Jacobsstaf 92
de
december 2011
Jacobswegen in Nederland Hospitaleren in de geest van The Canterbury Tales Pelgrimskinderen naar het einde van de wereld
Vaste Rubriek
Van de redactie De camino die ik in 2009 heb gelopen, heeft me onder meer het inzicht gebracht dat zoeken geen zin heeft. Als je naar je hart luistert, met andere woorden je eigen pad volgt, komen de dingen die goed voor je zijn vanzelf naar je toe. Zo vernam ik dat de Jacobsstaf op zoek was naar een nieuwe hoofdredacteur. Een paar dagen later zat ik in het Huis van Sint Jacob aan tafel met de redactieleden André Brouwer en Jasper Koedam. Het sollicitatiegesprek stroomde. En zo kreeg ik een dag later per e-mail het bericht dat de keuze op mij was gevallen ... De huidige redactie heeft zijn kwaliteiten bewezen. Het lezersonderzoek in de Jacobsstaf 86 van mei 2010 vermeldt dat maar liefst 93 procent van de lezers het blad waardeert met goed tot zeer goed! Wat wil je dan nog meer? Daarover hebben we van gedachten gewisseld. Enkele voorbeelden: 1) Meer diepgang en achtergronden. Wat zit er achter de dingen die we waarnemen; themanummers zijn daar bij uitstek geschikt voor. 2) Meer sturend beleid, werkgroepen en auteurs benaderen met gerichte vragen en onderwerpen. Anders gezegd de inhoud niet alleen laten leiden door de aangeboden kopij. 3) Meer aandacht voor de natuur in al zijn verschijningsvormen waar de camino doorheen voert, van bermen tot weidse landschappen. 4) Meer verband tussen tekst en beeldmateriaal, foto´s dienen de tekst te ondersteunen en aan te vullen. 5) Meer gebruikmaken van de internetsite van het genootschap voor algemene ledeninformatie. We dromen van een blad waar we met plezier aan werken, een blad waar de leden steeds opnieuw naar uitkijken, kortom een blad waar het genootschap trots op kan zijn! René van Veen
Inhoud Het Genootschap 33
Onderweg
34
Regioberichten
36
In memoriam: Herman Gresnigt
37
Themabijeenkomsten Geschiedenis, Kunst en Cultuur
39
Terugblik internationale conferentie Simone Aarendonk
41
Afsluiting jubileumjaar Wiep Koehoorn
42
Agenda
44
Het Compostelaregister Harry Wasser
Op het vooromslag: Jacobswegen in Nederland
Kopij inleveren voor 12 januari. 2 |
De Jacobsstaf 92
Op het achteromslag: Plaatsen aan de Nederlandse Jacobswegen
Spiritualiteit 3
Nog eenmaal afdalen Cock van de Wetering
Wandelen & fietsen 5
Jacobswegen in Nederland Bram van der Wees
9
Kloosterlijke corridor door België Lonneke Lodder
En verder... 14
Hospitaleren in de geest van The Canterbury Tales Louis Barrau
17
Pelgrimskinderen naar het einde van de wereld Gaston, Lucienne, Tim en Ivi Huijsmans
21
Wonderlijk welkom Vera van de Nieuwenhof
23
Het Sint-Julianusgasthuis te Antwerpen Luc Vermoesen
Vaste rubrieken 4
Pelgrimeren kort
13
Langs de weg Arno Cuppen
28
Pelgrimsboeken Jeroen Gooskens, Adrie Dik
31
De herberg van … Gerrit Bikker
De Jacobsstaf 92
| 1
Spiritualiteit
2Monte | De 92 do Jacobsstaf Gozo. Foto: Tieleke Huijbers
Spiritualiteit
Nog eenmaal afdalen Cock van de Wetering Nog even en je kruipt de laatste helling op: de Monte del Gozo, de vreugdeberg. Verbaasd zet je de fiets aan de kant en kijkt je ogen uit naar de stad waarvan de naam onderhand een legendarische klank voor jou heeft gekregen: Santiago de Compostela. Langzaam ga je door de knieën en laat je op een rotsblok zakken. Plotseling realiseer je je dat de tocht eindig is! Een pelgrimstocht om nergens aan te komen, maar slechts om het einde te bereiken. Paletmes Santiago gaat schuil achter een grauwe regensluier in alle tinten grijs tot dreigend zwart. De vurige gloed van de zon en het magische rode licht zijn reeds dagen verdreven door een zware deken van stortbuien. Stil kijk je in de verte, maar je gedachten dwalen achterom. Je hoort de geluiden van de vogels, het ruisen van de imposante bossen en dan weer de stilte, door niets verstoord. Dan weer zie je de goudgestoppelde graanvelden in een palet van alle mogelijke schakeringen rood tot roestbruin, en ervaar je weer de okerkleurige gloed van de aarde waarmee je jezelf omhullen kon. Of de keurig in het gelid staande zonnebloemen die statig naar je knipogen. Je ziet de roodgedakte huizen van de immer slaperige Spaanse dorpjes op de hoogvlakte. Zelf fiets je dan als een nietig wezentje in de donkere vore van het paletmes, getrokken door de grote schilder. De prachtige majestueuze châteaux langs de Loire omringd door golvende wijnranken trekken voorbij. Dan zie je jezelf weer gaan op de rotsige hellingen van de Pyreneeën, badend in het zweet en scheldend op die koperen ploert, dankbaar voor dat ene zuchtje wind.
Je geploeter wordt slechts gadegeslagen door de spiedende blik van de vale gier, die in een doodstil gebed zich aftekent tegen de blauwe lucht. Met een imposante duik geeft hij me te kennen dat dit zijn territorium is. Naast je dansen vrolijk de vlinders, fladderend op de cadans van je trappers, en maken de zwaluwen een koprol in de lucht. Ineens merk je dat dit genieten is. Je voelt je groots en nietig tegelijk. Eindeloze weg Nog eenmaal afdalen en al dit moois is voorbij. Voor mij, maar ook voor al die anderen die ik onderweg ontmoette. Lieve, vriendelijke en gastvrije mensen. Ieder met zijn eigen verhaal en persoonlijk doel om de camino te bereizen. Gevoelig, soms ontnuchterend, maar altijd gestoeld op een diep respect voor elkaar en voor al diegenen die reeds honderden jaren deze weg bereisden. Rond mijn zitplaats verzamelen zich steeds meer stilzwijgende pelgrims. Je leest in hun ogen een blik van ontroering, na al die mijlen op die eindeloos lijkende weg. Ik sta mijn zitplaats af aan een volgende. Hoevelen zouden hier al hebben gezeten en ondergedompeld zijn geweest in oeroude en universele gedachten? Ik besluit om verder te gaan. Mijzelf te melden bij de laatste rustplaats van de heilige Sint-Jacobus in zijn kathedraal. Daar zal ik mijn overpeinzingen de ruimte geven en onder toeziend oog van de heilige Jacobus dat beloofde kaarsje opsteken voor al die mensen die mij een warm gevoel hebben gegeven en wier verhalen ik als @ een dierbaar bezit heb opgeslagen.
De Jacobsstaf 92
| 3
Pelgrimeren kort
Pelgrimeren kort Dag van de Spiritualiteit Om alvast in de agenda te noteren: op 14 april organiseert de werkgroep Spiritualiteit van het genootschap de Dag van de Spiritualiteit met als thema gastvrijheid. U bent dan van harte welkom in de Volksabdij van Ossendrecht. Het gekozen thema zal velen aanspreken, want bijna iedere pelgrim heeft wel die onverwachte gastvrijheid ervaren op weg naar Santiago de Compostela. Het luisterend oor, de aangeboden slaapplaats, die heerlijke maaltijd, geheel belangeloos aangeboden. Kennelijk is er een gastvrije onderstroom, die zich wil laten kennen in ieder mens. U kunt deelnemen aan workshops, er is theater en muziek, en medepelgims en een monnik zullen het thema op een bijzondere wijze belichten. Meer informatie vindt u in de volgende Jacobsstaf, www.santiago.nl of nieuwsbrief Ultreia. Dagkalender 2012 Het Collège Notre Dame in de Franse plaats Bressuire heeft een fraaie dagkalender voor 2012 in de verkoop. De kalender, getiteld Compostelle, chemin faisant, telt 365 bladen met op ieder blad een foto met begeleidende tekst van een plek aan een van de vier bekende Jacobswegen. De prijs staat helaas niet op de website van het Collège vermeld. Wel zijn op de website enkele kalenderbladen te bekijken. Voor meer informatie: www.cignotredame.fr/ infos/calendrier. Tentoonstelling Pelgrimage In Museum Catharijneconvent in Utrecht is nog tot 26 februari de tentoonstelling Pelgrims. Onderweg naar Santiago de Compostela te zien, maar er is meer moois te zien. Zo is in de Ab-
4 |
De Jacobsstaf 92
dij O.L.V. Koningshoeven in Berkel-Enschot onder de titel Pelgrimage werk te zien van de gerenommeerde kunstenaars Marc Mulders en Claudy Jongstra. De bijeengebrachte werken verbeelden zowel de dag als de nacht voor de ‘pelgrim’. Een labyrint van walstro en kamille verwijst naar de afstand die overdag overbrugd moet worden. De paden die de pelgrim bewandelt, zijn verbeeld in strengen vilt, aaneengeweven rond zwarte glazen schalen met beschilderde sterrenhemels; het nachtelijke vergezicht tijdens de tocht. Schilder en glazenier Mulders is onder andere bekend van het herdenkingsraam in glas-inlood in de Nieuwe Kerk in Amsterdam en een glas-in-lood-raam in het voorportaal van de Sint-Janskathedraal in Den Bosch. De Friese kunstenares Jongstra is bekend van haar viltwerken. De expositie is nog tot en met 14 januari 2012 op zaterdag en zondag, van 13.00 tot 17.00 uur te bezichtigen in de kapittelzaal en de Sint-Jozefkapel van de abdij. Meer informatie: www.koningshoeven.nl > Actueel Camino-foto’s De Belgische fotograaf Jorden Hellemans liep in 2009 van Antwerpen naar Santiago de Compostela. In honderd dagen maakte hij 2500 foto’s. Een selectie van zijn zwart-wit- en kleurenfoto’s is te zien op de website www. elcamino-santiago.com. In de zomer van 2010 werd een deel van de foto’s tentoongesteld in kasteel Schoten in België. Dit was het eerste project na zijn studie fotografie aan de Karel de Grote-Hogeschool in Antwerpen. De foto’s @ zijn ook in boekvorm te koop.
Wandelen & fietsen
Jacobswegen in Nederland De langverwachte routegids
‘Waar begint de weg naar Santiago?’, is een regelmatig gestelde vraag bij de informatiecentra van het genootschap. Welwillend wordt soms beaamd dat je inderdaad in Sint Jacobiparochie moet beginnen, of in Haarlem, maar meestal wordt het de aspirantpelgrim wel duidelijk dat de weg begint waar hij woont, en dat elke weg naar Santiago een goede weg is. Toch is er veel voor te zeggen om de mogelijke routes in kaart te brengen. Dan hoeft de pelgrim immers niet te zoeken naar de hoogtepunten onderweg, naar veilige wegen en naar plaatsen met voldoende voorzieningen. In de afgelopen twee jaar heeft een kleine werkgroep met hulp van een groot aantal leden het boek ontwikkeld waarin hedendaagse Jacobswegen in Nederland zijn uitgewerkt. Bij het samenstellen van dit routenetwerk ging de werkgroep uit van de routes die de middeleeuwse pelgrim gelopen zou kunnen hebben: de richting was Parijs en Tours, de weg ging van stad naar stad, van heiligdom naar heiligdom, van kerk naar kerk, langs gasthuizen en broederschappen. Op de tekentafel ontstond aldus een kruis van twee wegen door Nederland. De ene weg loopt van Haarlem over Utrecht en ’s-Hertogenbosch naar Roermond; de andere van Hasselt in Overijssel over Utrecht en Breda naar Antwerpen. Vervolgens zijn twee andere verbindingen gelegd: van Zwolle via Nijmegen en Roermond naar Maastricht, met een aftakking naar ’s-Hertogenbosch. En van Haarlem via Den Haag naar Vlissingen en Antwerpen. Tot slot werd het oosten ontsloten met een mooie route van Oldenzaal langs Enschede naar Doesburg.
Bram van der Wees Vervolgens kregen de routeontwikkelaars opdracht om bij het hun toebedeelde traject te zoeken naar wegen die een middeleeuwer gegaan zou zijn. Daarbij moesten ze proberen om drukke wegen te vermijden en de loper juist veel schoons te bieden. Een probleem vormen de vele rivieren in Nederland. Ideaal zou het zijn als die overal per veerpont overgestoken konden worden. Maar veren zijn er steeds minder, en ze varen vaak alleen in de zomer. Daarom is soms gekozen voor de grote hedendaagse bruggen, zoals de Martinus Nijhoffbrug bij Zaltbommel. Het verkeerslawaai daar is enorm en het duurt twee kilometers lang, maar de narigheid wordt gecompenseerd door een machtig uitzicht over de ziel van Nederland: brede rivieren die traag door oneindig laagland gaan. Werkwijze De beschrijvingen van de routeontwikkelaars werden nauwkeurig geredigeerd en aangepast aan het beoogde stramien. Daarna is elke etappe steeds door drie mensen nagelopen om de beschrijving te controleren op juistheid, volledigheid en leesbaarheid. Tegelijkertijd zijn door de cartograaf de kaarten gemaakt, is de achtergrondinformatie bijeengebracht en zijn er foto’s gemaakt. Aldus ontstonden uiteindelijk 56 etappes, vanuit de uithoeken van Nederland via het midden naar het zuiden waar aansluiting gevonden werd op het Belgische netwerk van Jacobswegen. Elke etappe vormt een hoofdstuk op zichzelf met praktische gegevens, een paar onderdakadressen, een landschappelijke inleiding, de routebeschrijving met kilometeraanduiding, achtergrondinformatie en enkele foto’s. De etappes beginnen en eindigen bij geschikte
De Jacobsstaf 92
| 5
Wandelen & fietsen
pleisterplaatsen. Alle woonkernen tussen begin en eind zijn opgenomen met een overzicht van de voorzieningen en onderdakmogelijkheden. De loper kan hierdoor steeds zijn eigen dagafstand kiezen. Zo ontstond een boek van ongeveer vierhonderd bladzijden. Maar daarmee kun je de pelgrim niet op pad sturen. Daarom hebben we het boek in tweeën gesplitst en de zes hoofdroutes zo verdeeld dat men bij het pelgrimeren waarschijnlijk maar één deeltje hoeft mee te nemen. De routes zijn niet gemarkeerd. Markeren betekent in Nederland toestemming vragen aan
6 |
De Jacobsstaf 92
gemeenten, provincies, nutsbedrijven, landschapsbeheerders en landgoedeigenaren. Die gaan dan vergaderen, een projectgroep instellen, de bevolking oproepen om bezwaren in te dienen en vervolgens verlenen zij gedeeltelijke voorwaardelijke toestemming. De werkgroep vertrouwt er echter op dat goede pelgrims de weg ook wel vinden met alleen een beschrijving en een kaart, en heeft daarom besloten om alle overheden dit keer met rust te laten. Jacobswegen van nu Is dit nu een reconstructie van middeleeuwse pelgrimswegen? Nee, dat kan niet. De routes
Wandelen & fietsen
die wij nu Jacobswegen noemen zijn gevormd door mensen van nu, met de ervaringen, oordelen en verlangens van nu. Voor de huidige pelgrim moeten de wegen ook voldoen aan hedendaagse wensen op het gebied van loopgemak, stilte, openbaar vervoer, betaalbaar onderdak, winkels en restaurants. Maar zeker komt de pelgrim ook nu nogal wat kapelletjes en Jacobskerken tegen. Misschien zijn de in deze gids gepresenteerde wegen daardoor wel de historische routes van de toekomst. Het netwerk Jacobswegen in Nederland zoals gepresenteerd in dit boek vult een leemte in het Europese netwerk. Elke Nederlander kan hiermee nu binnen twee, hooguit drie dagen te voet aansluiting vinden op dit netwerk en zo op de Belgische Jacobswegen komen die weer aansluiten op de Frans hoofdroutes. Google Earth Gedurende het ontwikkelingsproces werden alle fasen van alle etappes vastgelegd in Google Earth. Dit maakte het de werkgroep mogelijk om de routes op straatniveau te volgen en te beoordelen. Wij hebben daar veel baat bij gehad en we willen de gebruikers van dit boek de voordelen van deze moderne technologie niet onthouden. Daarom kunnen binnenkort via de website van het genootschap bestanden worden gedownload met de zes hoofdroutes met alle afzonderlijke etappes, overnachtingsadressen, alle Jacobalia, de bedevaartsplaatsen van het Meertens Instituut en de Belgische Jacobswegen. Onze hulp Aan deze gids is meegewerkt door een ongekend aantal leden: 41 ontwikkelaars, 118 nalopers, 14 schrijvers van achtergrondinformatie, tientallen fotografen en 20 tipgevers. De werkgroep is hen buitengewoon dankbaar; zonder hun hulp en enthousiasme was dit boek niet binnen twee jaar tot stand gekomen.
Hoe kom je terug? De etappes in dit boek zijn in één richting beschreven: naar Santiago. Maar de meest gestelde vraag aan mensen die vertellen dat ze naar Compostela gaan pelgrimeren is: ‘Hoe kom je dan terug?’ Dat staat niet in dit boek. Het antwoord op deze vraag vindt de pelgrim ook niet onderweg, niet in de kathedraal van Santiago, niet bij reisbureau Viajes Viloria aan de Rua da Senra. Hij vindt het pas na de werkelijke voltooiing van de tocht: bij thuiskomst. Dan weet hij hoe hij is teruggekeerd. De pelgrimage zelf eindigt pas wanneer de herinneringen en de ervaringen wegebben. En dat is misschien wel @ nooit. Werkgroep Jacobswegen in Nederland: Bram van der Wees, Joukje Eringa, Han Lasance en Jos Peters.
Jacobswegen in Nederland 2 delen, 392 pagina’s ISBN 978-90-808567-3-8 Ledenprijs: € 27,50 Actieprijs tot 31 januari 2012: € 22,50
De Jacobsstaf 92
| 7
Wandelen & fietsen
Het vijtiende-eeuwse poortgebouw van de abdij in Tongerlo. Foto: Lonneke Lodder
8 |
De Jacobsstaf 92
Wandelen & fietsen
Kloosterlijke corridor door België De Via Monastica
Er zijn vanuit Nederland verschillende wegen die naar Santiago leiden. Een daarvan is de Via Monastica, van Den Bosch naar Rocroi (net over de grens met Frankrijk). In 2010 gaf het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela hier een boekje over uit en bracht markeringen aan op de route. Een aantrekkelijke, maar nog weinig ontdekte corridor door België. Lonneke Lodder liep deze route in het voorjaar van 2011. Steeds meer Nederlandse pelgrims kiezen ervoor om – net als vroeger – vanuit huis te vertrekken op weg naar Santiago de Compostela. Een veelgebruikte route is het Pelgrimspad I en II, van Amsterdam via Den Bosch naar Maastricht en Visé. Vanaf daar leidt de Via Mosana naar Namen, waar overgestapt kan worden op de GR 654 richting Vézelay. Toen ik mijn eigen route uitstippelde, ontdekte ik een aantrekkelijk alternatief: de Via Monastica, die Den Bosch met de grens van Frankrijk verbindt. In Rocroi sluit de ‘kloosterlijke weg’ aan op de GR 654 naar Vézelay, eventueel via een verkorte pelgrimsroute naar Reims. Het is geen historische route in de zin dat middeleeuwse pelgrims letterlijk over dit pad naar Frankrijk trokken. Maar hij loopt wel langs een aantal eeuwenoude abdijen waar vele pelgrims brood en bed vonden. Abdijleven Tussen Den Bosch en Vessem trekt de Via Monastica nog samen op met het Pelgrimspad II. Ik overnacht bij broeder Fons in pelgrimshoeve Kafarnaüm. Bij het ontbijt tref ik drie wandelaars, maar onze wegen scheiden zich meteen. Zij lopen richting Maastricht en ik ga op naar de Belgische grens. Eenmaal in België
Lonneke Lodder beland ik meteen in een abdij. Iets waar ik, als ongelovige, enigszins tegenop had gezien. Wat zou ik daar aantreffen? Zou ik me er welkom voelen? Na 25 kilometer lopen sta ik voor de Norbertijnenabdij van Postel en bel aan bij de deur van het gastenkwartier. In veel abdijen in België kunnen pelgrims nog altijd terecht, mits je bereid bent om je aan te passen aan het rimte van het kloosterleven. Sommige abdijen vragen een gift, andere een min of meer vaste prijs. Altijd veel goedkoper dan een hotel, maar dat is het dan ook met nadruk niet. Onderweg naar de vesper leer ik Lien kennen. Bijna 27 en officieel hierheen gekomen om te studeren, maar eigenlijk om te bedenken wat ze met haar leven wil. Ook in de andere abdijen kom ik louter studenten en mensen op retraite tegen. Pelgrims heb ik er niet ontmoet. Toch vertelde de gastenpater in Postel dat hij een flinke toename zag in het aantal pelgrimsovernachtingen. Mijn aarzeling vooraf was ongegrond. Er hangt in alle abdijen waar ik kom een prettige warmte. Over het geloof worden geen vragen gesteld. De gastenpater zit bij het avondeten vrolijk te kletsen en ik voel me meteen thuis. We eten brood. Er is keuze uit wit en bruin. Het beleg bestaat uit rookvlees, chocoladepasta, smeerkaas en jam. ‘Wat een rijkdom, hè?’ merkt de pater op. Na het eten doen gasten en paters samen de afwas. Er wordt veel gelachen. Meditatief De route gaat grotendeels over onverharde paden en fietspaden, maar is hier en daar wel wat saai. Na Postel loopt de Via Monastica ongeveer 17 kilometer langs twee verschillende kanalen. Verderop, in het Franstalige deel van België, kom je de route RAVeL 2 tegen. ‘Speci-
De Jacobsstaf 92
| 9
Wandelen & fietsen
aal aangelegd voor uw rust’, volgens de folder die ik erover las. De weg loopt grotendeels langs een oude spoorlijn en is alleen voor nietgemotoriseerd verkeer. Ik kan er ‘genieten van de natuur en even de drukte ontvluchten’. De RAVeL is een vrijwel kaarsrechte streep asfalt. Tientallen kilometers rechtdoor. Als je meditatief aangelegd bent vast heel prettig, maar ik zoek hier en daar een alternatieve route om hem te ontvluchten. Tussen Namen, Dinant en Givet (waar je heel even de Franse grens oversteekt) volgt de Via Monastica consequent de oevers van de Maas. Bij elkaar goed voor ongeveer 60 kilometer. Mooi is het overigens wel,
met aan de ene kant het kronkelende water met soms grote schepen en aan de andere kant vaak steile bosrijke wanden. Maar je loopt ook veel door glooiende bieten- en korenvelden en door fruitboomgaarden. De laatste twee etappes zijn pittiger en gaan over vaak modderige maar prachtige bospaden. Omdat je slechts met de uitlopers van de Ardennen te maken krijgt, wordt het overigens nergens steil. Ontmoetingen Ik ben op de Via Monastica geen andere pelgrims tegengekomen. Maar gelukkig wel veel mooie mensen. Met enige regelmaat werd ik
Wegwijzer bij de abdij van Postel: Santiago 2450 kilometer. Foto: Lonneke Lodder
10 |
De Jacobsstaf 92
Het Genootschap
aangesproken vanwege de jacobsschep op mijn rugzak. Zo gaat er ergens in de Kempen een auto stapvoets naast me rijden. Of ik op weg ben naar Santiago, vraagt de bestuurder. ‘Och, ik had het zelf ook graag gedaan,’ zegt hij met spijt in zijn stem, ‘maar nu ben ik te oud. Wilt ge voor me bidden bij aankomst?’ Ik slaap in een B&B waar ik de kersenboom mag leegplukken ‘voor onderweg’ en waar de eigenaar onder het genot van een lokaal gebrouwen biertje met smaak vertelt over eerdere pelgrims die zijn herberg aandeden. Ik beland bij een ouder echtpaar waarvan de man mijn modderige schoenen wil schoonmaken en de vrouw zich over mijn was ontfermt. Maar het is ook eenzaam. Op dit deel van de weg naar Santiago kom je nog weinig lotgenoten tegen. Of überhaupt wandelaars of toeris-
ten. Vaak ben je kilometers alleen met de elementen, op een enkele hondenuitlater of visser na. Het maakt ook dat je je al snel een pelgrim voelt. Alleen met jezelf. Leven van het eten in je rugzak, blij met elk onverwacht dorpscafé onderweg, dankbaar voor de dingen die op je pad komen. Bieroase België Het overnachten en foerageren vereist hier en daar wel enige planning. Het leven als pelgrim in België is bovendien aanzienlijk duurder dan dat in Zuid-Frankrijk of Noord-Spanje. Zeker als je alleen loopt en geen kamer kunt delen. Echte pelgrimsherbergen zijn er nog nauwelijks. Ik heb op allerlei manieren overnacht. Naast de abdijen in een Natuurvriendenhuis, in diverse B&B’s en chambres d’hôtes, hotels
De RAVeL, een oude spoorlijn, kilometers rechtdoor. Foto: Lonneke Lodder
De Jacobsstaf 92
| 11
Wandelen & fietsen
en een keertje in een caravan bij iemand in de tuin. De enige optie die ik niet heb gebruikt is die van Pelgrims voor Pelgrims: op diverse plekken in België kun je voor een klein prijsje bij mensen thuis overnachten. Zonder deze optie kostte het leven op de Via Monastica mij ongeveer 50 euro per dag. Nou moet ik wel zeggen dat ik het er na het lopen weleens van nam. Als bierliefhebber was België een prettige oase. Onderweg kom je af en toe stadjes en steden tegen waar je je naast pelgrim ook gewoon
een beetje een vakantieganger kunt voelen. In Diest, Namen en Dinant is het prettig toeven. De Via Monastica is voor de pelgrim die al te grote omwegen schuwt een aantrekkelijke optie om België door te steken. Van Den Bosch naar de Franse grens is in ongeveer twee weken te lopen (met dagafstanden van 20 tot 25 kilometer). De markering is bijna overal goed. In combinatie met het boekje van de Via Monastica is verdwalen nauwelijks mogelijk. Ont@ haasten wel, dat is onvermijdelijk.
De in dit artikel beschreven route is niet de enige nieuwe pelgrimsweg door België die door het Vlaams Genootschap van Santiago de Compostela is uitgegeven. Naast de Via Monastica zijn er de volgende routes: - Via Brabantica. Van Bergen op Zoom/ Breda naar Jodoigne (aansluiting Via Monastica) of Nijvel (aansluiting Via Gallia Belgica); Jacobsroutes door België. Bron: Vlaams Compostelagenootschap - Via Limburgica. Van Thorn via Maaseik naar Eghezée (aansluiting Via Monastica); - Via Brugensis en Via Scaldea. Van Breskens via Sluis en Brugge naar Sebourg (F) (Via Brugensis) of via Gent en Oudenaarde naar Sebourg (F). De routes sluiten aan op de verderop in deze Jacobsstaf beschreven routegids Jacobswegen in Nederland. De routegidsen zijn verkrijgbaar in de webwinkel van het genootschap: www.webwinkel.santiago.nl.
12 |
De Jacobsstaf 92
Langs de weg
Sta op en ga Arno Cuppen Orestiada, Griekenland, 17 oktober De herberg is dicht en we zijn onderweg naar Istanbul. Het is de derde etappe van onze voettocht naar Jeruzalem. Of beter, naar het graf van Abraham, in Hebron. Hij was aartsvader van joden, christenen en moslims, en de ‘eerste’ pelgrim. ‘Sta op en ga’, was zijn opdracht. En hij ging, naar het beloofde land. 17 september namen we de boot van Brindisi (Italië), waar we in 2010 stopten, naar Vlore in Albanië. Het is de kortst mogelijke oversteek van de Adriatische Zee, maar we landden in een andere wereld. Een wereld die niets heeft met pelgrimeren. Echt helemaal niets. In Italië, waar nauwelijks Italiaanse pelgrims onderweg zijn, konden we toch vrij makkelijk uitleggen wat we deden en waarom. Hier, op de Balkan, lukt het ons gewoon niet om de vaak gestelde vraag ‘Waarom?’ te beantwoorden. Regelmatig krijgen we, als we toch weer een poging doen, als volgende vraag: ‘Maar waar is jullie auto dan?’ Een jongen concludeerde: ‘So walking is a hobby?’ Hij zei het heel open, maar we begrepen het goed: je loopt als je geen geld hebt om je te laten vervoeren. Lopen voor de lol is ... , ja, hoe zeg je dat netjes? Tja, waarom maken wij onze reis eigenlijk? Geeft het pas om onze spirituele hobby te beoefenen in een arm land als Albanië? In een land waar velen zich van dag tot dag moeten zien te redden, en een onderwerp als ‘zelfverwezenlijking’ een hersenspinsel moet zijn van mensen
die het veel te goed hebben. Waarom?, dachten we, terwijl de hoofden van de mannen op de vele, schaduwrijke Griekse terrassen zwijgend meebewogen als wij puffend van de hitte langsliepen. Waarom?, dachten we, toen we zwoegend tegen een storm het Rodopegebergte overstaken. Vandaag was het nog erger. De regen ging langzaam over in sneeuw. Daar liepen we: zeiknat, op het randje van onderkoeling, onze hoofden gebogen voor de keiharde wind. Toen ik even opkeek, zag ik een schuilplek, die bezet bleek door jonge vluchtelingen. Zenuwachtig riepen ze: ‘Police?, police?’ Hier is immers de grens van fort Europa en deze verlaten streek is een populaire oversteekplaats. Iets of iemand heeft ook deze jongens opgeroepen: ‘Sta op en ga’. En daar stonden ze dan, op het randje van het beloofde land: kleumend en bang om opgepakt te worden. Toen wij eindelijk in Orestiada aankwamen, ontfermde het personeel van een supermarkt zich spontaan over ons. We kregen thee aangeboden, er werd een hotel voor ons geregeld en we werden er naar toe gebracht. En die jongens? Wie heeft zich over hen ontfermd? De politie? Of lukt het hun om naar Athene te reizen? Om daar te ontdekken, dat er al velen vóór hen aankwamen. Wachtend op een kans in een land dat zelf in diepe crisis is, in een continent waar niemand op hen wacht. @ Sta op en ga ...
De Jacobsstaf 92
| 13
En verder ...
Hospitaleren in de geest van The Canterbury Tales Louis Barrau In het dorp Rabanal del Camino beheert het Engelse genootschap van Sint Jacob een herberg. Louis Barrau ontvangt er twee weken lang pelgrims. Zijn voorbeeld is een herbergier uit de veertiende eeuw … Als linguïst met het accent op de Engelse literatuur van de middeleeuwen, is uiteraard Geoffrey Chaucer (circa 1343-1400) uit de veertiende eeuw mijn inspirator. Zijn Canterbury Tales verhaalt over een bonte verzameling mensen, die vanaf de Tabard Inn te Londen op pelgrimstocht gaan naar de kathedraal van Canterbury. De herbergier speelt daarbij een belangrijk rol als bindende factor tussen al die pelgrims, negenentwintig in het totaal. De innkeeper is uiteraard het alter ego van de schrijver zelf. Hij ontpopt zich als een goed psycholoog en mensenkenner en laat ons zien hoe de mens is in al zijn verscheidenheid. Instructiedag Zeven jaar geleden heb ik voor het eerst de Camino de Santiago gewandeld. De Engelse zustervereniging Confraternity of St. James heeft in het plaatsje Rabanal del Camino een eigen pelgrimsherberg. Natuurlijk heb ik daar overnacht. Het Engels echtpaar John en Judith beheerde toen de herberg. Zulke lieve hulpvaardige mensen! Later rijpte het plan in deze herberg als hospitalero te werken, of liever gezegd de taak van de innkeeper op me te nemen in het jaar 2010. Ik heb me daarvoor aangemeld bij de Engelse vereniging en ben met open armen ontvangen. Er is een enorm gebrek aan hospitaleros. In februari 2010 ben ik naar Londen afgereisd voor de instructiedag. Daar heb ik veel van opgestoken en het uitgebreide handboek goed doorgenomen. Ik
14 |
De Jacobsstaf 92
Herberg Gaucelmo. Foto: Jim Paton
vond het wel een apart avontuur, maar ik wist dat ik het met plezier zou doen. In de maand april, een echo van de eerste zin van The Canterbury Tales, begint mijn voettocht vanuit Saint-Jean-Pied-de-Port naar Rabanal, waar ik in mei twee weken innkeeper zal zijn. Vanzelfsprekend logeer ik in de beste herberg langs de route: L’Esprit du Chemin in Saint-Jean. Iedereen zal het met mij eens zijn dat die herberg beter L’Esprit de Huberta mag heten, want zoals zij de pelgrims ontvangt en bemoedigt is echt lofwaardig en voor mij inspirerend. Na ruim twee weken lopen kom ik op de plaats van bestemming. Onderweg goed mijn licht opgestoken in alle herbergen hoe zij het organiseren en ook daar weer van geleerd. De bedoeling is dat ik anderen kom aflossen. Drijfveer Twee dagen te vroeg arriveer ik in de herberg Gaucelmo in Rabanal, gewoon als elke andere pelgrim. Ik bof want Jim en Martha uit de Verenigde Staten zijn op dat moment de ‘herberg vader en –moeder’. Pas de volgende dag vertel ik dat ik ze kom aflossen. De hele dag heb ik
En verder ...
met ze mee gelopen om te leren hoe zij het werk allemaal doen. En er is heel wat te doen! In deze herberg is er geen centrale figuur constant aanwezig, naar mijn mening een organisatorische fout. Elke twee weken arriveert een nieuw koppel, dat dan weer zelf het wiel mag gaan uitvinden. Ga er maar aanstaan; je weet van niets en ineens moet je dagelijks soms wel veertig mensen onderdak bieden en het hun naar de zin maken. Een van de redenen waarom de meesten aan het eind verzuchten ‘eens maar nooit meer’. Zo iets moet je doen uit overtuigingskracht. Mijn drijfveer is iets goeds terug doen voor anderen. In al die eeuwen is er nog steeds niets veranderd. De pelgrims van Chaucer komen allemaal voorbij: ‘high and low, old and young, male and female, lay and clerical, learned and ignorant, rogue and righteous, land and sea, town and country’ . Maar wat ze allemaal gemeen hebben, is dat er in de herberg plaats voor hen is. Warm onthaal Er zijn twee belangrijke momenten in het leven van de pelgrim en dat moet je goed beseffen als innkeeper. De pelgrim komt aan, is moe, de voeten doen zeer en hij wil maar een ding: snel een bed uitzoeken en dan onder de douche. Die pelgrim is niet in de stemming aan te sluiten in een rij wachtenden. Nee, de intake moet snel. Geen verhalen in de trant van ‘O, u komt uit Liverpool, kent u ook de Beatles …’ Nee, simpel ‘enjoy your stay’ en je ziet de glimlach doorkomen. Hebben ze nog nimmer gehoord onderweg. Is de intake goed georganiseerd dan is er een tevreden pelgrim, die later opgefrist naar beneden komt en dan best zin heeft in een praatje en zijn verhaal kwijt wil. Het tweede belangrijke moment is het vertrek in de ochtend na het ontbijt. ‘I wish you much sunshine in your life’, is mijn spreuk en ik schud ze de hand. Daarna vraag ik naar hun camera
en maak een foto van hen voor de ingang van de herberg. Als pelgrim maak je zo veel foto’s maar waar sta je nu zelf op de foto? Het zijn de kleine dingen die het doen. Ze zien later de foto en leggen vrienden en kennissen uit: ‘Ja, dat was in die herberg met het warme onthaal.’ Daar gaat het mij als innkeeper om. Dat is de essentie, het warme onthaal. Pelgrim betekent van oorsprong ‘vreemdeling’. Inderdaad, je verlaat huis en haard, vrienden, kennissen en familie en trekt eropuit, 800 kilometer te voet. Je hebt geen vaste basis meer om op terug te vallen of mensen waardoor jij je gesteund kunt voelen. De magie ontbreekt van de familie. Hier sta ik als innkeeper en ik ben nu jouw vriend en familie en steun en toeverlaat en praatpaal en troost. Bij mij ben je welkom! Vloeren moppen Het ritme van de dag als innkeeper is als volgt. Zes uur op, lichten in de gang aan doen, in de keuken de koffiemachine aanzetten, thee maken en het ontbijt klaarzetten op de vijf ronde tafels. Om zeven uur de deur van de keuken opendoen en de eerste pelgrims kiezen een plek uit. Koffie en thee serveren. Erop letten, dat er brood genoeg staat et cetera. Dan vertrekken de eersten tegen half acht en ik doe ze uitgeleide. Foto, handshake … Zo gaat het
Hoofdstraat Rabanal del Camino. Foto: Jasper Koedam
De Jacobsstaf 92
| 15
En verder ...
door tot de laatste na acht uur in de ochtend vertrokken is. Tijd voor een eigen ontbijt! De slaapzaal is op de eerste verdieping. Hier staan allemaal stapelbedden. Toen ze de vorige dag binnenkwamen en ingeschreven werden, ontvingen ze een stel lakens met kussensloop. Tegenwoordig is dat van stevig papier. Eerst haal ik dus de papieren lakens en slopen van de bedden af en stop die in een grote mand. Dan de matrassen en de vloer stofzuigen; de matrassen keren voor de volgende slapers; de vloer moppen en de ramen lappen; toiletten, doucheruimten en wastafels schoonmaken, et cetera. Beneden is de salon: een grote kamer met open haard, een houten tafel met banken en nog wat plastic tuinstoelen. Ik haal de as uit de open haard en leeg de asla buiten in een grote ton. Nu de vuilniszakken wegbrengen naar de centrale containers verderop. Tegen die tijd is het al weer lunchtijd. Er is een mini-winkeltje en ik haal er wat te eten. Daarna de open haard weer aanmaken, want het is koud in huis. Even controleren of er voldoende wc-rollen op de toiletten zijn. Om twee uur gaat de poort weer open en volgt de intake. Ik neem ze mee de trap op, ga in de deuropening staan van de slaapzaal en laat ze hun schoenen uitdoen: geen modder in de slaapzaal, die ik net geboend heb! Na de siesta komen de meesten in de salon zitten en genieten ze van de open haard. Pelgrims kunnen hun eigen maal bereiden in de keuken. Na zeven uur ga ik naar het kleine restaurant verderop in het gehucht voor mijn eigen diner. Als ik terugkom, weer de haard opstoken; nu begint het leukste deel van de dag, de verhalen van de pelgrims komen los. Waarom loop ik hier eigenlijk?! Meaning of life Mezelf vinden, een beter mens worden, het verleden afleggen, het contact met Onze Lieve Heer herstellen, verdriet verwerken, maar ook
16 De Jacobsstaf Foto:| Arlen Hoebergen 92
de ware liefde vinden op deze pelgrimstocht: ‘The holy Martyr for to seke’. Alles is vervat in dat ene zinnetje van Chaucer. Twijfel en wanhoop worden bij mij neergelegd en ik kan ze bemoedigen door mijn eigen verhaal te vertellen. Als je over enige tijd in de kathedraal staat, ben je een ander mens. God is in je! Hij neemt je weer tot zich. Zo is het mij ook vergaan. What is the meaning of life? Iets dat ons allen bezig houdt. The meaning of life lies in meeting the other. Als innkeeper heb ik me daarvoor ingezet: de medemens te ontmoeten en wat toe te voegen aan zijn leven, ook al is het maar voor deze ene dag. Daarna komen nog andere impressies, die het beeld van mij zullen wegvagen. Een heel belangrijke les is het volgende. Je moet alleen maar in een herberg gaan werken omdat het jou een goed gevoel geeft. Geen enkele pelgrim ziet wat je er allemaal wel niet voor moet doen om hem een gespreid bedje te bezorgen. Niemand is jou daar ook dankbaar voor. Het is vanzelfsprekend. De mens is een onderdeel van het dierenrijk. Wij hebben nog heel veel eigenschappen die vanuit de oertijd stammen om de overlevingskans van de soort te vergroten. Om te overleven leeft de mens in groepsverband, stamverband, staten, et cetera. Pelgrims komen binnen en ik breng ze naar de slaapzaal en laat ze een bed kiezen. Daarna komen er steeds nieuwe pelgrims bij in de slaapzaal tot alle bedden bezet zijn. Elke dag zie ik weer dat oerinstinct tot groepsvorming zich manifesteren. Totale onbekenden zijn op de slaapzaal ineens samen gesmeed in een hecht verbond. Ik sta daar als innkeeper en maak er geen deel van uit, van dat verbond. Ik ben de buitenstaander, immers ik ben geen pelgrim! Geen persoon onder hen. Ik voel mij niet gekwetst. Het is ook niet mijn bedoeling op te gaan in die groep. Nee, ik ben de innkeeper en op weg naar @ de Heilige dien ik jou en daardoor Hem.
En verder ...
Pelgrimskinderen naar het einde van de wereld Gaston, Lucienne, Tim en Ivi Huijsmans In de Jacobsstaf 86 en 88 hebt u kennis kunnen maken met Tim en Ivi Huijsmans uit Meerssen en hun ouders Gaston en Lucienne. Ter herinnering: in 2009, toen ze respectievelijk tien en acht jaar oud waren, hebben ze in etappes het Pieterpad gelopen en vervolgens de Jacobusroute Via Mosana, in totaal 695 kilometer. Vorig jaar hebben ze 640 kilometer gelopen op de Voie de Vézelay en de Camino Francés van het Franse Périgueux naar het Spaanse Belorado. Dit jaar hebben ze in 26 wandeldagen 675 kilometer gelopen van Belorado via Santiago de Compostela en Muxia naar Fisterra. Met bovenstaande is de 2.000 kilometergrens gepasseerd. Op 16 juli zijn we weer aan het lopen. Eindelijk kunnen we onze tocht vervolgen. Als we op de derde dag een pelgrimsmenu aan het eten zijn in Hornillos del Camino, komt er een Nederlandse vrouw naar ons toe met de vraag of wij die familie zijn uit de Jacobsstaf. Als we na het eten met haar aan de praat raken, vertelt ze dat Tim en Ivi voor haar de inspiratiebron waren om gedurende twee weken wandelend kennis te maken met de Jacobusroute. Dit te Foto: Familie Huijsmans
horen, voelt erg goed. In Castrojeriz in Albergue Municipal de San Esteban hebben de Italiaanse herbergier en zijn Spaanse vriendin gezorgd voor de sfeer van een spiritueel centrum. Hier gaat het er juist niet om zoveel mogelijk mensen in een ruimte te krijgen. De stapelbedden en losse matrassen bevinden zich uitsluitend langs de zijwanden en in het midden zou je met gemak met tientallen koppels de Weense wals kunnen dansen. Aan de wanden hangen allemaal prachtige grote foto’s. Het ruikt er naar heerlijke wierook in plaats van naar zweetvoeten en zachte zweverige klanken komen uit de verborgen speakers. Hier leren we ook onze eerste Japanse woorden. In Albergue Bercianos in Bercianos del Real Camino worden we hartelijk welkom geheten met sinaasappelsap en Tim en Ivi krijgen ook nog snoepjes. We krijgen een aparte vierpersoonskamer. De pelgrimsherberg is volledig gevuld met vijfenveertig gasten en bijna iedereen krijgt een taak bij het koken. Het is een gezellige chaos. Vervolgens gaat iedereen aan de vier grote tafels zitten. Na het toetje worden om de beurt alle aanwezige landen genoemd en de betreffende pelgrims zingen een nationaal lied. Wij zingen een lied van de vrijeschool van Tim en Ivi: Onder gedonder. Na dit zingen volgt er een soort bezinning in de huiskapel en later op de avond gaan we met z’n allen achter de herberg naar de zonsondergang kijken. Tau Als we in Astorga aankomen, blijken de bergschoenen van Tim stuk te zijn. Eerder bleken de drinkflessen van Tim en Ivi aangetast te zijn door sap, waardoor we deze moesten weggooien. Vervolgens was de zonnebril van Tim stuk
De Jacobsstaf 92
| 17
En verder ...
aantal monniken om hulp: ze kijken ons aan en lopen door zonder een antwoord te geven. Als we daarna naar de kerk gaan en de priester om hulp vragen, krijgen we te horen dat ze geen opvangcentrum zijn. Tot nu toe hadden we de ervaring dat de priester of de burgemeester altijd zeer behulpzaam is bij een tekort aan slaapplaatsen.
Foto: Familie Huijsmans
gegaan. Met de schoenen was het driemaal scheepsrecht en vonden we het wel genoeg. Astorga leek wel de schoenenstad, want er waren gigantisch veel schoenenzaken en gelukkig heeft Tim probleemloze voeten. In refugio Gaucelmo in Rabanal del Camino treffen we de Nederlandse hospitalero Walter van Kersbergen en zijn Hongaarse collega Istvan Igloi Nagy. In het dorp bezoeken we de Gregoriaanse mis, waar Gaston een Duitse tekst voorleest. Later gaan we ook nog naar de pelgrimsmis waar de pelgrimszegen wordt uitgesproken. De priester besprenkelt iedereen met wijwater. Aansluitend mogen Tim en Ivi van een van de Duitse priesters in het kloosterwinkeltje een geschenk uitkiezen. Ivi kiest voor het tau-kruis. Op straat geeft hij ons alle vier nog een persoonlijke zegen. Bij het Cruz de Ferro hebben we onze rituelen gedaan met de stenen en de houten blokjes met teksten met betrekking tot wat we achter ons willen laten en wat we wensen. Het Cruz de Ferro vonden we veel minder indrukwekkend na het zien van vele foto’s. Het kruis speelt echter thuis nog steeds een grote rol. Voor Gaston staat het bijvoorbeeld voor ‘onthaasten’. Op 31 juli komen we aan in O’ Cebreiro. De pelgrimsherberg is vol en we worden er zeer onvriendelijk te woord gestaan. Iedere slaapplaats in het hele dorp is bezet. We vragen een
18 |
De Jacobsstaf 92
Massaliteit Vanaf deze dag worden we gedurende 150 kilometer tot aan Santiago de Compostela dagelijks geconfronteerd met de populariteit van de pelgrimsroute en de gevolgen daarvan. Bussen leveren vanaf nu massa’s mensen af. Deze dienen ook vaak voor bagagevervoer. IJskasten buiten de bussen zorgen voor koude drankjes. Grote hoeveelheden taxi’s rijden af en aan: veel mensen laten zich vervoeren van stempelplaats tot stempelplaats. Slaapplaatsen zijn bijna niet meer te vinden en de prijzen stijgen fors. Er is nog maar een regel: wie het eerst komt, die het eerst maalt. Fietsers die ‘s morgens bij de pelgrimsherbergen aankloppen krijgen gewoon al een plek. Wij hadden ons altijd laten vertellen dat wandelaars tot een bepaalde tijd voorrang krijgen. Onderweg is er heel veel lawaai. We hebben veel bijeenkomsten bijgewoond en heel veel gelezen, maar over deze massaliteit hadden we nog niet eerder vernomen. Veel pelgrims uiten hun ongenoegen. We proberen de situatie te respecteren en we zijn er trots op dat we iedere kilometer zelf lopen. Ook vertrekken we ‘s morgens niet eerder: in de regel tussen acht en negen uur. Tim en Ivi gaan pas gelijk met de anderen slapen en hebben een redelijke nachtrust verdiend. Onderweg blijven we altijd relaxed en we zien later op de dag wel hoe we de slaapplaatsen gaan vinden. De situatie levert wel een dubbel gevoel op. Tot Portomarín lopen we 125 kilometer in vier dagen.
En verder ...
Santiago Onderweg naar O Pedrouza hebben we een zeer interessante ontmoeting met Denen. Vijf begeleiders zijn onderweg met vijf jeugdige criminelen. Ze lopen gedurende vijf dagen 25 kilometer per dag en ze hebben ook een aantal fietsen bij zich voor degenen die daar behoefte aan hebben. Ze hebben in andere landen al meermaals dit soort projecten gedaan met zeer goede resultaten als gevolg. Ook in O Pedrouza zijn er geen slaapplaatsen meer en er is een compleet pelgrimsdorp ontstaan met onder andere een groot tentenkamp. Honderden meters waslijn hangen er aan de bomen. Wij slapen met vijfhonderd mensen in een sporthal. Tot nu toe hebbben we prachtig weer gehad en een heerlijke temperatuur. We hebben in totaal driemaal korte tijd een beetje motregen gehad. Maar vandaag gaan we naar Santiago en het regent kei- en keihard. Slapen is bijna niet mogelijk en om kwart voor vijf vertrekken al veel mensen. Voor het eerst besluiten we ook vroeg te vertrekken omdat we toch geen oog meer dicht kunnen doen. In
het donker gaan we op pad. Rond twaalf uur komen we aan op het plein voor de kathedraal. Na het Cruz de Ferro vinden we ook de kathedraal klein, maar we zijn wel excited en de zon komt door. We halen ons pelgrimsbewijs op en dat maakt ons nog meer opgewonden. Ondertussen is de pelgrimsmis nog bezig. Achteraf horen we van bekenden dat het wierookvat, de botafumeiro, heeft gezwaaid en dat nog wel op een zaterdag. Er is dus geld voor neergelegd. We zorgen voor een slaapplaats en lopen rond door de stad. We komen regelmatig bekenden tegen wat soms emotionele momenten oplevert. ‘s Avonds gaan we naar de mis. De non zingt erg mooi, maar het is wel erg rumoerig met het komen en gaan van pelgrims en toeristen. Natuurlijk omarmen we Jacobus en bekijken zijn graf. De kathedraal is slecht onderhouden en het aansteken van plastic kaarsjes is ook een beetje vreemd. Het avondleven is bruisend en met veel vertier. Het plein voor de kathedraal is prachtig door de enorme hoeveelheid pelgrims.
‘Het einde van de wereld’. Foto: Jasper Koedam
De Jacobsstaf 92
| 19
En verder ...
Teleurstelling De volgende dag zitten we om half elf op prima plaatsen in de kathedraal voor het zwaaien van het wierookvat, terwijl de hoofdmis pas om twaalf uur begint. De kathedraal is bomvol. Naast alle zitplaatsen zitten er heel veel mensen op de grond en voor de rest is de hele kathedraal gevuld met staande mensen. Werkelijk duizenden mensen. Ook de bisschop is er. De zittende mensen in het dwarsschip worden gesommeerd plaats te maken. Uiteindelijk totale desillusie voor alle aanwezigen: de mis is afgelopen zonder het zwaaien van de botafumeiro. Onbegrijpelijk. Het blijkt toch een commerciële toestand. We zijn enorm teleurgesteld. Tim huilt. De laatste week hadden we zo ingedeeld dat we op zondag de hele dag in Santiago zouden zijn. We besluiten nog een nacht te blijven en om vervolgens verder door te lopen naar Muxia en Fisterra. We informeren nog bij de verschillende monniken in de kathedraal, bij de beide VVV’s en het pelgrimsbureau wat precies de criteria zijn om het wierookvat te zwaaien en hoe we het vooraf kunnen weten. De conclusie is dat als het wierookvat al ‘s morgens tussen negen uur en halftien ophangt, dat het in een van de missen die dag wordt gezwaaid. Deze informatie hadden we nog nooit eerder gekregen tijdens een van de vele bijeenkomsten vooraf. 0,00 kilometer De volgende dag lopen we van ons slaapverblijf eerst nog naar de kathedraal om vervolgens door te lopen naar Negreira. Het ongelooflijke is waar: het wierookvat hangt op. Twee uren voor de mis zitten we op de best mogelijke plaatsen. Als een lopend vuurtje gaat de informatie door Santiago. De kathedraal lijkt nog voller dan zondag. Het ritueel is vrij kort maar fantastisch. Een moment om nooit meer in ons leven te vergeten. We hebben Santiago op
20 |
De Jacobsstaf 92
de juiste wijze afgesloten. We gaan laat, maar zeer voldaan op weg. Onderweg komen we geen mensen tegen. Wat is deze rust heerlijk en de natuur prachtig. In Albergue de Muxia slapen Lucienne en Ivi samen in een bed aangezien er verder geen plaats is. Gelukkig zijn ze beiden maar klein. De pelgrimsbewijzen voor de tocht naar Muxia blijken niet meer voorradig bij de VVV, maar gelukkig heeft de hospitalero de bewijzen ook in zijn bezit. Op weg naar Fisterra zien we op een gegeven moment de oceaan liggen. Prachtig. In Fisterra worden ook de pelgrimsbewijzen aan ons uitgereikt. In tegenstelling tot wat we vaak hebben gehoord is de tocht naar Muxia en Fisterra prachtig en zeer de moeite waard. We lopen ook nog naar de markeringspaal met de aanduiding 0,00 kilometer. Verder kunnen we niet. Volgens het oude ritueel gaan we van ieder van ons spullen verbranden. In de buurt van het kruis is zo te zien de gebruikelijke plek. We maken er een prachtig groot vuur van. Daarna lopen we naar de kust voor het volgende ritueel: het naakt zwemmen. Het water is ijskoud, maar we laten ons hier niet door weerhouden. We willen alles op de juiste manier doen. Ook in Fisterra hebben we wegens gebrek aan slaapplaatsen drie bedden, maar we blijven er toch drie nachten. We genieten na van onze tocht. Na thuiskomst dringt pas goed tot ons door wat we allemaal gedaan hebben de afgelopen jaren. Het was zeer de moeite waard. Het was geweldig om dit als gezin te doen. Tot onze dood en ook daarna zullen we ons dit blijven herinneren. Het heeft ons een blik in onze ziel getoond en het geeft vertrouwen voor de toekomst. Tim en Ivi hebben grote ontwikkelingsstappen gemaakt. Ivi wil graag vanuit Frankrijk naar Assisi in Italië lopen, dus wel@ licht is dat ons eerstvolgende doel.
En verder ...
Wonderlijk welkom Vera van de Nieuwenhof De camino zit vol verrassende ontmoetingen op onverwachte momenten. In Oloron-Sainte-Marie dwaalt Vera van de Nieuwenhof wat doelloos rond als zij een wel zeer bijzondere deurbel ontdekt ... Het is een miezerige dag in Oloron-SainteMarie en er is door de laaghangende bewolking niets te zien van de Pyreneeën die even verderop in alle ernst de hoogte ingaan. Mijn kleine trekkerstentje staat wat verloren tussen de grote familiecampers op de camping en het enige menselijke contact dat ik heb kunnen leggen is met wat hangpubers die zich helemaal te pletter vervelen met hun ouders op de verre-
gende camping. Mijn fiets, mijn grote vriend, mijn steun en toeverlaat, heb ik achtergelaten bij de plaatselijke fietsenmaker voor een grote verwenbeurt voordat ik de Pyreneeën over ga trekken. Ik heb alle kerken en andere historische attracties bezocht en dwaal ietwat mismoedig door het regenachtige stadje. Alleen. Dan kom ik langs een huis dat me uit mijn sombere stemming haalt. Er hangen posters in het raam: fietsen, eco-activisme, nee tegen het kapitalisme! Zijn het krakers? De deurbel van het huis aan Rue Revol is gemaakt van een fietstandwiel, een pijl wijst ernaartoe en gebiedt: sonnez! Ik trek aan de bel. Een meisje doet open. Ik hakkel in mijn matige Frans dat ik een
Col de Somport. Foto: Tieleke Huijbers
De Jacobsstaf 92
| 21
En verder ...
fietsende pelgrim ben, op weg van Amsterdam naar Santiago de Compostela. Kom binnen! Wil je wat eten? Een glas wijn? Sta je op de camping, in dit rotweer? Kom hier slapen, er is een slaapkamer vrij. We zitten rond de massieve verweerde eikenhouten keukentafel in de grote ouderwetse keuken en praten. De bewoners van Rue Revol zijn jong, idealistisch en in voor plezier. De meesten vertrekken naar een feest, ik blijf achter want ik ga morgen de Pyreneeën bedwingen en wil op tijd naar bed. Ook Vincent blijft achter. Radicale zwerver Vincent is een vreemde mengeling van vroom katholiek en punker oude stijl: autonoom, wars van gezag, niet geïnteresseerd in status of bezit. Een religieuze anarchist. Hij werkt af en toe als kaasmaker of als schaapsherder, in de eenzame afzondering van de woeste bergen is hij het gelukkigst. We praten over de camino. Ook hij was ooit een pelgrim, hij reisde zonder geld of kampeeruitrusting en vertrouwde volledig op God en op wat mensen hem gaven, wat betekende dat hij soms honger leed en vaak op straat sliep. Een radicale zwerver. We zitten tegenover elkaar in de langzaam donker wordende keuken van het grote oude huis. Het regent nog steeds. Vincent rookt in het openstaande raam. Twee mensen die elkaar ontmoeten, een mooi moment van echt contact tussen een Franse schaapherder uit de bergen en een officemanager van een culturele stichting uit Amsterdam. ‘s Ochtends in alle vroegte vertrek ik. Het huis aan Rue Revol is nog stil, iedereen slaapt. Het regent niet meer en ik ga vol vertrouwen de Pyreneeën tegemoet, goed uitgerust en opgewekt vanwege de onverwachte ontmoeting die de donkere dag van gisteren zo’n mooie draai gaf. Er ligt een briefje met goede wensen voor de reis voor me klaar, van Vincent: ‘You are so
22 |
De Jacobsstaf 92
‘De deurbel is gemaakt van een fietstandwiel’. Foto: Vera van de Nieuwenhof
close to the light!’. De tocht over de Pyreneeën is hoogstwaarschijnlijk het zwaarste wat ik ooit ga doen in mijn leven. Fysiek gebroken maar mentaal totaal extatisch kom ik aan in Jaca, knetterhigh van 56 kilometer eenzaam klimmen in dichte mist tot aan de Col de Somport en dan de 30 kilometer glorieuze afdaling in de zon. Lachen en huilen, ik ben in mijn eentje in een dag de Pyreneeën overgestoken! Viva España! De rest van de camino in Spanje is van alles: mooi en afwisselend, gezelligheid en ergernis met de medepelgrims in de albergues, soms zwaar (Cebreiro en Cruz de Ferro in ijskoude regen en onweer), maar nooit meer eenzaam zoals die regenachtige dag in Oloron-Sainte-Marie. In Santiago ontsteek ik zes kaarsen, een voor elke @ bewoner van Rue Revol. Haiku's De redactie van de Jacobsstaf is voor het achteromslag nog steeds op zoek naar haiku’s (drieregelig Japans vers met 5-7-5 lettergrepen) over uw pelgrimservaring. Onze beeldredactrice Tieleke Huijbers zoekt er dan een fraaie foto bij. Stuur uw haiku naar
[email protected].
En verder ...
Het Sint-Julianusgasthuis te Antwerpen Luc Vermoesen Het zal je maar gebeuren dat je een refugio cadeau krijgt. Onze Vlaamse zustervereniging schonk ter gelegenheid van het vijfentwintigjarig jubileum van ons genootschap het Sint-Julianusgasthuis in Antwerpen; niet het eigendom van dit historische pand, maar het gebruik van de hierin onder te brengen refugio. De komende maanden wordt deze in ere hersteld, waarmee een traditie die in 1305 begon weer wordt voortgezet. Veel Vlamingen zullen gezien de ligging van Antwerpen hier geen gebruik van maken, maar voor onze leden die in de toekomst via Antwerpen naar Santiago gaan pelgrimeren is deze refu-
gio midden in de stad natuurlijk een perfecte locatie. Wij zijn onze Vlaamse vrienden dan ook heel erkentelijk voor dit bijzondere cadeau. Hieronder beschrijft Luc Vermoesen de geschiedenis van dit bijzondere huis. Van oudsher stapten reizigers af in Antwerpse herbergen om op krachten te komen en hun paarden te verzorgen voor de verdere tocht. Arme passanten, zoals bedevaarders met bestemming Italië of Spanje, waren aangewezen op de goedheid van stedelingen. Ida van Wynegheem, de weduwe van de ambtman Gisbert Van der List, was één van deze
Sint-Julianusgasthuis aan de Sint-Jansvliet. Foto: Luc Vermoesen
De Jacobsstaf 92
| 23
En verder ...
gastvrije poorters die regelmatig arme reizigers onderdak verschaften. Op latere leeftijd besloot zij in overleg met kanunnik Jan Tuclant al haar bezittingen in een stichting ten behoeve van de arme passanten onder te brengen. De stichtingsakte werd op 5 april 1305 getekend voor de schepenen van Antwerpen. Het Sint-Julianusgasthuis, genoemd naar de patroonheilige van de reizigers, werd gevestigd op zijn huidige locatie aan de Sint-Jansvliet 25, in het huis en de omliggende percelen van de weduwe Van der List. Arme reizigers mochten drie nachten in de instelling verblijven. Boven de poort stond geschreven: ‘In dit gasthuis van Sinte Juliaen mogen de arme passanten dry mael slaepen gaen.’ Het bestuur was aanvankelijk in handen van kanunnik Jan Tuclant. Na diens overlijden in 1312 regelde de weduwe Van der List testamentair dat het beheer werd toegewezen aan drie voogden. Tussen 1320 en 1330 verleenden achtereenvolgens het kapittel van Antwerpen, de bisschop van Kamerijk en de paus van Avignon hun goedkeuring aan de stichting. Bijkomende schenkers verruimden de daaropvolgende decennia het kapitaal en het jaarlijkse inkomen van het Sint-Julianusgasthuis.
Sint-Julianusgasthuis aan de Hoogstraat. Foto: Luc Vermoesen
24 |
De Jacobsstaf 92
Kamer van de Huisarmen De grootscheepse hervormingen van de openbare onderstand die van 1531 af overal in de Nederlanden werden doorgevoerd, maakten een einde aan het zelfbestuur van het SintJulianusgasthuis. De kerkelijke gezagdragers, die meer dan twee eeuwen de stichting en het gasthuis in stand hielden, werden vervangen door de vier aalmoezeniers van de Kamer van de Huisarmen die opgericht werd in 1458. Zij ontving bij stedelijke ordonnantie van 1540 de beschikking over al de caritatieve fondsen in de metropool. De concrete samenvoeging van deze gelden in een ‘gemene beurse’ stuitte evenwel op heel wat particulier verzet, zodat de armenkamer zich pas vanaf 4 april 1584 met het Sint-Julianusgasthuis kon bemoeien. De Antwerpse aalmoezeniers hadden evenwel nog andere, zwaardere opdrachten. Enerzijds bedeelden zij steun aan behoeftigen ten huize. Anderzijds beheerden zij verschillende grote en kleine instellingen voor wezen, vondelingen, bejaarden en krankzinnigen. De armenkamer kampte met een aanhoudend gebrek aan financiële middelen. De arme passanten hadden hieronder te lijden. De voeding liet te wensen over. De pelgrims beschikten eigenlijk over niet veel meer dan een strozak en een onderkomen voor de nacht. Loretanen nemen beheer over Op 12 februari 1702 stichtten enkele Antwerpse burgers de Broederschap van OnzeLieve-Vrouw van Loretten. Volgens de overlevering verplaatsten engelen in 1291 het huis van Maria van Nazareth naar Terrato en vervolgens brachten zij het in 1294 van daar naar Loreto. Deze plaats werd al snel een belangrijk bedevaartsoord. Nicolaas van Thielen en zijn medestaanders hadden zelf de pelgrimstocht naar Loreto ondernomen. Zij kenden uit ervaring de behoeften en problemen van arme pelgrims en waren met hun lot begaan.
En verder ...
fel werd in ere hersteld. De kapel en de lokalen van het gasthuis kregen een opknapbeurt en werden verfraaid. Alles ging vlot tot omstreeks het laatste kwart van de achttiende eeuw, toen eerst de centrale overheid en vervolgens de internationale militaire problemen roet in het eten gooiden. Met het Edict van 8 april 1786 schafte keizer Jozef II de broederschappen in de Nederlanden af. De aalmoezeniers argumenteerden dat zij niet moesten instaan voor vreemdelingen op doorreis. In 1787 keerde de keizer weliswaar op zijn stappen terug en prompt hervatten de Loretanen hun taak. De vreugde was echter van korte duur.
Portaal Sint-Jacobskerk Antwerpen. Foto: Tieleke Huijbers
Daarom wilden ze in hun eigen stad de stichting van Ida Van der List nieuw leven inblazen. Er werd overeengekomen dat de gebouwen eigendom bleven van de Kamer van de Huisarmen, maar dat de Loretanen het gebruik ervan kregen voor de opvang van de pelgrims en passanten. Het dagelijks bestuur werd toevertrouwd aan twee conciërges: één van de Kamer en één van de Broederschap. Het ledental van de Broederschap van Loreto groeide aan tot bijna zevenhonderd leden. Zij waren milde schenkers die de kas spijsden zodat de bedeling aan de arme passanten aanzienlijk verbeterde. Bij hun vertrek kregen de arme pelgrims proviand en werden zij voorzien van geloofsbrieven als bewijs van hun goed gedrag en zeden. De oude traditie van de Pelgrimsta-
Tijdens het Frans bewind Op 18 november 1792 legden de Fransen beslag op de lokalen als logement voor hun soldaten. Het daaropvolgende jaar werd de kapel leeggemaakt en in 1798 werd zij zelfs openbaar verkocht. Zij zou van dan af als magazijn dienst doen. Het gasthuis vond geen koper. De Commissie van Burgerlijke Godshuizen verhuurde het aan een zekere Van Dueren, bijgenaamd ‘de baron’, die er feesten en danspartijen organiseerde. Jacobus Brants, voormalig bestuurder van de Broederschap en filantroop, richtte zich tot prefect Charles d’Herbouville met het verzoek het Sint-Julianusgasthuis zijn oorspronkelijke functie terug te geven. De prefect was de argumenten van Brants en het werk van de Loretanen genegen en gaf de Commissie van Burgerlijke Godshuizen opdracht het gasthuis opnieuw als asiel in te richten. Brants werd in 1801 directeur, bijgestaan door twaalf Loretanen. Onder toezicht van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen ging men weer van start. Er werd tevergeefs gepoogd de voormalige kapel terug te kopen. De buren hadden er graag de eredienst hersteld gezien. De gotische kapel zou evenwel tot omstreeks het midden
De Jacobsstaf 92
| 25
En verder ...
van de twintigste eeuw als magazijn gebruikt worden. Na de Franse periode Gedurende de negentiende eeuw bleef het Sint-Julianusgasthuis de arme passanten met de beste zorgen opvangen. Tijdens de cholera-epidemieën deed het gasthuis dienst als quarantaine-inrichting. Kinderen die hun ouders aan de vreselijke ziekte hadden verloren werden er vóór hun definitieve plaatsing door de Commissie van Burgerlijke Godshuizen in observatie genomen. Van 1873 af logeerden er regelmatig jonge delinquenten. Tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw genoten de arme passanten nog steeds voorrang, maar daarnaast kregen daklozen, verwaarloosde kinderen, oud-gedetineerden en oorlogsinvaliden er een tijdelijk onderkomen. Een rusthuis voor bejaarden Na de Tweede Wereldoorlog steeg de gemiddelde leeftijd van de bevolking aanzienlijk. De Commissie van Openbare Onderstand (COO) werd daardoor geconfronteerd met een tekort aan plaatsingsmogelijkheden voor de, vooral zorgbehoevende, bejaarden. Tussen 1955 en 1962 kocht de COO meerdere gebouwen aan om er bejaardeninstellingen in onder te brengen. De COO liet tussen 1952 en 1956 de vervallen infrastructuur van het Sint-Julianusgasthuis aanpassen en restaureren. Aan de zijde van de Stoofstraat kon het bestuur zo op 5 maart 1956 een doorgangshuis openen voor negenentwintig invalide vrouwen. In afwachting van een definitieve plaatsing werden zij verzorgd door het personeel van de dienst geriatrie van het Sint- Elisabethgasthuis. Het vervulde in die periode een belangrijke functie in de bejaardenzorg van Antwerpen. Op 12 februari 1987 sloot het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW)
26 |
De Jacobsstaf 92
het Sint-Julianusgasthuis als bejaardeninstelling omwille van de gebrekkige brandveiligheid, een tekort aan dagaccommodatie en een te groot aantal bedden per zaal. Nachtverblijf voor dakloze vrouwen Het grootste deel van het Sint-Julianuscomplex was tussen 1955 en 1987 een rustoord voor invalide personen. De zetel van de Broederschap bleef gevestigd in het gebouw aan de Sint-Jansvliet 25, waar zij over een vergaderzaal en een aanpalende ruimte kon beschikken. De vereniging die de traditie van de Pelgrimstafel in ere hield, richtte eveneens een nachtverblijf in. Dit nachtverblijf voorzag drie bedden voor tijdelijk thuisloze vrouwen, eventueel vergezeld van kinderen. De conciërge zorgde voor een broodmaaltijd ’s avonds en ’s morgens. Vaak waren het sociale werkers of zelfs politieagenten die de vrouwen naar het opvanghuis brachten. Op het einde van de jaren zeventig ontstonden in Antwerpen enkele vluchthuizen voor vrouwen die door de overheid gesubsidieerd werden. Het behoud van het opvanghuis had daarom steeds minder zin. Daarom werd in 1987 besloten deze dienstverlening te beëindigen. De Pelgrimstafel In herinnering aan het Laatste Avondmaal wordt tot op vandaag in het Sint-Julianusgasthuis elk jaar op Witte Donderdag de Pelgrimstafel opgediend. Thans wordt deze traditie in ere gehouden door de vereniging De Koninklijke Sint-Julianus Gasthuis, opvolgers van de Broederschap. In de loop van de dag komen de bezoekers de tafelschikking en de spijzen bewonderen. ’s Avonds zitten twaalf behoeftigen aan. Fundaties gesticht door particulieren die jaarlijks tijdens de goede week behoeftigen een maaltijd aanboden, waren in Antwerpen tij-
En verder ...
dens het ancien régime geen zeldzaamheid. De oorsprong van de Pelgrimstafel in het Sint-Julianusgasthuis kan evenwel niet met zekerheid achterhaald worden. Van al de Antwerpse stichtingen die daarvoor in aanmerking komen, benadert die van kapitein d’Areste het dichtst de jaarlijkse traditie in het gasthuis. Zijn testament van 1556 stipuleerde dat: ‘op alle Goede Vrijdagen voor Paschen dertien arme manen moeten ontvangen een maaltijd plus een stuyver’. Sinds hun aantreden in 1702 dekken de Loretanen de Pelgrimstafel met de beste spijzen. Botersculpturen, vervaardigd door ateliers als die van Walter Pompe en Michel van der Voort, sierden de tafel. Vanaf 1815 werd de Pelgrimstafel een jaarlijks gebeuren dat tot vandaag voortleeft. Enkel in de periode 1845–1852 was er een korte onderbreking. In 1853 toen het Sint-Julianusgasthuis zijn vijfhonderdvijftigste verjaardag vierde, zaten pelgrims aan die de voetreis naar Rome hadden volbracht. Later waren het, bij gebrek aan pelgrims, steeds vaker bewoners van bejaardeninstellingen van het OCMW van Antwerpen en zijn rechtsvoorgangers. De toekomst Twee jaar geleden ontstonden er contacten tussen de vereniging De Koninklijke SintJulianus Gasthuis en het Vlaams Compostelagenootschap. De voorbije twee jaar werd op de vooravond van Witte Donderdag een voordracht georganiseerd in de nabij gelegen Sint-Andrieskerk. De leden van beide organisaties werden hierop uitgenodigd. Er werden plannen gesmeed om nauwer te gaan samenwerken. Hieruit groeide de idee om de eeuwenoude traditie, om in het Sint-Julianusgasthuis pelgrims op te vangen, nieuw leven in te blazen. Na het nodige overleg werd eind juli 2011 een huurcontract met het OCMW van Antwer-
pen, eigenaar van het gebouw, afgesloten. Begin september werd gestart met de aanpassingswerken van de lokalen van de eerste verdieping van dit pand. De pelgrimsherberg zal beschikken over een slaapvertrek met twee stapelbedden, een zitplaats en sanitaire voorzieningen. De voltooiing is voorzien voor het jaareinde. In de lente van 2012 zal de pelgrimsherberg opengesteld worden voor pelgrims voorzien van een geloofsbrief of stempelboekje van een erkend Jacobsgenootschap. Net zoals de andere pelgrimsherbergen is het slechts mogelijk om er één maal te overnachten. Hopelijk zullen pelgrims zich in de toekomst @ hier erg welkom voelen.
Bronnen: • Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen – Stad Antwerpen 3na, 1976. • Een kwarteeuw galerij de Zwarte Panter, Antwerpen, 1994. • Geudens, Edmond, L’Hopital St. Julien et les asiles de nuit à Anvers depuis le XIVe siècle jusqu’a nos jours, Antwerpen 1887. • Geudens, Edmond, Beknopte geschiedenis van het St. Julianusgasthuis van Antwerpen tot aandenken van het zesde eeuwfeest der stichting, Antwerpen 1903. • Levensschets van Sint-Julianus “De Gastheer” met beknopte beschrijving van het Sint -Julianusgasthuis en van de Pelgrimstafel te Antwerpen, Antwerpen, z.d. • Philippen, Louis J.M. Het Sint – Julianusgasthuis, in bestuurlijk verslag over het dienstjaar 1926 der Commissie van Openbare Onderstand van Antwerpen, p. 162-168, Antwerpen, 1927. • Visschers, P., Sint-Juliaens gasthuis te Antwerpen, Antwerpen 1853.
De Jacobsstaf 92
| 27
Pelgrimsboeken
Pelgrimsboeken Van ganzenvoeters en schelpdragers Henri Vincenot, Les étoiles de Compostelle. Gallimard, 1987. 345 p. ISBN 2070378764 Het genootschap viert zijn vijfde lustrum met de tentoonstelling Pelgrims. Onderweg naar Santiago de Compostela in Museum Catharijneconvent. Daarmee is Utrecht komende winter natuurlijk the place to be, al zal de rechtgeaarde pelgrim daar ook op enkele pijnlijke lacunes stuiten. Gelukkig smeert het lezen van een schitterende Franse roman zalf op de wonden, omdat hierin aandacht wordt besteed aan twee zaken die in Utrecht vergeten zijn. Oude geheimen De eerste lacune betreft de bakermat van het pelgrimeren. Zomin als de geschiedenis van de mensheid begint met het jaar 0 maar dan al vele eeuwen onderweg is, evenmin is pelgrimeren een exclusief christelijke aangelegenheid. Ook onze verre voorvaderen waren al op zoek naar de steen der wijzen, de initiatieroute naar de wijsheid dateert van prehistorische tijden. Ter hoogte van de 42ste breedtegraad van de Pyreneeën naar het veld van de sterren (Compostela) en het einde der aarde (Cabo Fisterra): langs deze route is de ganzenvoet (la patte d’oie) een van de klassieke symbolen die naar de Kelten of zelfs naar veel oudere Atlantische wortels verwijst. De schelp is er alleen maar een latere versie van, vrucht van de roomse truc om oude heilige plaatsen en rituelen met een christelijke saus over te schilderen. Prachtige legenden rond het lichaam van een gestorven apostel, een bootje dat roerloos naar het rijk
28 |
De Jacobsstaf 92
van koningin Lupa drijft, wilde stieren die als makke ossen dodelijke draken trotseren om het heilig gebeente naar een veilige plek te brengen. Alles wordt in stelling gebracht om de oude heilige plaats tot apostelgraf te promoveren. En met succes, want een grote menigte schelpdragers (les coquillards) uit heel Europa komt op de been om naar Santiago de Compostela te pelgrimeren. Welkome steun voor de reconquista onder het vaandel van Herru Santiagu. Maar de vrome pelgrims lopen, vaak ongeweten, in het oude spoor van de weg naar de sterren. Langs dezelfde route gaan in de middeleeuwen de ganzenvoeters (les pédauques), leden van het genootschap van bouwlieden dat oude geheimen bewaart en doorgeeft. De camino naar Santiago speelde daarbij een belangrijke rol, want langs deze weg trokken ganzenvoeters van bouwplaats naar bouwplaats om hun kennis en kunde uit te leven in de bouw van kerken en kloosters! Het zou een armzalige vergissing zijn om bij de ganzenvoeters alleen maar te denken aan esoterische ideeën over verre goden en zwevende gedachten over de zin van het leven. Hun geheimen zijn verpakt in verhalen en getallen, wie ze wil ontsluieren moet taal leren én rekenen. Zeer praktische kennis op het gebied van wis- en meetkunde maakte een wezenlijk deel uit van de kennis die in het genootschap van generatie op generatie werd doorgegeven. Pythagoras, de gulden snede, het koord met de dertien knopen als meetlint voor regelmatige vlakverdelingen: het zijn allemaal zaken die in het boek van Vincenot uitgebreid en gedetailleerd aan bod komen. In getallen en getalsverhoudingen liggen betekenissen verborgen die ten grondslag liggen
Pelgrimsboeken
aan de schoonheid van de romaanse en gotische bouwwerken. Het zou mij lief zijn als onze vriend Jan Galjé (die mij overigens ook op dit boekje opmerkzaam maakte) in de Jacobsstaf eens uitgebreider zijn licht over deze zaken zou laten schijnen. Met zijn bouwkundige expertise, zijn kloosterziel en zijn pelgrimshart zou niemand dat beter kunnen dan hij! Mannen zonder vrouw Ik kom bij de tweede lacune in Utrecht die in het boek wel veelvuldig aan de orde komt: de nauwe verwantschap tussen pelgrims en monniken. In de middeleeuwen zijn het Cluny en de cisterciënzers die in Bourgondië tot grote bloei komen en die zich ook over de pelgrimage naar Santiago ontfermen. Monniken mochten zelf dan wel niet op weg gaan op straffe van als vagebonden te worden beschouwd, het waren wel kloosters die op kwetsbare plekken de pelgrims beschermden en ten dienste stonden. Conques, Moissac, San Juan de la Pena, Leyre, het zijn maar een paar illustere namen in een schier onafzienbare reeks. Monniken en pelgrims, twee pijlers van een en dezelfde brug, beiden staande aan de rand van alle drukke dagelijkse gedoe, vreemdelingen in een wereld van macht en materie, losgezongen uit het tijdperk van koning file en vrouw holle, te midden van alle lawaai op zoek naar het geheim van de stilte. Helaas, in de oude gangen van het Catharijneconvent heb ik van dit alles niets, maar dan ook niets kunnen bespeuren. Ik heb genoten van het boek van Vincenot, waarin Jehan le Tonnerre de hoofdrol speelt. Deze simpele bosarbeider (essarteur) is het prototype van de Galliër, die dermate geboeid wordt door de ‘mannen zonder vrouw’ (de witte monniken, de vertegenwoordigers van de christelijke beschaving), dat hij zijn vertrouwde Bourgondische bossen en zijn jeugdliefde Reine achter zich laat om verder op zoek te gaan in gezelschap van de oude profeet. De
pelgrimstocht van Jehan en zijn initiatie in grote geheimen levert een boeiend relaas op, waarin ook de lezer gaandeweg wordt ingewijd en meegesleept. Scott Erigène, Abelardus, Benedictus en de zwarte monniken, Bernardus en zijn witte mannen, meester Matteo en maistro le Gallo, in het boek spelen ze ieder hun rol. Rechtgelovigen en ketters, Kelten en christenen, filosofen en bouwmeesters, allemaal onderweg op één en dezelfde zoektocht. Langs de Pico Sacro en de Paso del Oca op zoek naar de kennis en de liefde. Op een weg waar evenzeer plaats is voor de god Lugh als voor de zoon van de timmerman. Het pelgrimsleger bestaat immers uit heidenen en christenen, mannen en vrouwen, allemaal zoekende zielen. Zelfs de Costa del Muerte is het einde niet, de blik van de pelgrim reikt voorbij de dood naar een plek waar alle wateren samenvloeien. De cirkel van Gwynfyd? Het hemelse Jeruzalem? Het zijn allemaal maar woorden die verwijzen naar het geheim van de stilte. Wie er meer over wil lezen moet het boek zelf ter hand nemen. Maar dan wel met de waarschuwing dat het geschreven is in een ietwat archaïserend Frans en daarmee de Nederlandse lezer noopt tot veelvuldig gebruik van een woordenboek. Temeer een reden om te wensen dat dit boekje nog eens vertaald mag worden! Misschien een uitdaging voor een van de talrijke Nederlandse pelgrims, die met hun liefde voor Frankrijk in dat land een tweede woonplek hebben gevonden en daar met wat vertaalwerk toch weer mooi een winter kunnen doorkomen? Ik hoop dat iemand zich voelt aangesproken en dit boek toegankelijk maakt voor een breder publiek. Zodat de geheimen van de ganzenvoeters ook doorsijpelen bij de hedendaagse schelpdragers van het Genootschap van Sint Jacob. Jeroen Gooskens
De Jacobsstaf 92
| 29
Pelgrimsboeken
Voeten als Apostelpferde Inge van der Zanden, Spiritueel pelgrimeren. Een wegwijzer voor de moderne pelgrim. Eburon, 2011. 268 p. ISBN 9789059724983 Eerst is er het lopen, dan de verdieping. Zo verging het pelgrim Inge van der Zanden, met wie u in de vorige Jacobsstaf al kennis kon maken. Inge was de ‘pelgrim van het eerste uur’ die in 1986 haar eerste voetstappen op de camino zette in Spanje, en er sindsdien op vele manieren mee bezig bleef. Onder andere door twee theologische studies. Het resultaat is vijfentwintig jaar later een kloek boek dat zij de titel meegaf: Spiritueel pelgrimeren. Wegwijzer voor de moderne pelgrim. Aan die opdracht is ze het hele boek trouw gebleven. Wegwijzer willen zijn. Ze neemt je mee op haar reis over de kracht van het pelgrimeren in andere religies, langs belangrijke plaatsen aan de Spaanse camino, sporen van spiritualiteit door de eeuwen heen. Ze staat uitgebreid stil bij pelgrimeren als proces van zingeving. Het nadenken over fundamentele vragen in het eigen bestaan. Ze probeert spiritualiteit vanuit de abstractie dichterbij te halen. Spiritualiteit gaat om wat ten diepste inspireert, iets dat vaag en abstract aanvoelt en moeilijk in woorden is te vatten. Toch neemt ze je bij de hand en schetst een proces van ervaren door de fysieke en geestelijke inspanning, via zelfkennis en zelfaccepta-
30 |
De Jacobsstaf 92
tie. Door na te denken, door gevoelens te delen met medepelgrims kan een gevoel ontstaan te worden gedragen. Wat mij het meest boeide is hoe zij het hedendaags pelgrimeren plaatst in de context van onze tijd. Een boek voor de niet-praktiserende christen, die ze toch wil verleiden. Ze doet dit door vooral zichzelf te blijven, door in haar formuleringen dicht bij huis te blijven. Er is geen literair talent geboren, maar Inge blijft prettig lezen en ontroert door de vele verwijzingen. Zoals wanneer ze verhaalt over de symboliek van de voettaal in de Bijbel. Voeten die heil brengen, voeten die afwijken van de weg, voeten die staan, voeten die struikelen of uitglijden. En natuurlijk de voetwassing, het teken van nederigheid. En de mooiste, de Duitse pelgrim die sprak over zijn voeten als ‘Apostelpferde’, om aan te geven dat het lopen van een pelgrimsweg een ware boetedoening inhield en vooral vermoeiend, stoffig en gevaarlijk was. Ieder die zoekt naar verdieping, eigen ervaringen wil kaderen en verankeren kan bij haar terecht. Ze combineert diepgang met lichtvoetigheid. Zoals de uitspraak van Augustinus die rechtstreeks het hart raakt: ‘God, Gij zijt de absolute maat, die ons richt, maar te boven gaat. En toch is dat laatste niet erg. Want het is altijd nog beter u te zoeken zonder u te vinden, dan u te vinden en juist daardoor u kwijt te raken.’ @ Met zo’n zin kan ik weer kilometers voort. Adrie Dik
De herberg van ...
Mannetje - Mannetje Gerrit Bikker Na een tocht van ruim 20 kilometer kwam ik rond 13.00 uur aan bij de refugio in Pamplona. Deze keer kon ik kiezen uit twee. Een wordt beheerd door een broederschap uit de Duitse zustergemeente van Pamplona, Paderborn, met 26 bedden. De andere refugio is net nieuw en dit voorjaar in de oude kerk van Jesus en Maria in gebruik genomen. De herberg telt honderd stapelbedden en wordt beheerd door de zusters. Uit nieuwsgierigheid zocht ik in de oude kerk mijn onderdak. De zusters waren streng, had ik al vernomen. Om half vier ging de kerk open en om acht uur ‘s morgens moet je wegwezen want dan gaat de spuit erdoor. Dus niks rustdag in Pamplona, zoals ik me had voorgenomen. Als het druk is en de pelgrims bieden zich al vroeg aan, dan wil het nog wel eens dat ze de rij niet te groot laten worden door de inschrijving vroeger te laten beginnen. In ons geval stond er een groep van vijftien tot twintig pelgrims in de zon te branden, toen de zusters zich ons lot aantrokken en de inschrijving kon starten. De meeste pelgrims die voor de deur stonden had ik al eerder gezien of ontmoet, zo ook het Koreaanse meisje dat na mij was aangekomen. Engels noch Spaans of welke Westerse taal dan ook was zij machtig en het was dan ook boeiend te zien hoe zo’n meisje zich op de camino kan handhaven en er haar weg vindt. In Pamplona moesten de pelgrims twee aan twee een formulier invullen voordat we ons konden inschrijven en onze pas werd voorzien van een stempel. Alles wat mijn Koreaanse buurvrouw invulde zal wel goed geweest zijn, want er was toch geen non die het kon controleren. Ik liet haar steeds spieken van mijn formulier en zij
kwam dan zelf tot een goed antwoord. Alleen, er was ook een vraag bij waar je middels een kruisje aan kon geven of je een mannetje of een vrouwtje was. Voor ik kon ingrijpen had ze mijn kruisje al overgenomen. Ik heb nog een moment overwogen in te grijpen, maar dacht: ach, het is warm en die nonnen hoeven toch @ ook niet alles te weten? De redactie blijft benieuwd naar uw herbergervaring! Stuur uw bijdrage (maximaal 500 woorden) met foto over een refugio naar
[email protected]. Albergue de Jesús y M
aria. Foto: Rufino La
De Jacobsstaf 92
saosa
| 31
Advertentie
Heimwee naar de Camino ? De Camino start bij u thuis
Onze royal-class-touringcar voert U vanuit Nederland via de Via Turonensis in 16 dagen langs alle hoogtepunten van de Camino Frances (via Parijs, Chartres, Poitiers, Tours en Angoulème). Uw ervaren en terzake kundige reisleider, die zèlf de Camino gelopen heeft, gidst U langs veel culturele bezienswaardigheden, waardoor deze route door de UNESCO is uitgeroepen tot “wereld-erfgoed”. Facultatief kunt u een paar van de mooiste stukken lopen. Route: St-Jean-Pied-de Port, Pamplona, Burgos, Leon, Astorga, Ponferrada, Sarria, Santiago de Compostela Naast de vele cultuurmonumenten reist U ook via plaatsen, die voor veel pelgrims een hoogtepunt vormen als: - el Monte del Perdón, Eunate, Estella, kloosterruïne San Anton bij Castrojeriz, Rabanal del Camino, Cruz de Ferro, O’Cebreiro, Samos, etc. Terug via de Camino del Norte met o.a. Oviedo, Santillana del Mar en Pas de Somport. U overnacht in de beste midden-klasse hotels. Onze reizen kenmerken zich door het “all-in” karakter. Entree’s , gidsgelden, ontbijt-buffet, 3-gangen diner, Kema-Keur gecertificeerd busbedrijf in Royalclass-configuratie (max.34 p.) en geen adm.kosten. De prijs op basis van half-pension en 2-persoonskamer bedraagt € 1.450,= p.p. op basis van verblijf op een twee-persoons kamer * op basis van half pension voorts “all-in” (excl. drank). Eenpersoonskamertoeslag € 25,- p.p.p.n. vertrek : 5 mei 2012 en 15 september 2012 bij voldoende deelname (22 pers.) Zie website : www.cpt-cultuurreizen.nl of mail
[email protected] Of bel: Deurne, 0493-318261.
32 |
De Jacobsstaf 92
Het Genootschap
Onderweg Het is inmiddels meer dan een jaar geleden dat wij gezamenlijk op weg gingen om op velerlei manieren ons vijfentwintigjarig jubileum te vieren. Een jaar waarin naast een blik op de wetenschap en het ontmoeten van vele buitenlandse genootschappen het accent lag op de persoonlijke ontmoeting. Onderweg tijdens een van de 175 etappes van de Camino der Lage Landen is het aantal ontmoetingen niet in een getal te vatten. Ruim 1.200 leden stonden gemiddeld ieder drie keer aan de start van een etappe en ze ontmoetten niet alleen elkaar. Onderweg werd men ook op tal van plaatsen welkom geheten in de traditie van de pelgrimstocht. En tijdens de voorjaarsbijeenkomst in Utrecht ontmoetten duizend leden elkaar onder stralende hemel. Voor het afsluitende Caminofestival waren weer duizend leden in Utrecht en was het elkaar ontmoeten wederom een van de belangrijkste elementen van de dag. En wanneer men onderweg is tijdens het bezoek aan de werkelijk prachtige tentoonstelling in Museum Catharijneconvent ontmoet men be-
slist andere pelgrims of pelgrims in spe. Ik wens ons allen toe dat de vele ontmoetingen ertoe hebben bijgedragen dat de waarden van vriendschap, gastvrijheid en verbondenheid weer zijn gevoed. In deze hectische tijden kunnen wij die extra vitamines goed gebruiken. Op deze plaats wil ik ook namens u allen onze dank overbrengen aan de talrijke vrijwilligers die in werk- en projectgroepen, in de regio’s en op centraal niveau alle activiteiten hebben voorbereid en uitgevoerd. Wij weten soms maar half hoeveel werk er moest worden verzet. En wilt u binnenkort ook zelf weer eens onderweg zijn, en is de camino qua tijd of afstand niet de eerste keus, neem dan een van de twee nieuwe gidsen van ons genootschap, Jacobswegen in Nederland, en wandel in eigen land. Met in de kontzak het prachtige boekje Het geheim van de schelp, is dan ook het spirituele element van een pelgrimstocht ingevuld. Joost Bol, voorzitter.
Advertentie
(IKPQZ[YHH[ (*/LLZ^PQR [ PUMV'ILYULIVLRJVT
De Jacobsstaf 92
| 33
Het Genootschap
Regioberichten Regio Den Haag Op 8 oktober 2011 namen rond zeventig leden deel aan de najaarsdag, een recordaantal! Onder hen bevonden zich relatief veel nieuwe leden. Zijn er grenzen aan de groei? De ochtend werd voor een groot deel gevuld door beroepsfotograaf Robert Heezen die ons trakteerde op een serie prachtige foto’s, ingekaderd in een sprankelend verhaal van zijn camino-met-hindernissen. Allemaal in hartje winter. We keken door het oog van de beroepsobservator die ieder detail op de route een eigen verhaal kon laten vertellen. George Mulders en Adrie van der Vorm vertelden over de Camino de Invierno, een alternatieve route van 220 kilometer vanaf Ponferrada. Die zou een mooi alternatief kunnen zijn voor de winter om de hoogte van O’ Cebreiro te omzeilen, maar George en Adrie zetten hier toch hun vraagtekens bij. Er bleef weinig tijd over voor de traditionele pelgrimsparade, maar Ernie Coenen kon ons nog deelgenoot maken van haar ervaring dat er ook in Nederland nog veel ‘camino’ te beleven is. Dick Lageweg hield een pleidooi om de Nederlandse en Belgische caminotrajecten, net zo als Franse en Spaanse gedeelten, op te nemen op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Na een muzikale tour onder leiding van Jan Galjé en een lunch met Spaanse broodjes vertelde Arnoud Krever over een specifieke vorm van pelgrimeren, namelijk vicarie pro, wat inhoudt dat Arnoud als pelgrim de camino heeft afgelegd als plaatsvervanger van, en ter herinnering aan zijn overleden vrouw, ‘opdat alle spirituele genade van deze pelgrimstocht aan haar ten deel zou vallen’, aldus vastgelegd in de speciaal in Santiago opgestelde Com-
34 |
De Jacobsstaf 92
postela. Het vicarie pro-pelgrimeren kan ook ingezet worden voor bijvoorbeeld een zieke naaste die zelf niet in staat is de tocht te maken. Ook hiervoor is een speciale Compostela-tekst op het pelgrimsbureau beschikbaar. Een vorm van pelgrimeren die niet alleen meer bekendheid, maar ook navolging verdient. Wat bestuurlijke zaken betreft wordt vermeld dat Jan Galjé zich na negen jaren vol van initiatieven wegens (te) drukke werkzaamheden heeft teruggetrokken als lid van onze regiocommissie. Een groot boeket rozen, versierd met kaartjes met persoonlijke boodschappen van de leden werd tijdens de regiobijeenkomst zijn deel. Jan blijft gelukkig nog op tal van fronten actief voor het genootschap, zowel regionaal als nationaal. Door het vertrek van Jan ontstaat behoefte aan versterking van de huidige commissie. Belangstellenden worden opgeroepen zich te melden bij ondergetekende. Ook voor het (mede-)organiseren van wandeltochten worden vrijwilligers gevraagd. De wintertijd is een mooie periode voor het houden van huiskamerbijeenkomsten. Bij het verschijnen van deze Jacobsstaf zal er weer zo’n bijeenkomst gehouden zijn in Voorburg. Wie stelt zijn huiskamer beschikbaar voor een goed pelgrimsgesprek met leden uit de buurt? In januari 2012 houden we een speciale bijeenkomst voor starters op het pelgrimspad. Nieuwe leden worden hier tijdig voor uitgenodigd. Na een goede voorbereiding wordt 2012 dan weer een mooi pelgrimsjaar. Voor meer uitgebreide informatie: www.santiago.nl/regio_den_haag.php. Jos Engels
Het Genootschap
Regio Amsterdam Met circa zestig aanwezigen in het Mozeshuis werd ook de najaarsbijeenkomst op 15 oktober weer goed bezocht. Marja deed de mededelingen, waarbij zij vooral stilstond bij de expositie in Museum Catherijneconvent en het Caminofestival in Utrecht. Naar aanleiding van een hartenkreet in onze uitnodiging hebben zich enkele fietsers gemeld, zodat we in een volgende bijeenkomst ook aan de fietsende pelgrims aandacht kunnen besteden. Voor en tijdens de bijeenkomst hebben zich voldoende mensen gemeld voor een Werkgroep Regiowandelingen in oprichting. Een idee dat we van onze collega’s van de Bollenstreek hebben overgenomen is om tijdens de voorjaarsbijeenkomst de vertrekkende leden te registreren. Vlak voor vertrek ontvingen zij een ‘veel succes kaart’. Dit werd erg op prijs gesteld en wij kregen een goed overzicht van de daadwerkelijk vertrekkende mensen. In totaal waren dat er vijfentwintig; van deze mensen vonden we er vier bereid over hun tocht te vertellen. Ervaren lopers Ans en Bob Zwartveld liepen de Camino del Norte. Ans is bovendien een ervaren spreekster: beknopt en helder komen de antwoorden, hilarisch de commentaren. Zij hebben deze Camino del Norte ervaren als zowel de mooiste als de zwaarste camino. Zo zwaar dat deze krasse 65-plussers zagen hoe ‘mannen, die echt in de kracht van hun leven waren’ moesten uithijgen op de top. Gemiddels waren zij ongeveer zeven uur per dag onderweg. Gemma en Herman Crijns liepen vanuit Amsterdam. Herman was weliswaar goed getraind, maar Gemma was, zoals ze zei, nooit van het langeafstandswandelen. Het lopen zelf was dan ook een openbaring voor haar. Gemma hield een pleidooi voor de Via Monastica en voor de Voie Historique de Vézelay. De enkele keren dat het minder was, met bijvoorbeeld vervelende Italiaanse medepelgrims
of iets te commerciële paters, konden ze wel voor lief nemen. Alles bij elkaar was het de tocht van haar leven, waarbij de weg en de ontmoetingen met mensen Gemma steeds meer het gevoel gaven een ‘echte pelgrim’ te zijn. Zij was er heel erg blij van geworden. De derde spreekster, Mai Koppers, vertelde over haar tocht langs de Camino del Sur met Alicante als startpunt. Deze route is grote delen erg plat en todo directo, hetgeen sommigen misschien als saai ervaren. Mai had echter bewust gekozen voor een route met minder drukte en soms zelfs eenzaamheid. De ontvangst in kleine dorpjes was vaak fantastisch, mede omdat in veel plaatsen een enthousiaste caminovereniging actief is. Mai adviseerde wel een beetje Spaans te leren als je deze route kiest, juist voor deze locale contacten. De vierde presentatie was van Joy Catsburg, die in mei de Camino Francés liep. Een belangrijke drijfveer was tijd vrij te maken om na te denken over wat hij echt wil met zijn leven en hoe hij verder wil met zijn leven als muzikant. Hoewel Joy graag alleen wilde zijn kwam hij voortdurend interessante medepelgrims en leuke hospitaleros tegen. Een beeld van de onthoofde Sint Jacob, die zijn hoofd zelf draagt ter hoogte van zijn hart, gaf Joy de richting aan: volg de weg van je hart. Dit inzicht borrelde zo vaak op dat een medepelgrim uit Australië er genoeg van kreeg: ‘Stop the crap about following your heart’. De provincie Galicië ervoer Joy als de beloofde ‘pure magie’, de aankomst in Santiago echter als een afknapper. Ook de busreis terug naar Nederland was een ruwe terugkeer naar kribbige dan wel ruziënde medereizigers. Zichzelf op de gitaar begeleidend sloot Joy de bijeenkomst af met een door hem gecomponeerd lied, waarin het steeds terugkerende ‘Ga nu mijn eigen weg, mijn eigen gang’ herkenning en ontroering teweeg bracht. Toch nog een traantje. Masha Plasmans
De Jacobsstaf 92
| 35
Het Genootschap
In memoriam: Herman Gresnigt We hadden het enkele maanden geleden Herman was ook degene die het toenmalig anders in gedachten. We wilden Herman verbestuur al eind 2006 attendeerde op het aanrassen tijdens het slot van de internationale staand vijfentwintigjarig jubileum en het idee conferentie van pelgrimsgenootschappen opperde om in dit kader Museum Catharijnewaarvoor hij destijds de ideeën aandroeg. Het convent te verzoeken een grote tentoonstelerelidmaatschap leek ons daarbij passend. ling te houden. Dat het overlijden van Herman Helaas bleek dit scenario niet haalbaar. precies samenviel met de opening van de tenHet bericht in juni van zijn fatale ziekte schokte toonstelling op 14 oktober is een bijzondere ons. De wijze waarop hij hiermee is omgegaan speling van het lot. vervult ons met groot respect. Het artikel in het jubileumHerman werd in 2002 lid van nummer van de Jacobsstaf, ons genootschap toen hij saSporen van Sint-Jacob in Haarmen met zijn broer Ben pellem, dat hij met Bert Roebert grimeerde naar Santiago de schreef, tintelde nog van enerCompostela. Hij was de wegie. Het zou zijn ultieme bijtenschapper die op pelgrimsdrage worden. Maar waar wij tocht ging. Die met een brede als genootschap verdergaan cultuurhistorische blik keek is zijn levensweg nu afgebonaar het vele moois dat ongen richting de ontmoeting derweg te zien is. met onze Apostel. Direct na terugkomst werd hij In overleg met Herman hadlid van de werkgroep Geschieden we al afgesproken om de denis en Cultuur. Zijn eerste uitslag van de Jacobaliawedinspanning gold het invenstrijd te verplaatsen naar het tariseren van de Jacobalia in Herman Gresnigt (1933 - 2011) voorjaar. Het bestuur heeft ons land. Bewust wilde hij dit inmiddels besloten de naam ook delen via onze website. Het was ook zijn van Herman aan deze wedstrijd te verbinidee om aan het jubileumonderdeel van de den. In de algemene ledenvergadering van Camino der Lage Landen een wedstrijd te vernovember is Herman postuum benoemd tot binden om zoveel mogelijk nieuwe Jacobalia erelid. We zullen hem gedenken als een fijne te traceren. Het was een succesvolle oproep. en bijzondere medepelgrim. De achtergrondverhalen rond al deze JacobaHet was speciaal om bijna een decennium inlia zijn minstens zo interessant en nu voor een tens met elkaar op te lopen. Wij wensen Hergroot publiek toegankelijk gemaakt, doordat man en elkaar het ultreia y suseya: doorgaan ze een plek kregen in de nieuwe gids Jacobsen niet versagen. wegen in Nederland. Gelukkig heeft Herman in Adrie Dik, namens het bestuur augustus nog een proefdruk kunnen inzien.
36 |
De Jacobsstaf 92
Het Genootschap
Themabijeenkomsten Geschiedenis, Kunst en Cultuur De werkgroep Geschiedenis en Cultuur organiseert bij voldoende belangstelling in 2012 weer een aantal themabijeenkomsten over de geschiedenis, de kunst en de cultuur langs de pelgrimsroute. Ze zijn bedoeld voor pelgrims - lopers en fietsers - die nog naar Santiago gaan, maar ook voor diegenen die hun tocht al gemaakt hebben en zich verder willen verdiepen in de cultuurhistorische achtergronden van het pelgrimeren en de camino. De bijeenkomsten vinden plaats op woensdagavonden van 19.00 tot 21.00 uur, naar alle waarschijnlijkheid in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht, Domplein 29, Utrecht. Aanmelding vooraf is gewenst. Kos-
ten (i.v.m. zaalhuur, koffie/thee): voor leden 5 euro; voor niet leden 10 euro per bijeenkomst. Het is mogelijk zowel per themabijeenkomst in te schrijven als voor de hele serie. Inleidende themabijeenkomsten Woensdag 22 februari Inleiding over de geschiedenis, kunst en cultuur langs de camino. Aan de orde komen ondermeer de mythevorming rondom Jacobus; de achtergronden van het ontstaan van de camino; de Codex Calixtinus en de invloed van de benedictijnenorde van Cluny. Inleider: Herman Holtmaat. Woensdag 29 februari De kunststijlen langs de camino, in het bijzonder het romaans en de gotiek. Ingegaan wordt ondermeer op de vormgeving, betekenis en ontstaansgeschiedenis van oude monumenten langs de camino; voorbeelden te over langs de Franse en Spaanse routes. Inleider: Tieleke Huijbers. ‘Dubbel thema’-bijeenkomsten (Thema’s en sprekers nog onder voorbehoud)
Woensdag 7 maart 1e deel: Kerken en kloosters langs de camino. 2e deel: Bouw en decoratie van de kathedraal in Santiago. Het grondpatroon van deze kathedraal vinden we ook terug in de kathedralen van Tours, Toulouse, Limoges en Conques. Inleider: Jan Galjé.
Beatus de Liébana. Foto: Tieleke Huijbers
Woensdag 14 maart 1e deel: Christenen en Moren in Spanje: achtergronden van de reconquista. Inleider: Herman Holtmaat. 2e deel: Beatus de Liébana. De Jacobsstaf 92
| 37
Het Genootschap
Inleider: Aart Ligthart. Woensdag 21 maart 1e deel: Mythen en legenden langs de camino. Inleider: Nico van Heijningen. 2e deel: de Gebroeders van Limburg. Inleider: Joop van Gool.
Conques. Foto: Tieleke Huijbers
Geïnteresseerd? Kijk voor meer informatie op www.santiago.nl/werkgroep. Aanmelden eveneens via de website. De themabijeenkomsten kunnen in overleg met de werkgroep eventueel ook per regio worden georganiseerd. Werkgroep Geschiedenis en Cultuur
Ultreia is de tweemaandelijkse elektronische nieuwsbrief van ons genootschap. Deze bevat vooral korte berichten, oproepen, aankondigingen et cetera. Bij het verschijnen van de nieuwsbrief krijgen alle leden van wie we het e-mail adres kennen de link naar het nieuwste nummer toegestuurd. U kunt de Ultreia lezen via www.santiago.nl/ ultreia Ultreia nummer 8 verschijnt medio februari 2012. Kopij graag voor 10 februari naar
[email protected]. Advertentie
M_bjkZ[@WYeXihekj[ef[[d Yec\ehjWX[b[cWd_[hmWdZ[b[d5 7bb[[de\c[jkm[_][d ][p[biY^Wf5 C[j][h[i[hl[[hZ[^ej[bb[j`[i[d c[jl[hle[hlWdXW]W][5 C[j[[dk_j][Xh[_Z[hekj[# X[iY^h_`l_d][daWWhjcWj[h_WWb5
8[bJefe#7aj_[\&(*#),&,*(-e\X[pe[aedp[m[Xi_j[mmm$jefe#Waj_[\$db
38 |
De Jacobsstaf 92
Het Genootschap
Terugblik internationale conferentie, november 2011 Van 2 tot en met 4 november had ik het voorrecht deel te nemen aan de internationale conferentie van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Het was een leuke, fascinerende, inspirerende, hartverwarmende en interessante ervaring. Leuk om kennis te maken met mensen uit allerlei landen, van België tot Japan, die allemaal, net als ik, besmet zijn met het pelgrimsvirus. Fascinerend en inspirerend om te zien hoe enthousiast en gedreven al die mensen in hun verenigingen - sommige heel klein - bezig zijn met het bevorderen van het pelgrimeren naar Compostela. Hartverwarmend was het Sloveense echtpaar dat allerlei gadgets en publicaties heeft gemaakt en bezig is alle Sloveense pelgrimswegen in kaart te brengen. Interessant om op allerlei gebied informatie te krijgen over het pelgrimeren, onder andere vanuit de wetenschap over het pelgrimeren in de middeleeuwen. Bewondering en waardering heb ik voor de organisatoren van het veelzijdige programma. Kennismaking Het begon op woensdag met een stijlvolle ontvangst in het stadhuis van Utrecht door de burgemeester zelf. Dit werd gevolgd door een Hollands pelgrimsdiner met stamppot op het menu in de prachtige middeleeuwse Janskerk. De donderdagochtend stond in het teken van de verdere kennismaking. In een zaal van Museum Catharijneconvent presenteerden de aanwezige Jacobusverenigingen zich aan elkaar. Te zien was dat overal in Europa pelgrimswegen worden beschreven en gemarkeerd. Ook blijken veel verenigingen, hoewel kleiner dan ons genootschap, in omvang te groeien. Waar gaan we naar toe, dacht ik? Wel erg leuk al die pelgrimsmogelijkheden overal
in Europa. Maar ook een zorg. Wordt pelgrimeren een nieuwe vorm van massatoerisme? Een zorg die ook door anderen in discussies en presentaties naar voren werd gebracht. De vrijdagochtend bezochten we de tentoonstelling. Wetenschap De bijdragen op donderdag- en vrijdagmiddag kwamen vanuit de wetenschappelijke hoek. Jos Koldeweij, hoogleraar Kunstgeschiedenis van de Middeleeuwen aan de Radboud Universiteit, sprak over middeleeuwse pelgrimsinsignes. Kunsthistorica Marjolijn Kruip vertelde over een middeleeuwse wegenkaart, de Itinerarium Brugense, die zij in Google Maps heeft omgezet. Het itinerarium beschrijft 29 reizen door bijna heel Europa, meestal met Brugge als vertrekpunt, en noemt ongeveer 2400 etappeplaatsen. De kaart was bedoeld voor zowel koopman als pelgrim. Frans Maas, hoogleraar Spiritualiteit aan de Radboud Universiteit, gaf tot slot zijn visie op wat de camino met de pelgrim kan doen. Veranderen mensen door de camino en op welke gebied? Is het pelgrimeren een spiritueel proces? Krakau 2013? Zangeres Simone Awhina sloot na de maaltijd af met het zingen van haar camino-ervaringen en besloot haar optreden met een prachtig duet met André Brouwer, de secretaris van ons genootschap. Tussen de bedrijven door, tijdens de pauzes en de maaltijden, was het erg gezellig en werd in allerlei talen veel informatie uitgewisseld. Bijzonder was dat alle avondmaaltijden in pelgrimsstijl in Utrechtse middeleeuwse kerken werden gehouden: woensdag in de Janskerk, donderdag in de Ni-
De Jacobsstaf 92
| 39
Het Genootschap
colaikerk en vrijdag in de Jacobikerk. Dit was de eerste internationale conferentie voor Jacobusverenigingen. Zeer voor herhaling vatbaar, oordeelden de deelnemers. De
Poolse vereniging kondigde daarom spontaan aan de volgende conferentie over twee jaar in Krakau te willen organiseren. Simone Aarendonk
40 |
De Jacobsstaf 92
Het Genootschap
Afsluiting jubileumjaar Meer dan duizend leden en introducés hadden zich voor de najaarsbijeenkomst/Caminofestival aangemeld. Het werd dan ook een bijzondere dag. Wiep Koehoorn, voorzitter van de Stichting Jabikspaad Fryslân, maakte op zijn weblog onderstaand verslag dat wij met zijn toestemming mochten overnemen. Vandaag vieren we feest in Utrecht, wegens het vijfentwintigjarig bestaan van ons Nederlands Genootschap van Sint Jacob met wie we als Stichting Jabikspaad Fryslân samenwerken in het Pelgrimscentrum Sint Jacob in De Groate Kerk van Sint-Jacobiparochie. Tussen half tien en tien uur wordt iedereen met koffie en gebak ontvangen in de Nicolaikerk in het centrum van Utrecht, waar tot aan het begin van de middag ook een uitgebreide Informatie- en Kunstmarkt met betrekking tot pelgrimeren is. Om 10.00 uur heet voorzitter Joost Bol iedereen van harte welkom. Daarna starten de programmadelen. Eén van die programmapunten is de algemene ledenvergadering. Ik woon dan de Informatiebijeenkomst voor wandelende en fietsende pelgrims bij. Die interactieve informatiesessie wordt verzorgd door secretaris André Brouwer en de blinde Bert Glorie, met wie André samen wandelend pelgrimeerde in Spanje. Zij vertellen over hun ervaringen en geven suggesties aan startende en ervaren pelgrims. Als we om 12.00 uur weer in de Nicolaikerk terugkomen, staan de lunchpakketten voor ons klaar. Vanwege het schitterende weer kunnen we zowel binnen als buiten genieten van deze maaltijd. Bovendien zijn dit de momenten bij uitstek om eens met anderen van gedachten te wisselen over ervaringen en belevenissen. Oude pelgrims delen met jonge pelgrims. Fietsers vertellen wandelaars over hun uitda-
gingen onderweg en beginnende pelgrims stellen volop vragen aan ervaren pelgrims over wat ze vooral wel of niet moeten doen als zij op pad gaan. De Informatie- en Kunstmarkt wordt ook druk bezocht. Hier staat ook de informatiestand van ons Fries-Overijsselse Jabikspaad. Op het podium midden in de kerk staat Tuna de Maastricht, de troubadours van de Maastrichtse studentenvereniging, die bekend staat vanwege haar uitbundige, vrolijke, gepassioneerde Spaanse muziek. Mensen zingen mee en er wordt zowaar in de kerk op deze Spaanse klanken gedanst. Aan het begin van de middag ga ik naar Museum Catharijneconvent, naar de tentoonstelling Pelgrims, die hier in samenwerking met ons genootschap tot stand is gekomen. Om 14.30 uur begint in de Nicolaikerk het Caminofestival, met onder andere de feestelijke intocht van de deelnemers aan de Camino der Lage Landen, de reizende pelgrimstocht die in de afgelopen maanden in estafetteverband alle Nederlands regio’s heeft doorkruist. Met Spaanse muziek van Tuna worden de deelnemers van de Camino der Lage Landen door de feestgangers in wandeloptocht opgehaald vanaf de stadsrand. In de Nicolaikerk is muziek en vindt ook de boekpresentatie plaats van de tweedelige routegids Jacobswegen in Nederland. Joop van der Meulen presenteert daarna zijn boekje over spiritueel pelgrimeren, waarna zijn dochter Anouk enkele pelgrimsliederen zingt. Het Caminofestival wordt afgesloten met de première van het toneelstuk La Farce met medewerking van het Pelgrimskoor El Orfeon. Na de formele afsluiting van de voorzitter wordt Café Saint-Jacques geopend. Wiep Koehoorn
De Jacobsstaf 92
| 41
Het Genootschap
Penningmeester gezocht TSCH
O O EN
RLANDS E D G E N
AP V SINT JAC O B AN
Onze penningmeester Bas Brouwer treedt volgens rooster in 2013 af en is dan niet meer herkiesbaar. Wij zijn op zoek naar een opvolger. De bedoeling is dat hij of zij vanaf 2012 als bestuurslid vast meeloopt met de penningmeester. De penningmeester beheert de financiële middelen en voert namens het bestuur het financiele beleid uit. Hij wordt hierbij ondersteund door een betaalde kracht. De vrouw of man die wij zoeken is financieel en fiscaal onderlegd en heeft ervaring met begrotingen, jaarrekeningen en projecten. Wat bieden wij? U kunt actief meedenken en vorm geven aan het werk van ons mooie genootschap. U wordt lid van een klein maar actief, enthousiast en ambitieus bestuur. Meer informatie: Bas Brouwer, tel. 036 549 92 44 of 06 51 83 30 86 e-mail:
[email protected]. Uw reactie zien wij graag als brief voorzien van een kort cv tegemoet. U kunt deze sturen naar onze secretaris, André Brouwer, e-mail:
[email protected].
2 5 JA A R
Agenda 17 maart 1 april 14 april 4 – 6 mei
Algemene Ledenvergadering en voorjaarsbijeenkomst genootschap Landelijke Pelgrimsmis, kathedraal te Roermond, aanvang 11.30 uur Dag van de Spiritualiteit, Volksabdij Ossendrecht Driedaagse Jacobuspelgrimage. Info: www.broederschapdeheiligejacobus.nl Advertentie
42 |
De Jacobsstaf 92
Foto: André Brouwer
u t s n e w e i t c a d e r De t s e e f t s r e k d e o g een d n e r e r i p s n i n e e en
2012.
De Jacobsstaf 92
| 43
Het Genootschap
Het Compostelaregister Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het compostelaregister gepubliceerd. Wanneer u, na thuiskomst uit Santiago, een kopie van de Compostela inzendt aan het Genootschap dan wordt deze opgenomen in het Compostelaregister en vermeld in de Jacobsstaf. Stuur dan tevens de ingevulde achterkant mee van de brief die u bij de pelgrimspas ontving met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt dan ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer pluk hem dan van de website: www.santiago.nl/pdf_files/ compostela_formulier.pdf of vraag een formulier aan bij de Ledenservice (
[email protected]). Harry Wasser Naam
Woonplaats
Aankomst
1974 10-jul-1983 1995 IJsseldijk, Gerard Wenum-Wiesel 28-aug-1995 1999 IJsseldijk, Gerard Wenum-Wiesel 26-aug-1999 2002 Biolek, Puck Den Bosch 21-sep-2002 Vaan, Marian de Den Bosch 21-sep-2002 2003 Klauwers, Henk Santpoort Noord 14-jun-2003 IJsseldijk, Gerard Wenum-Wiesel 8-sep-2003 Ruijter, C.W. Akersloot 27-okt-2003 2004 Henk, Michael Gulpen 25-mei-2004 2005 Ruijter, C.W. Akersloot 18-jun-2005 2007 Wijthoff, Wart Rotterdam 15-apr-2007 Janssen-Corbeij, Mariétte Vaals 22-mei-2007 Biolek, Puck Den Bosch 19-sep-2007 Vaan, Marian de Den Bosch 19-sep-2007 2008 Bruin, Jac de Etten-Leur 9-mei-2008 Vissers-Verhagen, Maria Schijndel 20-mei-2008 Tempelaar, Wim Zevenbergen 16-jul-2008 Hulsman, Donja Nijmegen 24-aug-2008 2009 Janssen-Corbeij, Mariétte Vaals 12-mei-2009 Jansen, Bert Raamsdonk 14-mei-2009 Konijn, Marie José Egmond-Binnen 27-nov-2009 2010 Bellemakers, Johannes Bakel 27-mei-2010 Vijverberg, J.J.M. Utrecht 28-jun-2010 Bruin, Jac de Etten-Leur 26-aug-2010 Eekeren, Anny van Etten-Leur 26-aug-2010 Schoenmakers, M. Krimpen a/d IJssel 20-sep-2010 Biolek, Puck Den Bosch 21-sep-2010 Bakker, Peter
44 |
Den Helder
De Jacobsstaf 92
Reis wijze voet fiets
Naam
Woonplaats
Aankomst
Joustra, Jan Termeer, Richard Tilma, Lubbert Hengel, Frans ten Meekeren, Marijke van
Wommels Boxtel Utrecht Voorburg Nijmegen
26-sep-2010 26-sep-2010 16-okt-2010 20-okt-2010 10-nov-2010 2011 23-mrt-2011 12-apr-2011 15-apr-2011 15-apr-2011 29-apr-2011 29-apr-2011 29-apr-2011 6-mei-2011 7-mei-2011 9-mei-2011
fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet f&v voet fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet voet voet fiets
Martens, H.P. Waddinxveen Everaard, A.J.J. Wolfheze Heijnen, André Huijsbergen Heijnen, René Heerlen Nijssen, G.F.G. Alphen a/d Rijn Nijssen-Rutten, A.G.E.M. Alphen a/d Rijn Venendaal, Nicolaas Emmerich(D) Ginneken, Helmi van Alphen a/d Rijn Mertens, Reinier Urmond Welten, Jan Someren Verkooijen-van Oerle, Annie Oosterhout Brandsteder, Kees Oosterhout Jimenez, Dominique Diemen Jimenez-Ernens, Maria Diemen Liefheid, Frank Duiven Janssen-Corbeij, Mariétte Vaals Baarsmavan der Smissen, Hilde Den Haag Wal, Jitse van der Augsbuurt Steenbergen, Dirk Veeningen Prinssen, Wim Liessel Hoek, Gerrit van Rucphen Hoek, Rinus van Gilze Surink, Gerhard Alphen a/d Rijn Versteeg, Niek Wassenaar Groot, Ger Harderwijk Koelewijn, Gerrit Bennekom Koelewijn-de Jong, Betty Bennekom Beekman, E. Elburg Bruijn-van der Vlugt, Eugenie de Haarlem
Reis wijze voet fiets voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet voet fiets fiets
11-mei-2011 17-mei-2011 17-mei-2011 17-mei-2011 19-mei-2011 20-mei-2011
voet voet voet voet fiets voet
21-mei-2011 21-mei-2011 23-mei-2011 25-mei-2011 26-mei-2011 26-mei-2011 27-mei-2011 27-mei-2011 28-mei-2011 28-mei-2011 28-mei-2011 29-mei-2011
voet voet fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets fiets fiets
29-mei-2011 fiets
Het Genootschap
Pieck-vander Vlugt, Rita Heerlen Wieriks, Jan Brakel Raats, Antoine Schijndel Raats-van Uden, Henriëtte Schijndel Stelt, J. van der Honselersdijk Bruijn, Hans de Diepenveen Bruinhorst, G. van de Barneveld Dirks, W.M.G. Stevensweert Vaarwerk, Harry ten Haaksbergen Bruin-Jaspers, Anneke Lutjewinkel Hovers, Jan Riel Hovers-van Riel, Corry Riel HermansHeuvelmans, M.H. Velden Kleinheerenbrink, J.H.J. Capelle a/d Ijssel Wijngaard, Willem Anne van der Capelle a/d Ijssel Zwolsman, Paul Den Haag Aanraad, Rien Almere Aanraad-Klappe, Ria Almere Bolsius, L. Den Bosch Draisma, Harm Alkmaar Groot, Hans de Heerhugowaard Groot-Zentveld, Tini de Heerhugowaard Ruijter, C.W. Akersloot Vreeman, Jaap Winterswijk Nooedanus, Ernst Wijhe Slikker, Rika Wijhe Woerkom, Jan van Ravenstein Heus, Riemke de Amersfoort Rekum, Wim van Driel Resing, Wouter Amersfoort Heeten, Kees den Bathmen Nikkels, Henk Bathmen Hoof, Harrie van Diessen Zanden, Rieky van der Venray IJsseldijk, Gerard Wenum-Wiesel Franke, Silvester Voorthuizen Wardt, Hennie van der Voorthuizen Dijke, Marus Rijswijk Dijke-Kroes, Hanneke Rijswijk Buys, Joop Oude Tonge Dobbelsteen, H.T.M. Boxtel Huinink, A.T.F. Boxtel Kruijtzer, José Hulsberg Scherpenisse-Buys, Bep Zierikzee Stumpf, Gerard Hoogeveen Stumpf-van Mourik, Orty Hoogeveen Folkersma, S.P. Bakhuizen Graaf, Tetje de Bakhuizen Lamers, Lucia Lelystad Niersen, Ben van Valburg Niersen, Theo van Varsselder Sneijders e/v Geurts, Brigetta Zelhem Tielemans, Jan Waalre
29-mei-2011 fiets 29-mei-2011 voet 30-mei-2011 voet 30-mei-2011 30-mei-2011 2-jun-2011 2-jun-2011 2-jun-2011 4-jun-2011 6-jun-2011 6-jun-2011 6-jun-2011
voet fiets voet fiets fiets fiets voet voet voet
8-jun-2011 8-jun-2011
voet fiets
8-jun-2011 9-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 10-jun-2011 12-jun-2011 12-jun-2011 12-jun-2011 13-jun-2011 13-jun-2011 13-jun-2011 15-jun-2011 15-jun-2011 16-jun-2011 16-jun-2011 17-jun-2011 18-jun-2011 18-jun-2011 19-jun-2011 19-jun-2011 20-jun-2011 20-jun-2011 20-jun-2011 20-jun-2011 20-jun-2011 20-jun-2011 20-jun-2011 21-jun-2011 21-jun-2011 21-jun-2011 21-jun-2011 21-jun-2011
fiets voet voet voet voet voet voet voet voet fiets voet voet fiets fiets fiets fiets fiets fiets voet voet fiets voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet voet voet voet voet voet voet fiets fiets
24-jun-2011 voet 24-jun-2011 fiets
Peters, Jos Wijk, Sophia van Gerards, M. Klauwers, Henk Klauwers-Vlaar, Riet Maas, H.J.M. Mathot, Carina Zant, Peter van der Lagerweij, Corrie BonebakkerKuipers, Pierkje Albada, Helen Smits, Ulb CooymansBlokhuis, Hanneke Derks, Maurice Buul, Fon van Buul, Piet van Griffioen, Henriët Kesteren, Sjaak van Maagdelijn, Wil Berden, Sjuul Goddijn, Servaas Wal, Margareta van der Delrue, G.A. Delrue-Gevonden, M.M. Bakker, H.A. BakkerPérez Conzález, Montse Bennink, Bert Henselmans, John Kamphuis, Hermien Kamphuis, Jan Kohler, Els Stoffels, J. Gersjes, G.J.M. Smetsers, Karel HuveneersPisters, Marlies Winter, Gerard de Boumans, M.J.S. Engels, C.J.A.L. Janssen, S.H.P. Nijboer, Mannes Sterk, Arie Sterk, Elly Dijck, Marja van Pol, C.J. van der Lippe, Françoise Verlegh, Wim Willems, Felix Baart, P.J.P. Naardin, Ben Warrens, Peter WarrensRiesmeyer, Cocky Westerveld, Rob
Papendrecht Leiden Domburg Santpoort Noord Santpoort Noord Domburg Gouda Gouda Leusden
26-jun-2011 28-jun-2011 1-jul-2011 1-jul-2011 1-jul-2011 1-jul-2011 1-jul-2011 1-jul-2011 2-jul-2011
voet voet voet fiets fiets voet fiets fiets voet
It Heidenskip Utrecht Hilversum
3-jul-2011 5-jul-2011 5-jul-2011
voet voet voet
Oosterhout Wieringerwaard Eindhoven Eindhoven Laren Lisse Lisse Well Alkmaar Groningen Bergen op Zoom Bergen op Zoom Purmerend
6-jul-2011 7-jul-2011 8-jul-2011 8-jul-2011 9-jul-2011 12-jul-2011 12-jul-2011 13-jul-2011 13-jul-2011 14-jul-2011 15-jul-2011 15-jul-2011 16-jul-2011
voet fiets voet voet voet fiets fiets fiets voet voet fiets fiets voet
Purmerend Groningen Kaatsheuvel Velden Velden Veghel Buchten St Michielsgestel Oirschot
16-jul-2011 16-jul-2011 16-jul-2011 16-jul-2011 16-jul-2011 16-jul-2011 16-jul-2011 17-jul-2011 18-jul-2011
voet voet voet voet voet fiets voet fiets voet
Stein Roosendaal Nuth Breukelen Nuth Epe Nijkerk Nijkerk Utrecht Zeist Voorburg Sittard Melick Amsterdam Amsterdam Rotterdam
19-jul-2011 19-jul-2011 20-jul-2011 20-jul-2011 20-jul-2011 21-jul-2011 21-jul-2011 21-jul-2011 22-jul-2011 22-jul-2011 23-jul-2011 24-jul-2011 24-jul-2011 25-jul-2011 25-jul-2011 25-jul-2011
voet voet voet fiets voet voet fiets fiets fiets fiets voet voet voet voet voet voet
Rotterdam Delft
25-jul-2011 voet 25-jul-2011 fiets
De Jacobsstaf 92
| 45
Het Genootschap
Dekker, Birgit Fox, John Bakker, Peter Polman, Vincent Slaats, Peter Bouten, Dennis Donker, Ron Cillessen, Joop Cillessen-Broertjes, Els Bontekoe, Ietsje Copier, Johan Megen, Edgar van Megen, Herman van Megen-Peters, Ellis van Vroon, J.H. Asselt, Gert Jan van Goedvriend, Francis GoedvriendRaijmakers, Thea Vrede, Ramon de Emmelkamp, Henk EmmelkampRoeters, Ineke Klop, Dirk Klop-Groen, Marianne Lankveld, Stef Zachariasse, Henk Mook, Marja van Huijsmans, Gaston Huijsmans, Tim Huijsmans, Yvonne Wilde, Lucienne de Keijman, Henk Keijman-Macleane, Dike Oldenhuis-Kroon, Aafje Brus, Adri Alderse Baas, Henk Alderse BaasBecking, Paulien Garnier, M.M. Pijbes, Ageeth Pluim, Rina Saris, Chris Haan, Jan den Helmonds, Wim Zanden, Mirjam van de Dorresteijn, Herman Pel, Ton Sande, Yvonne van de Beerens, Niki Weerdt, Hans de Reijers, Arnold Reijers, Rodrigo Bruens, E.A. Bijma, Louw Wardt, Ton van der Heijstek, Elly
46 |
Den Helder Den Helder Den Helder Heveadorp Waimes(B) Meijel Bussum Amersfoort Amersfoort Utrecht Leiden Baarlo Baarlo Baarlo Zeewolde Nijverdal Zwolle
26-jul-2011 26-jul-2011 27-jul-2011 27-jul-2011 27-jul-2011 28-jul-2011 28-jul-2011 29-jul-2011 29-jul-2011 30-jul-2011 30-jul-2011 30-jul-2011 30-jul-2011 30-jul-2011 30-jul-2011 31-jul-2011 31-jul-2011
Zwolle Maastricht Appingedam
31-jul-2011 voet 31-jul-2011 voet 1-aug-2011 fiets
Appingedam Swifterbant Swifterbant Silvolde Ruinen Oosterhout Meerssen Meerssen Meerssen Meerssen Wijchen Wijchen Wijhe Dinxperlo Joure
1-aug-2011 1-aug-2011 1-aug-2011 1-aug-2011 2-aug-2011 5-aug-2011 6-aug-2011 6-aug-2011 6-aug-2011 6-aug-2011 7-aug-2011 7-aug-2011 8-aug-2011 9-aug-2011 10-aug-2011
fiets voet voet fiets voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet fiets fiets
Joure Maastricht Almere Harlingen Amsterdam Spijkenisse Prinsenbeek Prinsenbeek Alkmaar Amsterdam Rijswijk Weert Bovenkarspel Loo Loo Rotterdam Hijum Eemnes Capelle a/d Ijssel
10-aug-2011 10-aug-2011 12-aug-2011 12-aug-2011 12-aug-2011 13-aug-2011 13-aug-2011 13-aug-2011 15-aug-2011 16-aug-2011 19-aug-2011 22-aug-2011 22-aug-2011 24-aug-2011 24-aug-2011 26-aug-2011 27-aug-2011 28-aug-2011 29-aug-2011
fiets voet fiets fiets fiets voet fiets fiets voet fiets voet voet voet voet voet voet fiets fiets fiets
De Jacobsstaf 92
fiets fiets fiets fiets voet fiets f&v voet voet fiets fiets fiets fiets fiets voet voet voet
Kroon, Hannie Son, E.J.M. van Grift, Ronald van der Helsloot, Willem Faber, Henk Feith, Alex Jong, Rony de Jong-Segers, Nelly de Pronk, Jos Pronk-Blok, Els Bruine, J.W.A. de Groenen, Karin Leenaars, Jac Leenaars, Jack Vizée, Hans Bale, Jan van Donk, Bert van der Boer, Anja Knooff, Jos Krijnen, Frans Hees, Ben van Hendriks, Ger Ouden, Ilona den Slingeland, Jacques
Lekkerkerk Beverwijk Maarheze Engelen Hollandscheveld Houten Brakel Brakel Amstelveen Amstelveen Rijen Rijen Bergen op Zoom Bergen op Zoom Naarden Rotterdam Sassenheim Zoetermeer Zoetermeer Hilversum Nijmegen Malden Gouda Ouderkerk a/d Amstel Slingeland-Jutte, Ineke Ouderkerk a/d Amstel Heijden, Tonnie van der Schaijk Salomon-Promt, Jane Weert Smelt, Peter Heesch Sniedt, Marc Zwolle DawsonMarinissen, Karen Berghem Heijnsbroek, Margot Den Haag Heijster, Jos Raalte Rooijen, Martin van Doesburg Vendrig, M.A.J. Woerden Pancras, Koos Heerhugowaard Slingenberg, Bert Zoutelande Schadron, H.A.B. Brunssum Hout, Eric van den Amsterdam Witteman, Leo Lutjewinkel Zaal, Nanda Lutjewinkel Landzaat, Ria Tilburg Offermans, John Tilburg Rietveldt, Boudewijn Den Haag Steijns, Armand Nuth Steijnsvan de Bosch, Chris Nuth Hartingsveldt, Willem van Driehuis Vermeulen, Frank Valkenswaard Adriaans, Jan Hulst Kler, Dick de Zoetermeer Teunissen, Hubertine Hulst Weerdt, Gerard de Alkmaar Ingen, Cor van Weurt
29-aug-2011 29-aug-2011 30-aug-2011 30-aug-2011 1-sep-2011 1-sep-2011 3-sep-2011 3-sep-2011 3-sep-2011 3-sep-2011 5-sep-2011 5-sep-2011 6-sep-2011 6-sep-2011 6-sep-2011 8-sep-2011 8-sep-2011 9-sep-2011 9-sep-2011 10-sep-2011 11-sep-2011 11-sep-2011 11-sep-2011
fiets fiets voet voet fiets voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet voet f&v fiets voet voet voet
13-sep-2011 fiets 13-sep-2011 14-sep-2011 14-sep-2011 14-sep-2011 15-sep-2011
fiets voet fiets voet voet
16-sep-2011 16-sep-2011 16-sep-2011 16-sep-2011 16-sep-2011 17-sep-2011 17-sep-2011 18-sep-2011 19-sep-2011 19-sep-2011 19-sep-2011 21-sep-2011 21-sep-2011 21-sep-2011 21-sep-2011
voet voet fiets voet voet fiets voet fiets fiets voet voet voet voet voet voet
21-sep-2011 voet 22-sep-2011 22-sep-2011 23-sep-2011 23-sep-2011 23-sep-2011 23-sep-2011 24-sep-2011
voet voet voet voet voet voet fiets
Het Genootschap
Klaveren, Bert van Sanden, Toine van der Seters, Arie van Muurmans, Iris Muurmans, Olav AmerongenBoomars, Marlies van Deknatel, A.J. Joode, Jan de Veer, J.C. van 't Heijerman, A.H.M. Jansen, Bert Lodewijks, Frans Weterings, Jacobus Bouma, Tjeerd Kuijpers, Rob Linden, Peter van der Montfoort, Margaretha van Sellmeijer, Ruud SellmeijerGommers, Henny Termeer, Richard
Middelburg Nieuwkuijk Middelburg Roermond Oosterbeek
24-sep-2011 24-sep-2011 24-sep-2011 25-sep-2011 25-sep-2011
fiets fiets fiets voet voet
Rozendaal Blaricum Woudrichem Oostkapelle Amstelveen Raamsdonk Nuenen Nuenen Lathum Nuenen Culemborg
26-sep-2011 26-sep-2011 26-sep-2011 26-sep-2011 27-sep-2011 27-sep-2011 27-sep-2011 27-sep-2011 28-sep-2011 28-sep-2011 28-sep-2011
voet voet voet voet voet voet fiets fiets voet fiets voet
Lathum Almere
28-sep-2011 voet 28-sep-2011 fiets
Almere Boxtel
28-sep-2011 fiets 28-sep-2011 fiets
TermeerWagemakers, José Scheper, Jacob Scheper-Spa, Rie Stellingwerff, Jaap StellingwerffMarissen, Trijntje SternJasperse, Annemarie Wouters, Corrie Sprew, Ronald van SprewBressers, Christine van Keizer-Haas, Beatrice Haas, Lambert de Köster, Fons Linden, Michel van der Verbunt, Frans Hoovers, A.M.C.F. Vorster, R.P. Wylenzek e/v van Lieshout, Will
Boxtel Stadskanaal Stadskanaal Boskoop
28-sep-2011 29-sep-2011 29-sep-2011 29-sep-2011
voet voet voet voet
Boskoop
29-sep-2011 voet
Oost Souburg Oost Souburg Veghel
1-okt-2011 1-okt-2011 2-okt-2011
voet voet fiets
Veghel Apeldoorn Helmond Bloemendaal Heeswijk-Dinther Helmond Den Haag Den Haag
2-okt-2011 3-okt-2011 4-okt-2011 4-okt-2011 4-okt-2011 4-okt-2011 8-okt-2011 8-okt-2011
fiets voet voet voet fiets voet voet voet
Teteringen
8-okt-2011
voet
Advertentie
Fietsvervoer Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk. www.fietsvervoer.nl Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela naar Nederland en België !
In samenwerking met Hotel México verzorgt Soetens Transport wekelijks het vervoer van fietsen en bagage vanuit Santiago de Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd. U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het vervoer naar huis éénmalig € 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.
SOETENS TRANSPORT Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor gsm 0031 (0)653713539 fax 0031 (0)497 541076 e-mail:
[email protected] www.fietsvervoer.nl
De Jacobsstaf 92
| 47
Het Genootschap
Regioafdelingen Regio
Postcode
Regiocontactpersonen
Amsterdam
1000-1119 1160-1199 1300-1399 1420-1439
Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam 020-6223625,
[email protected] Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam 020-6833272,
[email protected]
Noord-Holland benoorden ‘t IJ
1120-1159
Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar 072-5128067,
[email protected] Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo 072-5340257,
[email protected]
Midden-Nederland
1200-1299 1400-1419 3600-3899
Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist 030-6990212,
[email protected] Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden 035-6943982,
[email protected]
Bollenstreek/ Rijnland
2000-2239 2300-2489
Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen a/d Rijn 0172-416251,
[email protected] Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk 0252-519860,
[email protected]
Den Haag
2240-2299 2490-2799
Jos Engels, Oosteinde 182, 2272 AH Voorburg 070-3872619,
[email protected]
Rotterdam
2800-3399
Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d IJssel, 010-4582365,
[email protected]
Utrecht-Zuid / Rivierengebied
3400-3599 3900-4299
Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht 030-2732300,
[email protected] Jos Notenboom, Parallelweg 47, 4107 NA Culemborg 0345-513363,
[email protected]
Zuid-westNederland
4300-4799
Lies Wondergem, Oud Arnemuidsvoetpad 14, 4332 AP Middelburg,
[email protected] Frans de Valk, Rietdijk 7, 4316 AR Zonnemaire 0111-401431,
[email protected]
Breda/Tilburg
4800-5199
Toine Martens, Baakberg 66, 4707 RX Roosendaal 0165-854532,
[email protected] Frank van Boxtel, Biezenbeemd 15, 4907 EE Oosterhout 016-2470059,
[email protected]
Den Bosch
5200-5499
Piet en Antje v. d. Tillaart, Parkietendonk 3, 5467 DR Veghel 0413-340653,
[email protected]
Zuid-Oost Brabant
5500-5799
Wim van Golstein, Het Aangelag 18, 5513 BZ Wintelre 040-2053113,
[email protected] Frans Berkers, Sophiastraat 15, 5583 CA Waalre 040-2213826,
[email protected]
Limburg
5800-6499
Eugene Uiting, Roerdompstraat 11, 5941 JM Velden 077-4723024,
[email protected] Jan Houben, Veld-Oostenrijk 18, 5961 NW Horst aan de Maas 077-3982757,
[email protected]
Arnhem/ Nijmegen
6500-7099
Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden 026-4954467,
[email protected] Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden 026-4954001,
[email protected]
Oost-Nederland
7100-7799 8000-8299
John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal 0541-523483,
[email protected]
Groningen/ Drenthe
7800-7999 9300-9999
Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-3641980,
[email protected] Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen 050-5426220,
[email protected]
Friesland
8300-9299
Klaske Scholte, De Aak 31, 9001 HB Grou, 06 13221222,
[email protected] Elly Koopman, L. van Beekstrjitte 2, 8561 GJ Balk 0514-601134,
[email protected]
48 |
1440-1999
De Jacobsstaf 92
Colofon
De Jacobsstaf nr. 92 Jaargang 23 December 2011
Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldingsformulier. Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief of e-mail:
[email protected]. De contributie bedraagt € 22,89 inclusief het abonnement op de Jacobsstaf. De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt € 17,18 zonder de Jacobsstaf. Het eenmalige inschrijfgeld is € 12,05 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast. Alle bedragen worden door het genootschap automatisch geïncasseerd. Het Genootschap is gevestigd in: Het Huis van Sint Jacob: Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht Tel: 030-2315391; Fax: 030-2318281 E-mail:
[email protected]. Website: www.santiago.nl
Werkgroepen Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies. Voor de juiste gegevens wordt verwezen naar www.santiago.nl
De openingstijden zijn: Maandag van 14 tot 16 uur, Donderdag van 14 tot 16 en van 19 tot 21 uur, Vrijdag van 10 tot 12 uur, Elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur.
De Jacobsstaf is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-11458. © Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Het Informatiecentrum in Vessem ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is geopend op elke tweede, derde en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding als lid. Het Informatiecentrum in Sint Jacobiparochie “De Groate Kerk”, Oosteinde 1, 9079 KZ St Jacobiparochie (Frl). Het is geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding als lid. Bankgegevens Bankrekening: ING 5151146 (Internationaal: IBAN: NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21) Bankrekening: Rabobank 30.25.73.917 (Internationaal: IBAN: NL53RABO0303573917 en BIC: RABONL2U) t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. Bestuur Joost Bol (voorzitter), Daniëlle Lokin (vicevoorzitter), André Brouwer (secretaris), Bas Brouwer (penningmeester), Adrie Dik, Paul Mandigers en Theo Veltman (leden) Ereleden Koen Dircksens, Herman Gresnigt †, Jan van Kempen †, Mireille Madou, Jacobus van der Werff en Annet van Wiechen
Redactie René van Veen (hoofdredactie), Jasper Koedam (eindredactie), Rony de Jong (bureauredactie), Tieleke Huijbers (fotoredactie) en André Brouwer. Redactieadres Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel. E-mail:
[email protected] Druk & grafische verzorging Drukkerij Berne BV, Heeswijk Aanwijzingen voor de auteurs Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal in Word, gezonden te worden aan
[email protected]. Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van 1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maximum van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties apart toe als jpg-bestand, minimaal 500 en maximaal 1000 kb. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan en voeg apart een lijst met bijschriften toe. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever. Advertenties kan men inzenden via het redactieadres. Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum te bestellen.
Nijmegen
/H]LUOVVMK Postel ,SI\YN
Ruurlo
Lepelstraat
(TZ[LSYLKHT
Zyfflich 9LULZZL Akersloot
Ellecom
Vessem
Wijhe
(TLYZMVVY[
Veere
)HHTIY\NNL Hillegom Stampersgat
9HHTZKVURZ]LLY
Sint Jacobiparochie 4LLYRLYR
Standdaarbuiten
Streukel Halfweg
.YVLKL Spoordonk
Tuitjenhorn
Austerlitz
Hodenpijl
Uithuizen Terwolde 6KPQR
2HST[OV\[
Zaltbommel Voorschoten
)\UUPR Anna Paulowna
Persingen
Eenigenburg
Windesheim
Hippolytushoef /HUR Steensel Thorn Bergen op Zoom 6ZZLUKYLJO[ 2L[OLS Antwerpen Krabbendam Haarlemmerliede Souburg Spaarndam Meteren )Y\NNL Rotterdam Achelse kluis
2HWLSSLU Eibergen
3HHN2LWWLS
Heel
Goedereede
Hierden Gorssel Leiden )\\YTHSZLU
Egmond aan den Hoef Dordrecht
Schipluiden
6SKLUaHHS
Slabroek
