Jaarverslag Schooljaar 2007-2008 van de Rudolf Steinerschool De Bilt
Rudolf Steinerschool Weltevreden 6 3731 AL De Bilt Tel. 030-2210430 E-mail:
[email protected] Web-site: www.rudolfsteinerschooldebilt.nl
Inhoudsopgave: 1.
Inleiding
3
2.
Algemene gegevens
3
2.1 2.2 2.3 2.4
Management Ondersteuning en Centrale Administratie Bekostigingsgrondslag Leerling-prognose
3 3 3 3
3
Beleid
4
3.1 3.2 3.3
Onderwijskundig beleid Opbrengsten Aansluiting op vervolgonderwijs
4 6 8
4
Personeel
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7
Personeelsbestand Leeftijdsopbouw In- en uitstroom Ziekmeldingen Scholing Ouderschapsverlof Ouderenbeleid
5
Huisvesting en inrichting
10
6
Financiën
10
6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.2 6.3
Financieel jaarverslag Algemeen Analyse exploitatieresultaat Kengetallen Investering en treasury Risico en kansenparagraaf
7
Ouderbijdrage
13
8
Medezeggenschap / Schoolraad
13
9
Buitenschoolse opvang
14
10
De school in de samenleving
15
10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7
Open dag Nazomermarkt, Adventmarkt, Lentemarkt Café Gênant Vader/kindweekend Jaarfeesten Oberufer Kerstspel Scholing voor ouders
15 15 15 16 16 17 17
Rudolf Steinerschool De Bilt
9 9 9 9 9 9 9 10
10 10 10 12 12 13
2
jaarverslag 2007/2008
Inleiding Dit is het eerste jaarverslag van de Rudolf Steinerschool De Bilt. In dit verslag willen wij een overzicht geven van de diverse activiteiten en ontwikkelingen die plaats hebben gevonden op onze school in het schooljaar 2007-2008. De volgende onderwerpen worden achtereenvolgens besproken: • algemene gegevens • onderwijskundig beleid • opbrengsten • personeel • gebouw en inventaris • financiën • medezeggenschap • buitenschoolse opvang • school en samenleving
2.
Algemene gegevens
2.1 Management De dagelijkse leiding van de Rudolf Steinerschool de Bilt was in het schooljaar 2007/2008 in hand van de heer J. van Veen. In 2007/2008 vond een bestuurswisseling plaats. Bert Vollebergh, Karin van Opijnen en André Breukelaar traden terug. De samenstelling van het bestuur is daarmee als volgt: Frank Strolenberg (voorzitter), Jos van Cleef (penningmeester), Beatrijs Lubbers (personeel), Willemijn Soer (pedagogiek/antroposofie). Het jaar heeft voor het bestuur grotendeels in het licht gestaan van personele aangelegenheden (vertrek en werving nieuwe schoolleider, vervanging langdurig zieken), de omvorming van peuterhuis naar kindercentrum en de inzet op kwaliteit (voorbereiding bezoek inspectie, voorbereiding structurele verbeteringen (begroting, jaarplan, missie/visietraject). Het komend jaar moet deze investering haar vruchten afwerpen. 2.2 Ondersteuning en Centrale Administratie Het bestuur en de schoolleider doen voor het uitoefenen van hun taken een beroep op ondersteuning vanuit Begeleidingsdienst voor vrije scholen en besteden een aantal financiële en personeelstaken uit aan de Centrale Administratie voor Scholen. De ondersteuning en de Centrale Administratie hebben de volgende taken: • algemene dienstverlening • administratieve dienstverlening • bestuurs- en beleidsondersteuning 2.3 Bekostigingsgrondslag Het aantal leerlingen op 1 oktober 2007 vormt de grondslag voor de bekostiging. Het aantal leerlingen op 1 oktober 2007 was 200 In hoofdstuk 2.4 wordt het aantal vergeleken met de voorgaande jaren. 2.4 Leerling-prognose De laatste jaren heeft het leerlingaantal van onze school zich nog niet gestabiliseerd. Het leerlingaantal is voor een ‘gezonde’ school nog steeds te klein. We streven naar een leerlingaantal van 215 leerlingen. De leerling prognose die de gemeente De Bilt presenteert geeft aan dat wij nog groeimogelijkheden hebben. Deze prognose heeft Rudolf Steinerschool De Bilt
3
jaarverslag 2007/2008
echter een beperkte waarde. Factoren als enige school in haar soort in de omgeving, maatschappelijke tendensen, (vermeende) kwaliteit van de school, aantrekkingskracht op de diverse bevolkingsgroepen, bekendheid enz. spelen een veel belangrijkere rol. Welke rol is echter moeilijk vast te stellen. Het voornemen is om nog extra aandacht te besteden aan grotere bekendheid van de school. In het schooljaar 2007/2008 was er sprake van een relatief hoog aantal tussentijdse schoolverlaters. Op een aantal van deze schoolverlaters hebben wij geen invloed, het gaat dan vooral om de leerlingen die door verhuizing naar een andere basisschool gaan. Maar daarnaast is er een te grote groep leerlingen die uit ‘ontevredenheid’ onze school verlaat. Om een beter beeld te krijgen van deze groep schoolverlaters worden er met de betreffende ouders exitgesprekken gevoerd. Verder is het onderwerp afgelopen schooljaar meerdere malen in de leerkrachtenvergadering aan de orde geweest. Conclusie: een belangrijke reden voor de ouders om hun kind van school te nemen vindt zijn oorzaak in de wijze van communiceren en in een late signalering van het probleem van het kind. Daarnaast speelt een ander verwachtingspatroon bij de ouders bij de beoordeling of hun kind schoolrijp is en de overgang kan maken van de kleutergroep naar de 1e klas. In de leerkrachtenvergadering is afgesproken om, vooral wat deze punten betreft, de vinger aan de pols te houden en om bij contacten met ouders hier tijdig over met hen in gesprek te gaan. Ook zal, in de vorm van algemene ouderavonden, een duidelijker beeld van en de visie op vrije school onderwijs gegeven worden. Aantal leerlingen per 1 oktober
3.
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
190
200
190
193
204
195
206
213
223
Beleid
3.1 Onderwijskundig beleid Schooljaar 2007-2008 heeft nog sterk in het teken gestaan van de het schoolverbeteringstraject waarmee de school de afgelopen jaren bezig geweest is. Wel blijven er nog diverse zaken over om verder aan te werken. Het gaat hierbij om de volgende onderdelen: •
Kwaliteitszorg: Sinds februari 2005 werkt de school met een systeem van cyclische kwaliteitszorg die ervoor zorgt dat het onderwijs beter afgestemd wordt op de behoeften van de kinderen. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar de opbrengsten, maar ook naar de kwaliteit van lesgeven. Afspraken die schoolbreed afgestemd zijn worden vastgelegd in het zogenaamde “Handboek voor leerkrachten en andere medewerkers van de Rudolf Steinerschool de Bilt”. In een cyclisch proces worden de verschillende onderdelen geëvalueerd en worden de afspraken eventueel bijgesteld. Het handboek fungeert dus als kwaliteit document en geeft nieuwe leerkrachten de mogelijkheid snel de afspraken van school te leren kennen.
Rudolf Steinerschool De Bilt
4
jaarverslag 2007/2008
In het schooljaar 2007 - 2008 zijn de toetsen rekenen-wiskunde, begrijpend lezen, spelling, spelling werkwoorden en DMT van het CITO leerlingvolgsysteem voor het tweede jaar afgenomen. Over de bewaking van de opbrengsten zijn de volgende afspraken gemaakt: De resultaten worden na iedere toetsperiode schoolbreed geëvalueerd en vergeleken met de door de inspectie gehanteerde normering. Zonodig worden er verbeterpunten afgesproken. In schema: • afnemen van de toetsen • nakijken en scoren • analyseren en diagnosticeren • verbeterpunten op diverse niveaus afspreken: leerling, klas en school. •
Leerling-zorg : Breed overleg: De afspraken die in het zorgplan van de school zijn gemaakt, zijn in het schooljaar 2007-2008 verder geïmplementeerd. Het gaat om de volgende punten: • Breed overleg: tweemaal per jaar worden alle klassen in het zorgteam besproken. De volgende punten komen daarbij aan de orde: o het niveau van de klas o de aandachtsleerlingen o de zorgleerlingen o hulp in en buiten de school o afspraken over vervolgacties zoals oudergesprekken, kinderbespreking, klassenbespreking, testen. • het maken en evalueren van de handelingsplannen Zorgstructuur: De structuur van de leerlingzorg, zoals beschreven in het zorgplan, heeft met name in de klassen 1 t/m 6 vaste en herkenbare vorm gekregen. Door het ontbreken van voldoende formatie voor zorgcoördinatie is de zorg in de kleuterklassen onvoldoende uit de verf gekomen. In het tweede deel van het schooljaar heeft de schoolleiding een tijdelijk zorgcoördinator voor de kleuterklassen aangesteld. Deze aanstelling loopt tot eind schooljaar 2008-2009. In de kleuterklassen is het werken met het kleutervolgsysteem onder begeleiding van de SBD verder uitgewerkt. Ondanks dat bleven er nog te veel knelpunten, te denken valt daarbij aan de grote tijdsinvestering die met name nodig is om de cognitieve ontwikkeling van de kleuters in kaart te brengen. In het schooljaar 2008-2009 zal dit verder onderzocht worden en mogelijk de kleutertoetsen van het LOVS (CITO) worden ingevoerd. Vanaf januari 2009 is de implementatiefase, voor de zomervakantie zal het worden geëvalueerd. Dyslexieprotocol: In het schooljaar 2007-2008 is door het zorgteam een dyslexieprotocol ontwikkeld. Het protocol is tijdens studiedagen en vergaderingen met de leerkrachten besproken en op een aantal punten bijgesteld. In het schooljaar 2008-2009 zal het dyslexieprotocol worden geïmplementeerd. Rugzakleerlingen: In het schooljaar 2007-2008 bezochten drie rugzakleerlingen onze school. Het ging om 1 rugzak cluster 1, 1 rugzak cluster 2 en 1 rugzak cluster 4.
Rudolf Steinerschool De Bilt
5
jaarverslag 2007/2008
•
•
•
Leerlijnen: Er is dit schooljaar gewerkt aan het formuleren van een eigen taallijn, gebaseerd op het al bestaande vrijeschool leerplan en de kerndoelen zoals geformuleerd in het leerplanboek ‘Ik zie rond in de wereld’. In juni 2008 is de leerlijn afgerond en vastgesteld. Schooljaar 2008-2009 wordt gebruikt om de taallijn te implementeren, vooral het spellingsonderwijs zal daarbij centraal staan. Om de afspraken te borgen, wordt de taallijn opgenomen in het handboek. In schooljaar 2008-2009 zal aan afstemming van de leerlijn rekenen worden gewerkt. . Kwaliteit van lesgeven. De consulent van de Begeleidingsdienst voor vrijescholen heeft de leerkrachten dit schooljaar begeleid. Er is ingegaan op concrete vragen van de leerkrachten t.a.v. begeleiding van leerlingen, didactiek en inhoud van de lessen. Het onderwerp differentiatie liep als een rode draad door alle begeleidingsmomenten. Studie en scholing: Op gebied van scholing is gewerkt aan de volgende speerpunten: differentiatie en adaptief onderwijs, hoogbegaafdheid, ontwikkeling kwaliteitsbeleid, werken met leerlingvolgsysteem en Cito-toetsen en de ontwikkeling van de leerlijn taal.
Op basis van het bezoek van de inspectie en hun aanvullende informatie rapport van bevindingen is dit schooljaar verder gewerkt aan de ontwikkeling van de school. Specifieke onderdelen komen in de volgende hoofdstukken terug. 3.2 Opbrengsten Vanaf schooljaar 2006-2007 wordt door de school gebruik gemaakt van de toetsen uit het ‘Cito leerlingvolgsysteem’. Dit zijn landelijk genormeerde toetsen waarbij het mogelijk is de opbrengsten van onze school te vergelijken met het landelijk gemiddelde. In klas 2 t/m 6 worden de CITO-toetsen technisch lezen( DMT), begrijpend lezen, rekenen-wiskunde en spelling afgenomen. Dat de resultaten van de toetsen bij de eerste afnamen ( schooljaar 2006-2007) onder het landelijk gemiddelde lagen is ook de wijten aan het gegeven dat leerkrachten en kinderen moesten wennen aan het maken van toetsen. Mede door de verbeteractiviteiten van de school zijn de resultaten gemiddeld op een hoger niveau gekomen.
Rudolf Steinerschool De Bilt
6
jaarverslag 2007/2008
Opbrengsten klas 6: De opbrengsten aan het eind van de basisschoolperiode is met twee instrumenten in kaart gebracht, namelijk met de toetsen van het leerlingvolgsysteem en het Drempelonderzoek. Het Drempelonderzoek: In het schooljaar 2006-2007 kan het Drempelonderzoek gebruikt worden om de eindopbrengsten in kaart te brengen. De resultaten van het Drempelonderzoek worden omgezet in een gemiddelde dle score. In het schooljaar 2007-2008 was er een gemiddelde dle score van 56,75. Deze score ligt ruim boven de door de inspectie gehanteerde bovengrens van 54 dle. Toetsen CITO leerlingvolgsysteem: In klas 6 worden in januari de M toetsen rekenen/wiskunde, spelling en spelling werkwoorden, begrijpend lezen en DMT afgenomen. Onderstaand schema geeft een overzicht van de resultaten:
SCHOOLJAAR 20072007-2008
KLAS
Aantal lln.
6
20
E D C
B
A
Norm Gemiddeld 25 %
niveau
D/E Spelling
3 0 3
2
12 15 %
A
4 1 8
4
3
20 %
C
4 3 2
5
6
35 %
C
3 2 4
5
6
25 %
B
1 2 3
7
7
15 %
65,8
M - toets Spelling werkwoorden M- toets Technisch lezen DMT kaart 3 M - toets Rekenen M - toets Begrijpend lezen M - toets
De resultaten van klas 6 zijn ook op deze toetsen ruim voldoende, met name wat betreft het begrijpend lezen, rekenen en spelling. De resultaten liggen binnen de norm van 25% D en E scorende leerlingen die de inspectie als grens hanteert. Opvallend is dat de score op het Drempelonderzoek beter zijn dan de resultaten van de CITO toetsen.
Rudolf Steinerschool De Bilt
7
jaarverslag 2007/2008
3.3 Aansluiting op vervolgonderwijs Aansluitend op vrijeschool basisonderwijs kan voor iedere vorm van voortgezet onderwijs worden gekozen. De kinderen hebben een goede basis om verder te gaan. De scholen voor voortgezet onderwijs uit de regio houden in december een informatiemarkt. Hiervoor worden de ouders geïnformeerd. Onze leerlingen uit de 6e klas stromen uit naar diverse vormen van voortgezet onderwijs. De aanmelding voortgezet onderwijs is gebaseerd op een drietal gegevens: 1. het advies van de klassenleerkracht 2. het leerlingvolgsysteem 3. het resultaat van de NIO. Het advies van de klassenleerkracht is gebaseerd op de ervaring die de leerkracht met de leerlingen heeft en dan vooral met aspecten als motivatie, zelfstandigheid, doorzettingsvermogen etc. Het leerlingvolgsysteem brengt de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van taal en rekenen in kaart en geeft een beeld van de ontwikkeling op sociaal en emotioneel gebied. Het NIO wordt afgenomen door de psychologe van de schoolbegeleidingsdienst en is een capaciteitenonderzoek. Op grond van de uitslag van het NIO wordt een schoolkeuzeadvies gegeven. In enkele gevallen kan de leerkracht er, na overleg met de intern begeleider, toe besluiten een aanvullend onderzoek te doen. Dit jaar is dat aanvullend onderzoek bij drie leerlingen van de 6e klas gedaan door het afnemen van het Drempelonderzoek. Dit onderzoek brengt de vaardigheden op het gebied van taal en rekenen in kaart en geeft op grond van de behaalde score een advies voor het vervolgonderwijs. Onderstaand schema geeft een overzicht van de plaatsingen van de leerlingen in de afgelopen schooljaren.
schooljaar Extra jaar PO VMBO KBL GL/TL TL LWOO VMBO TL/HAVO HAVO HAVO/VWO VWO Totaal leerlingen
Toelichting: PO LWOO
Uitstroomgegevens klas 6 (groep 8) 07-08 06-07 05-06 04-05 03-04 1 1
2 2 1 4 2 8 20
1
1
5 2 1
6
4
1 6 1 2
5 3 6 24
7 3 4 24
2 8 5 24
7 1 3 18
2 3
02-03
01-02
1 3 5
1 2 4 2
3 4 2 5 23
3 8 8 28
primair onderwijs – basisschool leerweg ondersteunend onderwijs (is voor de kinderen die extra ondersteuning nodig hebben in het VMBO traject).
VMBO
voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs - KBL kaderberoepsgerichte leerweg - BBL basisberoepsgerichte leerweg - GL gemengde leerweg - TL theoretische leerweg IHAVO hoger algemeen voortgezet onderwijs VWO voorbereidend wetenschappelijk onderwijs Rudolf Steinerschool De Bilt
8
jaarverslag 2007/2008
4. Personeel 4.1 personeelsbestand Aan het begin van het schooljaar 2007-2008 waren er 24 personeelsleden werkzaam, in een totale formatie van 14,197 fte. Enkele leerkrachten vervullen een dubbele functie. Het mag duidelijk zijn dat er veel van de personeelsleden parttime werken.
schooljaar kleuterleidsters leerkrachten vakleerkrachten remediërende zorg zorgcoördinator schoolleider secretariaat conciërge 4.2
07-08 6 11 3 2 2 1 1 1
Personeelsbestand 06-07 05-06 04-05 6 5 5 8 8 8 3 3 3 2 3 1 1 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1
03-04 5 9 2 1 2 1 1 1
02-03 5 8 3 1 1 1
01-02 4 9 4 2 2 1 1 1
1
leeftijdsopbouw (per 31-12-07)
< 30 3
Leeftijdsopbouw 30-40 41-50 4 11
51-55 2
56-60 4
61-65 0
4.3 in- en uitstroom In 2007-2008 zijn er geen personeelsleden uitgestroomd en 3 personeelsleden ingestroomd. Nieuwe en beginnende leerkrachten worden begeleid door een mentor. 4.4 ziekmeldingen Door twee gevallen van langdurige ziekte had de school in 2007-2008 te maken met een hoog ziekteverzuim percentage. Laat men echter de twee gevallen van langdurige ziekte buiten beschouwing dan heeft de school een ziekte percentage van 7,3 procent en dat is een daling t.o.v. voorgaand schooljaar (10,8%) 4.5 scholing Het scholingsbudget is voornamelijk ingezet in het kader van teamscholing. Het betreft de volgende onderwerpen: differentiatie en adaptief onderwijs, hoogbegaafdheid, ontwikkeling kwaliteitsbeleid, werken met leerlingvolgsysteem en CITO-toetsen en de ontwikkeling van de leerlijn taal. Daarnaast hebben individuele leerkrachten eendaagse scholing gevolgd. In de meeste gevallen is de daar opgedane kennis overgedragen naar de collega’s. Verder hebben drie leerkrachten de Zutphense Zomercursus, als voorbereiding voor het nieuwe schooljaar, bezocht. 4.6 ouderschapsverlof Het schooljaar 2007-2008 waren er geen medewerkers die gebruik hebben gemaakt van de regeling door de werkgever betaald ouderschapsverlof.
Rudolf Steinerschool De Bilt
9
jaarverslag 2007/2008
4.7 ouderenbeleid Enkele kengetallen: de gemiddelde gewogen leeftijd is 44,12 jaar, 7 (29 %) personeelsleden zijn jonger dan 41 jaar, 17 (81 %) ouder dan 40 jaar en daarvan zijn 6 ouder dan 50 jaar. Drie medewerkers maakten in 2007-2008 gebruik van de regeling BAPO (bevordering arbeidsparticipatie van oudere werknemers) Geen enkele medewerker maakte gebruik van de regeling FPU (flexibel pensioen en uittreden).
5.
Huisvesting en inrichting
De huisvesting van de school is een gedeeltelijke verantwoordelijkheid tussen de school en de gemeente De Bilt. De gemeente draagt zorg voor het (groot) onderhoud aan de buitenkant van het gebouw en de renovatie activiteiten aan de binnenkant, de school is verantwoordelijk voor het onderhoud aan de binnenkant en het schilderwerk aan de buitenkant. Gedurende het schooljaar 2007-2008 zijn een aantal jaarlijkse onderhoudsmaatregelen uitgevoerd. Daarnaast is een deel van de binnenkant van de school geschilderd (In 2005 heeft het buitenschilderwerk plaatsgevonden). De gemeente heeft de sanitaire voorzieningen gerenoveerd. Ook is er een ontwerp afgemaakt ten behoeve van de renovatie en herinrichting van het buitenterrein van de school. De realisatie van dit ‘pleinontwerp’ start in de tweede helft van 2008. Er is een start gemaakt met het vervangen van het meubilair. Vorig schooljaar is de 6e klas voorzien van nieuw meubilair. Dit schooljaar is er nieuw meubilair aangeschaft voor de 5e klas.
6.
Financiën
Financiële positie De exploitatie 2007 laat een negatief resultaat zien van € 6.324,-. Een nadere toelichting hiervan, evenals de balanspositie, treft u aan in het hoofdstuk Financieel jaarverslag. Beleidsmatige keuzes Beleidsmatig zijn er enkele keuzes geweest die van invloed zijn op het resultaat. In 2007 zijn de personele lasten een stuk hoger dan begroot wegens de CAO loonstijgingen en vanwege de keuze voor de vervanging van langdurige zieken en investeren in kwaliteitsverbetering. 6.1
Financieel jaarverslag
6.1.1 Algemeen Het financieel jaarverslag is gebaseerd op het OC&W-voorschrift Jaarverslaggeving voor de sector Primair Onderwijs en bestaat uit de balans en de exploitatierekening. 6.1.2 Analyse exploitatieresultaat Het exploitatieresultaat over 2007 komt uit op - € 6.324,-, hetgeen - € 7.066,- lager is dan begroot.
Rudolf Steinerschool De Bilt
10
jaarverslag 2007/2008
Verkorte analyse financiële jaarcijfers 2007 in vergelijking met de begroting 2007. Begroting
Jaarrekening Verschil
Baten: Rijksbijdragen OC&W Overige overheidsbijdragen Overige baten Financiële baten Totale baten
735.084 22.514 97.000 96 854.694
758.568 22.654 143.748 443 925.413
23.484 140 46.748 347 70.719
Lasten: Personele lasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Administratie en beheerslasten Inventaris, apparatuur en leermiddelen Overige lasten Financiële lasten Totale lasten
701.694 4.000 66.305 46.654 27.613 21.818 0 868.084
728.030 7.029 69.757 58.273 31.674 35.390 1.584 931.737
26.336 3.029 3.452 11.619 4.061 13.572 1.584 63.653
Verschil in exploitatieresultaat
-13.390
-6.324
7.066
Toelichting meest opvallende verschillen: Het exploitatieresultaat is € 6.324 negatief, terwijl een negatief saldo van € 13.390 was begroot. Dit heeft de volgende oorzaken: Baten De totale baten zijn € 28.356 hoger dan in 2006 en € 70,717 hoger dan begroot. De subsidie van OC&W is hoger wegens de CAO loonstijgingen. De gemeentelijke bijdragen zijn nagenoeg gelijk aan het begrote bedrag. De overige baten zijn € 46.747 hoger als gevolg van enerzijds een inhaalslag bij de ouderbijdrage en een nieuw herinneringsbeleid daarbij. Lasten De totale lasten zijn € 12.170 lager dan in 2006 en € 63.652 hoger dan begroot. Het lagere bij personeelslasten t.o.v. 2006 is het gevolg van personele reductie die nodig was vanwege daling van het aantal leerlingen. Wegens de CAO loonstijgingen zijn de personeelslasten wel hoger dan begroot. De rubriek huisvestingslasten is iets hoger dan begroot, maar fors lager dan in 2006. Dit laatste is het gevolg van een lagere donatie, omdat in 2006 een inhaalslag is gemaakt. Daarnaast zijn de energiekosten lager dan in 2006, omdat in dit jaar nabetaling heeft plaatsgevonden over eerdere jaren. Voor de rubriek administratie en beheerslasten is meer uitgegeven dan begroot, als gevolg van hogere uitgaven voor de schoolkrant en een hogere bijdrage aan het peuterhuis. In de rubriek overige valt de overschrijding bij de kosten voor de schoolbegeleidingsdienst op. Dit omdat er meer geïnvesteerd is in differentiatie en begeleiding van jonge leerkrachten.
Rudolf Steinerschool De Bilt
11
jaarverslag 2007/2008
6.1.3
Kengetallen
Liquiditeit Onder liquide middelen wordt verstaan het geld dat direct beschikbaar is, dus veelal het banksaldo. De liquiditeit geeft aan in hoeverre kan worden voldaan aan verplichtingen op korte termijn (1 jaar). Dit wordt aangeduid met de zogenoemde current ratio. Een current ratio van 1 is voldoende. De current ratio voor de Rudolf Steinerschool bedraagt in 2007 2,18, zodat de liquiditeit ruim voldoende is.
liquiditeit
2007
2006
2,18
2,28
Solvabiliteit De solvabiliteit geeft aan in hoeverre op de lange termijn aan de verplichtingen kan worden voldaan, afgezet tegen het eigen vermogen (incl. voorzieningen). Landelijk wordt voor solvabiliteitsratio 2 een ratio gehanteerd van 0,50. De ratio voor de Rudolf Steinerschool is 67,76%. Zodat de solvabiliteit meer dan goed is.
solvabiliteit
2007
2006
67,76
65,73
Rentabiliteit De rentabiliteit geeft de verhouding weer tussen het resultaat uit gewone bedrijfsvoering en de totale baten. Met een minimum van 0% rentabiliteit beschikt de Rudolf Steinerschool met - 0,68% nog over onvoldoende rentabiliteit, ook al is dit verbeterd ten opzichte van voorgaand jaar.
rentabiliteit
2007
2006
- 0,68
- 5,22
Weerstandsvermogen Het weerstandsvermogen wordt gevormd door het eigen vermogen plus voorzieningen afgezet tegen de totale lasten (incl. rentelasten). Een streefwaarde van 20% wordt door onze accountant geadviseerd. Echter gezien de extra investering voor de herinrichting van het plein, die deels zelf gefinancierd moet worden, is dit zeker niet te hoog.
weerstandsvermogen
2007
2006
26,62
26,67
Verhouding rijksbijdrage / totale baten De exploitatie geeft de volgende verhouding
Totaal baten Totaal rijksbijdrage verhouding
2007
2006
925.413
896.428
758.568 81,97 %
772.091 86,13 %
6.2 Investering en treasury Het streven is met liquide middelen een optimaal resultaat te behalen door middel van risicoloos beheer. Dit betekent dat middelen die niet beschikbaar hoeven te zijn voor betalingsverplichtingen op een spaarrekening worden gezet met een gunstige rente.
Rudolf Steinerschool De Bilt
12
jaarverslag 2007/2008
6.3 Risico en kansenparagraaf De reservepositie van de school is gezond te noemen. De herinrichting van het plein dient voor een bedrag van ca. € 50.000,- uit eigen middelen te worden gefinancierd. De dekking hiervan komt uit de voorzieningen die hiervoor de afgelopen jaren getroffen zijn. Eventuele tegenvallers zullen uit de algemene reserves worden gefinancierd. Voor het gebouwonderhoud en inrichting wordt een meerjarenplanning opgesteld. Met de planning worden ook de financiële risico’s in kaart gebracht. De uitgaven worden ten laste gebracht van de voorzieningen. Op deze wijze wordt het risico beheersbaar.
7.
Ouderbijdrage
De school vraagt de ouders een financiële bijdrage om een aantal zaken te realiseren die niet vanuit het ministerie bekostigd worden. Deze bijdrage is vrijwillig en zorgt ervoor dat die extra zaken die de ouders voor hun kinderen mogelijk willen maken ook bekostigd kunnen worden. In het schooljaar 2007-2008 kwam een bedrag van € 124.487 binnen aan ouderbijdragen. Dit bedrag is besteed aan: -
8.
Euritmielessen en de piano begeleiding Vakleerkrachten handenarbeid en muziek Materialen ter ondersteuning van of nodig bij het vrijeschool onderwijs Viering jaarfeesten Specifieke inrichting schoolplein
Medezeggenschap / Schoolraad
Een periode van nieuw elan. Met het aantreden van een nieuw bestuur en nieuwe leden in de Schoolraad als mede een nieuwe schoolleider is er een nieuwe periode ontstaan in de samenwerking tussen bestuur en Schoolraad. Gezamenlijk hebben we de uitvoering van de nieuwe WMS, Wet Medezeggenschap Scholen, ter hand genomen. Dit heeft geresulteerd in een herziening van het Reglement Schoolraad en Statuut Schoolraad. Gedurende het jaar ontstaat een prettige sfeer van samenwerking die de resultaten duidelijk ten goede komt. Mede op verzoek van de Schoolraad blijven de ouders, met ingang van het nieuwe schooljaar, bij het halen en brengen van de kinderen buiten de lagere school terwijl de school 5 minuten eerder begint. Een oude wens die een veel rustiger begin van de dag tot gevolg heeft. Later wordt dit als zeer positief geëvalueerd. Punt van aandacht is hierbij de wat meer indirecte communicatie tussen ouders en college, evenals notoire laatkomers. In het schooljaar 2007-2008 is bij herhaling het onderwerp kinderopvang aan de orde geweest. Voor de tussen- en naschoolse opvang is door het bestuur een alternatief gezocht en uiteindelijk gevonden in samenwerking met ’t Mereltje die de buitenschoolse opvang verzorgt. In de loop van 2007 is onrust ontstaan bij de ouders van de Dennenappel, als het bestuur aangeeft de verantwoordelijkheid voor de opvang van kinderen binnen de school niet blijvend te kunnen dragen. Dit inzicht leidt tot nieuwe activiteit ten aanzien van de Kinderopvang op school, waarbij ook de voortgang van de
Rudolf Steinerschool De Bilt
13
jaarverslag 2007/2008
peuterhuis in overweging wordt genomen. (E.e.a. leidt later tot de oprichting van Kinderopvang Weltevreden). De Schoolraad kon zich hier geheel in vinden. De aanpak van het schoolplein, aanleiding is de wens van de gemeente de bestrating te vernieuwen, blijft een punt van aandacht van de Schoolraad en onderwerp van overleg tussen bestuur, schoolleider en Schoolraad. Onduidelijkheid over hoever de plannen uitontwikkeld zijn blijft bestaan. De inzet van ouders bij onderhoud van plein en tuin wordt aangewakkerd door tuinwerkdagen steeds te verbinden met specifieke klassen en die ouders persoonlijk te vragen zich die dag in te zetten. De onrust rond leerkrachten in klas 4 en klas 6 kan niet worden voorkomen, maar worden door schoolleider, bestuur en Schoolraad in grote eensgezindheid aangepakt. Extra ouderavonden worden belegd. De aanpak wordt in het algemeen gewaardeerd door de ouders die blij zijn met de geboden oplossingen. De schoolleider pakt het docentenprobleem voortvarend aan. Met de uiteindelijke invulling van de formatie voor 08-09 keert de rust weer terug. Wel houdt de Schoolraad zorgen omtrent het ziekteverzuim. Hierdoor vallen gemakkelijk gaten in de formatie die moeilijk te vullen zijn. Bij de bespreking van de begroting en formatie heeft de Schoolraad in het algemeen de wens om oplossingen binnen school te vinden, bijvoorbeeld de inzet van de zorgcoördinator als Interne Begeleider. Dergelijke suggesties worden door het bestuur overgenomen en op haalbaarheid getoetst. De zichtbaarheid van de Schoolraad als vertegenwoordigend orgaan van medewerkers en ouders blijft moeizaam. De contacten met ouders zullen geïntensiveerd worden door Schoolraadouders te koppelen aan klassenouders. Ook zal de Schoolraad vaker publiceren in Weekbericht en Hovenier. Toch blijft communicatie over bestuurlijke zaken moeizaam. De wens van de Schoolraad is om bij de traditionele afsluiting van het schooljaar voortaan iedereen te betrekken die zich inzet voor het reilen en zeilen van onze school. Niet alleen college, bestuur en Schoolraad, maar veel meer mensen zijn van belang voor het dagelijks leven op onze school.
9.
Buitenschoolse opvang
Vlak voor het begin van het schooljaar 2007/2008 was er naast de Kinderopvang die door een externe aanbieder werd verzorgd, ook nog een –verliesleidend- peuterhuis aan school verbonden (weliswaar als rechtspersoon onafhankelijk, maar inhoudelijk en organisatorisch sterk aan school verbonden). Daarbij werd aangekondigd dat in dat schooljaar onderzocht zou gaan worden of dit peuterhuis al dan niet met behulp van een externe aanbieder omgevormd zou kunnen worden tot een gezonder bedrijf. Precies een jaar later kon voor de vakantie van 2008/2009 het besluit genomen worden dat het peuterhuis voortaan zelfstandig voort zou gaan als kindercentrum voor kinderopvang onder de naam Kindercentrum Weltevreden. De eerste tekenen van de ontwikkeling van het kindercentrum zijn positief. Vooralsnog richt het Kindercentrum Weltevreden zich op 2,5 – 12 jarigen, maar overweegt ook al om de babyleeftijd erbij te gaan nemen.
Rudolf Steinerschool De Bilt
14
jaarverslag 2007/2008
10.
De school in de samenleving
10.1 Open dag Twee keer per jaar wordt er Open Huis gegeven om geïnteresseerde nieuwe ouders en andere belangstellenden te laten kennismaken met het vrijeschool onderwijs en met de sfeer op onze school in het bijzonder. Het Peuterhuis en de kleuterklassen zijn te bezoeken waarbij Juffie aanwezig is voor tekst en uitleg. De mooie kleutertuin oogst altijd veel waardering. De klassen 1 t/m 6 laten iets zien van wat ze de afgelopen tijd gedaan hebben, soms in de vorm van een ”open les”. In de zaal is een expositie van de lesstof van de bovenbouw-klassen, dus van de 7e tot en met de 12e klas, zodat de doorlopende leerlijn zichtbaar wordt. Het is vrij uniek binnen het onderwijs dat de ontwikkelingslijn van het kind van 4 tot de jonge mens van 18/19 jaar niet wordt losgelaten, maar in een groot samenhangend verband wordt neergezet. 10.2 Nazomermarkt, Adventmarkt, Lentemarkt Dit schooljaar is in september voor de tweede keer succesvol een nazomermarkt georganiseerd buiten op het schoolplein. Het weer was geweldig en de vele kraampjes, met uiteenlopende spulletjes voor de komende feestmaanden, konden rekenen op een flink bezoekersaantal. De 11e klas van de bovenbouw verzorgde het terras met hapjes en drankjes en konden met een deel van de opbrengst de spaarpot voor hun eindreis spekken. Er werd gemusiceerd en gezellig bijgepraat. Deze markt richt zich vooral op de ouders. Anders is dat op de adventmarkt. Dit is een echte kindermarkt met tal van knutselactiviteiten in alle klaslokalen rond het thema Sint Nicolaas en de Kerst. Deze markt wordt ieder jaar gehouden op de zaterdag voor de eerste Advent (begin december) en luidt daarmee de adventstijd in. De hele school ruikt die dag naar dennengroen, sinaasappels met kruidnagel en pepernoten. Er is een boekentafel, een restaurant en in de hal brengt een ensemble kerstliederen ten gehore. Dit is één van de momenten in het jaar waarop je de school op z’n best ziet! De lentemarkt in maart, in de grote zaal, is in eerste instantie ook voor de kinderen. Zij krijgen de gelegenheid om onder schooltijd een klein lente-knutseltje te maken. Er zijn een paar kramen en enkele kinderkraampjes met kleine cadeautjes voor een paar dubbeltjes. Een chocolatier vertoont zijn paaseieren en andere kunstwerkjes. Er is een mooie bloemenkraam, een restaurant voor de ouders en de allerkleinsten mogen een verassing grabbelen uit de rokken van de lentefee. Alle bovengenoemde activiteiten worden door ouders gedragen en uitgevoerd. 10.3 Café Chantant Voor het eerste keer dit jaar werd er op 11 april s’avonds, door ouders voor ouders een Café Chantant georganiseerd. Het is gelukt om een avondvullend programma op de planken te krijgen met ruim 20 zeer uiteenlopende muzikale acts, waarbij je van de ene in de andere verbazing viel. Dat we zoveel talent hebben rondlopen overtrof ieders verwachting! Van heuse jazz, via klassiek, musical, een Russisch slaapliedje en ingetogen gitaarmuziek naar een uitbundige tango-demonstratie, een play-back act en een persiflage op de onderwijsinspectie met disco na. Waarlijk een bonte avond waarop we elkaar verbaasd en verrast hebben, en zeker voor herhaling vatbaar!
Rudolf Steinerschool De Bilt
15
jaarverslag 2007/2008
10.4 Vader/kind-weekend Nog een vermeldenswaardig ouderinitiatief is het vader/kind-weekend, wat dit jaar door vaders van de derde klas voor de 4e keer op rij voor deze klas is georganiseerd. Dit jaar waren voor het eerst wegens succes alle vaders van de partij! Het is een buitenweekend in juni op een zeer primitief kampeerterrein en duurt van vrijdagmiddag na school, tot zondagmiddag. Moeders mogen niet mee! Het resultaat van deze buitenschoolse activiteit is, omdat bij schoolactiviteiten juist vaak veel werk op de moeders neer komt, dat door deze weekenden er binnen de oudergroep van deze klas juist tussen de vaders onderling een intensievere band ontstaan is, en daarmee een grotere betrokkenheid bij de school. Dit is merkbaar als er binnen die klas iets moet gebeuren, bv . in de bouwperiode van de 3e heeft deze klas een brood/pizza-bakoven neergezet met behulp van vele vaders, waar nu de hele school nog jaren van kan genieten. Zo bouw je ook aan gemeenschap. Juist voor de jongens in de hogere klassen is het goed als de inzet van vaders met hun specifieke kwaliteiten zichtbaar wordt. 10.5 Jaarfeesten Door het schooljaar heen nemen de jaarfeesten een centrale plaats in. Van onze school is bekend dat de viering van de jaarfeesten op een hoog niveau staat. Ook uit het schooltevredenheidsonderzoek kwam naar voren dat veel ouders de viering van de feesten een van de sterke kanten van onze school vinden. De jaarfeesten staan als de kralen aan een ketting en vormen zo de hoogtepunten in de rondgang door het jaarverloop op school. Er is een periode van voorbereiding, dan het feest zelf, het naklinken en een periode van rust. Dit pulserende ritme door het jaar heen is gezond makend en geeft de kinderen vertrouwen in wat er komen gaat. We beginnen met de kleinsten om deze feesten in te vullen vanuit wat zichtbaar wordt in de natuur en de seizoenen. Later in de onderbouw komen ook christelijke aspecten, die bij deze feesten horen, langzaam in beeld. Om deze feesten goed voor te bereiden is er op school een vaste Jaarfeestengroep bestaande uit gemiddeld 5 ouders en 2 collegeleden. Aan iedere feest gaat een inhoudelijke studie-avond vooraf. Dit geeft de jaarfeestengroep steeds weer verdieping en voeding en dat maakt dat het meer is dan alleen een feestcommissie. Geprobeerd wordt van deze avond, ter inspiratie van de rest van het college, verslag te doen in de pedagogische vergadering. Ook de evaluatie is steeds een belangrijk punt, waarin gekeken wordt of dat wat wordt aangeboden, ook uitwerkt zoals het ons m.n. pedagogisch voor ogen stond. Bij de uitvoering, vooral van de grote feesten als Michaël en SintJan, zijn vaak tientallen ouders betrokken. We beginnen het schooljaar met de herfstfeesten: - Michaël (of het feest van Sint.Joris en Draak) met een opvoering van het Joris-spel en de hele ochtend activiteiten op het plein - Sint Maarten, in het donker langs de deuren en een opvoering van het Maarten-spel - Sint Nicolaas daarna in de advent, heel klein het - Lucia-feest, gevolgd door - Kerstmis ,en na de kerstvakantie - Driekoningen in het vroege voorjaar vieren we - Carnaval - Palmpasen, optocht met palmpaasstokken - Pasen, eieren zoeken in het veld - Pinksteren, dansen rond de Meiboom en tot slot de zomerpicknick - Sint Jan, met springen over het vuur.
Rudolf Steinerschool De Bilt
16
jaarverslag 2007/2008
Mooiste feest dit jaar was toch wel Sint Jan op onze nieuwe locatie. Door de aangescherpte verordeningen van de brandweer is het tegenwoordig op alle terreinen van Staatsbosbeheer en Het Utrechts Landschap absoluut verboden om vuur te maken en moesten we omzien naar een nieuwe plek. Na heel lang zoeken is er een privéterrein gevonden waarop dit, onder nauwlettend oog van onze vuurmeester, wel mocht! Want een SintJan zonder vuur… dat kan niet. Het weiland ligt notabene op loopafstand van school, is prachtig met bomen en struiken omheind en het gras staat er ongemaaid knie-hoog.in bloei, strak blauwe lucht, wit wolkje, kortom: een Sint Jansfeest uit het boekje!!! En: volgend jaar zijn we er ook welkom. 10.6 Oberufer Paradijsspel, Kerstspel en het Driekoningenspel. De Kerstspelen, zoals deze drie heten, worden vanuit traditie ieder jaar op alle Vrije Scholen opgevoerd. Binnen de jaarfeesten nemen zij een aparte plaats in omdat dit gezien wordt als het kerstgeschenk van de leerkrachten aan de kinderen. Op onze school is het de gewoonte dat de ouders van de 3e klas het Paradijsspel uitvoeren, en het college, waar nodig aangevuld met anderen, het Kerstspel voor hun rekening neemt. Deze twee spelen worden opgevoerd in de laatste week voor de kerstvakantie, zowel voor de kinderen onder schooltijd, als voor de ouders s’avonds. Het Driekoningenspel wordt gespeeld in januari door een groep spelers uit de regio Amersfoort. Gezien de prominent aanwezige rol van het kwaad, in de persoon van Koning Herodes die o.a. opdracht geeft tot de kindermoord, is dit spel bedoeld voor kinderen vanaf klas 4 en ouders en belangstellenden. Voor de jongere kinderen is er het “kleine Driekoningenspelletje” , een gezongen, zeer innige variant van dat deel van het verhaal waarin het brengen van de geschenken aan het Kind centraal staat. 10.7 Scholing voor ouders De Werkgroep Scholing organiseerde, al weer voor het derde jaar achtereen, een programma waar hoofd, hart en handen ruimschoots aan bod komen. Het is de bedoeling informatieve en inspirerende bijeenkomsten aan te bieden over onderwerpen die een relatie hebben met de vrijeschool pedagogiek of de antroposofie. Want op een school als de onze, met een eigen kijk op het leren, is scholing voor ouders een welkome aanvulling. In het schooljaar 2007-2008 werden onder andere de navolgende activiteiten georganiseerd; -
hart-werk: Zingen bij vrije-schoolkoor Thaletas Al meer dan 20 jaar repeteert kamerkoor Thaletas wekelijks op onze school. Begonnen als een klein zangclubje van ouders, is Thaletas inmiddels uitgegroeid tot een officieel kamerkoor met ouders oud-ouders en leerkrachten van de Vrije scholen in De Bilt en Utrecht onder de bezielende leiding van dirigent Annemiek van der Niet.
-
hoofd- en hart-werk: Een cursus Jaarfeesten Alle jaarfeesten samen vormen een kralensnoer door het jaar. In zes lezingen nam Loek Dullaart ons mee door het hele jaar. Hij belicht de jaarfeesten als een ontwikkelingsweg met twaalf trappen die een verbinding heeft met de twaalf tekens van de dierenriem. De thema’s waren achtereenvolgens: - een nieuw Michaelsfeest, - over de heiligen van de herfsttijd en Halloween, -de advent en de twaalf heilige nachten van de Kersttijd, -Maria Lichtmis en Carnaval,- Pasen, Hemelvaart en Pinksteren en tenslotte het midzomerfeest van Johannes.
Rudolf Steinerschool De Bilt
17
jaarverslag 2007/2008
-
hart-werk: Verhalen vertellen: gewoon doen! een cursus van twee avonden met Wim Wolbrink, verhalenverteller. De Vrije School heeft als geen ander een verteltraditie en ieder jaar is er voor de klas weer een nieuwe onuitputtelijke bron vertellingen waar juffie of meester de vertelstof aan ontleent. Als de kinderen groot geworden de school verlaten hebben ze een rugzak vol verhalen, voedsel voor de ziel, waar ze jaren mee vooruit kunnen.
-
hoofd- en hart-werk: Liefde & seksualiteit een avond met Jeanne Meijs. Seksualiteit is een onderwerp dat hoort bij opvoeden. Het technische verhaal horen de meeste kinderen wel van elkaar of anderen. Maar hoe geef je je kind een liefdevol beeld van seksualiteit, wat zeg je dan? Wat zijn de momenten, de onderwerpen, de hobbels die je tegenkomt? Benader je zoons anders dan dochters? Wat is de rol van de leerkracht of van de grove beeldcultuur van reclame en tv?
-
handen-werk: Advents- of seizoenenboom maken een werkavond met Bert Rijksen. Op deze avond wordt van enkele mooie takken een simpele boomvorm gemaakt waarin kaarsen kunnen staan. De toepassing breidt zich verder uit dan alleen een mooie versiering in de advent en de kersttijd. Eigenlijk is de seizoenenboom een jaartafel in het klein en kan hij als een 12-maandenboom het hele jaar dienst doen waarbij hij, net als de bomen buiten, voortdurend verandert. De seizoenen, de jaarfeesten die je vieren wilt, de verjaardagen, de planeten of de dierenriem; alle belangrijke momenten kunnen zichtbaar worden in de manier waarop je de takken versiert.
-
handen-werk: De waarde van boetseren ervaren boetseren in het leerplan; een cursus van drie avonden door Rik ten Cate Boetseren kan met bijenwas of met klei. Het neemt op de Vrije School een bijzondere positie in: in alle klassen komt dit vak voor. Waarom heeft het een vaste plek in het leerplan? Boetseren is als spelen met vormen, vrij en zonder ‘moeten’. De kinderen beleven op school erg veel plezier aan het werken met klei, maar ook frustratie. Op de drie werkavonden zullen ouders beide ervaren.
-
handen-werk: Figuurtje maken voor de lentetafel een werkavond met Ria Nap. De seizoenstafel is een plek in huis waar de kringloop van het jaar gevolgd kan worden. Wat buiten in de natuur gebeurt, wordt binnen tot uitdrukking gebracht. Als beeld verwijzen de figuren op de seizoenstafel naar het wezenlijke in de natuur. Voor kinderen kan de seizoenstafel een hulpmiddel zijn om het ritme van het jaar te beleven, het geeft zekerheid. Bij het zoeken naar een plaats voor de seizoenstafel blijkt er vaak al een natuurlijke plek in huis te zijn waar dingen die de aandacht verdienen worden neergezet.
-
handen- en voeten-werk: Dansen rond de meiboom een avond buiten met Noor Elffers. Het is op onze school traditie dat de kinderen net voor of na de pinkstervakantie rond de Meiboom dansen. Na intensief oefenen dansen de kinderen rond de mooi uitgedoste Pinksterboom. Een feest om te zien. Op deze avond dansen de ouders zelf rond de Meiboom. Noor Elffers legt de opbouw in de dansen van de verschillende klassen uit, daarna komen de ouders zelf in beweging. Zodat je niet alleen via het hoofd maar ook via de voeten en met elkaar het feest kunt gaan ervaren. Want als je zelf in die beweging bent gekomen, zul je daarna anders innerlijk kunnen meebewegen wanneer de kinderen dansen.
Rudolf Steinerschool De Bilt
18
jaarverslag 2007/2008
De Werkgroep Scholing ziet terug op een goede belangstelling voor wat in het scholingsprogramma 2007-2008 is aangeboden. Sommige activiteiten kenden een dusdanige grote belangstelling dat deze in het komende schooljaar weer in het scholingsaanbod wordt opgenomen. De Werkgroep is tot nu toe financieel “zelfvoorzienend”. Geprobeerd wordt hoge (professionele) kwaliteit van de inleiders te koppelen aan een betaalbare prijs, en zo voor iedereen toegankelijk te maken. Dit brengt wel een zeker financieel risico met zich mee zodat het verstandig lijkt dit stuk met een garantstelling of een andere vorm van financiële rugdekking te borgen. Ook het zorgen voor jaarlijks een of twee “kaskrakers” die de nodige reserves genereren, heeft hierbij zijn nut bewezen. De grootste winst van de Werkgroep Scholing zit echter op het niet-materiële gebied. De betrokkenheid van de ouders bij de school, en tussen ouders onderling krijgt door deze activiteiten een positieve impuls. Het blijft in deze tijd heel belangrijk om, voor het culturele leven op school en de gemeenschapsvorming met de kring die daar direct omheen staan, de uitwisseling en het contact met de ouders in ruime mate te verzorgen.
Rudolf Steinerschool De Bilt
19
jaarverslag 2007/2008