Jaarverslag Milieu Educatief Centrum (MEC) i.s.m. Heemtuin en Kinderboerderij in De Houtkamp
2012
Boomfeestdag - bomenpad 2012
Milieu Educatief Centrum Leiderdorp, februari 2013
Inleiding Het taakveld van het Milieu Educatief Centrum Leiderdorp (MEC) wordt omschreven als natuur- en milieueducatie (NME). De algemene doelstelling van het MEC is… het voorbereiden, inrichten en doen functioneren van een Milieu Educatief Centrum en het bevorderen van de kennis en de zorg voor het milieu in Leiderdorp en omgeving, waarbij aan kinderen en volwassenen wordt geleerd hoe ze in de relatie die er bestaat tussen mens en milieu kunnen bijdragen aan een duurzame ontwikkeling. Onderliggende doelstellingen die daarbij zijn te onderscheiden:
Bevorderen dat mensen kennis en inzicht verwerven over de natuur, het milieu en de invloed van de mens daarop; Het stimuleren van de betrokkenheid van kinderen en volwassenen bij de natuurlijke leefomgeving; Het aanreiken van vaardigheden om te komen tot omgevingsvriendelijker gedrag.
Om bewust te kunnen kiezen voor een milieubewuster gedrag, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Mensen moeten over voldoende kennis beschikken over de gevolgen van de eigen keuze. Hierbij is inzicht in de relaties tussen mens en natuur noodzakelijk. Voor het maken van bewuste keuzes zijn eerstehands ervaringen nodig: het horen zingen van vogels, het verzamelen van zaden, het bekijken en aaien van dieren… enzovoorts. Mensen houden bewuster rekening met de natuur als ze zelf hebben ervaren hoe mooi, bijzonder, gezond en ontspannend die natuur voor hen kan zijn, ook in de eigen leefomgeving. Natuurervaringen gaan vervreemding t.o.v. de natuur tegen. De werkwijze (methode) om dit te bereiken wordt in de NME ecologische basisvorming genoemd: het leren kennen en waarderen van de levende en niet-levende omgeving en de plaats van het eigen handelen daarin. Daarbij staat het klassieke Hoofd-Hart-Handen-model centraal. Hoofd staat voor kennis, inzicht, begrip, betekenis, bewustwording, reflectie. Hart staat voor betrokkenheid, motivatie, bezieling, beleving, enthousiasme, sympathie. Handen staat voor toepassen, uitvoeren, aan de slag gaan, uitpluizen, praktisch bezig zijn, doen. Het MEC hanteert deze methode en dit model voor al haar doelgroepen, waarbij in de methodiek en benadering onderscheid wordt gemaakt naar leeftijd, niveau en ervaring van het individu. De werkwijze en doelstellingen van het MEC worden vertaald in een (school)jaarprogramma van activiteiten voor scholen en algemeen publiek. Op de volgende pagina’s is meer te lezen over de achtergrond, de werkwijze en de resultaten van dit programma in 2012.
Meer over de noodzaak van NME Het is belangrijk dat kinderen in hun basisschoolperiode kennis maken met natuur- en milieueducatie (NME): onderzoek doen in de natuur in de eigen leefomgeving, natuur(speur)paden lopen, avontuurlijke en zintuigelijke activiteiten doen in de natuur, of heel direct kennis maken met dieren. Het zijn activiteiten die de kinderen met veel plezier ervaren. Maar de activiteiten zijn er niet alleen op gericht om kinderen een leuke tijd in de natuur te bezorgen. De gedachte erachter is dat dit soort activiteiten positief bijdraagt aan hun kennis, houding en gedrag ten aanzien van natuur en milieu op latere leeftijd. Een onderzoek van Veldwerk Nederland laat zien dat er een significant verband is tussen natuur- en milieueducatie op school en kennis, houding en gedrag ten aanzien van natuur en milieu. Het onderzoek doet een aanbeveling: “Als de overheid een positieve houding ten aanzien van natuur en milieu bij mensen wil bewerkstelligen, dan is dit te bereiken door natuur- en milieueducatie in het basisonderwijs. NME moet daarom een structurele plaats krijgen in het basisonderwijs, zowel in het curriculum als in de praktijk”. “Scholen ontbreekt het aan kunde, maar ook tijd, materialen en geschikte locaties om natuur en milieueducatie te organiseren. “Daarom zijn professionele NME-organisaties een goede manier om NME in het basisonderwijs te stimuleren en te ondersteunen”. Leiderdorp heeft een flinke streep voor op veel andere gemeenten: het heeft een centraal liggend natuurlijk park dat een heemtuin, een kinderboerderij en een milieu educatief centrum heeft. Dit zijn voorwaarden om vele basisschoolleerlingen optimaal kennis te laten maken met de natuur in hun omgeving. Natuur is niet iets dat alleen in een reservaat voorkomt of in een museum kan worden gezien. Ook hoef je voor natuur niet per se je woonplaats te verlaten. In de Houtkamp, maar ook in de directe woon- en schoolomgeving, kan veel natuurervaring worden opgedaan. Naast de educatieve invulling, en naast het belang voor planten en dieren, heeft het park een belangrijke recreatieve waarde in de regio. Wie op een mooie dag in het park wandelt, zal zich misschien verbazen over de grote hoeveelheid bezoekers die ieder op hun eigen wijze van het park genieten.
Natuur- en milieueducatie in Leiderdorp Voor basisonderwijs De belangrijkste doelgroep van het MEC is het basisonderwijs. Daarnaast is het programma gericht op het brede publiek: volwassenen en kinderen. De activiteiten die het MEC voor deze groepen realiseert, passen binnen eerdergenoemde doelstellingen. Voor het basisonderwijs wordt een onderscheid gemaakt in de leeftijdsgroepen, gekoppeld aan het Hoofd-Hart-Handen-model: Groep 1 en 2: de nadruk ligt op beleven met projecten zoals het Kabouterpad en Lente op de Kinderboerderij Groep 3 en 4: naast beleven wordt ook het ‘hart’ aangesproken met projecten als De Eend en Herfst op de Kinderboerderij Groep 5 en 6: hier wordt veel nadruk gelegd op het ‘hart’. Met bijvoorbeeld het project Waterleven wordt een voorzichtig begin gemaakt met het bijbrengen van normen, het belang van waterkwaliteit voor mens en dier. Groep 7 en 8: de nadruk ligt hier meestal op een combinatie van hoofd, hart en handen. De gevolgen van ons handelen komen aan de orde bij projecten als Boomfeestdag en Veldwerk.
NME-aanbod De lesprojecten vormen een activiteit waarbij leerkracht en leerlingen zich op school voorbereiden op een natuur- of milieuthema met lesmateriaal dat door het MEC wordt aangeleverd. Het thema wordt vervolgens uitgewerkt tijdens een bezoek aan het MEC en park De Houtkamp. De lesprojecten sluiten aan bij de kerndoelen en natuurlesmethoden in het reguliere natuuronderwijs of zijn daar een aanvulling op. Daarnaast biedt het MEC lesmaterialen aan waarmee leerkrachten met een minimum aan voorbereiding een les over een natuur- en/of milieuthema kunnen verzorgen op of rond school. Het gaat om lespakketten met min of meer levend materiaal en om leskisten met duurzame gebruiksmaterialen.
De uitgevoerde lesactiviteiten van het MEC in 2012 in beeld (niet alle foto’s zijn gemaakt in 2012; echter gemaakt in de afgelopen 3 jaar)
Lesproject ‘Het kabouterpad ’ voor groep 1 en 2
Lesproject ‘Herfst op de kinderboerderij’ voor groep 3 en 4
Lesproject ‘Lente op de kinderboerderij’ voor groep 3 en 4
Lesproject ‘Kunst in de Heemtuin’ voor groep 5 t/m 8
Project ‘Herfst en bodemdiertjes’ voor groep 5 en 6
Boomfeestdag – bomenpad, voor groep 8
Project ‘Het Leven in de Sloot’ voor groep 5 tot 8
Natuurpaden: ‘winterpad’, ‘herfstpad’ en ‘lentepad’
Warme Truiendag, 10-02-2012 Het Milieu Educatief Centrum heeft in 2012 lesmateriaal verzorgd en een klimaatles door wethouder Leo Maat op de scholen georganiseerd.
Behalve lesprojecten verzorgde het MEC in 2012 de volgende lespakketten voor scholen: Lespakket “Champignons/paddenstoelen” Lespakket “Bollen en Knollen”
Meer inhoudelijke informatie over het lesaanbod van het MEC is te vinden op de website www.natuureducatie.nl.
Communicatie Het MEC heeft met het Leiderdorpse basisonderwijs een goede verstandhouding en in de loop der tijd een persoonlijke band opgebouwd. Een groot deel van de informatie en het lesmateriaal wordt digitaal aangeboden via website en e-mail. Vanaf 2012 gebruikt het MEC voor de scholen een volledig online systeem voor inschrijving en inroostering. Dit systeem is te vinden op de vernieuwde website van het MEC.
Voor publiek Ook het buitenschoolse publiek is een belangrijke doelgroep van het MEC.
Woensdagmiddagactiviteit In 2012 konden kinderen van 6 t/m 12 jaar elke twee weken op woensdag deelnemen aan een leuke activiteit rond een natuurthema. Voorbeelden van thema’s waren: herfstkroon maken, brandnetelsoep maken, wilgentenen vlechten, ‘vogeltaartjes’ maken, herfststukjes van pompoenen, gipssporen maken, uilenballen pluizen… enz. De belangstelling hiervoor was weer heel groot, en de meeste kinderen kwamen terug bij verschillende andere woensdagactiviteiten. Het MEC vraagt een bijdrage van 2 euro per deelnemer per activiteit. Mensen die persoonlijk op de hoogte willen blijven van de komende woensdagmiddagactiviteiten kunnen zich via de website aanmelden voor de digitale nieuwsbrief. Het aantal kinderen varieerde in 2012 van 15 tot 35 per activiteit. Als maximum wordt gewoonlijk 30 kinderen aangehouden. De woensdagmiddagactiviteiten worden voortgezet in 2013.
Themamiddagen In 2012 werd 7 keer op één zondag in de maand een themamiddag georganiseerd. De onderwerpen die aan de orde kwamen: Stinzenplanten; insecten (i.s.m. dierenspeciaalzaak Parva); waterleven; slangen (idem); paddenstoelen; kerststukjes van natuurlijke materialen; kunstwerken met afval. De themamiddagen op zondag worden ook in 2013 georganiseerd.
Dag van het Park De dag van het Park op zondag 20 mei was een groot succes. Het was mooi weer en er was een grote opkomst van publiek. Vanuit het publiek en van alle standhouders waren er veel complimenten voor de goede organisatie en de verzorging door het hele team. Het publiek heeft zichtbaar genoten. Bij de activiteitenkramen van het MEC zijn er ruim 100 bijenhotels gemaakt en 128 kleiboompjes met elzenbijtjes. Bij de schilderkraam hebben meer dan 30 kinderen uitgebreid schilderles gekregen. De tien flessen honingwijn en limonade zijn bij de opening en presentatie van de wethouder uitgeschonken. Er zijn 153 kinderen geschminkt. Dit jaar werd voor het eerst een "normale" dag van het Park met een grotere opzet georganiseerd (17 deelnemende kramen). Voor volgende keren is er nu een draaiboek voor dit soort evenementen en wordt het nog makkelijker om deze te organiseren, met name als het gaat om de interne en externe communicatie.
Openstelling voor publiek Het MEC was en is daarnaast bijna elke woensdagmiddag, tussen 14.00 en 17.00 uur open voor geïnteresseerd publiek, ook als er een activiteit is. In de weekenden was het MEC op zondag geopend van 14.00 tot 16.00 uur, met dank aan vrijwilligers van het IVN. Het MEC is gewoonlijk niet geopend op 1e en 2e Kerstdag, Nieuwjaarsdag en 1e Paasdag. In de zomervakantie is het MEC gesloten op zondag (maar niet op woensdag).
Tentoonstellingen Het MEC beschikt over een ruimte waar veel te zien en te doen is voor bezoekers. Onderdeel daarvan zijn de tentoonstellingen met een seizoensgebonden thema over de plaatselijke natuur. Rond de tentoonstellingen zijn vaak kleine experimenten en spelletjes te doen.
Kikker- en Egelpad Iedere derde zondag van de maanden april t/m oktober werd in de Heemtuin het Kikker-enEgelpad uitgezet door het MEC. Kinderen en begeleiders kunnen zo op een interactieve manier kennismaken met de natuur. Het Kikker-en-egelpad wordt voortgezet in 2013.
IVN, vereniging voor natuur- en milieueducatie Regelmatig organiseren vrijwilligers van het IVN excursies vanuit het MEC, zoals de winterexcursie, de voorjaars(vogel)wandeling en de herfst- en paddenstoelenwandelingen. Daarnaast zijn deze vrijwilligers ook gastheer tijdens de openstelling van het MEC voor publiek op de zondagmiddagen.
Hulp in de huishouding Het MEC maakt voor haar publieksactiviteiten graag gebruik van de diensten van vrijwilligers en (maatschappelijke) stagiaires. Het MEC heeft daartoe ook vacatures geplaatst op de website van de regionale, overkoepelende vrijwilligersorganisatie Idoe.
De cijfers van 2012 Op jaarbasis doet elke Leiderdorpse school minstens een keer mee aan het programma met NME-activiteiten. In 2012 telde het MEC 3350 leerling-bezoeken voor deelname aan de lesprojecten. Leerlingen die het MEC en het park bezochten tijdens een project, werden begeleid door ouders (ca. 6 leerlingen per groepje) die dus ook direct betrokken zijn bij NME. Het MEC is iedere zondag gedurende twee uur geopend en op woensdagmiddag drie uur. Om de twee weken wordt er een natuurgerichte woensdagmiddagactiviteit voor kinderen georganiseerd in het MEC. Gemiddeld doen er elke keer 25 kinderen mee. Hierbij wordt ook geassisteerd door 1 tot 3 vrijwilligers en (maatschappelijke) stagiaires per keer. Gedurende de openingstijden van de heemtuin wordt gedurende 7 maanden, één zondag per maand, het Kikker-en-Egelpad door het MEC verzorgd. Vooral kinderen met hun ouders maken veel gebruik van deze belevingstocht door de heemtuin. Op mooie dagen wordt het Kikker- en Egelpad het drukst belopen. Vier- tot zesmaal per jaar zijn er excursies in park en heemtuin, georganiseerd door de natuureducatieve vrijwilligersorganisatie IVN i.s.m. het MEC. De totaalcijfers van 2012 op een rij: Aantallen bezoekende scholen: Leerlingenbezoeken n.a.v. projecten: Ouders/begeleiders n.a.v. projecten: Bereikte leerlingen d.m.v. lespakketten: Bezoekers totaal voor themamiddagen: Deelnames aan woensdagmiddagactiviteiten: Deelnemers/bezoekers kikker-en-egelpad: Deelnemers excursies MEC/IVN: IVN-vrijwilligers voor openstelling/activiteiten op zondag: Aantal vrijwilligers bij kinderactiviteiten op woensdag: Aantal (maatschappelijke) stagiaires:
13 3350 600-700 750 1200 625 300-500 400 9 6 4
Kinderboerderij Waarom een kinderboerderij Onze kinderboerderij heeft als doel bezoekers, vooral kinderen, vertrouwd te maken met landbouwhuisdieren. Dat kan individueel, als gezin, maar ook in groepsverband . Vervreemding t.o.v. dieren en van de natuur in het algemeen wordt hiermee tegengegaan. Respect voor dieren brengt respect voor het leven bij. De kinderboerderij vormt een belangrijke schakel in de natuur- en milieueducatie van het MEC voor de groepen 1 tot 4. Voor schoolklassen heeft het MEC drie populaire lesprojecten die zich (deels) afspelen op de kinderboerderij. De boerderij heeft daarnaast nog een sociale functie voor stagiaires, vrijwilligers, dagbesteding van gehandicapten en andere sociale instellingen. Er waren dit jaar weer “knuffelochtenden” voor bewoners van verpleeghuis Leythenrode en verzorgingshuis Nieuw Buitenzorg. Het contact met dieren is belangrijk voor kinderen. Lopen tussen de geiten en schapen en het aaien van konijntjes geeft rust. Tijdens educatieve projecten wordt er ook normatief naar de dieren gekeken. Respect voor dieren leidt ook tot meer respect voor de medemens. Op een kinderboerderij vind je meestal landbouwhuisdieren. Op een kinderboerderij worden de dieren op de ‘ouderwetse’, diervriendelijke wijze gehouden. De kinderboerderij vervult natuurlijk ook een recreatieve functie. Op werkdagen en in het weekend is de boerderij ’s middags gedurende twee uur geopend:
Het beheer van de kinderboerderij Jaarverslag kinderboerderij Aan mij, het vaste gezicht op de kinderboerderij, is gevraagd om zelf een stukje te schrijven over de kinderboerderij voor het jaarverslag van het mooie park de Houtkamp. Ik zal het kort voor u houden want u heeft vast veel te doen. Het jaar 2012 was een vruchtbaar jaar met veel geitjes en lammetjes wat natuurlijk veel bekijks trok. De verschillende projecten georganiseerd door ons MEC zijn de revue gepasseerd zoals voorjaar op de kinderboerderij, de bijenlessen, en ook herfst op de kinderboerderij wat allemaal druk bezocht werd door de scholen van Leiderdorp. Nieuw voor mij waren de 2
kleine evenementen die georganiseerd zijn door onze oude stagiaires die voor hun examen een evenement moesten organiseren wat ook ter plaatse is geëxamineerd. Erg leuk om te zien wat deze meiden zelf al in mekaar zetten en dat ze onze boerderij daar voor hebben uitkozen. Als hoogte punt van dit jaar was daar de aankoop van 2 nieuwe varkens (Pip en Kiwi) wat u natuurlijk in de krant heeft gelezen. Ik kan u vertellen dat het met de biggen erg goed gaat en genieten van de aandacht van onze bezoekers. Verder proberen we ons koetje weer drachtig te krijgen maar dat valt niet mee. Ik hoef u natuurlijk niet te melden dat de bezoekers in steeds grote getale de kinderboerderij weten te vinden zowel jong als oud, uit de buurt maar ook wat verder weg , die erg blij zijn met de kinderboerderij. Ik hoop u voldoende te hebben geïnformeerd en misschien tot ziens op onze mooie, gezellige, vriendelijke, schone en leerzame kinderboerderij Namens Bert van Eijk ( beheerder kinderboerderij)
Heemtuin Het doel van de Heemtuin is om zoveel mogelijk inheemse planten in hun natuurlijke context te laten zien. Daarbij wordt op een ecologisch verantwoorde manier te werk gegaan, dus zonder gif en mest. De Heemtuin is een voorbeeld van hoe de mens met de natuur kan omgaan. In bijzondere mate draagt de heemtuin bij aan de biodiversiteit doordat het rijkelijk veel verschillende plantensoorten herbergt met de daarmee samenlevende fauna. Dit is bovendien een voorbeeld voor het groen elders in Leiderdorp. Er komen ca. 650 soorten planten in de heemtuin voor. Van deze planten komen 126 soorten voor op de Rode Lijst (zeer zeldzaam) en zijn er 55 bij wet beschermd. De heemtuin vormt bovendien een belangrijke schakel in de natuur-en milieueducatie voor de groepen 1 tot en met 8 van het basisonderwijs. De Heemtuin heeft dus niet alleen een recreatief doel maar ook een duidelijke educatieve functie. Tevens geniet de heemtuin landelijke belangstelling. Van april tot en met oktober is de tuin in het weekend twee uur per dag geopend en verder op elke werkdag het hele jaar door.
Kikker-en-egelpad Van april tot en met oktober wordt iedere derde zondag van de maand door het MEC het Kikker-en-Egelpad uitgezet in de Heemtuin. Jong en oud leest met plezier de borden die in de tuin zijn uitgezet. Het gaat over planten en dieren, ontdekken, uitproberen, zintuigen gebruiken, speuren... natuurbeleving dus.
Excursies Iedere eerste zondag van de maand wordt er een rondleiding gegeven door de beheerder of een andere deskundige. De rondleidingen geven veel informatie over de vegetatie, de dieren die er leven en het beheer.
Beeldentuin In het kader van de kunstnota zijn er in de Heemtuin beelden opgesteld van kunstenaars, allen afkomstig uit de omgeving van Leiderdorp.
“Het lijkt zo logisch dat kinderen de wereld verkennen. En dat die verkenning in de natuur plaatsvindt. Maar actief zijn in een groene omgeving is niet meer vanzelfsprekend: of dat nu struinen door de natuur is of op zoek naar waterdiertjes of kijken naar vogels. Steeds vaker missen kinderen eerstehands natuurervaringen en dat is een slechte ontwikkeling. Natuur moet vanzelfsprekend zijn. Hoe het leven met en voor de natuur je vormt. Hoe het contact dat je hebt met groen en de natuur bepalen hoe je werkt, leeft, consumeert en recreëert. Wie je bent en waar je vandaan komt. Dat gun ik de nieuwe generatie ook. Leven met de natuur moet vanzelfsprekend zijn. We moeten kinderen achter de computer vandaan halen en respect bijbrengen voor de natuur.” Oud-minister Verburg Het park de Houtkamp met het Milieu Educatief Centrum, de Kinderboerderij en de Heemtuin zijn van essentieel belang voor het doen van eerstehands natuurervaringen.
Bijdragen aan dit verslag zijn afkomstig van: Aad Rijntalder André Biemans Natascha van den Bosch (Milieu Educatief Centrum) Jozua Dekker (Heemtuin/Houtkamp) Bert van Eijk (Kinderboerderij)
“Wat betekent het uitsterven van de condor voor een kind dat nog nooit een winterkoning heeft gezien…?”
Leiderdorp, park De Houtkamp, februari 2013
