactie Pelgrimeren is een constante beweging van achterlaten en begroeten. Ook de Jacobsstaf is hieraan onderhevig. De redactie heeft besloten met een vierkoppige kernredactie verder te gaan en afscheid te nemen van de redactieleden Gabriël Bakkum, Thijs Hanrath en Gerard van Poppel. We bedanken hun hartelijk voor hun enthousiaste inzet in de afgelopen jaren! Ook beëindigen we twee vaste rubrieken. In deze editie leest u de allerlaatste afleveringen van Liefde onderweg en Juffie gelukkig onderweg. Dat is wat we achterlaten. Maar we verwelkomen ook iets nieuws. Volgens ons verdienen kleurrijke verhalen kleurrijke foto’s. Dit is ook van u een grote wens, zo blijkt uit het lezersonderzoek (p. 42). Daarom voortaan de foto’s in kleur! We zijn blij dat we dit nu al hebben kunnen realiseren. Ook nieuw is de haiku met beeld achterop ieder nummer, ter overdenking thuis of tijdens uw tocht. Verder heeft de redactie Arno Cuppen uitgenodigd om met ingang van het volgende nummer een bijdrage te leveren aan de Jacobsstaf. Arno is herbergier in L’Esprit du Chemin in Saint-Jean-Pied-dePort, en zal in zijn persoonlijke columns vertellen over zin en onzin uit de wereld van het pelgrimeren. In dit nummer van de Jacobsstaf onder andere een vergelijkend onderzoek van Klaas van der Poel naar zijn beleving van de grote drie christelijke pelgrimages: Santiago, Rome en Jeruzalem. Wij wensen u veel leesgenot en een kleurrijke zomer! Jasper Koedam

Inhoud Het Genootschap

Spiritualiteit

37

Onderweg Joost Bol

2

38

Regioberichten

42

Europa Camino 2010 in Nederland Joost Bol

Overweging Frans Jorissen

Wandelen & fietsen

Najaarsbijeenkomst in Schoorl André Brouwer

Een voorraad engelen Duike Boevé

Uitnodiging Algemene Ledenvergadering

Improviseren op de Via Aurelia Robert Keukens

In memoriam Jubileumvoorbereidingen komen op stoom Joost Bol Jacobskerkenpad in Vlaanderen Joost Bol Hospitaleren in Roncesvalles in 2011 Oprichting stichting Vrienden van Sint Jacob André Brouwer Nieuw informatiecentrum in SintJacobiparochie Stimuleringsfonds Pelgrimsinitiatieven

47

Pelgrim met en zonder God Leo Jacobs

En verder... Veelzeggende flintertjes Hanneke van Asperen Wielen op Weg (4) Pieter-Bas de Jong Een pelgrimstocht laat zich niet voorspellen Bernard Magny

Vaste rubrieken Pelgrimeren kort Langs de weg Arno Cuppen

Agenda

Pelgrimsboeken Jeroen Gooskens

Het Compostelaregister Harry Wasser

De herberg van … Tieleke Huijbers

Op het vooromslag:

Kopij inleveren voor 16 augustus 2010. 2 | De Jacobsstaf 87

Op het achteromslag: Haiku: Joke Koek; Foto: Tieleke Huijbers. De Jacobsstaf 87 | 1

Spiritualiteit

Spiritualiteit

Pelgrim met en zonder God Leo Jacobs Onder de titel Pelgrim met of zonder God? gaf Leo Jacobs in Jacobsstaf 79 een beschouwing van het boek Pelgrim zonder God van Herman Vuijsje. In onderstaande analyse gaat hij een stapje verder en vindt hij een antwoord op het ‘meer’ dat de camino volgens hem te bieden heeft.

Foto: Judith Zegers

Mijn eerdere artikel was een beschouwing naar aanleiding van het voorwoord bij de zesde druk van Herman Vuijsjes boek Pelgrim zonder God. Daarin verklaart hij het succes van de camino in dit tijdperk-zonder-God door de vier vrijheden van de pelgrim die perfect aansluiten op deze tijd van individualisme. Hij noemt: de vrijheid van expressie, de vrijheid van denken, de vrijwaring van tijdgebrek en de vrijwaring van het teveel aan keuzen. Ik stelde in reactie op dat voorwoord dat ik in deze analyse iets wezenlijks miste en dat er mijns inziens ‘iets meer’ is. Maar wat? Bij gebrek aan een diepere analyse volstond ik ermee te verwijzen naar dichters als wegwijzers, omdat een verwijzing naar God strandde in het probleem van de hedendaagse diffuse beeldvorming van de ‘Onkenbare’. In dit artikel wil ik een stap verder zetten in een poging een verdere analyse te maken van dat ‘meer’ dat de camino biedt. Pelgrimservaringen Verhalen van pelgrims gaan over de meest uiteenlopende ervaringen die men onderweg beleefd heeft. Als je probeert daarin enige systematiek aan te brengen blijkt dat een (groot) aantal ervan herleid kan worden tot de eerdergenoemde vier vrijheden van de pelgrim van Vuijsje. Maar niet alle. Er is ‘meer’; er zijn ervaringen die die vier vrijheden als het ware ‘te

2 | De Jacobsstaf 87

boven’ gaan. Ter illustratie twee citaten: ‘...hij is de eeuwige pelgrim van het ontbrekende, van het verlies, en net als de echte pelgrims (...) is hij op zoek naar iets wat toch weer verder lag dan het graf van een apostel of de kust van Finisterre, iets wat wenkt en onzichtbaar blijft, het onmogelijke’ (C.Nooteboom, De omweg naar Santiago, pag. 395) ‘Wat zich gaande voltrekt in de ziel van de pelgrim is niet een toenemend verlangen naar het bereiken van zijn reisdoel, niet het vinden van het heilige aan het einde van zijn bedevaart, maar zijn overgave aan de ruimte, aan de kiezels op zijn pad, zijn besef van niet-weten, zijn afdalen in de leegte’ (Catharina Visser, Pelgrim) Die ervaringen zijn te onderscheiden en te koppelen aan een viertal ervaringsdomeinen. Dat brengt mij tot de volgende stelling. Door de vier vrijheden van de pelgrim (de ‘onderbouw’), die de voorwaarden scheppen om ‘vrij’ te worden en dingen los te laten, wordt de pelgrim ontvankelijk voor de vier ervaringsdomeinen (de ‘bovenbouw’): - het ervaren van de schepping; - het ervaren van schoonheid in de natuur en in de kunst; - het ervaren van de mede-pelgrim en anderen die op zijn pad komen; - het ervaren van de stilte. Waarom de benaming ervaringsdomein? Een ervaring gaat verder dan een beleving. Als je iets leuks beleefd hebt – een dagje Efteling bijvoorbeeld - is dat een tijdelijk iets: het gaat niet diep, het wordt geen deel van jezelf, je wordt er geen ander mens door. Bij een ervaring ligt dat anders. Als bijvoorbeeld een expositie van werken van Vincent van Gogh voor mij een ervaring was gaat dat diep: het verandert iets aan mij, het maakt een

De Jacobsstaf 87 | 3

Spiritualiteit

completer, rijker mens van me. Een ervaren leraar is een completer en rijker vakman dan een onervaren beginneling. Het leraar zijn is een deel van hemzelf geworden: hij is leraar. Een kind krijgen is niet een leuke beleving; het is een ervaring die je voor je leven meedraagt en die je verandert. Bij mystici, monniken en ook wel bij pelgrims lees of hoor je vaak dat ze soms ‘God ervaren hebben’. Dat is iets anders dan ‘iets leuks beleefd’ hebben. Bij ervaringsdomeinen gaat het dus om domeinen die ervaringen opleveren die de pelgrim veranderen. Het zet zich vast in zijn wezen en hij wordt er een completer, rijker mens van. Het zijn de persoonlijke ervaringen uit deze domeinen die, samen met de vier vrijheden, uiteindelijk de camino van de pelgrim bepalen. Deze zal dus voor eenieder anders zijn, waarbij ook geen strikte scheiding tussen onderbouw en bovenbouw ervaren zal worden Vier ervaringsdomeinen Het ervaren van de schepping Dat is iets anders dan genieten van mooi weer. Het begint meestal met verwondering. Hoe is het toch mogelijk dat ..., enzovoorts. Daar ben je als pelgrim heel wat uren zoet mee. Je bent gevoelig voor uitingen van de schepping die op je weg komen. Dat kan zijn de verwondering over een mier die met een stukje blad aan het slepen is, een vogel die druk in de weer is met zijn nest, de glittering van mica in een steen, het eindeloos gekabbel van een beekje, het fluisteren van de wind in de bomen. Daarna(ast) kan het gevoel je overvallen waarbij je je één voelt met de schepping. Je voelt je ermee verbonden, onderdeel daarvan, en daarvoor hoeft het geen mooi weer te zijn (al is dat mooi meegenomen!). Het ervaren van de schoonheid in de natuur en in de kunst


Spiritualiteit

Het pad van de pelgrim gaat door kilometers natuur; aan de schoonheid daarvan kan hij zich haast niet onttrekken. Daarnaast is de camino een tocht langs meer dan duizend jaar (bouw)kunst; ook aan die schoonheid is haast geen ontkomen. Schoonheid ervaren gaat gepaard met ontroerd zijn. Het opent de vensters van je hart en daardoor ben je ontvankelijk voor het transcendente, voor een niet onder woorden te brengen gevoel dat aan heimwee verwant lijkt te zijn. Het ervaren van de medepelgrim en anderen die op zijn pad komen De ontmoetingen op de camino zijn vaak van een andere aard en kwaliteit dan de ontmoetingen in het leven van alledag. Heel vaak gaan ze dieper, heel vaak stelt de pelgrim zich ineens zo open en kwetsbaar op dat hij zich verbaast over zijn eigen handelen. Dat beperkt zich niet tot de ‘eigen’ kring van bekende pelgrims met wie hij de tocht maakt. Integendeel: heel vaak zijn het juist onbekenden tegenover wie het hart zich opent. En voor wie men wat over heeft. De talloze verhalen van onbaatzuchtige hulp (het afstaan van het laatste rantsoen water omdat die ander dorst lijdt, het sjouwen van een extra rugzak voor een geblesseerde, het samen kilometers omlopen om hem bij een dokter te brengen, maar ook het samen eten en ...drinken) zijn legendarisch. Uiteraard zijn bij deze ontmoetingen meer belevingen dan ervaringen te tellen en is het onderscheid ook niet altijd goed te maken. Maar wat telt zijn de ervaringen die beklijven, die de pelgrim uittillen boven het alledaagse, die van de pelgrim een ander mens maken. Het ervaren van de stilte De oude woestijnvaders, de monniken, de boeddhistische en hindoeïstische wijzen zoch-

ten bewust naar de stilte. ‘Niets in de schepping lijkt zo zeer op God als stilte’ zei de middeleeuwse Duitse theoloog en mysticus meester Eckhart. Langdurig in de stilte zijn heeft een immense invloed op de pelgrim. Urenlang geen lawaai van de wereld, maar de stilte van de bossen en de bergen of de stilte in een kerk of een klooster maakt in het hart van de pelgrim ruimte om - wat Anselm Grün noemt - zijn eigen innerlijke stilte te bereiken.

Voetnoten: 1 In dit verband is het interessant bij de ‘atheïstische’ dominee Klaas Hendrikse te lezen: “Ik laat liever de mogelijkheid open dat mensen God kunnen ervaren, zonder dat er een woord valt of zonder dat daar direct een ander mens bij komt kijken. Dan hoef ik ook niet af te haken als ik bij mystici lees of van Bachliefhebbers hoor over hun religieuze ervaringen.” (Klaas Hendrikse, Geloven in een God die niet bestaat pag. 133-134) 2 Ter Illustratie: “Ondanks alle ‘tegenwind’, zie ik er al naar uit, omdat er ook zoveel ‘dankzij’ was; de landschappen, de cultuur en de natuur, de

Besluit Er zullen pelgrims zijn die geen ervaringen uit de vier domeinen hebben gehad of herkend; ieder gaat zijn eigen camino. Ook zullen er pelgrims zijn die wel ervaringen uit deze domeinen hebben gehad, maar deze niet kunnen of willen koppelen aan het mysterie van het leven en aan (een) God. Ik ben geen geloofsverkondiger die vindt dat echte pelgrims dat zouden moeten doen. Geloof is - gelukkig - niet afdwingbaar; God is niet bewijsbaar. Wel blijf ik getuigen van ‘... het heimwee naar de wonderen die nog opgeslagen liggen in het arsenaal der ongeleefde dingen’ . En van wonderen is de camino vervuld, voor elke pelgrim weer anders op grond van zijn eigen ervaringen uit de vier domeinen. En of de pelgrim deze wonderlijke ervaringen koppelt aan (een) God of niet, de wonderen blijven, zowel voor de pelgrim met als voor de pelgrim zonder God. En daarmee is de titel van dit artikel gegeven: niet meer Pelgrim met of zonder God?, maar Pelgrim met en zonder @ God.

vele gastvrije Spanjaarden en de medepelgrims, het vrij zijn en het als pelgrim onderweg zijn, soms even bij de Bron.” (Ad Rouwendal, Tegenwind en stilte op de Camino Levante. In: de Jacobsstaf nr. 84, december 2009, pag. 8) 3 naar Hans Burgman, Losgelopen woorden (pag. 9)

Bronnen van inspiratie: Opmaat tot eeuwigheid (Martinus Muskens), Ver Onderweg (Jeroen Gooskens), Verscholen dimensie (Catharina Visser), Geloven in een god die niet bestaat (Klaas Hendrikse), Losgelopen woorden (Hans Burgman), Pelgrim zonder god (Herman Vuijsje), De omweg naar Santiago (Cees Nooteboom), De stille weg (Anselm Grün).


Pelgrimeren kort

Pelgrimeren kort

Pelgrimeren kort Gezondheid De eerste resultaten zijn bekend over de Santiago-studie, waarover al eerder werd bericht in Jacobsstaf 85. Voor het onderzoek werd in 2009 een groep pelgrims gevolgd tijdens hun tocht naar Santiago. Ze werden door een team van het UMC Utrecht gedurende een periode van twaalf dagen dagelijks onderzocht op gewicht, bloeddruk, polsfrequentie, middelomtrek en bloedwaarden. Tijdens de tocht daalde het gewicht van de deelnemers gemiddeld met 1,4 kilo, nam hun buikomvang af met 1,8 centimeter en daalde het `slechte’ LDLcholesterol met ongeveer 30 procent en steeg het `goede’ HDL-cholesterol juist. Na enkele weken waren al deze waarden, behalve het gewicht, echter weer op het niveau van vóór de pelgrimstocht. Het lopen van de tocht blijkt net zo effectief als het gebruik van cholesterolverlagende medicijnen. ‘De resultaten laten weer eens zien dat de mens gemaakt is om te bewegen’, stelt Frank Visseren, hoogleraar interne geneeskunde aan het UMC Utrecht en begeleider van het onderzoek. ‘Maar het gunstige effect van bewegen is dus ook weer snel verdwenen, we hadden niet gedacht dat het zo snel zou gaan. Het wil zeggen dat een uurtje per week in de sportschool niet genoeg is. Je moet bewegen integreren in je dagelijkse bezigheden. Kom met de fiets naar het werk, neem de trap, loop als dat kan.’ (Bron: www. medicalfacts.nl) Gezondheid (2) Bovenstaande lijkt door het verhaal van pelgrim Caspar van Tongeren bevestigd te worden. Hij werd in mei met spoed aan het hart geopereerd. Er werden vier bypasses geplaatst rond de drie kransslagaders. Een kransslagader


was voor 90 procent dichtgeslibd, de ander voor 95 procent en de laatste bleek al lang geleden volledig te zijn verkalkt. Volgens de chirurg had het hart ongeveer tien jaar geleden bij die laatste kransslagader zelf voor een nieuwe, goed functionerende omloop gezorgd. Van Tongeren liep in 1999 in drie maanden tijd van Amsterdam naar Santiago. Van Tongeren: ‘Dus wie weet, wellicht heb ik mijn leven aan de camino te danken.’ Werkgroep Spiritualiteit De Werkgroep Spiritualiteit van het Genootschap van Sint Jacob is op zoek naar uitbreiding. Leden van het genootschap met belangstelling voor spiritualiteit van het pelgrimeren worden uitgenodigd zich te melden. De werkgroep komt ongeveer acht maal per jaar op vrijdag in Utrecht bijeen om vorm en inhoud te geven aan dit thema. Vooral vrouwen worden verzocht lid te worden. Voor meer informatie en reacties kunt u contact opnemen met Joop van der Meulen ([email protected]) Pelgrimeren op tv en radio In dit Heilig Jaar is er ook op radio en tv veel aandacht voor de bedevaart naar Santiago. Programmamaker Wilfred Kemp maakt voor Kruispunt een boeiende reportage vanuit Santiago. Hij volgt verschillende pelgrims en vraagt waar ze naar op zoek zijn en wat hen bezielt om deze pelgrimsroute te lopen. Rop Zoutberg, Spanje-correspondent voor het NOS-journaal, besteedt in zijn zomercolumn voor het journaal aandacht aan de pelgrimage n.a.v. de naamdag van Jacobus op 25 juli. Genootschapsmedewerker Fons Boink treedt samen met dominee Gert Hutten in de voetsporen van Jacobus in het programma Nederland

zingt op zondag. Ze lopen samen een stukje op in de omgeving van Utrecht en Fons vertelt over de nog zichtbare sporen van de Jacobuspelgrimage in de oude Utrechtse binnenstad. Al wat ouder is het interview met zangeres Simone Awhina in het radioprogramma De lotusvijver. Zij vertelt over de tegenslagen in haar leven en haar pelgrimage naar Santiago. Awhina treedt op tijdens de komende najaarsbijeenkomst in Schoorl. De weblinks naar de genoemde uitzendingen kunt u vinden op www.santiago.nl>onze activiteiten>de jacobsstaf.. Cursus Heilige Plaatsen Religiewetenschapper Thomas Quartier (zie Jacobsstaf 85) verzorgt van 27 oktober tot 1 december in zes wekelijkse bijeenkomsten de

cursus Heilige plaatsen. In de cursus worden verschillende soorten van Heilige plaatsen beschreven en geanalyseerd: pelgrimsplaatsen, begraafplaatsen en huisaltaren – cultureel, artistiek en spiritueel interessante plaatsen. In onze moderne samenleving lijkt het er soms op dat de ontmoeting met het Heilige niet meer hoog in het vaandel staat. Maar Heilige plaatsen worden wel degelijk ‘herontdekt‘. Of het nu op grote schaal gebeurt, zoals de pelgrimsroute naar Santiago, of in privéruimtes, bijvoorbeeld huisaltaartjes: de Heilige plaats is een centrale plek voor huidige spiritualiteit. De betekenis ervan moet alleen opnieuw verkend worden. Cursusplaats: Radboud Universiteit Nijmegen. Tijd: 10:45-12:30 uur. Kosten: € 156. Informatie en aanmelding: www. @ ru.nl/hovo.

In memoriam Ad van Gool (71) uit Oisterwijk was per fiets een tweede keer op weg naar Santiago. Nu om ook zijn compostela te verkrijgen, want de eerste keer, een aantal jaren geleden, was hij er meer als toerist naar toe gefietst. Het was een tocht met hindernissen, want vorig jaar september moest hij hem al onderbreken door technische problemen met zijn fiets. Op 13 mei hervatte hij zijn tocht in Frankrijk, maar het was hem deze keer niet meer vergund zijn einddoel te halen. Hij overleed op 22 mei ‘s avonds in een hostal in Léon aan een hartstilstand. Het bestuur van het genootschap besloot het pelgrimsbureau in Santiago te vragen of het mogelijk was om postuum een compostela aan Ad uit te reiken. Binnen een week ontvingen we een speciaal voor hem gemaakt compostela met een persoonlijke brief waarin men hoopte dat het idee dat Ad zijn compostela alsnog heeft ontvangen, zijn familie en vrienden tot troost moge zijn. De voorzitter heeft de compostela inmiddels aan de familie overhandigd wat zeer gewaardeerd werd. Joost Bol


Spiritualiteit

Wandelen & fietsen

Overweging Lopend over een eeuwen oud pad stenen door duizenden voeten platgetrapt holle wegen uitgestrekte velden eenzaamheid een helder blauwe lucht alleen het schelle geluid van de leeuwerik hoog boven mij de wind die over het koren waait geen telefoon geen computer geen afspraken in mijn agenda niets alleen ik op weg Wie ben ik dat ik hier lopen mag? Wie ben ik dat ik hier lopen kan? In de verte een kerktoren een dorpje; Saint Père Wie is deze Vader? mijmerend en pratend in mezelf probeer ik antwoorden te vinden Waarom volg ik dit pad? Zoek ik mezelf in de ander? laat mij jou dan vinden. Frans Jorissen 8 | De Jacobsstaf 87

Een voorraad engelen Duike Boevé Wat is het pelgrimsgevoel? Duike Boevé komt er al snel achter dat dit gevoel zich niet zo maar aandient. Zich daar eenmaal van bewust, loopt het geluk met haar mee. Drie en een halve week slechts duurde mijn tocht, waar ik meer dan een jaar mee bezig ben geweest om hem te organiseren en waarvoor ik vijf maanden had uitgetrokken om hem te lopen. Een onwillige voet stuurde mij vlak voor Namen onverbiddelijk naar huis. Maar, wat heb ik ongelofelijk genoten! Tijdens de voorbereiding voel ik mij al een echte pelgrim. Daarom wil ik de tocht ook niet in stukjes verdelen. Vroeger deden de pelgrims dat ook niet, dus wie ben ik om dat wel te doen, toch? Jehova’s Vriendin Diny vergezelt mij van Assen naar Beilen, maar omdat wij altijd samen lopen is er tijdens die eerste dag eigenlijk geen sprake van een pelgrimsgevoel. Maar dat zal wel komen, denk ik. Zeker als ik na die eerste dag ook al, zoals de Santiagoganger betaamt, begin met dingen achter te laten. Na Beilen zie ik een weitje met ‘foute’ Lakenvelders; één met een scheef lakentje, één met een te smal lakentje, nog één met een gekreukt lakentje. Dan het Terhorsterzand met zoveel jeneverbessen, dat je er dorst van krijgt. Even voor Ruinen een heup die dingen doet die ik niet wil. Maar ... ook nu nog geen pelgrimsgevoel. Komt nog wel! Verder door De Wijk waar de ooievaars je links en rechts om de oren vliegen en je bijna moet bukken om niet van de sokken gevlogen te worden. De wereld staat op het punt in bloeien uit te barsten. Overal is speenkruid en

zelfs al hier en daar een pinksterbloem. De natuur doet haar uiterste best om de achterstand van het koude voorjaar in te halen. In De Genne slaap ik in een kamer met uitzicht op een weide met wel honderd lammetjes die vandaag voor het eerst naar buiten mogen. Geweldig! Ik wandel en wandel en wandel van Drenthe naar Overijssel, en dan naar de Veluwe naar nicht Inez in Epe. Epe ... Goede Vrijdag, ’s morgens even voor elf uur. Ik waan me in Knielen op een bed violen. Ik zie een grote auto waar mannen in donkere pakken omheen lopen en een plaatsje zoeken. Ze hebben allemaal zo’n Jehova’s getuigentasje bij zich en ze zijn duidelijk op zieltjesjacht geweest. Even later nog meer activiteiten van in auto’s stappende mensen en daar gaan ze. Vol goede moed en zendingsdrift. Ik zie de twee enge mannen uit het boek van Jan Siebelink hier in veelvoud, hoewel deze mannen er wel iets beter uitzien. En nu maar bidden dat ze niet zoveel schade aanrichten als de twee griezels van Jan. Even later zie ik de hele groep en nog meer, terug op een parkeerplaats. Zo te zien is dit het einde van hun zendingsochtend en eten ze nog even gezellig een broodje met elkaar. Ze zijn weer klaar met deze Goede Vrijdag. Mijn pelgrimsgevoel is er nog steeds niet. Misschien komt dat wel, omdat ik nog altijd door bekend gebied wandel. Maar in Limburg dacht ik daar iets aan te doen. In Sint-Odiliënberg zie ik de priorij van de kanunnikessen. Hoopvol bel ik aan en vertel ik dat ik onderweg ben naar Santiago de Compostela. Ik vertel er expliciet bij dat ik niet het Pieterpad loop. Ik vraag of ik even van het toilet gebruik mag maken. Nou, niet dus, ik moest maar naar het café verderop in het dorp. Je begrijpt het al, pelgrimsgevoel nul komma nul min.


En verder ...

Sint-Pauluskathedraal, Luik. Foto: Duike Boevé

Engelen Ik zal mijn lijfspreuk ‘Het gelukkigst is hij, die er het minst naar streeft het te worden’ maar veranderen in ‘Het beste pelgrimsgevoel heeft hij, die er het minst naar streeft het te krijgen’. Ik laat nu dus dat hele gedoe om dat pelgrims-


En verder ...

gevoel maar los en zie vanzelf wel wat er gebeurt. En voor iedereen zal dat trouwens ook wel anders zijn, dus wat zeur ik nog? In Visé vraagt mijn gastvrouw me of ik al onderdak heb voor de volgende dag. Dat heb ik nog niet, maar daar zorgt zij voor. Ik moet maar naar de refugio van Georges Meurs in Luik. Vanaf dat moment heb ik het gevoel dat ik in het spel ‘Schuif de pelgrim door’ terecht ben gekomen. De natuur verrast mij al de hele weg van alle kanten. Overal bloeiende fruitbomen, de peren al een beetje uitgebloeid, de appels nog druk bezig met uitkomen. Na Visé daal ik af in een bos, zo mooi dat het gewoon niet te beschrijven is. Tegen de helling een zee van wel een miljoen witte bloemen en daarboven het heel zachte groen van jong beukenblad. Een kalm ruisend beekje erbij en ik wandel als in een sprookje. Echt beeld- en beeldschoon! En ook verder allemaal ontluikende bloemen, zoals aronskelkjes, salomonszegel, look zonder look, en alle kleuren dovenetel. Met het speenkruid is het nu bijna gedaan, maar die plaats wordt zo langzamerhand ingenomen door het fluitekruid. De varens rollen hun tongen al helemaal uit en de vogels zingen dat het een lieve lust is. Het is prachtig om hier zo door dit paradijs te dwalen. Weer kruist een reddende engel mijn pad. Waren het er in Wanssum twee die mij hielpen met het vinden van onderdak, in Esneux is het er één. En wat voor een engel! Eén van voor in

de dertig, zo’n 1.95 meter lang, slank, gebruind stoppen (het lijden moet dus niet overdreven en ook nog eens bijzonder aardig. Je weet wel, worden, ook niet door een pelgrim). Ik heb zo één waar ieder meisje van gedroomd heeft, voor het laatste gekozen. maar die je dan pas tegenkomt als je 67 bent. Toch hebben deze drie weken mij, naast zere Hij heet Jacques, maar dat kan natuurlijk ook voeten, veel gebracht. Onderweg heb ik een niet anders. Hij zorgt ervoor dat ik ook die volledige vrijheid gevoeld, die ik natuurlijk sonacht een dak boven mijn hoofd heb. wieso heb, maar die door deze wandeling nog En ook de volgende dag, zo om een uur of eens extra benadrukt wordt. Maar, ik heb geen één, wacht er een prima Nederlands sprekende echt antwoord op de vraag wie ik nu verder engel op mij, nu met een kop thee en met de moet zijn. vraag of ik al weet waar ik de komende nacht Ik verschuil me er nog steeds achter dat 44 jaar zal slapen. Het is mij nog niet gelukt telefowerken als loonslaaf genoeg is geweest en dat nisch contact te krijgen met de mensen van het ik het wel verdiend heb om vrij te zijn en te adres, dat ik onderweg gedoen waar ik zin in heb. kregen heb, maar zij ziet Toch zit er in die vrijheid ‘De varens rollen hun tongen meteen dat het telefoonnatuurlijk ook een vorm nummer niet goed kan al helemaal uit’ van egoïsme. Een mens zijn. Ze probeert even iets moet ook wat voor een uit met dat nummer en ja ander betekenen, net zoals hoor, aan de andere kant wordt opgenomen. de mensen onderweg wat voor mij hebben beIn het meest radde Frans dat ik ooit gehoord tekend. Maar ... misschien wil ik het ook wel heb, regelt ze de zaak voor mij. Hoeveel enallemaal te groots, te pompeus: kijk mij eens gelen er nog meer voor mij onderweg zijn? Ik goed of lief of leuk of wat voor moois dan ook moet natuurlijk niet al te snel door de voorzijn. raad heen raken! Moet ik terug naar dat liedje, dat ik mij herinner uit mijn jeugd en waarmee ik dit verhaal Vragen wil besluiten: Mijn voeten plagen me nu al bijna drie weken Jezus zegt, dat hij hier van ons verwacht en dan kun je twee dingen doen. Stoer zijn en Dat wij zijn als kaarsjes brandend in de nacht al hompelend verder gaan (want een pelgrim Laat ons dus in ’t duister held’re lichtjes zijn @ moet toch lijden!) of verstandig zijn en even Jij in jouw klein hoekje en ik in ‘t mijn


Wandelen & fietsen

Wandelen & fietsen

Improviseren op de Via Aurelia Nieuw traject van Menton naar Arles (GR 653A) Robert Keukens Op 29 mei 2010 is de nieuwe Jacobsweg van Menton naar Arles feestelijk ingewijd in Menton. Dit traject maakt deel uit van de weg van Rome naar Santiago en sluit in Arles aan op de Via Tolosana naar Puente La Reina, vanwaar de weg vervolgd kan worden via de Camino Francés. Alain le Stir van de Association Régionale Provence-Alpes-Côte d’Azur-Corse des Amis des Chemins de Compostelle et de Rome zond mij de voorlopige gids toe, een gedetailleerd boekje met een zeer uitvoerige routebeschrijving en handgetekende kaartjes. De inleiding vertelt, dat de markering in het voorjaar van 2010 zal zijn voltooid en de officiële Topoguide van de Fédération Française de la Randonnée Pédestre (FFRP) naar verwachting in 2011 zal verschijnen. Dit komt mij veel te optimistisch voor, aangezien er nog maar weinig stukken rood-wit zijn gemarkeerd en de voorlopige markering met de blauwe ster dikwijls heel primitief is of zelfs geheel ontbreekt. Wel is de weg soms ook nog gemarkeerd met fraaie gele sterren, die de wandelaar toch weer op weg helpen. Zonder de uitvoerige beschrijving en de handgemaakte kaartjes is het dan ook onmogelijk de goede weg te vinden. Tijdens mijn tocht van 26 april tot en met 12 mei heeft het veel geregend, waardoor ik de beschrijving en de kaartjes soms niet kon raadplegen. Ik werd daardoor gedwongen enkele malen flinke stukken langs de route nationale te lopen.

land. Er liggen veel mooie stadjes en dorpen langs de route, waarvan ik alleen om een idee van de route te geven de volgende noem: Menton, Roquebrune-Village, Vence, Fréjus, Lorgues, Saint-Maximin-la-Sainte- Baume, Aixen-Provence, Salon-en-Provence en Arles. Van Sint-Jacob heb ik weinig gemerkt, wel wemelt het er van de kloosters en abdijen. Alleen al de streng-romaanse, maar helaas niet meer bewoonde, Abbaye du Thoronet bij het gelijknamige dorpje is de reis al waard. De regionale organisatie publiceert op internet een uitmuntende, regelmatig bijgehouden lijst van slaapplaatsen, waarin alle gîtes d’étape, jeugdherbergen, chambres d’hôte, hotelletjes, campings, kloosters, accueils réligieux en accueils jacquaires zijn opgenomen. Refugios en albergues voor pelgrims zijn er niet. Wel zijn er veel kloosters, parochies en particulieren, die pelgrims tegen een vergoeding opvangen. Zelf heb ik in het nonnenklooster Notre Dame de Laghet, met hemels zingende nonnen, gelogeerd en heb ik één keer gebruik mogen maken van een accueil jacquaire. De zeker niet rijke gastvrouw wilde de volgende morgen pas na hevig aandringen een vergoeding aannemen. Overigens moet je in de Provence rekenen op ongeveer 50 euro per nacht voor één of twee personen. Ook de kloosters vragen in het algemeen een commerciële vergoeding. Per dag gaf ik, inclusief eten, ongeveer drie keer zoveel uit als in Spanje of Portugal.

Kloosters en abdijen De route is ongeveer 380 kilometer lang, komt alleen in Menton, La Napoule, Théoule-surMer, Saint-Raphaël en Fréjus langs de zee, maar gaat verder door het vaak bergachtige binnen-

Villawijken Het traject is goed gekozen. De verkeerswegen worden waar dit redelijk en mogelijk is vermeden, met als gevolg dat je soms hele dagen door de bossen en de heuvels loopt met slechts


een enkele maal een dorpje of gehucht. Het landschap is heel afwisselend, hoe dichterbij de kust en de steden, hoe vaker je uitkijkt op eindeloze nieuwbouwwijken in Provençaalse stijl. De voortdurende afwisseling van wijken met weelderige villa’s en armoedige dorpen, die half op instorten staan en waar niets meer gebeurt, maakt een bijzonder onaangename indruk. Hierbij komt nog de panische angst van de Fransen voor iedere mogelijke inbreuk op hun eigendom. Dit blijkt uit de eindeloze waarschuwingen voor gemene honden, voetangels en klemmen, verbodsbordjes, één tot vijf woest blaffende honden per huis, hoge muren en heggen, hele batterijen met televisiecamera’s en hermetisch afgesloten villawijken. Dit verwacht je in Zuid-Amerika, maar in Frankrijk behoef je toch niet in een prison dorée te leven? Het uitzicht vanuit de heuvels op de Middellandse Zee is geweldig. Ondanks de vele regenbuien bleven de paden goed beloopbaar. Bloemen zijn er in overvloed in het voorjaar: veel brem, wilde gladiolen, vogelmelk, cistusrozen en op de wat vochtiger plekken orchideeën. Met uitzondering van enkele adelaars geen bijzondere vogels gezien, wel hoorde ik een enkele maal een hop, maar niet vergelijkbaar met Spanje, waar de verre roep van de hop je vrijwel de gehele dag begeleidt. Wild heb ik niet gezien, misschien een konijntje, maar verder niets. In een enkel gebied met wildroosters zag ik wel veel sporen van reeën en herten en in de ruigere gebieden woelsporen van wilde zwijnen.Geen enkele levende slang gezien, wel af en toe een hagedisje, verder niets. De hele tocht heb ik alleen gelopen. Twee pelgrims ben ik tegengekomen, één op weg naar Spanje, de ander naar Italië. Een paar keer gezwaaid naar fietsers, die gezien hun bagage waarschijnlijk op weg waren naar Rome of Santiago.Verder kwam je alleen in het week-

einde in de heuvels veel wandelaars tegen. Het is zeker een mooie en interessante route, maar zo lang de markering niet af is, zou ik niemand aanraden deze weg nu al te lopen. Zeker bij slecht weer ben je elke dag zo één of twee uur extra kwijt. Ik heb naast de voorlopige documentatie de Franse IGN-kaarten 1 op 100.000 gebruikt. Bij een goede bewegwijze@ ring is dat altijd genoeg gebleken.


Wandelen & fietsen

Langs de weg

Zin en onzin ‘Arno is herbergier in L’Esprit du Chemin in Saint-Jean-Pied-de-Port, en zal in zijn columns vertellen over zin en onzin uit de wereld van het pelgrimeren.’ Hiermee gooide de redactie mij in de vorige Jacobsstaf een bos handschoenen toe. Want daar, in ‘zin en onzin’, zit voor mij als herbergier langs de weg de valkuil. Vanaf het begin koos ik ervoor om als vrijwilliger te werken, samen met Huberta en andere vrijwilligers. Vanuit verbondenheid met de camino. Een verbondenheid met de ‘zin’ ervan, natuurlijk. Maar die ‘onzin’ is er uiteraard ook. Volgens sommigen meer dan ooit: ‘De camino is niet meer wat ‘ie geweest is.’ En als je niet uitkijkt, ga je daarin mee. Vraag je je af: voor wie doe ik het eigenlijk ? Ga je oordelen: is hij/ zij een ‘echte’ pelgrim? En als je dat doet, ben je weg. Misschien was het vroeger iets eenvoudiger. Pelgrims gingen op pad binnen het alomvattende kader van het christelijk geloof. Zij verlieten huis en haard, werden vreemdeling, om dichter bij God te komen. Dat maakte ook het werk van herbergiers eenduidiger: zij waren dienstbaar aan die bijzondere reis. In ‘ons’ Baskenland waren er in de middeleeuwen zelfs religieuze gemeenschappen die uitsluitend dat tot doel hadden: les Donats. Dat wereldbeeld is op de achtergrond geraakt, ook op de camino. In modern bestuursjargon: de kerk is de regie kwijt. Men heeft de weg in bruikleen gegeven, inclusief bijbehorende rituelen, en neemt kennelijk zelf genoegen met een rol in de marge. De meeste pelgrims van nu vinden dat prima. Zij bepalen graag zelf de zin en onzin van hun pelgrimstocht. En niet langer is Santiago het doel, maar het gaan van de weg. Samen, maar toch vooral ieder voor zich. Dat is de kracht


van de moderne camino. En ... de zwakte. Het ‘diploma’ dat in Santiago wordt uitg ereikt symboliseert dat laatste treffend. Het Latijn waarin het is geschreven verhult in feite een lege dop. Want wat zegt deze compostela meer dan dat de ontvanger in elk geval de laatste 100 kilometer heeft gelopen (of 200 kilometer heeft gefietst)? Pffff, 100 kilometer ... Daar krijg je op onze eigenste Nijmeegse Vierdaagse geen lintje voor. Bovendien: dáár gaat het toch ook niet om? Tenminste, als de tocht bedoeld is als een pelgrimstocht. Het gaat er - terugkijkend - dan toch over hoe je die tocht hebt gemaakt, hoe je daaraan betekenis hebt gegeven? En vooruitkijkend - wat je daarmee gaat doen in het dagelijkse leven, voor jezelf en ... voor anderen? In ons land is het symbool van de compostela uitvergroot door een heus Compostelaregister met bijbehorende Jacobsspelden. Zou het niet mooi zijn als ons genootschap, bijvoorbeeld rond het komende jubileum, daarnaast een symbool ontwikkelt dat meer recht doet aan de (mogelijke) betekenis van het pelgrimeren? Kortom: ik gooi één handschoen door naar ... @ ons bestuur.


En verder ...

En verder ...

Veelzeggende ﬂ intertjes Pelgrimstekens in middeleeuwse boeken Hanneke van Asperen Ook in de middeleeuwen waren er al souvenirs te koop voor pelgrims. In pelgrimsoorden kochten rijke en geletterde bedevaartgangers metalen herinneringsplaatjes, die vaak werden toegevoegd aan getijdenboeken. De souvenirs geven veel informatie over de geloofspraktijk in de middeleeuwen, zo blijkt uit recent onderzoek. Een tweedehands boek dat in een antiquariaat of op een boekenmarkt is aangeschaft, bevat vaak sporen van de vorige eigenaars: een naam, ezelsoren, een ex-libris of aantekeningen in de marge. Ook in boeken uit de late middeleeuwen kun je aan de hand van allerlei sporen iets te weten komen over de eigenaars. Hier gaat het om een specifiek soort sporen: kleine voorwerpen of zelfs alleen nog maar de afdruk ervan omdat het voorwerp zelf later was verwijderd. Het waren bedevaartssouvenirs die met lijm of draad aan het perkament werden vastgemaakt. Deze dunne, metalen plaatjes met een afbeelding erin gestanst, werden verkocht in bedevaartplaatsen. De pelgrims namen zulke pelgrimstekens of insignes mee als herinnering aan hun reis. De afbeelding verwees naar een heilige, een bepaald beeld van de heilige of een reliek. Anders dan de grotere, gegoten pelgrimstekens die aan kleding werden vastgespeld, waren deze dunne insignes uitermate geschikt om in boeken te bevestigen. Merkteken De insignes en sporen ervan kun je aantreffen in getijdenboeken en andere religieuze boeken, meestal uit de vijftiende en vroege zestiende eeuw en soms ook ouder. Het boek beschermde het dunne fragiele insigne, meest-


al van zilverblik of latoenkoper - zilver of messing in flinterdunne vorm - tegen beschadiging en verlies. Het gaat om boeken van tamelijk tot zeer vermogende en geletterde mensen die niet tot de geestelijkheid behoorden. Vooral zij ondernamen bedevaarten. De fysieke herinnering daaraan vond als vanzelfsprekend een plaats in een van hun boeken. Je zou bij alle tegenwoordige aandacht voor de schoonheid van middeleeuwse boeken haast vergeten dat zij oorspronkelijk bovenal bedoeld waren als hulpmiddel bij de oefeningen die tot geestelijk en lichamelijk heil van de eigenaar moesten strekken. Met de eigenhandige toevoeging van teksten en afbeeldingen konden eigenaars hun boek persoonlijk maken, toegespitst op hun eigen behoeften. Dat zij die boeken zo gebruikten, kun je nu nog zien aan bijvoorbeeld de afgesleten afbeeldingen waar in gebed herhaaldelijk overheen is gewreven of aan extra groezelige, want vaak opgeslagen bladzijden. En ook aan de pelgrimstekens die erin waren aangebracht. Vaak zijn die metalen plaatjes zelf verdwenen, maar kun je aan de afdruk in het papier of perkament nog zien dat ze er zaten en wat erop stond. Op bedevaart kocht men niet willekeurig een leuk plaatje maar maakte men een weloverwogen keuze op grond van een patronaatschap of een persoonlijke band met een bepaalde heilige. De positie in het boek is soms ook veelzeggend. Meestal zitten de insignes op de blanco bladen, simpelweg omdat hier ruimte was voor toevoegingen. Maar soms zijn ze bewust bij bepaalde tekstgedeelten aangebracht. Zo bevat een gebedenboek uit 1511, nu in de Universiteitsbibliotheek Gent, sporen van een insigne

Getijdenboek uit ca. 1500 met pelgrimstekens. Door wrijven tijdens het gebed is het gelaat van Christus vervaagd (linkerbladzijde)

dat door de relatief heldere afdruk te identificeren is als een pelgrimsteken uit Düren met een afbeelding van het reliekenborstbeeld van de heilige Anna. De keuze voor Anna is vermoedelijk niet toevallig: de dochter van de eerste eigenares van het boek heette Anna. Ook de plek in het boek is veelzeggend. Het insigne zat in de marge van een gebed tot de heilige Anna. Het gaf haar een gezicht en zorgde voor een richtpunt tijdens het gebed in het verder onverluchte boek. Doordat het insigne een beetje reliëf aan de pagina toevoegde, kon de eigenaar het favoriete gebed door dit markeringsteken ook weer gemakkelijk terugvinden. Decoratie Omdat zoveel boeken er de sporen van dra-

gen, weten we dat pelgrimstekens heel vaak zijn aangebracht, al zijn ze slechts sporadisch bewaard gebleven. De populariteit van het gebruik had zelfs zijn weerslag in de boekverluchting. Vanaf de jaren 1480 gingen vooral Vlaamse boekverluchters insignes schilderen alsof ze op de pagina genaaid zijn. De grote overeenkomsten van deze nageschilderde verzamelingen met de ingevoegde originelen waren voor sommige wetenschappers aanleiding om te suggereren dat de geschilderde insignes precies dezelfde functie in gebedenboeken vervulden. Er zijn echter grote verschillen in verschijningsvorm die zijn te verklaren door het verschil in functie. De echte insignes waren blijken van individuele geloofsbeleving. De nage-


En verder ...

Pagina van een getijdenboek uit ca. 1440-1460 met 23 ingenaaide souvenirs uit bedevaartsoorden. Koninklijke Bibliotheek Den Haag)

schilderde insignes waren vooral een geschikte margevulling vanwege het dure materiaal en de vrome voorstelling; ze gaven uitdrukking aan zowel piëteit als prestige. Originele insignes werden in boeken van divers allooi aangebracht, ook relatief eenvoudige, terwijl geschilderde insignes uitsluitend in rijk verluchte, uiterst kostbare handschriften verschijnen. Boekeigenaars brachten meestal een of twee insignes aan, vaak verkregen in cultusoorden in de nabije omgeving van de plaats waar de boekeigenaar woonde; de verluchters schilderden insignes uit diverse bedevaartplaatsen over een groot verspreidingsgebied. De boekeigenaars gebruikten vooral de blanco bladen en soms de marges; de verluchters schilderden insignes meestal in de marges, op beginpagina’s

En verder ...

van nieuwe tekstonderdelen en behandelden het als een decoratiemotief dat in beginsel geschikt was om ieder tekstgedeelte in een religieus boek te accentueren, ongeacht de inhoud. Typerend is dat boeken uit hetzelfde atelier grotendeels dezelfde geschilderde insignes hebben, ook al werden ze vervaardigd voor verschillende opdrachtgevers. Die hadden er blijkbaar geen invloed op, beslisten hooguit dát er insignes zouden worden afgebeeld. De verluchters bepaalden vervolgens welke insignes. Zij lieten zich daarbij leiden door de voorhanden zijnde modellen en niet of nauwelijks door de bestemming van het boek of de heiligen met wie de bezitter een band voelde. Vroeg in de zestiende eeuw verdween de gewoonte om insignes in te naaien zelfs helemaal, onder invloed van de Reformatie en veranderde opvattingen over kerkelijke gebruiken als heiligenverering, aflaathandel en bedevaart. Sterker nog, veel insignes werden uit de boeken verwijderd. Maar de sporen zijn talrijk: naaigaatjes, lijmresten, reliëfafdrukken in het perkament, en achtergebleven zilverzwart en kopergroen. Genoeg om het gebruik van destijds te kunnen @ reconstrueren. Met toestemming van de auteur overgenomen uit Geschiedenis Magazine, nr. 3 (april-mei 2010). Hanneke van Asperen werkt bij het Centrum voor Kunsthistorische Documentatie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Eind 2009 verscheen haar proefschrift Pelgrimstekens op perkament. Originele en nageschilderde bedevaartssouvenirs in religieuze boeken (ca. 1450-ca. 1530) (Nijmeegse Kunsthistorische Studies, deel XVI) Uitgeverij Orange House, Edam, 624 blz., € 69,50. Op www.kunera.nl is een overzicht te vinden van de ruim 15.000 insignes en ampullen van religieuze en profane aard die zijn gevonden. De bedevaartsoorden en de vindplaatsen van de objecten zijn uitgezet op een kaart. Hierdoor zijn in één oogopslag de verspreiding van de objecten en de reispatronen te zien.

Geschilderde insignes 18 | De Jacobsstaf 87


En verder ...

En verder ...

Wielenopweg (4)

Een Fransman in Dongen Pieter-Bas de Jong

138 dagen en 6445 kilometer na ons vertrek fietsen we met z’n drieën de straat waar we wonen weer in, opgewacht door familie en vrienden. Aan onze geharde kuiten en gebruinde huid is te zien wat we gedaan hebben, onze weblogs vertellen ons verhaal. Een verhaal over bergen, steenpaden, asfalt, zon, regen, wind, mooie ontmoetingen … en vooral over onze dochter. Fenna heeft zich dapper gedragen, als een prinsesje meegetrokken met haar ondernemende ouders blijkt ze minstens zo ondernemend. Zo onvoorstelbaar lang als onze reis op voorhand leek, zo onvoorspelbaar was de wijze waarop Fenna zich zou gedragen onderweg. Onze zorgen bleken ongegrond. De reis ontrolde zich dagelijks verder en het aanpassingsvermogen van Fenna nam met de dag toe. Voor een kind zijn wij als ouders de basisbehoefte, die op hun beurt weer voor onderdak, eten en drinken zorgen. Dat is alle dagen goed gekomen, in België, Frankrijk en Spanje wonen tenslotte ook kinderen en die slapen, eten en drinken ook. Mama Ellen en papa Pieter-Bas hebben genoten van de reis en de ontwikkeling van Pieter-Bas, Fenna en Ellen op weg.


kleine Fenna. Soms was het zwaar, zoals op de Camino de Levante en de Camino de Invierno. In de bakoven van Spanje werden we allebei ziek en beide caminos zijn niet echt geschikt als fietspad. Langs de Camino de Levante betekende dat vele honderden kilometers mountainbiken met fietskar en op de Camino de Invierno betekende dat alternatieve wegen zoeken met beperkt beschikbaar kaartmateriaal. Onze kleine meid was altijd weer vrolijk en opgewekt, afgewisseld met de nukken die een kind van twee thuis ook kan hebben. Waren wij moe van een dagje fietsen, dan was Fenna lekker uitgeslapen, uitgerust en klaar voor een partijtje voetbal. Reizen met een kindje biedt vele uitdagingen en trekt vooral ook veel aandacht. In Spanje hebben we alle speeltuinen op de route bezocht, ontelbare lollies gekregen en bleek Fenna zeer fotogeniek. Net zo min als Santiago het einde is, is onze thuiskomst dat. Onze reis gaat door, met alle herinneringen achter ons en de mooie plannen die we hebben gemaakt en gaan realiseren, @ voor ons.

Een pelgrimstocht laat zich niet voorspellen Bernard Magny Soms kan een pelgrimage grote gevolgen hebben. Een ontmoeting kan een leven veranderen. Dit ondervond Bernard Magny toen hij in 2003 nietsvermoedend aan zijn tocht begon in Le Puy-en-Velay. Een verhaal over vriendschap en vertrouwen. In 2003 woonde ik, als Fransman, in Besançon, hoofdstad van de provincie Franche-Comté, in het oosten van Frankrijk. Ik werkte daar als ambtenaar voor het Ministerie van Landbouw. Ik was vrijgezel en woonde alleen. In het voorjaar besloot ik om de camino van Santiago de Compostela te gaan lopen. Ontmoeting Waarom heb ik dat besloten? In het laatste jaar van de middelbare school gingen de lessen Franse literatuur over de middeleeuwen en onze leraar maakte ons bewust van de betekenis van de pelgrimstochten in die tijd , waaronder die naar Santiago. Ik fantaseerde daar vaak over. Deze gedachten kwamen weer terug toen de ouders van een collega uit Besançon vertrokken naar Santiago de Compostela. Bovendien was ik in 2002 in Aubrac op vakantie en zag ik daar pelgrims op weg naar Santiago. Ik moest echt ook vertrekken! Ik houd van wandelen en ik verheugde me op alle mogelijke ontmoetingen. Maar vooral voelde ik dat mijn leven in een impasse was geraakt en dat de camino me kon helpen om na te denken over mijn bestaan. Dus mijn beslissing was genomen. Ik bereidde mij voor op de tocht en pakte mijn rugzak in, die natuurlijk zo licht mogelijk moest zijn. Op 30 april 2003, vroeg in de ochtend, stapte ik in de trein naar Lyon, met een beetje angst

maar ook vol hoop. In Lyon stapte ik over naar Saint-Etienne, waar ik in de loop van de middag arriveerde. Aan het eind van de middag stapte ik in de oude dieseltrein die mij van Saint-Etienne naar Le Puy bracht, alwaar ik mijn wandeltocht zou beginnen. Het was daags voor de eerste mei, een vrije dag in Frankrijk, dus de trein was vol. Maar ik merkte meteen een man op, van dezelfde leeftijd als ik, maar groter en krachtiger, met een rond gezicht en met bedachtzame, vastberaden ogen. Hij droeg, net als ik, een wandeljas, wandelbroek, wandelschoenen en een rugzak. Om zijn hals had hij een kaartetui. Ik dacht: ik ben niet alleen op weg naar Santiago. Nadat de trein enkele keren was gestopt kwamen er twee zitplaatsen vrij naast een vrouw. De man met de rugzak ging vlak voor haar zitten en ik naast haar. Er ontstond een gesprek tussen ons en ondanks mijn slechte Engels kon ik er goed aan deelnemen. De vrouw kwam uit Zwitserland en had de camino al gelopen. Ik hoorde dat de man met de rugzak Peter heette. Hij kwam uit het zuiden van Nederland en was van plan om van Le Puy naar Santiago te lopen. Het was al nacht toen wij in Le Puy arriveerden. Ik had een slaapkamer bij de franciscanessen geboekt, vlak naast de kathedraal. Peter had niets geboekt, maar hij vergezelde mij naar het hoger gelegen deel van de stad waar het klooster ligt. Melissa, een jonge vrouw uit Australië, ook een pelgrim, sloot zich bij ons aan. Ieder van ons vond een bed . Vriendschap De volgende dag vertrok ik alleen tijdens de zonsopgang, zonder op Peter en Melissa te


En verder ...

En verder ...

Melissa, Bernard en Peter in Conques

Wij hadden 28½ kilometer gelopen. Dat is mooi voor de eerste dag! De volgende dagen waren voor onze drieën een langzaam voortgaan naar Conques, waar ik moest stoppen. De rugzak leek nu minder te wegen. De dagelijkse inspanning hardde onze spieren en maakte de tocht makkelijker. Iedere dag ontmoetten wij nieuwe wandelaars. Door onze conversaties ontstond er, naarmate de dagen verstreken, een echte vriendenschap tussen Peter en mij. De avond in Les Quatre Chemins en de oversteek naar Aubrac waren de belangrijkste momenten voor ons tweeën. Ik had vertrouwen in Peter. Gearriveerd in Conques was het heel erg voor me om te stoppen met lopen en om ‘Au revoir’ te zeggen tegen Melissa en Peter. Peter zou de camino eind juni afronden. Ik zou eind september weer vertrekken om het Franse deel te voltooien. Peter en ik hebben steeds contact met elkaar gehouden.

wachten. Zij waren naar de mis in de kathedraal geweest, met daarna de zegening van de pelgrims. De eerste kilometers waren vermoeiend. Ik had moeite om de goede weg te volgen die sterk steeg vanaf Le Puy tot het plateau van Velay. Ook was ik nog niet gewend aan het gewicht van de rugzak, die zwaar op mijn schouders drukte. Langzamerhand verdwenen de huizen en liep ik door het platteland. Mijn spieren werden warm en het lopen werd plezierig. In de loop van de middag arriveerde ik in het dorpje Saint-Privat-d’Allier en ik hoopte dat ik daar kon overnachten. Wat later was ik heel blij toen ik Melissa en Peter aan zag komen. Het was een beetje vreemd van mij dat ik vanmorgen niet op hen had gewacht. Zij hadden hetzelfde plan als ik; hier overnachten. Jammer genoeg was de herberg al vol. Wij moesten 6 kilometer verder lopen tot het volgende dorpje, waar wij een herberg vonden.

Paniek Op een avond in april 2004, ging de telefoon. Het was Peter. Hij was van plan met zijn vrouw naar de Franche-Comté te komen. Het huis van mijn vader was onbewoond, dus stelde ik hem voor om in dat huis te logeren. Zo gezegd, zo gedaan. Zij kwamen in de week van Hemelvaartsdag. Er ontstond ook een band tussen Margreet, de vrouw van Peter, en mij. Op Hemelvaartsdag vierde ik mijn verjaardag bij mijn jongste zus, die in de boerderij van mijn opa woont. Ik hoorde later dat Margreet die morgen een vriendin, Yvonne, had gebeld om te zeggen: ‘Ik heb de perfecte man voor jou gevonden.’ Eind mei ontving ik een e-mail uit Nederland. Die kwam van Yvonne. Ik kende haar niet maar ik vertrouwde Margreet en Peter absoluut. Ik beantwoordde de mail en wij begonnen een dagelijkse correspondentie per mail of per brief tot eind juli 2004. Ik leerde Yvonne


beter kennen: haar leven, haar moeilijkheden en haar humor. In juli mailde zij dat het goed zou zijn om een keer samen te gaan wandelen, omdat zij, net als ik, vakantie had in juli. Ik antwoordde dat ik eind juli naar haar woonplaats Dongen zou komen. We hadden een afspraak en de weg naar Dongen lag open. Daarna raakte ik in paniek. Was ik niet gek om een week lang te verblijven bij iemand die ik niet kende? Maar tenslotte vertrouwde ik op mijzelf, Yvonne, Margreet en Peter. Ik was vlakbij Dongen. Ik stopte in Rijen om koffie te drinken en tot rust te komen. Daarna kwam ik in Dongen aan. Mijn hart ging tekeer. Ik belde aan en Yvonne deed open. Ik voelde me meteen tot haar aangetrokken en was gerustgesteld. Ik wilde haar generositeit, haar optimisme, haar humor, intelligentie en spiritualiteit leren kennen. JA! Ik werd verliefd! Die avond zouden haar zonen en schoondochters, evenals Peter en Margreet, komen om te barbecueën. Op dinsdag zijn wij naar Amsterdam gegaan en daar vertrouwde ik Yvonne toe welk diep gevoel van liefde ik voor haar had. Water, dijken, koeien Wat is er daarna gebeurd? Ik besloot om de grote sprong te wagen en bij Yvonne in Nederland te gaan wonen. Ik, als echte vrijgezel, heb geleerd om met zijn tweetjes te leven. Ik heb er geen spijt van en mijn gevoelens zijn nog onveranderd wanneer ik naar Yvonne kijk. We zijn nu getrouwd. De vier jaren die ik nu in Nederland woon vertellen het verhaal van een langzame integratie. Ik heb de taal geleerd die af en toe hard klinkt in Franse oren, maar waarin ik veel Franse woorden herken zoals trottoir, portefeuille, enzovoort. Ik weet nu dat Nederlanders heel direct tegen elkaar kunnen zijn. Ik heb geleerd dat verjaardagen belangrijk zijn voor Nederlanders en dat je die dag overal moet trakteren.

Ik heb geleerd dat alles gezellig kan zijn: een glas bier drinken met vrienden maar ook een wandeltocht op zondag. En dus probeer ik mijn leven zo gezellig mogelijk te maken. Het woord ‘gratis’ klinkt ook regelmatig in mijn oren en ik lees vaak in de winkels: ‘Twee halen, één betalen’. Ik heb ontdekt dat er politieke partijen bestaan op christelijke grondslag! Wanneer komt er een islamitische partij? Ik waardeerde het dat ik bij de gemeenteraadsverkiezingen mocht stemmen Ik weet hoe ik boerenkool en erwtensoep moet klaarmaken. Ik drink bier, maar ook wijn uit Chili, Argentinië en Zuid-Afrika. Het proeven van nieuwe haring viel tegen! Ik waardeer de aantrekkelijkheid van het Nederlandse platteland met overal water, dijken, koeien en ook de schoonheid van de oude Nederlandse steden. Nederland is een heel dichtbevolkt land, waarin je toch overal nog mooie, ongerepte natuur kan vinden. En door dat vlakke land is het zo gemakkelijk om te fietsen! Af en toe mis ik de bergen en de sneeuw, maar ik weet dat mijn toekomst in Nederland ligt. Ik houd van dat vlakke land maar ook van Franche-Comté waarin mijn wortels liggen. Mijn integratie in mijn werk gaat moeizaam en is nog niet helemaal voltooid. Ik heb met andere emigranten gewerkt: Marokkanen, Turken en Polen. Nu weet ik dat het belangrijk is om verdraagzame mensen te ontmoeten. In het kort hebben de camino en de daaruit voortkomende ontmoetingen mijn leven veranderd. Het is noodzakelijk om in de geest van de camino het avontuurlijke deel te bewaren, dat ons nieuwe inzichten kan verschaffen en ons leven rijker kan maken. En wat ook belangrijk is: dat we nooit deuren in ons bewustzijn moeten sluiten. In 2006 ben ik weer een maand vertrokken om het Spaanse deel van de camino te lopen. Een soort dankgebed. Het was een prima er@ varing.


En verder ...

Eventuele reacties kunt u sturen naar bernard. [email protected].

Pelgrimsboeken

Pelgrimsboeken Jeroen Gooskens Boekenliefhebber en -verzamelaar Jeroen Gooskens zal met ingang van dit nummer de boekenrubriek voor zijn rekening nemen onder de nieuwe titel Pelgrimsboeken. In elke aflevering van de Jacobsstaf bespreekt hij interessante boeken over pelgrimeren. Jeroen zal steeds een keuze maken uit oud of nieuw, Nederlands- of anderstalig, literatuur of lectuur. De rubriek staat ook open voor bijdragen van lezers; waar nodig worden deze gecorrigeerd. We hopen dat deze rubriek aanstekelijk werkt, zodat we in de toekomst meer lezers in onze bibliotheek in het huis van Sint Jacob aantreffen. Lezen biedt voor pelgrims zowel de vreugde van het vooruitzicht alsook het genot van de terugblik. In dit nummer aandacht voor drie boeken van onze zuiderburen. Vlaams drieluik: eerste paneel Dirk Aerts, Het eerste woord, Overwegingen voor Santiagogangers, 2010, ISBN 9789081226455, 159 blz. Voorop in dit Vlaamse drieluik een bekend gezicht. Dirk Aerts is sinds jaar en dag hoofdredacteur van De Pelgrim, het zuiderzusje van onze Jacobsstaf. Het eerste woord verscheen dit jaar als boek ter gelegenheid van het vijfde lustrum van het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela; het is een bundeling van openingsartikelen die eerder in voornoemd clubblad verschenen. Niet nieuw dus, maar de waan van de dag is ook niet wat de schrijver zoekt. Gelukkig, want daar worden we dezer dagen in veel krantenartikelen en tijdschriftbijdragen over Santiago al mee dood gegooid.


Dirk graaft dieper. Hij weet waarover hij schrijft, en hij kan nog schrijven ook. Niet alleen maakt hij zo het verrassende revival van de pelgrimstocht voor alleman wat begrijpelijker, hij relativeert het tevens. Maar wat belangrijker is: hij steekt menige lezer aan met het heilige vuur om zelf op pad te gaan. Zo leren we van hem dat de postmoderne pelgrim fundamenteel verschilt van de klassieke pelgrim. Waar geloofszekerheden plaats hebben gemaakt voor het onbestemde avontuur van een persoonlijke zoektocht, is niet langer de heilige plaats het hoofddoel en Jacobus de centrale figuur. Veeleer gaat het om de heilzame helende weg en de (her)ontdekking van het eigen hart. Daarbij volgt de pelgrim van vandaag geen willekeurig pad, hij kiest bewust voor de camino die rijk is aan geschiedenis. Een pad vol rituelen en legendes; want de sterrenweg ligt bezaaid met oude stenen met Keltische runen, en middeleeuwse romaanse en gotische kerken zijn gebouwd op veel oudere spirituele fundamenten. Ook nu ons vertrouwde christelijke tijdperk op zijn einde lijkt te lopen, dromen drommen wandelaars hun droom door zelf op weg te gaan en stap voor stap aan den lijve het wonder te ervaren. Vanuit anonieme zakelijkheid naar persoonlijke ontmoeting, vanuit vertrouwde zekerheden naar een nieuwe openheid, vanuit het kluwen van koning file en vrouw holle naar gepaste vertraging, vanuit kille wetenschap naar warme ontroering door mythen en mensen, vanuit controle en voorspelbaarheid naar verrassing. Op de camino is er plaats voor alles onder de zon, en de schrijver kan dit alles prachtig in perspectief plaatsen. Hij vraagt aandacht en eerbied voor vroeger tijden zonder in nostalgie te vervallen. Ook waar staf en


Pelgrimsboeken

pelerine plaats maken voor gsm en creditcard, beziet hij de hedendaagse pelgrim met liefde. En hij heeft niet de pretentie om over de ware zin van het pelgrimeren het laatste woord te spreken; juist onderweg leert de mens zich bescheidener op te stellen. ‘Stappend probeert de pelgrim de heelheid terug te vinden die de mens met de opkomst van de moderniteit voorgoed heeft verloren’, heet het op pagina 80. Is dat niet de heimwee naar verloren betekenissen, waarvan Hans Burgman in zijn Losgelopen woorden gewag maakt? We hoeven pelgrimsspiritualiteit niet in een kastje te stoppen of in een definitie te vangen; niemand hoeft zijn gelijk te halen. Wat de schrijver op pagina 75 opmerkt is al genoeg: ‘Tijdens het stappen ontdekt de pelgrim de mogelijkheid om te leven op een wijze die op andere dimensies in hemzelf beroep doet dan hij gewoon was en waardoor hij innerlijk wordt verrijkt. Net zoals de confrontatie met het landschap een verruiming betekent van de horizon waarbinnen ons dagelijks leven zich afspeelt, worden we ons al stappend bewust van registers in onszelf die in onze gewone activiteiten maar zelden worden aangesproken’. Daarvoor moet de droom gedroomd en de weg gegaan. Hoe lang Santiago als religieus monument in de gunst blijft, of wanneer het wellicht zoals Stonehenge een verlaten plek zal worden, dat is verborgen in de nevels van de tijd (zie pagina 150). Maar dat hoeft ons geen zorg te zijn. Vlaams drieluik: tweede paneel Sigiswald Kuijken en Marleen Thiers, Op de Jacobsweg, Pelgrimeren op oneindig, Jannoo 2007, ISBN 9789020976359, 187 blz. In Op de Jacobsweg zijn twee heel verschillende mensen aan het woord. In het eerste deel Marleen, Vlaamse (boeren?)dochter uit een


Pelgrimsboeken

traditioneel katholiek nest. In het tweede deel Sigiswald (nomen est omen), telg uit een onkerkelijk en agnostisch milieu met bijzondere waardering voor onze heidense Germaanse wortels. Hun liefde voor schoonheid, voor muziek en voor elkaar smeedt dit duo samen, en na meer dan dertig jaar huwelijk gaan zij met twee vrienden, twee ezels en een hond op stap naar Santiago. Het boek is nauwelijks een reisverhaal van hun tocht naar Santiago, veeleer een terugblik op beider levenspad en de spirituele weg die zij in de loop der jaren zijn gegaan. Gepaste vertraging blijkt ook voor hen de ideale ambiance om stil te staan bij het geheim van het leven en zo verder te komen op de zoektocht naar de verborgen bron. De verschillen tussen de doodsbange Marleen en de broodnuchtere Sigiswald blijven bestaan, maar ze blijken maar betrekkelijk. Als pelgrimsduo groeien beiden onderweg in eerbied en dankbaarheid, voor beiden is de tocht een ingrijpende onderdompeling in het geheim van het leven. Marleen leest de tarotkaarten en de mystieke liefde ontwaakt in haar hart. ‘Het is zomaar gebeurd op de Jacobsweg, en het kan niet meer uitdoven, dat voel ik.’(pagina 93) En hoewel Sigiswald met zijn voeten meer op de grond blijft, stelt ook hij zich open voor teksten van meester Eckhart, Rumi en Rilke die hem de weg wijzen. Yin (het kloppende hart van het Al) en Yang (een persoonlijke God) blijken elkaar niet uit te sluiten, zoals ook de wijsheden van de Chinese zoeker Lao Tse en van de christelijke monnik Pieter van der Meer de Walcheren elkaar alleen maar aanvullen en bevruchten. Ware religiositeit wil mensen verbinden in plaats van ze te discrimineren, of zoals Marleen op pagina 55 de Duitse benedictijn en zenmeester Willigis Jäger citeert: ‘Aan het eind van onze levensweg wordt ons niet gevraagd of we ons atheïst noemden of gelovige, katholiek of protestant, hindoe of boeddhist, moslim

of jood. Er zal ons wel gevraagd worden hoeveel we hebben liefgehad. Zoals Johannes in zijn evangelie schrijft: “God is liefde, en wie in de liefde blijft, blijft in God en God blijft in hem”’. Of zoals Sigiswald op pagina 182 schrijft: ‘Er zijn zo veel wegen die naar de top van de berg leiden. Via alle windstreken kan men hem beklimmen’. Weinig lezers zullen de weg gaan zoals Marleen en Sigiswald dat deden. Op de Jacobsweg is dan ook niet zozeer een wegwijzer, maar wel een boek dat aan het denken zet en de lezer aansteekt om in stilte verder te zoeken. Mediteren en pelgrimeren, de blik op oneindig. Vlaams drieluik: derde paneel Claude Cantré, Afspraak met Jacobus, Mijmerijen langs de weg naar Santiago de Compostela, Indico 2006, ISBN 9789077713143, 387 blz. Claude Cantré wekt met zijn naam wellicht francofone verwachtingen, maar schrijvend ontpopt hij zich als een rasechte flamboyante Vlaming. Met zijn barokke taalgebruik, niet vies van herhaling en overdrijving, en zijn schier onophoudelijke stroom gedachtesprongen is hij vermoeiend maar ook verrassend. Literair mag Afspraak met Jacobus geen meesterwerk zijn, toch weet het boek te boeien met een geheel eigen, sterk associatieve en persoonlijke schrijfstijl. De compositie van het boek is niet bijster origineel; eigenlijk is het een simpel chronologisch dagboek van een achttiendaagse fietstocht die Claude samen met zijn vriend Jean van het Franse Saint-Jean-Pied-de-Port voert naar het Spaanse Santiago de Compostela. Niets bijzonders dus, gewoon een fietser van A naar B tussen een massa anderen die vroeger of later hetzelfde ondernamen. Vast en zeker hebben van die duizenden fietsers ook tiental-

len hun ervaringen opgeschreven om ze voor zichzelf te boekstaven of er het thuisfront mee op de hoogte te houden. En toch springt dit verhaal er tussenuit en is er een boek uitgerold dat gelezen mag worden. Hoe dat? Er is natuurlijk een keurige uitgave op mooi papier, met de pelgrimsweg in olieverf en kleur op de voorkant. Achterin een bibliografie, al is die erg willekeurig. Ook de overnachtingslijst in de appendix is nauwelijks verrassend. Er zijn 25 (potlood?)schetsjes van dagelijkse tafereeltjes en uitzichten onderweg die gezien mogen worden. Ook zijn er een aantal gedichten, al zullen die geen poëzieprijs winnen. En dan zijn er dus meer dan 300 bladzijden met mijmerijen die bij de fietsende pelgrim opborrelen. Met een ontwapenende directheid en passie beschrijft hij allerlei herkenbare zaken onderweg. Mooie landschappen, uren van uitputting, talloze koppen koffie, gastvrije onderkomens, lokale feesten, onthullende ontmoetingen, momenten van verstilling en ontroering. Flarden verleden komen bovendrijven en worden overwogen, een blik naar de toekomst verraadt dromen en idealen. In alles proef je het onvervalste enthousiasme van de fietsende pelgrim, die deze twee weken van zijn leven beleeft als his finest hour. De fietstocht wordt een ware rite de passage, waarbij het voorbije leven van deze vijftiger uitgebreid en soms ongeremd aan bod komt. Gelukkig is daarbij ook een gezonde portie zelfspot en ironie de schrijver niet vreemd. Ook maatschappij en kerk passeren de revue vanuit een heel eigen gezichtshoek. Niet systematisch of analyserend, maar warrig en gedreven. Een warm pleidooi voor gepaste vertraging, menselijke maat en persoonlijke aandacht. De laatste alinea’s van het boek wil ik de lezer niet onthouden, omdat ze meer nog dan mijn recensie een idee geven van de stijl van de schrijver en de sfeer van het boek. ‘Vertellen, akkoord, geestdrift, akkoord. Maar de


Pelgrimsboeken

De herberg van ...

glans in zijn ogen! En dit na jaren, en er nog bovendien over schrijven? Hoe kun je trouwens zo opgewonden raken over een reis? We hebben er al zoveel gemaakt en het enige wat ons opwond was het slechte weer, de koffie en de rekening! En wat loopt die altijd te frazelen over wederzijds begrip, hoop en betrokkenheid, over een betere wereld en bereidwilligheid, over verbondenheid, innerlijke rust en goed gevoel, over mekaar helpen en de andere Adem, over jezelf ontmoeten en de stem van de weg? Die vent heeft dringend hulp nodig. Waar heeft die eigenlijk uitgehangen? Ik heb intussen mijn megafoon neergelegd en opgeborgen. Ik heb gezegd wat ik dacht te moeten

zeggen en al de rest wordt in een schrijntje van mijn hart bewaard! Mens, pelgrim, ik smeek je, vertrek. Treuzel niet, twijfel niet, hou op jezelf te treiteren. Het baat niet, het helpt niet. Zing en verheug je op wat komt! Er was ooit een tijd dat ik weer eens niet vertrok en ik bleef dan sprakeloos en treurig achter. Dit was vroeger, een vorig leven, maar nu niet meer! Nee, nu niet meer!!’ U ziet, er staan veel uitroeptekens in het boek en een logische opbouw ontbreekt. Maar het is geschreven met passie en enthousiasme. Meer nog dan een boek om rustig te lezen is Afspraak met Jacobus een pamflet, een wervende lokroep om zelf op pelgrimstocht te gaan. Omdat niets @ mooier is dan onderweg zijn.

Advertentie

Fietsvervoer Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk. www.fietsvervoer.nl Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en Belgie !

In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het vervoer naar huis éénmalig  119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.

SOETENS TRANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail: [email protected]


Autopelgrims welkom Ermitá de San Nicolás. Puente de Itero Tieleke Huijbers Al jaren volg ik allerlei routes naar Santiago en naar Rome. Ik maak foto’s, tekeningen, verzamel allerlei (kunst)historische documentatie en leg de route af per auto en tent. Ik heb dan ook niets te zoeken in refugio’s. Hoewel … In de zomer van 1994 ben ik op de terugweg vanuit Santiago. Bij de mooie middeleeuwse brug van Puente de Itero stop ik om een foto te maken. Het is nog vroeg in de ochtend. Op de brug komt een jongeman aanlopen, we raken aan de praat en hij vertelt dat hij uit Zwitserland komt, in Pamplona aan zijn tocht begonnen is en nu ‘daar’vandaan komt. Hij wijst naar een klein gebouwtje, eenzaam in een weids, leeg landschap., even ten oosten van de brug.. Het wekt mijn nieuwsgierigheid. Dichterbij gekomen lijkt het een soort kapel te zijn. Ik loop eromheen: aan de achterkant, op het erf, staat een houten keetje met twee deuren. Een vrouw is in de weer met een waterpomp. Ze bekijkt me onderzoekend en vraagt op vrij strenge toon in het Spaans wat ik daar zoek. Als ik dat uitgelegd heb ontdooit ze en wil me, ondanks het feit dat ik overduidelijk geen pelgrim ben, wel te woord staan. ‘In welke taal gaan we praten?’, zegt ze. ‘Engels?’, probeer ik. ‘Nee, langs de camino spreken we alleen maar Latijnse talen’. Het wordt dus Frans. Ze vertelt dat ze tot de Confraternitá di San Giacomo behoort, uit Perugia. Zij en haar medezusters zijn bezig om bijna letterlijk eigenhandig dit gebouw te restaureren.. Met steun weliswaar van de Spaanse overheid en met Spaanse arbeiders maar dat geeft veel ‘grensproblemen’: oeverloos getelefoneer, tegenwerking zelfs. Het huis zelf is bijna klaar, hoewel er geen elektriciteit is. De keet op het erf blijkt een sanitair blok te zijn. Er zijn pro-

blemen mee: het toilet is stuk en de mensen moeten ‘de wei in’. Inderdaad was het ooit een kapel en wel van de Johannieters van Malta die vroeger hier pelgrims hielpen. Net als San Juan de Ortega dat deed. Opnieuw komen er veel pelgrims langs: in het Heilig Jaar 1993 was het hier heel druk met groepen ‘scouts’, daarmee bedoelt ze groepen sportievelingen, zonder motivatie, die zich misdroegen, kabaal maakten en rotzooi achterlieten. Pelgrimeren doe je volgens haar alleen met jezelf, de contacten leg je onderweg. Of ik even binnen wil kijken? Natuurlijk wil ik dat. Aan de muur hangen foto’s van voor de restauratie: geen dak, afgebrokkelde muren. Aan de ene kant staat een tafel met de resten van het ontbijt er nog op: een campinggasstel, grote pannen met onderin een dikke laag aangekoekte pap. Het oude altaar staat er nog, onder het boogvenster in de oostwand. Aan de andere kant een paar stapelbedden en op een soort vide nog meer bedden. Een andere zuster vraagt haar in het Italiaans wie ik ben. ‘O, een Hollandse toerist per auto.’ Zomer 1998. Opnieuw heb ik me langs Jacobus’ wegen begeven en weer ga ik de Puente de Itero over. Even kijken hoe het er gaat met de restauratie. Op het erf staat nu een veel groter sanitair blok en een hele grote witte tent. Het is rond het middaguur. De deur staat op een kier, erboven een banier met het Maltezer kruis. Ik klop op de deur en er komt een jongeman tevoorschijn met een Maltezer halsdoek om. Ik spreek hem aan in het Frans, gezien mijn ervaringen van vier jaar eerder, maar hij geeft de voorkeur aan Engels. Hij vertelt dat deze refugio vanuit Italië beheerd wordt en dat de


De herberg van ...

Het Genootschap

bezetting elke twee weken wisselt. Ik mag binnenkomen. Het is er rustig en koel, er heerst een prettige sfeer. Op de bedden liggen wat mensen te rusten. Anderen zitten aan tafel te eten. ‘Heb je zin om met ons mee te eten, het is nu toch lunchtijd.’ Ik geloof mijn oren niet. ‘Ja maar, ik ben met een auto.’ ‘Nou en? Wees welkom. En als je je wilt opfrissen, neem dan even lekker een douche en als je moe bent, ga dan even liggen.’ Verbouwereerd vraag ik of hij wel zeker weet dat dat geen problemen zal opleveren. ‘Welnee, natuurlijk niet.’ Ik mag aanschuiven bij een internationaal en heel divers gezelschap en luister naar wat mijn tafelgenoten te vertellen hebben over hun ervaringen, hun motieven, hun achtergronden. De gastvrijheid en vanzelfsprekendheid waarmee ik – niet pelgrim maar wel medemens -

hier ontvangen ben hebben me diep ontroerd. Op de brug zit ik dit alles nog even te verwerken, uitkijkend over de immense leegte van de Tierra de Campos. Een fietspelgrim komt over de brug en vraagt me een foto van hem te maken. Tijd om te praten heeft hij niet want anders haalt hij zijn 100 @ kilometer per dag niet … De redactie blijft benieuwd naar uw herbergervaring! Stuur uw bijdrage (maximaal 500 woorden) met foto over een refugio naar [email protected].

Advertentie

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage? Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?

Bel Topo-Aktief 024-360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl



Het Genootschap

Europa Camino 2010 in Nederland

Het Genootschap

Najaarsbijeenkomst in Schoorl gastvrijheid in één grote refugio

Ter gelegenheid van het feit dat 2010 voor richting Le Puy en Velay te gaan, en de tweede Santiago de Compostela een Heilig Jaar is, richting Breda om via het Belgische Kalmthout hebben de verenigde Franse genootschappen België te doorkruizen richting Vézelay. Daarhet initiatief genomen voor een groot aantal naast was er nog een estafette uit het Poolse pelgrimsestafettes. Pelgrims uit heel Europa Krakau die via Aaken bij Vaals in Limburg argaan zo samen naar Santiago. De deelnemers riveerde en via Maastricht richting Luik – en aan de estafettes zijn gestart in Noorwegen, uiteindelijk ook Vézelay – haar weg vervolgde. Polen, Slovenië, Engeland, Portugal, Italië, De regio’s Utrecht-Rivierenland, Midden-NeZwitserland en derland, ArnNederland. Onhem-Nijmegen, derweg werden B re d a -Ti l b u rg onder andere en Limburg teDenemarken, kenden voor de Duitsland, België feitelijke orgaen Luxemburg nisatie van de doorkruist om estafettes in ons dan via een van land. De vele de bekende peldeelnemers op grimsplaatsen in de aparte deelFrankrijk, zoals etappes hebben Parijs, Vézelay, genoten van het Le Puy en Velay, samen op stap Tours en Arles, zijn. Zij werden bij de Spaanse De overdracht van de bourdon door regio Midden-Nederland aan regio ontvangen op grens aan te ko- Arnhem-Nijmegen in Lunteren. Foto: Fons Boink gemeentehuimen. In Spanje zen, in paroging het dan verder op de Camino Francés om chiezalen en kerken. Maar ook een museum, op 18 september in Santiago te arriveren. school en zorgboerderij heetten de pelgrims Op hun tocht namen de pelgrims een wandelwelkom. Overal was de ontvangst hartelijk en staf en een gouden boek mee die van etappe was er gelegenheid om de pelgrimage onder naar etappe aan de volgende pelgrims wordt de aandacht te brengen. doorgegeven. In het gouden boek werden de Een uitgebreid verslag met meer fotomateristempels van de etappeplaatsen gezet en was aal van de verschillende etappes vindt u op er ook ruimte om een boodschap of wens in onze website www.santiago.nl. Wanneer de het boek te zetten die dan mee op reis gaat ervaringen van deze estafettes model staan naar Santiago. voor onze eigen Camino der Lage Landen in In Nederland zijn op 15 mei twee estafettes het aanstaande jubileumjaar belooft dit veel uit Utrecht vertrokken. Een eerste richting goeds. Nijmegen om dan via het Duitse Kranenburg Joost Bol


De najaarsbijeenkomst van ons genootschap vindt dit jaar plaats aan de voet van de duinenrij in het Noord-Hollandse Schoorl. Zaterdag 6 november hopen we dorpshuis De Blinkerd om te toveren tot één grote refugio waarbij gastvrijheid het leidende motief is. De pelgrims die met hun bolide komen, kunnen deze parkeren op het Piet Louter Plein (genoemd naar een van onze leden die zich erg verdienstelijk voor het dorpshuis heeft gemaakt). Buiten kunt u ook Jan Jansen en zijn ezel Pablo ontmoeten die enkele jaren geleden de landelijke pers haalden toen zij samen op weg gingen naar Santiago. Pablo vond Katwijk echter ver genoeg. Hij ging daar liggen en weigerde nog één stap richting het graf van onze apostel te zetten. Binnen kunt u terecht op de informatiemarkt met vele bekende stands, maar ook nieuwe, zoals die van de Abdijwinkel uit Egmond met een brede collectie boeken en kaarsen. Familie in de middag Regio Noord-Holland benoorden ’t IJ heeft gekozen voor een iets andere opzet van deze bijeenkomst. We willen de dag zoveel mogelijk in het teken laten staan van gastvrijheid, waarbij de locatie één grote refugio is waar we één grote pelgrimsfamilie vormen. Om die reden is het middagprogramma zoveel mogelijk gezamenlijk.

overzichtelijke hoeveelheid literatuur gewijd aan de pelgrim en het pelgrimeren is relatief weinig aandacht besteed aan het thema de pelgrim en de dood. Het beschikbare beeldmateriaal vult echter deze lacune in de geschriften aan en vertoont soms onverwachte aspecten en facetten van dit thema. De lezing heeft betrekking op de westerse christenheid, in hoofdzaak gedurende de middeleeuwen. Simone Awhina Ook zijn we trots dat we zangeres Simone Awhina hebben kunnen strikken. Zij had een internationale succesvolle carrière, maar in haar persoonlijk leven werd zij geconfronteerd met ernstige tegenslag. Na twee aangrijpende gebeurtenissen besloot ze zich de camino Francés te gunnen om na te denken over de vraag hoe verder te gaan met haar leven. Al lopend ontdekt ze dat zingen een belangrijk deel van haar bestaan is. Bij ons vertelt Simone over haar tocht en zingt de daarbij passende songs. Zij wordt muzikaal ondersteund door haar vader, trompettist Dirk Bak. Geniet van een bijzonder optreden van deze Zangeres Simone Awhina en haar vader, trompettist Dirk Bak treden op in Schoorl. Foto: André Brouwer

De pelgrim en de dood Bij een familie hoort een moeder. We prijzen ons daarom gelukkig dat we ‘de moeder’ van ons genootschap, Mireille Madou, bereid gevonden hebben een lezing voor ons te houden over het menselijk bestaan als pelgrimage naar de eeuwigheid. In de haast on-


Het Genootschap

dochter en vader. Kortom: we hebben deze middag een moeder, een vader en een dochter. Wie weet lukt het ons ook nog een zoon te regelen? Ochtendprogramma ’s Morgens hebben we een gewoon programma met bijzondere onderdelen. U kunt voor al die onderdelen intekenen. Niet weg te denken ingrediënt van het programma is de algemene ledenvergadering. De agenda staat elders in deze Jacobsstaf. Bijzonder is dat de voorzitter van de dit jaar opgerichte Stichting Vrienden van Sint Jacob, Ronald Gorter, iets vertelt over de plannen van de stichting. Pelgrimsparade Ook de pelgrimsparade is iets anders van opzet. Bedoeling was om mensen iets kenmerkends over hun pelgrimage met de zaal te laten delen. De laatste paar keer kwamen hier echter nauwelijks aanmeldingen voor. Om die reden hebben we de open inschrijving laten vervallen en vijf leden benaderd die ons de laatste jaren zijn opgevallen door hun boeiende of originele manier van vertellen. Zoals een vrouw die een pleidooi houdt voor de saaie stukken van de camino. De monnik en de pelgrim Broeder Adri Kortekaas (Ordinis Sancti Benedicti) van de Sint-Adelbertabdij in EgmondBinnen vertelt over de monnik en de pelgrim. De vergelijking tussen hen is groot, zowel innerlijk als uiterlijk, als in het veel thuis laten en geestelijk achterlaten. Beiden gaan uiteindelijk onderweg naar het einddoel en onderweg hebben beiden een reisgenoot, God, bij zich, aldus broeder Kortekaas. Heidens karwei Hanneke van Leeuwen vertelt over de restau-


Het Genootschap

ratie van het Jacobusbeeld voor de gelijknamige kerk in Akersloot. Hanneke herstelde al eerder een Maria- en een Elisabethbeeld, maar Jacobus was de grootste klus. Van de compleet vermolmde Jacobus was nog maar driekwart over en je kon er doorheen prikken. Het kostte een jaar om het beeld weer op te knappen, een heidens karwei, aldus Hanneke.

leiding van Peter Lassooy. Peter is grafisch kunstenaar, maar natuur, milieu, landschap en cultuurhistorie vormen zijn andere passies. Opdrachten moeten daar altijd iets mee te maken hebben. In 2008 publiceerde hij het boek Monnikenwerk, een studie over de ontwikkeling van het landschap van Noord-Kennemerland en de invloed daarop van de abdij.

Werkgroep Geschiedenis en cultuur De werkgroep Geschiedenis en Cultuur laat zien waar de leden de afgelopen tijd mee bezig zijn geweest en presenteert ook een aantal nieuwe activiteiten.

Café Saint Jacques We besluiten deze dag weer gezamenlijk met het Café Saint-Jacques waar ons gelegenheidskoor van die dag het Ultreia ten gehore brengt. Ook presenteert Mireille Madou haar nieuwe boek (zie kader) en is er de overdracht van de wandelstaf aan de regio Breda–Tilburg als start van de estafette van de Camino der

Informatie wandelaars en fietsers In het najaar komen er altijd veel (nieuwe) leden die op zoek zijn naar informatie. Velen van hen gaan voor het eerst op weg naar Santiago, maar ook voor de doorgewinterde pelgrims is er genoeg te horen. Herman Holtmaat probeert weer ieders informatiehonger te stillen door het geheel in goede banen te leiden. Workshop zingen Mensen die niet alleen willen luisteren, maar zelf hun stem willen gebruiken kunnen terecht bij de workshop zingen onder leiding van Jan Galjé. Jan oefent onder andere het Ultreia met u, dat in de middag ten gehore wordt gebracht. Workshop hospitaleren Wilt u iets terugdoen voor de gastvrijheid die u zelf tijdens uw tocht hebt ontvangen en denkt u erover om ook enkele weken te hospitaleren? De werkgroep kan u er in de workshop alles over vertellen. Duinwandeling En voor de mensen die slecht stil kunnen zitten is er een schitterende wandeling door het duingebied van Schoorl onder de bezielende

Lage Landen. Aanmelding Zin om deze dag bij te wonen? Vul dan de adresdrager bij deze Jacobsstaf in, of als u een moderne pelgrim bent, gebruik het formulier op de website www.santiago.nl. Geef ook aan of u zich tegoed wilt doen aan onze overheerlijke lunch. Schoorl is goed per openbaar vervoer te bereiken en voor de auto is er voldoende parkeergelegenheid. Bij de bevestiging van uw aanmelding ontvangt u een routebeschrijving of reisadvies. Graag tot ziens op 6 november André Brouwer, regio Noord-Holland benoorden ’t IJ

Onderweg naar Santiago door Mireille Madou In oktober 2010 verschijnt bij Uitgeverij Waanders Onderweg naar Santiago. Een camino van cultuur, kunst, legenden en verhalen, geschreven door Mireille Madou (208 pagina’s (19x25,5 cm), circa 200 afbeeldingen, ISBN 978 90 400 77 364). Onderweg naar Santiago Onderweg naar Santiago is een herziene en bijgewerkte uitgave van De weg naar Santiago de Compostela uit 1999, dat al geruime tijd uitverkocht is, aangevuld met legenden en mirakelverhalen. Elke plaats langs de camino verdient een eigen verhaal dat door niemand beter verteld kan worden dan door Mireille Madou! Behalve devote pelgrims, wandelaars en fietsers trekt de camino vooral cultuurtoeristen aan, ‘pelgrims van de kunst’. Zij willen onderweg veel zien, veel leren en genieten van het overweldigende aantal kunstwerken dat bewaard is gebleven. De prachtige nieuwe fotografie van Daniëlle Lokin in Onderweg naar Santiago getuigt van die culturele en spirituele rijkdom. Het boek van Mireille wordt in haar aanwezigheid officieel ten doop gehouden tijdens de landelijke najaarsbijeenkomst in Schoorl. Een camino van kunst, cultuur, legenden en verhalen

MIREILLE MADOU

De winkelprijs van Onderweg naar Santiago bedraagt € 24,95. Speciaal voor de lezers van de Jacobsstaf biedt Uitgeverij Waanders het boek aan voor een vriendenprijs van slechts € 19,95 (actie geldig t/m december 2010). Het boek is te bestellen door dit bedrag over te maken op rekening 069.18.13.574 t.n.v. Uitgeverij Waanders, Zwolle o.v.v. ‘Santiago’. Het boek wordt u dan zonder verdere kosten toegestuurd.


Het Genootschap

Het Genootschap

Uitnodiging Algemene Ledenvergadering Een van de eerste programmaonderdelen van de najaarsbijeenkomst op 6 november in Schoorl is de algemene ledenvergadering waarvoor u van harte wordt uitgenodigd. Het vaststellen van de begroting 2011 is het belangrijkste agendapunt. De vergadering is gepland van 10.15–11.15 uur. Als u deze vergadering wilt bijwonen, kunt u zich opgeven via de adresdrager van deze Jacobsstaf of via www.santiago.nl. U ontvangt dan de vergaderstukken. Het is ook mogelijk de vergaderstukken te vragen als u niet naar de vergadering gaat.

Agenda 1. Opening door voorzitter Joost Bol 2. Mededelingen 3. Toelichting plannen stichting Vrienden van Sint Jacob door voorzitter Ronald Gorter 4. Bespreken en vaststellen notulen algemene ledenvergadering d.d. 20 maart 2010 5. Begroting 2011 6. Rondvraag 7. Sluiting Voor meer informatie over de najaarsbijeenkomst, zie deze Jacobsstaf of www.santiago.nl André Brouwer, secretaris

Agenda 9 oktober 10 oktober 24 oktober 29 + 30 oktober 6 november 19 + 20 november 26 november 21 januari 2011 21 + 22 januari 25 + 26 februari 25 + 26 maart

Regiobijeenkomst Rotterdam te Puttershoek Regiobijeenkomst Utrecht Zuid/Rivierengebied te Driebergen Regiobijeenkomst ’s Hertogenbosch te Zijtaart (Veghel) Pelgrimsweekend Kafarnaüm te Vessem Landelijke najaarsbijeenkomst Genootschap te Alkmaar Pelgrimsweekend Kafarnaüm te Vessem Regiobijeenkomst Oost-Nederland te Holten Regiobijeenkomst Oost Nederland Pelgrimsweekend Kafarnaüm te Vessem Pelgrimsweekend Kafarnaüm te Vessem Pelgrimsweekend Kafarnaüm te Vessem Advertentie


Jubileumvoorbereidingen komen op stoom Op 6 november zal ons jubileumjaar tijdens de algemene ledenvergadering in Schoorl met het op weg zenden van de Camino der Lage Landen van start gaan om een jaar later met een feestelijk Caminofestival op 5 november in Utrecht weer te worden afgesloten. Wat mag u gedurende dit jubileumjaar van ons verwachten? Camino der Lage Landen Allereerst is er natuurlijk de Camino der Lage Landen. Deze jubileumestafette zal ons gedurende het jubileumjaar door alle regio’s voeren, waarbij de invulling per regio in handen is van de regiocontactpersonen, respectievelijk de regiocommissies. Vanzelfsprekend zullen alle Jakobskerken en Jakobskapellen worden aangedaan, de ene keer te voet en de andere keer wellicht per fiets. De ene keer is men enkele dagen op pad en de andere keer wordt een regio met een veertiendaagse tocht geheel doorkruist. De verrassing zit in de regionale variëteit. Wel hebben we alle regio’s gevraagd in ieder geval één Caminoweekend of Caminomeerdaagse in te plannen, waarop uit het gehele land kan worden ingeschreven. Pelgrimsovernachtingen en gezamenlijke pelgrimsmaaltijden zullen het gevoel van de camino doen herleven en de onderlinge band verstevigen. Houd wat dit betreft de jubileumpagina’s op de website in de gaten voor verrassende meerdaagse uitjes door het gehele land. Het bestuur stelt voor dat de regio’s werken met een in de tijd getrapte inschrijving: eerst voor leden van de regio, dan voor alle leden van het genootschap en tot slot voor overige belangstellenden. De estafette start op 7 november bij de Jacobskapel in Galder nabij Breda. Veertien

dagen later worden de officiële wandelstaf en het gezamenlijke pelgrimspaspoort doorgegeven aan de Zeeuwse regio. Regio BredaTilburg en regio Zeeland zetten dat luister bij met een gezellig mini-caminofestival. En zo komen er nog zes mini-caminofestivals op andere plaatsen in het land. Zoals hierboven reeds vermeld komt de Camino der Lage Landen dan in november 2011 op zijn eindpunt in Utrecht aan. Wetenschappelijk congres Bij een vijfentwintigjarig jubileum past ook een leerzaam evenement. Op 18 maart zal voorafgaand aan de groots opgezette voorjaarsvergadering op 19 maart een klein eendaags wetenschappelijk congres worden georganiseerd. Tijdens dit seminar willen wij wetenschappers van verschillende universiteiten bij elkaar brengen om de kennis over de vele aspecten van de camino en de Jacobsverering te delen. Voor de leden van het genootschap zal er gelegenheid zijn dit congres als toehoorder bij te wonen. Internationaal congres Maar ook internationaal valt er van elkaar te leren. En dan vooral op het praktische aspect van de organisatie van landelijke genootschappen, het uitgeven van informatiemateriaal, het beschrijven en soms zelfs markeren van pelgrimswegen en uiteraard is ook de aandacht voor de (spirituele) meerwaarde van de pelgrimage een belangrijk item. Op 3 en 4 november 2011 zullen een groot aantal buitenlandse genootschappen aan onze uitnodiging gehoor hebben gegeven om gezamenlijk over deze thema’s van gedachten te wisselen.


Het Genootschap

Tentoonstelling Onderdeel van deze internationale samenkomst wordt ook een bezoek aan de grote Santiago de Compostela-tentoonstelling die in samenwerking met het Museum Catharijneconvent in Utrecht wordt voorbereid. Onze vicevoorzitter Daniëlle Lokin is gastconservator en wij hopen ook velen van u er toe te kunnen verleiden om gedurende het verloop van de tentoonstelling een of meer dagen als pelgrimexperts pur sang een kleine gastrol op u te nemen. Omdat de tentoonstelling ook een actief internetdeel gaat bevatten zult u ook de gelegenheid krijgen om eigen content aan dit deel van de tentoonstelling toe te voegen om zo een uniek virtueel tijdsdocument over de pelgrimage naar Santiago samen te stellen. Zoals niet onverwacht in deze tijd van bezuinigingen moet er achter de schermen hard getrokken worden aan de fondsenwerving om vooral topstukken uit het buitenland naar Utrecht te kunnen brengen. Maar de verdubbelde duur van de tentoonstelling – zes in plaats van de gebruikelijke drie maanden – geeft al aan dat het om een voor Nederland bijzondere tentoonstelling gaat die hopelijk ook internationaal publiek zal trekken. Opening van de tentoonstelling is voorzien in oktober 2011. Caminofestival Een bezoek aan het afsluitende grootse Caminofestival op 5 november 2011 kunt u uitstekend combineren met een bezoek aan de tentoonstelling waarvan wij ook hopen dat deze een extra impuls zal geven aan de pelgrimage naar Santiago de Compostela. Wij hopen met het bovenstaande programma velen gedurende het komende jubileumjaar deelgenoot te maken van de dankbaarheid die wij voelen jegens de camino. Onderweg vergt de tocht wel eens veel, maar in de meeste gevallen blijkt de camino ons daarna veel


Het Genootschap

terug te geven. Joost Bol

Jacobskerkenpad in Vlaanderen Het is dit jaar vijfentwintig jaar geleden dat het Vlaams Compostelagenootschap werd opgericht. Om dit jubileum luister bij te zetten werd een estafettetocht georganiseerd die de deelnemers in 38 dagen over een afstand van

830 kilometer langs de achttien Jakobskerken in Vlaanderen voerde.

Wandelen om jezelf en de Randstad te ontdekken! Wandel mee van Jacobus naar Jacobus De wandelroute van Haarlem naar Schiedam bestaat 1 jaar. Een schitterende route door de natuur en langs vele Jacobus de Meerdere kerken. ’s Morgens weg – ’s avonds weer thuis of een paar dagen op weg gaan op een Nederlandse Camino. De route kan desgewenst het hele jaar worden gelopen. Bestel nu deze Nederlandse wandelgids met topografische kaarten en achtergrondinformatie via www.caminodespaysbas.nl of bel: maandag t/m woensdag: 09:00 - 17:00 uur naar 079 - 362 51 70 of ‘s-avonds tussen 19:00 - 20:30 uur naar 079 – 361 20 12. Het boekje is ook op afspraak, tegen contante betaling, af te halen.

van E

Nú met E 2,50 korting 18,95 voor E 16,45 exclusief E 5,- portokosten.

Voor wie tegelijkertijd meer dan één boekje besteld is er meer korting.

Route Deze feestelijke tocht begon op 18 juni in Brussel en ging eerst in oostelijke richting door Vlaams Brabant richting Limburg. In Maaseik sloegen we een westelijke koers in die de pelgrims uiteindelijk aan de oevers van de Schelde in Antwerpen deed belanden. Via Gent ging het door Oost-Vlaanderen langs de grens met ons eigen Zeeuws-Vlaanderen naar het gehuchtje Middelburg om dan de route zuidwestelijk naar het prachtige Brugge te vervolgen. Na Diksmuide met de bekende IJzertoren kwamen we in West-Vlaanderen bij het laatste keerpunt in Ieper om dan weer richting Brussel te gaan stappen. Daar werd op de feestdag van onze apostel het Jacobskerkenpad met een mis en een ontvangst in het prachtige stadhuis besloten.

Ons medelid Han Hoevenaars uit Dongen liep op enkele etappes na de gehele tocht mee en als vertegenwoordiger van ons bestuur heb ik twee keer acht dagen en de laatste twee dagen mee mogen lopen. Feest van verbroedering Om het kort samen te vatten: het was een feest van verbroedering en de organisatie was uitmuntend. Dagelijks liepen tussen de veertig tot soms tachtig leden van het Vlaams genootschap mee. Een kleine vijftien liepen de gehele tocht; sommigen liepen een aantal weken of een weekend; en een dagje meelopen kon natuurlijk ook. Enkelen hadden een week ingepland en net als bij uw eigen voorzitter werd daarna de agenda thuis op de kop gezet om nog een week of zelfs langer weer van de partij te mogen zijn. Uiteindelijk hebben ruim 250 van de ruim 2000 leden van het Vlaams genootschap deel genomen aan deze estafette. Slaapplaatsen Voor iedere etappe waren er etappeverantwoordelijken die zorgden voor het uitzetten van de route. Natuurlijk liepen deze langs de fraaiste plekjes van de streek. Voorts regelden zij een slaapgelegenheid voor de gemiddeld veertig tot vijftig personen die bleven slapen. Een parochie- of feestzaal met veldbedden, een schoolinternaat met stapelbedden, of ziekenzalen bij de zusters van een ziekenhuis waren relatief luxe locaties. Echter ook een jeugdkamp, een feesttent die de dag tevoren nog gebruikt was voor een bruiloft, of een kazerne deden dienst als slaapplek. Je kon je wel wanen op de camino in drukke tijden, waar allerlei extra overnachtingsplekken worden


Het Genootschap

gecreëerd. Mijn slaapzak en matje deden dus weer eens goede diensten. Nagenoeg altijd werd ook voorzien in een gezamenlijke, vriendelijk geprijsde avondmaaltijd en uiteraard was er een eenvoudig ontbijt. In sommige steden was gezorgd voor een stadsrondwandeling of een andere toeristische activiteit. Iedere ochtend werd daarna weer de routebeschrijving met bijbehorende kaart voor de etappe van de dag uitgereikt, waarna met veel dank aan gastheren en gastvrouwen weer verder werd getrokken. Geloofsbrief Het weer was de pelgrims goed gezind, al had men ook in België deze zomer zijn eigen meseta met dagen met tropische temperaturen. Bij de jakobskerken werden fraaie bronzen jakobsschelpen voor de entree geplaatst en in aanwezigheid van de pastoor en plaatselijke notabelen ingehuldigd. Uiteraard werd de groep daarna met een passende pelgrimszegen weer op weg gezonden. Soms was er daarna een lokaal aangeboden receptie met een glas wijn of een lekker streekbier. Maar ook in andere plaatsen was er soms een ontvangst op het stadhuis met een praatje over stad en streek, waarbij een glaasje geestrijk vocht niet ontbrak. De groep pelgrims had een mooie grote geloofsbrief bij zich waarop alle deelnemers hun namen zetten. Iedere dag mocht een andere pelgrim deze geloofsbrief naar de volgende etappeplaats dragen. Uw voorzitter was zeer vereerd als gast in Vlaanderen ook deze eer toebedeeld te krijgen. Oorlogsmonument Een ander zeer memorabel moment was het bijwonen van de dagelijkse Last Post bij de


Het Genootschap

Menepoort in Ieper. Hier zijn ruim vijfenvijftigduizend namen in steen gegrift van geallieerde soldaten die tijdens de Eerste Wereldoorlog in de slagvelden langs de IJzer vermist zijn geraakt en dus niet op een van de talrijke oorlogskerkhoven konden worden bijgezet. Samen met de voorzitter van het Vlaams genootschap mocht ik mede namens het Nederlands genootschap een bloemstuk bij dit oorlogsmonument leggen. Afsluiting De tocht werd op de naamdag van onze apostel op 25 juli weer in Brussel afgesloten met een hele sfeervolle mis in het Onze-LieveVrouw van Goede Bijstand-kerkje, gelegen in de Jakobswijk hartje Brussel en eigenlijk de kapel van het vroegere Jakobushospitaal op die plaats. Vooraf gegaan door enkele doedelzakspelers trokken daarna de op dat moment bijna negentig wandelaars met nog meer dan tweehonderd andere leden van het Vlaams genootschap op naar het fraaie stadhuis van Brussel. Daar werden in de grote gotische zaal een aantal stappers in het zonnetje gezet en werd natuurlijk ook de projectverantwoordelijke Hugo Frederix heel terecht nog eens extra bedankt. Met een gezamenlijke maaltijd werd de dag daarna afgesloten en werd deze bijzondere Vlaamse camino vaarwel gezegd. Felicitatie Het was voor mij als voorzitter een eer, maar nog veel meer een groot genoegen dat ik ons genootschap op deze bijzondere jubileumactiviteit heb mogen vertegenwoordigen. Namens ons allen heb ik onze Vlaamse vrienden dan ook met hun jubileum en dit Jacobskerkenpad gefeliciteerd. Meer dan een keer werd ik gevraagd naar de activiteiten tijdens ons eigen aanstaande jubileum. Wanneer onze regio’s in het kader van onze Camino der Lage Landen meerdaagse wandelingen met over-

Hospitaleren in Roncesvalles in 2011 Wanneer je dit jaar of voorheen de tocht naar Santiago de Compostela ondernomen hebt, ben je vast en zeker wel eens in een pelgrimsherberg geweest waar vrijwilligers als hospitalero werkzaam waren! Wellicht dat je een moment gedacht hebt, dat is misschien ook wel wat voor mij? Dit is niet alleen leuk, maar ook zinvol werk.Wel dan ligt hier een kans! De pelgrimsherberg Itzandegía is gevestigd in een eeuwenoud gebouw tegenover La Real Colegiata de Roncesvalles, het klooster van Roncesvalles. De herberg ziet er uit als een kerk en heeft voor 120 pelgrims een slaapplek. Dit voorjaar werd voor het eerst ook het campamento van Roncesvalles door vrijwilligers beheerd. Volgend seizoen wordt misschien een deel van de nieuwe pelgrimsherberg in gebruik genomen. Je begrijpt dat er volop werk te doen is! Vanaf 15 mei 2003 zijn er leden van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob als hospitalero voluntario behulpzaam bij de opvang van pelgrims in Roncesvalles. Voor het seizoen 2011 zijn wij blij met nieuwe vrijwilligers die ons team van hospitaleros willen komen versterken! Uiteraard zijn daar wel een paar voorwaarden aan verbonden: - minimaal twee weken beschikbaar zijn; - goed kunnen samenwerken;

Drukte in de herberg. Foto: Gerard Siemes

- van aanpakken weten; - over een goede gezondheid beschikken. Het hospitaleerseizoen loopt van half maart tot half november. Je werkt meestal in groepen van vier tot zes personen. Getracht wordt de groepen zodanig samen te stellen dat er zeker één hospitalero bij zit die redelijk Spaans spreekt. Met elkaar run je de opvang van de pelgrims. Lijkt het je wat? Neem dan contact op met het secretariaat van de Werkgroep Herbergen van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob, [email protected]. Voor meer informatie kun je ook terecht op de website www.santiago.nl. Werkgroep Herbergen De herberg in Roncesvalles. Foto: Gerard Siemes


Het Genootschap

Het Genootschap

Oprichting stichting Vrienden van Sint Jacob Woensdag 26 mei jl. was een belangrijk moment in de geschiedenis van ons genootschap. Op die dag werd de goededoelenstichting Vrienden van Sint Jacob officieel opgericht door middel van het vastleggen van de statuten bij de notaris. Waarom een vriendenstichting? Onze bestuursleden Adrie Dik en Bas Brouwer hebben in 2009 een aantal gesprekken met de Belastingdienst gevoerd met als doel een zogenaamde ANBI-verklaring te krijgen. Die ANBI-status (Algemeen Nut Beogende instelling) houdt onder meer in dat giften en schenkingen fiscaal aftrekbaar zijn en dat legaten en erfenissen onder een ‘vriendelijk’ tarief bij de successiebelasting vallen. Tevens kunnen vrijwilligers voor gemaakte, niet vergoede kosten een beroep doen op dezelfde fiscale aftrekbaarheid. Denk aan de hospitaleros in Roncesvalles die met veel liefde hun werk doen en ook nog eens hun eigen reiskosten betalen. Helaas leidden de gesprekken met de Belastingdienst niet tot resultaat. De aanvraag voor een ANBI-verklaring werd tot twee keer toe afgewezen. Na deze afwijzing werd besloten tot de oprichting van een goededoelenstichting die wel in aanmerking komt voor een ANBI-verklaring. De regels die de Belastingdienst daarvoor stelt zijn vrij streng. Adrie en Bas riepen daarom de hulp in van een gespecialiseerd notariskantoor in Amsterdam. En met succes, we verwachten de ANBI-verklaring voor de algemene ledenvergadering binnen te hebben. Doelstellingen In de statuten die de notaris aan de oprichters voorlas staan de volgende doelstellingen ge-


formuleerd: - Het stimuleren en mogelijk maken van onderzoek en studie naar de pelgrimstochten naar Santiago de Compostela en het beschikbaar stellen van kennis aan het publiek. - Het stimuleren en entameren van ontmoetingsplaatsen op de weg naar, en in Santiago de Compostela. - Het ondersteunen van pelgrims met een beperking op hun tocht. - Het werven van fondsen. Deze doelstellingen overlappen gedeeltelijk het beleid van ons genootschap. Het bestuur van de stichting overlegt dan ook regelmatig met het genootschap, ten minste een maal per jaar. Verder presenteert de stichting zich regelmatig aan het genootschap, onder andere via de Jacobsstaf en de algemene ledenvergaderingen. Formele verhouding tot het genootschap De goededoelenstichting heeft een onafhankelijk bestuur en kan dan ook in principe een dito koers varen. Zij oordeelt ‘zonder last of ruggespraak’ zoals dat zo mooi heet. Overigens heeft het bestuur van de stichting niet de intentie een geheel onafhankelijke weg in te slaan. Bovendien is statutair bepaald dat er twee bestuursleden namens het genootschap zitting hebben in het stichtingsbestuur, een namens het bestuur en een namens de algemene ledenvergadering. Deze functies worden thans bekleed door Adrie Dik (namens het bestuur) en Cees Verhage (namens de algemene ledenvergadering). Adrie is secretaris van de goededoelenstichting en Cees penningmeester. De goededoelenstichting kent statutair ook

een onafhankelijk voorzitter. Dit is Ronald Gorter, in het dagelijks leven directeur van het Fonds Psychische Gezondheid en iemand met veel kennis ter zake. Uitbreiding bestuur Op dit moment bestaat het bestuur uit bovengenoemde drie leden Het streven is om dit aantal tot vijf uit te breiden. Als uitgangspunt heeft het bestuur geformuleerd dat de overhead zo klein mogelijk gehouden wordt. Dit impliceert dat er - ook als er gelden komen - geen betaalde medewerkers worden aangetrokken. Het karakter van de goededoelenstichting is dat van een klein fonds dat gelden werft, beheert en uitgeeft aan de doelstelling. Het bestuur heeft dus ook uitvoerende taken te vervullen. Om die reden zou het vierde lid affiniteit en deskundigheid moeten hebben op het gebied van fondsenwerving en communicatie. Het is verder aanbevelenswaardig dat hij of zij ook verstand heeft van de praktische gang van zaken bij het afhandelen van erfenissen en grote giften. Voor het vijfde lid wordt gedacht aan iemand uit de wetenschappelijke wereld vanwege de eerste doelstelling van de stichting, het stimuleren en mogelijk maken van onderzoek en studie. Bruidsschat De goededoelenstichting heeft van het genootschap bij de oprichting een ‘bruidsschat’ van 5.000 euro meegekregen. Het ligt niet in de verwachting dat er nog extra gelden ‘geparkeerd’ zullen worden bij de goededoelenstichting. Dit bedrag zal geheel of gedeeltelijk moeten worden ingezet en gereserveerd om de stichting een start te geven, om uitingsvormen te maken waarmee zij enige bekendheid krijgt. De goededoelenstichting zal op eigen kracht – en met behulp van het genootschap

- een inspanning moeten verrichten om gelden te werven. Het bestuur van de goededoelenstichting heeft vooralsnog bescheiden verwachtingen over de omvang van de fondsenwerving. Een en ander zal nader worden uitgewerkt bij de opstelling van een (meerjaren)begroting en een fondsenwervingplan en na het overleg met het genootschap. Communicatie De Stichting Vrienden van Sint.Jacob is een onafhankelijke stichting en profileert zich ook zo. Er komt een aparte website, briefpapier en een logo. De goededoelenstichting maakt wel gebruik van de kantoorfaciliteiten van het genootschap te Utrecht. Dit past ook in het streven van het genootschap om onderdak te bieden aan organisaties die een nauwe relatie met het pelgrimeren hebben, bijvoorbeeld de vereniging Pelgrimswegen naar Rome. Er komt een aparte bankrelatie, los van het genootschap. Presentatie door de voorzitter Tijdens de algemene ledenvergadering op 6 november in Schoorl geeft de voorzitter van de goededoelenstichting, Ronald Gorter, een korte uiteenzetting van de plannen. Hebt u vragen, opmerkingen, of suggesties, weet u welkom bij de secretaris van de goededoelenstichting, Adrie Dik. Het e-mail adres is voorlopig: [email protected]. André Brouwer bewerkte het door Ronald Gorter geschreven beleidsplan tot dit artikel. Hij deed dit geheel los van zijn functie van secretaris van het genootschap.


Het Genootschap

Het Genootschap

Nieuw informatiecentrum in Sint-Jacobiparochie

Stimuleringsfonds Pelgrimsinitiatieven

Stichting Jabikspaad en het Nederlands Genootschap van Sint Jacob slaan de handen ineen en openen eind november in Sint-Jacobiparochie een derde informatiecentrum voor mensen die het Jabikspaad willen lopen of fietsen en naar Santiago de Compostela willen gaan. Dit informatiecentrum wordt gevestigd in het voorportaal van de Groate kerk. Deze plaats is om meerdere redenen uniek. Sint-Jacobiparochie is de startplaats van het Jabikspaad dat tevens fungeert als NoordNederlandse/Fries-Overijsselse aanlooproute naar Santiago de Compostela. Ook de kerk geeft een sfeer die past bij het pelgrimeren. In het voorportaal met twee verdiepingen is een voorlichtingsruimte voorzien voor informatie van het Jabikspaad, een bezinnings- en meditatieruimte en ons informatiecentrum.

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob heeft een fonds ingesteld om Nederlandse initiatieven en projecten geldelijk te ondersteunen die in het teken staan van het gedachtegoed van de pelgrimswegen naar Santiago de Compostela, in de breedste zin van het woord. In principe gaat het in eerste instantie om herbergen/overnachtingsplekken aan de pelgrimsweg financieel te helpen de accommodatie te verbeteren. Ieder lid kan hiertoe een verzoek of voorstel doen. Hiervoor heeft het fonds jaarlijks een bedrag van 2500.euro tot zijn beschikking. Daarnaast kan men een beroep doen op het fonds indien men andere initiatieven of projecten wil ontwikkelen die evenzeer met het gedachtegoed van de pelgrimswegen naar Santiago de Compostela in verband kunnen worden gebracht. Hierbij kan bij voorbeeld gedacht worden aan: - het organiseren van een spirituele activiteit, een pelgrimsbijeenkomst; - het inrichten van een bezinningsplek langs de camino; - het optimaliseren van bewegwijzering van pelgrimswegen; - het uitgeven van Nederlandstalige routeboekjes, enzovoorts. Voor wat betreft dit soort activiteiten kunt u evenzeer een aanvraag doen bij het fonds, waarbij de Fondscommissie samen met het bestuur van het genootschap overlegt wat de mogelijkheden zijn, indien nodig in samenspraak met een van de bestaande werkgroepen van het genootschap waarmee het verzoek mogelijk raakvlakken kan hebben. De bijdrage aan dit soort projecten wordt dan van geval tot geval bezien. De bijdragen zijn in principe eenmalig en zijn

Wat biedt het centrum? Het informatiecentrum zal dezelfde diensten bieden als het Huis van Sint Jacob in Utrecht en Vessem, namelijk: - informeren over de tocht naar Santiago, - adviseren over praktische zaken en voorbereidingen van de tocht, - inschrijven van nieuwe leden van het genootschap, - het verstrekken van de pelgrimspas, - het leveren van artikelen en routegidsen.

Het nieuwe centrum zal geopend zijn op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur. Tijdens de openingstijden zijn ervaren pelgrims aanwezig die de bezoekers kunnen adviseren. In het centrum komt een basisbibliotheek van geschikte boeken en gidsen die ter plekke ingezien en beoordeeld kunnen worden. Ook kan men de belangrijkste routegidsen aanschaffen. Het informatiecentrum voorziet in de sterk toenemende behoefte aan informatie bij nieuwe en ervaren pelgrims. Het is voornamelijk gericht op mensen uit het noorden van Nederland voor wie Utrecht net een brug te ver is. Voorlichters gezocht Het genootschap zoekt in samenwerking met de Stichting Jabikspaad medewerkers die voorlichting willen geven aan bezoekers over pelgrimeren naar Santiago de Compostela. Als u enige wandel- of pelgrimservaring hebt en enthousiast bent, kunt u medewerker van het centrum worden. Voor meer informatie en voor aanmelding als medewerker kunt u zich wenden tot Dirk Klop, coördinator van het Huis van Sint Jacob in Utrecht tel. 06-20469106 of 032 13 24 038. Of per e-mail: [email protected]. Bas Brouwer en Dirk Klop

Advertentie


in principe niet hoger dan vijftig procent van de totale kosten van een initiatief of project. De aanvragen worden beoordeeld door de Fondscommissie, eventueel in overleg met het bestuur van het genootschap. De Fondscommissie bestaat op dit moment uit de genootschapsleden Jan Brilleman, Hans van den Breul en Suzanne Beelen. Het bestuur legt telkens verantwoording af over de besteding van de gelden in de eerstvolgende ledenvergadering .Het fonds wordt vooralsnog ingesteld met een proefperiode van twee jaar waarna de doelstellingen worden geëvolueerd c.q. bijgesteld. Voorwaarde voor (gedeeltelijke) toekenning van een aanvraag is: - dat bij toekenning van de bijdrage en de uitvoering van het initiatief of project wordt aangegeven dat het mede mogelijk werd gemaakt door een bijdrage van het genootschap. - dat de leden van het genootschap worden geïnformeerd over het initiatief of project, bijvoorbeeld door een berichtje op de website of in de Jacobsstaf. - dat de Fondscommissie wordt geïnformeerd over de besteding ervan. Aanvragen kunnen worden ingediend bij: Nederlands Genootschap van Sint Jacob Commissie Stimuleringsfonds Pelgrimsinitiatieven p/a Ledenservice en Informatiecentrum Janskerkhof 28a 3512 BN Utrecht.


Het Genootschap

Het Genootschap

Het Compostelaregister Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubliceerd. Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan een kopie van uw compostela naar het genootschap samen met de ingevulde achterkant van de brief, die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website: www.santiago.nl/pdf_files/compostela_formulier.pdf of vraag een formulier aan bij de Ledenservice ([email protected]). Harry Wasser ([email protected]) Naam Woonplaats Aankomst Reis wijze 2000 Hendricks, P.Th.J. Brunssum 2-jun-2000 fiets Steuten, J.J.M. Grubbenvorst 2-jun-2000 fiets 2001 Tempelaars, M.A. IJsselstein 24-jul-2001 voet 2002 Slotemaker, W.J. Warmenhuizen 3-aug-2002 voet Slotemaker-Vlam, E. Warmenhuizen 3-aug-2002 voet 2003 Eshuis, G. Amersfoort 25-jun-2003 voet Slotemaker, W.J. Warmenhuizen 9-sep-2003 voet Slotemaker-Vlam, E. Warmenhuizen 9-sep-2003 voet 2005 Slotemaker, W.J. Warmenhuizen 30-mei-2005 voet Slotemaker-Vlam, E. Warmenhuizen 30-mei-2005 voet 2006 Zadelhoff, V.D. van Heemstede 8-mrt-2006 voet 2007 Slotemaker, W.J. Warmenhuizen 12-jun-2007 voet Slotemaker-Vlam, E. Warmenhuizen 12-jun-2007 voet 2008 Anderson-Meijler, M. Valkenburg ZH 7-mei-2008 voet Slotemaker, W.J. Warmenhuizen 13-mei-2008 voet Slotemaker-Vlam, E. Warmenhuizen 13-mei-2008 voet Horst, L. van der Voorburg 7-jun-2008 voet Ooteman, R.M. Voorburg 7-jun-2008 voet Rozendaal, J.N. Den Haag 14-jun-2008 voet Rozendaal -van Bellum, E.C. Den Haag 14-jun-2008 voet Wijnbergen -van Zijl, A.M.A.C. van Vleuten 21-jun-2008 voet Visser, J.C.M. Volendam 30-jun-2008 fiets Kor, T.A. Zeist 19-aug-2008 voet Vriens, R. Hilvarenbeek 19-okt-2008 voet 2009 Lageman, G.M.W. Amsterdam 23-mrt-2009 voet Verseveld, M. van Apeldoorn 12-mei-2009 voet Brouwer, C.M. Utrecht 13-mei-2009 voet


Horst, J.A. van der Haaksbergen Olthof, G.J.M. Zutphen Faaij, P. Oudewater Greef, J.G.H. de Helmond Cabri, M.G. Leiden Reitsma, J. IJlst Reitsma-Tanja, J. IJlst Heijningen, E. van Thorn Peeters, J.P.E. Thorn Wagemaker, J.M. Velsen-Zuid Berkel, A.C.P. van Grave Berkel-Sirven, E. van Grave Stokrom, H.A.J. van Hoenderloo Gonçalves-Joosting Bunk, H.J. 8-okt-2009 voet Schröder, C.M.A.J. Hilversum Vrenssen, M.H.J. Uden Verhulst, S. Haarlem Verhulst-Childers, B. Haarlem Schweigman, Y.C.M. Lekkum Koek, J. Den Bosch Groot, N.T. Wognum Bilijam, A. Hurdegaryp Vliet, C.W. van Ugchelen Beijer, G. Lanaken(B) Keulers, N. Lanaken(B) Vliet, C.W. van Ugchelen Vliet, L.C.J. van Moordrecht Vliet, P. van Moordrecht Vliet-Huisman, C. van Moordrecht Lems, S.J.C. Amerongen Plet, M.P.J. Amerongen Vriens, R. Hilvarenbeek Dekkers, W.W. Leiderdorp Veen, L.W. van ‘t Vianen Kranenburg, A.M. Silvolde Schmitz, J.A. Beuningen Hall, M.E.H. van Tolkamer Rietveld, M.M.M. Huizen

16-mei-2009 fiets 22-mei-2009 fiets 27-mei-2009 voet 1-jun-2009 fiets 8-jun-2009 voet 8-jul-2009 fiets 8-jul-2009 fiets 3-aug-2009 fiets 3-aug-2009 fiets 6-aug-2009 voet 15-aug-2009 tndm 15-aug-2009 tndm 2-okt-2009 voet Leidschendam 9-okt-2009 voet 19-okt-2009 fiets 23-okt-2009 voet 23-okt-2009 voet 2-nov-2009 voet 2010 22-mrt-2010 voet 29-mrt-2010 voet 2-apr-2010 voet 3-apr-2010 voet 6-apr-2010 voet 6-apr-2010 voet 11-apr-2010 voet 11-apr-2010 fiets 11-apr-2010 fiets 11-apr-2010 fiets 12-apr-2010 fiets 12-apr-2010 fiets 12-apr-2010 voet 13-apr-2010 fiets 14-apr-2010 voet 19-apr-2010 voet 19-apr-2010 voet 23-apr-2010 fiets 23-apr-2010 voet

Volders, R.H. Nieuwegein Logt, F. van de Wezep Pieterman, J. van de IJmuiden Boogers, I.J.H. Almere Linde, J.C. van der Alphen(NB) Hendrix, H.M. Bocholtz Mastbergen, K. Barchem Verwey, M.J. Barchem Hallo, B. Amersfoort Noordermeer, E. Amersfoort Barendse, B.J.M. Dongen Verroen, M.C. Breukelen Rossewij, C. Woerden Rossewij-Gresnigt, E.J.M. Woerden Schilder, P.C.J.F. Naarden Tijsen, L.J. Naarden Waes, W.A.M. van Naarden Ebbelink, J. IJsselstein Ebbelinkvan den Bergh, J.G. IJsselstein Huizinga, G. Eindhoven Rijsbergen, P.A.M. van Eindhoven Mooij, J.J.A.I. Leiden Ree, M. van Utrecht Sesink, W.A.J. Maarssen Stevens, J.A.C. Den Haag Stevens-Grégoire, L.E.M. Den Haag Verboom, F.C. Monster Verboom-Zaat, J.A.M. Monster Veenstra, H.M. St-Pancras Bergsma -Schoenmakers, G.P.W. Maarheeze Huitema, T.J.M. Almere Huitema-Goudsblom, A.C. Almere Jacobsz, G. Zeist Theunissen, E. Heesch Drost, G. Hulshorst Guit, E.J.M. Roosendaal Wildenberg, J.M. van den Boxtel Vos, L. de Hooge Zwaluwe Vos-Bakx, M. de Hooge Zwaluwe Bruijn, P.C. de Heemstede Lageman, G.M.W. Amsterdam Roest, J.G. Heemstede Kolk, H. Albergen Strik, G.W.A. Eindhoven Mierlo, J,G,M, van Bakel Wit, Th. De Bussum Wolters, R.H. Silvolde Wolters-Brenkink, Ch. Silvolde Frankfoort, A.R. van Amsterdam Grunsven, H.M.W. van Rosmalen Grunsven-van Santvoort, C.M.M. van Rosmalen Meerten, J.J. van Amsterdam Veron, A.O. Biddinghuizen Zekveld, C.T. Aalsmeer

24-apr-2010 voet 27-apr-2010 v&f 29-apr-2010 voet 30-apr-2010 voet 30-apr-2010 fiets 2-mei-2010 voet 2-mei-2010 voet 2-mei-2010 voet 3-mei-2010 voet 3-mei-2010 voet 4-mei-2010 voet 5-mei-2010 voet 6-mei-2010 fiets 6-mei-2010 fiets 6-mei-2010 fiets 6-mei-2010 fiets 6-mei-2010 fiets 10-mei-2010 voet 10-mei-2010 voet 10-mei-2010 voet 10-mei-2010 voet 12-mei-2010 fiets 12-mei-2010 voet 12-mei-2010 voet 12-mei-2010 voet 12-mei-2010 voet 13-mei-2010 fiets 13-mei-2010 fiets 15-mei-2010 voet 16-mei-2010 voet 16-mei-2010 voet 16-mei-2010 voet 16-mei-2010 fiets 16-mei-2010 voet 17-mei-2010 fiets 17-mei-2010 voet 17-mei-2010 voet 18-mei-2010 fiets 18-mei-2010 fiets 19-mei-2010 fiets 19-mei-2010 voet 19-mei-2010 fiets 20-mei-2010 voet 20-mei-2010 fiets 21-mei-2010 fiets 21-mei-2010 voet 21-mei-2010 fiets 21-mei-2010 fiets 22-mei-2010 voet 22-mei-2010 voet 22-mei-2010 voet 22-mei-2010 voet 23-mei-2010 voet 23-mei-2010 voet

Bakker, A. Elfring, A.J. Hoogstraate, J.J. Ingels-Faes, E.M.H. Mommers, P.F.M. Wieringa, D.J. Beesten, E. van Bakker-van Houdt, M. Hommel, T.J. Hommel -Beyaerts, R.C.J.M. Huijbers, L.A. Mooren, H. Vaan, A.G.W. de Wiel, W.A.M. van de Akkerman, A. Antonisse-Zijda, T.J. Ferwerda -van der Steen, A.M.H. Aagten, B.J.G. Aagten-van Teut, G.J. Hassel, F.Th.M. van Jimenez Fernandez, R.D. Plaisier, G.J.A. Hamakers, M.J. Jongh, J.M. de Kramer, M. Kramer, S. Schadron, H.A.B. Berkhout, A.C.M. Hoek, I. van der Klomp, S.B.A. Potveer, A.J. Ajibola, D. Cloodt, S.J. Noltes, J.M. Pol, C.A. van der Ven, G. van de Eersel, J. van Noort, L. Schutte, E. Weemhoff, J. Cox, A. Kaldenbach, A. Kaldenbach -Noorman, M.A. Kramer, C.P. Leers, M.A.M. Meesters, J. Schaeffers, M. Leeuwen, A.T. van Leeuwen -van Eijk, W.M. van Smits, W.G. Thunnissen, M.J.G. Woord-van de Klundert, M.M. ter

Hoofddorp Glanerbrug Breskens Breskens Sevenum Breukelen Ommen Arnhem Ossendrecht

24-mei-2010 voet 24-mei-2010 voet 24-mei-2010 voet 24-mei-2010 voet 24-mei-2010 fiets 24-mei-2010 voet 25-mei-2010 voet 26-mei-2010 voet 26-mei-2010 fiets

Ossendrecht Tilburg Bergen op Zoom Druten Voorschoten Almere Baarle-Nassau

26-mei-2010 fiets 27-mei-2010 fiets 28-mei-2010 voet 28-mei-2010 fiets 28-mei-2010 voet 29-mei-2010 fiets 29-mei-2010 voet

Bennebroek Ruurlo Ruurlo Roosendaal Vlijmen Langbroek Amsterdam Zierikzee Barendrecht Barendrecht Brunssum Schagen Schagen Enschede Schagen Enschede Sittard St Jansklooster St Jansklooster Tegelen Zuidland Rijswijk Rotterdam Rotterdam Boxmeer Bergen aan Zee

29-mei-2010 fiets 30-mei-2010 fiets 30-mei-2010 fiets 30-mei-2010 fiets 30-mei-2010 fiets 30-mei-2010 fiets 31-mei-2010 fiets 31-mei-2010 voet 31-mei-2010 voet 31-mei-2010 voet 31-mei-2010 fiets 1-jun-2010 fiets 1-jun-2010 voet 1-jun-2010 fiets 1-jun-2010 fiets 2-jun-2010 voet 2-jun-2010 voet 2-jun-2010 fiets 2-jun-2010 fiets 2-jun-2010 fiets 3-jun-2010 fiets 3-jun-2010 fiets 3-jun-2010 fiets 3-jun-2010 fiets 4-jun-2010 voet 4-jun-2010 voet

Bergen aan Zee Tiel Riel Zevenaar Zevenaar Alphen a/d Rijn

4-jun-2010 4-jun-2010 4-jun-2010 5-jun-2010 5-jun-2010 6-jun-2010

voet fiets fiets fiets fiets fiets

Alphen a/d Rijn 6-jun-2010 fiets Leuth 6-jun-2010 fiets Hoorn 6-jun-2010 fiets Bant

6-jun-2010 voet


Het Genootschap

Colofon

De Jacobsstaf nr. 87 Jaargang 22 Oktober 2010

Regioafdelingen Regio

Postcode

Regiocontactpersonen

Amsterdam

1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439

Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam, 020-6223625, [email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6833272, [email protected]

Noord-Holland 1120-1159 benoorden ‘t IJ 1440-1999

Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067, [email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257, [email protected]

Midden-Nederland 1200-1299 1400-1419 3600-3899

Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212, [email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982, [email protected]

Bollenstreek/ 2000-2199 Rijnland 2300-2499

Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen a/d Rijn 0172-416251, [email protected] Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860, [email protected]

Den Haag 2200-2299 2500-2799

Jos Engels, Oosteinde 182, 2272 AH Voorburg 070-3872619, [email protected] Jan Galjé, Archimedesstraat 31, 2517 RP Den Haag 070-3638431, [email protected]

Rotterdam 2800-3399

Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365, [email protected]

Utrecht-Zuid / Rivierengebied

Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300, [email protected]

3400-3599 3900-4299

Zuid-west- 4300-4799 Nederland

Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen 0118-464395, [email protected] Stella van de Schaaf, Zuidweg 17, 4316 AA Zonnemaire [email protected]

Breda/Tilburg 4800-5199

Toine Martens, Gildelaan 63, 5081 PJ Hilvarenbeek 013-8802246, [email protected] Frank van Boxtel, Biezenbeemd 15, 4907 EE Oosterhout 016-2470059, [email protected]

Den Bosch 5200-5499

Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418-671966, [email protected]

Zuid-Oost 5500-5799 Brabant

Wim Golstein, Het Aangelag 18, 5513 BZ Wintelre 040-2053113, [email protected] Frans Berkers, Sophiastraat 15, 5583 CA Waalre 040-2213826, [email protected]

Limburg 5800-6499

Eugene Uiting, Roerdompstraat 11, 5941 JM Velden 077-4723024, [email protected] Jan Houben, Veld-Oostenrijk 18, 5961 NW Horst aan de Maas 077-3982757, [email protected]

Arnhem/ 6500-7099 Nijmegen

Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden 026-4954467, [email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001, [email protected]

Oost-Nederland

John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483, [email protected]

7100-7799 8000-8299

Groningen/ 7800-7999 Drenthe 9300-9999

Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-3641980, [email protected] Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-5426220, [email protected]

Friesland 8300-9299

Klaske Scholte, Burmaniastrjitte 3, 8633 KA Ysbrechtum 0515-420231, [email protected] Elly Koopman, L. van Beekstrjitte 2, 8561 GJ Balk 0514-601134, [email protected]


Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldingsformulier. Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief of e-mail: [email protected]. De contributie bedraagt € 22,03 incl. het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 16,54 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is € 11,60 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Alle bedragen worden door het Genootschap automatisch geïncasseerd. Het Genootschap is gevestigd in het Huis van Sint Jacob: Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281 E-mail: [email protected]. Website: www.santiago.nl Hier zetelt de ledenservice en de winkel, het informatiecentrum, de bibliotheek en het compostelaregister. Tevens is dit het vergadercentrum. Ook vindt hier de ledenadministratie plaats; e-mail: [email protected].

Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies. Voor de juiste gegevens wordt verwezen naar www.santiago.nl

De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 14 tot 16 en van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.

Redactie Joop van der Schoor (hoofdredactie), Jasper Koedam (eindredactie), Rony de Jong (bureauredactie), Tieleke Huijbers (fotoredactie).

Het Informatiecentrum in Vessem is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding als lid. Bankgegevens Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 (Internationaal: IBAN: NL53RABO0303573917 en BIC: RABONL2U) t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Bestuur van het Genootschap Joost Bol (voorzitter) André Brouwer (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester) Adrie Dik, Herman Holtmaat en Daniëlle Lokin (leden) Regio-afdelingen Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien regionale afdelingen. De indeling en de namen van de regiocontactpersonen staan elders in dit blad. De regiocontactpersonen vormen het meest directe contact van het Genootschap met de leden.

De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob.

Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail: [email protected] Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal in Word, gezonden te worden aan [email protected]. Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van 1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maximum van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties (géén internetafbeeldingen) apart toe als jpg-bestand, 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum te bestellen.

Het Genootschap

Rechts donkere lucht links kleurt de zon mijn gezicht weg naar de sterren

Woudstra, H.P.M. Hoorn Geurts, J. Roermond Geurts-van Nistelrooij, H. Roermond Kappelle, J.Th. Zwolle Bouter, L.A.A. Almere Bouter-van Dijk, J.R.M. Almere Erlings, J.H.J. Maarssen Erlings-Bollebakker, M.J.W. 2010 voet Schoots, H.A.M. Tiel Schoots-IJzendoorn, J. Tiel Antoni, L. Groede Bijman, M.M.G. Oudorp NH Coppens, G.J.M. Breda Doornen, G.A. van Zuidhorn Eck, J.T. van Julianadorp Eringa, Th.J. Huizen Eringa-Postma, J. Huizen Es, S. van Middelburg Guntlisbergen, A.J. Boxmeer Guntlisbergen-Reynders, C.H.F. 2010 fiets Jager, S. Gouda Masselink, H.J. Vroomshoop Rooij, P.M. de Roosendaal Rooij-Graat, A.M.A. de Roosendaal Zomerdijk, A.J. Oudorp NH Karelse, P.C. Zwanenburg Karelse-de Waart, M.J.R. Zwanenburg Bezooijen, A.P.G. van Dordrecht Dingemanse, W. Amersfoort Janssen, H.J.M. Raalte Janssen-Peters, E. Raalte Randag, A. Utrecht Wijnbeek, J.N. Hellevoetsluis Zoetmulder, Y.E.J. Rijswijk Gld Claassen, W.A.P. Vorstenbosch Heijden, G.J.M. van der Vorstenbosch Reitsema, P.J.C. Heerenveen Benschop, A. Putten Bres, P.A. de Amstelveen Harbers, T. Zeist Hutten, D. van Gorinchem Kant, C. Bocholt(D) Olie, R.K.A.P.O. Voorburg Bijsterveld, J. van Spijkenisse Kooij, W.A. Oud-Beijerland Verreck, J.F.A. Landgraaf Wel, P.C. van der Barendrecht Michilsen, A.T.L. Ridderkerk Michilsen-de Waal, J.J. Ridderkerk Visser, M. Nij-Altoenae Kerkhof, M. van de Schagen Middelkamp, G.H. Leiden Rijcken, J.J.F. Breda Elp, J. van Gouda Kleef, A.M. van Bergschenhoek

6-jun-2010 7-jun-2010 7-jun-2010 7-jun-2010 8-jun-2010 8-jun-2010 8-jun-2010 Maarssen

fiets fiets fiets voet voet voet voet 8-jun-

Kleef-van Zeijl, M.T. van Bergschenhoek 19-jun-2010 Berends, H. Eindhoven 20-jun-2010 Berends-Rob, M.G. Eindhoven 20-jun-2010 Broekhuizen, W.A. Wognum 20-jun-2010 Rosema-Rob, W. Zoetermeer 20-jun-2010 Boef, E.M. den Ridderkerk 21-jun-2010 Koeman, C.M. Wognum 21-jun-2010 Koppes, J.A.M. Wognum 21-jun-2010 Kuin, S.J.P. Obdam 21-jun-2010 8-jun-2010 fiets Penning de Vries, G.N. Alphen a/d Rijn 21-jun-2010 8-jun-2010 fiets Schoolderman, H.G. Duiven 21-jun-2010 9-jun-2010 fiets Schoolderman-Baars, E. Duiven 21-jun-2010 9-jun-2010 voet Swinkels-Vijselaar, C.C. Hoorn 21-jun-2010 9-jun-2010 fiets Bakker, M. Groningen 24-jun-2010 9-jun-2010 fiets Toorn, C.J. van der Wouwse Plantage 24-jun-2010 9-jun-2010 voet Toorn-Vos, M.C. van der Wouwse Plantage 24-jun-2010 9-jun-2010 voet Walle, H. de Groningen 24-jun-2010 9-jun-2010 voet Waterlaat-Fransen, C.E. van de Bakel 9-jun-2010 fiets jun-2010 voet 9-jun-2010 fiets Burgers, M. Tiel 25-jun-2010 Boxmeer 9-jun- Groen, C.A. de Best 25-jun-2010 Hendriks, C.J.Th. Best 25-jun-2010 9-jun-2010 fiets Lieshout, C.L.A. van Teteringen 25-jun-2010 9-jun-2010 fiets Barschot, H. van Waalre 26-jun-2010 9-jun-2010 fiets Barschot, T. van Waalre 26-jun-2010 9-jun-2010 fiets Posthoff, K.R. Roermond 26-jun-2010 9-jun-2010 voet Renes, M.L.S. Laren NH 27-jun-2010 10-jun-2010 fiets Bakker, J. Vorden 28-jun-2010 10-jun-2010 fiets Heteren, J.W.J. van Dongen 29-jun-2010 11-jun-2010 voet Schrijen, K.A.J. Amsterdam 29-jun-2010 11-jun-2010 fiets Leede, L.M.M. de Rozenburg 30-jun-2010 11-jun-2010 voet Gaag, C.L.van der Zoetermeer 1-jul-2010 11-jun-2010 voet Gaag-de Haas, Y.M. van der Zoetermeer 11-jun-2010 fiets 2010 fiets 11-jun-2010 voet Kortekaas, A.P.M. Lisse 2-jul-2010 11-jun-2010 voet Manshanden, Th.J.M. Hensbroek 2-jul-2010 12-jun-2010 fiets Nanne, J.A. Hensbroek 2-jul-2010 12-jun-2010 fiets Setton, B. Heesch 2-jul-2010 12-jun-2010 fiets Smulders, R.J.J. Boxtel 2-jul-2010 13-jun-2010 fiets Tang, J.B. van der Zeist 2-jul-2010 13-jun-2010 voet Wijngaarden, R,J.M. van Groningen 4-jul-2010 13-jun-2010 voet Wijngaarden-Elzer, J.C. van Groningen 13-jun-2010 voet 2010 fiets 13-jun-2010 voet Hupkes, S.A. Purmerend 5-jul-2010 13-jun-2010 voet Laan, N. van der Alphen a/d Rijn 5-jul-2010 15-jun-2010 voet Oosterman, W. Alphen a/d Rijn 5-jul-2010 15-jun-2010 voet Cillessen, J.G. Amersfoort 8-jul-2010 15-jun-2010 voet Cillessen-Broertjes, E.C. Amersfoort 8-jul-2010 15-jun-2010 voet Hoven, P.M. van den Amersfoort 8-jul-2010 16-jun-2010 voet Ruijendijk, F. Dongen 9-jul-2010 16-jun-2010 voet Thoonsen, M.T.H. Sittard 14-jul-2010 16-jun-2010 fiets Wittebrood, C.L. Alkmaar 15-jul-2010 17-jun-2010 fiets Boer, H.F. de Hidaard 16-jul-2010 17-jun-2010 voet Kohler, E.M.Th. Veghel 22-jul-2010 17-jun-2010 fiets Bourgonje, J.R. Amersfoort 30-jul-2010 19-jun-2010 voet Bourgonje-Kasander, A.S. Amersfoort 30-jul-2010 19-jun-2010 fiets Vries, P.L. de Beusichem 2-aug-2010

fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets 24fiets fiets fiets voet voet voet voet voet fiets voet voet voet fiets 1-julfiets voet voet voet voet fiets fiets 4-julfiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet fiets voet voet voet


Het Genootschap

Vries, S. de

Beusichem


2-aug-2010 voet

Jacobsstaf 87. oktober Pelgrim met en zonder God Een voorraad engelen Middeleeuwse pelgrimstekens

Recommend Documents