JAARVERSLAG 2013 Charlotte Hartong

JAARVERSLAG 2013 Charlotte Hartong 2014 1

1 ONTERFD GOED Onterfd Goed is in 2012 ontstaan toen drie ondernemers kansen zagen om met een ‘verweesde’ museale collectie aandacht te genereren voor de gevolgen van de zware bezuinigingen op cultuur, in het bijzonder op het beheer van cultureel erfgoed. De verweesde collectie in kwestie is de verzameling van het Scryption. Door middel van publiek debat en activiteiten die de aandacht van de media trekken, creëert Onterfd Goed bewustwording van de waarde van cultureel erfgoed bij het brede publiek en overheden. De missie: het vragen van aandacht, bewustwording en betrokkenheid bij de waarde van cultureel erfgoed en alles dat daar verband mee houdt, alles in de ruimste zin van het woord.

Onterfd Goed wil laten zien dat het noodzakelijk is om het huidige verzamelbeleid van de museale sector op korte termijn onder de loep te nemen, zeker in het huidige financiële klimaat. Verder draagt Onterfd Goed de zorg voor het ontzamelen van museale collecties. Dit proces wordt, indien mogelijk, doorlopen volgens de geldende richtlijnen als de LAMO en ICOM Code of Ethics. Na onderzoek in samenwerking met externe deskundigen worden objecten die van belang zijn voor het historische verhaal of het Nederlandse erfgoed ondergebracht bij museale instellingen. Overgebleven stukken worden verkocht of hergebruikt door kunstenaars, studenten en onderzoekers. Het hele proces rond de herbestemming van de collectie van het eerder gesloten Scryption wordt gemonitord om er een publicatie met conclusies en aanbevelingen over te kunnen schrijven. Deze monitoring wordt gesteund door het Mondriaan Fonds en wordt eind 2014 afgerond.

2

De activiteiten van Onterfd Goed:  Ondersteuning bieden aan collectionerende instellingen bij het op verantwoorde wijze ontzamelen van collectieonderdelen.  Bewustzijn creëren bij publiek, politiek en erfgoedprofessionals op gebied van erfgoedbeleid en programmering, de financiering daarvan en verantwoordelijkheid daarover.  Komen tot (een serie) publicaties met richtlijnen en aanbevelingen rond de afstoting van museale collecties. Hoogtepunten 2013 6 maart: Vrij Nederland en Kennisland roepen Stichting Onterfd Goed uit tot Radicale Vernieuwer van Nederland 19 juni: Overdracht W.F. Hermans-collectie naar prijsvraagwinnaar: de Boekhandel Limerick in Gent 7 september: Boekpresentatie Rewriting History 3 oktober: Het team van Onterfd Goed ontvangt de bezoekers van het Museumcongres in Den Bosch met een kopje versgezette koffie. 18 november: Overdracht eigendom kunstcollectie Gemeente Utrecht half december: Onterfd Goed verhuist binnen de Gruyterfabriek van 260 m2 aan de achterzijde naar 1400 m2 aan de voorzijde. eind december: afronding adviestraject Sikkens Experience Center en overdracht te herbestemmen collectie.

In 2013 zijn de doelen van Onterfd Goed onveranderd gebleven. Discussies rond ontzamelen, collectiebeleid, collectieprofielen, Collectie Nederland, en alle bijkomende ethische vraagstukken zijn binnen de sector nog lang niet voorbij. Toen het einde van de projecten rond de Scryptioncollectie naderde, bleken er meerdere musea en instellingen te zijn met interesse in de hulp van de stichting bij een ontzamelproces. Onterfd Goed zette daarom in 2013 haar blik op de toekomst, verhuisde binnen de Gruyterfabriek naar een nieuwe ruimte, hielp het Sikkens Experience Center met de herprofilering van haar collectie en werd in 2013 ook nog eens eigenaar van een kunstcollectie uit Utrecht.

3

2 ACTIVITEITEN 2013 2.1 PROGRAMMERING Naast het betrekken van een breed publiek bij de thematiek rondom verzamelen en ontzamelen is (verweesd) erfgoed ingezet voor programmeringen om te experimenteren met ondernemerschap. De in 2012 gestarte projecten zijn in 2013 voortgezet en/of afgerond, te weten: -

-

-

Snoepje van de week Objecten uit de Scryptioncollectie worden in afgesloten vitrines op externe locaties geplaatst. Bedrijven en organisaties krijgen via een abonnement elke 6 weken een nieuw object. Dit project is eind 2013 voortgezet met de toevoeging van objecten uit de Sikkens Collectie. (Re)writing History 10 jonge schrijvers, 10 jonge fotografen, 5 professionele schrijvers, 5 professionele fotografen, 10 typemachines en uiteindelijk 1 boek. Gesteund door het Fonds voor Cultuurparticipatie en het VSB Fonds is in 2013 het boek gepubliceerd samen met een tentoonstelling in de bibliotheek van Den Bosch, waarin de uitkomsten van het project werden gepresenteerd. Workshop ‘kwesties in verzamelbeleid’ In een twee uur durende workshop wordt met iedereen die geïnteresseerd is in verzamelbeleid, gesproken over de dilemma’s en vraagstukken aan de hand van enkele oefencasussen.

Eind 2012 is besloten om de focus van Onterfd Goed minder op de programmering te richten. De programmering wordt ingezet voor randactiviteiten en de focus ligt op het adviestraject en de grotere projecten.

4

Scryption collectie

De Nabestaanden en W.F. Hermans Een deelcollectie van de voormalige Scryptioncollectie was de typemachineverzameling van de Nederlandse auteur W.F. Hermans. Het ging om 160 typemachines die als geheel werden bestempeld als erfgoed. Voor het herbestemmen van deze collectie werd gekozen voor een radicaal andere aanpak. Om een nieuwe eigenaar te vinden werd een prijsvraag uitgeschreven door de Nabestaanden (een groep studenten van de Willem de Kooning Academie). Er meldden zich drie serieuze kandidaten: de gemeente Groningen wilde de verzameling onderbrengen in haar universiteitscollectie, een boekhandelaar uit Gent wilde hem graag in zijn winkel tentoonstellen en een kunstenaarscollectief had het plan om met een deel van de verzameling een nieuw kunstwerk te maken. De uiteindelijke keuze is gemaakt door een onafhankelijke jury van erfgoeddeskundigen en is gevallen op de Boekhandel Limerick in Gent. Achteraf reageerde niet iedereen even positief op deze uitslag en er werden zelfs Kamervragen gesteld. Minister Bussemaker reageerde daarop met de mededeling dat Onterfd Goed behulpzaam heeft opgetreden en heeft gehandeld volgens de LAMO en andere museale ethische codes. Daarbij gaf zij aan het een goed initiatief te vinden van de stichting om zich te ontfermen over verweesde collecties. Ook gaf zij bij de definitieve verhuizing van de collectie naar Gent aan dat ze het vertrouwen heeft dat er op zorgvuldige wijze een besluit is genomen. “De collectie blijft bijeen, is voor publiek toegankelijk in het Nederlands taalgebied, in het land dat W.F. Hermans huldigde met een eredoctoraat en waar hij sedert 1991 woonde.” Onterfd Goed is vanwege het radicale karakter van dit project vaak in de media gekomen, zowel positief als negatief.

Na het onderzoeken, registreren en fotograferen van de Scryptioncollectie, dat in 2012 van start is gegaan, zijn deze activiteiten in 2013 afgerond en heeft een groot deel van de collectie een nieuwe, particuliere eigenaar gevonden. 10% van de collectie heeft, na onderzoek aan de hand van het waardestellend kader van de RCE het label ‘erfgoed’ gekregen. Dit deel van de collectie blijft voorlopig in beheer van Onterfd Goed totdat er een geregistreerd museum wordt gevonden dat dit erfgoed kan beheren en tonen aan het publiek.

5

2.2 NIEUWE PROJECTEN Toen de realisering van de in 2012 geplande programmering voor de waardering en (grotendeels) ontzameling van de Scryptioncollectie tegen het einde liep, bleek dat daarmee het bestaansrecht van Onterfd Goed nog niet ten einde was. Er werd gekeken naar de toekomst en nieuwe projecten kwamen in zicht.

Sikkens collectie In juli ging Onterfd Goed van start met de herprofilering van de collectie van het Sikkens Experience Center in Sassenheim. In samenwerking met een groep Sikkens-vrijwilligers is de collectie opnieuw gewaardeerd en deels ontzameld. De afgestoten objecten vulden langzaam de ruimte, die door de verkoop van de Scryptioncollectie was ontstaan, en de kasten en vitrines van Onterfd Goed vulden zich weer langzaam met voormalige museale objecten. De objecten zijn op 29 november ter adoptie aangeboden aan het publiek.

Utrechtse Kunstcollectie 18 november 2013 is een van de meest bijzondere momenten voor Onterfd Goed. Op deze dag werd Onterfd Goed eigenaar van een collectie hedendaagse kunst uit Nederland. De werken zijn via de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR) eigendom geworden van de gemeente Utrecht, die deze grote collectie van circa 5000 kunstwerken wilde afstoten en daarvoor Onterfd Goed heeft gevraagd. Na het onderzoeken, registreren en fotograferen worden de kunstwerken begin maart 2014 aangeboden aan nieuwe eigenaren. Anders dan bij de Scryption- en Sikkenscollectie was het niet nodig om kunstwerken eerst aan te bieden aan musea, doordat de opdrachtgever de collectie al eerder had gescreend op mogelijke museale stukken.

6

Verhuizing Om plaats te bieden aan de 5000 kunstwerken uit Utrecht (variërend van groot 3D-werk tot kleine tekeningen) werden voorbereidingen getroffen voor het vinden van een nieuwe ruimte. Het was belangrijk voor Onterfd Goed om, net zoals bij de Scryptioncollectie, de collectie transparant en fysiek toegankelijk te presenteren aan bezoekers. Hiervoor werd de oorspronkelijke ruimte van 260m² ingewisseld voor een nieuwe van 1400m² in de Gruyterfabriek.

2.3 ONTWIKKELING EN GROEI Met de nieuwe projecten op zak en een groeiend publiek is Onterfd Goed binnen een jaar uitgegroeid tot een echte organisatie. Het team van de drie founding mothers werd gedurende het jaar versterkt met 9 werknemers en 9 vrijwilligers. Wetende dat ze de stichting in goede handen achter zou laten, besloot mede-oprichtster Kate Marchand te stoppen met haar werkzaamheden voor Onterfd Goed. Zij is verder gegaan met haar bedrijf BouwKate.

7

2.4 2014 EN VERDER 2014 zal grotendeels in het teken staan van de allereerste kunstcollectie van Onterfd Goed. Voor de eerste maanden ligt de focus op de registratie en fotografie van de 5000 kunstwerken. Onterfd Goed heeft intern twee concrete afdelingen gevormd om te werken aan de volgende activiteiten en doelen: Afdeling Kennis en Advies De afdeling Kennis en Advies richt zich op het adviseren van instellingen op het gebied van collectieprofilering en biedt hulp bij de herprofilering van collecties van derden. Taken die daarbij horen zijn waardering en registratie. Daarnaast houdt de afdeling zich bezig met de organisatie van debatten en lezingen. Bovendien wordt er gewerkt aan de samenwerking met erfgoedinstellingen op het gebied van collecties en de stand van zaken aangaande de Collectie Nederland.

Afdeling Herbestemming De afdeling Herbestemming houdt zich bezig met fotografie en presentatie voor het ‘ter adoptie’ aanbieden van verweesd erfgoed. Zij houdt zich verder bezig met het vinden van nieuwe eigenaren voor te herbestemmen objecten en voor producten vervaardigd uit onverkoopbare objecten, door het team Opgebruik, dat onder deze afdeling valt. Doelen zijn: -

De collectie met Sikkensproducten en de kunstcollectie in 2014 ter adoptie aanbieden. Projecten opzetten met kunstenaars en designers om objecten te hergebruiken Het opzetten van een designlabel voor de producten van team Opgebruik.

8

3 COMMUNICATIE BEZOEKERS Medium Website

Aantal bezoekers 300 per dag

Facebook

van 105 page likes op 1 januari naar 313 page likes op 30 december

Twitter

van 198 volgers op 1 januari naar 413 volgers op 30 december

En natuurlijk alle bezoekers die Onterfd Goed hebben bezocht in De Gruyterfabriek!

3.1 IN DE MEDIA Volgens onze monitoring is Onterfd Goed in 2013 104 keer in de traditionele media genoemd. Het complete overzicht is te vinden op de website onterfdgoed.nl onder de kop Publicaties. Een samenvatting is als volgt: Waar Pers Radio Tv

Aantal 98 5 1

Ruim 90% van alle meldingen in de media hadden te maken met de gang van zaken rond de verzameling van W.F. Hermans. Naast de vernoemingen in de media is Onterfd Goed in maart door Vrij Nederland en Kennisland uitgeroepen tot ‘Radicale vernieuwer’. http://www.vn.nl/Radicale-vernieuwers/Radicale-vernieuwers/Onterfd-Goed-ontzamelen-uit-detaboesfeer.htm http://www.nieuworganiseren.nu/cases/onterfd-goed-ontzamelt/ http://www.mondriaanfonds.nl/Blog/item/Waar_gaat_dit_heen/ Eigen Publicaties -

Rewriting history

3.2 DEBATTENREEKS 2013 Om de discussie over het huidige museale stelsel aan te gaan, is in 2013 een driedelige debattenreeks georganiseerd. Verslagen van onderstaande debatten zijn te vinden via de website van Onterfd Goed (Projecten > Archief > Onterfd GOED gemonitord). 9

28-03-2013: Erfgoed, Cultureel of Financieel? Debat met Arjo Klamer en Lejo Schenk over de rol die collectiebeleid dankzij en ondanks de crisis heeft gekregen. 20-06-2013: De Ethiek van het ontzamelen Debat over het ontzamelen en bijbehorende ethiek, gericht op het project met de W.F. Hermansverzameling. 10-08-2013: Salon de Museologie: Van topstuk tot sluitstuk. Debat met Dieuwertje Wijsmuller (Onterfd Goed), Bernhard Brinkman (Museumveiling.nl) en Heleen Buijs (van het gesloten Geldmuseum) over het afstoten en ontzamelen van collecties. Publicaties Debatten - Erfgoed, cultureel of financieel? Collectiebeleid in crisistijd. Verslag debat Stichting Onterfd Goed, door: Ellen Hameeteman - De ethiek van het ontzamelen met de verzameling van W.F.Hermans als concrete casus. Verslag debat Stichting Onterfd Goed, door: Ellen Hameeteman - Salon de museologie: ontzamelen, het taboe voorbij? Verslag debat i.s.m. Salon de Museologie, door Charlotte Hartong

10

4 JAARCIJFERS 2013 Eindsaldo (Debet)

Eindsaldo (Credit)

Balans 0600 - Waarborgsom Gruyterfabriek 0700 - Eigen vermogen/Aandelenkapitaal 1000 - Kas 1100 - Bank Triodos 25.47.05.022 1290 - Bank vraagposten/kruisposten 1350 - Nog te ontvangen bedragen 1671 - Kate prive 1673 - Jolande prive 1700 - Af te dragen loonheffing 1780 - Te betalen reservering vakantiegeld 2100 - Overlopende passiva 2200 - Nog te ontvangen facturen/goederen 2210 - Nog te ontvangen facturen boekjes de Gruyter Resultaat Resultaat (Geselecteerde jaar / Periode) Totaal: Resultaat Totaal: Balans

3.373,82 10.143,41 4.098,45 43.006,33 25,84 23.005,57 2.500,00 136,00 4.775,96 2.019,62 543,90 54.795,12 21,95

83.789,42

Winst & Verlies 4000 - Bruto loon 4011 - uren vergoeding medewerkers 4041 - sociale lasten UVI 4042 - Kosten Pensioen werkgever 4043 - Kosten zorg toeslag zvw 4080 - Reservering vakantiegeld 4081 - Opslag reservering. vakantiegeld 4097 - kosten Stagiaires 4098 - kosten vrijwilligers 4099 - Overige personeelskosten 5500 - Huur de Gruyter 5501 - Servicekosten de Gruyter 5502 - Energie de Gruyter 5503 - huishoudkosten 5504 - Kantinekosten 5505 - OZB de Gruyter 5506 - Internet de Gruyter 5520 - Kantoorkosten 5530 - Reiskosten 5531 - materiaal kosten 5535 - Verblijfkosten

21.037,84 168.359,29 3.809,69 2.291,10 1.516,82 1.683,01 336,61 37,50 250,00 397,64 17.026,58 2.545,96 3.782,82 169,02 1.824,99 250,91 919,60 420,18 22.558,75 56.045,20 764,87

11

19.132,87 19.132,87 83.789,42

5552 - telefoonkosten 5553 - Automatiseringskosten 5554 - Porto/ verzend kosten 5560 - Bankkosten 5561 - kosten sepay pinautomaat 8020 - Omzet SOG nultarief 8021 - Omzet Scryption nultarief 8022 - Omzet Sikkens nultarief 8051 - opbrengst porto/ verzending nultarief 8901 - Subsidie 9400 - personeelskorting verkoop 25% 9405 - te goed bon betaling 9415 - Betalingsverschillen verkoop Resultaat Totaal: Winst & Verlies

356,64 843,71 616,57 151,06 751,14 206.973,02 73.544,65 3.109,75 59,50 45.085,00 340,25 502,00 49,30 19.132,87 328.771,92

12

328.771,92

5 MET DANK VOOR DE INZET EN SUPPORT: Fondsen Mondriaan Fonds, VSB fonds, Fonds voor Cultuurparticipatie. Bestuur Onterfd Goed in 2013 Theo van Oeffelt (Voorzitter), Albert Kivits (penningmeester) , Theo Meereboer (Secretaris). Stichting Onterfd Goed in 2013 Marije Delfgaauw (Financiën en administratie), Tony Zühlke (Locatiemanager en verkoop), Rob Wakkerman (webmaster en fotograaf), Patrick van Berkel (Snoepje van de week; (Re)Writing History; team Opgebruik), Mart de Lange (Vulpendeskundige en retailadviseur), Marjolein Lammerts van Bueren (Projectmedewerker kunstcollectie Utrecht), Hans Meijs (Adviseur kunstcollectie Utrecht), John Machielsen (Marketing en business development), Sara Bletz (Projectmedewerker Sikkens), Charlotte Labrie (Projectmedewerker Sikkens), Carla Bakker (Team Opgebruik), Corina Maduro (Communicatie), Hendrike Ligthart Schenk (Projectleider Kunstcollectie Utrecht), Antoinette Snijder (Communicatie), Lori Buckley (Stagiaire en registrator computers), Charlotte Hartong (Stagiaire en projectontwikkeling Verhaal van schriftelijke communicatie), Frank Notten (Typemachineverzamelaar en onderzoeker), Hanneke Krul (Team Opgebruik), Rob Michels (Team Opgebruik), Roos Vlek (Team Opgebruik), Jaap Horstink (Typemachinedeskundige en verzamelaar), Ton Remmers (Internetverkoop), en de studenten van de WdKAcademie. Gesprekspartners Rijksdienst Cultureel Erfgoed, Stichting E30, Erfgoed 2.0, Erfgoed Brabant, Reinwardt academie, Leontine Meyer – van Mensch (Reinwardt Academie), Mondriaanfonds, Amsterdam Museum, Het Nieuwe Instituut, Helicon Conservation Services, FoxRenard, Sjoerd Voss.

13