Jacobsstaf 84. december Tegenwind en stilte op de Camino Levante Santiago Caminandi Camino de Invierno

Jacobsstaf 84

de

december 2009

Tegenwind en stilte op de Camino Levante Santiago Caminandi Camino de Invierno

Vaste Rubriek

Van de redactie Ontvankelijkheid. Dat is de term die volgens Thomas Quartier, universitair docent Rituele Studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen, de moderne pelgrim kenmerkt. Of dat nu de religieuze, de spirituele, de autonome of de anti-pelgrim betreft, want zoveel typen pelgrims zijn er volgens hem. Quartier hield een inspirerende lezing tijdens de goed bezochte en uitstekend georganiseerde najaarsbijeenkomst in Nijmegen. Op zo’n bijeenkomst is ook merkbaar dat de ontvankelijkheid een toestand is waar men naar terugverlangt. Een terugverlangen naar een bewustzijnstoestand die na thuiskomst van de pelgrimstocht langzaam dreigt te verdwijnen, omdat thuis de ratio weer snel de overhand krijgt. In het bekende zien we de schoonheid niet meer zo gauw; in het onbekende zijn we er ontvankelijker voor. Dat blijkt wel weer uit de verhalen in deze Jacobsstaf. Iedereen ervaart zijn tocht weer anders; de camino is nooit hetzelfde omdat hij speelt met onze verwachtingen. Door dan te vertrouwen op onze intuïtie zien we de schoonheid vanzelf. De respons op het lezersonderzoek heeft onze verwachtingen overtroffen. We hebben ongeveer 550 van de 7.000 formulieren ontvangen. Dank daarvoor! We zijn nu druk bezig met de verwerking en hopen u in nummer 86 de resultaten ervan te kunnen presenteren. In dit nummer mist u de vaste bijdrage Liefde onderweg van redacteur Thijs Hanrath. Deze rubriek wordt voorjaar 2010 weer hervat. De redactie wenst u een gloedvol kerstfeest en een mooi begin van het nieuwe jaar. Jasper Koedam Kopij inleveren voor 6 januari.

Inhoud Het Genootschap 32 Van het bestuur 34 Regioberichten 39 Impressie najaarsbijeenkomst 7 november 2009 40 Project Jacobswegen in Nederland 41 Martin Sheen in herberg Roncesvalles Frans Brons 42 Drie mannen gezocht voor koor 42 Agenda 43 Driedaagse Pelgrimstocht naar Sint-Jacobus 44 Het Compostelaregister Harry Wasser 47 Zoekertjes

Op het vooromslag: Foto: Tieleke Huijbers Op het achteromslag: Winter / Gerard van Poppel; Foto: Tieleke Huijbers

2  |  De Jacobsstaf 84

Spiritualiteit 2

Pasa y Olvida / Ga verder en vergeet Rubén Dario / Fons Boink

5

Tegenwind en stilte op de Camino Levante Ad Rouwendal

Wandelen & fietsen 11 No pain no glory Jan Veldt

En verder... 13 Opschudding in een Spaans dorpje Elma van Lier 15 Santiago Caminandi Jaap Middeldorp 18 Op zoek naar nieuwe wegen Adrie van der Vorm, George Mulders 21 Dat ruikt Europees! Maria van Geldere 24 Een droom gaat werkelijkheid worden Pieter-Bas de Jong 26 Lopen en leven Marco Natier 30 Gebed van de kaars Tieleke Huijbers

Vaste rubrieken 4

Pelgrimeren kort

9

Juffie gelukkig onderweg Gitta van ’t Land

27 De herberg van … Frans Kortenhorst, Werner Rovers De Jacobsstaf 84  |  1

Vaste Rubriek

2  |  Jasper De Jacobsstaf Foto: Koedam 84

Spiritualiteit

Pasa y Olvida

Ga verder en vergeet

Ese es mi mal: Soñar

Dromen; dat is mijn ziekte

Peregrino que vas buscando en vano un camino mejor que tu camino, ¿ cómo quieres que yo te dé la mano. si mi signo es tu signo, Peregrino?

Wat zoek je toch vergeefs naar een betere weg dan die van jezelf. Waarom wil je dat ik je de hand reik terwijl mijn lot jouw lot is, pelgrim?

No llegarás jamás a tu destino; Llevas la muerte en ti como el gusano que te roe lo que tienes de humano… ¡Lo que tienes de humano y de divino!

Je zult nooit je bestemming bereiken. Je draagt de dood in je als de pier, die het menselijke in je oppeuzelt Het menselijke en het goddelijke in je.

Sique tranquilamente ¡Oh caminante!, Todavía te queda muy distante Ese país incógnito que sueñas…

Ga rustig verder! O wandelaar! Dat onbekende land waarover je droomt, Is nog erg ver van je vandaan

…. Y soñar es un mal. Pasa y olvida, pues si te empeñas en soñar, te empeñas en aventar la llama de tu vida.

… En dromen is een ziekte. Ga verder en vergeet, Want als je volhardt in dromen Blaas je je levenslust uit.

Rubén Darío (1867 – 1916) , Nicaraguaanse dichter en schrijver

Nederlandse vertaling: Fons Boink

De Jacobsstaf 84  |  3

Pelgrimeren kort

Pelgrimeren kort Vervolg schrijfcursus Wegens groot succes komt er een vervolg op de schrijfcursus Kom op verhaal, Pelgrim door de neerlandici en genootschapsleden Joop van der Donk en Anke Jansen. De eerste cursus vond plaats in oktober in het Huis van Sint Jacob. Dertien cursisten volgden met veel enthousiasme deze cursus waarin het creatieve schrijfproces centraal staat. De volgende cursus staat gepland voor januari en februari 2010. Schrijfervaring is niet nodig. Voor meer informatie en aanmelden: www.kom-op-verhaal.nl. 2010 Heilig Jaar Julián Barrio, de aartsbisschop van Santiago de Compostela, heeft 2010 officieel uitgeroepen tot Heilig Jaar. Tijdens een persconferentie stelde hij dat het Heilig Jaar een ‘gebeurtenis van genade’ moet zijn ‘die wij met alle kerkgenootschappen willen vieren en delen.’ In het Heilig Jaar is iedereen uitgenodigd om te pelgrimeren. Enige belangrijke gebeurtenissen tijdens dit Heilig Jaar zijn de Jongerendagen van 3 tot 8 augustus en de Pelgrimage van Europese Jongeren van 5 tot 8 augustus, die gelijktijdig wordt georganiseerd met de Spaanse Bisschoppenconferentie. Expositie Frans Udo tijdens pelgrimsmis Na de landelijke pelgrimsmis (inclusief pelgrimszegen) op 21 maart 2010 in de kathedraal in Roermond, zullen aquarellen over de camino en Santiago worden geëxposeerd van de op 2 augustus 2009 overleden kunstenaar en pelgrim Frans Udo. De tentoonstelling zal worden geopend door zijn echtgenote, Ria Udo-Leer. De mis begint om 11.30 uur. Pelgrims die de zegen willen ontvangen kunnen

4  |  De Jacobsstaf 84

zich opgeven bij Ben Brader van de Broederschap van Sint Jacobus te Roermond ([email protected]). Camino in nood De pelgrimsroute naar Santiago de Compostela is een van de bijna honderd monumenten op de Werelderfgoedlijst van de Unesco die door toerisme, verwaarlozing of nieuwbouwplannen haar historische waarde dreigt te verliezen. Dit zegt de Amerikaanse beschermingsorganisatie World Monuments Fund (WMF). Naast de camino beklaagt de organisatie zich onder meer over het lot van de ruïnes van de oude Inca-stad Machu Picchu in Peru en de kathedraal Sagrada Familia in Barcelona. (Bron: ANP) Camino op Google Street View De leunstoelpelgrim kan via de website www.caminosantiago2010.es diverse camino’s in Google Street View bekijken. Van de Camino Francés kan bijvoorbeeld van alle etappes @ via foto’s de route gevolgd worden. Rectificaties Jacobsstaf 83 - In Van de redactie staat dat de redactie gebeld werd door de zoon van Hans Burgman. Dit moet zijn de broer van Hans Burgman. - In de inhoudsopgave staat Bram van Wees vermeld. Dit moet zijn Bram van der Wees. - In het artikel De weg tot kunst verheven staat op p. 23 dat Madame Debril op 11 mei 2000 de pelgrimsstempel uitreikte aan Frans Kortenhorst. Dit is onjuist, de genoemde datum is de sterfdatum van Madame Debril. - In het artikel Onthulling pelgrimssteen Jacobikerk, Utrecht op p. 50 staat de naam Klaas Vos vermeld. Dit moet zijn Klaas Kos.

Spiritualiteit

Tegenwind en stilte op de Camino Levante In het spoor van Don Quijote Ad Rouwendal De Camino Levante van Valencia naar Santiago de Compostela is nog ongerept en wordt nog niet overwoekerd door hordes pelgrims. Ad Rouwendal loopt in alle eenzaamheid door het ruige Spaanse binnenland met de gedichten van twee mystici en de altijd waaiende wind als enige metgezellen. En dan is er ook nog een magische ontmoeting. Koud en wit is de Brabantse wereld die ik verlaat op tweede paasdag 2008. Na een vliegreis van twee uur ligt Valencia warm en badend in de zon aan mijn voeten. Ik begin er mijn derde pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. In 1997 was ik al eens vanuit Nederland te voet bij Jacobus aangekomen, in 2002 deed ik het dunnetjes over door in Porto te beginnen. Nu dus vanuit de sinaasappelstad over de Camino Levante, dwars door het land van Don Quijote, via de oude hoofdstad Toledo en het ommuurde Ávila, vervolgens langs Zamora richting Galicië. Ik hoopte na de stad van Jacobus door te trekken naar Fisterra, om daar het flesje met water uit de Middellandse Zee van het strand bij Valencia leeg te gooien in die andere grote zee die het Iberisch schiereiland omarmt. Ik vond echter mijn voorlopig pelgrimseinde in Mombuey, bijna boven Portugal. Ik had te veel blaren opgelopen, het weer was te koud, nat en winderig geweest, … en ik wilde gewoon naar huis, het was goed geweest. Maar goed, tweede paasdag: boven op de rugzak een snoertje met schelpjes, gekregen van het jongerenkoor Van Alles Wat uit de parochie in Etten-Leur, waar ik werk als pastoraal werker. In de zak gaan naast de gebruikelijke zaken een paar boekjes mee over de spirituali-

teit van Johannes van het Kruis en Teresa van Ávila, twee christelijke mystici uit de zestiende eeuw, de Spaanse gouden eeuw. Zij woonden, werkten en reisden in Midden-Spanje, in het gebied waar ik doorheen wil trekken. Bovendien neem ik hun gedichten mee. Gastvrijheid De eerste dagen trek ik langs grijze industrieterreinen en groene sinaasappelgaarden. Regelmatig loop ik over de Via Augusta, een oude Romeinse weg, waaraan de laatste jaren gewerkt is om die weer goed begaanbaar te maken, een klein beetje in klassieke stijl, compleet met mijlpalen. Van de zee afdraaiend, gaat het langzaam hogerop. De koude is in de eerste weken mijn metgezel, evenals de straffe noordwestenwind en het toen al grote aantal blaren, waar ik veel last van heb en waardoor ik een paar rustdagen verplicht moet inlassen. Kleine steden als Xátiva en zeker het wat mondaine Albacete zijn goede verblijfplaatsen. Het is onderweg nog al eens zoeken geblazen naar een nachtonderkomen, maar meestal word ik geholpen door de gids Guía de Valencia a Santiago. Otra ruta a Compostela van Amparo Sánchez Ribes (2005, ISBN 84-6097167-8). Het 500 gram wegende boek is wat betreft de routebeschrijving betrouwbaar en heeft goede en bruikbare kaarten van de dag­etappes. De informatie over de bestaande voorzieningen als bars, restaurants en overnachtingsmogelijkheden is her en der niet upto-date, waardoor de pelgrim wel eens voor verrassingen komt te staan. Zoals vele medepelgrims mogen ervaren, word ik met regelmaat zeer gastvrij ontvangen door

De Jacobsstaf 84  |  5

Spiritualiteit

de inwoners van Spanje. Zo is er de Peruaanse vrouw in Moixent – een paar dagetappes na Valencia – die mijn vermoeidheid opmerkt en me een heerlijke maaltijd bezorgt en een mooie gastenkamer. Ook denk ik terug aan een kapper in Cebreros – een dertigtal kilometer voor Ávila – die mij, luisterend naar mijn verhaal, gratis knipt en me trakteert op een heerlijk glas wijn uit de omgeving. Of de pastoor van Nava del Rey – niet ver voorbij Medina del Campo – die me uitnodigt om zijn kerk te bezichtigen, alle tijd neemt om het een en ander over zijn parochie te vertellen en een stempel in mijn credencial plaatst. Ridders in de wind Vele dagen liep ik tegen de zeer krachtige wind in en vroeg me bij herhaling af: krijgt hij daar nou nooit genoeg van? Wordt hij nooit eens moe? Ik wist niet dat er zoveel wind was … Op 8 april schrijf ik onderweg tussen La Roda en Minaya, zo’n 250 kilometer na Valencia: ‘De weg kronkelt vanuit het oosten naar het westen en steeds meer moet ik kracht bijzetten om niet omgeblazen te worden. Bij een schuur staat aan de oostgevel uit de wind en in de zon een bankje. Ik leen het een minuut of twintig voor mijn ochtendrust en kijk maar eens een keertje richting zon. Al even eerder had ik de kerktoren van Minaya ontwaard aan de westelijke einder. Een rechtopstaand strootje in het open veld. De kleine wolkjes worden talrijker en omdat de wind zo tekeergaat, flikkert de toren zo nu en dan op, wanneer die na de schaduw van een schapenwolkje opnieuw licht vangt van de zon. Als een vuurtoren wijst hij de juiste richting. Van mijn zonnebank opgestaan en de voeten weer in beweging gezet richting Jacobus kijk ik nog even om. Bovenop de westgevel van de schuur staat een windvaan met een Don Quijote en een Sancho Panza. De ridder te paard wijst de weg naar de wieg van de wind, zijn knecht op diens ezel volgt de aanwijzing

6  |  De Jacobsstaf 84

Stadsmuren van Avila. Foto: Tieleke Huijbers

gelaten. Ze trekken weer eens ten strijde en vallen de wind aan. Zo iets doe ik ook…’ Als pelgrim maak je onverwachte ontmoetingen mee. Op een dag, ergens voor Tembleque, zie ik drie als ridders uitgedoste mannen! We geven elkaar een hand en stellen ons voor. José is de enige naam die me is bijgebleven. Ik vraag waarom ze zo gekleed zijn. ‘Ik ben ridder van de tempeliers, hij is hospitaalridder en die daar is ridder van Santiago. Wij hebben een cadeau voor u.’ Mij wordt een 10 centimeter groot kruis overhandigd, dat ik direct omhang. ‘Het is gezegend.’ ‘Dank u wel.’ Ze geven me een zwaard in handen en vervolgens toveren de middeleeuwse ridders ergens een luxe, eigentijdse spiegelreflexcamera vandaan, waarmee ik temidden van twee van hen vereeuwigd word. Nadat ze me op een wat kortere route richting Tembleque wijzen, nemen we afscheid. ‘Goeie reis.’ De beelden van de ontmoeting vergezellen me de rest van de dag. Vlaktes, bergland en stedenpracht Het landschap is gedurende de weg naar Santiago gevarieerd, al laten de afwisselingen soms lang op zich wachten. Na de industrieterreinen en de sinaasappelgaarden van de eerste dagen verschijnt al snel de wijnrank. Deze bot net uit. Weken later en honderden kilometers

Spiritualiteit

verder staan de wijnvelden voorzichtig in het groen: op de Levante loop je voor de lente uit. Heel langzaam verkleurden onderweg de halmen van het graan. De vlakte van La Mancha ligt op zo’n 1.000 meter hoogte, soms doorsneden door bergruggen, waar op de kammen enorme windturbineparken staan opgesteld. De hoogvlakte is met een bevolkingsdichtheid van net boven de twintig inwoners per vierkante kilometer stil en eenzaam. Je moet er tegen kunnen om tot aan Zamora slechts vier medepelgrims te ontmoeten. De etappes direct vóór Ávila leiden de pelgrim door een magnifiek berglandschap, alsof je hoog in de Alpen bent. Klaterende beekjes en groene almen met wat bomen. Daarnaast is de stedenpracht overweldigend. Toledo met haar Moorse verleden en haar imposante gebouwen; Ávila met onder andere haar meer dan tachtig torens tellende ommuring; Toro waar de kathedraal met een uiterst verrassend polychroom timpaan de pelgrim ontvangt, en Zamora waar op bijna elke hoek van de straat een romaanse of gotische parel gebouwd werd. En loop niet zomaar voorbij de Toros de Guisando, stokoude stieren die door de Keltische bewoners, de Vetonen, in de voor-Romeinse tijd levensgroot gehouwen werden uit het graniet van de streek ten zuiden van Ávila. Vier statige stieren, later opgesteld naast elkaar, ergens in het open landschap. Ze zijn verweerd, maar alles zit eraan. Machtig mooie oude kunst, een omweg waard op de route tussen Toledo en Ávila. Overigens, in 1468 waren de Toros de Guisando getuige van het sluiten van het verdrag waarin de later machtige Isabella uitgeroepen werd tot erfgename van de koninkrijken Castilië en León. Arévalo, een van de oudste Castiliaanse steden, liggend tussen Ávila en Zamora, viert een beetje feest op de dag dat ik er langskom. ’s Avonds in een café lijkt het wel carnaval. Een

vijftiger heeft op zijn kale bol met een paar pleisters een witte roos geplakt, de bloem net boven z’n voorhoofd. Twee vrouwen willen dat hun voetbalminnende mannen mee gaan dansen en doen hun uiterste best hun eega’s daartoe te verleiden met danspasjes vlak voor hun neuzen. Om twaalf uur begint op een pleintje een dansvoorstelling. Flamenco en andere Spaanse dansen. Sierlijke dames in schitterende kleding laten zien wat ze kunnen en dat is oogstrelend veel. De lerares doet onder andere een flamenco met een jongeman met het syndroom van Down. Ontroerend. Wat een passen met passie. Van beiden! Het straalt van hun gezichten af en het spat uit hun lichaamshoudingen. Uiteraard ontbreken in volgende optredens de wervelende sluiers, de felle waaiers en de

Jacobusbeeld (12e eeuw), Santa Marta de Tera. Foto: Tieleke Huijbers

De Jacobsstaf 84  |  7

Spiritualiteit

klikkende castagnetten niet. Hiervoor blijf ik graag langer op. Land van mystici De jongeman die me in Medina del Campo het middagmaal serveert is benieuwd welke kant ik op ga. Je kunt namelijk vanuit deze streek ook in tegengestelde richting je voetstappen richting Compostela zetten: de kant van Salamanca op en daar de aansluiting zoeken met de Ruta de la Plata, die vanuit Sevilla de pelgrims naar Santiago leidt. Medina del Campo uitlopend kom ik langs het klooster van de ongeschoeide karmelieten. In deze stad was Juan de la Cruz in 1564 novice. Een bronzen beeld voor de kloosterkerk eert de introverte, milde, strenge poëet en mysticus. Ik lees over hem en Teresa van Ávila, beiden steeds in de weer voor hun kloosterhervormingen en onophoudelijk op zoek naar de Verborgene en schrijvend over hun geloof en hun mystieke ervaringen. In Siete Iglesia de Trabancos woont alleen de stilte, lijkt het, wanneer ik er ’s morgens vertrek. Ik sliep uitstekend in de refugio van het gemeentehuis. Volgens het gastenboek was ik dat jaar de dertiende pelgrim die er op één oor komt liggen. Het landschap is weer om te zoenen. Groen golvend spreidt het zich voor me uit. Net buiten het dorp stopt er een tegemoetkomend wit autootje. De bestuurder is een oud mannetje. Hij is benieuwd. ‘Naar Santiago? Ik ben er ook een keer geweest...’ En met de vingers aan z’n tuitende lippen kust hij de herinnering. In de refugio van Montamarta, net boven Zamora, waar de Camino Levante en de Ruta de

8  |  De Jacobsstaf 84

la Plata samenkomen, ontmoet ik eindelijk na ruim zeshonderd kilmeter meerdere medepelgrims, onder andere Jan en Rosita, uit het land van Maas en Waal. Het wordt ’s avonds erg gezellig. We delen de ervaringen op onze wegen en vertellen over de spiritualiteit die ons gaande houdt. Een viertal dagetappes verder zie ik in Santa Marta de Tera in het zuidportaal van de romaanse kerk het oudst bekende Jacobusbeeld. De apostel heeft een strenge blik, maar zijn welkom zeggende hand is groot van erbarmen. En zo ken ik de oude pelgrimapostel. De Ruta Levante is stil, is over grote afstanden eenzame leegte. Ik heb in het geheel geen spijt van mijn beslissingen, noch die om te gaan, noch die over de gekozen route, noch die over het vroegtijdig verlaten van mijn weg naar Jacobus. Wie weet wanneer ik deze pelgrimstocht verder af zal maken en het water van de Middellandse Zee weg zal laten stromen in die nog veel grotere zee aan de noordwestkust van Spanje. Ondanks alle ‘tegenwind’, zie ik er al naar uit, omdat er ook zoveel ‘dankzij’ was: de landschappen, de cultuur en de natuur, de vele gastvrije Spanjaarden en de medepelgrims, het vrij zijn en het als pelgrim onderweg zijn, soms even bij de Bron. Ik kijk met blije ogen terug, @ met heel blije ogen. Ad Rouwendal schreef over zijn pelgrimstocht het boek Tegenwind ...op een andere weg naar Santiago de Compostela, 2009, ISBN 97890-805731-3-0. Het is tegen € 18,00, inclusief verzendkosten, te bestellen via telefoonnummer 0164-263863.

Juffie gelukkig onderweg

Avonturen onderweg Gitta van ’t Land Hoe kan je nu aan eten denken als je bang bent? Ik geniet toch maar lekker van een appeltje. Dan zie ik een wat oudere grijze meneer. Hè, die hond lijkt wel bij die man te horen. Twee wandelaars passeren me en groeten. Ik groet terug en doe alsof ik heel toevallig gewoon een appeltje sta te eten. En ondertussen is dat ook zo. De meneer komt dichterbij en groet mij. Hij wenst me zelfs een goede wandeling. De hond kwispelt een beetje en loopt mee met de man. Ik begrijp echt niet waar ik nou zo bang voor ben geweest. Witte Camargue paarden aan mijn linkerhand. Hè lekker, denk ik, paarden achter een hek. Niets om bang voor te zijn. De route is opeens heel simpel: recht vooruit maar. Het is een soort opgeworpen dijk. Met kiezels. Na een flinke tijd kiezels, kom ik bij een oude ijzeren spoorbrug. Er staan een rood kruis op en waarschuwingstekens. Uit de onduidelijke kopie kan ik niet opmaken of ik er nu wel of niet

Bij het VVV in Arles krijg ik een slecht leesbare kopie. De mevrouw belooft echter een prachtige route naar Saint-Gilles en veel mooier dan de officiële. ‘Het is ook niet zo zwaar’, zo vertrouwt de mevrouw mij toe. ‘Makkelijk te vinden?’, informeer ik nog. ‘Ja hoor, geen probleem.’ Al snel na vertrek uit de stad passeer ik twee stenen leeuwen die rustig liggen te bakken in de zon. Dit klopt volgens mijn beschrijving. Een strakblauwe lucht, geen zuchtje wind: het ‘loopt’ goed. Wat een leven! Maar opeens verstoort geblaf in de verte mijn blijheid. Help! Een enorme hond. Ik durf bijna niet te kijken. Ik ben zo dom geweest om geen wandelstokken mee te nemen. Spijt! Het geblaf wordt harder en in mijn fantasie wordt de hond steeds groter en gemener. Ik kijk om me heen om te zien of er stenen liggen. Stokken dan? Niets. Wat te doen? Ik ben geen heldin als het om honden gaat. Ik ben sowieso geen heldin. Om eventjes na te denken en vooral om een confrontatie uit te stellen haal ik iets uit mijn rugzak en be’t Land gin te eten. Raar gedrag waarschijnlijk. Foto: Gitta van

De Jacobsstaf 84

| 9

Juffie gelukkig onderweg

overheen kan. Het ziet er verroest uit. Er gaan vast geen treinen meer overheen. Kan je er doorheen zakken? Het doet me denken aan de film Stand by me (naar een boek van Stephen King). Dat helpt niet echt. Ik probeer een stukje de brug op te lopen en meen allerlei geluiden te horen. Onder mij een rivier. Geen grote kolkende, maar toch. Uiteindelijk loop ik de andere kant op. Weglopen van de spoorbrug lukt inderdaad gemakkelijk. Maar het had weinig zin. Een uur later moet ik accepteren dat ik fout ben gelopen. Dan sta ik al op een troosteloos bedrijfsterrein en leg uit aan een werknemer dat ik de Chemin d’Arles aan het lopen ben. ‘Wat bent u aan het doen?!’ ‘Nou, eh, de Chemin d’Arles en toen kwam ik vlakbij die spoorbrug.’ Hij onderbreekt me: ‘Vous êtes fou!’ Hij kijkt heel boos en ik wil nog vragen: ‘Waarom zegt u niet ‘folle?’, maar het is niet het moment. Deze meneer heeft een

Hele Boze Dag en ik kom als geroepen. Een verdwaalde pelgrim. Daar weet die Boze meneer wel raad mee. Hij kijkt me nog eens afkeurend aan, van top tot teen. Heerlijk, daar zat ik net op te wachten. Saint-Gilles du Gard is mijn eindpunt van de dag, maar ik kom niet lopend het dorp binnen. Een wonder? Nee hoor. Na veel gezucht en gesteun besluit de boze werknemer aan een andere werknemer te vragen of ik eventjes gebracht kan worden in een auto. Die werknemer zucht ook een hoop maar daar kan ik wel tegen. Je wordt heel flexibel als pelgrim. Vooral na twee Kleine Avonturen op één dag. Klein als je ze navertelt, maar Groot als je ze meemaakt. @

Deze column verscheen eerder op Gitta’s caminoweblog Juffie gelukkig onderweg, dat te vinden is op juffiegelukkigonderweg.web-log.nl.

Advertentie

Fietsvervoer Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk. www.fiets-vervoer.nl Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en Belgie !

In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela of in Rome en het vervoer naar huis éénmalig € 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.

SOETENS TRANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail: [email protected]

10  |  De Jacobsstaf 84

Wandelen & fietsen

No pain no glory Verrassingen op de Camino Francés Jan Veldt

Samen met Ruud van der Velde startte ik op 29 juni 2009 mijn voettocht, van Saint-Jean-Piedde-Port naar Santiago de Compostela, een tocht van bijna 800 kilometer. De eerste dag in de Pyreneeën was gelijk de vuurdoop. 26 kilometer met veel steile klimmen, soms over zeer slecht begaanbare paadjes, en 35 graden hitte, maar de mooie vergezichten met kuddes schapen, koeien en paarden maakten deze dag toch echt bijzonder.

De route liep langs enkele grote steden als Pamplona, Logroño, Burgos en León. In al deze steden zijn mooie kathedralen te bewonderen. Maar de mooiste dingen maak je onderweg mee. Zo liepen we door een wijngaard en in een betonnen irrigatiekanaal zagen we een grote groene slang vechten voor zijn leven. Met twee wandelstokken viste Ruud hem uit het water en showde de slang die kronkelde tussen de stokken. De slang besefte niet dat hij door ons gered was en liet dreigend zijn tanden en tong zien. Na dit avontuur kreeg hij de vrijheid en wij maakten ons uit de voeten.

Ave Maria Vanaf de eerste dag hadden we veel contacten met andere lopers uit alle windstreken en ons Engels konden we aardig bijspijkeren. Onze overnachtingen waren ook altijd weer een verrassing. We maakten gebruik van de speciale pelgrimsherbergen. Soms met honderd of meer slaapplaatsen, met of zonder dekens, de andere keer weer een kleine herberg met maar twintig slaapplaatsen. Soms heel primitief dan weer wat luxer. Sommige herbergen waren echt bijzonder, bijvoorbeeld in Villamayor de Monjardín na 5 dagen lopen. We werden er ontvangen met koffie en er lagen alleen matrassen op de grond. De bijdrage was vrijwillig. ’s Morgens kregen we koffie en een ontbijtje van de eigenaar die een geweldige uitstraling had. En zo ook in het plaatsje Ruitelan, een oud plaatsje met drie huizen en een bar. De eigenaar van de herberg maakte zelf een simpel maar heerlijk diner en een goed ontbijt. Ook wekte hij ons met luide muziek en Ave Maria klonk door de herberg.

Tradities Zo halverwege de route liepen we een lange etappe van ongeveer 37 kilometer. De laatste 17 kilometer leek een eenvoudig traject maar het was bloedheet. Er was geen schaduw, geen waterbron, alleen onze eigen bidons met warm water. Het ergste was dat het pad alleen maar puntige stenen bevatte, zodat je bij elke stap je voet bewust moest plaatsen. Maar het bleef het gevoel van lopen over een spijkerbed. Vervolgens arriveerden we bij een herberg met bier en zwembad, en zagen we iemand lopen in een T-shirt met het opschrift ‘no pain – no glory’. Ook een mooie verrassing hadden we na een lange klim in de hitte. Eindelijk liepen we een iets verkoelend bos in en midden op het smalle pad stond een grote bak met ijs met daarin blikjes bier en cola. We hebben veel lekkere biertjes gehad, maar dit was de lekkerste! Samen met de Belg Dirk hebben we daar echt van genoten. En dan die natuur: de paadjes die over gingen in kleine beekjes maar waar we via stapstenen

Na het lijden volgt de loutering. Jan Veldt ondervindt dit gedurende zijn tocht naar Santiago de Compostela. En niet alleen hij …

De Jacobsstaf 84  |  11

Wandelen & fietsen

onze voeten droog konden houden. De vele wilde bloemen die een paradijs vormden voor de vlinders en bijen. De vele zwaluwen in de kleine dorpjes waar de huizen van grote stenen of van leem zijn vervaardigd. Ooievaars trotseerden bijna alle kerktorens en grote vlaktes met korenvelden en wijngaarden gaven een afwisselend effect. Wat ook heel bijzonder is zijn de tradities die na honderden jaren nog steeds van kracht zijn, zoals in San Juan de Ortega waar de pelgrims na de mis worden uitgenodigd om samen soep te eten. En op het hoogste punt van de camino, op zo’n 1.500 meter, kom je bij het Cruz de Ferro. Hier staat boven een grote hoop stenen het ijzeren pelgrimskruis. Deze hoop stenen

wordt steeds hoger doordat bijna iedere pelgrim hier zijn steen bijlegt die hij de hele tocht bij zich draagt. Een steen met een boodschap of een vraag. De laatste dagen gaan door het groene bergland van Galicië met veel boerderijen, fruitbomen, riviertjes en eucalyptusbossen. Zo loop je door het bos en zo loop je over een boerenerf tussen de koeien. Na 32 dagen genieten en lopen komen we in Santiago de Compostela. Hier woonden we natuurlijk de dagelijkse mis bij met als sluitstuk het enorme wierookvat dat door de hele kathedraal slingert. Dit alles was voor ons een belevenis die eigenlijk niet in woorden is uit te drukken. Je moet het mee@ maken.

‘… zo loop je over een boerenerf tussen de koeien’. Foto: Jasper Koedam

12  |  De Jacobsstaf 84

En verder ...

Opschudding in een Spaans dorpje Elma van Lier Afgelopen mei liep Elma van Lier (62) samen met haar vriendin Marian Lewis (65) de Via de la Plata. Ruim 1.000 kilometer legden ze in vijf weken af. Van Sevilla naar Santiago de Compostela, door geïsoleerde en verlaten streken van Spanje. In onderstaand dagboekfragment schetst ze één van hun ervaringen. Na weer ruim 30 kilometer lopen komen we in Riego del Camino. Riego is niet meer dan een klein dorpje aan de N630, een weg die ons de afgelopen 640 kilometer vanaf Sevilla - gelukkig vaak op afstand - begeleidde. Eén bar, verlaten straatjes, alle luiken dicht. Goed, dat kan, het is tijd voor de siësta. De gele pijlen brengen ons bij hoog gesloten deuren, daar zou onze herberg moeten zijn. Klop, klop, klop: geschuifel, een krakend ‘si, si’, de deur gaat traag open. Een zichtbaar blinde oude vrouw ‘kijkt’ ons aan. Zijn we hier wel goed? Vanuit de achtergrond klinkt een stem: ‘Si, vengo, vengo.’ De dochter van de oude vrouw, ook al op leeftijd, komt verontschuldigend uit de wc. Ja, we zijn hier goed, ja, zij heeft de sleutel van de herberg. Straatje verder. Wat onbeslapen stapelbedden, verdeeld over drie kleine voormalige schoollokalen. We hebben een gebouwtje voor ons alleen! Wauw, eindelijk krijgt Marian waar ze af en toe zo naar snakt, een privékamer. Later zal zich nog een Franse pelgrim bij ons voegen. We beginnen morgen aan de ruige, bergachtige tocht westwaarts naar Santiago en veel mensen haken hier af. De tijd verdrijven We lopen naar de supermercado. De winkelier valt acuut voor Marian die op haar beurt viel voor een bos bloemen in zijn winkeltje. Dus,

de winkel op slot, eerst naar zijn tuin. Voorzien van een yoghurtje, melk en fruit (ons ontbijt voor de volgende ochtend) gaan we even later terug naar ons onderkomen. We komen langs drie vrouwen, waarvan één duidelijk een mentale beperking heeft. Ze zitten tegen een crèmekleurige muur op rechte stoelen en haken en breien in stilte. De tijd verdrijven, noemen ze het. Ik kan het niet laten: ‘Mag ik een foto maken?’ Grootste opwinding, dan moet er misschien eerst een andere jurk aan, het haar gekamd worden, enzovoort. Met wat overtuiging krijg ik ze zover dat ze gewoon blijven zitten. Tovenarij, dat is het, zo´n digitale camera die gelijk laat zien hoe de oude dames er op staan. Ja, natuurlijk, ik ga ze de foto op sturen, ik krijg graag hun adres. Kom ik misschien om half acht naar de novenas in de kerk, dan hebben ze het adres voor me? Novenas? We hoorden het eerder, zaten er vaker bij in één van de vele kerkjes waar we ’s avonds de dag laten bezinken. De vrouwen uit het dorp reciteren dagelijks een half uur, negen dagen lang achter elkaar, gebeden voor een heilige of de maagd Maria, ter voorbereiding op het pinksterfeest. Voor mij is het een soort mantrazingen, een meditatief gebeuren. Fotomodellen Om kwart over zeven gaan we, via de bar voor eerst een kopje thee, op weg naar de kerk. Helaas, er is even geen water, dan maar ná de novenas thee. De voortvarende barvrouw neemt ons nu elk aan de arm. Want ze is net geopereerd en kan moeilijk lopen, zegt ze. Het zit anders. Wij zijn - blijkt al snel - de beroering van de dag en het is de vrouw heel wat waard om met ons gezien te worden. Vlak voordat

De Jacobsstaf 84  |  13

En verder ...

het reciteren begint, duwt één van de fotomodellen me een, keurig getypt, briefje met haar adres in de handen. Als ik een foto maak van het mooie altaar hoor ik achter me gonzen: ‘Ze heeft van óns ook een foto gemaakt.’ Na de novenas worden we resoluut weer door de barvrouw bij de armen genomen, op weg naar de bar. En: ‘Voor die vrouwen, die vrouw die jou wat gaf, daar moet je voor oppassen, die zijn gevaarlijk, ik waarschuw je maar ...’ Dan worden we uitgehoord. Lopen we echt alleen, hebben we onze mannen thuis gelaten, wat vinden we van haar kleindochtertje en hebben we wel gezien hoe droog het is? De thee krijgen we aangeboden - vanzelfsprekend, we zijn in su casa - met ook nog goede tips voor de lange tocht die morgen op ons programma staat. Bijdrage Ach, Spanje. Wat houd ik toch van je. Maar hard dringt tot ons door dat er in dit pittoreske dorpje met al zijn intriges nog maar twee ‘De tijd verdrijven … ’ Foto: Elma van Lier

14 |

De Jacobsstaf 84

kinderen zijn; dat de gemiddelde leeftijd misschien wel negenenvijftig is; dat de meeste huizen zijn dichtgespijkerd; dat de bar nog maar amper de drank boven de toog kan houden en dat het winkeltje al lang zijn uithangbord ‘supermercado’ geen eer meer aan doet. Een doodbloedend dorp, één van de vele op deze Via de la Plata. Een dorp dat ons wél meer dan warm welkom heet. Wij pelgrims leveren een minieme bijdrage aan het inkomen van de plaatselijke middenstand. Maar, we overnachten wel in het dorp in een onderkomen dat met zorg en liefde wordt schoongehouden. We prijzen het niet echt smakelijke pelgrimsmenu dat speciaal voor ons gemaakt wordt. We luisteren naar de dorpsverhalen en roddels. En, niet het minste, we beloven voor deze en gene te bidden in de kathedraal, als we in Santiago aankomen. We laten het nog weinige bloed even stromen. Misschien maakt dat van de pelgrim in deze @ dorpen wel een vip.

En verder ...

Santiago Caminandi Met leerlingen op stap naar Finisterre Jaap Middeldorp Aan:

alle leerlingen (16 jaar e.o.) van de klassen HAVO 4 en VWO 4&5 en hun ouders/verzorgers. Betreft: een pelgrims-/bezinningstocht naar Santiago de Compostela. Beste belangstellende, Aan het eind van het afgelopen schooljaar kwam bij mij het plan op om voor leerlingen een pelgrims-/bezinningstocht naar Santiago de Compostela te organiseren. Deze stad in Galicië, gelegen in het noordwesten van Spanje, is een bekend bedevaartsoord. Pelgrims uit de hele wereld trekken erheen om het graf van de heilige Jacobus (Santiago) te bezoeken. Het pad naar Santiago de Compostela staat bekend onder de naam Camino de Santiago. Zo begon in september 2008 een avontuur: ik wilde graag leerlingen van mijn school, Piter Jelles Aldlân uit Leeuwarden, kennis laten maken met het fenomeen pelgrimstocht. De voorlichtingsavond werd bezocht door vier leerlingen en hun ouders alsmede door een aantal geïnteresseerde collega’s. Ik heb ze toen verteld over mijn eigen pelgrimstocht in 2001 en de tochten over de verschillende aanlooproutes naar de Camino Francés, die ik in de jaren daarna samen met mijn echtgenote Ineke in de twee weken meivakantie heb ondernomen. Zoiets wilden wij ook eens ondernemen met leerlingen en collega’s. Van die avond herinner ik mij vooral de verbaasde gezichten van de leerlingen die, toen ik mijn rugzak uitpakte, zagen dat al mijn kleren die ik meenam (buiten datgene wat ik aanhad) pasten in één plastic tas van de Hema! Er werd gretig geluisterd naar onze verhalen en ervarin-

gen, en gekeken naar foto’s en de ‘vlucht over het landschap tussen Sarria en Santiago’ die ik met behulp van Google Earth had gemaakt. Ze hadden wel oren naar zo’n tocht. We spraken af dat we in de herfstvakantie een eerste kennismakende dagtocht zouden lopen, een stukje Jabikspaad. Dat viel in goede aarde en de groep verheugde zich op meer; een aantal deelnemers had al het een en ander aangeschaft voor de ‘grote’ tocht. De groep Santiago Caminandi kreeg zo langzamerhand ook zijn definitieve vorm: vier jongeren en vier volwassenen zouden in de meivakantie van 2009 op pad gaan. Voordat het zover zou zijn, zouden we in elk geval in iedere korte vakantie een wandeltocht maken, waaronder een tweedaagse met volle bepakking in het gebied van de Sallandse Heuvelrug. Het waren gezellige tochten. Ervaringen En toen was de meivakantie daar. Het programma in het kort luidde als volgt: - Op zaterdag 25 april namen we de trein Leeuwarden-Schiphol, het vliegtuig naar Santiago en een taxibus naar de startplaats Sarria, waar uit voorzorg plaats in de refugio was gereserveerd. - We hebben gelopen van zondag 26 april tot en met zondag 3 mei, overnacht in de refugio’s van Ferreiros, Gonzar, Palas de Rei, Melide, Arzua, Santa Irene, Monte de Gozo en in Santiago in het Seminario Menor. - Op maandag 4 mei zijn we met de bus naar Finisterre gegaan, een betere plek om af te sluiten is er niet! - En op dinsdag 5 mei was het helaas weer tijd voor de terugreis naar Leeuwarden.

De Jacobsstaf 84  |  15

En verder ...

Hoe waren de ervaringen? Hieronder verwoordt mijn collega Lie Walda haar ervaringen: Vier volwassenen, vier jongeren: acht heel verschillende individuen die gedurende 10 dagen even familie van elkaar zijn. Wat voor ieder ook de reden mag zijn om een deel van de Camino te gaan lopen, in deze tien dagen ontstaat een band: je bent op elkaar aangewezen, je steunt elkaar, je maakt lol, je zingt, je stoeit, je praat of je zwijgt samen. Met elkaar deel je iets heel speciaals. Wat was er nou heel speciaal voor mij tijdens de Camino? NIET de aankomst in Santiago, NIET de grote mis in de kathedraal, WEL het kleine roodborstje dat een paar dagen met ons meevloog, WEL de uitbundige blijheid van mijn zoon en WEL Finisterre. Dit was het echte einde van de Camino: we hebben niet onze kleren verbrand maar wel letterlijk en/of figuurlijk onze ballast in zee gegooid. En in plaats van iets kwijt te raken, kwamen we rijker terug! De leerlingen hebben hun belevenissen geschreven voor de schoolkrant: De weg naar Santiago Hola, Deze meivakantie hebben we met een groep van acht personen, Jaap Middeldorp en zijn vrouw Ineke, Lie Walda en haar zoon Guido, Peter de Borst, Carianne de Boer, Sietske de Boer en Sabine Miedema, de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela in Spanje gelopen. Jaap Middeldorp is al eerder naar Santiago gelopen en heeft deze tocht samen met zijn vrouw georganiseerd. We zijn vanaf Sarria naar Santiago de Compostela gelopen. Dat is 115 kilometer. Per dag liepen we gemiddeld 15 kilometer. Er waren veel bergen en heuvels, dus we moesten veel klimmen en dalen. Tijdens de reis sliepen we in speciale pelgrims-

16  |  De Jacobsstaf 84

herbergen (refugio’s). We sliepen daar samen met ongeveer 25 mensen op één slaapzaal. De eerste dagen waren het zwaarst, omdat je nog moest wennen aan je backpack en het lopen door de heuvels. Maar erg moeilijk was het niet en samen hebben we ons er doorheen geslagen. De tocht eindigde in de kathedraal van Santiago, waar we de kerkdienst hebben bijgewoond. We hadden toen nog een dag over, dus ons reis was nog niet klaar. We zijn met zijn allen naar Finisterre geweest. Het einde van de wereld en het westelijkste punt van Spanje. Het is er rotsachtig en waarheen je ook kijkt is er alleen de prachtige, turkooisblauwe zee te zien. Dat was voor ons het echte eindpunt. We hebben goed weer gehad en allemaal erg genoten van de reis. !Saludos! Carianne, Sietske en Sabine

‘… al mijn kleren die ik meenam pasten in één plastic tas van de Hema’ Mens-zijn Ook ikzelf bewaar bijzondere herinneringen aan deze tocht. In een gesprek ’s avonds aan tafel vertelt een van de kinderen hoe ze eerst zo tegen het woord ‘bezinning’ aanhikte en zich eigenlijk daarom niet in eerste instantie had aangemeld. Maar wanneer de associatie ‘bij zinnen komen’ valt, breekt ze open. Ik heb jongeren zien groeien in hun mens-zijn, zien opbloeien en hun rug zien rechten. Ik heb tijdens de pelgrimsmis in Santiago helaas ook meegemaakt wat een priester bij een leerling heeft kapotgemaakt door de hostie uit haar handen te trekken; ik probeer dit voorval te

En verder ...

begrijpen en houd mezelf voor dat de oude man in zijn vastgeroeste routine de bedachtzaamheid en eerbied van haar niet heeft gezien. Mijn hostie heb ik daar ter plekke gebroken en met haar gedeeld, maar het gebeurde heeft diepe wonden achtergelaten. Het begon allemaal met een uitnodiging voor een voorlichtingsbijeenkomst in september 2008, waarin ik ook de ‘benodigdheden’ voor een geslaagde pelgrimstocht voorstelde: Wat heb je nodig?: - Lichtgewicht bepakking: rugzak, kleding, slaapzak, slaapmatje, voetverzorging; - Motivatie: om elke dag ongeveer 15 (+/- 3) kilometer te lopen, tegenslagen het hoofd te bieden;

- ‘Open mind’: om te bezinnen, stil te staan bij persoonlijke vragen, in gesprek te gaan met een ander; - En bovenal: een zonnig humeur om te genieten van wat je op je pad tegenkomt! Maar het is nog steeds niet geëindigd: het verlangen om elkaar te ontmoeten blijft, in de zomervakantie heeft een van de jongeren de Via Mosana gelopen en het idee van de pelgrimstocht gaat door. Plannen voor een volgende camino onder leiding van andere collega’s met een nieuwe groep jongeren krijgen vorm. De voor@ lichtingsbijeenkomst is al weer geweest. Voor meer informatie: [email protected].

De Jacobsstaf 84  |  17

En verder ...

Op zoek naar nieuwe wegen De Camino de Invierno, pelgrimeren in de winter Adrie van der Vorm, George Mulders Slechts weinig pelgrims wagen het om in de winter op stap te gaan. Sneeuw, kou, eenzaamheid en gesloten herbergen zijn voor velen geen aanlokkelijk idee. Adrie van der Vorm en George Mulders komen bij toeval op het spoor van een winterweg in ontwikkeling. In april en mei van dit jaar liep ik de Camino Francés van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Santiago de Compostela. Als voorbereiding had ik veel gelezen over de ervaringen van pelgrims in Spanje en andere landen van Europa. Daarnaast liep mijn partner, en ook een goede vriend, de pelgrimstocht door Frankrijk en Spanje en luisterde ik graag naar alle gebeurtenissen. Echter, iedereen loopt zijn eigen camino met een eigen verhaal. Hoe zou het voor mij zijn? Voor mij bleek de tocht een inspirerende ervaring, zowel door het lopen over eeuwenoude paden, de rijkdom van het landschap, als de ontmoetingen met medepelgrims. Er waren hoogte- en dieptepunten maar bovenal bracht het mij een schat aan onvergetelijke belevenissen. Hoewel nog relatief vroeg in het jaar was de camino al druk bevolkt met wandelaars en fietsers, en was het zaak vroeg op pad te gaan en niet te verre afstanden te lopen om zeker te zijn van een slaapplaats. Menigmaal vroeg ik me af hoe het zou zijn om de camino te lopen in de zomermaanden wanneer van oudsher de meeste pelgrims op pad zijn. Zou er sprake zijn van ‘file-lopen’? Kunnen de herbergen zo’n grote stroom van pelgrims wel aan? Santiago de Compostela was een ervaring op zich. Ontroerd zat ik te midden van honder-

18  |  De Jacobsstaf 84

den pelgrims in de kathedraal om de mis bij te wonen, de zegen te ontvangen, en te verwerken dat de camino ten einde was. Maar het was ook genieten van de gelukkige hereniging met mijn partner en het eindeloos vertellen en uitwisselen van alle ervaringen en indrukken. Een winters alternatief Om de overgang naar huis en haard geleidelijk te laten verlopen wilden we nog een aantal weken in Spanje blijven. We reden om te beginnen, op goed geluk, naar de plaats Monforte de Lemos, zo’n 100 kilometer ten oosten van Santiago de Compostela, in het gebied van de Ribeira Sacra, een wijngebied op de hellingen van de rivier de Sil en de Mino. Een gouden greep, naar al gauw bleek. Monforte de Lemos is een aardige plaats, met een oude stadskern waar op het centrale plein jong en oud elkaar ontmoet op de gezellige terrassen. De wijnhellingen van de Ribeira Sacra zijn van een adembenemende schoonheid. Bij het toeristenbureau, waar we ons laten informeren over wat er zoal te doen en te zien valt, ontmoeten we een vriendelijke en behulpzame jonge vrouw. Als ze van ons hoort dat we beiden de pelgrimstocht naar Santiago hebben gelopen, vertelt ze ons van een initiatief dat genomen is door een groep enthousiaste plaatsgenoten om een oude camino, de Camino de Invierno (Winter Camino) tot nieuwe ontwikkeling te brengen. Deze camino kan dienen als een alternatief vanaf Ponferrada tot Santiago in de wintermaanden. We krijgen van haar de naam en het telefoonnummer van de voorzitter van de vereniging Camiños a Santiago pola Ribeira Sacra. Onze nieuwsgierigheid is gewekt en we bellen

En verder ...

Lalin (Camino de Invierno) Foto: Tieleke Huijbers

haar op. Ze is zo verrast en enthousiast dat we al dezelfde avond een ontmoeting hebben. De kennismaking met de voorzitter, Aida Menendez, is inspirerend en al gauw zijn we ook in de ban van het verhaal van de Winter Camino. De ontwikkeling van de Camino de Invierno De wegen die pelgrims in de loop der eeuwen hebben gelopen om in Santiago te komen zijn talrijk. Een van de wegen in Spanje in dat netwerk naar Santiago is de Camino de Invierno. Het is een route die veel pelgrims in het verleden namen om het barre weer van de Cebreiroregio te vermijden, met name in de winter als de bergtoppen bedekt zijn met een dikke laag sneeuw. Vanaf Ponferrada konden de pelgrims een route kiezen door het dal van de rivier de Sil, aldus gebruik makend van een weg die op natuurlijke wijze werd gevormd. De route liep langs oude plaatsen, over berghellingen, langs rivieren en eeuwenoude bruggen. Bij de plaats

A Laxe voegde de route zich bij de Via de la Plata (de Zilverroute), naar Santiago de Compostela, de bestemming voor alle pelgrims. In 1999 is het plan opgevat de Camino de Invierno nieuw leven in te blazen en te gaan bevorderen dat ook hedendaagse pelgrims de route kunnen gaan lopen. Dit mede met het oogmerk de overvolle Camino Francés te ontzien en te stimuleren dat ook in de wintermaanden naar Santiago kan worden gelopen. De vereniging die daartoe werd opgericht, de Asociación de Camiños a Santiago pola Ribeira Sacra, is met een groep enthousiaste vrijwilligers bezig de route in kaart te brengen, te beschrijven en de route van bewegwijzering te voorzien. Een gedeelte van de route is al in kaart gebracht en voorzien van een beschrijving. Er wordt hard aan gewerkt de totale routebeschrijving te voltooien. Alleen, het is werk dat door vrijwilligers moet worden gedaan en het enthousiasme is groter dan de daadwerke-

De Jacobsstaf 84  |  19

En verder ...

lijke tijd die kan worden ingezet. Men vordert niet zo snel als men zou willen. Maar het werk gaat door. Recent ontvingen we bericht dat er in september een congres is gehouden in Monforte de Lemos door de leden van de Asociación. Er werd een presentatie gegeven van het materiaal dat ontwikkeld is, onder andere een routebeschrijving en kaarten. Verder werd in oktober door de voorzitter deelgenomen aan een congres in Portugal, in de plaats Braga. Een Nederlandse bijdrage? Naarmate we meer informatie kregen over de route werden we steeds enthousiaster. We zien de Camino de Invierno als een prachtig alternatief voor een gedeelte van de drukbelopen Camino Francés, en de mogelijkheden die hij onder andere biedt de camino in de wintermaanden te lopen om het drukke zomerseizoen te ontlopen. Wel zijn we ons ervan bewust dat de route nog volop in ontwikkeling is en nog lang niet klaar is Bijvoorbeeld wat betreft de aanwezigheid van faciliteiten voor pelgrims. De vraag kwam bij ons op of er in Nederland ook belangstelling zou zijn voor deze camino. Aida Menendez is onder de indruk als ze hoort hoe het Genootschap van Sint Jacob functioneert en uit hoeveel leden het genootschap bestaat. We zeggen haar toe dat we na onze terugkomst de leden van het genootschap zullen informeren, en ons ervoor zullen inzetten het enthousiasme voor de ontwikkeling van de Camino de Invierno op de leden over te brengen en daadwerkelijke ondersteuning te bieden. Dankzij een toevallige ontmoeting - maar wat is toeval op de camino? - met een vriend van Aida Menendez, die journalist is bij de plaatselijke krant El Progreso, komt er een artikel over ons in de krant met als titel: ‘Nuevos embajadores en Holanda’. Als dat niet een veelbelovende @ start is?

20  |  De Jacobsstaf 84

Hoe verder met de ontwikkeling van de Camino de Invierno in Nederland? Gelet op de grootte van het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob en de vele actieve leden, schatten wij in dat er ook in Nederland veel belangstelling zal zijn voor de verdere ontwikkeling van de Camino de Invierno. Verdere stappen willen we graag zetten in samenspraak met en medewerking van het genootschap omdat daar veel kennis en expertise aanwezig is, bijvoorbeeld in de werkgroep pelgrimswegen. We zien prachtige kansen voor nieuwe wegen op de camino, maar … er is ook werk te doen! Allereerst is er behoefte aan mensen met goede kennis van de Spaanse taal om een vertaling van de routebeschrijving van de Camino de Invierno te realiseren. Hierbij een oproep aan de lezers van de Jacobsstaf: - Is er belangstelling om meer te weten over de ontwikkeling van de alternatieve Camino de Invierno? - Wie heeft zin om met ons mee te werken aan de verdere ontwikkeling en een eventuele uitgave van de Winter Camino en deze zodoende meer bekendheid te geven? Reacties naar: Adrie van der Vorm, [email protected], of George Mulders, [email protected].

En verder ...

Dat ruikt Europees! Ervaringen van Nederlandse hospitaleros in Arrés Maria van Geldere Cultuurverschillen tussen de diverse Europese nationaliteiten zijn overal op de camino zichtbaar maar leiden meestal weer tot verbroedering. Dit ondervond Maria van Geldere tijdens het hospitaleren in het Spaanse dorpje Arrés, aan de Camino Aragonese. Een wens om hospitalero te zijn in een albergue langs een camino naar Santiago, ooit geuit in 2005, werd dit voorjaar werkelijkheid, en wel samen met Gert Jan, mijn man. Toen ik de Camino Francés liep vanuit Nederland naar Santiago de Compostela werd dat idee geboren. Maar na vier maanden onbetaald verlof voor de tocht ging ik weer aan het werk en raakte het idee naar de achtergrond. Tot ik in 2008 ontslag nam om met Gert Jan de mogelijkheden te onderzoeken voor een herberg langs de Vía de la Plata. We zijn deze camino eerst maar eens voor een deel gaan lopen, van Sevilla naar Salamanca, en zochten toen via hospitaleros in Salamanca en Alcuescar contact met de Asociación de Amigos del Camino de Santiago (AACS). We kregen heel snel een allerhartelijkste maar ook ter zake doende mail terug van Anai, de dame die het hele ‘hospitalerogebeuren’ organiseert. Er zat een inschrijfformulier bij en een aanbod voor een beginnerscursus, die op verschillende data en plaatsen in Spanje werd gegeven, waaronder in het zuiden, in Málaga. En omdat wij op dat moment in Andalusië verbleven was dat voor ons de meest geschikte optie. Het was een geweldig leuke en reële cursus voor dertig (!) nieuwe hospitaleros, prima georganiseerd met gastheren en -vrouwen van het genootschap van Málaga, die meteen de Camino Mozárabe promootten.

Over die cursus zelf is al een heel verhaal te vertellen, mede omdat ons Spaans nog van dien aard is dat we nogal eens het spoor bijster raakten. Gelukkig werden we altijd weer op pad geholpen door iemand die Engels sprak. Bijzondere mensen Drie dagen later begint de praktijk. Anai heeft een plek voor ons geregeld in Arrés. Arrés, maar waar ligt Arrés? Nou, heel ver weg van Málaga, in de Pyreneeën, aan de Camino Aragonese. Volgens afspraak arriveren we een dag eerder en we ontdekken een schitterend gelegen, piepklein dorpje met een wel heel sfeervolle herberg, waar zestien peregrinos kunnen overnachten. Al gauw blijkt dat er in de praktijk meer mensen overnachten, als in de zomer het dorpje overspoeld wordt met pelgrims. We worden wegwijs gemaakt door onze voorganger. Dit is heel plezierig want vanaf de eerste dag draaien we op volle toeren. Ingewikkeld is onze taak niet maar wel heel intensief. Elke dag begroeten we een nieuwe groep peregrinos, die we te woord staan en verzorgen, en zodra ze de volgende morgen zijn vertrokken ruimen we de boel weer op en maken we schoon. We doen boodschappen, bereiden de maaltijden voor, staan voorbijgangers te woord, en ontvangen weer een nieuwe groep. Het is druk, maar heel erg leuk om te doen. De peregrinos die we in die twee weken ontvangen zijn afkomstig uit 21 verschillende landen. Op één avond zitten er tien nationaliteiten aan tafel! We ontmoeten heel bijzondere mensen, bijvoorbeeld Stefan, een open, nieuwsgierige en vrolijke Pool. die meerdere

De Jacobsstaf 84  |  21

En verder ...

Foto: Jaak Vandermaesen

talen spreekt. Hij zit al snel in de keuken de groenten voor de maaltijdsoep te snijden. Stefan wil graag in de ermita slapen even buiten het dorp in het veld, waar geen enkele voorziening is. Hij beleeft dat heel intens en vindt het een geweldige ervaring; hij vertrekt als een gelukkig mens. Reiner, een Duitser, heeft verschrikkelijke ontstoken blaren en moet een paar dagen blijven om zodoende weer wat bij te komen. Tijdens deze onderbreking slijpt hij voor ons de messen, helpt mee in de keuken en ontvangt samen met ons de volgende groep mensen, waaraan hij dan vervolgens zijn verhaal weer kwijt kan. Joke, een Hollandse, is iemand met een herkenbaar verhaal, en voelt een beetje ‘eigen’. Walter, een Zwitser, die voor het eerst grootvader wordt en ons allemaal meeneemt naar de bar voor een glas cava om dat te vieren. David, een Bask, niet te stuiten zo actief, druk, druk, druk. Hij doet de hele afwas, is vrolijk, maar ‘s morgens is hij niet uit bed te krijgen en is hij heel stil. Iemand die iets gebruikt? Carlos, een Catalaan, die hoort dat een goede vriendin van hem is verongelukt en zo’n ver-

22  |  De Jacobsstaf 84

driet heeft. In het kerkje brandt hij samen met ons een kaarsje voor haar. Hij zegt een gebed en huilt om haar. De volgende dag komt hij pas tevoorschijn als iedereen weg is en helpt hij wat met het schoonmaken. Hij besluit dan toch verder te lopen om het zo te gaan verwerken. Iedere peregrino is bijzonder met zijn aanwezigheid en zijn eigen verhaal, maar als het aantal boven de twintig gaat lopen wordt het wel lastiger om iedereen te woord te staan en aandachtig te blijven, opdat mensen geen nummers worden. Stevige Spaanse potten Omdat er in het dorp geen winkels zijn en er geen restaurant in de buurt is, koken wij elke avond een maaltijd. Iedereen wordt om half acht aan tafel genodigd en dan laten zich de eerste barsten zien in de Europese gemeenschap: voor de Spaanse peregrinos is dit te vroeg, cena is pas later in de avond, te pronto om half acht. De Oostenrijkers vinden iets opgelegds gemeenschappelijks wel moeilijk dus zij gaan in de bar wat drinken en een hapje eten. Nu zijn dit slechts beperkte waarnemingen en er zijn genoeg, oudere, Spanjaarden die wel mee-eten en ook niet alle Oostenrijkers haken af. Er is tenslotte geen verplichting tot meedoen, maar uiteindelijk eet bijna iedereen mee. Bij de maaltijd in de albergue hebben we als primero de ensalada mixta voor de vitaminen. Deze is gemakkelijk uit te breiden en altijd weer net even anders door de persoonlijke touch van degenen die hem klaarmaken. Twee

En verder ...

Duitse mannen gaan eerst kruiden zoeken om ven van de laatkomers, gaan we naar het uitin de salade te doen en voegen zoveel toe dat zichtspunt, een unieke rotspunt, voor de route het een complete venkelsalade wordt. Of die van morgen en de veelgeprezen zonsonderkeer dat twee Spaanse vrouwen alles met de gang, la puesta del sol. Daarna gaan we naar handen doen, ook het het dorpskerkje voor mengen en het verdelen bezichtiging, eventueel van de dressing door de ‘Iedereen wordt om half acht gevolgd door een stil salade. aan tafel genodigd en dan laten moment. Een Spaanse man, die Een musicus uit Made keuken in komt om zich de eerste barsten zien in de drid zingt daar op ons te helpen, vindt het wel Europese gemeenschap …’ verzoek een prachtig heel erg ‘Europees’ ruirecht uit het hart geken. Op de uitnodiging zongen, eigen gecomvan de twee Duitse vrouwen, die de salade op poneerd lied over de camino. Indrukwekkend! dat moment klaarmaken, om te proeven, gaat Nadien vragen we mensen of ze een lied willen hij in en hij geeft dan tot zijn eigen verrassing zingen of zeggen. Soms gebeurt dat, zoals het toe dat de salade heerlijk is. Dat ‘Europese’ Italiaanse meisje dat spirituals zingt, prachtig! komt van ons die pasta aan het koken zijn, Of de twee Spaanse vrouwen die de Virgen een maar dat merkt hij later pas aan tafel en dan lied toezingen, wat de andere Spanjaarden in kan de avond wat hem betreft al niet meer de groep meezingen. Een Duitse groep zingt stuk. een Taizé-lied en een Nederlandse zingt samen Omdat we al aardig op de hoogte zijn geraakt met ons een mantra, staande in een grote kring van de Spaanse keuken en we een Spaanse in dat kleine kerkje. Het zijn mooie momen‘kookbijbel’ hebben, koken wij zo Spaans maar ten, die spontaan ontstaan. ook zo stevig mogelijk, er moet tenslotte weer Om iets gezamenlijks te doen met die verschilgelopen worden de volgende dag. En omdat lende nationaliteiten - een gebed, een gedicht stevige Spaanse potten eenpansmaaltijden of of iets dergelijks - was voor ons, beginnelingen, maaltijdsoepen met peulvruchten zijn, kun je nog een stap te ver. Daarover moet je zorgvulze, als het drukker wordt dan verwacht, gedig nadenken, vinden we. Wel hebben we dat makkelijk uitbreiden met wat extra groenten, geoefend in de cursus en daarbij zaten mogepotten gare peulvruchten of gewoon water lijkheden die veel mensen zullen aanspreken. met een bouillonblokje. Wel vertelt Gert Jan elke avond iets over het De flan uit het pakje als postre die niet kan kerkje en zijn geschiedenis, met daarna een mislukken, kan altijd weer op complimenten uitleg in de verschillende talen op papier. Somrekenen van de wat oudere, mannelijke, Spaanmige mensen blijven daarna nog een poosje in se loper. We presenteren hem elke keer weer als stilte zitten. de químico flan. Samen aan de maaltijd is voor We hebben een goede tijd gehad als hospitalede meeste peregrinos en voor ons een geweldig ros. We probeerden zodanige voorwaarden te gezellig gebeuren. scheppen dat de peregrino zich wel voelde en het verblijf in de albergue als een rustpunt in Samenzijn de tocht ervoer. Na de maaltijd en het opruimen van de ‘troep’ We gaan dit vaker doen, alhoewel een ‘eigen’ @ door vrijwilligers en het verzorgen en inschrijherberg als wens blijft bestaan.

De Jacobsstaf 84  |  23

En verder ...

Een droom gaat werkelijkheid worden Fietsen naar Santiago met een peuter Pieter-Bas de Jong Onze droom: We fietsen door glooiend landschap dat uit optrekkende mist ontwaakt. Beelden van bos, graan en zonnebloemen trekken aan ons voorbij. Kleine dorpjes worden even de onze, we doen wat boodschappen en zitten even op het plein voor de kerk. Met z’n drieën onderweg, dag in dag uit, weken achtereen. Onderweg om het onderweg zijn, Santiago halverwege. De vervulling van onze droom begint met de visualisering ervan, tijdens een rit met de auto door Nederland eerder dit jaar. Een paar maanden ertussenuit, fietsen naar Santiago de Compostela. In werkelijkheid zijn we er al geweest. Eenmaal lopend vanuit Nederland, andermaal vanuit Sevilla lopend over de Via de la Plata. Onze droom lijkt aan te sluiten bij onze ervaringen, totdat onze dochter Fenna vanaf de achterbank van de auto pruttelende geluidjes begint te maken. Ze is nu een paar maanden oud en haar wereld begint zich te vergroten. Ze kijkt wijs in de rondte en probeert zich het kruipen machtig te maken. Inmiddels zijn we een paar maanden verder en onze droom wordt werkelijkheid. In april 2010 vertrekken we met z’n drieën op de fiets voor onze tocht. Vanuit Huizen fietsen we een grote ronde: via Vézelay naar Valencia in Spanje en dan via de Camino de Levante naar Santiago de Compostela. Vanuit Santiago fietsen we weer terug naar huis. In totaal 6.000 kilometer waar we viereneenhalve maand de tijd voor nemen. Wijzelf nemen plaats op nieuwe Santos Travelmasters, Fenna neemt plaats in de Burley D’Lite fietskar. De route De heenweg zal bestaan uit een combinatie van

24  |  De Jacobsstaf 84

verschillende reeds bestaande fietsroutes, zoals Langs oude wegen en de Groene route naar de Middellandse Zee van de Fiets Informatie Stichting (FIS), en de fietsroute Van Amsterdam naar Barcelona. Vanaf Valancia volgen we fietsend de Camino de Levante, die vanaf Zamora het spoor van de Via de la Plata volgt. Vanaf Santiago de Compostela volgen we de routes van de FIS, Van Haarlem naar Santiago, maar dan omgekeerd. In Spanje volgen we zoveel mogelijk de Camino Francés. In Frankrijk fietsen we de route via Tours. Daar waar er geen beschreven route is of we een beschreven route in tegengestelde richting volgen, zal aanspraak gemaakt worden op onze creativiteit en kaartleesvaardigheden. We twijfelen nog over het aandoen van Le Puy-en-Velay. De route door het Centraal Massief is nogal geaccidenteerd en komt mogelijk te vroeg in ons schema. Fietsen met onszelf, onze kampeeruitrusting en onze dochter in de fietskar vraagt om een uitstekende conditie. We gebruiken het eerste deel van de route om deze op te bouwen. Voor het afleggen van de Camino de Levante en de Camino Francés zal nog voldoende aanspraak worden gemaakt op onze conditionele vermogens. Extra dimensies Als we vertrekken is Fenna twintig maanden oud en haar wereld zal zich in nog rapper tempo dan tot dan toe vergroten. De afgelopen maanden hebben we er veel over gepraat, of zo’n tocht wel mogelijk is met een kind. Wij denken van wel en gaan het ervaren. We zijn niet de eersten die gaan fietsen met een kind en zullen zeker niet de laatsten zijn. Wij vervullen onze droom, in weerwil van de zorg voor de

En verder ...

Pieter-Bas, Fenna en Ellen op weg

hypotheek, werk en de veronderstelde beperkende invloed van een kind in combinatie met reizen. De extra dimensie van het fietsen met een kind is gelijk de meest spannende en daarmee ook de meest uitdagende en bijzondere. Naast deze kent onze tocht nog een dimensie. We gaan geld bij elkaar fietsen voor de stichting MS-Anders. MS-Anders houdt zich onder meer bezig met de verbetering van de levenskwaliteit van MS-patiënten en de financiering van onderzoeken naar de oorzaken en genezing van Multiple Sclerose. De zus van

Ellen heeft MS en op deze manier kunnen wij ons steentje bijdragen. Om ons in staat te stellen zoveel mogelijk geld in te zamelen voor MS zijn we op zoek naar zowel particulieren als bedrijven die ons willen sponsoren. Honderd procent van het sponsorgeld komt ten goede aan ons goede doel, de tocht wordt verder geheel uit privémiddelen gefinancierd. Wilt u meer informatie over onze tocht en de mogelijkheid ons te sponsoren, kijk dan op @ www.wielenopweg.nl.

Advertentie

De Jacobsstaf 84

| 25

En verder ...

Lopen en leven Marco Natier De tocht naar Santiago de Compostela heb ik altijd geassocieerd met spirituele bezinning, midlifecrisis en scheidingen. Niet voor niets fenomenen die meestal zo rond je vijftigste verjaardag de kop opsteken. Wellicht komt dit vooroordeel doordat de mensen die ik kende en die deze tocht te voet of per fiets maakten, pasten in dit plaatje. Mijn verbazing was dus ook groot toen mijn dochter, zonder andere spirituele behoeften dan in drinkbare vorm, te jong voor een midlifecrisis en nog lang niet getrouwd, bekend maakte samen met een vriendin de tocht te willen maken. Nee, niet vanaf Nederland, ook niet vanuit Frankrijk, maar wel de laatste pakweg 300 kilometer. Terwijl mijn vrouw en ik de maanden tussen besluit en vertrek gebruikten om ons wat in te lezen, want je wilt toch weten waar je spruit aan begint, maakte zij zich nergens druk over. Wandelschoenen had ze wel ergens liggen; inlopen beperkte zich tot een luttel rondje Leur en ervaring opdoen met een rugzak kon in Spanje nog altijd. Wij lazen ons in op het genootschap van Sint Jacob, zij vermaakte zich prima met de eindexamens, de zomervakantie, uitgaan en zich verheugen op de pret. Twee dagen voor het vertrek wisten we nog een rugzak te regelen via een wandelfanate kennis; haar vriendin kocht tussen huis en vliegveld nog de wandelschoenen en met enigszins bezwaard gemoed zwaaiden wij het dappere duo uit.

26  |  De Jacobsstaf 84

Via messenger, e-mail, telefoon en maps. google.nl volgden we hun tocht, waarbij we telkens meer vragen wisten te stellen dan zij wilden of konden beantwoorden. Maar op geen enkele manier leken zij gebukt te gaan onder de zwaarte van de tocht of de rugzak. Na twee weken werden de voeten ingeruild voor de bus: dat was toch wel wat comfortabeler. Vol smaak vertelden ze over hun ervaringen bij de refugio’s, de pelgrimsherbergen, waar zij meestal de gemiddelde leeftijd fors omlaag brachten; over de nachtopvang voor zwervers, waar ze per ongeluk verzeild raakten; over de liften; over de andere wandelaars, van zwaar gelovig tot lichtzinnig frivool. En vooral over de talloze terrasjes die blijkbaar langs de route te vinden zijn. Bij het bekijken van alle foto’s viel dan ook eindelijk het muntje. Deze hele tocht naar Santiago de Compostela is voor de liefhebber één grote terrassentocht. Kerk en kroeg horen daar nog altijd bij elkaar. De waarde zit vooral in de eigen ervaringen van mijn dochter, het zelf allemaal moeten rooien; problemen zelf oplossen en de verdieping van hun vriendschap. Het leven zelf leven. Eigenlijk is dat veel meer waard dan een @ spirituele bezinning of een midlifecrisis. Met toestemming overgenomen uit: Wij in Wijchen, 25 oktober 2009.

De herberg van ...

Magie en nostalgie in Franse herbergen Het Franse platteland en zijn dorpjes spreken altijd tot de verbeelding en leiden voor een pelgrim soms tot onvermoede belevenissen. Zo belandt Werner Rovers in een campagne-idylle en is Frans Kortenhorst getuige van onvervalst surrealisme. Gîte les Clèdes We zijn en route op de Via Tolosana, ook wel genoemd de Italiaanse route, en hoe het komt weten we niet, maar tot nu toe is het een pelgrimspad met hindernissen. Hete dagen hebben we achter de rug, het landschap is ruig, bergen moeten beklommen worden en we hebben soms moeite om een redelijke slaapplaats te vinden. Tot overmaat van ramp heeft Janneke een vervelende voetblessure, maar we blijven dit land van de Katharen veroveren. We arriveren, redelijk uitgewoond in Castanetle-Haut en verwachten daar de Gîte les Clèdes, maar komen bedrogen uit. Verder moeten we: een lange klim, een leeg landschap en de temperatuur nadert het vriespunt. Ergens in deze verlaten woestenij is daar de ontmoeting, een tractor uit de middeleeuwen trekt een platte kar waarop een zeer oude boerin onverstoorbaar een trui zit te breien, maar zij weet ook waar ons onderkomen zich bevindt. Even later in een oud beukenbos zien we, diep onder ons, een wat desolate boeren bedoening en komen we in een wondere wereld terecht. Zoon Christian bestiert de gîte met zijn oude frèle, maar o zo pittige moedertje, volgens de laatste Parijse mode gehuld in het zwart, het geheel bekroond met een muts, welke haute couture overigens teniet wordt gedaan door te grote witte joggingschoenen. Voornoemde dame resideert in haar keukentje van kabouterachtige afmetingen en wij worden verwezen

naar het dortoir boven, waar de temperatuur ongeveer gelijk is aan buiten. De douche is uit het stenen tijdperk, maar se marche, hetgeen overigens niet betekent dat we het warm krijgen. We vluchten rillend naar beneden en krijgen direct de onvervalste en zeer Franse pastis aangeboden. Alcohol doet soms wonderen en we worden deelgenoot van een familie op het Franse platteland. Het verdere gezelschap bestaat uit twee paardenboeren, drie honden en ongeveer vijftien katten die, om de beurt, door de vuile ruiten naar binnen loeren. Dit alles wordt opgeluisterd door een schetterende televisie en op het moment dat we, na de zoveelste pastis, bij de enorme open haard in slaap dreigen te vallen, worden we aan tafel geroepen voor een riante maaltijd met als hoofdmenu een wat onduidelijke, nogal doorgebakken, bruinachtige eend. Er is wijn, veel wijn, en mede daardoor ontstaat er een intense verbroedering tussen Franse autochtonen en twee pelgrims, onderweg naar het verre westen. De soirée wordt vervolgd door een bijna professioneel goocheloptreden van zoon Christian, een magisch stukje theater dat we nauwelijks begrijpen, maar de invloed van voornoemde spiritualia zal daar wellicht iets mee te maken hebben. Tot slot wordt Janneke’s pijnlijke voet aan een nauwgezet onderzoek onderworpen en een van de gasten is kennelijk in staat een soort positieve energie door te geven aan de ander. Het horloge moet af, de armen naar beneden en met gesloten ogen en in opperste concentratie, zorgt een van de paardenboeren, beter bekend als Jean-Jacques - weer dus die Jacobus - voor de rechtervoet van onze dappere loopster. Conclusie van dit alles, we zijn weer een ervaring rijker, stommelen de wrakke trap op

De Jacobsstaf 84  |  27

De herberg van ...

s Werner Rover Vig nes. Foto: Les Rues-des-

naar boven en duiken in een recordsnelheid in de ijskoude slaapzakken. Het gevolg van de seance is wel dat Janneke een diepe en langdurige nachtrust geniet, terwijl de schrijver van dit verhaal deze bonte avond met pastis, vin rouge en ook nog een met alcohol besprenkeld taartje, eveneens wegzakt in een diepe slaap op deze vrieskoude zolder, onderwijl dromend van ene Sint-Jacobus, die vanaf zijn wolkje tevreden neer blikt op de aarde naar deze twee pelgrims op weg naar Santiago in Galicië. Frans Kortenhorst Les Rues-des-Vignes Rond één uur in de middag klop ik aan bij mijn eerste onderdak voor pelgrims. In jaarlijkse

28 |

De Jacobsstaf 84

etappes ben ik sinds 2006 vanuit Bergschenhoek onderweg naar Santiago en tot nog toe heb ik in hotels of bij adressen van de Nederlandse of Vlaamse Vrienden op de Fiets geslapen. Op de derde dag van mijn derde etappe (van Doornik naar Compiègne) overrompelt mij de spreekwoordelijke man met de hamer. Al na 10 kilometer gaat het kaarsje langzaam uit. Ik sleep mij nog een paar kilometer verder naar het pelgrimsonderdak bij madame Bretzner in Les Rues-des-Vignes om bovenop de heuvel te ontdekken dat het voormalige pelgrimsonderkomen is verhuisd van het reusachtige, maar in verval verkerende boerenhof, naar de in het dal gelegen Rue Basse van Les Rues-des-Vignes. Ik verontschuldig mij bij de poort voor de vroege en onaangekondigde aankomst op deze zonovergoten dag. Madame Bretzner heet

De herberg van ...

mij evenzogoed van harte welkom en ik krijg een eigen kamertje onder de balken van deze voormalige boerderij. Ik val met mijn neus in de boter. Vandaag, zo legt madame Bretzner (Martine voor vrienden) uit, wordt in Frankrijk moederdag gevierd en vanmiddag komt haar zoon met zijn vrouw en twee kinderen langs. Als ik wil kan ik vanmiddag aan tafel aanschuiven en mee-eten met de hele familie. Ik ben van harte uitgenodigd! De zoon van madame Bretzner is boer en bewoont de eerder genoemde hoeve waar pelgrims voorheen onderdak vonden. Het wordt een middag om nooit te vergeten. Een zonovergoten middag in de Franse campagne met heerlijk eten, veel wijn, verhitte discussies over de torenhoge brandstofprijzen en de dramatisch lage prijzen voor landbouwproducten, watergevechten met de kinderen, een rondleiding door de moestuin, en veel, heel veel gelach. Het is een middag zoals ik die ken uit Franse films, pure nostalgie en romantiek. Aansluitend aan het middagmaal genieten we buiten, terwijl de zon almaar langer wordende schaduwen maakt, van appelcider en zelfge-

bakken rabarbertaart. De ouders van madame Bretzner komen, met nog een dochter en een buurvrouw, de stemming verder verhogen. Madame Bretzner de oudere leert mij een zinnetje chti, zoals het dialect in de regio du Nord heet: ‘Sje sjuis abitant du snoor’ ofwel ‘ik ben inwoner van du Nord’. Als iedereen is vertrokken help ik madame Bretzner met opruimen en doen we de vaat. Als die ook is gedaan geniet ik in de tuin nog wat na van de indrukken van deze dag. Dan, verrast madame Bretzner mij met een noviteit. Een voetenbad met massagevoorzieningen. We hebben pret als ondeugende kinderen. Ik word gekiekt met een heerlijk glas Pernod in de hand en mijn vermoeide pelgrimsvoeten in een massagebad. Na een uitgebreid ontbijt en een fijn, openhartig en diepgevoeld gesprek ga ik weer op weg. Verrijkt door een buitengewone menselijke ontmoeting met een bijzondere vrouw. Een waarlijk thuiskomen voor de pelgrim in du @ Nord. Werner Rovers

Advertentie

“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago, of gaat u misschien hospitaleren?” Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen

“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros” in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden. Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.

Interesse? Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

De Jacobsstaf 84

| 29

En verder ...

Gebed van de kaars Tieleke Huijbers Onderstaand Gebed van de kaars vond ik afgelopen zomer in de kerk van Saint-Laon in Thouars. Thouars ligt op de Voie des Plantagenêts: de pelgrimsweg die loopt van Mont Saint-Michel naar Aulnay aan de Via Turonensis. Het verwijst naar de tekst die intussen in zeer veel Franse kerken te vinden is en waarin een kaars wordt gezien als de prolongatie van het gebed van iemand die eigenlijk niet zoveel tijd heeft. De (vrije) vertaling is van mijzelf, zoals ik het ‘gelezen’ heb.

La Prière du Cièrge Non, je ne suis pas prière. Je ne suis que feu, cire et lumière. Je suis surtout signe que tu es passé ici, signe du temps que tu as donné de ta vie, de ta prière, de ton offrande … Si tu as pleuré d’inquiétude et de chagrin, j’ai pleuré comme toi: de mon oeuil de lumière perlent des larmes de cire. Si la souffrance te ronge la coeur: avec toi je me consume lentement. Si tu as demandé une grâce aux insistance: ma flamme immobile prolonge ta patience. Si tu es venu remercier, admirer, ma lumière illume une petite étoile dans chaque oeuil qui me regarde. Si tu es venu dire ton amour, mon feu invite à plus de chaleur fraternelle. Encore un peu de temps et ma flamme s’étiendra, mais, devenu “sourire de Dieu”, ton sourire restera. Si tu n’as pu rester qu’un instant, ma présence dit qu’un croyant est venu à l’église qu’il a prié à son façon et qu’il vous y invite, vous qui passez après lui. Signé: le cièrge

30 |

De Jacobsstaf 84

En verder ...

Gebed van de kaars Nee, het is niet zo dat ik een gebed ben. Ik ben alleen maar vuur, was en licht ... En vooral ben ik er het bewijs van dat jij hier voorbijgekomen bent, het bewijs dat je een klein beetje tijd van je leven gegeven hebt, het bewijs ook van je gebed en van je goede gave. Misschien heb je wel gehuild van de zenuwen en van narigheid … ik heb met je mee gehuild: uit mijn ‘oog-van-licht’ druppelen pareltjes van was … Misschien knaagt er verdriet aan je hart: net als jij verteer ook ik langzaam, samen met jou. Als je dringend om een gunst gevraagd hebt, zal mijn stille vlam jouw geduldig wachten vertegenwoordigen. Als je bent gekomen uit dankbaarheid of met verwondering, zal mijn lichtje een klein sterretje ontsteken in de ogen van iedereen die naar mij kijkt. Als je bent gekomen om je liefde te betuigen, zal mijn vuur je aanzetten tot nog meer broederlijke warmte. Nog eventjes, dan zal mijn vlammetje doven, ik word een ‘glimlach van God’ maar jouw glimlach blijft. Je hebt weliswaar maar een ogenblik kunnen blijven, maar mijn bestaan bewijst dat er een gelovig mens naar de kerk is gekomen die op zijn eigen manier heeft gebeden en die ook jullie daartoe uitnodigt, jullie die na hem kwamen … Was getekend: de kaars

De Jacobsstaf 84

| 31

Het Genootschap

Van het bestuur Woorden van dank Vandaag nemen wij afscheid van Tijs Dorenbosch als voorzitter van Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Hij vervulde deze functie vanaf maart 2002, dus in totaal zeven en een half jaar. De eerste voorzitter was Koen Dircksens van 1986 tot 1995. Katrina van den Berg nam de ‘ hamer’ over van 1995 tot 2002. Bij zijn benoeming kondigde Tijs aan: ‘Met het genootschap en door het genootschap te trachten vorm te geven aan de ontwikkelingen die in de toekomst liggen. De grootschaligheid vraagt om efficiency maar ik hoop dat het gevoel van saamhorigheid behouden kan blijven.’ Ons inziens is Tijs daar goed in geslaagd. Onder zijn leiding groeide het ledenaantal van ongeveer 4.200 leden in 2002 naar 8.633 in november 2009. Was er in 2002 een bescheiden bedrag van 34.000 euro, nu bedraagt het vermogen rond de 230.000 euro. De efficiency is duidelijk verbeterd, met bijvoorbeeld de ontwikkeling van onder andere ledenservice, de aanstelling van een coördinator en de groei van het aantal activiteiten en werkgroepen. Binnen de ledenservice verwerken enthousiaste vrijwilligers wekelijks de bergen post. Niet alleen in Utrecht maar ook in Vessem worden belangstellenden voor de pelgrimstocht naar Santiago enthousiast en bevlogen voorgelicht en geïnformeerd. Er zijn in het genootschap meer dan 25 activiteiten aan het werk, met 150 vrijwilligers. Ook de regio’s zijn gegroeid. In het begin nog wat schoorvoetend, maar nu heeft praktisch iedere regio een eigen bestuurtje. Het kader heeft in plaats van alleen de landelijke regiobijeenkomst nu een eigen kaderdag. De communicatie en informatievoorziening zijn met behulp van de Jacobsstaf en de

32  |  De Jacobsstaf 84

website duidelijk verbeterd. Door de toepassing van het intranet is de onderlinge communicatie geen stiefkind meer. Dat de groei met wat stuipjes verloopt, zal niemand verbazen. Al met al staat er nu een genootschap met bijna 9.000 leden en een organisatie die breed binnen het genootschap aan het werk is, aangestuurd vanuit ons prachtige nieuwe Huis van Sint Jacob dat wij vorig jaar konden betrekken. Tijs is de motor geweest om uit te kijken naar een eigen behuizing. Het werd uiteindelijk de Lange Nieuwstraat in Utrecht en vorig jaar dus het Janskerkhof. In zijn voorzittersperiode had Tijs drie wensen: - een Hollandhuis in Santiago; - een eigen pelgrimsgids over de routes in Nederland; - overnachtingsmogelijkheden in Nederland. De overnachtingadressen, oftewel een netwerk van slaapplaatsen in Nederland, kwam in eerste instantie niet van de grond. Maar vandaag heeft de feestelijke overhandiging plaats gevonden van het genootschapstempel aan de werkgroep Pelgrims voor Pelgrims. De werkgroep heeft inmiddels een netwerk opgebouwd van meer dan 70 overnachtingsadressen. De pelgrimsgids leek ook maar niet te lukken, met als argument dat er al zo veel lange afstandspaden zijn. Maar zie, Bram van der Wees heeft nu de uitdaging aangenomen om de gids van Jacobswegen in Nederland samen te stellen en vandaag gaat Bram met een ploegje enthousiaste leden aan de slag. De gids zal er bij het 25-jarig bestaan van het genootschap in 2011 zijn. Ook het Hollandhuis in Santiago in de vorm van een ontmoetingsplaats gaat er komen.

Het Genootschap

Dit initiatief is door het bestuur omarmd en er wordt in Santiago voor ons gezocht naar een geschikte locatie. Tijs is een begenadigd spreker, dichter en schrijver. Als spreker is hij vaak niet van zijn à propos te brengen. Specialiteit is de afscheidsspeech bij vertrek van bestuursleden. Dat doet hij met verve. In Utrecht heeft hij een keer de organisatie gered toen de techniek het af liet weten bij een diavoorstelling. Tijs heeft daar toen ruim een uur gesproken over de pelgrimstocht die hij samen met zijn vrouw Jory liep vanuit de Baltische staten. Zijn gehoor luisterde van begin tot eind geboeid. Als schrijver levert hij elke Jacobsstaf het woord van de voorzitter. Ter afsluiting een gedicht van Tijs dat hij schreef in het gastenboek van de refugio Los Arcos, en dat nog steeds ook op hem van toepassing is:

Men vraagt mij almaar, ben je aan het veranderen Mijn antwoord: steeds zet ik mijn ene voet gewoon voor de andere Ik voel mij nog niet beter maar zeker niet slechter en plaats mijn linkervoet maar weer eens voor mijn rechter Toch; soms voel ik mij even flinker en zet mijn rechtervoet voor mijn linker. Beste Tijs, wij danken je zeer voor alles wat je voor het genootschap hebt gedaan en betekend. Gelukkig blijf je deel uitmaken van de werkgroep Herberg aan de Camino en de werkgroep Internationale Contacten. Wij wensen je in deze moeilijke periode, nu je zonder Jory verder moet, heel veel sterkte en kracht toe. Buen camino y ultreia. Nijmegen, 7 november 2009, Daniëlle H.A.C. Lokin

Advertentie

De Jacobsstaf 84  |  33

Het Genootschap

Regioberichten Bollenstreek-Rijnland Op zaterdag 3 oktober verzamelden 45 leden zich in de Hoeksteen in Hillegom voor de halfjaarlijkse bijeenkomst. Cees Fortgens, een van de regiocontactpersonen, verwelkomde de aanwezigen: vele nieuwe gezichten maar ook veel oudgedienden. Er werd begonnen met de mededelingen die door Helmi van Ginniken nader werden toegelicht. Daarbij werd extra vermeld de maandelijkse wandelingen die door onze regio worden verzorgd en waar iedereen zich voor kan opgeven. Doorgaans wandelen zo’n vijf tot vijftien personen mee. De wandeling wordt beurtelings georganiseerd door een van de deelnemende leden. Hierna komen de fiets- en wandelplannen van verscheidene leden voor het komend voorjaar aan de orde, gevolgd door de pelgrimsparade. Een aantal leden lezen een stukje uit hun dagboek voor. Ontroerend altijd weer te horen hoe velen onderweg gastvrij ontvangen worden. Treurig als je een paar dagen na aankomst in de Pyreneeën terug moet vanwege een onverwachte ingrijpende operatie bij je bejaarde vader. Bij aankomst op het vliegveld trof een pelgrim haar fiets niet ongeschonden aan. Het vinden van een fietsenmaker is niet altijd een eenvoudige zaak maar in Frankrijk kun je ook hulp krijgen bij de autogarages. Desalniettemin was iedereen tevreden over zijn tocht en bereikten velen het einddoel Santiago de Compostela. Na de pauze gaf Helmut Brouwer op levendige wijze een zeer boeiend en leerzaam verslag van zijn pelgrimage over de Camino del Norte, de oudste en misschien wel de mooiste pelgrimsroute in Spanje. Door zijn verhalen

34  |  De Jacobsstaf 84

en prachtige foto’s ontstond een ander, positiever beeld over deze route dan het beeld dat enkele jaren geleden geschetst werd in een negatief artikel in de Jacobsstaf. De route geeft prachtige uitzichten op de zee met zijn stranden, kliffen, rotsen en baaien, en voert over bergen en dalen en door prachtige vissersdorpjes en badplaatsen. De route is meestal goed bewegwijzerd en onderdak, hetzij in re­ fugios, jeugdherbergen of hostales, is altijd te vinden al moet je er in het hoogseizoen wel eens wat verder voor lopen. Door Helmuts uiteenzetting werd de motivatie om ook deze route eens te gaan lopen, zeker versterkt. Na afloop hieven we als vanouds een glaasje in het Café Saint-Jacques. Yvonne Wijnands Den Bosch Op zondagmiddag 25 oktober was de zaal bij Boer Goossens in Den Dungen tot de laatste plaats bezet. Antje, Nelly, Piet en Rony waren blij met deze wederom grote opkomst van regioleden. Het programma van de middag was iets anders van opzet. Na het welkomstwoord konden achttien leden een toelichting geven bij de door hen ingezonden foto van de camino. De verhalen waren heel uiteenlopend en boeiden de aanwezigen. Tijdens de pauze konden de leden hun stem uitbrengen op die foto die hen het meeste aansprak. Uiteindelijk werd de foto van Joke Koek tot de beste gekozen. Joke ontving als prijs hiervoor een schitterende (door Piet gemaakte) gravure van de Alto del Perdon. Na de pauze kreeg regiolid André Witlox het woord. Hij presenteerde zijn camino vanuit Brabant naar Santiago op een geheel eigen

Het Genootschap

wijze. Onder toepasselijke muziek vertelde hij over zijn ervaringen en verbond dit op een spirituele wijze aaneen. Na afloop vond het traditionele Café SaintJacques plaats, waarbij nog veel en lang in groepjes werd gesproken. Rony de Jong Groningen Op een mooie winderige zaterdag ontmoeten een groep pelgrims, te voet en te fiets, elkaar in Den Ham op het parkeerterrein van de Piloersemaborg. De acht fietsers vertrekken vast onder leiding van Peter Altena en Janny de Waard die de fietstocht hebben uitgezet en als wij, de wandelaars, compleet zijn gaan we ook van start. We zijn met ons veertienen en we lopen op smalle geasfalteerde landweggetjes, met om ons heen het uitgestrekte Groningerland. De wandeltocht is uitgezet door twee enthousiaste Jacobusleden: Wil HopLodewegen en Truus Dijkstra-Holstein. Dit gebied wordt genoemd het Middag-Humsterland en ligt ten noord-westen van de stad Groningen. Drieduizend jaar geleden liep hier de kust van Noord-Nederland en zag het landschap eruit als een groep eilanden. Je ziet de wierden of terpen die door de eerste bewoners in de loop van de tijd gebouwd zijn om zich te beschermen tegen overstromingen. Kerken, oude boerderijen en borgen staan vaak nog wat hoger dan het land eromheen. Wij genieten van de eindeloze horizon. Door de lucht jagen grijze wolken die regen voorspellen. Af en toe schijnt de zon, die de omgeploegde kleiakkers doet oplichten. Wij wandelen richting Oldehove, een dorpje met de mooie oude Ludgeruskerk. De fietsers zijn inmiddels ook hier aangekomen en samen drinken we ons eerste kopje koffie met appeltaart in het dorpshuis. De stemming is vrolijk en ontspannen en na een tijdje vervol-

gen we onze tocht richting Niehove. Af en toe worden we toegeroepen door jonge koeien die nieuwsgierig langs de rand van het weiland met ons meelopen of we zien een grote zwerm vogels opvliegen die zich klaarmaken om te gaan trekken. In Niehove aangekomen, kunnen we gelukkig het oude kerkje binnengaan dat stamt uit de dertiende eeuw. Tegenover de kerk worden we in het prachtige oude café Eisseshof verwelkomd met soep voor onze lunch. Ook de fietsers zijn hier weer aangekomen. Als we weer verder gaan, komen nu toch echt de regencapes tevoorschijn. Maar wat een prachtige vergezichten als de zon tussen de wolken door op een enkel weiland schijnt en de kleur groen helder laat oplichten tegenover de loodgrijze horizon. De schilders van De Ploeg lieten zich hier dan ook vaak door inspireren. Om drie uur in de middag komen we weer in Den Ham aan. Zeer voldaan stapt iedereen weer in de auto. Wat is het Groningerland mooi! Als dankbare pelgrims, een ode aan Wil en Truus, die deze tocht voor ons hebben uitgezet. Gemma Brans Amsterdam Op zaterdag 3 oktober 2009 vond de najaarsbijeenkomst plaats van de regio Amsterdam, bestaande uit een ochtendwandeling en een middagprogramma met lezingen. Onder leiding van Gerard Goudriaan bezochten we in de ochtend met circa twintig mensen de omgeving van het Waterlooplein. De nadruk lag tijdens de wandeling op zowel de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog (hier lag de Jodenbuurt) als die van de stadsvernieuwing en het stadsherstel in de Nieuwmarktbuurt en nabij gelegen buurten. In kort tijdsbestek bezochten we nog andere buurten: Uilenburg en Rapenburg, de Kadijken met het belangrijke stadsvernieuwingsproject het Entrepotdok, en de Plantage.

De Jacobsstaf 84  |  35

Het Genootschap

’s Middag nam Marja te Lintelo de honneurs waar voor onze bestuursleden en vertelde, na het welkomstwoord, de nodige berichten van het landelijk bestuur, zoals de steeds maar doorgaande groei van ons genootschap, de najaarsbijeenkomst begin november in Nijmegen en het conceptprogramma voor het jubileumjaar 2011. Weet u wat de spatkracht van een gewelf is? En het verschil in achtergrond tussen de monniken en de lekenbroeders? Zo ja, dan bent u vast ook bij de lezing van Jan Galjé over cisterciënzer kloosters in Frankrijk geweest. Een plattegrond en menige dia van geheel verstilde kloostercomplexen in landelijke omgeving trokken aan ons oog voorbij. Tot slot las Jan nog een deel voor uit een dagboek van een cisterciënzer monnik, die in zijn grote afgezonderdheid toch wel wat wordt afgeleid door langskomende pelgrims. Gerard Goudriaan vertelde vervolgens in het kort wat over zijn tocht van Madrid naar Santiago. Het eerste deel van deze camino, 321 kilometer tot Sahagun, is afzien: zo zijn er weinig voorzieningen. Tijdens de pelgrimsparade deed Henk Wolleswinkel een oproep voor foto’s van het eerste deel van de Camino del Norte. Voorts kregen we een hilarisch verslag van Ans Zwartveld over de fietstocht van Ans en haar man Bob naar Rome. Tot slot werden, voor we naar ons eenvoudige Café Saint-Jacques afzwaaiden, de pelgrimsliederen Chant des Pèlerins de Compos­ telle (beter bekend als Ultreia) en An Irish Bles­ sing gezongen. We moeten duidelijk nog wat oefenen, maar het klonk echt mooi, met dank aan Simone en Hilda. And until we meet again, may God hold you in the palm of His hand. Masha Plasmans Friesland De najaarsbijeenkomst van de regio Friesland vond dit jaar op 10 oktober 2009 plaats in het

36  |  De Jacobsstaf 84

rode kerkje van het Friese dorp Boer. Het gaat goed binnen de Friese regio, want het ledental steeg de afgelopen twee jaren totaal bijna 40% en het bezoekersaantal van onze regiobijeenkomsten is in de afgelopen drie jaar van ongeveer 15 naar nu al meer dan 50 opgelopen. De organisatoren Elly Koopman, Klaske Scholte en Daan Groen, heten ons dan ook - blij verrast door deze grote opkomst - van harte welkom. Piet van Noort blikt met ons kort terug op de regionajaarswandeling van 19 september 2009 in Oldemarkt (zie verder in dit Regiobericht). Adrie Dik komt namens het landelijk verenigingsbestuur met een aantal mededelingen, ook over het jubileumjaar 2011, wanneer het Nederlands Genootschap van Sint Jacob 25 jaar bestaat. Dan volgt de lezing van genootschapslid en pelgrim Jan Romkes van der Wal, tevens pastoor te Bolsward. Zijn lezing, met als titel Van zee tot zee, gaat over de tradities, mythen en legendes rondom de Sint-Jacobspelgrimsweg naar Santiago de Compostela. Ongeveer veertig jaar geleden liep hij als pelgrim naar dit Spaanse pelgrimsoord en verkondigde vanaf dat moment dat een Nederlandse pelgrim zijn pelgrimspad eigenlijk dient te beginnen in het Friese Sint-Jacobiparochie. Ook vertelt Van der Wal dat de Sint-Jacobusdag - die internationaal jaarlijks op 25 juli wordt gevierd - het uitgangspunt is geweest van de PC-kaatsdag in Franeker. Deze Sint Jacobsdag werd vroeger in de vrijplaats Franeker de dag waarop de schutterijvereniging haar kleiduifschietwedstrijden organiseerde, die vele jaren later over ging in de jaarlijkse PC-kaatsdag. Na de lunch vertelt Elly Koopman over de Limburgse pelgrimswandeldagen. Syb Zeinstra en Dick Wesselius, bestuursleden van de Stichting Jabikspaad Fryslân, vertellen iets over de Stichting Jabikspaad Fryslân en over

Het Genootschap

een refugio in het Duitse Scheidegg. In de pelgrimsparade luisteren we geboeid naar de belevenissen van Baukje van Balen, Jaap Baalbergen, Sjoke Runia, Anne Haringsma, Hans van der Meer, Durk Zwaagstra en Sjoerd Schaaf. Met een hapje en drankje sluiten we deze geslaagde regiobijeenkomst af in het zogenoemde Café Saint-Jacques. Wiep Koehoorn Onze najaarswandeling van de regio Friesland op 19 september 2009 begon vanuit de Willibrorduskerk in Oldemarkt, een prachtige neogotische kerk uit 1883 met gebrandschilderde ramen en kruisgangtaferelen in beschilderde houtsnijwerken. Bij de koffie vertelde gastheer Piet van Noort ons over diverse bijzonderheden die in deze kerk te bezichtigen zijn. Het oudste beeldje in deze kerk stelt Sint Anna te Drieën voor; Sint Anna, Maria en het Christuskind. In 1915 is dit beeldengroepje in bezit gekomen van de kerk door toedoen van pastoor Scholten van Ameland. Na de uitleg van Piet gingen we op pad. Het was heerlijk zonnig weer en de wandeling ging via de Hoofdstraat en de Friese weg het bos in bij Paasloo en Blesdijke. Een prachtig gevarieerd landschap met bos, weilanden, heide en houtwallen. Die houtwallen zijn karakteristiek voor dit gebied en vormden vroeger een barrière voor wild en gaf de afscheiding aan tussen de verschillende percelen en Jan Romkes van der Wal

de doorgaande wegen. Onderweg plukten we bramen en bewonderden paddestoelen die op deze houtwallen groeien. Verharde en onverharde stukken wisselden elkaar af in dit prachtige landschap. Rond lunchtijd kwamen we aan op de gastvrije minicamping van de familie Vuist te Paasloo waar we ons de broodjes goed lieten smaken. Na deze aangename rustpauze vertrokken we naar ons startpunt in Oldemarkt. Onderweg kwamen we in Paasloo nog langs waarschijnlijk de oudste schuurkerk van Nederland waar op de begraafplaats de dichter Jakobus Cornelis Bloem met zijn vrouw Clara Eggink, eveneens dichteres, liggen begraven. Op zijn grafzerk staat de slotregel van misschien wel zijn laatste gedicht: ‘Voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij.’ Onder het genot van hapjes en drankjes praatten we nog wat na over wat een zeer geslaagde kuiertocht was geweest. Als onervaren wandelaar heb ik genoten van deze heerlijke dag, en hoewel de voeten wel even vertroeteld moesten worden, voelde

De Jacobsstaf 84  |  37

Het Genootschap

ik me voldaan en een stuk beter dan bij het begin van de tocht. Ik wil iedereen bedanken voor de organisatie en de fijne gesprekken onderweg. Jan van der Werke Noord-Holland benoorden ‘t IJ Ruim 100 van de 650 leden van de regio waren op zaterdag 31 oktober samen gekomen in het Trefpunt in Alkmaar. En 40 mensen hadden laten weten dat zij verhinderd waren. Na de mededelingen doet Jan Louter verslag van een bijeenkomst in Warmenhuizen op zondag 25 oktober. Op die dag was het precies 5 jaar geleden dat Piet Jonker terugkeerde van zijn sponsortocht naar Rome. Kort daarna is hij overleden. Voor zijn vrouw Gitta was dit een gelegenheid te laten zien wat er met het sponsorgeld gedaan was: een operatiekamer in Kalimantan op Borneo. Zuster Dionne Appelman vertoonde daar een film over. Jorien Uhl uit Groet, Ton Groot en Jan Bakker uit Bovenkarspel, Rick van de Ven en Ton van der Molen uit Heiloo, Tinie Smit uit Heerhugowaard en Anke Thijssen uit Beverwijk vertellen tijdens de pelgrimsparade over hun tochten naar Santiago. Co Mulder uit Winkel vertelt over zijn plannen om in 2010 naar Santiago

te lopen. Hij is goed hersteld van een hartinfarct en in staat om de tocht te ondernemen. Henk Vermunt uit Zaandam dacht er aan zijn lidmaatschap op te zeggen, maar de steeds weer boeiende verhalen van pelgrims ontroeren hem. Truus Boon uit Alkmaar houdt een pleidooi voor de saaie stukken. Er zijn mensen die stukken overslaan, maar je moet de hele weg volgen, vindt Truus. De zogenaamde saaie stukken horen erbij en geven een goed gevoel. Na de zoals altijd goed verzorgde lunch vertelt Hanneke van Leeuwen over de restauratie van het Jacobusbeeld in Akersloot, een beeld uit het midden van de negentiende eeuw, dat oorspronkelijk in de kerk van Assendelft had gestaan. De lichtbeelden die zij daarbij vertoont lieten zien met hoeveel liefde, engelengeduld en vindingrijkheid zij deze klus geklaard heeft. Peter Lassooy, de ontwerper van het monnikenpad in de Egmonden, liet ons een prachtige film zien over de tocht die hij samen met Bea naar Santiago had gemaakt. Mooie beelden en muziek die de sfeer van de pelgrimstocht raak typeerden. Het was een feest der herkenning. Jan Louter

Advertentie

Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage? Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?

Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl 38  |  De Jacobsstaf 84

Het Genootschap

Impressie najaarsbijeenkomst 7 november 2009 Stationsplein Nijmegen, zaterdagmorgen vroeg. De lucht is grijs, winkels zijn nog niet open, maar toch is er al een stroom bezoekers die zich een weg richting centrum zoekt. Middeleeuws geklede pelgrims, compleet met staf en kalebas, wijzen hen de weg naar het Kolpinghuis. In totaal bezoeken die dag meer dan vijfhonderd mensen de najaarsbijeenkomst van ons genootschap. Afscheid Tijs Dorenbosch Er is weer een uitgebreid programma. Traditioneel is de algemene ledenvergadering die voor een groot deel in het teken staat van de begroting. De 122 aanwezigen keuren die onder applaus goed. Het is ook de laatste vergadering van voorzitter Tijs Dorenbosch die na Koen Dircksens en Katrina van de Berg onze derde voorzitter was. Hij leidde het genootschap vanaf 2002. Vicevoorzitter Daniëlle Lokin houdt een afscheidsspeech (zie pagina 32). In het kader van de overnachtingsmogelijkheden voor pelgrims in Nederland, overhandigt Tijs het eerste stempel voor de overnachtingsadressen aan Monika Rietveld van de werkgroep Pelgrims voor pelgrims. Er is inmiddels een netwerk van meer dan zeventig adressen waar pelgrims kunnen overnachten bij andere pelgrims. De vergadering neemt afscheid van Tijs met een staande ovatie. Activiteiten Het thema van de dag is Jacobswegen in Duitsland. Onze oosterburen Annette Heusch en Manfred Zentgraf geven een presentatie. De Nijmeegse wethouder Hannie Kunst onthult bij de Jacobskapel in de binnenstad een

stèle die het begin van de Jacobsroute vanaf Nijmegen markeert. Het is een nieuwe route die via het Rijndal aansluit bij Keulen op een netwerk van Jacobswegen. Religiewetenschapper Thomas Quartier houdt voor een volle zaal een lezing over de spiritualiteit van de moderne pelgrim. In de pelgrimsparade vertellen mensen over hun ervaringen. Jaap Middeldorp vertelde over een aangrijpende ervaring. Hij was met een aantal leerlingen op pad (zie artikel pagina 15) en tijdens de pelgrimsmis pakte de priester de hostie weer af van een van zijn leerlingen. Hendrik Fabius vroeg aandacht voor daklozen in refugios en Juul Mostert was een keer zo moe dat de gieren boven haar hoofd vlogen. Workshops Pelgrims die iets willen leren kunnen meedoen aan een van de workshops. Een meisje leert in de workshop Schrijven bij Jeroen Gooskens dat ze meer moet schrappen. Arnoud Bouman vertelt bij de workshop Om­ gaan met honden dat je een boze hond nooit recht in de ogen moet kijken. Ervaren lopers en fietsers geven hun ervaringen door aan minder ervaren soortgenoten. Voorleesmoment De werkgroepen Herbergen en Geschiedenis en Cultuur houden presentaties. Er is de informatiemarkt met meer dan 25 kramen. Van fietsvervoer tot wijnboer en van voet met blaar tot beeldend kunstenaar. Er is een boekenhoek met ‘voorleesmomenten’. Mensen die naar buiten willen kunnen een stadswandeling maken onder leiding van ervaren gidsen.

De Jacobsstaf 84  |  39

Het Genootschap

Kortom: bezoekers hoefden zich geen moment te vervelen en dankzij de voortreffelijke organisatie van de regio Arnhem-Nijmegen

verliep deze dag op rolletjes. André Brouwer

Project Jacobswegen in Nederland Op de najaarsvergadering in Nijmegen sprak de werkgroep Jacobswegen in Nederland met een twintigtal leden die bereid zijn om gedeelten van de wandelroutes in kaart te brengen en te beschrijven. Het ligt in de bedoeling om bij het vijfentwintigjarig bestaan van het genootschap in 2011 een gids met routebeschrijvingen van wegen naar Santiago uit te geven (zie de Jacobsstaf 83, p. 51). Daartoe zoeken wij nog medewerkers. De mensen die zich aangemeld hadden voor de bijeenkomst in Nijmegen kregen een flinke hoeveelheid informatie te verwerken: over de veronderstelde Jacobswegen in Nederland, over de deeltrajecten, over hoe wegen te zoeken en te beschrijven, et cetera. Zij ontvingen een informatiemap met suggesties, adviezen en richtlijnen en kunnen aan de slag! Maar we zoeken nog meer medewerkers, met name voor de volgende trajecten of gedeelten daarvan: - Haarlem – Den Haag – Brielle – Vlissingen – Gent; - Den Haag – Rotterdam – Bergen op Zoom – Antwerpen;

40  |  De Jacobsstaf 84

- Gorinchem – Breda – Antwerpen; - Eindhoven – Maaseik – Maastricht. Ook voor de regio’s Groningen en Drenthe zijn nog mensen nodig. Houdt u van wandelen, kent u uw omgeving goed, en hebt u zin om aan dit boeiende project een bijdrage te leveren? Meldt u dan aan, liefst per e-mail: jacobswegen@ santiago.nl. Vermeld uw naam, adres, telefoon en e-mailadres. Voeg uw wandelervaring toe, en laat weten of u wellicht al ervaring hebt met het uitzetten en beschrijven van wandelroutes. Geef tot slot aan in welke omgeving of provincie u een route zou willen beschrijven. Meer weten? Wilt u meer weten, of eerst eens overleggen? Neem dan contact op met Bram van der Wees, tel. 06 53 72 15 36. Werkgroep Jacobswegen in Nederland, Bram van der Wees Joukje Eringa

Het Genootschap

Martin Sheen in herberg Roncesvalles Zoals bekend heeft het Nederlands Genootschap van Sint Jacob de pelgrimsherberg in Roncesvalles geadopteerd. Het genootschap levert daar van half maart tot eind oktober de hospitaleros, meestal in ploegjes van drie á vier personen voor een periode van twee weken. Op dinsdag 29 september komt er een aardige Spaanse jongeman bij ons binnen met de mededeling dat er vrijdag 2 oktober in de herberg filmopnamen gemaakt gaan worden. Of hij nu alvast enige foto’s mag maken. Hij blijkt van Filmax Entertainment/Castelao Producciones te zijn. De film heet The Way met Martin Sheen in de hoofdrol en onder regie van zijn zoon, Emilio Estévez (zie de Jacobsstaf 83). Donderdag 1 oktober verschijnen er zes Dixi’s (mobiele toiletten): dat duidt op heel wat figuranten. Vrijdag 2 oktober, terwijl we koffie drinken bij Sabina, breekt het filmgeweld los. De gehele opnameuitrusting wordt de herberg binnen gebracht, bedden worden verplaatst, slaapzakken worden neergelegd - sommige worden extra vuil gemaakt door ze nog eens door het straatvuil te wentelen schoenen worden in de schoenenkast gezet,

en dan eindelijk om twaalf uur beginnen de opnamen. Onze collega’s Edith en Rietje weten in aanmerking te komen voor een rol als figurant en zullen op de aftiteling worden vermeld. De eerste opnamen gaan over het wakker worden. Martin Sheen komt heel duf overeind, een andere pelgrim moet heel nadrukkelijk snurken. Figurantpelgrims trekken hun schoenen aan, vouwen een handdoekje op, enzovoort. Dat moet een aantal malen worden overgedaan. Als dat maar goed komt voor vier uur wanneer de herberg open moet. Nee dus. De groep echte pelgrims groeit. Ze willen een bed en douchen. Marisol kijkt zorgelijk en stelt voor de pelgrims naar het kampement te sturen maar dat wordt niet goed gevonden door Patxi, de mayordomo van het klooster. Dan komt Patxi in actie en binnen vijf minuten wordt besloten de opnamen in de herberg te stoppen en bij La Posada verder te gaan. In sneltreinvaart wordt de herberg weer, zo goed mogelijk, op orde gebracht. Bij La Posada gaan de opnamen nog tot na elven door. Frans Brons

‘Martin Sheen komt heel duf overeind …’ Foto: Frans Brons

De Jacobsstaf 84  |  41

Het Genootschap

Drie mannen gezocht voor koor Het genootschapskoor El Orfeón Jacobeo bestaat inmiddels uit een vijfentwintigtal zangers en zangeressen. De balans kan nog iets verbeteren als er zich nog drie mannen aanmelden, tenor of bas, dat maakt ons niet uit. Het koor oefent op de Jacobusmis uit de Codex Calixtinus en de Mis in G van Giovanni Battista Casali (1715-1792). Bij een mooie gelegenheid zullen we deze ten gehore brengen. Daarnaast bouwt het koor aan een repertoire van pelgrimsliederen. Naar verwachting zullen tijdens de voorjaarsbijeenkomst op 20 maart 2010 de vertrekkende pelgrims door El Orfeón uitgezongen worden. Deelnemers dienen over een gevormde stem

te beschikken en in staat te zijn om op eigen gelegenheid de muziek redelijk onder de knie te krijgen. De repetities worden gehouden op zaterdagen in het Huis van Sint Jacob te Utrecht. De oefenzaterdagen in het komende seizoen zijn: 19 december 2009, en 30 januari, 20 februari, 20 maart, 17 april, 15 mei en 19 juni 2010. Mannen die zin hebben om mee te zingen kunnen zich aanmelden via orfeon@santiago. nl of per brief naar het Huis van Sint Jacob t.a.v. Bram van der Wees.  Bram van der Wees, zakelijke leiding Jan Galjé, muzikale leiding

Agenda 22 en 23 januari 2010 29 januari 2010 20 februari 2010 26 en 27 februari 2010 27 februari 2010 6 maart 2010 20 maart 2010 21 maart 2010 26 en 27 maart 2010 7, 8 en 9 mei 2010 25 juli 2010 6 november 2010

42  |  De Jacobsstaf 84

Pelgrimsbijeenkomst op de Pelgrimshoeve Kafarnaüm in Vessem Regiobijeenkomst Oost Nederland voor nieuwe leden te Holten Regiobijeenkomst Midden-Nederland te Amersfoort Pelgrimsbijeenkomst op de Pelgrimshoeve Kafarnaüm in Vessem Voorjaarsbijeenkomst Noord-Holland benoorden ’t IJ Regiobijeenkomst Bollenstreek/Rijnland te Hillegom Voorjaarsvergadering Genootschap te Utrecht Pelgrimsmis in kathedraal te Roermond Pelgrimsbijeenkomst op de Pelgrimshoeve Kafarnaüm in Vessem Driedaagse pelgrimstocht georganiseerd door de Broederschap te Roermond Feestelijke Hoogmis in kathedraal te Roermond Najaarsbijeenkomst Genootschap te Alkmaar

Het Genootschap

Driedaagse Pelgrimstocht naar Sint-Jacobus De Broederschap van Sint-Jacobus de Meerdere te Roermond (www.broederschapheiligejacobus.nl) heeft het genoegen u uit te nodigen voor de door haar jaarlijks te organiseren driedaagse Pelgrimstocht op 7, 8 en 9 mei 2010. De Pelgrimstocht vindt plaats onder auspiciën van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela. Monseigneur Wierts, bisschop van Roermond, is beschermheer. De tocht voert over het oude Jacobspad vanaf Houthem Sint Gerlach via Maaseik naar Roermond door het prachtige Zuid- en MiddenLimburgse landschap, waarbij ook België en Duitsland aangedaan zal worden. Onderweg zullen bijzondere Jacobus-gerelateerde monumenten bezocht worden. Dit Jacobspad is een deel van de route zoals beschreven in de rijk geïllustreerde fiets- en wandelgids Jacobs­ pad, historische pelgrimswegen tussen Rijn en Maas, deel 3 (ISBN nummer 3-7616-1674-0). De dagafstanden bedragen ongeveer 25, 20 en 26 kilometer. Kosten bedragen € 130,- per persoon (inclusief de bovengenoemde gids) of € 115,- per persoon (exclusief de gids). Beide bedragen zijn inclusief logies met ontbijt, lunchpakketten en diners, met uitzondering van het lunchpakket voor de eerste dag en eigen drankjes. Ook inbegrepen is een verzekering (exclusief annuleringsverzekering).  De kosten van deelname zijn zo laag mogelijk gehouden aangezien het op non-profit basis georganiseerd wordt. Inschrijven bij het secretariaat van de Broederschap Sint Jacobus, t.a.v. dhr. Ben Brader, Kessenicherweg 2, 6017 AA Thorn; e-mail [email protected] of [email protected].

Ontvangst van het bedrag geldt als bevestiging van inschrijving. Het aantal deelnemers is beperkt, volgorde van inschrijving is bepalend. Medio maart 2010 ontvangen de deelnemers een gedetailleerd programma.  Het bedrag dient bij inschrijving te worden voldaan op rekening: 18.41.48.146 van de Broederschap H. Jacobus de Meerdere te Roermond onder vermelding van Pelgrimstocht mei 2010. Voor betaling vanuit het buitenland:  IBAN: NL92RABO0184148146  BIC: RABONL2U. Als aandenken aan deze tocht wordt aan elke deelnemer een originele en unieke, op naam gestelde Pelgrimspas uitgereikt. De Broederschap stelt zich ten doel het zichtbaar maken van de oude historische Jacobswegen als Europees Cultureel Erfgoed, conform de proclamatie van de Unesco in 1987. Verdere doelen zijn het kennismaken met het pelgrimeren naar Sint-Jacobus in het bijzonder, het ervaren van het onderling verbonden zijn tijdens het pelgrimeren, en de jaarlijks terugkerende pelgrimstocht, begin mei. Voor verdere informatie: Bert Bremmers (045) 541 14 64 ([email protected]), Thom Kentgens (0475) 35 00 22 ([email protected]) en Jan Houben (077) 398 27 57 ([email protected]).

De Jacobsstaf 84  |  43

Het Genootschap

Het Compostelaregister In het compostelaregister zijn tot november 2009 672 compostela’s ontvangen met aankomstdatum in 2008; in 2007 waren dit er 560. De eerste dateert van 2 januari, de laatste van 4 december. Vrouwen stuurden 242 compostela’s, mannen 430. Van de vrouwen gaat 60% Het Compostelaregister te voet, 40% op de fiets; bij de mannen is dit 50-50. Uit de gegevens die met de compostela’s In het compostelaregister werden meegezonden is de volgende opstelling gemaakt.zijn tot november 2009 672 compostela’s

ontvangen met aankomstdatum in 2008; in 2007 waren dit er 560. De eerste dateert van 2 januari, de laatste van 4 december. Vrouwen stuurden 242 compostela’s, mannen 430. Van de vrouwen gaat 60% te voet, 40% de fiets; bij de mannen isPer dit 50-50. Uit de gegevens Te voet Perop fiets Te voet fiets die met de compostela’s werden meegezonden is de volgende opstelling 366 306 gemaakt.

Reiswijze Waarvan vertrokken uit: Nederland 84 Reiswijze. 274 Frankrijk Noord 9 6 Frankrijk Zuid 126 Waarvan 9 vertrokken Nederland Spanje 122 16 Portugal 22 Frankrijk 0 Noord Frankrijk Zuid Overig 3 Spanje 1 Gevolgde hoofdroute Vézelay Le Puy Camino Francés C. Portugués Via de la Plata St Jacobs fietsroute Langs Oude Wegen Overige

Portugal Overig

Dagen onderweg gemiddeld: 110 35 Te voet Per fiets Te voet Per fiets 79 26 366 306 39 19 uit: Dagen onderweg gemiddeld 84 274 110 35 25 18 9 6 79 26 15 126 9 39 19 - 122 16 25 18 22 3

Te voet Perhoofdroute. fiets Gevolgde Te voet 52 6 52 39 Vézelay 0 Le Puy 39 168 22 Camino Francés 168 22 C. Portugués 0 22 36 36 Via de la 10 Plata Jacobs fietsroute 0 0 St 201 Langs Oude Wegen 0 0 Overige 50 49 49 11

0 1

15 -

-

Per fiets 6 0 22 0 10 201 50 11

Onder ‘fiets’ zijn tevens begrepen een ponywagen, een scootmobiel en een snorfiets. Negentien personen meldden een ontvangen Fistera. Aan 320 pelgrims werd op verzoek de Sint Jacobs herinneringsspeld toegezonden. Op de volgende pagina’s Onder ‘fiets’ zijn tevens begrepen ponywagen, een scootmobiel en vindt u de in het afgelopen kwartaal ontvangen aanvullingen op heteen compostelaregister. een snorfiets. Negentien personen meldden een ontvangen Fistera. Aan Harry Wasser 320 pelgrims werd op verzoek de Sint Jacobs herinneringsspeld [email protected].

44  |  De Jacobsstaf 84

Het Genootschap

Naam Woonplaats Aankomst 1985 Barthelet, K. Maastricht 8-nov-85

Reiswijze voet

Frijters, M.P.M. Stampersgat

2003 16-sep-03

fiets

Smit, N. Soesterberg

2004 13-jun-04

fiets

Kwinten, F.A.J. Son

2005 15-apr-05

voet

Frankenvan der Poel, H.J.A. Loon op Zand Poel, C.W.M. van der Loon op Zand Kleinendorst, J.B. Oud-Beijerland

2006 25-jun-06 25-jun-06 25-aug-06

fiets fiets voet

Deken, F. de Apeldoorn Kleinendorst, J.B. Oud-Beijerland Grol, M.J.J. Bemmel

2007 4-mei-07 27-jul-07 30-jul-07

voet voet fiets

Leeuwende Zeeuw, A.C.L. van Gellicum Cox, J.R. Bussum Deken, F. de Apeldoorn Frijters, M.P.M. Stampersgat Konijn, M.J. Egmond-Binnen Okken, H. Emmen Okken-Koerts, L. Emmen Scholte, R.C.P. Lansingerland Noorloos, B. Ermelo Burg, J.J.P.M. von Beesterzwaag Nuijten, A.M. Breda Raaijmakers, M. Breda Bruijnis, A.N. Delft Bruijnis-Verhave, P. Delft Knoppert, W.J.C. Delft

2008 6-mei-08 22-mei-08 6-jun-08 3-jul-08 5-jul-08 26-jul-08 26-jul-08 4-aug-08 16-aug-08 29-sep-08 4-okt-08 4-okt-08 8-okt-08 8-okt-08 12-okt-08

voet voet voet voet voet fiets fiets fiets voet voet fiets fiets fiets fiets voet

Bijlsma, A.P.T. Warmond Dam, V.S.K. van Amsterdam Ooijen, A. van Huizen Jacobs-Alferink, M.J. Zoetermeer Clement-Suijkerbuijk, P. Oudenbosch LohmanHoogeboom, J.M.C. De Zilk Duchateau, A.M.J.A. Den Bosch Stork, J. Baarn Krom, F. Warmenhuizen Krom, R. Warmenhuizen Vangrinsven, M.M. Bilthoven Bruijn, M.L.M. de Zandvoort

2009 9-apr-09 23-apr-09 30-apr-09 6-mei-09 8-mei-09

voet voet voet fiets voet

9-mei-09 10-mei-09 11-mei-09 12-mei-09 12-mei-09 13-mei-09 14-mei-09

voet fiets voet voet voet voet voet

Naam Woonplaats Aankomst Harten, E.H.J. van Zandvoort 14-mei-09 Ringelenstein, J. van Den Haag 15-mei-09 Veenendaalvan Kesteren, I.M.T. van Hoofddorp 17-mei-09 Timmermans, J.B.C. Veghel 18-mei-09 Nöllen, G. Heenvliet 21-mei-09 Berkel, E. van Roelofarendsveen 25-mei-09 Klinkhamer, G. Harfsen 28-mei-09 Grol, M.J.J. Bemmel 29-mei-09 Grol-Beemster, D.E. Bemmel 29-mei-09 Walraven, T.J.H. Lisse 29-mei-09 Winters, A. Velp 30-mei-09 Winters, J.H.G. Velp 30-mei-09 Wit, W. de Enkhuizen 2-jun-09 Brauckmann, P.J.M. Venlo 5-jun-09 Brouwer, J.H.G. Venlo 5-jun-09 Polman, P.H.W. Emmerich(D) 5-jun-09 Braat, G.J.M. Schijf 6-jun-09 Braat, M.G. Schijf 6-jun-09 Sanders, J. Venlo 7-jun-09 Smeekes, Th.J. Dongen 7-jun-09 Smakman, G.H.J. Boskoop 8-jun-09 Smakmanvan der Salm, G.C. Boskoop 8-jun-09 Buch, E.M. Wijk bij Duurstede 11-jun-09 Wijmer, A.J. Zaltbommel 11-jun-09 Poel, C.W.M. van der Loon op Zand 12-jun-09 Verhaar, C.C. Vlijmen 12-jun-09 Cozijnsen, R. Marken 14-jun-09 Hoebert, J.A. Rijswijk 17-jun-09 Hooft, C. van Rijswijk 17-jun-09 Peeters, M. Utrecht 19-jun-09 Verhoeven, A.E.H. Vorstenbosch 19-jun-09 Tielemans, Th.J.D.W. Oosterhout 20-jun-09 Willart, J.A.W. Oosterhout 20-jun-09 Willems, T.J. Beuningen 20-jun-09 Schmits, I. Roermond 23-jun-09 Geelen, W.J. Nederweert 24-jun-09 Krebbers-Neeskens, H.J.A. Achel (B) 24-jun-09 Winkels, N.E.Th. Veghel 25-jun-09 Vellekoop, P.G. Maarssen 26-jun-09 Aland, C.P. Egmond a/d Hoef 27-jun-09 Aland-Kossen, A.E. Egmond a/d Hoef 27-jun-09 Houben, J.A.C.M. Horst a/d Maas 27-jun-09 Kokshoorn, L.G. Voorburg 27-jun-09 KokshoornVerhagen, J.C.A. Voorburg 27-jun-09 Meerman, W. Holthees 27-jun-09 Rijen, W. van Holthees 27-jun-09 Kuijeren, P.H.H. van Driehuis 28-jun-09 KuijerenChristiaans, M.W.M. van Driehuis 28-jun-09 Weij, C.C. van der Veenendaal 29-jun-09 Dijk, A. van Hattemerbroek 30-jun-09 Roelofsen, G. Wezep 30-jun-09

Reiswijze voet voet voet fiets fiets fiets voet fiets fiets fiets voet voet voet fiets fiets voet voet voet fiets fiets fiets fiets voet fiets fiets voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet fiets fiets

De Jacobsstaf 84  |  45

Het Genootschap

Sieders, M. Winsum 1-jul-09 Ballemans, W.W.J. Den Bosch 3-jul-09 Quaedflieg, M.M.J.H. Landgraaf 3-jul-09 Janssen, C.L.M. Beneden-Leeuwen 4-jul-09 Leenders, J.C. Beneden-Leeuwen 4-jul-09 Urlings, L.H. Maastricht 5-jul-09 Gubbels, B. Noorbeek 6-jul-09 Fleur, R.S.F. Elst 8-jul-09 Pollmann, H.R.P. Nieuwegein 9-jul-09 Schouten, M. Hoogkarspel 9-jul-09 Wagemaker, F.M.W.G. Hoogkarspel 9-jul-09 Lind, C.D. Heerhugowaard 10-jul-09 Swanenberg, C.M. Den Bosch 13-jul-09 Benning, J. Amsterdam 19-jul-09 Heirbaut, F. Nieuwkuyk 19-jul-09 Koek, J.E. Den Bosch 19-jul-09 Mund, A.M.J. Eefde 20-jul-09 Zijdewind, J.A.J. Gouda 20-jul-09 Soontjes, F. Eindhoven 22-jul-09 Vermaat, F. Krimpen a/d Lek 22-jul-09 Beelen, S.C.L. Heemstede 23-jul-09 Ootes, J.N.C. Lutjebroek 23-jul-09 Ootes-Groot, E.C.M.C. Lutjebroek 23-jul-09 Meuffels, W.A.M. Susteren 24-jul-09 Ober, H. Nuenen 24-jul-09 Rumuller, E.J. Susteren 24-jul-09 Soontjes, D.J.M. Eindhoven 24-jul-09 Haringsma, A.A. Easterlittens 26-jul-09 Haringsma-Bandsma, G. Easterlittens 26-jul-09 Jong, L.F. de Bennekom 26-jul-09 Koelewijn, G. Bennekom 26-jul-09 Enting, P.W.C. den Almere 27-jul-09 Laar, N. van Eys 28-jul-09 Willems, C. Best 28-jul-09 Ruijter, R.M.Th. De Schagen 29-jul-09 Bakermans, J.G. Veldhoven 30-jul-09 BakermansDaverveld, H.M. Veldhoven 30-jul-09 Bos, G.H.M. Denekamp 30-jul-09 Goldschmidt, M.H.M. Wierden 30-jul-09 Westerlaken, R.V.A. van der Oisterwijk 30-jul-09 Coenraads Nederveen, M. Noordwijk 1-aug-09 Behage, Th. Raalte 2-aug-09 Janssen, H. Raalte 2-aug-09 Janssen-Peters, E. Raalte 2-aug-09 Klop, D. Swifterbant 3-aug-09 Klop-Groen, M.G. Swifterbant 3-aug-09 Scholte, R.C.P. Lansingerland 3-aug-09 Martin, T.J. Tiel 4-aug-09 Botermans, C. Leiden 5-aug-09 Botermans, Th. Leiden 5-aug-09 Verwolf, C. Lichtaard 5-aug-09 Hilarides, H.L. Winschoten 7-aug-09

46  |  De Jacobsstaf 84

fiets voet fiets fiets fiets voet voet voet voet fiets fiets voet voet voet voet voet fiets voet voet voet voet fiets fiets voet fiets voet voet voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet voet voet fiets

Hilarides-Wolters, E. Winschoten 7-aug-09 Schieving, G.W. Emmen 7-aug-09 Schieving-ten Veen, J. Emmen 7-aug-09 Vries, J. de Hoorn 8-aug-09 Vries-Kramer, K. de Hoorn 8-aug-09 Croonen, G.J.H. Wamel 9-aug-09 CroonenRomijnders, B.C.M. Wamel 9-aug-09 Groenendijk, P. Amersfoort 11-aug-09 Kuipers, A.F. Havelte 11-aug-09 Eekelen, A.C.M. van Bergen op Zoom 13-aug-09 Peeters-Cootjans, A.L.M. Baarlo 13-aug-09 Zant, F.J. Westerlee 13-aug-09 Zant-van der Elsen, M.H.A. Westerlee 13-aug-09 Crijns, A.W.M.L. Horn 15-aug-09 Kauffman, T.H. Nieuw Vennep 19-aug-09 KauffmanSchaeffers, C.M.V. Nieuw Vennep 19-aug-09 Mertz, H.J. Roosteren 20-aug-09 Bergten, A. van Groesbeek 22-aug-09 Noij, B.W.T.J. Groesbeek 22-aug-09 Steegstra, N. Maarssen 22-aug-09 Versluis, J.J.N. Langeraar 22-aug-09 Hooff, A.M.L. van Rijswijk(ZH) 25-aug-09 Eekhof, P.A. Gouda 2-sep-09 Verdult, E.C. Ossendrecht 3-sep-09 Vessaz, J.P. Voorhout 3-sep-09 Wijk, C.M.A. van Overveen 3-sep-09 Collenburg, R.J. van Hellevoetsluis 5-sep-09 Huijnen, P.G. Landgraaf 7-sep-09 Horen, J. van Berkel-Enschot 8-sep-09 Resink, B. Neede 10-sep-09 Roos, A.A. de Gorinchem 10-sep-09 Smalbrugge, J. Neede 10-sep-09 Gerven, G.M.P.J. van Elsloo 11-sep-09 Poot, P. Den Haag 12-sep-09 Kandel, F.L. Dordrecht 13-sep-09 Thoen, M.P.J. Berkel & Rodenrijs 13-sep-09 Engwerda, J.P. Scharnegoutum 14-sep-09 Hoogland, H.C.M. Volendam 14-sep-09 Leenders, J.M. De Mortel 14-sep-09 Loontjens, H.E. Maastricht 14-sep-09 Meer, J.A. van der Sneek 14-sep-09 Stevens, B. Bolsward 14-sep-09 Tol, J.T.M. Volendam 14-sep-09 Ykema, G.W. Sneek 14-sep-09 Blei, R.W. Voorburg 16-sep-09 Bleker, G. den Andijk 16-sep-09 Meer, S.M.H. van der Voorburg 16-sep-09 Baarveld, F. Peize 18-sep-09 Faber, H. Hollandscheveld 18-sep-09 Feith, A.L. Houten 18-sep-09 Jonker, E.H.M. Peize 18-sep-09 Mooij, A.J. Arnhem 18-sep-09 Muurmans, M.A.J.H. Utrecht 18-sep-09 Muurmans, O. Oosterbeek 18-sep-09

fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet fiets fiets fiets fiets voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet fiets voet voet voet voet voet voet fiets voet voet fiets fiets voet fiets voet voet

Het Genootschap

MuurmansMartens, C.B.J.B. Nijdam, V.R.H.B.M. Rennen, M.J.L. Lautenslager, J.A.F.M. Linnartz, B.M.W. Lueb, L. Vlastuin, A. Welten, J. Weterings, J.P.J.M. Bokhoven, J. van Bokhovenvan Dulmen, E. van Duren, J.E.A.M. van Meer, J. van der Zwart, F.N. Otter, M.J. den Bergsma-

Valkenburg 19-sep-09 Breda 19-sep-09 Rotterdam 19-sep-09 Heerlen 20-sep-09 Voerendaal 20-sep-09 Sint Michielsgestel 20-sep-09 Terschelling 20-sep-09 Terschelling 20-sep-09 Eindhoven 20-sep-09 Helmond 21-sep-09

voet voet voet fiets fiets fiets voet voet voet fiets

Helmond Helmond Woudenberg Culemborg Zaandam

fiets voet fiets fiets voet

21-sep-09 21-sep-09 22-sep-09 22-sep-09 23-sep-09

Schoenmakers, G.P.W. Maarheze 24-sep-09 Paulus van Pauwvliet, C.E. Amsterdam 24-sep-09 Moreno Wallace, P. Deventer 26-sep-09 Engelhard, J.H.M. Nieuwerkerk a/d IJssel 27-sep-09 Oosten, J.M. van Nieuwerkerk a/d IJssel 27-sep-09 Kouwenberg, J.M. Den Haag 1-okt-09 Toor, J. van Vlaardingen 1-okt-09 Toor-Groenendijk, J. van Vlaardingen 1-okt-09 Schapendonk, P. Tilburg 2-okt-09 Wilschut, S.R. Nijmegen 2-okt-09 Graaf, R.A.M. de Roosendaal 4-okt-09 Sanderse, J. Middelburg 10-okt-09 Eijndhoven, M.J.D. van Zegge 11-okt-09 Gieling, L. Zegge 11-okt-09

voet voet voet fiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet voet

Zoekertjes • In het heilige jaar 2010 ben ik van plan om van huis uit via Lourdes naar Santiago te lopen. Ik denk hier 120 dagen over te doen. Wil iemand met me mee een week of de hele tocht, dan mag deze me bellen 06 45 40 04 20, Tonie Lassauw ([email protected]). • Graag wil ik mijn complete collectie Jacobs­ staf, nr. 1 t/m 83, aanbieden, incl. Lustrumnummer 1996 en register 1 en 2. Tevens De Pelgrim van het Vlaams Genootschap nt. 7 t/m 15. Alles bij elkaar, afgehaald in Bennebroek, € 40,= [email protected] • In 2010 zou ik met de fiets naar Santiago de Compostela willen gaan. Ik zoek contact met vrouwen die ook die plannen hebben. Ik ben 65 jaar en heb een goede fietsconditie. Anneke Kuntzel (0575 515 329, [email protected])

• Voor het Heilig Jaar 2010 zoekt de Xestion de Plan Xacobeo (Santiago Management Plan Company) vrijwilligers voor het bemensen van herbergen in Galicië langs de verschillende pelgrimsroutes naar Santiago. Vrijwilligers moeten beschikbaar zijn voor minimaal 7 en maximaal 15 dagen en worden individueel ingezet of in groepen van 2. Vereist is te kunnen aantonen de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela te hebben voltooid. Nadere informatie en aanmelden (in het Engels of Spaans) bij Humberto Rodriguez Beiro [email protected] www.xacobeo.es Tel: 00 34 981 557 355

De Jacobsstaf 84  |  47

Regioafdelingen Amsterdam

1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439

Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam, 020-6223625, [email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6121235, [email protected]

Noord-Holland benoorden ‘t IJ

1120-1159 1440-1999

Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067, [email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257, [email protected]

Midden-Nederland

1200-1299 1400-1419 3600-3899

Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212, [email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982, [email protected]

Bollenstreek/ Rijnland

2000-2199 2300-2499

Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen a/d Rijn 0172-416251, [email protected] Annie Lohmann, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860, [email protected]

Den Haag Rotterdam

2200-2299 2500-2799 2800-3399

Jos Engels, Oosteinde 182, 2272 AH Voorburg 070-3872619, [email protected] Jan Galjé, Archimedesstraat 31, 2517 RP Den Haag 070-3638431, [email protected]

Utrecht-Zuid / Rivierengebied

3400-3599 3900-4299

Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300, [email protected]

Zuid-west- Nederland

4300-4799

Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen 0118-464395, [email protected] Stella van de Schaaf, Zuidweg 17, 4316 AA Zonnemaire [email protected]

Breda/Tilburg

4800-5199

Toine Martens, Gildelaan 63, 5081 PJ Hilvarenbeek 013-8802246, [email protected] Joost Bol, Annevillelaan 129, 4858 RA Ulvenhout 076-5640324, [email protected]

Den Bosch

5200-5499

Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel 0418-671966, [email protected]

Eindhoven/ Helmond Limburg Arnhem/ Nijmegen

5500-5799 5800-6499 6500-7099

Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven 040-2530961, [email protected]

Oost-Nederland

7100-7799 8000-8299

Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum 0541-293351, [email protected] John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483, [email protected]

Groningen/ Drenthe

7800-7999 9300-9999

Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-3641980, [email protected] Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-5426220, [email protected]

Friesland

8300-9299

Klaske Scholte, Burmaniastrjitte 3, 8633 KA Ysbrechtum 0515-420231, [email protected] Elly Koopman, L. van Beekstrjitte 2, 8561 GJ Balk 0514-601134, [email protected]

48  |  De Jacobsstaf 84

Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365, [email protected]

Eugene Uiting, Roerdompstraat 11, 5941 JM Velden 077-4723024, [email protected] Jan Houben, Veld-Oostenrijk 18, 5961 NW Horst aan de Maas 077-3982757, [email protected] Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden 026-4954467, [email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001, [email protected]

Colofon

De Jacobsstaf nr. 84 Jaargang 21 December 2009

Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldingsformulier. Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief of e-mail: [email protected]. De contributie bedraagt € 22,03 incl. het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 16,54 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is € 11,60 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Alle bedragen worden door het Genootschap automatisch geïncasseerd. Het Genootschap is gevestigd in het Huis van Sint Jacob: Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281 E-mail: [email protected]. Website: www.santiago.nl Hier zetelt de ledenservice en de winkel, het informatiecentrum, de bibliotheek en het compostelaregister. Tevens is dit het vergadercentrum. Ook vindt hier de ledenadministratie plaats; e-mail: [email protected].

Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies. Voor de juiste gegevens wordt verwezen naar www.santiago.nl

De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.

Redactie Joop van der Schoor (hoofdredactie), Jasper Koedam (eindredactie), Rony de Jong (bureauredactie), Tieleke Huijbers (fotoredactie), Gabriël Bakkum, Thijs Hanrath, Gitta van ’t Land en Gerard van Poppel (leden).

Het Informatiecentrum in Vessem is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding als lid. Bankgegevens Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917 (Internationaal: IBAN: NL53RABO0303573917 en BIC: RABONL2U) t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Bestuur van het Genootschap Joost Bol (voorzitter) André Brouwer (algemeen secretaris) Bas Brouwer (penningmeester) Huub van Alem, Adrie Dik, Herman Holtmaat en Daniëlle Lokin (leden) Regio-afdelingen Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien regionale afdelingen. De indeling en de namen van de regiocontactpersonen staan elders in dit blad. De regiocontactpersonen vormen het meest directe contact van het Genootschap met de leden.

De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob.

Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail: [email protected] Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal in Word, gezonden te worden aan [email protected]. Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van 1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maximum van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties (géén internetafbeeldingen) apart toe als jpg-bestand, 300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum te bestellen.

Vaste Rubriek

Winter Buiten is de wereld wit maar ‘t is geen vaste sneeuw die kraakt en kreunt als je erop loopt doch zij is poedersuikerdun zodat ze wegwaait als een windvlaag plotseling de hoek omkomt of opstuift als een vogel onverwacht een boom verlaat of juist nog leien van een kerktoren raakt. G.

50  |  De Jacobsstaf 84