Jaarverslag 2013
1
Algemeen Streekarchief Voor het Streekarchief Land van Heusden en Altena stond 2013 in het teken van de toetreding van de gemeente Waalwijk. Met deze uitbreiding kreeg de dienst per 1 juli een nieuwe naam: Streekarchief Langstraat Heusden Altena. De gemeenschappelijke regeling werd eveneens aan de nieuwe situatie aangepast. Het Streekarchief telt nu vijf deelnemers: de gemeenten Aalburg, Heusden, Waalwijk, Werkendam en Woudrichem. Namens Waterschap Rivierenland beheert het Streekarchief bovendien de archieven van het voormalige hoogheemraadschap Alm en Biesbosch en zijn rechtsvoorgangers. Het Streekarchief is gehuisvest in het hart van de vestingstad Heusden. Voor de medewerkers van het voormalige Gemeentearchief Waalwijk werd in het Bezoekerscentrum aan de Pelsestraat een aantal nieuwe werkplekken ingericht. Aan de Demer, waar het vroegere archiefdepot weer in gebruik kon worden genomen, werden enkele nieuwe werkplekken gecreëerd. Ook na de uitbreiding is het doel van het Streekarchief drieledig: de zorg voor en het beheer van de naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archiefbescheiden; het toezicht op het beheer van de nog bij de gemeenten berustende bescheiden; en het bevorderen van lokaal- en streekhistorisch onderzoek. De vergroting van het Streekarchief maakte het mogelijk de kwaliteit van de dienstverlening aan deelnemers en burgers verder te verhogen. In 2013 is door bestuur en medewerkers van het Streekarchief verder uitvoering gegeven aan het beleidsplan 2010-2013, getiteld Wettelijke taak en publieke zaak. Vastgesteld kan worden dat de doelstellingen uit dat plan eind 2013 grotendeels waren gerealiseerd. Dat geldt bijvoorbeeld voor kerndoelen zoals het digitaal ontsluiten van genealogische bronnen en de beeldcollectie; het invoeren van alle bestaande archiefinventarissen en plaatsingslijsten in het archievenbeheersysteem; de afstemming met de aangesloten gemeenten op het gebied van het digitale informatiebeheer; het cultureel ondernemerschap; en het actief presenteren van de archieven en collecties aan een groot en divers publiek. In de loop van 2014 zal een nieuw beleidsplan worden vastgesteld.
Bestuur Het bestuur van het Streekarchief Land van Heusden en Altena bestond in 2013 uit drs. C.G.J. (Carla) Breuer (namens de gemeente Werkendam), drs. J. (Jan) Hamming (namens de gemeente Heusden), J.H.H. (Henk) Heuverling (namens de gemeente Waalwijk), A.M.T. (Fons) Naterop (namens de gemeente Aalburg) en dr. F.A. (Frank) Petter (namens de gemeente Woudrichem). Omdat de heer Petter per 1 september 2013 werd benoemd als burgemeester van Bergen op Zoom, werd de voorzittershamer overgedragen aan de heer Naterop. Deze werd op zijn beurt als
vice-voorzitter opgevolgd door mevrouw Breuer, terwijl namens de gemeente Woudrichem de heer R. Bergsma toetrad als lid van het bestuur. Als adviseur van het bestuur trad op M.H. (Ria) van den Heuvel-Habraken (provinciaal archiefinspecteur Noord-Brabant), en als ambtelijk secretaris van het bestuur fungeerde streekarchivaris dr. H. (Hildo) van Engen. De bestuursvergaderingen worden sinds de uitbreiding van het Streekarchief ook bijgewoond door adjunct-streekarchivaris drs. M.P. (Mariska) Heijmans-van Bruggen. Het bestuur vergaderde op 6 mei en 18 november 2013.
De aansluiting van de gemeente Waalwijk bij het Streekarchief en de daarmee gepaard gaande verhuisbewegingen in juli 2013 trokken ook de aandacht van het Brabants Dagblad.
Personeel Omdat alle medewerkers van het vroegere Gemeentearchief Waalwijk in dienst kwamen van het Streekarchief, groeide de totale ambtelijke formatie in 2013 van 6,3 naar 10,4 fte‟s, verdeeld over 12 medewerkers. Hieraan kan, vanwege een via Baanbrekers bij het Streekarchief gedetacheerde kracht, nog 0,8 fte worden toegevoegd. Bovendien was de heer Arie Dekker tot en met maart door de gemeente Werkendam bij het Streekarchief gedetacheerd ten behoeve van de ontsluiting van het archief van de voormalige gemeente Dussen over de jaren 1980-1996. Gedurende de maanden april-juli verving hij een medewerkster tijdens haar zwangerschapsverlof. In de laatste maanden van het jaar werd een begin gemaakt met het opnieuw beschrijven en waarderen van de functies.
2
In 2013 werd wederom geïnvesteerd in het kennisniveau van de medewerkers in de organisatie. Meerdere personeelsleden bezochten op 10 en 11 juni de studiedagen van de KVAN (Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland) in het Stadsarchief Amsterdam. Verschillende medewerkers bezochten op 3 oktober de Brabantse Archivarissendag in Tilburg. Han Adriaans en Paula Jorritsma namen deel aan een door de gemeente Heusden gefaciliteerde herhalingscursus bedrijfshulpverlening (BHV). Peter van Heeswijk volgde met succes een cursus Adobe Photoshop level II, georganiseerd door Competence Factory. Paula Jorritsma volgde een cursus interne cultuurcoördinatie bij Trefpunt Heusden en nam deel aan de conferentie „Tangible pasts? Questioning Heritage Education‟ aan de School of History, Culture and Communication van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Han Adriaans startte de door de Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland (BRAIN) en de Haagse Hogeschool geïnitieerde opleiding Internal Auditing voor archiefinspecteurs. Hij bezocht ook een door Archief2.0 georganiseerde bijeenkomst over de nieuwe cookiewetgeving. Verschillende medewerkers van het Streekarchief vervulden bestuursfuncties. Tom van der Aalst was aanvankelijk voorzitter, later secretaris van de Stichting Vrienden van het Slot Loevestein, en bestuurslid van de stichting Brabants Heem, de koepelorganisatie van en voor heemkundeverenigingen in de provincie NoordBrabant. Paula Jorritsma was bestuurs- en redactielid van de Historische Reeks Land van Heusden en Altena en van Erfgoed Altena. Verder was zij lid van de stuurgroep Cultuurpunt Altena, van de stuurgroep Trefpunt Heusden, en van het Heusdense organisatiecomité voor de Open Monumentendagen. Mariska Heijmans-van Bruggen nam in november afscheid als bestuurslid van de gebruikersvereniging van Mais Flexis. Hildo van Engen werd in 2013 benoemd als penningmeester van de KVAN en als bestuurslid van de Stichting Archief Publicaties. Voorts was hij penningmeester en voorzitter van de Kring van Archivarissen in Noord-Brabant (KAN), welke functies hij eind 2013 neerlegde. In het verslagjaar trad hij aan als lid van de begeleidingscommissie van de leerstoel „Cultuur in Brabant‟ van prof. dr. A.-J.A. Bijsterveld (Universiteit van Tilburg). Daarnaast is hij voorzitter van Signum, de contactgroep voor sociaal-economische en institutioneel-juridische geschiedenis van geestelijke en kerkelijke instellingen in de middeleeuwen; redactielid van The Medieval Low Countries. An Annual Review; lid van het comité van aanbeveling van het klooster Sibculo; en lid van de werkgroep Schrift en Schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen.
Vrijwilligers Door de uitbreiding van het Streekarchief nam ook het aantal vrijwilligers aanzienlijk toe. In de uitvoering van zijn taken wist het Streekarchief zich eind 2013 gesteund door ruim vijftig vrijwilligers. Zij verrichtten hun werkzaamheden zowel thuis als in het Streekarchief. In het onderkomen van het Streekarchief aan de Pelsestraat werd een van de werkruimten ingericht als vrijwilligerskamer. De meeste vrijwilligers werken aan de ontsluiting van genealogische bestanden, zoals de gedigitaliseerde bevolkingsregisters. Andere vrijwilligers houden zich bezig met bijvoorbeeld de herverpakking van foto‟s en de beschrijving ervan in de nieuwe beeldbank, het beter toegankelijk en voor digitalisering gereed maken van bouwdossiers, het inventariseren van archieven, de invoer van inventarissen in het archievenbeheer-
3
systeem, of met de transcriptie van middeleeuwse oorkonden ten behoeve van de binnenkort in gebruik te nemen Charterbank. Het grote aantal vrijwilligers was aanleiding Caroline de Hart te benoemen als coördinator van de vrijwilligerswerkzaamheden. Middels drie nieuwsbrieven (in maart, september en december) werden de vrijwilligers op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen rond hun projecten en de overige activiteiten van het Streekarchief. De jaarlijkse vrijwilligersbijeenkomst vond plaats op 25 oktober. Ruim dertig vrijwilligers en enkele medewerkers brachten een bezoek aan het Museumkwartier in ‟s-Hertogenbosch. Na een bezichtiging van het Noord-Brabants Museum en het Stedelijk Museum werd de dag afgesloten met een gezamenlijk diner.
Een aantal vrijwilligers van het Streekarchief tijdens de vrijwilligersdag op 25 oktober in ‘s-Hertogenbosch.
Ondersteuning Met betrekking tot de financiële administratie, de salarisadministratie, personeelszaken en de ICT-infrastructuur wordt het Streekarchief ondersteund door de gemeente Heusden.
4
2
Publiek Communicatie Het Streekarchief was in 2013 regelmatig in het nieuws. Medewerker communicatie Paula Jorritsma werd enkele keren geïnterviewd in radiouitzendingen van Altena-FM. Caroline de Hart trad op in een korte uitzending van Omroep Brabant over het dorp Heesbeen. Door de Hogeschool van Amsterdam werd in het Streekarchief een promotiefilmpje opgenomen rond de werkzaamheden van oud-student Caroline de Hart, waarvoor zij en streekarchivaris Hildo van Engen werden geïnterviewd. Laatstgenoemde en Paula Jorritsma werden in Aalburg respectievelijk Heusden geïnterviewd voor de nog uit te zenden televisiereeks „De canon van Lammers‟ van Omroep Brabant.
Bezoekers De uitbreiding van het Streekarchief maakte het mogelijk de personele bezetting van de studiezaal te vergroten, zodat er steeds twee studiezaalmedewerkers aanwezig zijn. Ook konden de openingstijden worden verruimd. De studiezaal is voortaan ook op maandagochtend toegankelijk, en bij wijze van proef ging de studiezaal iedere derde zaterdag van de maand open, van 9.00 tot 16.00 uur. Hoewel deze zaterdagopenstelling succesvol is gebleken, nam het aantal bezoekers in 2013 licht af ten opzichte van het jaar ervoor. In 2013 brachten 467 unieke bezoekers (2012: 501) in totaal 1.299 bezoeken (2012: 1.412). Van deze bezoeken namen vrijwilligers er 434 voor hun rekening (2012: 393). Voor deze afname zijn twee duidelijke oorzaken aan te wijzen: vanwege de verhuisbewegingen die gepaard gingen met de komst van de Waalwijkse archieven bleef het Streekarchief in de zomer een maand lang gesloten, en de crisis op de woningmarkt vertaalde zich in een sterk gedaalde vraag naar inzage van bouwdossiers. Vooralsnog is daarom de afname van het bezoekersaantal niet te beschouwen als een structurele ontwikkeling. In 2013 werden door bezoekers 2.383 archiefstukken opgevraagd (tegen 2.643 in 2012). Evenals in voorgaande jaren werden tientallen verzoeken om (genealogische) inlichtingen en de vervaardiging van reproducties in behandeling genomen, al dan niet via de dienstverlening van „scanning on demand‟. Het Streekarchief nam deel aan de op initiatief van BRAIN uitgevoerde Kwaliteitsmonitor Dienstverlening Archieven. Landelijk namen hieraan 34 archiefinstellingen deel. Het Streekarchief kreeg van zijn bezoekers het rapportcijfer 7,7, gelijk aan het landelijk gemiddelde.
Gemeenten Daarnaast werden aan de aangesloten gemeenten – met name aan Heusden, Waalwijk en Werkendam, waarvan reeds betrekkelijk recente archieven zijn overgedragen – honderden dossiers uitgeleend. Ook werd op verzoek van deelnemende gemeenten meer specifieke informatie aangeleverd. Voor de gemeente Aalburg werd een onderzoek ingesteld naar historie en naamgeving van de Wijkse Bol en naar de grafrechten op de begraafplaats te Eethen. Een dergelijk onderzoek
5
werd ook verricht voor de gemeente Woudrichem, in verband met de grafrechten op de begraafplaats aan de Zoetelaarssteeg te Almkerk. Voor de gemeenten Aalburg, Heusden en Waalwijk werden dossiers opgezocht en vragen beantwoord in het kader van een auditonderzoek naar de Gemeentelijke Basis Administratie. Op verzoek van de gemeente Heusden assisteerde het Streekarchief bij de voorbereidingen voor een expositie over de Loonse en Drunense Duinen in het Bezoekerscentrum te Heusden. Ten behoeve van een tentoonstelling rond het veertigjarige bestaan van de gemeente Aalburg werden aan deze gemeente foto‟s en ander materiaal geleverd. In opdracht van de gemeente Heusden en in samenwerking met het Heusdens Buro voor Toerisme leverde het Streekarchief input voor een promotiefilm over toerisme en recreatie in de gemeente Heusden. Met dezelfde partijen werden circa 120 cultuurhistorische „Plaatsen van Betekenis‟ beschreven, ten behoeve van een in 2014 te realiseren project waarbij gebruikers middels het scannen van een QR-code achtergrondinformatie over een interessante plaats kunnen opvragen.
Rondleidingen Op 25 mei ontving het Streekarchief een groot gezelschap in het kader van een bijeenkomst van de Historische Vereniging Brabant. Op 12 augustus werd in het Streekarchief een rondleiding gegeven tijdens een werkbezoek van ambtenaren van de afdeling Openbare Werken van de gemeente Woudrichem, en op 4 oktober maakte een delegatie van politici van de Partij van de Arbeid kennis met het Streekarchief.
Website Als gevolg van de uitbreiding van het Streekarchief is in 2013 veel tijd en energie gestoken in de ontwikkeling van een nieuwe website, die in de loop van 2014 in gebruik zal worden genomen. De nieuwe website zorgt voor een significante verbetering in de presentatie en doorzoekbaarheid van de archiefinventarissen en gedigitaliseerde archiefbescheiden, zoals genealogische bronnen en historische kranten. De website van het Streekarchief trok in 2013 een min of meer vergelijkbaar aantal bezoekers als in voorgaande jaren, namelijk 13.554 unieke bezoekers (2012: 14.872). Zij bezochten de website 51.897 keer (2012: 55.594) en raadpleegden daarbij in totaal 193.184 pagina‟s (2012: 215.251). Het Streekarchief presenteert zijn archieven en collecties ook via twee sub-websites. De website die de Beeldbank en de gedigitaliseerde bevolkingsregisters bevat, ontving in 2013 11.823 (2012: 10.004) unieke bezoekers. Zij raadpleegden 228.378 pagina‟s (2012: 232.792). Voor de site die toegang biedt tot de online publicatie van het Nieuwsblad voor het Land van Heusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard zijn geen bezoekerscijfers beschikbaar.
Publieksactiviteiten Het Streekarchief trad herhaaldelijk actief naar buiten om de eigen archieven en collecties onder de aandacht te brengen van een breed publiek. In 2013 gebeurde dat niet door middel van een expositie in het Bezoekerscentrum, maar wel door het 6
leveren van een inhoudelijke bijdrage aan de ontwikkeling van een film ter promotie van toerisme en recreatie in de gemeente Heusden. Deze film wordt getoond in het Bezoekerscentrum, en is bovendien via internet vrij toegankelijk. Ook was het Streekarchief nauw betrokken bij de totstandkoming van het hierboven al genoemde QR-project, waarbij met behulp van een smartphone of tablet cultuurhistorische informatie over een groot aantal „Plaatsen van Betekenis‟ in de gemeente Heusden kan worden verkregen. Dit project zal in het voorjaar van 2014 in gebruik worden genomen, en krijgt dan ook een vervolg in de bibliotheken te Drunen, Oudheusden en Vlijmen, waar dezelfde informatie zal worden aangeboden via zogeheten multitouchtafels. Voor een kleine expositie in museum Het Gouverneurshuis in Heusden op 14 en 15 september stelde het Streekarchief enkele archiefstukken beschikbaar met betrekking tot de Heusdense gouverneur baron Van Friesheim, die het gebouw dat tegenwoordig het museum huisvest, in de achttiende eeuw enige tijd bewoonde. Ter gelegenheid van de Maand van de Geschiedenis, die in 2013 naar aanleiding van het tweehonderdjarig bestaan van het koninkrijk was gewijd aan het thema „Vorst en Volk‟, organiseerde het Streekarchief op 19 oktober enkele activiteiten. Bezoekers konden onder meer deelnemen aan een GPS-speurtocht, die langs verschillende plaatsen voerde die op het thema aansluiten.
Cursussen In 2013 organiseerde het Streekarchief twee cursussen, namelijk een reeds in 2012 begonnen cursus Oud schrift voor beginners en een cursus Streekgeschiedenis. Deze laatste cursus was een lezingenreeks met de titel „Gedeeld verleden?! Heusden, Altena en de Langstraat‟ die zich, anders dan voorheen, niet richtte op één specifiek thema maar op uiteenlopende onderwerpen uit de rijke geschiedenis van het Land van Heusden en Altena en de Langstraat. In vijf lezingen gingen docenten Bas Aarts, Hildo van Engen, Mariska Heijmans-van Bruggen, Kees van Maastrigt en Joost Roosendaal na in hoeverre in het nieuwe werkgebied van het Streekarchief sprake is van een gedeeld verleden. Tijdens een afsluitend bezoek aan het Streekarchief in Heusden maakten de cursisten kennis met een aantal archiefstukken die met de lezingen samenhingen.
Lezingen en publicaties Tijdens het door de Universiteit Utrecht georganiseerde congres „Shaping and commemorating identities‟ hield Hildo van Engen op 1 februari een voordracht naar aanleiding van de zestiende-eeuwse grafplaat van Claes Henricxsz uit 1540. Op 19 december sprak hij in het Historisch Centrum Overijssel te Zwolle over een bijzondere aanwinst van het HCO, te weten een vijftiende-eeuws cijnsregister van het Zwolse Olde Convent. In het verslagjaar werden de voorbereidingen voor twee publicaties voortgezet, te weten een boekpublicatie over de geschiedenis van Oudheusden, en een digitale publicatie van het oudste register uit het archief van de hervormde gemeente van Babyloniënbroek. Het eerste project, waarbij enkele medewerkers en externe auteurs betrokken zijn, zal in de eerste helft van 2014 worden opgeleverd. Het tweede project wordt te zijner tijd gepubliceerd via de nieuwe website.
7
Vijf maal werd door het Streekarchief een historische bijdrage geleverd aan de krant Hartslag, een uitgave van de gemeente Heusden over het programma „Hart! voor Oudheusden‟. Mariska Heijmans-van Bruggen wijdde in De Klopkei, het orgaan van de Waalwijkse heemkundekring De Erstelinghe, een artikel aan de voor bezoekers van het voormalige Gemeentearchief Waalwijk interessante archivalia in het Streekarchief Langstraat Heusden Altena: M. Heijmans, „Het Streekarchief Langstraat Heusden Altena‟, in: De Klopkei 37 (2013) afl. 4, p. 2-6. Verder zorgden medewerkers van het Streekarchief voor advies en/of beeldmateriaal bij de totstandkoming van belangrijke publicaties over de regionale geschiedenis, zoals het boek Langstraters van Nol Kleijngeld en de publicatie van Bart Beaard over de postgeschiedenis van Drunen.
Educatie De educatieve activiteiten die het Streekarchief ontplooit, zijn bij uitstek geschikt om een breed en divers publiek in aanraking te laten komen met de archieven en collecties. In het beleidsplan voor de periode 2010-2013 is een dergelijke brede participatie als ambitie duidelijk geformuleerd, evenals in het afzonderlijke educatiebeleidsplan. Het Streekarchief geeft hieraan onder meer invulling door te participeren in de stuurgroepen van de cultuurmarktplaatsen in aangesloten gemeenten, zoals het Cultuurpunt Altena en het Trefpunt Heusden. In 2013 was het Streekarchief, samen met Erfgoed Brabant en Cultuurpunt Altena, nauw betrokken bij de ingebruikname van het lespakket „Jet en Jan, jong in 1910‟ in verzorgingscentrum Wijkestein te Aalburg. Hierbij zijn zowel scholieren uit groep 5 als ouderen betrokken. Bij de ontwikkeling van educatieve producten wil het Streekarchief aan deze vorm van „social inclusion‟ zoveel mogelijk invulling geven. In verband met de in 2012 verschenen onderwijsbundel in de Historische Reeks Land van Heusden en Altena kwam in Genderen de voorstelling „Zandpad door de Tijd‟ tot stand. Het Streekarchief was betrokken bij de voorbereiding van deze voorstelling, die tot stand kwam door een samenwerking van Melk-Drive Genderen, het Toeristisch Bureau Altena Biesbosch, en de Koningstheateracademie te ‟sHertogenbosch. Sinds de toetreding van de gemeente Waalwijk beheert het Streekarchief twee leskisten rond de thema‟s „Romeinen‟ en „De middeleeuwse stad‟. Deze leskisten werden enkele keren uitgeleend aan scholen in de gemeente Waalwijk. De medewerkster educatie van het Streekarchief adviseerde de bibliotheek Heusden bij het opzetten van een verhalenproject, dat ertoe zal leiden dat leerlingen van de basisscholen in Oudheusden aan de hand van een vraaggesprek met hun ouders of grootouders een verhaal schrijven over vroeger.
8
3
Beheer Beheer De aansluiting van de gemeente Waalwijk zorgde voor een sterke uitbreiding van de door het Streekarchief beheerde archieven en collecties. De omvang van dat materiaal nam toe van zo‟n 2,5 naar ruim 4 kilometer strekkende meter archief. Die groei kon voor een groot gedeelte worden opgevangen dankzij de ingebruikname van het vroegere archiefdepot van het Streekarchief aan de Demer te Heusden en door de huur van extra meters depotruimte in het Brabants Historisch Informatie Centrum te ‟s-Hertogenbosch. In de loop van het jaar kon een jarenlange inspanning tot een goed einde worden gebracht: de invoer van alle bestaande inventarissen en plaatsingslijsten in het archievenbeheersysteem, en in samenhang daarmee de publicatie van deze inventarissen, die behalve in het EAD/XML-formaat (Encoded Archival Description) ook worden aangeboden als printvriendelijke PDF-bestanden. Zo konden de archiefinventarissen van het Streekarchief worden gepubliceerd via het Archieven Portaal Europa, een internationaal project waarin archiefinstellingen uit 29 Europese landen participeren. De afronding van de invoer van alle bestaande archiefinventarissen in het archievenbeheersysteem Ruurd maakt in de nabije toekomst een volgende stap mogelijk, namelijk de export naar een ander archievenbeheersysteem. Gekozen is voor Mais Flexis, waarin de archieftoegangen van het vroegere Gemeentearchief Waalwijk al zijn opgenomen. Om doublures te voorkomen, dienden alle „Waalwijkse‟ archiefblokken te worden omgenummerd (waarbij steeds het cijfer „1‟ voor het archiefbloknummer werd geplaatst). Via de nieuwe website zullen al deze toegangen in de loop van 2014 snel en eenvoudig doorzoekbaar zijn. Met het oog hierop is in 2013 veel werk verzet waar het gaat om de conversie van verschillende databases en digitale data, zoals het beeldmateriaal en de scans van genealogische bronnen.
Inventarisatie In 2013 werden de onderstaande archieven en collecties door middel van een systematisch ingedeelde inventaris of een eenvoudige plaatsingslijst ontsloten: Algemeen
collectie kadastrale kaarten, 1821-1993 collectie kaarten en tekeningen (schenking Van Loenen) archief van de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) te Almkerk, 1990-2011
Aalburg
archief van de gereformeerde kerk van Genderen, 1771-1978
9
Heusden
archief van de heerlijkheid Oudheusden, Elshout en Hulten, 1407-1964 (aanvulling) archief van het Wit-Gele Kruis te Haarsteeg, 1919-1968 archief van de parochie Sint-Lambertus te Drunen, 1561-1974 archief van de Waalse gemeente Heusden, 1638-1806 archief van de fotogroep Vlijmen, 1972-1987 archief van zaadhandel Mommersteeg International en voorgangers te Vlijmen, 1923-1997 archief van de openbare lagere school te Heusden, later basisschool Nieuwenrooy te Oudheusden, 1904-2007
Werkendam archief van de Rehobothschool te Werkendam, 1887-2001 archief van de Hervormd Gereformeerde Jongeren Vereniging Sleeuwijk, 18902011 Woudrichem
archief basisschool Oudendijk, 1921-2005 collectie charters J.M.C. Paap, 1598-1772
Daarnaast werden de werkzaamheden voortgezet aan de inventarisatie van het archief van het gemeentebestuur van Dussen over de jaren 1980-1996. Hetzelfde geldt voor de inventarisatie door vrijwilligers van het archief van de scheepswerf Ruitenberg te Waspik en voor het externe inventarisatieproject rond het archief van het Dr. Mollercollege te Waalwijk, welke laatste werkzaamheden door een medewerkster van het Streekarchief begeleid worden. Een start werd gemaakt met de inventarisatie van de aanvullingen op het archief van het gemeentebestuur van Waspik over de periode 1939-1996 en van de collectie registers van de Burgerlijke Stand. In 2013 werden twee archiefblokken opgeheven. Het slechts enkele bescheiden tellende archiefblok 0170 (Veeverzekering “Onderlinge Hulp” te Hedikhuizen) werden opgenomen in collectie Varia. Archiefblok 0257 (EHBO te Vlijmen) kon worden opgenomen in archiefblok 0256 (Wit-Gele Kruis te Haarsteeg).
Nader toegankelijk maken In de afgelopen jaren heeft het Streekarchief verschillende initiatieven genomen met betrekking tot de digitalisering van de meest geraadpleegde bronnen. Een omvangrijk project richt zich op het ontsluiten van de gedigitaliseerde bevolkingsregisters uit de periode 1810-1940. In het verslagjaar werden door vrijwilligers zo‟n 92.000 namen ingevoerd. Herpt en Nieuwkuijk waren de eerste 10
plaatsen waarvan de registers op deze manier volledig werden ontsloten. In de loop van 2014 zullen data en metadata van de bevolkingsregisters uit het voormalige Gemeentearchief Waalwijk met die van de „Heusdense‟ registers in dezelfde applicatie worden geïntegreerd. In dezelfde toepassing zullen ook andere genealogische bronnen toegankelijk worden gemaakt, zoals de DTB-registers, de registers van de Burgerlijke Stand en militieregisters. Daartoe is door vrijwilligers verder gewerkt aan de ontsluiting van de laatste DTB-registers die nog nader toegankelijk gemaakt moeten worden, namelijk die met betrekking tot SprangCapelle en Werkendam. Een werkgroep van acht vrijwilligers heeft in 2013 verder gewerkt aan het maken van transcripties en regesten van middeleeuwse en vroegmoderne charters, onder meer uit het archief van de parochie Haarsteeg en uit de zogenaamde collectie charters J.M.C. Paap (in verband met tienden in het Land van Altena). In totaal zijn er inmiddels bijna honderd charters gereed voor publicatie (scans en transcriptie) in de Charterbank, die begin 2014 deel zal uitmaken van de nieuwe website van het Streekarchief.
Beeld en Geluid De Beeldbank van het Streekarchief werd verrijkt met de beschrijvingen van circa 3.300 foto‟s. Eind 2013 waren er derhalve ruim 27.000 afbeeldingen raadpleegbaar. Medio 2014 zal dat aantal ruim verdubbelen, nadat de beeldbank van het voormalige Gemeentearchief Waalwijk in die van het Streekarchief is opgenomen. In 2013 zijn eveneens voorbereidingen getroffen voor de ontsluiting van de collectie films. Een aantal films is reeds toegankelijk via de Film- en Fotobank Noord-Brabant, maar het Streekarchief streeft naar beschikbaarstelling van het filmmateriaal via de eigen website. Om de rijke collectie films onder de aandacht van een groter publiek te brengen, is een aantal films inmiddels gepubliceerd via YouTube.
Bibliotheek De collectie boeken en tijdschriften van het Streekarchief werd aangevuld met honderden titels uit de bibliotheek van het voormalig Gemeentearchief Waalwijk. De catalogus van de volledige bibliotheekcollectie werd ontsloten via archieven.nl. In 2013 werden 47 nieuwe publicaties door aankoop of schenking verworven, hoofdzakelijk op het terrein van de streekgeschiedenis.
11
4
Acquisitie Aanwinsten Naast het grote aantal archieven en collecties dat werd overgenomen van het voormalige Gemeentearchief Waalwijk kon in 2013 door bruiklenen en schenkingen opnieuw een groot aantal waardevolle archieven en verzamelingen aan de collectie van het Streekarchief worden toegevoegd. Afzonderlijke vermelding verdient de schenking van een belangwekkende collectie historische kaarten en prenten, hoofdzakelijk met betrekking tot Woudrichem. Hieronder volgen (naar gemeente gerangschikt) de archieven en collecties die in het verslagjaar werden ontvangen: Algemeen
Archief van de Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) 1990-2011. Schenking door mevr. M. van Andel te Babyloniënbroek. Bidprentjes uit diverse plaatsen in het Land van Heusden en Altena. Schenking door mevr. C. Bast te Uden. Bidprentjes uit diverse plaatsen in het Land van Heusden en Altena. Schenking door dhr. M. Mommersteeg te Vlijmen. Leggers van het Nieuwsblad voor het Land van Heusden en Altena, jaargangen 2006-2011. Schenking door Wegener media. Diverse technische tekeningen en archivalia met betrekking tot het Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch en zijn rechtsvoorgangers. Afkomstig van Waterschap Rivierenland te Tiel.
Aalburg
Dorpskrant Meeuwen, jaargang 2012. Schenking door dhr. C. de Gast te Meeuwen.
Heusden
Aanvulling op het archief van het gemeentebestuur Heusden 1940-1996. Afkomstig van de gemeente Heusden. Aanvulling op het archief van de parochie Sint-Lambertus te Drunen. Afkomstig van de parochie Wonderbare Moeder te Drunen. Akte van schepenen van Heusden, 1606. Schenking door de provincie Gelderland. Akte van attestatie m.b.t. de staat van de dijk tussen Hedikhuizen en Berne, 1748, en uittreksel uit een akte van verpachting van een stuk land tussen Heusden en Berne, 1825. Schenking door dhr. M. Geurtz te Lichtenvoorde. Doopregister uit Drunen en twee doopregisters en een huwelijksregister uit Oudheusden. Schenking door het bisdom ‟s-Hertogenbosch.
12
Tekeningen van architect Jan Luyben. Bruikleen van dhr. H. Mommersteeg te Vlijmen. Aanvullingen op het familiearchief Mommersteeg en op het archief van Zaadhandel Mommersteeg International. Bruiklenen van dhr. H. Mommersteeg te Vlijmen. Foto‟s en een technische tekening van de bouw van de Heusdense brug in 1985. Schenking door dhr. A. van Hulten te Elshout. Archief van het Heusdens Mannenkoor. Bruikleen van de vereniging. Vrijstelling van vordering van rijwielen van de gemeente Vlijmen en twee verklaringen te mogen reizen naar „het vrije gedeelte der provincie NoordBrabant‟, 1945. Schenking door dhr. B. Meijs te Nieuwkuijk.
Waalwijk
Fotonegatieven m.b.t. een personeelsuitstapje van schoenfabriek Hollandia naar Rotterdam, 1948. Schenking door Stadsarchief Rotterdam. Stukken betreffende het Langstraatsch Studentendispuut De Paddestoel, 19391947. Schenking door dhr. Th. Ruitenberg te Waspik.
Werkendam
Archief van de Stichting voor Sociaal Charitatief Werk en Gezinszorg DussenHank. Afkomstig van de gemeente Werkendam. Archief van het R.K. Kerkbestuur van O.L.Vr. Onbevlekt Ontvangen te Hank, optredend als bestuur van de R.K. Jongens- en meisjesschool voor g.l.o. en v.g.l.o. Afkomstig van de gemeente Werkendam. Archief van het Burgerlijk Armbestuur van Dussen. Afkomstig van de gemeente Werkendam. Archief van de Stichting voor Sociaal-Cultureel Werk Dussen-Hank. Afkomstig van de gemeente Werkendam. Tekeningen behorend bij twee bestemmingsplannen voor de gemeente Werkendam, 1947 en 1962. Afkomstig van de gemeente Werkendam. Feestgids voor een muziek- en zangconcours van het fanfarecorps „Overwinning na Strijd‟ te Nieuwendijk uit 1948; een gedeelte van het Reformatorisch Dagblad van 23-2-1973 over Werkendam; een foto uit Nieuwendijk; lustrumboekje van de EHBO te Hank uit 1957; geboortekaartje uit 1971. Schenking door dhr. G. Verhoeven te Delft. Aanvulling op het archief van de Gereformeerde Kerk te Sleeuwijk, 1943-2010. Bruikleen van het kerkbestuur. Archief van de Hervormd Gereformeerde Jongerenvereniging Sleeuwijk, 18902011. Schenking door de Hervormd Gereformeerde Jongerenvereniging te Sleeuwijk. Archief van de Nederlandse Christen-Vrouwen Bond NCVB en „Passage‟, afdeling Werkendam, 1934-2012. Schenking door mevr. W. Verlee te Werkendam. Aanvulling op de collectie Kozakken Boys te Werkendam. Bruikleen van dhr. J.W. Ippel te Werkendam. Briefhoofd van bloemisterij A. Heijmans te Hank. Schenking door mevr. M. Heijmans-van Bruggen te Hank.
13
Woudrichem
Archief van de Stichting Oude Raedthuys 1592-1992 te Woudrichem. Schenking door dhr. B. van Straten te Gorinchem. Archief van de Stichting Boekenmarkt Woudrichem. Schenking door dhr. J. Warnders te Woudrichem. Archief van de Hervormde gemeente Rijswijk. Bruikleen van het kerkbestuur. Collectie kaarten en prenten met betrekking tot Woudrichem en omgeving. Schenking door dhr. H.J. van Loenen te Woudrichem. Foto‟s van de Clootwijckhoeve. Schenking door dhr. G. Verhoeven te Delft. Distributie stamkaart van Maria Borg te Woudrichem, 1940. Schenking door het OorlogsVerzetsMuseum Rotterdam. Gedrukte vonnissen van het gerecht van de stad Woudrichem en het Land van Altena, 1767. Schenking van dhr. J.W.M. Nefkens te De Wijk.
Dequisitie Aan het archievenoverzicht onttrokken werd de collectie Van Bokhoven, die uitsluitend bestond uit kopieën van archiefbescheiden waarvan de originelen berusten in het Brabants Historisch Informatie Centrum. Deze collectie werd vernietigd. Aan het Stadsarchief „s-Hertogenbosch werd een aantal archivalia overgedragen met betrekking tot Engelen en Bokhoven vóór 1811. Deze stukken waren aangetroffen bij de inventarisatie van het oud-rechterlijk archief van Vlijmen. Aan Heemkundekring De Erstelinghe te Waalwijk werd een aantal objecten geschonken die niet als archiefbescheiden kunnen worden aangemerkt. Het betreft vaandels van onder meer enkele harmonieverenigingen te Waalwijk en Baardwijk. Aan het Waalwijkse Nederlands Leder en Schoenenmuseum werd een vaandel geschonken van de Bond van Leerlooiers te Besoijen.
Deze zeldzame gedrukte stadsplattegrond van Woudrichem is een van de bijzondere aanwinsten uit 2013.
14
5
Behoud Conservering en restauratie Wat betreft het behoud van de archieven en collecties is in 2013, naast de preventieve herverpakking van enkele archiefblokken, een aantal archiefstukken in opdracht van het Streekarchief door restauratieatelier De Tiendschuur in Tilburg gerestaureerd. Vermeldenswaard is dat, in samenhang met de ontwikkeling van een „Charterbank‟ op de website, een aanzienlijk aantal charters, behorend tot twee collecties, kon worden gevlakt, op karton bevestigd en worden verpakt in een speciale charterberging. De onderstaande archiefstukken werden in 2013 gerestaureerd: Archief
Inv. nrs.
Collectie DTB-boeken van plaatsen onder de huidige gemeente Waalwijk
28
Collectie kadastrale kaarten
RIJS003, RIJS004
Oud-rechterlijk archief Gansoijen
2
Archief Nederlands Hervormde gemeente Drongelen
10, 11, 13
Oud-rechterlijk archief Woudrichem
582
Archief familie Kingmans
130, 132
Archief Nederlands Hervormde gemeente Woudrichem
49, 65, 66
Archief abdij Mariënkroon
241
Archief Nederlands Hervormde gemeente Aalburg
125, 130
Oud-rechterlijk archief Heusden
310
Collectie diverse charters
25-43
Collectie charters Paap
1-19
Ook met betrekking tot de beeldcollectie werden conserveringswerkzaamheden uitgevoerd. Met hulp van vrijwilligers kon hier ook in 2013 de nodige voortgang worden geboekt. Zo kon de herverpakking van de fotocollectie Honcoop (Veen) worden afgerond, waarna met die van de abdij Mariënkroon een begin werd gemaakt. In het verslagjaar werd ook de grootschalige herverpakking van bouwdossiers voortgezet, een must met het oog op de toekomstige digitalisering ervan. Het ging om bouwdossiers van de (voormalige) gemeenten Heusden en Vlijmen.
15
6
Inspectie
Inspectie Namens de streekarchivaris oefende archiefinspecteur Han Adriaans het toezicht uit op het beheer van de (nog) niet naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archiefbescheiden. In het kader van deze toezichthoudende taak controleerde de archiefinspecteur voor Heusden, Werkendam en Woudrichem de selectielijsten van de gemeentelijke archiefbescheiden die voor vernietiging in aanmerking komen. Voor Werkendam betrof dat ook de archivalia van de gemeenschappelijke regeling Intergemeentelijk Zorgbeleid Land van Heusden en Altena. Waar nodig werden aanpassingen voorgesteld, al dan niet nadat nader onderzoek was ingesteld. In 2013 werden inspectiebezoeken gebracht aan de gemeenten Heusden en Waalwijk. Hierbij werd voor het eerst gebruik gemaakt van de door VNG vastgestelde archief-KPI‟s (Kritische Prestatie Indicatoren). De antwoorden op de in deze KPI‟s gestelde vragen dienen als instrument voor de colleges bij hun verantwoording naar de gemeenteraden. De naar aanleiding van de inspecties in Heusden en Waalwijk op te stellen rapportages moeten nog worden afgerond. De archiefinspecteur zat ook in 2013 het registratorenoverleg voor, dat plaatsvond op 29 januari en 3 juli. In dit overleg tussen Streekarchief en de hoofden van de DIV-afdelingen van de aangesloten gemeenten worden actuele ontwikkelingen besproken en wordt ten aanzien daarvan het beleid zoveel mogelijk onderling afgestemd. Afstemming tussen de deelnemers en de archiefinspecteur vindt eveneens geregeld plaats buiten het registratorenoverleg. De archiefinspecteur was betrokken bij het overleg van de gemeenten Aalburg en Woudrichem met het oog op een samenwerking bij de invoering van zaakgericht werken. Met de gemeente Woudrichem werd bovendien het overleg voortgezet omtrent de bevindingen en aanbevelingen van een eerder inspectiebezoek. De streekarchivaris was betrokken bij initiatieven van Stichting Mommerskwartier in Tilburg en de Kring van Archivarissen in Noord-Brabant om te komen tot een gezamenlijke Brabantse aanpak ter voorbereiding van de ontvangst van digitaal gevormde archieven (e-depot).
16