Heemtuinjournaal Jaargang 19
Voorjaar 2013
Deze winter is niet heel streng geweest, maar wel hardnekkig. Het heeft behoorlijk gevroren in de 3e week van januari. Verschillende dagen is er sneeuw gevallen. Eerst in december, ook in februari, maar vooral in de 3e week van januari viel er wel 15 centimeter. Even was het begin maart lente, daarna kwam de winter toch weer terug. Maar, hoe dan ook … het voorjaar komt er weer aan.
Practische weg- en waterbouwkunde in de Heemtuin
In dit Heemtuinjournaal is onze jaaragenda opgenomen. Let op: de jaarlijkse “open dag” is wat vroeger dan andere jaren. Soms is het wat woekeren met de tijd omdat we ook rekening moeten houden met andere activiteiten en met vakantietijden. Overigens … mocht iemand een idee hebben voor een volgend journaal. Meldt het één van ons. Wie weet, wellicht hebben we daar volgende maal ruimte voor. We starten een nieuwe rubriek “Van de bestuurstafel”. De secretaris, Jos van de Vondervoort, wil regelmatig een tipje van de sluier oplichten vanuit het bestuur. Daarnaast is er een artikel over uilen en besteden we aandacht aan één van de bomen van onze boomgaard. En natuurlijk de gebruikelijke rubrieken. Zie voor het laatste nieuws onze website www.heemtuingoudsehout.nl. We proberen de website actueel te houden. Ook daar geldt voor: als er ideeën zijn voor de website, we horen het graag.
1
Agenda Elke zaterdag wordt er vanaf 13.00 uur op de Heemtuin gewerkt. In het voorjaar en de zomer ook op elke woensdagavond vanaf ongeveer 19.30 uur. Voor 2013 is dat op de woensdagen 3 april t/m 4 september. Tot dan. De voorjaarsexcursie begint op zondagmiddag 7 april om 14.00 uur vanaf de werkschuur op het terrein van de Heemtuin. Zondag 2 juni is de jaarlijkse open dag. Vanaf 12.00 uur starten we. Op zondag 16 juni wordt er samen met het IVN een waterbeestjesexcursie georganiseerd. De start is om 14.00 uur bij de wielerbaan in de Goudse Hout. Op zondag 23 juni gaan we naar libellen kijken. Om 14.00 uur vanaf de wielerbaan. Op zondag 25 augustus organiseert Cyclus met de heemtuin een (dag)vlinderexcursie in het Steinse Groen. De start is om 14.00 uur vanaf de hoek Willenskade/Voorwillenseweg. De landelijke nachtvlindernacht is dit jaar later. Nu op vrijdagavond 6 september. De Heemtuin doet ook weer mee, vanaf 20.30 uur bij de werkschuur in de Goudse Hout. Op verschillende plekken gaan we op zoek naar nachtvlinders. De eerste zaterdag van september is altijd de hooidag. Dat is dit jaar zaterdag 7 september. Vanaf 10.00 uur gaan we hooien. Op zondagmiddag 13 oktober is de herfstexcursie. We starten om 14.00 uur bij de werkschuur. De landelijke natuurwerkdag is zaterdag 2 november. Ook de Heemtuin doet weer mee vanaf 10.00 uur.
Gagel
2
Van de bestuurstafel … een nieuwe rubriek Het bestuur van de heemtuin vergadert regelmatig over een groot aantal onderwerpen: beheer van de heemtuin, aanschaf en onderhoud van materialen en gereedschap, organiseren van diverse activiteiten en vooral ook het opstellen van plannen voor beheer, renovaties, financiën en bijvoorbeeld Arbo-zaken. Onontkoombaar is het overleg met diverse instanties. Een belangrijke rol is weggelegd voor onze ‘’broodheer’’ Groenservice ZH (GZH), maar ook Landschapsbeheer ZH, het Recreatieschap, IVN, Vrienden van de Goudse hout. En met aannemers, waterschap en soms sponsoren. Kortom allerlei zaken die ook het werk voor de heemtuin (kunnen) raken! Daarom wil het bestuur iedereen graag hierover informeren. Een aantal actuele zaken • Afspraken met GZH over bruggen en paden Eind 2011 zijn in opdracht en onder begeleiding van GZH grote delen van de waterpartijen op de heemtuin gebaggerd. Dit is in nauw overleg met ons voorbereid. Nu staat voor 2013 de volgende klus op stapel. In het najaar zullen alle slechte bruggen en het knuppelpad door het rietland vervangen worden. Ook de verharde paden op het centrumdeel zullen herbestraat worden, zodat die weer beter begaanbaar zijn en er minder sprake is van onkruidgroei. • Ontwikkelingen rond essentaksterfte In het vorige journaal is uitgebreid stilgestaan bij de ontwikkelingen van de essentaksterfte in Nederland en de heemtuin. Inmiddels is het beter te spreken van essensterfte, want vooral in noord-Nederland slaat deze boomziekte flink toe. Omdat de ziekte vooral toeslaat op jonge takken is hakhout extra gevoelig. Dat is de reden geweest om de essenkade even met rust te laten. We hebben nu het plan opgevat om de volgende winter toch weer een gedeelte van de essenkade af te gaan zetten. We verwachten eerlijk gezegd nogal wat sterfte. Wetenschappers hebben bevestigd dat aangetaste stobben binnen 2 jaar kunnen sneuvelen! Het plan is nu om bij sterfte deze essen te vervangen door elzen. Op deze wijze ontstaat meer variatie en van lieverlee een houtkade die een betere afspiegeling is van houtkaden, zoals die in het vroegere Zuid-Hollandse veenweidegebied te vinden waren. • Gereedschap De afgelopen winter is het motorisch gereedschap weer gecontroleerd. Zonodig zijn de messen vervangen of geslepen. Verder zijn van alle pistoolhandzagen de zaagbladen vervangen en is klein gereedschap zoals de schoffels geslepen. Dat alles gaan we wel merken omdat het de arbeid een stukje lichter en aangenamer maakt. • Waterkwaliteit De waterkwaliteit en het waterpeil is een voortdurende bron van zorg omdat de natuurontwikkeling op de natte delen van de heemtuin hier sterk door wordt bepaald. Onder het Kale Jonkerpad door is er een in/uitlaatpunt naar de grote plas buiten de heemtuin. Het water in die plas is vooral in de zomer van erbarmelijke kwaliteit en dat is zichtbaar door de ontwikkeling van het giftige blauwalg. Inlaten van dergelijk water is funest voor de heemtuin en doet sterk afbreuk aan de ontwikkeling van de visstand en waterplanten. We moeten vaak kiezen tussen 2 kwaden, verdrogen of vervuild water inlaten. Op dit duivels dilemma hebben we het hoogheemraadschap Rijnland attent gemaakt en zij gaan bezien op welke wijze zij de waterkwaliteit kunnen verbeteren. Dit past in een integraal plan om de waterkwaliteit van de gehele Goudse Hout te verbeteren. Leuk om te weten: op de heemtuin zullen watermonsters als referentie worden genomen. De waterkwaliteit op de heemtuin geldt dan als norm. Vragen aan het bestuur Momenteel bestaat het bestuur uit: Sjaak Witteveen (voorzitter) Jos van de Vondervoort (secretaris), Hans Schaap (penningmeester), Jaap Flipse (lid) en Patrick Leijdekker (lid). Heb je vragen, suggesties of opmerkingen, laat het ons weten! Jos vd Vondervoort
3
Over de boomgaard … vervolg over de Mispel Vorig jaar is door Jos van de Vondervoort een uiteenzetting gegeven over onze nieuwe boomgaard. De nieuwe bomen staan in 2 rijen op de plek naast de watergang. In de 2e rij, het dichtst tegen de watergang aan, staan 2 mispels. Vanaf het pad de 3e en de 5e boom. Beide bomen zijn van het ras Mespilus germanica “Westerveld”. Omdat Jos daar ook enige informatie over heeft verstrekt, hierbij een artikel over de mispel. De mispel (Mespilus germanica) is een plant uit de rozenfamilie (Rosaceae) en is dus familie van de appel en de peer. De mispel vormt een kleine boom, die ongeveer 4,5 m hoog kan worden. Ze bloeit in West-Europa in mei en juni met 4 cm grote, crème-witte bloemen. De mispel wordt vaak geënt op meidoorn als onderstam. In Nederland voorkomende rassen zijn Bredase reus, Westerveld en Nottingham. De mispel kwam in Duitsland verwilderd veel voor in bossen, waardoor men dacht dat de boom daar inheems was, hetgeen in de naam M.germanica tot uitdrukking komt. Geschiedenis Drieduizend jaar geleden werd de mispel al in de omgeving van de Kaspische zee (NoordIran) aangeplant en kwam 700 jaar v.Chr. naar Griekenland en 200 jaar v.Chr. naar Rome. De mispel is door de Romeinen verder verspreid. Het was een zeer belangrijke vrucht tijdens het Romeinse keizerrijk en de middeleeuwen, nog voor de introductie van andere fruitsoorten in West-Europa. Ze werd in de middeleeuwen vooral in Frankrijk en Duitsland aangeplant en in de Nederlanden in kloostertuinen. De vrucht is nu veel minder algemeen dan vroeger, maar wint momenteel weer iets aan populariteit. Gebruik en voedingswaarde De mispel zit vol vitamine C en is goed voor de maag en voor de spijsvertering. Er worden kleine, harde, roodbruine vruchten gevormd, die in oktober rijp, maar dan nog melig en wrang zijn. Na de eerste nachtvorsten worden ze zacht en bruin en dan kunnen ze na een poosje wel gegeten worden. Voor sommigen is de mispel een lekkernij. Het gezegde “zo rot als een mispel” slaat dus in feite op een lekkernij.
De bloeiwijze
De vrucht
4
Uilen en uiltjes Uren zou je erover kunnen vertellen: over die jagende velduil. Geruisloos gedreven door de wind, speurend en spiedend met een strakke blik. Felgele ogen en dan die schijnbare rust. Een uilensoort die in Nederland nog slechts weinig te zien is. Dat geldt overigens ook voor het steenuiltje. Uiltje omdat die slechts een fractie groter is dan een spreeuw. Slechts 6 soorten broeden in dit koude kikkerland. De bos-, kerk-, rans-, steen- en velduil. Verder sinds enige jaren europa’s grootste uil : de oehoe. Wereldwijd zijn er ongeveer 250 soorten en ondersoorten. Rondom de heemtuin is de bosuil het meest voorkomend. Logischerwijze zou dat de steenuil moeten zijn, maar door vele oorzaken zoals het verdwijnen van geschikte nestelmogelijkheden ( knotwilgen bijv.) loopt het bestand gestaag terug. Jammer want juist dit uiltje ziet er koddig, ja bijna aaibaar uit. Maar vergis je niet: alle uilen zijn zogenaamde predatoren d.w.z. ze jagen op andere dieren en vreten die op. Gemiddeld staan op de menulijst van uilen, muizen, met stip op 1. Maar een vogel, mol, insecten of wormen worden ook niet versmaad. Doordat de ogen in de uilenkop ver voor in de kop liggen zou dat een belemmering kunnen zijn bij het speuren naar een lekker uilenhapje. Het feit echter dat uilen hun kop wel tot 270 graden kunnen draaien, heft dit probleem grotendeels op. Als mens moet je dit niet proberen, want de gevolgen zijn dan niet te overzien. De uilenschedel heeft veel ruimte zodat spieren en bloedvaten niet klem komen te zitten. Bovendien zijn die verhoudingsgewijs groter en sterker. Het geruisloos vliegen is mogelijk door de dakpansgewijze opbouw van het verenpak, waarbij ook nog eens, op de uiteinden, kleine veertjes zorgen voor een onhoorbare vlucht. Fascinerend die uilen. Ga ze maar eens bewonderen, maar dan wel in de vrije natuur ! Te koud of “geen tijd” ? Kijk dan op de websites: www.volgdeoehoe.nl of www.beleefdelente.nl/ Hans Schaap
Bosuil
5
Bericht uit het keukenkruidenvak Als je nu in het keukenkruidenvak gaat kijken, zie je dat veel kruiden met moeite de winter zijn doorgekomen. Zo niet het Barbarakruid, dat daarom denk ik ook wel winterkers genoemd wordt. Deze plant groeit graag op een vochtige bodem en vindt een plekje in de zon/halfzon. Het gewoon barbarakruid is een plant van de kruisbloemfamilie. De onderste bladeren groeien in een rozet. De vier kroonbladeren zijn geel en staan kruisgewijs tegenover elkaar. Ze bloeit in april. Honingbijen en het koolwitje komen dan op bezoek. De plant wordt 30-80 cm hoog. Het barbarakruid kom je in Europa op veel plaatsen in het wild tegen. Zowel in het Latijn, Frans, Engels en Duits vind je de naam Barbara terug. (Barbarea vulgaris, herbe de SainteBarbe, Herb Barbara, Barbarakraut.) De plant dankt haar naam aan de Heilige Barbara, beschermheilige van bergbewoners en mijnwerkers. Naast het hier boven genoemde winterkers wordt het barbarakruid in Nederland ook wel steenkers en moerasraket genoemd.
Barbarakruid in de keuken De blaadjes van het barbarakruid hebben een kruidige smaak en zijn rijk aan vitamine C net als waterkers en rucola. Als de plant in bloei staat, kun je haar beter niet gebruiken, omdat de smaak dan te scherp wordt. - In de sla: een flinke eetlepel van het fijngehakte kruid geeft een extra smaak aan de sla. - Door de verse kaas: fijngehakt barbarakruid mengen met de eerste bieslook, die nu alweer boven de grond komt. - Wie een grote hoeveelheid barbarakruid heeft, kan het blad net als spinazie klaar maken.
6
Recept: een vitaminenrijke kruidensalade - 1 á 2 kroppen (bind)sla - een mengsel van barbarakruid, waterkers, bieslook, peterselie, basillicum en munt. - een bakje tuinkers - 2 sinaasappels - een teentje knoflook - een dressing van 2 eetlepels olijfolie, 2 theelepeltjes wijnazijn, wat citroensap, 2 uitgeperste teentjes knoflook, een theelepel bruine basterdsuiker en een theelepel dragonmosterd. Was de sla en laat die uitlekken. bieslook en peterselie fijnhakken, - basilicum- en muntblaadjes scheuren, - waterkers fijnsnijden. Twee sinaasappels in schijven snijden, daarna in stukjes. De slakom inwrijven met het teentje knoflook. Doe alles in de kom en meng de dressing er tenslotte door heen. Let op: Als je barbarakruid in het wild plukt, let dan op bronnen van vervuiling/pesticiden. De plant zou deze stoffen gemakkelijk opslaan Trees Rood-Wouda
Wist u dat? … -
-
Hans Schaap elke 2e zatermiddag van de maand om 12.00 uur een praatje over de Heemtuin houdt op Gouwestad-radio in het programma “Het Weekend in” Trees Rood de plek van Tineke Kelderman in de werkgroep voor PR- en Educatie heeft ingenomen de Groenagenda door Provinciale Staten is vastgesteld, maar dat de Ecologische Hoofdstructuur daarmee helaas nog niet veilig is de Knotgroep Waddinxveen ons in december weer flink geholpen heeft met het knotten van de wat oudere wilgenstammen ook dit jaar weer een groot aantal heemtuiners hebben deelgenomen aan de vrijwilligersdag van Landschapsbeheer Zuid-Holland. De dag was bij de Tenellaplas bij Oostvoorne. Helaas was het 9 maart “nogal” regenachtig. we ook dit voorjaar weer een druk en omvattend educatief programma voor de Brede School hebben en misschien ook Lian daarbij weer winterslapers wakker gaat maken het dit jaar het “Jaar van de Slang” is. Het wordt dus tijd dat ook de Heemtuin de slang gaat zien er in onze omgeving volgens deskundige Niels de Zwarte 6 verschillende soorten vleermuizen voorkomen de Heemtuin vele donaties heeft ontvangen waarvoor zij de gevers hartelijk bedankt.
7
Geluidloos Geluidloos in een bulderende storm Herkenbaar die typerende vorm Wiekelend, speurend, graaiend De kop onmenselijk draaiend Vlammende felle ogen Hebben die hem ooit bedrogen? Zwevend gedragen door de wind Voert ie voor muizen een schrikbewind. Beschouw dit wonder van de natuur Uur, na uur , na uur En geniet, geniet, geniet Ligt zijn terugkeer spoedig in het verschiet ? De Heemtuindichter
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Het Heemtuinjournaal is een uitgave van de Stichting Heemtuin Goudse Hout voor medewerkers, donateurs en elke overige geïnteresseerde. Adressen: (website) www.heemtuingoudsehout.nl (e-mail)
[email protected] 8
