Jaarverslag 2007 a 1

Jaarverslag 2007

a 1

Jaarverslag 2007 Nederlands Openluchtmuseum

Directie

Subsidienten

dr. Jan Vaessen Algemeen Directeur

Structureel Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen

ing. Adelheid Ponsioen Directeur Bedrijfsvoering

Projectmatig Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer: infrastructuur

Leden van de Raad van Toezicht dr. A.H.E.M. Wellink, voorzitter jhr. drs. D. Laman Trip, vice-voorzitter mw. N.Y. Albayrak-Temur (vanaf 1 april ) mw. P.W. Kruseman mw. drs. S.C. Shkolnik-Oostwouder MME mw. prof. E.A.van Zoonen drs. H.A. Doek drs. J.P. de Jong mr. G.H.N.L. van Woerkom

Leden van de Ondernemingsraad dr. E.J.B.D. van Binnebeke, voorzitter, tot 4 december mw. G.M. Drent-Soer, voorzitter, na 4 december A.W.M. Jansen, secretaris mw. M. Braafhart, na 4 december mw. G.M.Drent-Soer, tot 4 december mw. M. Wissenburg, na 4 december mw. C. Radstaat van der Vet, na 4 december M. den Boer, na 4 december H. Lunenborg, tot 4 december W.Peters, na 4 december

Nederlands Openluchtmuseum Schelmseweg 89 Postbus 649 6800 ap Arnhem Telefoon 026 357 61 11 Telefax 026 357 61 47 [email protected] www.openluchtmuseum.nl Redactie: Erik van’t Hull Vormgeving: Willem de Rooij Fotografie: Martin Wijdemans, Caroline Berkhof, Brigit Klein Lankhorst

Partners BankGiro Loterij VSBfonds Sponsoren en ondersteunende instellingen ANWB Fonds DHL Express (Netherlands) BV Mondriaan Stichting Prins Bernhard Cultuurfonds Stichting Sam Klazes Oldenboom’s houthandel BV, Doetinchem PontMeijer NV Woningbouwcorporatie SCW Tiel Deelnemers Bedrijvenkring Nederlands Openluchtmuseum Vereniging Vrienden van het Nederlands Openluchtmuseum Diverse, niet met naam vermelde organisaties, instellingen, bedrijven en particulieren hebben tevens een kleinere, doch belangrijke bijdrage geleverd aan het realiseren van vele bijzondere projecten in het museum.

5

6

Inhoudsopgave

7

Voorwoord van de Directie 9 Bericht van de Raad van Toezicht 13 Collectie

14

Publieksactiviteiten

18

Educatie en publieksbegeleiding

24

Marketing en PR

28

Onze bezoekers

31

Personeel en organisatie

32

Verkort financieel verslag

34

Ervaring delen...

Voor een groot en breed publiek door levendige en interactieve presentaties aan de hand van authentieke gebouwen en voorwerpen ware verhalen vertellen over echte mensen en bezoekers prikkelen ook hùn ervaring met ons – en met elkaar – te delen.

Het beleid van het museum is gebaseerd op de volgende doelstellingen: Het ontwikkelen en bevorderen van: – inzicht in de cultuur van het dagelijks leven – kennis over onze nationale geschiedenis – respect voor ons cultureel erfgoed – begrip voor eigen en andermans culturele identiteit door presentatie van de collecties die door het museum worden gevormd, beheerd en geïnterpreteerd.

a Bron: Ervaring delen... Beleidsplan 2005–2008

8

Voorwoord van de Directie

Een goed jaar Het jaar 2007 was een heel goed jaar voor het museum, een jaar waarin maar liefst drie nieuwe presentaties werden geopend, nieuwe educatieve activiteiten werden ontwikkeld en de winterprogrammering verder werd uitgebouwd. Het was bovendien een jaar waarin de opgaande lijn van de bezoekersaantallen uit de voorafgaande jaren kon worden vastgehouden. Leidraad hierbij zijn geweest de te behalen doelstellingen uit het Beleidsplan 2005–2008 en de resultaatafspraken met het Ministerie van OCW. Onderstaande geeft enkele hoofdzaken weer. Om te beginnen de bezoekersaantallen: deze zijn opnieuw gestegen en wel naar in totaal afgerond 454.000 bezoekers. Vergeleken met een toch al goed 2006 is dit een stijging van ruim 60.000 bezoekers. Het succes van de winter-openstelling is eveneens geprolongeerd : dit keer 77.000 bezoekers, een stijging van ongeveer 15.000 bezoekers. Verder werd in 2007 voor de derde keer gewerkt met een seizoenthema: Vrij als Vroeger. Uit de gehouden evaluatie is gebleken dat deze thematische aanpak echt loont. Het leidt tot een meer gerichte communicatie en tot een aantrekkelijk product voor de bezoekers.

a en in de museumwinkel verkocht. Het project is mogelijk gemaakt dank zij steun van Inbev en de BankGiro Loterij. Vlak voor de grote drukte van de winteropenstelling is de nieuwe, historische en veel grotere poffertjeskraam in de Zaanse Buurt in gebruik genomen, een grote aanwinst.

Financiën en bedrijfsvoering De financiële positie van het museum is sterk verbeterd ten opzichte van het begin van de planperiode, zowel wat betreft de opbouw van het eigen vermogen (conform de gestelde doelen) als de liquiditeitspositie. Het gedurende een aantal jaren strak gevoerd financieel beleid en de stijgende bezoekersaantallen hebben tot dit verheugende resultaat geleid. De in de planperiode verworven museale gebouwen zijn met externe middelen gefinancierd. Ook de exploitatie is voor een periode van maximaal 10 jaar met externe middelen gegarandeerd. De verworven objecten zijn of worden rijkseigendom. Het ligt daarom in de rede dat de na 10 jaar toenemende exploitatielast voor het museum gecompenseerd wordt met een evenredig stijgende subsidie.

Nieuwe presentaties Drie nieuwe projecten konden dit verslagjaar worden gerealiseerd. Op 28 juni kon een heus vakantiehuisje aan de collectie worden toegevoegd: het Rietveld-vakantiehuisje uit Markelo, herbouwd en ingericht conform het ontwerp van Gerrrit Rietveld. Deze overplaatsing is mogelijk geworden dank zij de gelden van de BankGiro Loterij. Op 24 september werd de Van Gend&Loos-loods uit Tiel feestelijk geopend. Dit voorspoedig lopende samenwerkingsproject tussen DHL Express (Netherlands) BV en het museum heeft geresulteerd in een fors gebouw, met daarin ondermeer een presentatie over de geschiedenis van Van Gend&Loos. Tenslotte kon op 20 december onze eigen museumbrouwerij worden geopend. Daarmee is een lang gekoesterde wens in vervulling gegaan. De beide soorten gebrouwen bier worden in eigen horeca afgezet 9

Belangrijke stappen zijn ook gezet in de professionalisering van de bedrijfsvoering: genoemd kunnen worden de vernieuwing en verdere automatisering van de administratieve processen, met name de integratie en het koppelen van systemen aan elkaar. Ook is het beheer van de dienstgebouwen en de uitgebreide infrastructuur op het museumterrein geheel geprofessionaliseerd, in nauwe samenwerking met de Rijksgebouwendienst. Te noemen zijn de opstelling van een meerjaren onderhoudsplan 2008–2012, uitvoering van diverse geplande werkzaamheden en voorbereiding om de leidingenstelsels aan de wettelijke eisen te laten voldoen. Tenslotte kan worden genoemd de uitvoering van het nieuwe verzuimbeleid; dit heeft tot goede resultaten geleid. Opmerkelijk is dat het museum, met zowel een zomer- als een winteropenstelling, feitelijk geen

10

Voorwoord van de Directie

seizoenbedrijf meer is, maar een jaarbedrijf. Dit feit en een aantal andere redenen zijn aanleiding geweest de organisatie op een aantal punten door te structureren. In dit verband kan worden genoemd het opzetten van een uitgebreide facilitaire dienst en het samenvoegen van afdelingen met vergelijkbare activiteiten. Een ander aspect is het organisatorisch vormgeven van een echte commerciële afdeling. Een van de eerste concrete resultaten is geweest het ontwikkelen van een eigen merchandise-lijn met als naam ’t Goeye Goet, een eigen merk voor zelf geproduceerde producten. Als voormalige rijksinstelling is het museum verplicht aan de Archiefwet 1995 te voldoen. Dit betekent het overdragen van historische archiefstukken aan het Gelders Archief (het voormalige Rijksarchief in Gelderland). Dit heeft in juli plaatsgevonden: alle historische en bestuurlijke stukken, correspondentie, etc. uit de periode 1912-1990 zijn overgedragen. Het ordenen van het historisch archief maakte het vervolgens mogelijk het nog steeds lopende recuperatie-onderzoek af te ronden; de eigen archieven waren nu voor nader onderzoek toegankelijk geworden. De eindrapportage is eveneens in juli aan het Ministerie en aan de Erfgoedinspectie aangeboden. Eind juni maakte het Ministerie bekend dat zij als vestigingsplaats van het nieuw te realiseren Nationaal Historisch Museum gekozen heeft voor Arnhem, op basis van een plan dat door een team van het Openluchtmuseum werd ontwikkeld. In dit plan wordt uitgegaan van een sterke synergie tussen beide musea, die in elkaars directe nabijheid gevestigd zullen zijn. Van 26 augustus t/m 2 september heeft de tweejaarlijkse conferentie plaats gevonden van de Association of European Open Air Museums. Het werd georganiseerd door ons museum, in samenwerking met het Zuiderzeemuseum en het Domein Bokrijk (België). Aan dit succesvolle congres namen 120 collega’s deel uit 22 landen. Naast bezoeken aan de musea in Nederland en België, werd in het congresdeel ingegaan op museologische thema’s, die voor openluchtmusea in Europa van actuele betekenis 11

a zijn: ‘omgaan met het fenomeen tijd’ en ‘verbreding van het publiek’. Mede dankzij een aanvullende subsidie van het Ministerie is het mogelijk gebleken de financiële problematiek rond de Stichting Historisch Boerderij Onderzoek tot een goed einde te brengen. Het betekent echter wel dat de stichting haar collecties elders heeft moeten onderbrengen en zichzelf heeft moeten opheffen.

Dankwoord De Directie is al met al zeer tevreden over een jaar waarin veel positieve ontwikkelingen konden worden geconsolideerd en waarin op tal van punten bovendien bouwstenen voor verdere ontwikkeling en groei konden worden gelegd. Zij wil haar grote erkentelijkheid uitspreken aan de eigen medewerkers en vrijwilligers en aan al diegenen (zoals overheden, fondsen en sponsoren) die er door hun opstelling in ruime mate blijk van geven vertrouwen te hebben in de toekomst van het museum. Dank zij hen is het mogelijk geweest grote vooruitgang te boeken op het gebied van verlevendiging van het park en de presentaties. Ook dankt zij de Ondernemingsraad voor de constructieve wijze van samenwerken en is zij de Raad van Toezicht tenslotte dankbaar voor haar belangrijke ondersteuning en goede raadgevingen. Het Openluchtmuseum is bij uitstek een museum om samen te bezoeken, waar je anderen kunt ontmoeten - zoals medewerkers van het museum, demonstrateurs, verhalenvertellers, maar ook elkaar en andere museumbezoekers en waar je je ervaringen en herinneringen kunt delen. Ook voor komend jaar staat weer een thema centraal: ‘Relaties’. Wij nodigen U van harte uit een relatie met ons aan te gaan of uw relatie met het museum juist te verstevigen en te verdiepen. dr. jan vaessen Algemeen Directeur Ing. Adelheid Ponsioen Directeur Bedrijfsvoering

12

Bericht van de Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht kan terugkijken op wederom een goed jaar voor het museum. Zij heeft grote waardering voor de wijze waarop Directie, medewerkers en Ondernemingsraad uitvoering hebben gegeven aan het beleid en het daarbij behaalde verheugende resultaat en dankt hen hiervoor hartelijk. De door de Directie opgestelde jaarrekening over het boekjaar 2007 is gecontroleerd door accountantskantoor KPMG. De jaarrekening is door de Directie ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. De Raad heeft mede op grond van de accountantsverklaring en het verslag de jaarrekening in haar vergadering van 7 april 2008 goedgekeurd. De jaarrekening is daarna conform de statuten (artikel 15, lid 5a) door de Directie van de stichting vastgesteld. Van het jaarverslag van de activiteiten heeft de Raad eveneens kennis genomen. In het verslagjaar hebben vijf vergaderingen plaatsgevonden van de Raad van Toezicht met de Directie. Ter vergadering zijn onder meer aan de orde geweest de algemene gang van zaken; de jaarrekening en het activiteitenverslag 2007; het jaarplan en de begroting 2008; de ontwikkeling van de administratieve organisatie; de thematische opzet en inhoud van de zomerprogrammering en de winteropenstelling; commerciële activiteiten en sponsors; de voortgang van lopende projecten; het educatieve programma; de gevolgen van het hebben van het CBF-keurmerk, de rol van de Financiële Commissie en de taakstelling en beoordeling van de Directie. De jaarrekening is opgesteld conform de nieuwe richtlijnen van het Ministerie van OCW, gecombineerd met de eisen die het CBF aan de verslaglegging stelt. Het is mogelijk gebleken aan beide eisen in één document te kunnen voldoen. In het kader van het CBF-keurmerk zijn de statuten van het museum aangepast en door de Raad goedgekeurd. Met voldoening ziet de Raad terug op de afwikkeling van de financiële problemen rond de aan het museum gelieerde Stichting Historisch Boerderij Onderzoek (SHBO). De collecties en werkzaamheden konden elders worden ondergebracht en de stichting heeft besloten zichzelf op te heffen. Uitgebreid is gesproken over het al dan 13

a

niet juridisch integreren van de horeca binnen het museum en de wens van de Raad ook op dit onderdeel toezicht te kunnen houden. Besluitvorming zal plaats vinden in het jaar 2008. In de Raad is het ontwikkelingsplan commercie voor de periode 2008-2012 besproken en van commentaar voorzien. Hierbij is tevens de uitbreiding van het restaurant voor de groepenmarkt aan de orde geweest. Tenslotte is gesproken over de komst van het Nationaal Historisch Museum en de gevolgen daarvan voor het museum zelf. De Raad heeft haar eigen functioneren geëvalueerd. Tevens zijn er functioneringsgesprekken met leden van de Directie gehouden, met onder andere aandacht voor het realiseren van de doelstellingen. De Financiële Commissie, bestaande uit de heren Doek en Laman Trip, is viermaal bijeen geweest en heeft de Directie met raad en daad terzijde gestaan, zowel inhoudelijk als ter voorbereiding van te agenderen financiële onderwerpen. Daarnaast heeft zij enkele keren een ondersteunende rol gespeeld bij de kwestie rond de SHBO. Voor deze vaste commissie is een reglement vastgesteld. In april zijn de heren de Jong en Doek aanwezig geweest bij een overlegvergadering van Ondernemingsraad en Directie, in december zijn de heren de Jong en Laman Trip aanwezig geweest. De Raad bestaat uit negen leden. Per 1 april is mevrouw Albayrak benoemd ter vervulling van de vacature Versteeg. Tevens zijn per die datum herbenoemd voor een tweede termijn mevrouw Kruseman en de heer de Jong. Datzelfde heeft per 1 september plaatsgevonden voor de heren Wellink en van Woerkom. Arnhem, 7 april 2008, dr. A.H.E.M. Wellink, voorzitter jhr. drs. D. Laman Trip, vice-voorzitter mw. N.Y. Albayrak-Temur mw. P.W. Kruseman mw. drs. S.C.Shkolnik – Oostwouder MME mw. prof. dr. E.A. van Zoonen drs. H. A. Doek drs. J.P. de Jong mr. G.H.N.L. van Woerkom

Collectie

a

Onroerende collectie

Registratie en beheer

Conform het Beleidsplan 2005-2008 is het museum zeer terughoudend met het verwerven van gebouwen. Voor nieuwe aanwinsten wordt de eis gesteld dat investering en exploitatie voor minimaal tien jaar gewaarborgd moeten zijn. Met dit als uitgangspunt zijn twee projecten gerealiseerd: de overplaatsing en herinrichting van een voormalige Van Gend&Loos-loods uit Tiel, in nauwe samenwerking met DHL Express (Netherlands) BV en de overplaatsing en inrichting van een vakantiehuisje uit Markelo, in 1951 ontworpen door Gerrit Rietveld. Geheel gerestaureerd zijn het daglonershuisje uit Nunspeet, de schaapskooi naast de boerderij uit Zeijen en de schaapskooi uit Ederveen. Deze laatste is in het kader van de viering van het 100-jarig bestaan van Oldenboom’s houthandel uit Doetinchem geheel door eigen medewerkers van Oldenboom gerestaureerd. Toevoegingen zijn een nieuwe waterput naast de Limburgse schuur en in totaal zes nieuwe kippehokken, een sponsorproject van PontMeijer NV. Groot onderhoud is gepleegd aan onder meer de duiventil uit Hamerveld, de schuurberg bij de boerderij uit Varik, de Veluwse papiermolen en de overtuin. Bij de Delftse molen en de standerdmolen uit Huizen is onverwacht ingrijpend herstel noodzakelijk gebleken, veroorzaakt door achterstallig onderhoud.

Toenmalig minister Van der Hoeven heeft in januari 2007 een bezoek gebracht aan het depot in Schaarsbergen, naar aanleiding van de geschetste depotproblematiek in het rapport ‘Beheer Rijkscollectie 2000-2005. Verslag van bevindingen’, opgesteld door de Erfgoedinspectie. De in dit rapport geschetste knelpunten sluiten nauw aan bij de situatie in ons museum. Tijdens het bezoek van de minister is de noodzaak voor een nieuw, centraal depot onder de aandacht gebracht. De Rijksgebouwendienst heeft een haalbaarheidsen locatieonderzoek uitgevoerd naar één groot, nieuw, centraal depot op de parkeerplaats van het museum. Veertien studenten van de Academie voor Bouwkunst in Arnhem hebben als projectopdracht voor hun opleiding individueel ontwerpen gemaakt voor het nieuwe depot. Er is een nieuw knelpunt ontstaan vanwege de beoogde bouwlocatie van het nieuwe Nationaal Historisch Museum: op de parkeerplaats van het Openluchtmuseum. Het pluisprobleem is begin 2007 verholpen. In opdracht van de Rijksgebouwendienst heeft schoonmaak van de luchtbehandelingskasten en –kanalen in depot Tiel plaatsgevonden. In verband met de schimmelproblematiek is thermohygografisch onderzoek naar het gebouw uitgevoerd. Het resultaat van het onderzoek geeft aanleiding om de buitenmuur van de linker loods verder te onderzoeken, dit zal plaatsvinden in 2008. Ondanks een stabiel en zelfs wat droog klimaat ontstond een schimmelprobleem in de sieradenkluis. Om de oorzaken te achterhalen is de gehele kluis ontruimd en ontmanteld. Vochtproblemen van buiten naar binnen lijken de schimmel te hebben veroorzaakt, een laatste onderzoek vindt begin 2008 plaats. De Erfgoedinspectie heeft in 2007 geen inspectie uitgevoerd, er zijn wel diverse contacten geweest tussen Erfgoedinspectie en museum. De basisregistratie van objecten in de museale gebouwen op het museumterrein is inmiddels voor ruim de helft gecontroleerd en geactualiseerd. In de depots ligt de registratiegraad gemiddeld op 97%. Op veel fronten wordt gewerkt aan

Roerende collectie Het museum kreeg een kampeeruitrusting uit 1936 geschonken, bestaande uit bijna 100 objecten. Deze tot de verbeelding sprekende verwerving kon meteen worden tentoongesteld in het kader van het seizoenthema. Met het Rietveldvakantiehuisje kwam ook de inventaris mee, in dit ensemble vormen vooral het door Gerrit Rietveld zelf ontworpen meubilair een belangrijke aanwinst. De aankoop van een vrijwel geheel authentieke SRV-wagen geeft een onmisbare aanvulling op de deelcollectie middenstand. De streekdrachtcollectie is uitgebreid door onder meer de aankoop van twee moderne sieraden, die geïnspireerd zijn op de streekdracht. 14

15

a

16

Collectie

a

het verbeteren van de registratie, onder meer door het aanscherpen van invoerprocedures, het toekennen van trefwoorden en het oplossen van ‘erfenissen uit het verleden,’ die de database vervuilen. Tot de laatste categorie behoren de talloze omnummeringen; door middel van het uitvoeren van een project is daar nu eenduidigheid en helderheid in gekomen. De aanvraag voor digitalisering van een deel van de collectie streekdracht en sieraden via het ‘Geheugen van Nederland’ is vrijwel afgerond. Het museum is toegetreden tot een consortium van 10 erfgoedbeheerders om door middel van digitalisering de zichtbaarheid van collecties in relatie tot de canon van Nederland te realiseren. Een voorstel daartoe is door het consortium in december aangeboden aan minister Plasterk onder de titel ’ Nederlands Erfgoed Digitaal’.

Conservering en restauratie Er zijn in totaal 462 objecten geconserveerd, dan wel gerestaureerd. Ten behoeve van de tentoonstelling Met liefde op linnen die in 2008 in samenwerking met de Stichting ‘Merkwaardig’ wordt georganiseerd, zijn 19 merklappen met Berlijns borduurwerk geconserveerd. Voor de presentatie in de stroopkokerij zijn onder meer koperen ketels, een zeef en lepels gerestaureerd. Ook het model van de manufacturenzaak J.C.M. de Meijere is ten behoeve van een tentoonstelling gerestaureerd. Twintig pastels uit de collectie Heijenbrock zijn geconserveerd. De collectie tuigen uit het depot in Tiel is vanwege hardnekkige schimmel door een extern bedrijf schoongemaakt en er is op verzoek van het museum een conserveringsadvies opgesteld. Nabehandeling van de tuigen bij Isotron bleek noodzakelijk. Er zijn diverse behandelplannen opgesteld, die in 2008 zullen worden uitgevoerd. Eén ervan betreft de restauratie van de eigen camion van Van Gend&Loos, op te stellen in de presentatie in de nieuwe Van Gend&Loos-loods.

Collectiemobiliteit In 2007 zijn 10 uitgaande kortdurende bruiklenen (totaal 23 voorwerpen) verstrekt en zijn 17

29 inkomende kortlopende bruiklenen (totaal 693 objecten) aangegaan. Het onderzoek naar de langdurige bruiklenen ligt op schema. Er zijn in totaal 1067 dossiers gecontroleerd en afgesloten, waarbij het om 998 uitstaande bruiklenen gaat. Bij vijf musea zijn in totaal 29 objecten teruggehaald, hoofdzakelijk vanwege onvoldoende kwaliteit van het beheer.

Onderzoek Er is onderzoek gedaan ten behoeve van de invulling van het seizoenthema, de winterprogrammering, het documenteren van de aanwinsten en ten behoeve van de nieuw geopende presentaties. Daarnaast is er onderzoek gedaan ten behoeve van voorgenomen publicaties over boerenwagens en –karren en een lexicon over historische bouwmaterialen. Eveneens is er onderzoek gedaan in het kader van het te voltooien recuperatieonderzoek. Tenslotte kan worden genoemd de planontwikkeling voor het nieuwe Nationaal Historisch Museum.

Terreinen De afdeling Terreinen verzorgt dagelijks het onderhoud van al het groen, de kruidentuin en de kwekerij, boerenerven, tuinen en landbouwgronden. Ook heeft zij de zorg voor alle dieren en zaken als afvalverwijdering van zowel het museumterrein als de parkeerplaats. De vorig jaar in het kader van het jaarthema aangelegde historische tuinen bij de boerderijen uit Beerta, Midlum en Zeijen zijn gehandhaafd. Daarnaast is de tuin rondom de boerderij uit Staphorst opnieuw ingericht. De veestapel is uitgebreid met Anna, een 19-jarige MRIJ-koe, een schenking van een oude dame uit Doetinchem. Als voorbereiding op de uitbreiding van het aantal kippen zijn een aantal kippehokken (af )gebouwd.Op het gebied van milieu zijn een aantal technische maatregelen uitgevoerd. Problematisch is het voorkomen van blauwalg in de centraal gelegen grote vijver op het museumterrein. In 2008 zullen milieu-en onderhoudstechnische maatregelen worden genomen voor een vijver met een gezonde biotoop.


a

Inleiding

Activiteiten rondom het thema

Het jaar 2007 is alweer het derde jaar waarbij met een seizoenthema is gewerkt: Vrij als Vroeger. Het thema wordt als een rode draad door de presentaties geweven, waardoor de bezoeker meer samenhang in de presentaties kan ontdekken. De ervaring is dat de bezoekers dit ook als zodanig ervaren. Het jaar 2007 is het vierde jaar geweest met een uitgebreid winterprogramma. De basis van het aanbod vormt de grote ijsbaan op het plein voor het Entreepaviljoen. Daarnaast zijn twee andere plekken ontwikkeld: het Kindererf en de Zaanse Buurt.

Bij de kassa’s stonden jaren’60-karakters. Bij binnenkomst in het Entreepaviljoen kwamen de bezoekers uitgebreider in aanraking met het thema: grote foto’s benadrukten de diverse invalshoeken. In de benedenhal waren vitrines ingericht, met daarnaast opgesteld de verworven kampeeruitrusting. Langs de hoofdweg is gedurende het gehele seizoen een kampeerveldje ingericht geweest met tenten uit de jaren ’60, ter beschikking gesteld door De Waard Tenten. Route Op het voorplein werden bezoekers aangesproken door een in jaren’60-geklede medewerkster vanuit een op het voorplein opgestelde jaren ’60-caravan. Hier werden de bezoekers geïnformeerd over het thema en werden zij uitgenodigd mee te doen met een puzzlespeurtocht, die de uitgezette route vormde. De route ging langs zes locaties, elk met een eigen accent: de boerderij uit Varik (fruitcorso), de boerderij uit Giethoorn (toeristische trekpleister), de stolp-boerderij (caravanstalling), Koopmanshuis (vakantieplaatjes), vissershuisje uit Marken (‘Seitje Boes’) en het café in de boerderij uit Budel.

In de periode van 1 april t/m 31 oktober is het museum dagelijks geopend geweest van 10.00-17.00 uur. Buiten deze periode is het museum dagelijks geopend geweest van 11.00-16.30 uur, met een intensivering tijdens het winterhoogseizoen (december tot half januari) : 12.00-20.00 uur.

Zomerseizoen: werken met een seizoenthema Vrij als Vroeger : uitgangspunt is het plaatsen van het thema in een historische en actuele context. Een interne werkgroep heeft het gekozen thema inhoudelijk uitgewerkt. Vervolgens is deze inhoudelijke uitwerking vertaald in een activiteitenprogramma, met bijbehorende begroting. Met de invoering van de Arbeidswet in 1919 kreeg vrije tijd allereerst de betekenis van korter werken, zowel per dag als per week. De eerste CAO-afspraken over echte vakantiedagen werden reeds in 1941 gemaakt. De grote verschuivingen kwamen pas vanaf omstreeks 1960, na een periode van wederopbouw en soberheid. De jaren ’60 kunnen worden opgevat als een kantel punt en is daarom gekozen tot tijdsperiode van het thema. Kenmerkende verschijnselen hierbij zijn de toegenomen welvaart, toenemende mobiliteit, vakanties en specifieke vrijetijdskleding.

18

Kinderprojecten Het Kindererf, de boerderij waar kinderactiviteiten plaatsvinden, is de centrale plaats voor gezinnen met jonge kinderen. Kinderen t/m 12 jaar kunnen op het erf en in de schuur ’karweitjes van vroeger’ doen en deelnemen aan verschillende activiteiten. Specifiek voor kinderen van 3 t/m 5 jaar is de begeleide activiteit ‘Keuterboeren’. Het thema Vrij als Vroeger kwam uitstekend tot zijn recht bij de kinderactiviteiten die vanuit het Kindererf verzorgd worden. Ze waren vooral geconcentreerd in de weekenden en de schoolvakanties en bedoeld voor individuele kinderen. In de voorjaarsperiode werden kinderen uitgedaagd om op het land te werken en samen te schaften, vooral dit laatste onderdeel sloot mooi aan bij het thema. Op Hemelvaartsdag konden bezoekers deelnemen aan een ‘dauwtrapspeurtocht’. Het zomerproject ‘Leren kamperen’ betrof het opzetten van een kampement bij de

19

20


a

boerderij uit Midlum. Deelnemende kinderen ontvingen na afloop een kampeerbewijs bij het knapperende kampvuur, als het tastbare resultaat van hun enthousiaste inzet. In het najaar konden onze jonge bezoekers deelnemen aan het programma ‘Corso Bouwen’ dat feitelijk uit twee onderdelen bestond. De eerste was het groenteen fruitcorso, met als centrale activiteit het optuigen van een kleine praalwagen, zoals dat in de omgeving van Tiel nog steeds gedaan wordt. De tweede activiteit bestond uit het maken van mozaïeken op houten plankjes van diverse zaden; kinderen konden hun eigen kunstwerkje mee naar huis nemen. Ruim 10.000 kinderen hebben actief deelgenomen aan de programma’s rond het thema. Evenementen Het evenement ‘Met de closetrol onder arm’ kamperen in de jaren ’60 in het weekend van 28 en 29 april stond in het teken van kamperen in de jaren ’60. Bezoekers gingen terug in de tijd naar een kampeerterrein van bijna een halve eeuw geleden. Op de grote weide stonden circa 30 authentieke caravans en tenten uit deze periode. Naast de caravans was er ook een sfeervol tentenkampje ingericht. Leden van het Nivon kampeerden het hele weekend in het museum in stijl van de jaren ’60: koken op de petroleumvergasser met aluminium pannetjes, de tent verlichten met stormlantaarns en muziek maken met de mondharmonica. Twee acteurs van ‘de Kompagnie’ worstelden met de stokken van een bungalowtent en trokken samen op de tandem het land in. Bezoekers konden deelnemen aan ochtendgymnastiek of een leuke prijs winnen bij de bingo. Familietrio ‘De Tivolies’ beleefde muzikale avonturen langs de rijksweg Ede-Arnhem en theatergroep ’Smoelwerk’ blies het fenomeen bermtoerisme nieuw leven in. Het evenement trok ruim 5.300 bezoekers.

21

Op 16 september demonstreerden leden van de Veteranen Sportclub Reusel op de grote weide diverse gymnastische oefeningen. Tesamen met bijpasende kleding en muziek werd een beeld gegeven van hoe jonge, ongehuwde boeren en boerinnen uit Reusel hun vrije tijd konden doorbrengen.

Zomerseizoen : vaste presentaties Er wordt al een aantal jaren gewerkt aan verlevendiging van de presentaties op het museumterrein. Dit uit zich door op een toenemend aantal plekken activiteiten te verrichten door vaste medewerkers en vrijwilligers, waarbij bezoekersparticipatie uitgangspunt is. Dank zij de bijdragen van de BankGiro Loterij is het mogelijk een langlopend programma op dit gebied uit te voeren. Voor 2007 zijn in dit verband reeds genoemd het Rietveld-vakantiehuisje (geheel aansluitend bij het jaarthema), een bijdrage aan de realisatie van de brouwerij, maar ook de ontwikkeling van een nieuwe speeltuin (realisatie in 2008)en de restauratie van de verbetering van de presentatie in het kruidentuinhuisje. Reeds genoemd is de Van Gend&Loos-loods met daarin opgenomen een presentatie over de geschiedenis van dit oude en karakteristieke bedrijf. Verder zijn er conform planning en afspraak twee deelverzamelingen in Dingenliefde gewisseld. Tot de vaste evenementen worden gerekend: de traditionele kermis rond Pinksteren, de landelijke draaiorgeldag op 3 juni, het beugeltournooi op 5 augustus, het handboogschiet-tournooi op 12 augustus, het dorsen in het laatste weekend van augustus, de dag voor visueel gehandicapten begin oktober en tenslotte de slachtdag op 28 oktober.. De tram is een zeer beeldbepalend en succesvol onderdeel van het museum. De inzet van de tram is inmiddels de facto het hele jaar door en niet specifiek voor alleen het zomerseizoen. Het gevolg is wel meer slijtage en dus ook meer onderhoud aan het tracé en de tramstellen. Dank zij extra aanpassingen aan een deel van het tracé is het nu weer mogelijk op verantwoorde wijze de ‘partytram’ in te zetten, voor zowel de gewone dienst als juist ook ten behoeve van partijen.

a

22


a

Winterseizoen: winteropenstelling

Programmering

Overtrof de winteropenstelling in het vorige seizoen 2006-2007 de verwachtingen, de winteropenstelling 2007-2008 werd door nog meer mensen bezocht: ruim 77.000. Thematiek en opzet zijn gelijk geweest aan die van voorgaande jaren. Wel zijn er twee belangrijke uitbreidingen geweest. De eerste betreft het aankopen van een nieuwe, veel grotere en afgesloten poffertjeskraam. Deze kon nog net voor de start van het winterseizoen op een voorlopige plaats in de Zaanse Buurt opgebouwd worden en in gebruik genomen worden. Tezamen met uitbreidingen op het plein leverde dit een tweede centrum op met volwaardige activiteiten en voorzieningen. Als tweede de net voor het winterseizoen geopende en werkende brouwerij; deze is een waardevolle aanvulling gebleken voor het gebied rond Kindererf, café uit Budel en stroopkokerij. Op deze wijze waren drie kerngebieden beschikbaar: Entree met de ijsbaan, de Zaanse Buurt en het gebied tussen Kindererf en stroopkokerij.

Vergeleken met de vorige winteropenstelling zijn de activiteiten opnieuw uitgebreid, met name in de Zaanse Buurt. Het Kindererf gonsde van de activiteiten, vooral het broodbakken trok veel belangstelling, evenals de levende Kerststal en de Adventskalender. Ook was er veel belangstelling voor het breien, vooral bij oma’s en kleindochters. In totaal hebben ongeveer 20.000 kinderen aan de activiteiten deelgenomen.

23

In tegenstelling tot vorig jaar werd dit jaar de Zaanse Buurt goed bezocht. De nieuwe poffertjeskraam voldoet volledig aan de verwachtingen en is een waardevolle aanvulling. Bovendien heeft de betere programmering ook een positief effect gehad: er ontstond een betere spreiding over het museumterrein, maar door de grotere aantallen bezoekers was met name de ijsbaan toch weer overvol. Individuele bezoekers konden gebruik maken van een speciale winterroute. Voor groepen waren er twee arrangementen beschikbaar, met onder meer een elfstedentocht met winterse opdrachten en voor scholieren een winter(s) schoolreisje.


Educatie Het Kindererf is niet alleen de boerderij van waaruit kinderactiviteiten worden georganiseerd, het is tevens het startpunt voor de schoolprojecten. Het educatieve aanbod voor het onderwijs bestaat inmiddels uit een twaalftal projecten: tien ervan zijn speciaal bedoeld voor leerlingen van het basisonderwijs (variërend van groep 1 t/m groep 8) en twee speciaal voor het VMBO klas 1 en 2. De schoolprogramma’s sluiten aan bij de kerndoelen van het onderwijs. Kenmerkend voor alle programma’s is het zèlf actief bezig zijn van de kinderen, ontdekkend leren in een uitdagende omgeving. Uit de evaluaties van de deelnemende scholen spreekt een hoge waardering voor deze aanpak. Het educatieve gehalte van de programma’s verschilt per project, dit houdt verband met de verscheidenheid in de vraag vanuit de scholen. Het ‘Project Brood’ heeft bijvoorbeeld een lichter educatief gehalte dan ’Dossier Kinderarbeid’. De scholen reserveren één of meerdere projecten en worden vanuit het museum begeleid. Ook zonder project kunnen leerlingen terecht: het museum heeft een vijftal speurtochten ontwikkeld, waaronder één speciaal voor peuters en kleuters Bezoek in schoolverband 2003–2007: 2003: 23.043 leerlingen 2004: 25.826 2005: 25.988 2006: 26.287 2007: 36.877 Het museum streeft ernaar in de beleidsperiode 2005–2008 jaarlijks een stijging te realiseren van 2.000 leerlingen per categorie (leerlingen mét project en leerlingen zónder project). Vanwege het achterblijven van de stijging in de categorie mét project is de capaciteit met twee nieuw ontwikkelde schoolprogramma’s uitgebreid: voor het basisonderwijs is het licht educatieve programma ‘Brood’ geïntroduceerd en voor het VMBO ‘Sla je Slag’. Aan elk van deze programma’s kunnen maximaal 120 deelnemers per dagdeel deelnemen. Hiermee is de maximale 24

a

capaciteit gegroeid tot 780 leerlingen per dag. Een betere spreiding van schoolprogramma’s door de week en over het jaar blijft een punt van aandacht. De in de prestatieafspraken overeengekomen aantallen te ontvangen leerlingen zijn gehaald. Een bijzondere ontvangst: half april bezocht het gehele Openbaar Primair Onderwijs Zoetermeer (OPOZ) het museum met een speciaal ontwikkeld programma. Het aantal van 5.300 leerlingen en begeleiding is in het jaarcijfer voor 2007 meegeteld. Het museum is een samenwerkingsverband aangegaan met het ROC RijnIJssel te Arnhem. De bedoeling is projecten te ontwikkelen voor studenten in het kader van stage’s, het opdoen van werkervaring en dergelijke.

Publieksbegeleiding Het museum streeft ernaar op zoveel mogelijk locaties in het museum enige vorm van publieksbegeleiding te laten plaatsvinden. Op allerlei manieren laten medewerkers en vrijwilligers de bezoekers de geschiedenis van het dagelijks leven beleven. Zij geven demonstraties, begeleiden de bezoekers bij activiteiten, vertellen verhalen, laten bezoekers proeven en dergelijke. Dit is het geval in het zomerseizoen, alsmede ook in toenemende mate tijdens de winteropenstelling. Ook bij de ontvangst van groepen en partijen zijn museummedewerkers op verschillende manieren betrokken. Heel specifiek zijn de huwelijksvoltrekkingen: er is een toenemende belangstelling bij bruidsparen om juist in het museum te trouwen, er hebben 59 huwelijksvoltrekkingen plaatsgevonden (2006: 42).

Rondleidingen Het aantal vrije en betaalde rondleidingen is met ruim 40 gestegen: 45 vrijwillige rondleiders hebben in totaal 1.079 rondleidingen verzorgd. Ruim 19.000 bezoekers hebben hiervan kunnen profiteren. De drukke maanden waren mei, juni en vooral september. In totaal zijn 182 rondleidingen verzorgd in een vreemde taal (voornamelijk Engels, vervolgens

25

8JOUFS JOIFU

0QFOMVDIUNVTFVN õEFDUNõ÷KBO

/FEFSMBOET"SOIFN 0QFOMVDIUNVTFVN 26


Duits en incidenteel Frans en Italiaans). Naast algemene rondleidingen zijn er specifieke: genoemd moeten worden de dinsdagavondrondleidingen in de zomervakantie in de kruidentuin en kwekerij (in totaal 165 bezoekers) en begin oktober de speciale dag voor visueel gehandicapten. Deze laatste is elke keer weer een ontroerende belevenis. De belangstelling voor rondleidingen in het kader van inburgering viel wat tegen: in totaal zijn 691 bezoekers ontvangen en rondgeleid (2006: 871). Een korte, maar wel speciale rondleiding, krijgt de bezoeker tijdens een rondritje met een van de trams: bestuurder en conducteurs verstrekken op geheel eigen wijze allerlei interessante informatie, hetgeen de reizigers zeer waarderen.

27

a

Marketing en PR

a

Reclame en promotie In de campagne Vrij als Vroeger stond de vrije tijd centraal. Vrij als Vroeger is in twee opzichten uitgewerkt: als niet werken, maar ook als het creëren van een eigen ruimte- en tijdsinvulling. Ook dit jaar is het thema in de marketingcommunicatie leidend geweest en uitgewerkt in een tweedelige serie beelden. Bij de uitwerking van de campagnebeelden is aangesloten bij de actualiteit van vandaag: we hebben veel vrije tijd , willen altijd bereikbaar zijn en ervaren deze vrije tijd toch vaak als druk, druk, druk. In de campagnebeelden werd een oproep gedaan om de afstandsbediening van de tv en de mobiele telefoon aan de kant te leggen en samen te komen genieten van een gezamenlijk dagje uit. Ook is een nieuw campagnebeeld ontwikkeld voor de winter. De winter als verdwenen fenomeen werd uitgebeeld als een besneeuwd museum in een sneeuwbol. Reden hiervan is aan te geven dat het winterprogramma van het museum méér is dan alleen maar de ijsbaan.

regelmatig in het nieuws. Zo is er een prachtige documentaire gemaakt door Omroep Gelderland van de overplaatsing van de gebouwdelen met vijftig diepladers en kwamen oud-werknemers aan het woord om te vertellen over de komst van barcodes en het verdwijnen van functies als koetsier en besteller. De documentaire is op 22 en 23 september uitgezonden, een dag voor de officiële opening . De nieuwe brouwerij kreeg de nodige aandacht en werd vooral goed opgenomen in de digitale nieuwsbrieven voor de zakelijke markt. Ook de nieuwe poffertjeskraam kreeg aandacht in de regionale media. De betrokkenheid bij de plannen voor het Nationaal Historisch Museum leverde erg veel publiciteit op. Eerst bij het bezoek van de minister Plasterk in mei en uiteraard bij de keuze voor Arnhem eind juni. Het nos journaal maakte van beide gelegenheden een reportage en álle landelijke en regionale kranten, radio en TV besteedden ruim aandacht aan de keuze voor Arnhem.

Samenwerking Een publicitair hoogtepunt uit het thema Vrij als Vroeger bleek het kampeerevenement op 28 en 29 april: in dat weekend veranderde de grote weide van het museum in een kampeerterrein uit de jaren ’60. In en rond tientallen authentieke caravans en tenten én door de geur van luchtbedden en petroleum herleefde de sfeer van het échte kamperen van een halve eeuw geleden. Het nos Radio 1 journaal was het hele weekend aanwezig. Ook voor het zomerproject voor de kinderen ‘Leren kamperen’ bleek veel aandacht van de pers te bestaan. Bij de opening van het Rietveld-vakantiehuisje werd voor het eerst een anp- videopersbericht gemaakt, dat op vele websites werd geplaatst. Naast het thema presenteerde het museum enkele bijzondere projecten die ook in de pers goed opgemerkt werden. Het Streekdrachtenboek (uitgegeven door Waanders, maar met een forse bijdrage van het museum), werd in januari gepresenteerd en is in vrijwel alle regionale bladen opgenomen. De demontage en opbouw van de Van Gend & Loos-loods kwam ook 28

In Gelderland werd er samengewerkt met Burgers’ Zoo in de vorm van een combi-kaart, waarmee bezoekers zowel een bezoek aan het Openluchtmuseum als aan de dierentuin kunnen brengen. Deze blijkt goed aan te slaan bij de verblijfsrecreanten in de omgeving. Ook werd er gezamenlijk deelgenomen aan de grote Touristische Reisemarkt in Essen (Dld). De campagne ‘Made in Arnhem’ bood ook mogelijkheden tot samenwerking, de daartoe ontwikkelde tv-spot voor ster en Cultuur werd landelijk uitgezonden.

Sponsorwerving en fundraising De drie nieuwe presentaties zijn gerealiseerd dank zij de steun van verschillende fondsen en sponsoren. Het Rietveld-vakantiehuisje is financieel mogelijk gemaakt door de BankGiro Loterij, het ANWB Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Mondriaanstichting. Bij de herbouw van de Van Gend & Loos-loods

Marketing en PR

a

uit Tiel is DHL Express (Netherlands) BV hoofdsponsor van dit project geweest. Daarnaast leverden de Woningcorporatie SCW Tiel, de Mondriaan Stichting en het Prins Bernhard Cultuurfonds een financiële bijdrage aan de realisatie. In februari maakte de BankGiro Loterij tijdens het jaarlijkse Goed-Geld-Gala bekend dat het Nederlands Openluchtmuseum voor een periode van vijf jaar benoemd is tot vaste beneficiënt. Hiermee kan het langlopende project van verlevendiging van de vaste presentaties verder worden voortgezet. Met dank aan de BankGiro Loterij en Inbev is in een reeds bestaande aanbouw aan de historische brouwerij uit Ulvenhout een kleinschalige, maar professionele bierbrouwerij ingericht, waar vanaf dat moment Arnhems museumbier wordt gebrouwen. Oldenboom’s Houthandel heeft ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan het museum een bijzonder cadeau gegeven. In de maanden februari en maart heeft het bedrijf met inzet van eigen personeel, materiaal en middelen de historische schaapskooi uit Ederveen verplaatst, gereconstrueerd en gerestaureerd, een unieke vorm van sponsoring in natura. De huidige, historische speeltuin is volledig afgekeurd en inmiddels afgebroken. De opvolger zal begin 2008 worden gebouwd, onder andere met belangrijke steun van de Stichting Sam Klazes (aanpassing voor rolstoelgebruikers). Het thema bood een paar unieke mogelijkheden tot samenwerking. Zo heeft De Waard Tenten als sponsoring in natura het gehele seizoen een aantal tenten ter beschikking gesteld en het kinderproject ‘Leren Kamperen’ met een financiële bijdrage gesteund. Ook heeft hotel Warnsborn de punter bij de boerderij uit Giethoorn geadopteerd. De in 2006 opgerichte regionale bedrijvenkring is dit jaar gestaag gegroeid en heeft drie nieuwe leden kunnen verwelkomen: Kema Nederland BV, Vivare en Combine –IT, onze huisautomatiseerder. SigmaKalon Deco Nederland BV heeft in 2007 het éénjarige contract omgezet in een 29

bedrijfslidmaatschap voor drie jaar. De overige deelnemers zijn DHL, ING Bank district Arnhem – Nijmegen, de Thieme groep – Roos & Roos, Grondmij – Technical Management, Akkermans van Elten en Ahoud Schilders en Decorateurs. Sponsorgelden uit de bedrijvenkring zijn in 2007 besteed aan de realisatie van verschillende activiteiten ten behoeve van het seizoenthema .

Groepen Ten aanzien van het groepsbezoek is ook in 2007 een groei gerealiseerd: de omzet ten opzichte van 2006 steeg met 25%. Op 31 maart trok de ledendag van Univé in het museum gehouden ongeveer 7.300 bezoekers. Het schoolreisseizoen startte met een poging in het Guinness Book of Records te komen met ‘Het grootste schoolreisje’ en ‘Het grootste aantal deelnemers aan een Oudhollands Spel’ (Koekhappen): op maandag 16 april kwamen 5.300 kinderen en begeleiders van het opoz op bezoek. Zowel regionaal als landelijk werd dit ’spektakel ‘op meerdere zenders uitgezonden door de tv (rtl, sbs, Jeugdjournaal, tv Gelderland). Of de recordpoging geslaagd is, is op dit moment nog niet bekend, de pret was er niet minder om. Speerpunt in het beleid van de zakelijke markt is om bedrijven te vinden die een verbinding met het museum hebben. Onder andere door digitale banners profileerde het museum zich met de volgende slagzin ‘Altijd een link met de geschiedenis van uw bedrijf’. Op 4 oktober leidde dit tot een speciaal bezoek van 1.100 gasten van de rivm (Rijksvaccinatiedienst). De verkoop van de in 2006 ontwikkelde groepsproducten liet een stijgende lijn zien. Voor de busondernemers is er een halfdagtarief ingevoerd om aansluiting te blijven vinden op de seniorenmarkt. Sinds de invoering van dit tarief is er een stijging in aantallen bezoekers en is de omzet nagenoeg gelijk gebleven. De groei in de consumentenmarkt en in de groepsmarkt kan verklaard worden door de inzet van de juiste marketinginstrumenten als vrije publiciteit, actieve sales en de inzet van betaalde publiciteit. Wat betreft de betaalde publiciteit is veel geïnvesteerd in het verkrijgen van

Marketing en PR

a

e-mailadressen om digitale nieuwsbrieven per doelgroep te kunnen versturen. Het aantal unieke e-mailadressen van alle doelgroepen steeg van ruim 1.500 in 2006 naar ruim 10.600 adressen in 2007. Deze adressen zijn verkregen via een aantal gerichte acties, zoals spelletjes op de website van het museum, beurzen waar bezoekers gevraagd werd hun emailadres achter te laten, een grote mailing naar 9.000 basisscholen, de ‘videozuil’ en de ‘movie mail studio’ in de winter, waarin digitale videoboodschappen verstuurd kon worden. Mailingen op papier hebben ook nog steeds succes, zoals bleek uit de mailing naar basisscholen: van de ruim 2.000 ingediende aanvragen voor vrijkaarten voor een oriënterend bezoek zijn er tweederde ingeleverd.

Bezoekersaantallen De stijging van het aantal (museum)bezoekers heeft zichin 2007 voortgezet: het aantal ontvangen bezoekers ligt ruim boven de ambitie van 310.000 in 2008. Dit zijn bezoekers (individueel en in groepsverband) die gedurende de openingstijden het museum bezoeken en enig product afnemen. Daarnaast zijn er buiten de openingstijden bezoekers geweest voor alléén de horeca: het gaat hierbij om 8.695 avondgasten. In april 2006 is gestart met de verkoop van online ticket verkoop. In het jaar 2007 zijn bijna 3.000 kaarten op deze wijze verkocht, een stijging van bijna 40% ten opzichte van 2006. Tevens is een begin gemaakt met electronische verkoop aan onze buitenlandse bezoekers: er zijn 58 Engelse en 26 Duitse kaarten verkocht. De website wordt goed bezocht: het aantal unieke bezoeken over het hele jaar is gestegen tot ruim 286.500, een stijging van 18% ten opzichte van 2006.

30

Vergeleken met 2006 zijn er kleine verschuivingen. Opvallend is de toename in de aantallen scholieren (deels overigens ten gevolge van het bezoek van het OPOZ) en gebruikers van de museumkaart. Wat betreft de verdeling over het jaar valt op dat de maanden maart, april en juli meer bezoekers trokken dan in 2006. De maand augustus is nog steeds de topmaand, op de voet gevolgd door april, juli, december en mei (zie ook pagina 31).

Klachten Er zijn 164 schriftelijke reacties ontvangen van individuele bezoekers, waarvan 116 als echte klachten aan te merken zijn (2006: 114; 2005: 111), 23 pluimen en 16 opmerkingen en suggesties. De winteropenstelling leverde in totaal 17 klachten op. Er is een constant dalende tendens in het aantal klachten per bezoeker (thans ongeveer 1 op de 4.000 bezoekers). Het accent van de klachten lag dit jaar op de bewegwijzering, rolstoeltoegankelijkheid, beschikbaarheid van de horeca voor individuele bezoekers, schade aan lijf en goed en het (niet) open zijn van de presentaties op de laatste dag van het (zomer)seizoen. Ook bij de groepsontvangsten reageren de gasten. Ontvangen zijn 75 klachten, 38 pluimen en 40 opmerkingen en suggesties. De klachten betreffen in hoofdzaak de ontvangst en wachttijden bij de kassa’s, onze interne coördinatie, de rolstoeltoegankelijkheid, de uitstaling van de tijdelijke voorziening bij de kasteelboerderij en de rondleidingen. Vergelijk met voorgaande jaren is niet mogelijk, vanwege de invoering van een digitaal enquêteringssysteem in 2007 met een veel grotere respons.

Onze bezoekers

a

Bezoekersaantallen 2001–2007

2001: 286.000 2002: 293.642 2003: 304.328 2004: 350.375 (inclusief winter) 2005: 372.942 (inclusief winter) 2006: 392.769 (inclusief winter) 2007: 453.918 (inclusief winter)

7PMXBTTFOFO ,JOEFSFO 4DIPMFO .VTFVNLBBSU

Bezoekers in 2007: Volwassenen Kinderen 65+ Scholen Museumkaart Overig

200.280 57.163 19.955 36.877 136.648 2.995

44% 13% 4% 8% 30% 1%

0WFSJH

Bezoekers per maand

januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december

31

+V " VH MJ VT UV 4F T QU FN CF S 0 LU PC FS / PW FN CF S % FD FN CF S

FJ

+V OJ

.

JM " QS

J

'F CS

+B OV BS

VB SJ . BB SU

Aantal 25.168 6.791 19.421 51.521

M useumkaart 11.532 3.043 3.826 13.748

49.520 42.943 51.117 63.146 43.074 47.008 4.241 49.908

14.385 7.967 13.004 15.078 9.926 15.112 1.588 27.439


Formatie De formatie van het museum bestaat uit een vaste kern, inclusief tijdelijke medewerkers en een aantal medewerkers dat op seizoen- of contractbasis voor een bepaalde periode of voor een bepaald aantal uren in dienst is. Deze periode kan binnen het kalenderjaar liggen, maar vanwege de winteropenstelling ook daarbuiten. Daarom is het lastig over een geheel jaar de precieze formatie aan te geven. Onderstaand overzicht is de situatie ultimo december. De horeca valt buiten dit overzicht. Vergeleken met het jaar 2006 is het aantal medewerkers ongeveer constant, maar is het aantal fte’s toegenomen. De oorzaak hiervan is gelegen in het feit dat het museum nog meer dan voorgaande jaren een continubedrijf geworden is en het vanwege de toegenomen productie noodzakelijk is meer (en soms nieuwe) uren in te zetten. In een aantal gevallen heeft dit plaats gevonden door reeds werkzame medewerkers meer uren te geven. De verhouding man-vrouw is inmiddels omgedraaid: zowel bij de vaste als tijdelijke medewerkers zijn de vrouwen in de meerderheid. Bij de vrijwilligers is de tram een uitgesproken mannenbolwerk, bij de andere vrijwilligers is de

Totaal

2007

a verhouding ongeveer fifty-fifty. Wat betreft de leeftijdsopbouw van de medewerkers is een vergelijking met het jaar 2006 niet helemaal mogelijk (iets andere leeftijdscategorieën), de trend is wel een verdergaande vergrijzing, zowel aan de onderkant als vooral ook aan de bovenkant. Het beeld bij de vrijwilligers is constant: het aantal neemt iets toe, het aandeel 55+ is ruim 72%.

Personeelszorg Het ziekteverzuim is gedaald tot 3,3 % (2006: 4.9%) evenals de frequentie van ziekmelding: 1.3 (2006: 1,7). Dit is een positief gevolg van het in het jaar 2006 ingezette actieve beleid het verzuim te beperken om de medewerkers betrokken te houden bij het werk en het museum. Het goed functionerende protocol heeft als motto ‘ ziek zijn overkomt je, verzuim bepaal je zelf’ en heeft als bedoeling door middel van frequente communicatie tussen medewerker en leidinggevende het verzuim minimaal te houden. Om meerdere redenen is besloten tot het instellen van een leeftijdsgrens van 75 jaar bij de vrijwilligers. Dit is niet zonder slag of stoot gegaan, maar wel in goede samenwerking met het Vrijwilligersplatform

Vast

Tijdelijk

Formatieplaatsen in fte (excl. horeca)

145

Aantal medewerkers

231

150

101/130

72/78

Verhouding m/v Vrijwilligers:

29/52

340

Tram

98

Rondleiders

45

Buiten en Collecties

197

Personen in dienst gegaan

97

Personen uit dienst gegaan

93

Ziekteverzuim

(excl. zwangerschap)

frequentie ziekmelding: 1,3 langer 6 weken ziek: 12

32

81

3,3%


en de Ondernemingsraad. Regelmatig is vanuit de betrokken Arbo-dienst de verzuimconsulent aanwezig geweest: elke medewerker kan zonder afspraak deze consulent raadplegen. Op het gebied van interne communicatie vinden, naast regulier werkoverleg, de maandelijkse ‘maandagochtendbijeenkomsten’ plaats. Deze worden op een dusdanig tijdstip gehouden, dat ook seizoenmedewerkers en vrijwilligers aanwezig kunnen zijn. Daarnaast is dagelijks het dagblad verschenen met allerlei practische informatie betreffende juist die dag. Het personeelsorgaan ‘Priori’ is vier maal verschenen; in tegenstelling tot het dagblad gaat het hierbij om meer inhoudelijkeen achtergrondinformatie, zoals het jaarthema of de winterprogrammering.

a Leeftijdsopbouw 2007 medewerkers: vrijwilligers: Leeftijd onbekend < 24 25-34 35-44 45-54 55-64 >65

Aantal

Aantal

0 29 29 56 71 46 0

30 8 9 14 26 107 146

231

340

Arbo, milieu en veiligheid Medezeggenschap Het voldoen aan alle milieubepalingen blijft een hele opgave en vergt soms enige creativiteit van medewerkers en overheden. Het museum is zeer dynamisch met veel activiteiten op een uitgebreid terrein. Het museum heeft een geldige milieuvergunning en er zijn nauwelijks milieuincidenten geconstateerd. De planvorming en het ontwerp van het Integrale veiligheidsplan is afgerond. Besluitvorming zal plaatsvinden in het eerste kwartaal van 2008, waarna tot implementatie en uitwerking kan worden overgegaan. Er is een functionerende BHV- organisatie, gebaseerd op het vigerende calamiteitenplan. Het plan wordt op een aantal punten geactualiseerd, als voorbeeld: het vaststellen van een protocol ten behoeve van het handelen bij naderend (zeer) slecht weer. De verbetering van de operationele kant heeft in 2007 te weinig aandacht gekregen en staat voor 2008 op de rol. Richting bezoekers heeft het museum een functionerende BHV/EHBO. In bijzondere gevallen wordt een beroep gedaan op extra EHBO-ondersteuning, zoals bij avondpartijen en gedurende de winteropenstelling (ijsbaan). Gedurende het jaar hebben zich ongeveer 10 wat ernstigere EHBO-gevallen voorgedaan, met name tijdens de winteropenstelling (veelal de ijsbaan). Tenslotte hebben zich twee kleine bedrijfsongevallen bij de medewerkers voorgedaan. 33

De Ondernemingsraad (OR) bestaat uit zeven leden en vertegenwoordigt museum èn horeca. Als gevolg van verkiezingen in december 2006 zijn vijf nieuwe leden aangetreden. Naast de eigen vergaderingen zijn er negen overlegvergaderingen geweest tussen OR en Directie. In twee ervan zijn het ‘eigen’ lid en een van de andere leden van de Raad van Toezicht aanwezig geweest. Aan de orde zijn geweest in generale zin de ontwikkeling van het museum en de bezoekersaantallen, de zomer- en winterprogrammering, jaarverslag en jaarrekening 2006, jaarplan en begroting 2008, de leeftijdsgrens bij vrijwilligers en Arbo-aangelegenheden. Uitgebreid is stil gestaan bij de voorgenomen doorstructurering van de organisatie; in drie overlegvergaderingen is dit onderwerp aan de orde geweest. De OR kan zich geheel vinden in de nieuwe organisatie-opzet. Een ander onderwerp betrof het op nieuwe wijze inhuren van tijdelijke krachten bij de horeca . Daarnaast is de nieuwe pauzeregeling voor de horeca geëvalueerd. Tenslotte is er gesproken over de gevolgen van de komst van het nieuwe Nationaal Historisch Museum. De leden van de OR hebben een tweedaags ORcursus gevolgd.


a

Balans per 31 december 2007

activa Materiële vaste activa

2007 EUR 2.276.631

Totale vaste activa Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide middelen

EUR

2006 EUR 2.654.603

2.276.631

114.482 1.126.807 8.969.766

EUR

2.654.603

94.608 1.669.766 6.937.885

Totale vlottende activa

10.211.055

8.702.259

Totale activa

12.487.686

11.356.862

Passiva

20061)

2007 EUR

EUR

EUR

EUR

Eigen Vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves Bestemmingsfondsen

1.378.493 1.112.080 5.040.221

Totaal Eigen Vermogen

1.053.795 1.351.739 4.001.400 7.530.794

6.406.934

Voorzieningen Voorziening prépensioen Voorziening pensioensparen, overig

1.199.993 242.000

Totaal Voorzieningen

1.185.187 92.921 1.441.993

1.278.108

Langlopende schulden Lening provincie Gelderland

1.402.868

Totale Langlopende schulden

1.636.679 1.402.868

1.636.679

Kortlopende schulden Schulden aan leveranciers Kortlopend deel langlopende schuld Gelieerde rechtspersonen Overige schulden

Totale Kortlopende schulden

34

861.278 233.811 94.056 922.886

749.638 233.811 1.051.693 2.112.031

2.035.141

12.487.686

11.356.862


a

Exploitatierekening 2007

Baten

2007 EUR

Begroting EUR

2006 EUR

Opbrengsten Directe opbrengsten (entree, parkeren,etc) Indirecte opbrengsten (commercie, huur, etc)

3.962.046 1.041.656

3.090.500 808.500

3.333.208 913.774

Totaal Opbrengsten

5.003.702

3.899.000

4.246.982

Subsidies & Bijdragen Subsidie Ministerie OCW CuNo - Onderdeel huren - Onderdeel exploitatie bijdrage Overige subsidies/bijdragen (projecten, fondsen etc)

7.245.892 2.082.675 5.163.217 3.859.446

7.148.200 2.132.387 5.015.813 396.800

6.991.709 1.946.241 5.045.468 2.132.182

Totaal Subsidies & Bijdragen

11.105.338

7.545.000

9.123.891

totaal baten

16.109.040

11.444.000

13.370.873

5.820.782 580.491 1.987.464 2.821 6.879.685

5.440.000 556.500 2.035.000 3.267.400

5.467.569 595.488 1.613.256 33.713 4.813.395

15.271.243

11.298.900

12.523.421

286.063

150.000

204.052

1.123.860

295.100

1.051.504

Lasten Salarislasten Afschrijvingen Huur Aankopen Overige lasten

totaal lasten Saldo rentebaten/-lasten

exploitatieresultaat

1) De cijfers zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast

35


Toelichting Algemeen Dit verkort financieel verslag heeft betrekking op de per 1 januari 1991 verzelfstandigde Stichting Het Nederlands Openluchtmuseum. Ten aanzien van de museale collectie is overeengekomen dat deze juridisch eigendom blijft van het Rijk; de Stichting heeft deze in bruikleen gekregen. De Stichting heeft een instandhoudingsverplichting ten aanzien van de museale objecten. De dienstgebouwen worden gehuurd. De grond ten behoeve van de parkeervoorzieningen is in erfpacht verkregen, de overige terreinen worden gehuurd. De Stichting ontvangt van het Rijk een subsidie voor de museale taken; daarnaast worden inkomsten verworven door entreegelden, parkeergelden en huuropbrengsten, alsmede door de exploitatie van een winkel, bakkerij, tram en een aantal overige activiteiten. Het verkort financieel verslag 2007 geeft een overzicht van de belangrijkste financiële feiten van 2007. Voor gedetailleerde gegevens wordt verwezen naar de jaarrekening 2007 van Stichting het Nederlands Openluchtmuseum waarvan een exemplaar kan worden opgevraagd bij het directiesecretariaat van de Stichting.

Waarderingsgrondslagen Algemene grondslagen Het verkort financieel verslag 2007 is opgesteld overeenkomstig het handboek verantwoording cultuursubsidies musea van het Ministerie van OCW. Dit heeft tot gevolg dat het Eigen Vermogen wordt onderverdeeld in een algemene reserve, bestemmingsfondsen en bestemmingsreserves. Bijdragen die worden ontvangen en waaraan een beperktere bestedingsmogelijkheid is gegeven door derden worden verantwoord in een bestemmingsfonds. De mutaties op deze bestemmingsfondsen worden middels resultaatbestemming verwerkt in de jaarrekening. Materiële vaste activa Gebouwen en inventaris Alle gebouwen in gebruik bij Stichting het Nederlands Openluchtmuseum zijn eigendom van de Staat der Nederlanden, intermediair is de Rijksgebouwendienst (Rgd). De Gebouwen en overige inventaris worden lineair afgeschreven op basis van de verkrijgingprijs en de economische levensduur.

36

a Bedrijfsinstallaties Per 1 januari 2005 heeft het museum het economisch eigendom van de bedrijfsinstallaties om niet verkregen van het Ministerie van OCW. In overeenstemming met de gemaakte afspraken tussen de VRM en OCW zoals uitgewerkt in de beschikking van 16 december 2004, dient er een waarde te worden toegekend aan deze bedrijfsinstallaties. Op basis van de door de Rgd aangegeven vervangingswaarde en vervangingstermijnen is de boekwaarde per 1 januari 2005 en de economische levensduur van de verschillende installaties bepaald. Museale gebouwen en overige museale collectie De museale gebouwen en de overige museale collectie, welke ten tijde van de verzelfstandiging aanwezig waren, zijn niet gewaardeerd. De museale gebouwen en de museale collectie zijn in bruikleen ontvangen van de Staat der Nederlanden. Kosten van onderhoud worden ten laste van de exploitatie van het Museum gebracht. Kosten van aanschaffingen inzake de overige museale collectie worden rechtstreeks ten laste van het resultaat gebracht. Parkeerterrein De inrichting van het parkeerterrein wordt gewaardeerd op verkrijgingprijs. De afschrijving is gebaseerd op de geschatte economische levensduur. Overige bedrijfsmiddelen Inventaris van kantoren en vervoermiddelen wordt gewaardeerd op verkrijgingprijs. De afschrijving is gebaseerd op de geschatte economische levensduur. Bijzondere waarde vermindering van materiële vaste activa De stichting verantwoordt materiële vaste activa in overeenstemming met de in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaglegging. Volgens deze grondslagen dienen materiële vaste activa te worden beoordeeld op bijzondere waardevermindering wanneer wijzigingen of omstandigheden zich voordoen die doen vermoeden dat de boekwaarde van een actief niet terugverdiend zal worden. De terugverdienmogelijkheid van activa die in gebruik zijn, wordt bepaald door de boekwaarde van een actief te vergelijken met de toekomstige netto kasstromen die het actief naar verwachting zal genereren. Wanneer de boekwaarde van een actief hoger is dan de geschatte toekomstige kasstroom wordt een bedrag voor bijzondere


waardevermindering ten laste van het resultaat geboekt voor het verschil tussen de boekwaarde en de reële waarde van het actief. Voorraden Deze worden gewaardeerd tegen inkoopprijzen onder aftrek van een noodzakelijk geachte voorziening voor incourantheid. Onder onderhanden projecten zijn de kosten van diverse projecten geactiveerd. Op de gemaakte kosten worden eventuele van subsidiënten ontvangen bedragen in mindering gebracht. Projecten met per saldo een debetstand worden geactiveerd als onderhanden werk en projecten met per saldo een creditstand worden opgenomen als passiefpost onder de overlopende passiva. Vorderingen Vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde, onder aftrek van een noodzakelijk geachte voorziening wegens incourantheid.

a Voorzieningen Voorziening prépensioen De voorziening prépensioen wordt gevormd voor de uit de overgangsregeling per 1 januari 2002 voortvloeiende prépensioenverplichtingen, die in de in het voorjaar van 2006 tot stand gekomen CAO zijn omgezet in aanvullende ouderdomspensioenrechten. Voorziening pensioensparen De voorziening pensioensparen wordt gevormd voor de regeling welke de werknemers de mogelijkheid bood pensioen op te bouwen over (structureel) uitbetaald ORT. Voorziening jubileumuitkeringen De voorziening voor jubileumuitkeringen wordt gevormd voor de in de CAO opgenomen toekomstige jubileumuitkeringen. Pensioenen

Eigen vermogen Algemene reserve Het gedeelte van het eigen vermogen waartoe de daartoe bevoegde organen zonder belemmering door wettelijke of statutaire bepalingen kunnen beschikken voor het doel waarvoor de organisatie is opgericht. Bestemmingsfondsen Het gedeelte van het eigen vermogen welke wordt afgezonderd omdat daaraan een beperktere bestedingsmogelijkheid is gegeven door derden. Bestemmingsfonds OCW OCW subsidie die nog niet is besteed aan de doeleinden waarvoor de subsidie is verstrekt dient opgenomen te worden in een bestemmingsfonds OCW. Bestemmingsreserves Het gedeelte van het eigen vermogen welke wordt afgezonderd omdat daaraan een beperktere bestedingsmogelijkheid is gegeven door het Bestuur.

Toegezegde bijdrageregeling Verplichtingen in verband met bijdragen aan pensioenregelingen op basis van toegezegde bijdragen worden als last in de winst- en verliesrekening opgenomen in de periode waarover de bijdragen zijn verschuldigd. Toegezegde pensioenregeling De nettoverplichting van de Stichting uit hoofde van toegezegd-pensioenregelingen wordt voor iedere regeling afzonderlijk berekend door een schatting te maken van de pensioenaanspraken die werknemers hebben opgebouwd in ruil voor hun diensten in de verslagperiode en voorgaande perioden. Deze pensioenaanspraken worden gedisconteerd om de contante waarde te bepalen, en de actuele waarde van de fondsbeleggingen wordt hierop in mindering gebracht. De disconteringsvoet is het rendement per balansdatum van obligaties met een waardering van de kredietwaardigheid van AAA waarvan de looptijd de termijn van de verplichtingen van de Stichting benadert. De berekening wordt uitgevoerd door een erkende actuaris volgens de ‘projected unit credit’-methode. Overige activa en passiva De overige activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

37


a

Exploitatierekening De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop deze betrekking hebben.

Resultaatbestemming De resultaatbestemming 2007 is als volgt: van het exploitatieresultaat van € 1.123.860 blijft na dotatie aan en onttrekking van bestemmingsfondsen en –reserves een exploitatieresultaat als basis voor bepalen “niet bestede OCW subsidie” van € 709.941 over. Op basis van de verhouding van de subsidie van het Ministerie van OCW ten opzichte van de totale baten wordt dit resultaat verdeeld over bestemmingsfonds OCW en de Algemene reserve (57%, 43%).

Resultaatbestemming

Exploitatieresultaat Dotatie bestemmingsfondsen/reserves Onttrekking bestemmingsfondsen/reserves Exploitatieresultaat als basis voor bepalen “niet bestede OCW subsidie” Dotatie aan Bestemmingsfonds OCW Dotatie aan Algemene reserve

2007 EUR 1.123.860 -1.178.737 746.818 709.941 -403.904 -306.037 -709.941

38


CBF In 2006 heeft het museum het CBF-keurmerk als kansspelbegunstigde verworven. Het CBF stelt specifieke eisen aan de jaarverslaglegging. Dit is vastgelegd in artikel 17 van het reglement CBF, dat naar specifieke artikelen in de Richtlijn 650 ‘Verslaggeving Fondsenwervende Instellingen’ verwijst. In het verkort financieel verslag worden de onderstaande punten nader gespecificeerd: • de onderverdeling van het Eigen Vermogen in vrij besteedbaar vermogen en vastgelegd vermogen; • het toelichten van de kosten en opbrengsten van de fondsenwervende activiteiten; De overige eisen m.b.t. het bestuursverslag, het activiteitenverslag, de begroting 2008 en de verschillenanalyse realisatie versus begroting zijn opgenomen in de jaarrekening.

Fondsenwervende activiteiten In 2006 heeft het museum het CBF-keurmerk als kansspelbegunstigde gekregen. In de regelgeving van het CBF is het verplicht om aan te geven welke kosten en opbrengsten er specifiek gemoeid zijn met alleen fondsenwervende activiteiten. In 2007 zijn er op beperkte schaal activiteiten gepleegd in het kader van fondsenwerven. Het museum heeft 0,6 fte beschikbaar voor fondsenwervende- en sponsoractiviteiten. De totale salariskosten hiervan zijn € 34.314.

a De fondsenwervende activiteiten hebben voor het project DHL een subsidiebijdrage van de Stichting Mondriaan, het Prins Bernhard Cultuurfonds, de SCW Woningcorporatie Tiel en de gemeente Arnhem opgeleverd van in totaal € 97.500. Tevens heeft het museum wederom van de Bank Giro Loterij € 500.000 ontvangen voor verlevendiging van het museum.

Eigen Vermogen In het Eigen Vermogen dient een onderscheid gemaakt te worden in het vrij besteedbaar vermogen en het vastgelegd vermogen. Tot het vrij besteedbaar vermogen behoren de algemene reserve en de bestemmingsreserves. Tot het vastgelegd vermogen de bestemmingsfondsen en de fondsen activa doelstelling en activa bedrijfsvoering. Fonds activa doelstelling is vermogen dat is vastgelegd in activa en direct en volledig wordt aangewend om de doelstelling te realiseren. Voor het museum bestaan de activa die worden toegewezen aan de doelstelling aan: apparatuur, gereedschap, vervoermiddelen, winkelinrichting, tramspoor en de voorraden. Fonds activa bedrijfsvoering is vermogen dat is vastgelegd in activa en wordt aangewend voor de bedrijfsvoering. Voor het museum bestaan de activa die worden toegewezen aan de bedrijfsvoering uit: computers, meubilair en overige inventaris.

Het Eigen Vermogen ziet er als volgt uit: 2007 EUR Vrij besteedbaar vermogen Algemene reserve Bestemmingsreserves

2006 EUR

976.552 1.112.080

EUR 580.124 1.351.739

2.088.632 Vastgelegd vermogen Bestemmingsfondsen Fonds activa doelstelling Fonds activa bedrijfsvoering

Totaal Eigen Vermogen

39

EUR

5.040.221 268.432 133.509

1.931.863 4.024.433 300.813 149.825

5.442.162

4.475.071

7.530.794

6.406.934

a 40

Jaarverslag 2007 a 1

Recommend Documents