JAARVERSLAG 2002 DSM N.V

JAARVERSLAG 2002 DSM N.V.

KERNGEGEVENS DSM 2002

JAARVERSLAG Het jaarverslag is ook in het Engels beschikbaar. Exemplaren van het jaarverslag 2002 kunnen telefonisch (0800 - 0233480) of per e-mail ([email protected]) worden aangevraagd.

INTERNET De informatie uit dit jaarverslag is ook te vinden op de website van DSM: WWW.DSM.COM. U kunt het jaarverslag online bekijken en in delen afdrukken.

Overige publicaties en informatie: • Internet:> WWW.DSM.COM • Triple P Verslag 2002 • Business Value (bulletin voor particuliere beleggers)

CONTACT Institutionele en particuliere beleggers en financiële analisten kunnen contact opnemen met: DSM, Investor Relations, Postbus 6500, 6401 JH Heerlen tel. 045-5782477, fax 045-5713741 [email protected]

Andere geïnteresseerden kunnen contact opnemen met: DSM, Corporate Communications, Postbus 6500, 6401 JH Heerlen tel. 045-5782424, fax 045-5740680 [email protected]

COLOFON Productie: DSM, Corporate Communications DSM, Communications Support Center


INFORMATIE

Omzet c 6.700 miljoen Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen c 349 miljoen Nettowinst c 1.188 miljoen Investeringen (inclusief acquisities) c 536 miljoen Nettowinst per gewoon aandeel c 12,08 Dividend per gewoon aandeel c 1,75 Aantal medewerkers (ultimo jaar) circa 18.500 ROI 8,7%

DRIE CLUSTERS Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals

BELANGRIJKSTE EINDMARKTEN geneesmiddelen, automobiel, voedingsmiddelen, elektrische apparaten en elektronica

STRATEGIE DSM’s strategie Vision 2005: Focus and Value, welke in het najaar 2000 werd gepresenteerd, is gericht op versterkte voortzetting van de eerder ingezette concentratie op leidende mondiale posities in activiteiten met hogere toegevoegde waarde, sterkere groei en stabielere resultaten. DSM wil verder transformeren tot een onderneming in specialties: hoogwaardige biotechnologische en chemische producten voor de life science industrie, en hoogwaardige materialen. In dit kader heeft DSM in 2002 zijn petrochemische activiteiten (met een omzet van circa c 2,3 miljard) verkocht en zijn intentie bekend gemaakt de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-divisie van Roche over te willen nemen. Deze divisie heeft een omzet van circa c 2,4 miljard. Begin februari 2003 werd de betreffende overeenkomst getekend. De strategie van DSM is gericht op het realiseren van een omzetniveau van circa c 10 miljard in 2005. Minstens 80% van die omzet zal worden gerealiseerd in specialties, het overige deel voornamelijk in industriële chemicaliën zoals melamine en caprolactam.










INFORMATIE





1

Jaarverslag 2002


ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS

De jaarvergadering zal plaatsvinden op woensdag 2 april 2003 in het hoofdkantoor van de vennootschap te Heerlen, aanvang 14.00 uur. BELANGRIJKE DATA

Ex-dividend: vrijdag 4 april 2003 Bericht over het eerste kwartaal: maandag 28 april 2003 Bericht over het tweede kwartaal: vrijdag 25 juli 2003 Bericht over het derde kwartaal: maandag 27 oktober 2003 Jaarverslag 2003: woensdag 11 februari 2004 Algemene Vergadering van Aandeelhouders: woensdag 31 maart 2004

Voor nadere bijzonderheden: > WWW.DSM.COM

2

Inhoud

www. > DSM.COM

INHOUD pagina 3

JAARREKENING

VOORWOORD

5

Grondslagen Geconsolideerde overzichten Vennootschappelijke jaarrekening

DSM 100 JAAR EN KONINKLIJK

6

BELANGRIJKE FINANCIËLE GEGEVENS

OVERIGE GEGEVENS VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR

Gang van zaken Strategie Corporate Governance en DSM Values Operational Excellence ICT en e-business Veiligheid, Gezondheid en Milieu Human Resource Management Onderzoek en ontwikkeling

7 7 7 8 8 9 9 10 10

Accountantsverklaring Winstbestemming Bijzondere statutaire rechten Kwartaalgegevens Tien jaar DSM Toelichting op enkele financiële begrippen en kencijfers Index BIJLAGE

Organisatieschema DSM FINANCIËLE RESULTATEN

Algemeen Macro-economische ontwikkelingen Resultaten 2002 Investeringen en financiering Balansbeeld Ratio’s Dividend Vooruitzichten

12 12 12 12 14 14 14 14 15

Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities

15 19 25 31 35

NIET-GECONSOLIDEERDE DEELNEMINGEN

37

CONCERN-ONDERNEMINGSRAAD

38

BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN AAN DE AANDEELHOUDERS

39

PERSONALIA

40

BELONINGSGEGEVENS

42

OPTIERECHTEN

44

HET DSM-CONCERN

Clusters Markten Maatschappelijke waarde en duurzame ontwikkeling Corporate Governance Risicomanagement Financieel beleid Organisatie en besturing

45 45 45 46 46 46 46 47

INFORMATIE OVER HET AANDEEL DSM

48

OVERZICHT PER CLUSTER

51 52 54 75 79 79 79 80 81 82 85 86

3

Jaarverslag 2002

BELANGRIJKE FINANCIËLE GEGEVENS

(GECONSOLIDEERD) x c miljoen

2002

2001

5.636 767 383 496

5.751 741 336 561

1.029 125 67

2.219 301 185

6.665 892 450 536 349 1.188 199 442 1.630 -1.038 5.142 8.996 4.570

7.970 1.042 521 652 1.415 199 521 1.936 867 4.239 8.575 5.763

12,08 3,38 1,75 49,64

14,50 3,61 1,75 40,49

6,8 13,6 8,7

5,8 12,9 9,2

26,8 -25,0 57,6

42,3 16,8 50,1

63,7

10,7

19.505 18.375

21.646 21.504

DOORLOPENDE ACTIVITEITEN: - netto-omzet - bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) - bedrijfsresultaat (EBIT) - investeringen (incl. acquisities)

BEËINDIGDE ACTIVITEITEN: - netto-omzet - bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) - bedrijfsresultaat (EBIT)

TOTAAL: netto-omzet bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) bedrijfsresultaat (EBIT) investeringen (incl. acquisities) resultaat uit gewone bredijfsuitoefening na belastingen nettowinst dividend afschrijvingen cashflow nettoschuld eigen vermogen balanstotaal geïnvesteerd vermogen

369

per gewoon aandeel in c: nettowinst resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen dividend eigen vermogen verhoudingsgetallen (in %): bedrijfsresultaat / netto-omzet doorlopende activiteiten (ROS) EBITDA / netto-omzet doorlopende activiteiten bedrijfsresultaat / gemiddeld geïnvesteerd vermogen (ROI) nettowinst (toekomend aan de houders van gewone aandelen) / gemiddeld eigen vermogen nettoschuld / groepsvermogen plus nettoschuld groepsvermogen / balanstotaal EBITDA / financiële baten en lasten personeel gemiddelde personeelsbezetting personeelsbezetting ultimo jaar

4

Voorwoord

www. > DSM.COM

foto: Rob Holthuis

(v.l.n.r.) Jan Zuidam (plaatsvervangend voorzitter), Henk van Dalen, Feike Sijbesma, Jan Dopper, Peter Elverding (voorzitter)

RAAD VAN BESTUUR

5

Jaarverslag 2002

VOORWOORD Het bedrijfsresultaat uit doorlopende activiteiten van c 383 miljoen dat DSM in 2002 behaalde, liet een stijging van 14 procent zien ten opzichte van voorgaand jaar (op vergelijkbare basis). Na de scherp teruggevallen economie in 2001 is in 2002 het herstel aarzelend geweest. Tegen die achtergrond zijn wij niet ontevreden over het geboekte resultaat. DSM heeft in 2002 zijn honderdjarig bestaan gevierd. Dat gebeurde met een keur aan evenementen voor medewerkers, klanten en andere belanghebbenden. Het feest ging van start op onze verjaardag 29 mei met een wereldwijd ontbijt voor alle medewerkers, bij welke gelegenheid DSM het predikaat ‘Koninklijk’ ontving. Daarbij lanceerden wij ook de Dream Action waarover in dit verslag op pagina 6 uitgebreider verslag wordt gedaan. Er waren meer redenen waarom 2002 zich voor onze onderneming tot een bijzonder jaar heeft ontwikkeld. In de uitvoering van onze strategie Vision 2005: Focus and Value zetten wij een aantal belangrijke stappen. We verkochten onze petrochemische activiteiten aan het Saoedi-Arabische SABIC, een belangrijke stap in ons streven naar een portfolio met meer stabiele resultaten en een scherpere focus op ‘specialties’. Petrochemie heeft decennia lang in hoge mate het gezicht en karakter van DSM bepaald. Het was een grote stap met een emotionele lading om van deze activiteiten afscheid te nemen, maar wij zijn verheugd met SABIC als nieuwe eigenaar. Voorts maakten wij onze intentie bekend de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten van het Zwitserse Roche over te nemen. Door deze voorgenomen stap, in combinatie met de bestaande life-science-activiteiten, verwerft DSM een op wereldschaal leidende positie als toeleverancier voor de farmaceutische, voedingsmiddelen- en diervoedingsmiddelenmarkten. De divisie van Roche brengt bovendien ruime technologische kennis in. Ten aanzien van de doelstellingen en uitvoering van onze strategie hebben wij met ingang van dit verslag naast de strategische voortgang op concernniveau ook de strategieën van de afzonderlijke businessgroepen opgenomen. De investeringen, exclusief acquisities, bedroegen in het verslagjaar circa c 500 miljoen. Uitbreidingen werden aangekondigd voor onder meer EPDM-rubber, Dyneema, biofarmaceutica op basis van celculturen en ingrediënten voor voedingsmiddelen. In 2002 zijn de problemen met de kwaliteitssystemen van DSM Pharmaceuticals, Inc. (het voormalige Catalytica) voortvarend opgelost. Er zijn nieuwe kwaliteits- en controlesystemen geïmplementeerd, waarmee DSM Pharmaceuticals, Inc. nu voldoet aan de eisen van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA). DSM Pharmaceuticals, Inc. kon veel nieuwe opdrachten verwerven en droeg daarmee duidelijk positief bij aan het resultaat van het cluster Life Science Products. Ook verstevigden wij onze posities in industriële chemicaliën met deelname in een joint venture voor de productie van caprolactam in Nanjing (China) en met capaciteitsuitbreidingen voor melamine in Geleen. De waardering van beleggers voor onze strategie Vision 2005: Focus and Value en de manier waarop DSM deze strategie implementeert, weerspiegelt zich in de ontwikkeling in de koers van ons aandeel. Gemeten naar ‘total shareholder return’ presteerde DSM twee jaar achtereen het beste van alle AEX-fondsen. Terwijl de AEX in 2001 met 20 procent en in 2002 met 36 procent daalde, boekte DSM sinds de publicatie van Vision 2005 eind september 2000 een koerswinst van 32 procent. DSM werd ook ten opzichte van andere Europese chemiebedrijven opmerkelijk goed door de beleggers gewaardeerd; in de Dow Jones Stoxx 600 Chemical Index behoorde DSM in 2002 met een 2de plaats tot de best presterende aandelen. Het jaar 2002 is het eerste jaar waarover DSM tevens rapporteert door middel van een zogenaamd Triple P Verslag, waarin het sinds 1994 jaarlijks gepubliceerde DSM Responsible Care Progress Report is geïntegreerd. Wij leggen daarin verantwoording af over ons beleid op de drie P’s van people, planet en profit. In de manier waarop wij ons eeuwfeest hebben gevierd hebben wij ook uitdrukking willen geven aan het belang dat wij aan een solide, geïntegreerd Triple P beleid hechten. DSM zal voortaan jaarlijks een Triple P Verslag publiceren. Bovendien hebben wij in 2002 de DSM Values gepubliceerd, waarin onze basiswaarden van Valuable Partnerships, Respect for People en Good Corporate Citizenship zijn verwoord. DSM kan en wil hierop ook door zijn stakeholders worden aangesproken. Resultaten boeken is mensenwerk. 2002 was bij uitstek een jaar van hard werken en goed presteren. DSM is zijn medewerkers, klanten, aandeelhouders, toeleveranciers en de gemeenschappen waarin DSM opereert grote dank verschuldigd. Een speciaal woord van dank geldt voor Herman Wijffels, die in 2002 terugtrad als Voorzitter van de Raad van Commissarissen. Bijna 12 jaar heeft hij deze functie in een sterk vernieuwend DSM vervuld, met wijsheid, consistentie, aandacht voor de menselijke verhoudingen en een open oog voor de ontwikkelingen in Corporate Governance. In zijn honderdjarig bestaan heeft DSM vele veranderingen doorgemaakt. Die hebben geleid tot het bedrijf dat DSM nu is: een onderneming met een duidelijke, gewaardeerde en een in belangrijke mate succesvol uitgevoerde strategie, een kerngezonde financiële conditie, een slagvaardige, klantgerichte structuur en een sterk mensgerichte cultuur. Wij zetten onze koers naar een leidend, innovatief en duurzaam specialty-bedrijf met kracht voort.

Peter Elverding Voorzitter Raad van Bestuur DSM [email protected]

6

100 jaar en koninklijk

www. > DSM.COM

Tijdens een wereldwijd ontbijt op de dag dat DSM precies 100 jaar eerder werd opgericht als ‘de Staatsmijnen’, ontving DSM het predikaat ‘Koninklijk’.

DSM 100 JAAR EN KONINKLIJK DSM markeerde zijn 100-jarig bestaan in 2002 met een groot aantal activiteiten. Het eeuwfeest kreeg onder meer vorm in grootschalige personeelsfestiviteiten, open dagen en evenementen voor klanten, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Eind mei ontving DSM tijdens een wereldwijd voor het personeel georganiseerd ontbijt het predikaat ‘Koninklijk’. De onderneming is bijzonder erkentelijk voor deze bevestiging van een eeuw verantwoord ondernemerschap. Een ander hoogtepunt van het eeuwfeest van DSM was de lancering van een wereldwijde actie met als thema Sharing our dreams, sharing our talents. Medewerkers werden uitgedaagd hun talenten aan te spreken en suggesties voor een positieve bijdrage aan samenleving, mens en milieu kenbaar te maken. De onderneming stelt kennis, faciliteiten en geld ter waarde van c 5 miljoen beschikbaar om deze dromen te verwezenlijken. Een jury onder voorzitterschap van voormalig DSM-bestuursvoorzitter Simon de Bree selecteerde uit de ruim 700 inzendingen van 1.100 medewerkers uit 35 landen de meest inspirerende dromen. Begin oktober werden de winnaars bekendgemaakt in aanwezigheid van Hare Majesteit Koningin Beatrix. Tot de prijswinnende dromen, die nu gerealiseerd kunnen worden, behoren een onderzoeksproject naar een goedkoop medicijn tegen malaria, een simpele methode om vervuild drinkwater te reinigen met behulp van een membraanrietje en een project ter ondersteuning van bejaarden in Moskou die onder moeilijke omstandigheden leven. Begin december ging bovendien in het Italiaanse Filago de zogeheten Torch-actie van start. Daarmee werd de aanzet gegeven voor een estafette door de DSM-locaties in de wereld om met kennis, ervaring en middelen van DSM verbeteringsacties ten voordele van de directe omgeving uit te voeren.

7

Jaarverslag 2002

VERSLAG VAN DE RAAD VAN BESTUUR

STRATEGIE In 2002 werden belangrijke stappen gezet in het kader van de strategie Vision 2005: Focus and Value. Na de verkoop eind 2001 van het belang in Energie Beheer Nederland (EBN) werd in 2002 de verkoop gerealiseerd van de petrochemische activiteiten. Daarnaast maakte DSM met Roche de voorgenomen overname bekend van de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten. In februari 2003 werd het overnamecontract ondertekend. De acquisitie van de Roche-divisie past goed in de strategie om uit te groeien naar een specialty-onderneming, en transformeert DSM naar een positie als wereldwijd leidend toeleverancier van tussenproducten voor de farmaceutische, voedingsmiddelen- en diervoedingsmiddelenmarkten. De overname voldoet aan alle acquisitiecriteria die DSM hanteert, onder meer aan de norm dat elke overname uiterlijk na twee jaar positief moet bijdragen aan de winst per aandeel. Deze acquisitie zal naar verwachting onmiddellijk bijdragen aan de winst per aandeel. DSM heeft zich in 2002 verder ontwikkeld als een solide presterende onderneming, goed toegerust om adequaat te kunnen reageren op ontwikkelingen zoals verscherpte concurrentieverhoudingen, veranderende regelgeving rond producten en technologische uitdagingen. Met gerichte investeringen in de ontwikkeling en productie van ingrediënten voor voedingsmiddelen en medicijnen en hoogwaardige kunststoffen heeft DSM zich in 2002 opnieuw een scherper profiel als specialty-onderneming kunnen aanmeten. Tevens werd een aantal kleine activiteiten dat niet in het gewenste profiel paste verkocht.

GANG VAN ZAKEN In het jaar 2002 behaalde DSM een netto-omzet uit doorlopende activiteiten van c 5,6 miljard, een daling op vergelijkbare basis van 2 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Het bedrijfsresultaat uit doorlopende activiteiten bedroeg c 383 miljoen, een stijging van 14 procent op vergelijkbare basis. De in 2002 uitgesproken winstverwachtingen konden gestand worden gedaan. DSM hield zich goed staande, ondanks uitblijvend herstel van de wereldeconomie en een veel zwakkere dollar. Per saldo kwam de nettowinst uit op c 1.188 miljoen. Het bedrijfsresultaat van Life Science Products en Performance Materials lag iets boven het niveau van 2001, dat van Industrial Chemicals verbeterde met 20 procent. Het resultaat in Other activities verbeterde eveneens. Duidelijk is dat de in 2000 ingezette strategie Vision 2005: Focus and Value vruchten afwerpt. Gedurende de implementatie van de strategie blijft de financiële positie van de onderneming zeer sterk met een netto surplus van c 1 miljard ultimo 2002. Deze balans weerspiegelt echter een tussentijdse fase in de transformatie van DSM tot multi-specialty onderneming.

KOERSONTWIKKELING 2000-2002 60 55 50 45 40 35 30 Vision 2005: Focus and Value

25 20 15 10 5 0 1/00

2/00

DSM

3/00

4/00 AEX

5/00

6/00

7/00

8/00

9/00

10/00 11/00 12/00

1/01

2/01

3/01

4/01

5/01

6/01

7/01

8/01

9/01

10/01 11/01 12/01

DJ Euro Chem

De koers van het aandeel DSM heeft zich sinds de bekendmaking van de strategie Vision 2005: Focus and Value goed ontwikkeld.

1/02

2/02

3/02

4/02

5/02

6/02

7/02

8/02

9/02

10/02 11/02 12/02

8

Verslag van de Raad van Bestuur

www. > DSM.COM

IMPLEMENTATIE STRATEGIE

- Eind juni 2002 verkocht DSM zijn petrochemische activiteiten aan Saudi Basic Industries Corporation (SABIC). Ruim 2.000 medewerkers op de locaties Geleen en Gelsenkirchen (Duitsland) en een kleine 300 medewerkers in ondersteunende activiteiten waren bij de overdracht betrokken. De verkoop betrof alle aandelen van de onder DSM Petrochemicals vallende ondernemingen, de bijbehorende deelnemingen en verkoopactiviteiten, specifieke technologie, patenten en handelsnamen. De totale verkoopprijs van de transactie bedroeg c 2.250 miljoen, met een netto boekwinst van c 936 miljoen. SABIC en DSM kwamen een betaling in twee termijnen overeen. DSM heeft de tweede tranche echter onmiddellijk te gelde gemaakt, waardoor de opbrengst voor DSM per saldo c 2 miljard bedroeg. De opbrengsten van de verkoop zijn ondergebracht in de dochtervennootschap DSM Vision 2005 BV en worden besteed aan de verdere uitvoering van de strategie Vision 2005: Focus and Value. - Begin september bereikten DSM en het Zwitserse farmaconcern Roche overeenstemming op hoofdlijnen over de overname van Roche’s vitamine-, carotenoïde- en fijnchemieactiviteiten. De betreffende overeenkomst werd begin februari 2003 getekend. De transactie dient, alvorens zij wordt afgerond, te worden goedgekeurd door de mededingingsautoriteiten. Met de transactie is een totaal bedrag van ongeveer c 1.950 miljoen gemoeid. De Roche-divisie is ’s werelds grootste producent van vitaminen en carotenoïden, met een jaaromzet in 2001 van CHF 3,5 miljard (c 2,4 miljard). De divisie, die onderdeel wordt van DSM, is wereldwijd actief. Het hoofdkantoor bevindt zich in Kaiseraugst (Zwitserland) en het bedrijf heeft circa 7.300 werknemers in dienst. Door de bundeling van DSM’s life science-activiteiten met de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten van Roche ontstaat ’s werelds grootste leverancier voor de life scienceindustrie, met een unieke en samenhangende portfolio van activiteiten voor klanten die actief zijn op het gebied van voeding, diervoeders en gezondheidsproducten. De samenvoeging van de hoogwaardige (bio)technologieën van DSM en vitamine-, carotenoïde- en fijnchemie-activiteiten van Roche biedt mogelijkheden tot versnelde innovatie, onder meer op het gebied van voedingsingrediënten en functionele voedingsmiddelen. Desinvestering van de petrochemische activiteiten en grote acquisities op de gebieden van life sciences en hoogwaardige materialen vormen – naast autonome groei – de belangrijkste pijlers van de strategie Vision 2005: Focus and Value. DSM komt snel dichter bij het doel van de strategie: een in de meeste van zijn activiteiten tot de wereldtop behorende specialty-onderneming op het gebied van hoogwaardige biotechnologische en chemische producten voor de life science industrie, en hoogwaardige materialen.

CORPORATE GOVERNANCE EN DSM VALUES In het kader van corporate governance hanteert DSM expliciet geformuleerde corporate values en vereisten ten aanzien van risicomanagement, financieel beleid en het besturen van de organisatie op concernniveau en de respectievelijke groepsonderdelen (zie pagina 46 van dit verslag). DSM is een integraal onderdeel van de samenleving. Dat brengt verantwoordelijkheden met zich mee. Het is in dit verband van groot belang dat voor DSM en voor de omgeving helder is welke waarden en normen bij de onderneming gelden. In 2002 werden de DSM Values door de Raad van Bestuur vastgelegd. Drie centrale waarden, die samen het karakter en de ambities van DSM weerspiegelen, vormen de kern: Valuable Partnerships, omdat onze relaties met onze klanten en andere businesspartners cruciaal zijn, Respect for People omdat ook in een sterk door technologie en wetenschap gedreven onderneming als DSM mensen de sleutel zijn tot succes, en Good Corporate Citizenship, een noodzakelijke voorwaarde voor maatschappelijk draagvlak voor onze activiteiten. De DSM Values zijn inmiddels op alle niveaus in de organisatie bekendgemaakt.

OPERATIONAL EXCELLENCE Het door DSM eind 1998 ingezette resultaatverbeteringprogramma Operational Excellence is in 2002 verder geïmplementeerd en zal ook in de komende jaren nog worden voortgezet. Operational Excellence omvat projecten die gericht zijn op resultaatversterking door betere benutting van synergie en betere uitwisseling van kennis en ervaring tussen de businessgroepen. Dit laatste komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de toepassing van ‘best practices’: hogere en efficiëntere productie tegen gelijkblijvende of lagere kosten, standaardisatie van werkprocessen, apparatuur en (ICT-)systemen, en gezamenlijke inkoop. Het Operational Excellence-programma (met als een van de elementen Manufacturing Excellence, gericht op betere benutting van de installaties, hogere procesrendementen en standaardisatie van apparatuur en systemen) is inmiddels stevig ingebed binnen de DSM organisatie en draagt bij aan lagere kosten per eenheid product.

9

Jaarverslag 2002

ICT EN E-BUSINESS

VEILIGHEID, GEZONDHEID EN MILIEU

Als onderdeel van Operational Excellence wordt in de periode 2000-2005 een programma gerealiseerd om de informatie- en communicatietechnologie (ICT) en (e-)businesssystemen leidend te maken in de industrie. Dit is een wezenlijk onderdeel van DSM’s streven om uit te groeien tot een leidende specialty-onderneming.

In 2002 heeft DSM zijn doelstellingen ten aanzien van veiligheid ruimschoots gehaald. Op de terreinen van gezondheid en milieu werden met ingang van het verslagjaar nieuwe registratiesystemen ingevoerd die zullen gaan bijdragen aan verdere verbeteringen op deze gebieden. DSM’s Triple P Verslag 2002, dat tezamen met dit Jaarverslag wordt uitgegeven, gaat gedetailleerd in op de onderwerpen veiligheid, gezondheid en milieu.

INFRASTRUCTUUR

Sinds 2002 beschikt DSM over een uitstekend, flexibel ICTfundament voor e-business, processtandaardisatie en de snelle integratie van acquisities. Daartoe heeft DSM in 2000 en 2001 zijn wereldwijde ICT-infrastructuur grondig vernieuwd en verbeterd door de invoering van een wereldwijd gestandaardiseerde desktopomgeving (hardware én software) en netwerk. In 2002 is een vervolgproject gestart, gericht op het verder uniformeren en uitbesteden van het beheer van de ICT-infrastructuur. Het project geeft vorm aan een mondiale klantondersteunings- en beheerorganisatie als onderdeel van Corporate ICT. STANDAARDISATIE VAN BEDRIJFSPROCESSEN

Een aanzienlijke verbetering van de effectiviteit en efficiëntie van bedrijfsprocessen werd bereikt bij een aantal businessgroepen. In 2001 werd een programma gelanceerd om bedrijfsprocessen DSM-breed te structureren op basis van 'best practices' en deze te verankeren in het DSM ERP-systeem. Dit programma omvat de processen voor inkoop, planning, verkoop, fabrieksonderhoud en financiële planning en controle. De kracht schuilt in de inzet van de kennis die wereldwijd in de organisatie voorhanden is. De gestandaardiseerde businessprocessen worden bij alle businessgroepen geïntroduceerd. Daarmee worden substantiële kostenbesparingen op de instandhouding van systemen gerealiseerd, wordt het vermogen versterkt om snel acquisities te integreren en ontstaan daarnaast veel mogelijkheden tot waardeverbetering. E-BUSINESS PLATFORM

Met de ontwikkeling van e-business boekt DSM sinds de start in 2000 flinke vooruitgang. Het inmiddels opgezette e-businessplatform sluit naadloos aan op de ICT-infrastructuur en de gestandaardiseerde bedrijfsprocessen. Dit platform biedt de businessgroepen de mogelijkheid hun samenwerking met klanten en leveranciers via het internet verder te intensiveren. Het platform draagt significant bij aan DSM’s bedrijfsvoering en klantgerichtheid naar de hoogste maatstaven. Eind 2002 was een meerderheid van de businessgroepen aangesloten op de e-business infrastructuur. De planning is dat medio 2003 de resterende businessgroepen ook aangesloten zijn.

VEILIGHEID

Het aantal ongevallen met verzuim per 100 medewerkers per jaar (frequentie-index) daalde met 35 procent tot 0,24 (2001: 0,37). Daarmee realiseerde DSM zijn doelstelling om de frequentie-index voor eigen medewerkers met jaarlijks 20 procent te verlagen. Als ook de ongevallen met verzuim bij andere, in opdracht van DSM werkende bedrijven (contractors) worden meegeteld, nam de frequentie-index af met 38% tot 0,32 (2001: 0,52). In december 2002 vond een verkeersongeval plaats waarbij een operator van DSM om het leven kwam die op weg was naar de EPDM-fabriek in het Braziliaanse Triunfo. GEZONDHEID

In 2002 zijn de bestaande systemen voor het registreren en analyseren van beroepsziekten en gezondheidsklachten die verband houden met het werk uitgebreid tot het gehele concern. MILIEU

Voor een aantal stoffen en verbindingen zijn de uitstoot naar lucht en water opnieuw teruggedrongen. Bij de Nederlandse vestigingen van DSM – verantwoordelijk voor ongeveer de helft van het totale energiegebruik van DSM – verbeterde opnieuw de energieefficiency. Dit is van belang in verband met het Convenant Benchmarking Energie-efficiency, dat DSM in 1999 voor zijn Nederlandse vestigingen ondertekende. Dit verplicht de onderneming om in 2012 tot de wereldtop te behoren op het gebied van energie-efficiency. In de periode 1989-2002 is een vermindering van de benodigde energie per eenheid product van 27 procent bereikt. Daarmee is per eenheid product de uitstoot van kooldioxide naar de lucht sterk afgenomen. Er vonden enkele incidenten plaats, waaronder het ontsnappen van 850 kilo ammoniak door een defect veiligheidssysteem in IJmuiden. Alle incidenten bij DSM op het terrein van veiligheid, gezondheid en milieu worden met ingang van 2002 wereldwijd gerapporteerd middels een nieuw systeem, ARIA.

10

Verslag van de Raad van Bestuur

www. > DSM.COM

HUMAN RESOURCE MANAGEMENT

ONDERZOEK EN ONTWIKKELING

Eind 2001 heeft DSM zijn strategie voor het human resourcebeleid voor de komende jaren bepaald in de nota People Matter(s), waarin het beleid rond de verdergaande internationalisering van de onderneming, het veiligstellen van de positie als aantrekkelijke werkgever, de ontwikkelingsmogelijkheden van medewerkers en de managementvaardigheden is vastgelegd. In 2002 is als onderdeel van deze strategie een verbeterde methode geïntroduceerd voor de ontwikkeling en stimulering van competentiemanagement. Deze vernieuwde aanpak wordt in 2003 bij alle businessgroepen ingevoerd. Competentiemanagement gaat een sleutelfunctie vervullen op gebieden als werving en selectie en de ontwikkeling en beoordeling van medewerkers. In 2002 is tevens voor het hoger management een vernieuwde beoordelingsmethodiek tot stand gekomen die een nog directere relatie legt tussen de prestaties en de groei van de beloning. Vanaf 2003 zal deze methode ook voor andere managementniveaus binnen DSM worden toegepast.

UITGAVEN

Essentieel voor het succes van DSM is het aantrekken van talent op een steeds krapper wordende arbeidsmarkt, met name die voor technische specialisten. DSM heeft in 2002 e-recruitment via internet in Europa ingevoerd en zal dat in 2003 uitbreiden naar de Verenigde Staten. Het proces van werving en selectie zal daardoor worden gestimuleerd. Met de introductie van zogeheten werkklimaatanalyses werkt DSM aan een goede werkomgeving voor onze medewerkers. Met ingang van 2003 zal per afzonderlijke businessgroep een werkklimaatanalyse worden uitgevoerd. In 2003 zullen vier businessgroepen deelnemen. Vóór eind 2006 zal bij alle businessgroepen een werkklimaatanalyse hebben plaatsgevonden. In 2002 is het aandelenoptieplan voor executives in Nederland ook op wereldschaal ingevoerd.

De uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling (R&D) met betrekking tot de doorlopende activiteiten bedroegen in 2002 c 271 miljoen, 4,8 procent van de netto omzet. In absolute cijfers namen in 2002 de uitgaven af door de verkoop van de petrochemische activiteiten en de daarmee samenhangende research; de researchintensiteit van de totale onderneming nam echter toe door de concentratie op specialties. De R&D-uitgaven op het gebied van Life Science Products waren 6,7 procent van de netto-omzet, bij Performance Materials 4,6 procent en bij Industrial Chemicals 1,9 procent. Het totale aantal R&D-medewerkers bedroeg per einde van het jaar 2002 1.800, zo’n 10 procent van het totale aantal medewerkers.

UITGAVEN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING 1998-2002 x c miljoen 325 300 275 250 225 200 98

99

00

01

02 (doorlopende activiteiten)

ORGANISATIE

PERSONEEL ULTIMO 2002 WERKZAAM BIJ DSM IN:

Europa - Nederland - overig Europa Noord- en Zuid-Amerika Rest van de wereld totaal

2002

2001

12.591 8.302 4.289

15.490 10.285 5.205

4.015 1.769

4.277 1.737

18.375

21.504

Begin 2002 voerde DSM een nieuw, wereldwijd R&Dbesturingsmodel in, opgebouwd rond drie R&D Councils voor de clusters Life Science Products, Performance Materials en Industrial Chemicals. In 2002 werd ook een hernieuwde Corporate Technology Strategy opgesteld die ondermeer richting geeft aan de technologiepositie van DSM, de ontwikkeling van competentiemanagement, technologieplatforms, octrooibeleid en de ontwikkeling van prestatie-indicatoren. ZWAARTEPUNTEN

DSM's R&D-organisatie draagt zorg voor het onderhouden en voortdurend vernieuwen van gewenste kennis. Daarbij sluiten de zwaartepunten van de drie respectievelijke R&D-clusters nauw aan bij de strategie van het betreffende businesscluster. R&D voor Life Science Products betreft vooral producten procesinnovatie, gebaseerd op geavanceerde technologie als biokatalyse en genomica. Ook wordt veel aandacht besteed aan de tijdige ontwikkeling van nieuwe technologieplatforms. De R&D voor Performance Materials draait eveneens om innovatie en om de transitie naar specialty-materialen met een hogere toegevoegde waarde. Bij Industrial Chemicals ligt de nadruk vooral op verbetering van de prestaties van fabrieken. Een van de resultaten van dit type onderzoek is het gebruik van nieuwe liquid phase technologie in de nieuwe melaminefabriek in Geleen.

11

Jaarverslag 2002

EXTERNE SAMENWERKING

DSM's R&D werkt in het fundamenteel strategisch onderzoek intensief samen met externe partijen. Naast de samenwerking in het Wageningen Centre for Food Sciences (voeding) en het Dutch Polymer Institute (polymeren) is DSM partner in zo'n 100 bilaterale samenwerkingsverbanden. Een veertigtal R&D-medewerkers is tevens parttime hoogleraar of universitair hoofddocent. DSM beschikt bovendien over een uitgebreid internationaal netwerk met zo'n 2.000 prominente universitaire vakgroepen en neemt deel in 20 universitaire researchconsortia, waarin naast universiteiten ook andere industrieën participeren. Vanuit R&D-optiek participeert DSM via Corporate Venturing in jonge, veelbelovende bedrijven (start-ups) om op die wijze toegang te krijgen tot nieuwe technologieën en innovaties. ONDERZOEKSRESULTATEN

- Het Genoomproject, minder dan drie jaar geleden gestart, vormt een nieuw technologieplatform met een revolutionaire impact op de ontwikkeling van nieuwe enzymatische producten. Zo worden nieuwe enzymen ontdekt en leidt nieuwe informatie tot verbeterde productieorganismen voor enzymen. Dat leidt tot verlaging van de investeringsuitgaven en een daling van de kostprijzen. Het Genoomproject heeft geresulteerd in het opzetten van een bioinformatica-infrastructuur. Vooral bij Life Science Products worden daardoor de ontwikkeltijden korter en de ontwikkelingskosten lager. Voorts heeft het project een grote bijdrage geleverd aan de intellectuele eigendomspositie. Volgens cijfers van het European Patent Office heeft DSM in 2001 de meeste patentaanvragen op het terrein van biotechnologie ingediend in de Europese Unie, 154 op een totaal van 305. - Het gebruik van enzymen bij de productie van antibiotica en de toepassing op industriële schaal heeft geleid tot een sterke vermindering van de hoeveelheid afval en tot minder gebruik van energie. Dit concept is verder uitgewerkt met de ontwikkeling van nieuwe technologie voor de productie van tussenproducten voor geneesmiddelen en actieve ingrediënten. - De Europese Unie heeft goedkeuring verleend aan een netwerkproject op het gebied van chirale herkenning. DSM neemt vanaf begin 2002 deel aan dat onderzoek. Het project, dat vier jaar loopt, is gericht op de ontwikkeling van een betere methode voor de scheiding van enantiomeren met extractietechnologie. - In zeer korte tijd werd de eerste Stanyl High Flow grade ontwikkeld. Een uniek materiaal met sterk verbeterde vloeieigenschappen zonder de uitstekende mechanische eigenschappen van Stanyl aan te tasten. Het materiaal is goedgekeurd voor gebruik in nieuwe generaties connectoren in elektronische apparatuur. Het High Flow-principe bleek ook zeer waardevol voor de ontwikkeling van nieuwe Stanylmaterialen die metalen onderdelen vervangen in toepassingen in auto's. - Zogeheten vertakt nylon-6 is in 2002 voor het eerst geproduceerd in een continuproces. Mogelijke toepassingen zijn enkellaagse en meerlaagse vlak- en blaasfolie.

- In toenemende mate wordt samen met klanten gezocht naar harstoepassingen waarbij geen styreen vrijkomt. Styreen is een belangrijk punt van aandacht, vooral bij gebruik in open matrijzen en in gevoelige toepassingen. Er wordt vooruitgang geboekt bij de vervanging van styreen in een aantal segmenten en bij de ontwikkeling van 'gesloten' verwerkingstechnieken zoals vacuüminjectie. - Begin 2002 ging het door de Europese Unie gesubsidieerde Sinc-Pro Intelligent Manufacturing Systems-project van start. Dat project concentreert zich op geavanceerde besturing van industriële kristallisatoren. Universiteiten en industriële partners uit de Europese Unie nemen deel. Er zijn ook banden met Canadese en Japanse researchprogramma's. DSM is coördinator van dit project. - High-Throughput Experimentation is een nieuwe technologie die zijn oorsprong heeft in de farmaceutische research. Jaarlijks worden zo miljoenen monsters getest met behulp van een groot aantal kleine, parallel werkende chemische reactoren. R&Dprojecten kunnen nu over het algemeen 5 keer sneller dan voorheen uitgevoerd worden. De mogelijkheid om vele experimentele systemen uit te testen, in combinatie met een sterk toegenomen efficiency, vormt een krachtig hulpmiddel in de ontwikkeling van duurzame productieprocessen. Ook leidt het gebruik van kleinere hoeveelheden chemicaliën tot minder afval bij R&D-projecten.

12

Financiële Resultaten

www. > DSM.COM

FINANCIËLE RESULTATEN ALGEMEEN DSM heeft in het jaar 2002 met de doorlopende activiteiten een bedrijfsresultaat gerealiseerd van c 383 miljoen, 14 procent meer dan in 2001 op vergelijkbare basis. In het verslagjaar stonden de opbrengstprijzen gemiddeld enigszins onder druk, maar de grondstofprijzen waren gemiddeld lager en de afzetten 6 procent hoger ondanks de verder teruglopende economie. Per 28 juni 2002 zijn de petrochemische activiteiten van DSM in Geleen en Gelsenkirchen (DSM Petrochemicals) verkocht aan Saudi Basic Industries Corporation (SABIC). Omzet, resultaten en kasstroommutaties van DSM Petrochemicals over de periode tot 28 juni zijn meegenomen in de totaalcijfers van DSM. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen was, ondanks een halfjaar petrochemische activiteiten, met c 349 miljoen slechts 5 procent lager dan in 2001. Het cluster Life Science Products realiseerde over geheel 2002 een 3 procent lagere omzet. Het bedrijfsresultaat was licht hoger. De verzwakking van de Amerikaanse dollar had een negatief effect op het resultaat. Bij DSM Pharmaceutical Products was de invloed merkbaar van de vertraging van de introductie van nieuwe producten in de farmaceutische industrie. Tevens stond de marge van aspartaam onder druk. In het cluster Performance Materials liep de omzet duidelijk terug als gevolg van de lagere afzet van DSM Desotech, maar het bedrijfsresultaat bleef op het niveau van 2001 door de hogere resultaten van de overige onderdelen in het cluster. Binnen het cluster Industrial Chemicals nam de omzet licht af terwijl het bedrijfsresultaat substantieel toenam als gevolg van lagere kosten en gemiddeld hogere marges. Het hogere bedrijfsresultaat van vezelgrondstoffen werd voor een deel ongedaan gemaakt door lagere afzetten en marges van DSM Agro en de lagere productie van DSM Energy. DSM Melamine bleef op het goede niveau van 2001.

Investeringen van bedrijven bleven op een laag niveau in alle belangrijke regio’s als gevolg van een matige winstontwikkeling. Gemiddeld over 2002 lag de dollarkoers ten opzichte van de euro 6 procent lager dan het jaar ervoor. De olieprijs is in de tweede helft van 2002 sterk gestegen. Volgens de Europese brancheorganisatie CEFIC lag de groei van de chemische industrie (exclusief pharmaceuticals) in Europa in 2002 op circa 2 procent, beter dan de ontwikkeling in 2001 (-0,5 procent). De productie in de Verenigde Staten steeg in 2002 met ongeveer 1,8 procent (exclusief pharmaceuticals). Ook dit was een duidelijke verbetering ten opzichte van 2001. De eerste helft van het jaar verliep relatief gunstig voor de Europese chemische industrie, als gevolg van een beter economisch klimaat en een normalisatie van de voorraadniveaus bij de belangrijkste eindgebruikers. Tijdens de tweede helft van het jaar leed de chemie onder een zwakke industriële vraag en de ten opzichte van de dollar veel sterkere euro.

RESULTATEN 2002 De resultaten van 2002 zijn niet zonder meer vergelijkbaar met die van 2001, als gevolg van de verkoop van het belang in EBN eind 2001 en de desinvestering medio 2002 van de petrochemische activiteiten. Daarom worden de doorlopende activiteiten (exclusief DSM Petrochemicals en Energie Beheer Nederland) waar mogelijk separaat vergeleken. De analyses van 2002 ten opzichte van 2001 hebben vooral betrekking op de doorlopende activiteiten. RESULTATENREKENING x c miljoen doorlopende activiteiten: netto-omzet andere bedrijfsopbrengsten

2002

2001

5.636 -141

5.751 -31

som der bedrijfsopbrengsten som der bedrijfslasten

5.495 -5.112

5.720 -5.384

383

336

6.665

7.970

bedrijfsresultaat financiële baten en lasten belastingen resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen

450 -14 -84 -3

521 -97 -69 14

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen buitengewoon resultaat belang van derden

349 840 -1

369 1.045 1

1.188

1.415

bedrijfsresultaat (EBIT)

MACRO-ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN De macro-economische ontwikkelingen in 2002 waren voor DSM ongunstig, hoewel er een lichte verbetering optrad vergeleken met 2001. De wereldeconomie als geheel bleef aarzelend en liet in twee opzichten een gemengd beeld zien. De groei in de Verenigde Staten en de opkomende markten in Azië was hoger dan in het jaar ervoor. In West-Europa, Japan en Zuid-Amerika daarentegen viel de economie nog verder terug dan in het reeds matige jaar 2001. Daarnaast leek zich in de eerste helft van het jaar een herstel aan te dienen in de voor DSM belangrijkste markten. Dit herstel zette echter in de tweede helft van het jaar niet door. In 2002 is met name de Amerikaanse consument door een hoog bestedingsniveau grotendeels verantwoordelijk gebleken voor de groei van de wereldeconomie. Tegen het einde van het jaar nam het consumentenvertrouwen echter af in de VS, als gevolg van oplopende werkloosheid en dalende aandelenkoersen. Om dezelfde redenen belandde het vertrouwen in Europa en Japan in 2002 op een dieptepunt, hetgeen leidde tot een zwakke binnenlandse vraag. De industriële productie leek zich aanvankelijk te herstellen, maar liet het in de tweede helft van het jaar toch weer afweten.

totaal DSM: netto-omzet

nettowinst

NETTO-OMZET

In 2002 was de omzet van de doorlopende activiteiten met c 5,6 miljard 2 procent lager dan in het voorgaande jaar. De autonome volumegroei bedroeg 6 procent. De opbrengstprijzen waren gemiddeld 4 procent lager. Deconsolidaties hadden een effect van -2 procent en de lagere wisselkoersen, met name van de Amerikaanse dollar, hadden een effect van -2 procent.

13

Jaarverslag 2002

Van de ontwikkeling van de netto-omzet per cluster kan de volgende analyse worden gegeven:

x c miljoen

waarvan door: 2002

2001

verschil

volumes

(des)acquisities

prijzen

wisselkoersen


2.168 1.767 1.268 433

2.237 1.855 1.302 357

-3% -5% -3%

3% 1% 11%

-3% 0% -3%

0% -4% -9%

-3% -2% -2%

Totaal doorlopende activiteiten

5.636

5.751

-2%

6%

-2%

-4%

-2%

beëindigde activiteiten

1.029

2.219

Totaal DSM

6.665

7.970

BEDRIJFSLASTEN

De bedrijfslasten van de doorlopende activiteiten daalden ten opzichte van 2001 en kwamen uit op c 5,1 miljard. De belangrijkste post daarvan, de kosten van grond- en hulpstoffen, daalde met c 309 miljoen. Uitgedrukt in procenten van de nettoomzet daalden de kosten van grond- en hulpstoffen van 47 procent in 2001 tot 43 procent in 2002. Mede dankzij het Operational Excellence-programma was bij de doorlopende activiteiten de autonome stijging van de vaste out-ofpocket-kosten nihil, ondanks een stijging van de gemiddelde loonkosten per werknemer met 7 procent. De totale loonsom is gestegen met 1 procent tot c 1.156 miljoen in 2002 (2001: c 1.139 miljoen). De afschrijvingen van de doorlopende activiteiten daalden van c 405 miljoen in 2001 tot c 384 miljoen in 2002, vooral door afwaarderingen ultimo 2001. BEDRIJFSRESULTAAT

Het bedrijfsresultaat van de doorlopende activiteiten steeg, vooral door hogere afzetten in 2002 met c 47 miljoen (14 procent), van c 336 miljoen in 2001 tot c 383 miljoen in 2002. De operatingmarge (het bedrijfsresultaat in procenten van de nettoomzet) nam toe van 5,8 procent in 2001 tot 6,8 procent in 2002. De gemiddelde marge (verkoopprijs per eenheid product minus variabele kosten) lag enigszins beneden het niveau van 2001. NETTOWINST

De financiële lasten bedroegen in 2002 c 14 miljoen tegenover c 97 miljoen in 2001. Deze daling is het gevolg van hogere financiële baten als gevolg van het uitzetten van de opbrengst uit de verkoop van DSM Petrochemicals en het belang in Energie Beheer Nederland en van een lagere rentevoet. De belastingdruk over 2002 (19 procent) was hoger dan die over 2001 (16 procent). Dit werd per saldo veroorzaakt door het wegvallen van het belastingvrije resultaat van Energie Beheer Nederland. Het resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen liep terug van c 14 miljoen in 2001 tot -c 3 miljoen in 2002 door het lagere resultaat van Methanor en van enige andere kleinere deelnemingen

en door de verkoop van Energie Beheer Nederland. Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen is met c 20 miljoen gedaald tot c 349 miljoen, met name veroorzaakt door de verkoop van DSM Petrochemicals en de certificaten Energie Beheer Nederland. Het buitengewoon resultaat na belastingen over geheel 2002 bedroeg c 840 miljoen (2001: een bate van c 1.045 miljoen). De buitengewone baten ad c 840 miljoen betroffen vooral de boekwinst op de verkoop van DSM Petrochemicals (c 936 miljoen), verminderd met c 96 miljoen in het kader van de afronding binnen DSM van de ontvlechting en mogelijk nakomende kosten in verband met de verkoop van DSM Petrochemicals en vanwege de afwaardering van het DSM-belang in Evergreen Nylon Recycling (Verenigde Staten). Deze afwaardering is het gevolg van verslechterde commerciële en technologische vooruitzichten op korte en middellange termijn. De nettowinst nam, vooral als gevolg van het lagere buitengewone resultaat, af van c 1.415 miljoen in 2001 tot c 1.188 miljoen in 2002. Uitgedrukt per gewoon aandeel is dit resultaat gedaald van c 14,50 in 2001 tot c 12,08 in 2002.

14

www. > DSM.COM

Financiële Resultaten

INVESTERINGEN EN FINANCIERING

RATIO’S

De investeringen in immateriële en materiële vaste activa voor de doorlopende activiteiten hebben in 2002 c 463 miljoen bedragen en lagen c 79 miljoen boven de afschrijvingen. In 2002 werd bovendien c 33 miljoen geïnvesteerd in de oprichting van de joint venture DSM Nanjing Chemical Company.

Het balanstotaal (totaal vermogen) is gestegen tot c 9,0 miljard ultimo 2002 (2001: c 8,6 miljard). Het groepsvermogen in procenten van het balans totaal nam toe van 50 procent ultimo 2001 tot 58 procent ultimo 2002, vooral door de boekwinst op de verkoop van DSM Petrochemicals. De liquiditeitsratio (vlottende activa ten opzichte van vlottende passiva) steeg in het verslagjaar van 2,17 in 2001 tot 3,05 in 2002. De investeringen in immateriële en materiële vaste activa van de doorlopende activiteiten lagen ruim 20 procent boven de afschrijvingen. Het totaal van de immateriële en materiële vaste activa lag desondanks c 854 miljoen (20 procent) onder 2001, vooral door de verkoop van DSM Petrochemicals. Het bedrijfskapitaal was c 339 miljoen lager dan in 2001, met name als gevolg van het afstoten van DSM Petrochemicals. Het eigen vermogen steeg ten opzichte van ultimo 2001 met c 903 miljoen, vooral als gevolg van boekwinst op verkochte activiteiten. De liquide middelen/effecten namen door de verkoop van DSM Petrochemicals sterk toe.

x c miljoen Liquide middelen begin jaar Bedrijfsactiviteiten: – cashflow (nettowinst plus afschrijvingen) – resultaat op desinvesteringen – mutatie bedrijfskapitaal – overige mutaties

2001

1.148

204

1.630

1.936

-952 10 -30

-1.229 -58 115

Kasstroom bedrijfsactiviteiten Investeringsactiviteiten: – investeringen – desinvesteringen – overige mutaties

2002

658

-536 2.037 -53

764

-652 1.465 -9

GROEPSVERMOGEN in % van het balanstotaal 60

Kasstroom investeringsactiviteiten Uitgekeerd dividend Kasstroom financieringsactiviteiten Effecten wijzigingen in consolidatie en koersverschillen Liquide middelen einde jaar

1.448

804

-191

-197

-89

-433

50 40 30

-

6

2.974

1.148

20 10 0 98

In procenten van het groepsvermogen plus nettoschuld veranderde de nettoschuld van 17 procent ultimo 2001 in een surplus van 25 procent ultimo 2002, vooral door de verkoop van DSM Petrochemicals.

BALANSBEELD vóór slotdividend in % immateriële en materiële vaste activa financiële vaste activa vlottende activa

2002

2001

37 3 60

49 3 48

totaal activa

100

100

58

50

8 15 19

10 18 22

100

100

groepsvermogen egalisatierekening investeringspremies en voorzieningen langlopende schulden kortlopende schulden totaal passiva

99

00

01

02

DIVIDEND Per gewoon aandeel wordt over 2002 een bedrag van c 1,75 als dividend voorgesteld. Dit is circa 23 procent van de cashflow (nettowinst uit gewone bedrijfsuitoefening ad c 349 miljoen plus de afschrijvingen ad c 442 miljoen minus het dividend toekomend aan houders van cumulatief preferente aandelen ad c 22 miljoen). De bij DSM gebruikelijke marge van 16-20 procent wordt hiermee overschreden, aangezien DSM ervoor heeft gekozen om, ook gedurende de transformatie tot specialty company, een stabiel dividend te realiseren. Rekening houdend met het in augustus 2002 uitgekeerde interim-dividend van c 0,58 per gewoon aandeel bedraagt het slotdividend c 1,17 per gewoon aandeel. Het dividend wordt in contanten uitgekeerd en zal op 17 april 2003 betaalbaar worden gesteld.

15

Jaarverslag 2002

VOORUITZICHTEN Het tweede halfjaar van 2002 heeft niet het economisch herstel voor de Europese chemische industrie gebracht waarop werd gehoopt en in belangrijke eindmarkten zijn de condities niet verbeterd. Daarbij zette de verzwakkende US-dollar extra druk op de opbrengsten voor Europese producenten. De algemene economische vooruitzichten voor 2003 zijn erg onzeker. De combinatie van lage economische groei, oplopende geo-politieke spanningen, hoge grondstofprijzen en zwakke dollar, zal leiden tot een aanhoudende aarzeling in de marktomstandigheden. Ook in de voor DSM belangrijke eindmarkten wordt verwacht dat de businesscondities vooralsnog niet verbeteren, mede tegen de achtergrond van een duidelijk verzwakte US-dollar. De vertraging in de goedkeuring van nieuwe medicijnen in de farmaceutische industrie, het vooralsnog uitblijven van herstel in de elektronica- en telecomindustrie en snel oplopende grondstofkosten, maken een significante marktverbetering vóór de tweede helft van 2003 onwaarschijnlijk. De marktontwikkelingen tot nu toe in 2003 lijken min of meer in lijn met begin vorig jaar. Voor het cluster Life Science Products wordt een bedrijfsresultaat voor het hele jaar op het niveau van 2002 verwacht, behoudens een aanzienlijke verdere daling van de dollarkoers, waarbij naar verwachting het tweede halfjaar beter zal zijn dan het eerste halfjaar. Voor de overige clusters is de invloed van economie en grondstofprijzen nog zeer onduidelijk. Gegeven de ongebruikelijke combinatie van onzekere factoren wil DSM thans geen uitspraak doen over het te verwachten bedrijfsresultaat.

OVERZICHT PER CLUSTER De activiteiten van DSM zijn in drie clusters gegroepeerd. Onderstaande overzichten geven een financieel beeld van de doorlopende activiteiten in deze clusters.

NETTO-OMZET EN LEVERINGEN

x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities interne leveringen

totaal

2002

NETTO-OMZET 2001

2002

LEVERINGEN 2001

2.168 1.767 1.268 433

2.237 1.855 1.302 357

2.240 1.795 1.389 437

2.304 1.935 1.460 373

-

-

-225

-321

5.636

5.751

5.636

5.751

BEDRIJFSRESULTAAT PLUS AFSCHRIJVINGEN (EBITDA) x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities

2002

2001

382 197 158

376 204 155

30

6

totaal

767

741

16

www. > DSM.COM

Overzicht per Cluster

EBIT / LEVERINGEN 2001 EN 2002

EBITDA / LEVERINGEN 2001 EN 2002

in %

in % 18 16 14 12

10

10

8

8

6

6

4

4

2

2 2001

0

2001

0

2002 Life Science Products

Performance Materials

Industrial Chemicals DSM (doorlopende activiteiten)

2002 Life Science Products

BEDRIJFSRESULTAAT (EBIT) x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities

2002

2001

232 113 77

230 112 64

-12

-41

bedrijfsresultaat vóór afschrijving goodwill afschrijving goodwill

410 -27

365 -29

totaal

383

336

INVESTERINGEN x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities

2002

2001

189 167 120

280 160 95

20

26

totaal

496

561

GEÏNVESTEERD VERMOGEN ULTIMO JAAR x c miljoen Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities

2002

2001

2.034 1.083 637

2.033 1.081 695

375

370

geïnvesteerd vermogen exclusief goodwill goodwill

4.129 441

4.179 552

totaal

4.570

4.731


Industrial Chemicals

DSM (doorlopende activiteiten)

17

Jaarverslag 2002

BEDRIJFSRESULTAAT in % van gemiddeld geïnvesteerd vermogen (ROI) Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals

2002

2001

11,4 10,4 11,6

11,9 11,0 9,9

ROI vóór afschrijving goodwill

9,9

8,9

totaal, na afschrijving goodwill, doorlopende activiteiten

8,2

7,2

UITGAVEN VOOR ONDERZOEK EN ONTWIKKELING

2002

X c MILJOEN 2001

2002

IN PROCENTEN* 2001


145 82 24 20

133 89 28 23

6,7 4,6 1,9 4,6

5,9 4,8 2,2 6,4

totaal

271

273

4,8

4,7

* van de netto-omzet

AANTAL MEDEWERKERS (ULTIMO JAAR)

Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities totaal

2002

2001

9.330 3.692 1.815 3.538

9.696 3.789 1.931 3.734

18.375

19.150

GEÏNVESTEERD VERMOGEN PER CLUSTER ULTIMO 2002

BEDRIJFSRESULTAAT PER CLUSTER IN 2002

x c miljard

x c miljoen

2,0

200

1,5

150

1,0

Life Science Products

100

0,5


Life Science Products Performance Materials


50


0

Other Activities

Other Activities

0

18

www. > DSM.COM

ALS ER ÉÉN CONSTANTE IS IN DE GESCHIEDENIS VAN DSM, DAN IS HET WEL HET VERMOGEN OM TE VERANDEREN. VIA DE KOLENVEREDELING KWAM DSM IN DE CHEMIE TERECHT. RUIM DERTIG JAAR GELEDEN TRANSFORMEERDE DE ONDERNEMING IN KORTE TIJD VAN MIJNBOUWBEDRIJF TOT EEN PUUR CHEMIEBEDRIJF. EN DSM BLIJFT ZICH VERDER ONTWIKKELEN, NU ALS INTERNATIONAAL CHEMIECONCERN MET HOOGWAARDIGE SPECIALTIES. DE VAN OORSPRONG LIMBURGSE KOLENBOER IS UITGEGROEID TOT EEN WERELDWIJD OPERERENDE SPECIALTY ONDERNEMING.

1955

1967

1976

1980

KOLENTREIN

HOOFDKANTOOR HEERLEN

CHEMISCHE BEDRIJVEN

UITBREIDING IN

STAATSMIJN EMMA

BUITENLAND

In snel tempo gingen in het

Nabij het Heerlense station verrees in 1905 het

In 1976 had DSM het

De eerste grote

begin van de twintigste

eerste eigen kantoor van de Staatsmijnen. Het

kolentijdperk achter zich

uitbreiding van de

eeuw de Limburgse mijnen

ontwerp voor het kantoor met conciërgewoning

gelaten. De sloop van

Staatsmijnen buiten

open. Ze werden via een

en tuin was van architect en rijksbouwmeester

bijvoorbeeld de oudste

Nederland vond begin

eigen spoornet met elkaar

C.E.P. Knuttel. In de loop der tijd volgde de een

Staatsmijn (Wilhelmina) was al

jaren zestig plaats in de

verbonden om kolen,

na de andere uitbreiding. In 1986 werd het

geheel afgerond. Expansie in de

Verenigde Staten. De

materiaal en steengruis te

markante gebouw, in de volksmond ‘de witte

chemische sector was het

Staatsmijnen richtten

vervoeren. In 1910 was de

boerderij’ genoemd, gesloopt om plaats te

toverwoord van het nieuwe

samen met de firma PPG

mijnspoorlijn van de

maken voor een winkelpassage.

DSM. Een begin werd gemaakt

de onderneming

Staatsmijn Emma naar Nuth

met de bouw van naftakraker

Columbia Nitrogen

gereed. In 1913 ging de

NAK4. Omgeschoolde

Corporation (CNC) op.

Emma officieel in bedrijf.

voormalige mijnopzichters

In 1964 vond in Augusta

Vanuit de in 1909 geopende

fungeerden nu als gediplomeerd

de officiële inbedrijf-

Staatsmijn Wilhelmina werd

bedrijfstechnicus in de

stelling van de nieuwe

in 1912 reeds 300.000 ton

procesindustrie. De Groep

kunstmestfabriek plaats.

vervoerd. Het kolenvervoer

Speciale Producten op de

Vanaf de jaren 80

werd geregeld door het

locatie Noord in Geleen plaveide

raakten de uitbreidingen

Spoorweg- en

de weg van DSM naar de

in het buitenland in een

Expeditiebedrijf van de

fijnchemie.

stroomversnelling.

Staatsmijnen.

19

Jaarverslag 2002

LIFE SCIENCE PRODUCTS

1989

1998

BEURSGANG

ACQUISTIE GIST-BROCADES

Het jaar 1989 stond in

Op 11 mei 1998 werd de overname

het teken van de

van Koninklijke Gist-brocades in Delft

succesvolle beursgang

succesvol afgerond. Deze acquisitie

van DSM, waarbij de

tilde DSM’s fijnchemieactiviteiten in een

Staat der Nederlanden

klap naar een leidende positie in de

ongeveer 70 procent van

wereld. De samenvoeging van de

zijn aandelen naar de

fijnchemie van DSM en Gist-brocades

beurs bracht. De

had de vorming van vijf nieuwe

aandelen worden sinds 6

businessgroepen tot gevolg, die samen

februari 1989 verhandeld

het strategische cluster Life Science

op de Amsterdamse

Products vormen.

Effectenbeurs, tegenwoordig de Euronext Amsterdam NV. Het aandeel DSM wordt

Het cluster Life Science Products omvat de businessgroepen DSM Pharmaceutical Products, DSM Fine Chemicals, DSM AntiInfectives, DSM Food Specialties en DSM Bakery Ingredients. De activiteiten zijn voornamelijk gericht op de farmaceutische en de voedingsmiddelenindustrie. Deze markten bieden DSM attractieve perspectieven en prima groeimogelijkheden. Drijvende krachten zijn de groeiende wereldbevolking, toenemende koopkracht, vergrijzing van de bevolking, het steeds grotere belang dat wordt gehecht aan gezondheid, nieuwe technologische ontwikkelingen en het uitbesteden van de productie door leidende farmaceutische en voedingsmiddelenondernemingen. Farmaceutische ingrediënten zijn de laatste jaren uitgegroeid tot de belangrijkste eindmarkt voor DSM. De in de laatste jaren sterk gegroeide businessgroep DSM Fine Chemicals is sinds 1 juli 2002 gesplitst: DSM Pharmaceutical Products richt zich volledig op de farmaceutische industrie, DSM Fine Chemicals op specialty chemicals voor marktsegmenten zoals agro-chemie en voedingsmiddelen. DSM is een aantrekkelijke partner voor klanten in de life science industrie. Door de combinatie van biotechnologie (onder andere fermentatie en biokatalyse) en organische chemie kan DSM zijn klanten het breedst mogelijke pakket technologieën (toolbox) bieden en hen bijstaan met innovaties. DSM is de grootste toeleverancier aan de farmaceutische industrie in de wereld. Ook op het gebied van ingrediënten voor voedingsmiddelen heeft DSM leidende posities. De businessgroepen van het cluster Life Science Products realiseren belangrijke synergiëen door intensieve samenwerking op het gebied van onderzoek en ontwikkeling, met name in de biotechnologie (fermentatieprocessen) en het gezamenlijk gebruik van productielocaties en installaties. Voorts betrekken DSM Pharmaceutical Products en DSM Fine Chemicals een deel van hun grondstoffen en competenties op het gebied van productie, marketing en businesssystemen van andere DSM-onderdelen.

x c miljoen netto-omzet*: – DSM Fine Chemicals – DSM Pharmaceutical Products – DSM Anti-Infectives - DSM Food Specialties – DSM Bakery Ingredients

2002

2001

386 538 573 338 405

425 592 548 309 430

totaal

2.240

2.304

bedrijfsresultaat bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen geïnvesteerd vermogen ultimo jaar bedrijfsresultaat in % van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen research en ontwikkeling

232 382 189 2.034

230 376 280 2.033

11,4 145

11,9 133

personeel ultimo jaar

9.330

9.696

nu verhandeld op effectenbeurzen in Nederland, Duitsland, Zwitserland en via een ADR-programma in de Verenigde Staten.

* voor eliminatie interne leveringen aan andere clusters

20

www. > DSM.COM


STRATEGIE

NETTO-OMZET* LIFE SCIENCE PRODUCTS

De strategie van DSM Fine Chemicals is erop gericht de positie als specialty chemicals leverancier van hoge kwaliteit verder uit te bouwen. Om deze missie te verwezenlijken concentreert DSM Fine Chemicals zich op actief portfoliomanagement van de productfamilies, groei in geselecteerde segmenten zoals de agroen voedingsmiddelenmarkten, en operational excellence.

x c miljoen 2.500 2.000 1.500

GANG VAN ZAKEN 1.000 500 0 98

99

00

01

02


BEDRIJFSRESULTAAT LIFE SCIENCE PRODUCTS x c miljoen 250 200 150 100 50 0 01

02

De algehele financiële prestatie van DSM Fine Chemicals was vergelijkbaar met die van 2001. In de loop van het jaar werden in Rotterdam met succes nieuwe installaties in gebruik genomen voor natriumbenzoaat (Purox S) en benzoëzuur (Purox B). Hiermee konden duidelijk voordelen worden behaald in kwaliteit en productspecificaties. In Chili werd een nieuwe installatie in gebruik genomen voor jodiumderivaten. De herstructurering bij DSM Minera werd afgerond. De activiteiten in Maarssen werden stopgezet, terwijl de productie van jodiumderivaten in Chili is opgestart. Ook werd binnen DSM Actis een begin gemaakt met de ontwikkeling van nieuwe activiteiten, met name gericht op samenwerkingsverbanden op het gebied van ontwikkeling en de productie van chemicaliën voor de agroindustrie. De prijzen voor aspartaam daalden door grote concurrentiedruk. De negatieve invloed van de prijzen werd slechts gedeeltelijk gecompenseerd door maatregelen voor kostenbeheersing, met name binnen de productieactiviteiten. De door DSM ontwikkelde Melapur-business (een op melamine gebaseerde niet-gebromeerde vlamvertrager) werd verkocht aan de onderneming Ciba Specialty Chemicals.

DSM FINE CHEMICALS DSM PHARMACEUTICAL PRODUCTS Het huidige DSM Fine Chemicals kwam op 1 juli 2002 tot stand na de afsplitsing van DSM Pharmaceutical Products. DSM Fine Chemicals concentreert zich op specialistische, veelal multiclient chemicaliën voor onder andere de agroen voedingsmiddelenindustrie. DSM Fine Chemicals omvat vier businessunits: - DSM Actis legt zich in hoofdzaak toe op exclusieve synthese van producten gericht op de agro-chemicaliënmarkten, en op producten op basis van productfamilies (product trees: producten afkomstig uit gelijksoortige grondstoffen of geproduceerd met behulp van dezelfde technologie). DSM Actis beschikt over productiefaciliteiten in Linz en Geleen. - DSM Special Products ontwikkelt, produceert en verkoopt benzoëzuur, natriumbenzoaat, benzaldehyde, benzylalcohol en enkele derivaten van deze producten voor de life scienceindustrie. De businessunit richt zich op uiteenlopende eindmarkten en heeft een duidelijke leiderspositie in enkele van de belangrijke markten voor voedingsconserveringsmiddelen en smaakstoffen. DSM Special Products heeft productiefaciliteiten in Geleen en Rotterdam. - DSM Minera produceert en verkoopt jodium en jodiumderivaten, vooral aan de industrieën voor life scienceproducten en hoogwaardige chemicaliën. De productie bevindt zich in Chili. - Holland Sweetener Company is een 50/50-joint venture met het Japanse bedrijf Tosoh en ontwikkelt, produceert en verkoopt de hoogintensieve, laagcalorische zoetstof aspartaam. De productiefaciliteit van Holland Sweetener Company bevindt zich in Geleen.

DSM Pharmaceutical Products ontstond op 1 juli van het verslagjaar door een splitsing van de businessgroep DSM Fine Chemicals. De nieuwe businessgroep houdt zich bezig met het ontwikkelen, opschalen en produceren van klantspecifieke producten voor de farmaceutische industrie. DSM Pharmaceutical Products bestaat uit drie businessunits: - DSM Pharmaceutical Chemicals is wereldmarktleider in complexe tussenproducten en werkzame bestanddelen van geneesmiddelen. DSM Pharmaceutical Chemicals heeft productiefaciliteiten in Venlo, Linz (Oostenrijk), Greenville en South Haven (beide USA). - DSM Biologics heeft productiefaciliteiten in Groningen en Montreal (Canada) en heeft een belangrijke positie in de snelgroeiende markt voor op biotechnologie gebaseerde geneesmiddelen, zoals recombinant-eiwitten, antistoffen, gentherapeutica en vaccins. - DSM Pharmaceuticals, Inc. in Greenville (USA) maakt verschillende doseervormen van geneesmiddelen. STRATEGIE

DSM Pharmaceutical Products streeft naar marktleiderschap op het terrein van het ontwikkelen, opschalen en produceren van klantspecifieke producten voor de farmaceutische industrie. Hierbij positioneert de businessgroep zich als een klantgerichte en betrouwbare partner die de farmaceutische industrie voorziet van een hoogwaardig pakket chemische tussenproducten, op biotechnologie gebaseerde geneesmiddelen en doseringen zoals Orals & Topicals en Steriles.

21

Jaarverslag 2002

GANG VAN ZAKEN

- DSM Pharmaceutical Chemicals. Door factoren als vergrijzing, toenemende welvaart, hogere gezondheidseisen en technologische doorbraken blijft de farmaceutische markt een aantrekkelijke en groeiende eindmarkt voor DSM. In het verslagjaar kreeg DSM Pharmaceutical Chemicals echter te maken met de vertragingen in goedkeuringsprocedures voor de introductie van nieuwe producten van de farmaceutische industrie. Ook werden enige eindproducten van klanten generiek. Als gevolg daarvan kwam de outsourcing door de farmaceutische industrie voor de korte termijn onder druk te staan. Hierdoor en door wisselkoersontwikkelingen daalde het resultaat aanzienlijk ten opzichte van het voorgaande jaar. Reeds in 2001 heeft DSM maatregelen aangezet om deze ontwikkelingen het hoofd te bieden, waardoor de teruggang beperkt is gebleven. Zo heeft de sluiting van de multipurposefabrieken in Maarssen en Regensburg (Duitsland) tot substantiële kostenreducties geleid. Op middellange termijn verwacht DSM Pharmaceutical Chemicals dat de markt zich weer zal herstellen. - DSM Biologics. In het verslagjaar liet DSM Biologics een groei van zijn business zien. Diverse op toekomstige groei gerichte projecten gingen van start. Het belangrijkste daarvan is de in ontwikkeling zijnde grootschalige expansie van onze productiefaciliteit in Montreal, Canada. Met het biotechnologiebedrijf Crucell (Leiden) gaat DSM Biologics een technologieplatform ontwikkelen en promoten gericht op de verdere ontwikkeling en productie van biofarmaceutische producten zoals recombinante eiwitten en monoclonale antilichamen. DSM Biologics is goed gepositioneerd om een leidende positie in de wereld van biofarmaceuticals in te nemen. - DSM Pharmaceuticals, Inc. De kwaliteits- en controlemaatregelen die DSM Pharmaceuticals, Inc. in 2001 nam na de Warning Letter van de Amerikaanse Food and Drug Administration, hebben ertoe geleid dat de activiteiten nu niet alleen conform de cGMP-normen maar ook efficiënter worden uitgevoerd. Ook werd succes geboekt met een gestarte marketingcampagne. Het resultaat over 2002 kwam daardoor aanzienlijk hoger uit dan het jaar ervoor. Op het gebied van steriel verpakte producten zal DSM Pharmaceuticals, Inc. de capaciteit verder uitbreiden om aan de groeiende marktvraag te kunnen voldoen. Het resultaat van DSM Pharmaceutical Products als totaal was aanzienlijk lager dan dat van de vergelijkbare activiteiten in 2001.

DSM ANTI-INFECTIVES DSM Anti-Infectives heeft wereldwijd leidende marktposities op het gebied van anti-infectiva, zoals penicilline G, tussenproducten zoals 6-APA en 7-ADCA, zijketens en actieve ingrediënten. Deze producten worden vooral gebruikt in antibiotica, (penicillines en cefalosporines tegen bacteriële infecties) en antimycotica (tegen schimmelinfecties). De businessgroep heeft productievestigingen in Nederland, Spanje, Italië, Zweden, Mexico, India, China en Egypte. STRATEGIE

DSM Anti-Infectives streeft naar het handhaven en waar relevant uitbouwen van zijn positie als wereldmarktleider op het gebied van anti-infectiva, vooral door leiderschap op het gebied van kostenefficiëntie op basis van technologie, innovatie en operational excellence. GANG VAN ZAKEN

De wereldmarkt voor penicilline groeide in 2002 met 2 à 3 procent. De marktprijzen voor de penicillinevarianten P en G stegen licht ten opzichte van voorgaand jaar en stabiliseerden in het vierde kwartaal. In China ging de nieuwe joint venture met Zhang Jia Kou Pharmaceutical Factory en Harbin Pharmaceutical Factory van start. Het marktaandeel van DSM Anti-Infectives nam licht af, maar de positie als ’s werelds grootste leverancier van penicilline P en G en derivaten bleef gehandhaafd. De markt voor tussenproducten kreeg te maken met druk op de marges. In 2002 beleefde de nieuwe 7-ADCA fabriek in Delft zijn eerste jaar. DSM Deretil, wereldmarktleider in zijketens voor antibiotica, kreeg te maken met stevige concurrentie. De prijzen daalden tot onder het niveau van 2001. Zowel het wereldmarktaandeel als de winst bleven echter op het niveau van voorgaand jaar. Dat was te danken aan procesverbeteringen, herstructureringen en besparingen. Bovendien bracht DSM Deretil een serie nieuwe producten op de markt. De prijsontwikkeling van actieve ingrediënten varieerde per product, maar bleef gemiddeld gelijk aan het niveau van 2001. De leidende kosten- en marktposities in zogeheten semi-synthetische cefalosporines (derivaten van 7-ADCA), werden verder versterkt, met name door de geavanceerde technologie die wordt gebruikt in onze fabriek in het Spaanse St.-Perpetua en de toegenomen capaciteit voor de lokale Chinese markt in Zibo (China). De fabriek in Almería (Spanje) leverde in het vierde kwartaal de eerste hoeveelheden langs enzymatische weg geproduceerde amoxicilline (Purimox). DSM Anti-Infectives profiteerde in de tweede helft van het verslagjaar van de openstelling van de Amerikaanse markt voor generieke producenten van clavulaanzuur. Zowel de vraag als de prijzen stegen. De productieopbrengst werd aanzienlijk verhoogd via debottlenecking van de fabriek in Zweden. In het najaar ging een project van start voor verdere uitbreiding van de capaciteit. Voor nystatine (tegen schimmelinfecties) namen de concurrentie en prijsdruk toe. De marges handhaafden zich echter op een goed niveau. Omdat DSM Anti-Infectives zijn belangrijkste producten steeds meer maakt via enzymatische routes groeide ook de vraag naar de benodigde enzymen, door de groep zelf geproduceerd en vooral bedoeld voor eigen gebruik (captive use). Ondanks de vooral in de tweede helft van het jaar ongunstige wisselkoers van de Amerikaanse dollar, slaagde DSM AntiInfectives er per saldo in zijn bedrijfsresultaat substantieel te verbeteren.

22


www. > DSM.COM

PROJECTEN

DSM Anti-Infectives zette in 2002 zijn in 2000 gestarte herstructureringsprogramma voort. Veel aandacht ging uit naar verbetering van het leveringsproces, de introductie van nieuwe enzymatische technologie en kostenverlaging. Capaciteitsuitbreidingen vonden plaats in diverse penicillinefabrieken (P en G), in semi-synthetische cefalosporines en semi-synthetische penicilline, in enzymen en in clavulaanzuur. De fabriek in Portugal werd gesloten.

DSM FOOD SPECIALTIES DSM Food Specialties is een sterk groeiende leverancier van hoogwaardige ingrediënten voor de voedingsmiddelenindustrie, die worden vervaardigd met behulp van fermentatie- en enzymtechnologie. DSM Food Specialties is wereldwijd actief en omvat vijf productgroepen en één ontwikkelingsgroep: - DSM Dairy Ingredients levert ingrediënten en hulpstoffen aan de zuivelindustrie, zoals stremsels, zuursels, coatings voor kaas en zuiveltesten. DSM behoort wereldwijd tot de marktleiders in kaasingrediënten. - DSM Savoury Ingredients is een leidende producent van smaakstofingrediënten en smaakversterkers (onder meer gistextracten) in hartige producten zoals soepen, sauzen, kanten-klaar-maaltijden en snacks. - DSM Beverage Ingredients heeft een sterke positie in enzymen, gisten en conserveringsmiddelen voor vruchtensappen, wijn, bier en andere alcoholische dranken. - DSM Agri Ingredients levert enzymen en andere ingrediënten aan de veevoederindustrie. De enzymactiviteiten vormen onderdeel van een wereldwijd samenwerkingsverband met BASF. - DSM Nutritional Ingredients maakt ingrediënten voor babyvoeding, voedingssupplementen en functionele voeding zoals arachidonzuur, ß-caroteen en dieetenzymen. - DSM Ingredients Development richt zich op de ontwikkeling van nieuwe voedingsingrediënten. De belangrijkste productielocaties van DSM Food Specialties zijn Seclin (Frankrijk) voor enzymen, Capua (Italië) voor ß-caroteen, arachidonzuur en tal van andere producten, Delft voor gistextracten en testen, Zaandam voor smaakstofingrediënten en Moorebank (Australië) voor zuursels. De belangrijkste R&D-centra bevinden zich in Delft, Seclin en Moorebank. STRATEGIE

DSM Food Specialties kiest gericht voor marktsegmenten met een bovengemiddelde groei en speelt in op gezondheidstrends en de toenemende vraag naar natuurlijke producten. Van de jaarlijkse marktgroei wil DSM Food Specialties 5-15 procent binnenhalen. DSM Food Specialties biedt zijn klanten in de wereldwijde voedings- en veevoederindustrie innovatieve ingrediënten met toegevoegde waarde waarmee het mogelijk wordt te voldoen aan de wensen van consumenten ten aanzien van kwaliteit, voedingswaarde, uiterlijk en smaak. GANG VAN ZAKEN

Terwijl in 2002 de markt voor voedingsmiddeleningrediënten met 5 procent groeide, nam de omzet van DSM Food Specialties met 9 procent toe. Omzetgroei en productportfolioverbetering resulteerden in een substantiële groei van het bedrijfsresultaat, ondanks de negatieve effecten van een lagere dollarkoers. DSM Food Specialties produceert in beperkte mate in de Verenigde

Staten, maar realiseert wel aanzienlijke verkopen in US-dollars. De omzet van DSM Dairy Ingredients nam toe, vooral in zuursels, conserveringsmiddelen en testen om antibioticaresten in koeienmelk op te sporen. Door de lagere prijzen van dierlijk stremsel stagneerde de omzetgroei van op basis van fermentatie geproduceerd stremsel. De productlijn probiotics (Delvo-Pro) gaf een aanzienlijke groei te zien. Met de overname van de gespecialiseerde activiteiten in kaascoatings van de Portugese onderneming Vascoplast breidde DSM zijn assortiment op het gebied van conserveringsmiddelen uit en versterkte zijn aanwezigheid op het Iberisch schiereiland. DSM Savoury Ingredients realiseerde een aanzienlijk hogere omzet en een groter marktaandeel dankzij de groeiende vraag naar gistextracten als natuurlijke smaakstof. Belangrijke marktintroducties waren een nieuw assortiment verfijnde processmaakstoffen (Savorkey), een verbeterde smaakversterker (Maxarome Premium) en een nutritionele gist voor vegetarische maaltijden (Engevita). DSM Beverage Ingredients toonde een stabiele omzet. De omzet van enzymen en gisten voor wijn, bier en andere alcoholische dranken nam weliswaar toe, maar de omzet in enzymen voor de fruitverwerkende industrie liep terug door de toegenomen prijsdruk. Daarnaast speelde ook de verplaatsing van de productie van appelsapconcentraten van Europa en Noord-Amerika naar China een rol. In dat land verkeert het gebruik van enzymen nog in een embryonaal stadium. Opnieuw groeide de omzet van DSM Agri Ingredients fors. De omzet van de alliantie met BASF op het gebied van veevoederenzymen steeg, onder meer door het verbod op het gebruik van beendermeel in Europa. Een van de meest succesvolle producten is Natuphos, een enzym (fytase) dat het fosfaatgehalte in de mest van varkens en kippen sterk reduceert en de voedselopname verbetert. De onderneming Novozymes legde een conflict over een aantal patenten rond fytase met DSM bij. DSM verleende Novozymes een wereldwijde semi-exclusieve licentie en andere rechten voor de fytaseproducten van Novozymes. Met deze overeenkomst kwam een eind aan een aantal rechtszaken in diverse landen met betrekking tot de geldigheid van en inbreuk op de fytase-octrooien van DSM. Alle nog lopende rechtszaken kwamen daarmee te vervallen. De omzet van DSM Nutritional Ingredients groeide fors, vooral dankzij de toegenomen omzet van arachidonzuur (AA). Na de toekenning van de GRAS-status (generally recognized as safe) aan de AA/DHA-olie van Martek Bioscience Corporation door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), lanceerde een aantal grote babyvoedingproducenten met arachidonzuur verrijkte babyvoeding. DSM Food Specialties is de exclusieve leverancier van AA aan Martek. De omzet van natuurlijk ß-caroteen groeide conform de verwachting. In de loop van het jaar introduceerde DSM Food Specialties nieuwe recepturen, zoals gelatinevrije, vegetarische granulaten. DSM Ingredients Development intensiveerde de samenwerking met externe onderzoeksinstituten om nieuwe, innovatieve ingrediënten te ontwikkelen. Zo ging een vier jaar durend onderzoeksprogramma van start met de Universiteit van Maastricht om voedselingrediënten te ontwikkelen die passen in gezondheidsbevorderende diëten. DSM Ingredients Development werkt ook nauw samen met DSM Venturing & Business Development. Dat resulteerde onder meer in een investering door DSM Venturing van $ 1,5 miljoen in het bedrijf CreAgri, Inc., een voedingsbedrijf dat zich concentreert op het detecteren en ontwikkelen van antioxidanten uit de pulp van olijven.

23

Jaarverslag 2002

PROJECTEN

In Delft ging de bouw van start van het Food Innovation Center, een laboratorium voor het ontwikkelen van nieuwe producten en toepassingen voor DSM Food Specialties en DSM Bakery Ingredients. Met het project is een investering gemoeid van circa c12 miljoen. Na de opening, waarschijnlijk in het najaar van 2003, zullen er honderd productontwikkelaars en applicatiespecialisten gaan werken aan nieuwe voedselingrediënten. Het Food Innovation Center wordt het kenniscentrum van DSM voor de ontwikkeling en toepassing van ingrediënten. Van hieruit zal bovendien het wereldwijde netwerk van Food Application Centers worden ondersteund. In Delft nam DSM Food Specialties een nieuwe fabriek voor gedroogde, inactieve, nutritionele (voedzame) gist in gebruik om te kunnen voldoen aan de groeiende vraag naar dit product, dat onder de merknaam Engevita wordt verkocht en wordt toegepast in smaaktoepassingen en in dieetsupplementen. Met nieuwe verkoopkantoren in Korea en China en door uitbreiding van het regiokantoor in Singapore versterkte DSM Food Specialties opnieuw zijn aanwezigheid in Azië/Oceanië.

DSM BAKERY INGREDIENTS Met productielocaties in Europa en Latijns Amerika is DSM Bakery Ingredients een van de leidende producenten van bakkerijingrediënten in de wereld. DSM Bakery Ingredients maakt voornamelijk bakkersgist, bakkerijenzymen en broodverbetermiddelen. Op de wereldmarkt voor instant droge gist bezet DSM de tweede plaats. DSM neemt wereldwijd de derde plaats in op de markt voor verse gist en bakkerij-ingrediënten. STRATEGIE

DSM Bakery Ingredients wil de voorkeurspartner van de bakkerijindustrie zijn door op concurrerende wijze innovatieve kwaliteitsproducten te leveren waarmee een verbetering van het waardecreatieproces wordt gerealiseerd. Om dit te bereiken streeft DSM Bakery Ingredients naar een leidende positie op de wereldmarkt en naar de laagste kostenpositie door middel van operational excellence op het gebied van gist, bakkerij-enzymen en broodingrediënten. GANG VAN ZAKEN

Ofschoon de broodconsumptie per hoofd van de bevolking licht terugloopt als gevolg van veranderende eetgewoonten in de diverse regio’s, vertoont de broodmarkt als geheel een lichte groei. Die groei houdt vrijwel gelijke tred met de groei van de wereldbevolking. Dankzij zijn applicatiekennis van de broodmarkt kan DSM Bakery Ingredients anticiperen op trends en veranderingen en voldoen aan de vraag naar nieuwe broodsoorten. Voorbeelden van de goed ontwikkelde lokale oriëntatie zijn de succesvolle introductie van de nieuwe broodsoort La Cocarde in Frankrijk, een brood dat appelleert aan een traditionele smaak, en de Energiebol die in Nederland op tafel kwam naar aanleiding van de Olympische Spelen. De introductie van vloeibare bakkerij-ingrediënten werd voortgezet. DSM Bakery Ingredients handhaafde zijn positie in de betrekkelijk stabiele markt van verse gist. De markt voor instant droge gist groeide, maar de prijzen stonden onder druk. De prijsdaling was het gevolg van overcapaciteit in de totale markt. Op het gebied van bakkerij-enzymen boekte DSM een hogere omzet en winst, dankzij stroomlijning van de productportfolio,

strikte kostenreductie en een hogere productieopbrengst. Verder zorgde de introductie van het innovatieve enzym fosfolipase voor versterking van het productenpakket. De groep heeft zich ten doel gesteld een wereldwijd leidende positie op het gebied van bakkerijenzymen te verwerven. Ondanks de invloed van de financiële malaise in Latijns Amerika op de algehele marktomstandigheden, slaagde DSM Bakery Ingredients erin de winstgevendheid licht te verbeteren. PROJECTEN

Met de verkoop van de activiteiten in Chili, Groot-Brittannië en Italië bouwde DSM de activiteiten op het gebied van banket verder af. De fabriek in Aintree werd gesloten en de productie van broodingrediënten werd ondergebracht bij de locatie Dordrecht. DSM lanceerde een webshop voor online bestellingen. Klanten van DSM Bakery Ingredients maakten daar meteen na de opening in het vierde kwartaal gebruik van. In Frankrijk vond logistieke optimalisering plaats door sluiting van het magazijn Prouvy en uitbesteding van de magazijnactiviteiten. In de gistfabriek in GrootBrittannië leidden procesverbeteringen tot forse besparingen. Het patent van DSM Bakery Ingredients op gestabiliseerde vloeibare gist werd bevestigd door het Europese patentkantoor. Nieuwe receptuur voor instant droge gist in het Fermipan Super-bereik doorstond in verschillende markten een succesvolle test en zal in 2003 breed worden geïntroduceerd.

24

www. > DSM.COM

1939

1947

1956

1968

GEBOUW CENTRAAL

ANALYTISCHE AFDELING CENTRAAL

ELEKTRONEN-

MINIPLANT

PROEFSTATION

LABORATORIUM

MICROSCOOP

Voor de Tweede

Veel witte jassen, bezig met allerlei

Een elektronen-

Na de laboratoriumfase

Wereldoorlog speelde

onderzoeken. De chef (links) was nadrukkelijk

microscoop is een

werden bij DSM Research

research een beperkte rol

aanwezig en hield alles nauwlettend in de gaten.

vergrotingsapparaat dat

nieuw ontwikkelde

bij de Staatsmijnen.

Na de Tweede Wereldoorlog namen de

met elektronenstralen

processen in de praktijk op

In Treebeek werd in 1929

chemische activiteiten van de Staatsmijnen toe

werkt. Hierdoor kunnen

semi-technische schaal

begonnen met de bouw

en in snel tempo werden nieuwe chemische

objecten zichtbaar

getest in ‘miniplants’ van

van een Centraal

installaties gebouwd. Dit bracht ook veel werk

worden gemaakt die

Technical Services.

Proefstation bij de

mee voor het toen nog Centraal Laboratorium

kleiner zijn dan de

De semi-technische

Staatsmijn Emma, dat

geheten DSM Research. Onder meer de

golflengte van zichtbaar

afdeling vormde een

zich toelegde op de

voorbereidingen en het onderzoek voor de

licht. In het najaar van

tussenstap in de

mechanisering van de

productie van nylon-grondstof caprolactam, de

1933 voltooide de fysicus

opschaling van de

steenkolenwinning. Het

eerste kunststof bij de Staatsmijnen, vonden

Ernst Ruska (1906-1988)

chemische experimenten

Centraal Proefstation

hier plaats.

aan de Technische

naar een volwaardige

werkte in 1954

Hochschule te Berlijn de

procesinstallatie.

bijvoorbeeld ook voor het

bouw van de eerste echte

De verschillende

Octrooibureau, DSM

elektronen-microscoop.

procesgangen werden hier

Research en de

DSM Research kreeg zijn

bestudeerd en

chemische bedrijven.

eerste elektronen-

geoptimaliseerd. De bouw

microscoop in 1956.

van een proeffabriek was de volgende fase in het proces.

25

Jaarverslag 2002

PERFORMANCE MATERIALS MEDE DOOR ONDERZOEK EN INNOVATIE BEHOORDEN DE MIJNEN VAN DSM VROEGER TOT DE MODERNSTE TER WERELD. VOOR HET HOOGTECHNOLOGISCHE DSM VAN TEGENWOORDIG ZIJN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING (R&D) NOG STEEDS VAN VITAAL BELANG. JAARLIJKS BESTEEDT DSM ER CIRCA 300 MILJOEN AAN. TWEEDUIZEND ONDERZOEKERS, VERSPREID OVER DE HELE WERELD, HOUDEN ZICH DAGELIJKS BEZIG MET R&D. DSM HEEFT VELE DUIZENDEN PATENTEN EN DAT AANTAL NEEMT JAARLIJKS TOE. ZO KON DSM UITGROEIEN TOT EEN INNOVATIEVE ONTWIKKELAAR EN PRODUCENT VAN HOOGWAARDIGE KUNSTSTOFFEN EN INGREDIËNTEN VOOR VOEDINGS- EN GENEESMIDDELEN.

Het cluster Performance Materials omvat de businessgroepen DSM Elastomers, DSM Engineering Plastics, DSM Coating Resins, DSM Composite Resins, en de businessunit DSM High Performance Fibers. Deze maken hoogwaardige kunststoffen met eigenschappen die aansluiten op de door de klant gewenste productprestaties, met een relatief hoge toegevoegde waarde en in de meeste gevallen een mondiale marktbenadering. De toepassingen liggen in zeer uiteenlopende eindmarkten, zoals de automobielindustrie, elektrische apparaten en elektronica, de verfindustrie en de bouw. Dit zijn aantrekkelijke groeimarkten, gegeven de continue aandacht voor nieuwe toepassingen zoals elektronica in auto’s, vervanging van staal door kunststof, elektronische apparatuur voor nieuwe infrastructuur, milieuvriendelijke verven en de versterkte aandacht voor veiligheid. Performance Materials heeft daardoor in de afgelopen jaren een sterke groei doorgemaakt. Door op nieuwe applicaties gerichte investeringen in bestaande producten met een sterke marktpositie en door verdere acquisities zal de positie van het cluster Performance Materials in de komende jaren worden versterkt.

x c miljoen netto-omzet*: – DSM Elastomers (incl. DSM High Performance Fibers) – DSM Engineering Plastics – DSM Coating Resins – DSM Composite Resins

2002

2001

509 579 403 304

524 602 506 303

totaal

1.795

1.935

113 197 167 1.083

112 204 160 1.081

LABORATORIUM

bedrijfsresultaat bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen geïnvesteerd vermogen ultimo jaar bedrijfsresultaat in % van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen research en ontwikkeling

10,4 82

11,0 89

kunststofproductie van de

Medio jaren tachtig kwam op de


3.692

3.789

Staatsmijnen werd ook

afdeling Analyse moderne en

toepassingsonderzoek een

geavanceerde analyseapparatuur ter

vereiste. Bij DSM Research

beschikking. Nieuwe instrumenten

deed de afdeling

maakten een ander type onderzoek

Kunststoftechnologie

mogelijk. Vernieuwende research

NETTO-OMZET* PERFORMANCE MATERIALS

proeven naar de praktische

moest een nieuwe impuls geven aan

x c miljoen

verwerkbaarheid van de

DSM, was de boodschap aan de

eigen producten. Ten

medewerkers van het Centraal

behoeve van de

Laboratorium. Dit leidde tot een

eindverwerkers werden

lange lijst met nieuw projecten.

recepturen ontwikkeld. Ook

Hieruit vond een strategische

allerlei andere

selectie plaats.

1979

1985

KUNSTSTOF RESEARCH

AFDELING ANALYSE CENTRAAL

Met de introductie van


2.500 2.000 1.500

onderzoeksprogramma’s werden door DSM

1.000

Research geïnitieerd, zoals toepassingsonderzoek van

500

extrusie, verstrekken en opspoelen van polypropeen-producten.

0 98

99

00

01


02

26

www. > DSM.COM


BEDRIJFSRESULTAAT PERFORMANCE MATERIALS x c miljoen 150 100 50 0 01

02

DSM ELASTOMERS DSM Elastomers produceert EP(D)M- en thermoplastische rubbers (TPV’s) voor gebruik in auto’s, industriële producten en bouwmaterialen en als additief voor motorolie. Voor EPDM-rubber is DSM wereldmarktleider met een productiecapaciteit van 215.000 ton en een marktaandeel van ruim 20 procent. In thermoplastische rubbers neemt DSM op de wereldmarkt de tweede plaats in. Productielocaties zijn gevestigd in Geleen (Nederland), Genk (België), Addis, Leominster (beide USA) en Triunfo (Brazilië), en via een joint venture in Chiba (Japan). STRATEGIE

DSM Elastomers wil zijn leidinggevende positie als wereldwijde producent van EPDM tegen lage kosten actief handhaven en zijn positie in thermoplastische rubbers verder uitbouwen. De opstart van de nieuwe EPT 3 fabriek in Nederland begin 2003 zal DSM Elastomers in staat stellen zijn leidinggevende positie als wereldwijde producent met lage productiekosten te handhaven. GANG VAN ZAKEN

Na de wereldwijde stagnatie van de EPDM-markt in 2001 in de automobielindustrie en de bouwen constructiemarkt, herstelde de vraag zich in 2002 slechts in beperkte mate. DSM behield zijn marktaandeel; de EPDM-verkopen stegen. De prijsdruk tijdens het tweede halfjaar van 2001 heeft zich in 2002 in versterkte mate voortgezet. Door de scherpe daling van de grondstofprijzen konden de marges echter grotendeels gehandhaafd blijven. Door deze ontwikkelingen, in combinatie met herstructureringen en kostenverlagingen, steeg het bedrijfsresultaat fors. De Europese Commissie heeft op 12 december 2002 bij DSM een verificatie doen uitvoeren met betrekking tot eventuele mededingingsbeperkende overeenkomsten en/of onderling afgestemde feitelijke gedragingen in strijd met artikel 81 van het EG-verdrag. Door het Amerikaanse Department of Justice wordt in de VS een vergelijkbaar onderzoek uitgevoerd. Door DSM is bij deze onderzoeken alle benodigde medewerking verleend, zoals DSM dat ook zal blijven doen gedurende het verdere verloop van het onderzoek. PROJECTEN

In Geleen wordt een nieuwe EPDM-fabriek gebouwd met een capaciteit van 80.000 ton, die begin 2003 in bedrijf wordt genomen. In het kader van het herstructureringsprogramma werden voorbereidingen getroffen om in de loop van het eerste kwartaal 2003 een verouderde EPDM-fabriek in Addis (USA) met een capaciteit van 35.000 ton uit bedrijf te nemen. De reorganisatie van de R&D-laboratoria is voltooid. DSM

Elastomers beschikt nu over één wereldwijde laboratoriumorganisatie met 3 centra voor elastomeren en thermoplastische elastomeren in Amerika, Europa en Japan die ondersteuning aan klanten bieden. Van DSM’s nieuwste serie EPDM-producten, gebaseerd op Controlled Long Chain Branching-technologie, is veelvuldig gebruik gemaakt voor vele bestaande en nieuwe toepassingen in alle werelddelen. Nieuw is onder meer dat deze materialen worden gebruikt in profielen en andere toepassingen voor watersystemen ter vervanging van SBR en butylrubber. Een speciaal mengsel van EPDM en een ander polymeer heeft geleid tot een doorbraak voor autoprofielen met een zeer lage dichtheid. Tevens stak DSM Elastomers met succes extra energie in de verdere ontwikkeling van de TPV-activiteiten, bijvoorbeeld voor afdichtingprofielen voor auto’s, melkslangen en afdichtringen voor spuitbussen, wasmachines, en watersystemen. Nieuwe TPVmaterialen zijn ontwikkeld voor toepassing in de auto, zoals deurpanelen, airbag covers en profielen. Hierdoor nam de omzet van TPV in 2002 toe met 30 procent.

DSM HIGH PERFORMANCE FIBERS DSM High Performance Fibers is de producent van Dyneema, de door DSM ontwikkelde sterkste vezel ter wereld. Dyneema wordt vooral toegepast in kogel- en scherfwerende beschermingsmiddelen, in touwen, netten en sportartikelen. DSM High Performance Fibers beschikt over productiefaciliteiten in Heerlen en Greenville (USA). DSM High Performance Fibers bevindt zich nog steeds in de groeifase. Vrijwel continu worden nieuwe toepassingen ontwikkeld, terwijl de productielijnen steeds verder worden verfijnd en uitgebreid. In 2002 groeide de markt voor sterke vezels met 8-10 procent. De markt voor Dyneema groeide met circa 20 procent nog veel sterker. Dyneema is qua sterkte en stijfheid de beste vezel ter wereld op gewichtsbasis. Gebruik van Dyneema levert betere prestaties op bij dezelfde systeemkosten dan wel lagere systeemkosten bij dezelfde prestaties. DSM, klanten en eindgebruikers leveren een continue stroom aan nieuwe ideeën voor toepassingen. Ook op grond van sociaal-economische ontwikkelingen (inzet van steeds meer vredestroepen, toenemende gewelddadigheid, behoefte aan gemakkelijk te hanteren materialen in de offshoreindustrie, toenemend veiligheidsbewustzijn, meer vrije tijd, hogere inkomens) is er een trend naar lichtere en sterkere materialen die comfort paren aan een goede hanteerbaarheid. STRATEGIE

DSM High Performance Fibers wil op wereldschaal zo snel mogelijk groeien in geselecteerde (niche-)markten met hoge marges en een hoge winstgevendheid, daarbij de unieke marktpositie maximaal benuttend. DSM High Performance Fibers richt zich daarbij primair op ultrasterke polyetheenvezels en de mogelijkheden van UD-technologieën in combinatie met nieuwe technologieën. Op deze wijze wil DSM High Performance Fibers zijn grote voorsprong ten opzichte van concurrerende materialen behouden en waar mogelijk versterken.

27

Jaarverslag 2002

GANG VAN ZAKEN

In 2002 groeide de omzet wederom met ongeveer 30 procent, vooral als gevolg van successen in bestaande toepassingen. Met name de groei in het ballistische segment is opmerkelijk. Deze groei is te danken aan het feit dat DSM High Performance Fibers bekend staat als ’s werelds meest vooraanstaande leverancier van ballistische producten op basis van vezels en UD-producten voor een betere persoonlijke bescherming. Dit werd onderstreept door de uitverkiezing van drie medewerkers (als vertegenwoordigers van de gehele DSM High Performance Fibers-organisatie) tot Heroes of Chemistry voor hun bijdrage aan de bescherming en beveiliging van de wereld. Dat gebeurde tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Chemical Society in Boston (USA). Voorts werd Dyneema goedgekeurd als materiaal voor de bepantsering van cockpitdeuren in vliegtuigen. Over het geheel genomen stegen de prijzen in 2002. Samen met de groeiende afzet resulteerde dit in een forse toename van het bedrijfsresultaat vergeleken met 2001.

liep daar licht terug. De positie op de wereldmarkt bleef gehandhaafd. De markt voor met name polycarbonaat werd gekenmerkt door overaanbod, waardoor de marges fors onder druk kwamen te staan. Bij de nylons stonden de marges eveneens onder druk door stijgende grondstofprijzen in een zeer competitieve markt. In de overige productgroepen bleven de marges op peil of verbeterden ze licht. De voortgaande efficiencyverbeteringen in combinatie met een stringente kostenbeheersing leidden tot een forse stijging van het bedrijfsresultaat. PROJECTEN

In 2002 kon DSM High Performance Fibers de in 2001 uitgebreide capaciteit (UD-2 en DEP-4) volledig benutten. In 2002 kwam de nieuwe productielijn DEP-5 gereed, terwijl plannen voor verdere uitbreiding werden aangekondigd: de bouw van twee vezellijnen en een UD-lijn in de Verenigde Staten en een volgende UD-lijn in Nederland.

Vanwege de verslechterde marktomstandigheden werd de beslissing voor de bouw van een nieuwe PBT-fabriek in een joint venture met Ticona in Europa uitgesteld. Zowel in China als in India werd de compoundingcapaciteit vergroot. Op de locatie Emmen ging een groot herstructureringsproject van start, gericht op kostenreductie en capaciteitsuitbreiding. In goed overleg besloten DSM Engineering Plastics en JSR dat de laatstgenoemde onderneming zich terugtrekt uit de joint venture DSM-JSR Engineering Plastics in Japan. Per 1 januari 2003 is DSM volledig eigenaar van deze activiteit. Een belangrijk succes van de inspanningen op het gebied van R&D vormde de ontwikkeling van een nieuw type nylon-6. Het is een product voor de extrusiemarkten met aanzienlijk verbeterde verwerkingseigenschappen.

DSM ENGINEERING PLASTICS

DSM COATING RESINS

DSM Engineering Plastics is een wereldwijd opererende producent en leverancier van polyamides (nylon-6, nylon-6.6 en nylon-4.6), polyesters (PBT, PET en TPE-E), polycarbonaat (PC en PCblends), ultrahoog moleculair polyetheen (UHMWPE) en extrudeerbare hechtingsharsen. Deze hoogwaardige materialen worden toegepast in technische componenten voor de elektrotechnische, elektronica-, automobiel- en machinebouwindustrie. Ook worden ze afgezet op extrusiemarkten. DSM neemt met deze activiteiten wereldwijd met een marktaandeel van ongeveer vijf procent een goede positie in. Op het gebied van hoge-temperatuurnylon is DSM marktleider. DSM Engineering Plastics heeft productielocaties in Emmen, Geleen (Nederland), Genk (België), Evansville, Augusta (USA), Stoney Creek (Canada), Jiangsu (China) en Pune (India).

DSM Coating Resins ontwikkelt en produceert harsen voor verfsystemen. Met een marktaandeel van ongeveer 25 procent is DSM wereldmarktleider op het gebied van poederverfharsen. Die worden in een industriële omgeving toegepast voor het verven van bijvoorbeeld wasmachines, radiatoren, façades, auto-onderdelen en fietsen. Op het gebied van natte verfharsen is DSM een van de leidende leveranciers in Europa. Deze producten worden voornamelijk toegepast in decoratieve en industriële verven. Om de kosten in de keten zo laag mogelijk te houden, wordt zoveel mogelijk samenwerking gezocht met klanten en leveranciers. Daarnaast legt DSM Coating Resins zich in toenemende mate toe op de ontwikkeling en productie van milieuvriendelijke, op water gebaseerde verfharssystemen. DSM Coating Resins heeft fabrieken in Nederland, Spanje, de Verenigde Staten, Duitsland, Zweden, China en Taiwan. DSM Desotech, een business unit van DSM Coating Resins, is een leidende producent van UV-uithardbare coatings, inkten en matrixmateriaal voor optische glasvezels. In de glasvezelmarkt levert marktleider DSM Desotech producten aan alle grote producenten van glasvezelkabels. Verder maakt DSM Desotech hechtmiddelen en lakken voor cd’s en dvd’s en krasvaste en waterbestendige deklagen voor lcd-schermen en elektronica. De organisatie heeft productielocaties in Elgin, Stanley (USA) en Hoek van Holland. Een 50/50 joint venture met JSR in Japan bedient de Japanse markt vanuit twee fabrieken in Tokio en Tsukuba. In Elgin, Geleen en Tsukuba zijn researchcentra gevestigd. DSM Somos, onderdeel van DSM Desotech, produceert stereolithografische harsen, waarmee via Computer-Aided Design (CAD) driedimensionale prototypen worden gemaakt voor uiteenlopende industrieën. Hiermee neemt DSM een gedeelde leiderspositie in op de wereldmarkt.

PROJECTEN

STRATEGIE

DSM Engineering Plastics streeft een leidende positie na in de wereldmarkt voor engineering plastics, met een focus op hittebestendige nylon voor onder meer de E&E-markten. Alle activiteiten richten zich op het creëren van waarde, voor klanten en voor DSM, door oplossingen te bieden via toepassing van engineering plastics. De basis daarvoor is DSM’s uitstekende kennis van toepassingen en producten, ondersteunende services en gedifferentieerde toepassingen. GANG VAN ZAKEN

2002 was in economisch opzicht een overgangsjaar. De vraag naar engineering plastics groeide gering ten opzichte van het slechte jaar 2001. In de Verenigde Staten werd weinig verbetering waargenomen. De vraag in China bleef zich goed ontwikkelen, maar voor Azië als geheel was het herstel aarzelend, met name in de elektronicasector. Tegen het einde van het jaar stabiliseerde de vraag in die regio. In Europa trad nog geen herstel op en de omzet

28


www. > DSM.COM

STRATEGIE

DSM Coating Resins streeft ernaar zijn leiderschapspositie verder uit te bouwen door continue aandacht voor het verlagen van systeemkosten, het verhogen van productkwaliteit en het minimaliseren van de impact op het milieu. Maximale samenwerking met klanten en leveranciers wordt nagestreefd met als doel de kosten in de keten te verlagen. DSM Desotech richt zich op het vasthouden van zijn leidend marktaandeel in de glasvezelmarkt en uitbreiding van andere toepassingen door middel van innovatie, efficiencyverbetering en kostenbeheersing. GANG VAN ZAKEN

De markt voor poederverfharsen groeide in 2002 bescheiden. De verkoopprijzen kwamen in de loop van 2002 onder druk te staan als gevolg van zeer zware concurrentie. In Azië bleef de groei beneden de verwachting. Met de komst van een nieuwe leverancier in de Verenigde Staten nam de reeds bestaande overcapaciteit verder toe. In Europa bleven de verkoopprijzen nagenoeg ongewijzigd. De druk op de verkoopprijzen, en daarmee op de marges, nam toe door de concentratie- en consolidatietrend onder klanten. Dankzij diverse kostenreducties bleef het bedrijfsresultaat voor poederverfharsen echter op het niveau van 2001. Voor de natte verfsystemen waren de resultaten in de eerste helft van 2002 in lijn met de verwachtingen. De stijging van de grondstofkosten in de tweede helft van het jaar kon slechts gedeeltelijk worden doorberekend aan de markt. De marges kwamen daardoor onder druk te staan. Mede dankzij kostenreducties kon echter toch een hoger bedrijfsresultaat dan over 2001 worden geboekt. De wereldwijde glasvezelproductie daalde in 2002 tot onder de helft van het niveau in het topjaar 2000. Hierdoor kwam DSM Desotech in de rode cijfers, ondanks ingrijpende herstructureringen. De markt zal slechts geleidelijk herstellen. De activiteiten van DSM Somos toonden in 2002 een belangrijke groei. DSM verwacht dat deze groei ook in 2003 doorzet. Het totale resultaat van de businessgroep DSM Coating Resins was fors lager. PROJECTEN

Ook in 2002 bereikte DSM Coating Resins goede resultaten op het gebied van e-business. Online bestellen en de integratie van ERPsystemen zijn daarbij de belangrijkste speerpunten. Tevens werd opnieuw met succes innovatief onderzoek verricht, onder meer gericht op verbreding van de toepassingen voor poederverven. Zo konden gepatenteerde poederverfharsen voor temperatuurgevoelige substraten als hout en plastic in toenemende mate worden gecommercialiseerd. Ook deed DSM Coating Resins in samenwerking met klanten veel onderzoek naar nieuwe applicatiemethoden die het mogelijk moeten maken om substraten als coil en can te behandelen met poederverven. In samenwerking met Rhodia heeft DSM Coating Resins een innovatief product ontwikkeld voor de markt van natte verfsystemen. Die markt vraagt in toenemende mate om verven op waterbasis met dezelfde hoge kwaliteit als producten op basis van organische oplosmiddelen. De bedrijven zijn erin geslaagd samen een nieuwe generatie producten te ontwikkelen met unieke eigenschappen die een antwoord zijn op de ecologische eisen van de decoratieve verfindustrie.

DSM Somos startte samen met de Amerikaanse onderneming 3D Systems een joint venture, Optoform. Deze nieuwe organisatie richt zich op de ontwikkeling van een productietechnologie waarmee het mogelijk is materialen te maken met eigenschappen van keramiek en sommige metalen. Dat zal de weg vrijmaken voor nieuwe toepassingen voor stereolithografie.

DSM COMPOSITE RESINS DSM Composite Resins is een wereldwijd toonaangevend producent van oplossingen voor de composietharsenverwerkende industrie. De businessgroep ontwikkelt, produceert en verkoopt onverzadigde polyesterharsen en is op dit gebied Europees marktleider. De harsen worden gebruikt voor het maken van vezelversterkte kunststoffen en voor de fabricage van onversterkte gevulde producten. De producten worden toegepast door eindgebruikers in bijvoorbeeld de botenbouw, de bouwen constructie-industrie, de autosector en bij de vervaardiging van vrijetijdsproducten en windmolens. DSM Composite Resins is wereldmarktleider op het gebied van sizings & binders, onmisbare componenten voor de productie en kwaliteit van glasvezelversterkingen. DSM Composite Resins beschikt over een eigen Europese distributeur, Euroresins. Met het hoofdkantoor in Zwitserland, heeft DSM Composite Resins fabrieken in Frankrijk, Italië, Nederland, Spanje, GrootBrittannië en China. Customer Competence Centers bevinden zich in Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Scandinavië, Spanje en Groot-Brittannië. Verder heeft de businessgroep een marketing joint venture (DSSR) in Polen en een joint venture (JDR) in China. Het wereldmarktleiderschap op het gebied van sizings & binders wordt ondersteund vanuit DSM Composite Resins, Inc. in Augusta (Georgia, USA) en het DSM verkoopkantoor in Shanghai (China). STRATEGIE

De implementatie van de nieuwe organisatiestructuur in 2001, met het businesscentrum in Schaffhausen (Zwitserland), stelt DSM Composite Resins in staat zijn Europese leiderschap wat betreft marktaandeel, kostenefficiëntie en innovatiepotentieel daadwerkelijk te effectueren en te versterken, met wereldwijde uitbreiding, allereerst in de richting van Azië, als volgende stap. GANG VAN ZAKEN

De markten in 2002 waren zwak en de forse schommelingen van de grondstofprijzen hadden per saldo sterk negatieve effecten. Desondanks kon in 2002 vooruitgang worden geboekt, onder meer door de verdere internationalisering van de leverancierspositie in West-Europa. Na de verplaatsing van het hoofdkantoor naar Zwitserland (Schaffhausen) in 2001 konden ook in het verslagjaar de interne bedrijfsprocessen worden verbeterd met de invoering van het principal-plant- respectievelijk agentenmodel en de centralisering van het order-to-cash proces. In China bleef de marktgroei onverminderd sterk, hoewel ook daar sprake was van enorme schommelingen van de grondstofprijzen. Sizings & Binders zette nieuwe stappen op weg naar de gewenste expertpositie op het gebied van organische ingrediënten voor de glasvezelindustrie. De productgroep handhaafde zijn marktpositie, na een aanvankelijk moeizame start. Over het geheel was de resultaatontwikkeling van DSM Composite Resins bevredigend, in lijn met het resultaat over 2001.

29

Jaarverslag 2002

PROJECTEN

2002 was voor DSM Composite Resins een belangrijk jaar omdat een aantal nieuwe projecten succesvol werd afgerond. Zo werd de focus op de markt van Sizings & Binders duidelijk aangescherpt. In het Italiaanse Filago werd een nieuwe emulsiereactor in gebruik genomen. Ook nam DSM Composite Resins een meerderheidsbelang in JDR, zijn joint venture in China, waar met behulp van de modernste technologie wordt gewerkt aan uitbreiding van de capaciteit in 2003. De Europese distributeur Euroresins slaagde er opnieuw in zijn geografische werkgebied te vergroten. Dat geschiedde dankzij uitbreidingen in Frankrijk, Italië en Scandinavië en verruiming van de productportfolio.

30

www. > DSM.COM

OP VEILIGHEID- EN MILIEUGEBIED WIL DSM TOT DE TOP VAN DE MONDIALE CHEMISCHE INDUSTRIE BEHOREN. HIERTOE ZIJN CONCERNBREDE DOELSTELLINGEN VASTGESTELD, VOOR IEDEREEN TE LEZEN IN HET TRIPLE P RAPPORT 2002. AL IN 1971 KREEG DSM EEN CENTRALE CONCERNDIENST VEILIGHEID EN MILIEU. SINDS 1993 VERSCHEEN JAARLIJKS HET ‘RESPONSIBLE CARE PROGRESS REPORT’, EEN GEDETAILLEERD WERELDWIJD MILIEUVERSLAG. IN DE PERIODE 1984-1990 WERD VEEL WERK VERZET IN HET KADER VAN HET MILIEU ACTIE PLAN OP LOCATIE NOORD IN GELEEN, WAARVAN DE KOSTEN IN TOTAAL 250 MILJOEN GULDEN BEDROEGEN. WANNEER ER ONDANKS ALLE INSPANNINGEN OP HET GEBIED VAN VEILIGHEID, GEZONDHEID EN MILIEU TOCH IETS MISGAAT, TILT DSM DAAR ZWAAR AAN. DAT MAAKT DSM DUIDELIJK DOOR ER NIET ALLEEN OPEN EN TRANSPARANT OVER TE COMMUNICEREN, MAAR OOK DOOR ER LERING UIT TE TREKKEN OM HERHALING TE VOORKOMEN.

1909

1928

1944

1990

REDDINGSBRIGADE

VERBANDKAMER

BRANDWEER STAATSMIJN

LUCHTOPNAME

STM. WILHELMINA

STAATSMIJN HENDRIK

MAURITS

AFVALWATERZUIVERING

Het beroep van mijn-

In 1906 werd bij Staatsmijn

In 1925 kreeg de Staatsmijn Maurits

Op 23 april 1979 stelde de

werker was gevaarlijk.

Wilhelmina een tijdelijk gebouw

een bedrijfsbrandweer. Zestien

minister van Economische

Ondergronds lag een

opgesteld als bad- en

bovengrondse personeelsleden

Zaken drs. G. van Aardenne

ongeval altijd op de loer.

kleedinrichting voor het

wonend in de omgeving van de Maurits

de Integrale Afvalwater-

Reddingsbrigades bij

personeel en voor andere

werden hiervoor aangewezen. De

zuiveringsinstallatie (IAZI) bij

calamiteiten ondergronds

bestemmingen, onder andere

brandweerlieden ontvingen tien gulden

de productielocatie in

waren noodzakelijk.

een verbandkamer. In 1918

per jaar en bij brand een gulden per

Geleen officieel in bedrijf.

De eerste zes reddings-

richtten de Staatsmijnen en de

uur. Bij oefeningen werd het normale

DSM bouwde voor zijn

toestellen voor het

Oranje-Nassau Mijnen het

uurloon betaald. Bij loos alarm kregen

fabrieken op veel plaatsen in

uitvoeren van werkzaam-

Mijnartseninstituut op, de

de spuitgasten de helft van de beloning

de wereld water-

heden in een verstikkende

voorloper van de latere

als bij brand uitgekeerd. De

zuiveringsinstallaties. Hun

atmosfeer werden bij de

Geneeskundige Dienst der

bedrijfsbrandweer van de Staatsmijn

effectiviteit wordt veelal als

Staatsmijn Wilhelmina in

Nederlandse Staatsmijnen.

Maurits behoorde tot de top van

maatgevend beschouwd:

1906 aangekocht. Ten

Dit instituut was, naast de

Nederland en won meermaals het

sommige overheden eisen

behoeve van de reddings-

behandeling van ongevallen,

nationaal kampioenschap.

dat nieuwe installaties

brigade werd op de

belast met onderzoek naar het

binnen hun landsgrenzen

Staatsmijn Wilhelmina een

voorkomen van bedrijfsziekten

aan de DSM-normen

gebouw met oefenlokaal

en de bestrijding daarvan.

moeten voldoen. Het

ingericht. Het aantal

Op alle Staatsmijnen werden

gereinigd water is vaak

reddingstoestellen werd

verbandkamers ingericht.

schoner dan het water dat

later verhoogd tot negen.

de fabriek binnenkwam.

31

DSM JAARVERSLAG 2002

INDUSTRIAL CHEMICALS Het cluster Industrial Chemicals omvat de businessgroepen DSM Fibre Intermediates inclusief DSM Acrylonitrile, DSM Melamine, DSM Agro en DSM Energy. Hun activiteiten bevinden zich in het begin van de bedrijfskolom. Om concurrerend te zijn, wordt geproduceerd in grootschalige, kapitaalintensieve installaties. DSM beheerst de risico’s van de aanbodgedreven cycliciteit door een sterke klantenrelatie (onder meer door langetermijncontracten), een sterk kostenbewustzijn en het zorgvuldig plannen van capaciteitsuitbreidingen. Hierdoor behaalt dit cluster gemiddeld over de economische cyclus een goed rendement. Met productielocaties in Nederland, de Verenigde Staten en het Verre Oosten zijn deze activiteiten wereldwijd gespreid. Met caprolactam en melamine neemt DSM zowel qua afzet als in technologisch opzicht leidende posities in op de wereldmarkt. Kunstmest en acrylonitril zijn voor DSM nevenproducten van de vergaande site-integratie in Geleen, die zeer kostencompetitief worden geproduceerd. De markt van meststoffenproducent DSM Agro beperkt zich tot Noordwest-Europa. DSM Energy heeft kleine, maar de laatste jaren hoog renderende deelnemingen in de exploratie en exploitatie van verschillende velden op het Nederlands Continentale Plat.

x c miljoen netto-omzet*: – DSM Fibre Intermediates (incl. DSM Acrylonitrile) – DSM Melamine – DSM Agro – DSM Energy totaal bedrijfsresultaat bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen geïnvesteerd vermogen ultimo jaar bedrijfsresultaat in % van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen research en ontwikkeling

1997

1999

GROEN EN SCHAPEN OP

WARMTEKRACHT-

AFVALBERG

CENTRALE SWENTIBOLD

Einde 1977 was de steenberg

De laatste kolengestookte

van de voormalige Staatsmijn

energiecentrales op de

Maurits bijna afgegraven en

productielocatie in Geleen

gestort in de grindgaten

worden vervangen door de

Midden-Limburg. Het was de

moderne, energiezuinige

grootste grondverzetoperatie tot

warmtekrachtcentrale

dusver in Nederland uitgevoerd.

Swentibold. De ommezwaai

In 1989 volgde de afronding van

van kolen naar het veel

het grootste

schonere aardgas als

NETTO-OMZET* INDUSTRIAL CHEMICALS

bodemsaneringsproject in de

energiebron is daarmee

x c miljoen

geschiedenis: de

definitief een feit. Voor de

Mauritsdeponie tussen het

exploitatie van de nieuwe

Mauritscomplex en de locatie

centrale richtte DSM samen

Noord in Geleen. Op deze

met energiebedrijf Essent de

deponie lopen nu schapen in

joint venture EdeA op.



1.500 1.000

een idyllisch aandoende groene omgeving met op de

500

achtergrond de oprijzende kolommen van de chemische installaties.

0 01

02


2002

2001

839 225 269 56

853 210 328 69

1.389

1.460

77 158 120 637

64 155 95 695

11,6 24

9,9 28

1.815

1.931

32

www. > DSM.COM


PROJECTEN BEDRIJFSRESULTAAT INDUSTRIAL CHEMICALS x c miljoen 100 50 0 01

02

Na goedkeuring van de 60/40 joint venture met de Chinese onderneming Sinopec Nanjing Chemical Industries door de State Council in 2001, volgden goedkeuring door het Chinese ministerie van buitenlandse handel en economische samenwerking (Moftec) en verlening van de businesslicentie. De joint venture is sinds november 2002 operationeel. De capaciteit van de bestaande caprolactamfabriek in Nanjing (provincie Jiangsu) zal worden uitgebreid van 60.000 naar 140.000 ton per jaar, op basis van de plus HPO technologie. Daarmee wordt DSM de belangrijkste leverancier op de sterk groeiende Chinese markt. Met deze technologie kunnen eveneens verdere kostenbesparingen in bestaande fabrieken worden uitgevoerd.

DSM FIBRE INTERMEDIATES DSM Fibre Intermediates vervaardigt caprolactam en acrylonitril, grondstoffen voor synthetische vezels en kunststoffen. Caprolactam is de grondstof voor nylon-6, ook wel polyamide-6 genoemd. Dit type nylon wordt toegepast in vezels voor textiel, banden en tapijten en als hoogwaardig constructiemateriaal voor de elektronische, elektrotechnische en automobielindustrie. Nylon-6 is een volgroeid product: de marktvraag en opbrengstprijzen worden sterk beïnvloed door economische cycli. Nylon-6 concurreert met materialen als nylon-6.6, polyester en polypropeen. DSM Fibre Intermediates heeft fabrieken in Nederland, de Verenigde Staten en China, met een totale capaciteit van ruim 500.000 ton per jaar. Met een aandeel van ongeveer 14 procent in de wereldmarkt en een leidende technologiepositie is DSM wereldwijd de belangrijkste caprolactamleverancier. Acrylonitril is een grondstof voor onder meer textielvezels en ABS. Tevens maakt DSM Fibre Intermediates waterstofcyanide en natriumcyanide. In Europa is DSM op de vrije markt voor acrylonitril met een marktaandeel van 20 procent een belangrijke aanbieder. Voor de export van acrylonitril buiten Europa heeft DSM een marketing joint venture (Companex) met Repsol/YPF.

DSM MELAMINE

STRATEGIE

STRATEGIE

DSM Fibre Intermediates levert zijn klanten tegen concurrerende prijzen topkwaliteit caprolactam en ondersteunt dit met een uitstekende service. DSM is de op een na grootste producent en de grootste leverancier van caprolactam wereldwijd en wordt gezien als leider op het gebied van de caprolactamtechnologie. De strategie van DSM Fibre Intermediates is gericht op het actief in stand houden van het marktaandeel op de wereldmarkt voor caprolactam.

DSM Melamine streeft ernaar haar positie als wereldmarktleider verder uit te bouwen in een markt die gemiddeld per jaar met 4 à 5 procent groeit. Op lange termijn ontwikkelt de vraag zich redelijk gunstig door de toenemende schaarste aan hout. Naar verwachting zal het aanbod gelijke tred houden met deze vraaggroei. Verdere schaalvergroting blijft nodig uit oogpunt van verdere kostenverlaging en om wereldwijd te kunnen leveren en klanten te ondersteunen. DSM Melamine zal de beschikbaarheid van melamine voor zijn klanten zekerstellen door tijdig nieuwe fabrieken te bouwen. Via de nieuwste DSM-technologie, die reeds bij kleine schaal kostencompetitief is, kunnen aanbodschokken worden verminderd.

GANG VAN ZAKEN

Vooral de eerste helft van 2002 steeg wereldwijd de vraag naar caprolactam. Nadat de grondstof- en gasprijzen in het eerste kwartaal scherp waren gedaald, schoten ze weer omhoog door de onzekerheid in het Midden-Oosten. De toegenomen vraag in combinatie met de stijging van de grondstoffenprijzen vertaalde zich in hogere opbrengstprijzen voor caprolactam en hogere marges dan vorig jaar. De acrylonitrilmarkt kende in de loop van het jaar een stevige verbetering. Dit resulteerde in goede prijzen, voornamelijk voor vezel en ABS. De marges van DSM Fibre Intermediates lagen gemiddeld hoger dan het voorgaande jaar. Goede vooruitgang werd geboekt met de uitvoering van de in 2001 aangekondigde herstructureringsmaatregelen. De businessgroep realiseerde een fors hoger bedrijfsresultaat dan in 2001.

Melamine, een kunststof voor gebruik in impregneer- en lijmharsen in de houtverwerkende industrie, geeft een aanzienlijke verbetering van de krasvastheid en bestendigheid tegen vocht en warmte. Op basis van snelgroeiend hout in combinatie met melamine kunnen hoogwaardige panelen worden geproduceerd die in plaats van hardhout worden gebruikt. Een belangrijke toepassing als laminaatvloeren groeit al een aantal jaren sterk, met name in Europa en in China. Melamine wordt ook gebruikt in autolakken, duurzaam kunststof serviesgoed, eurobankbiljetten en vlamvertragers. DSM Melamine is wereldmarktleider met een aandeel van ongeveer een kwart. De organisatie geniet een solide positie met geavanceerde productiefaciliteiten op drie continenten en een hoogwaardige kennissupport voor de klanten. Meer dan de helft van de omzet geschiedt onder langlopende contracten. Met de ingebruikname van de nieuwe Melaf-4 fabriek in Geleen en verdere debottlenecking van de bestaande fabrieken stijgt de totale productiecapaciteit van DSM Melamine naar 240.000 ton op jaarbasis in 2003.

GANG VAN ZAKEN

In Europa en Amerika herstelde de vraag naar melamine van de terugval in 2001. In Azië was sprake van meer gelijkmatige groei, met name dankzij aanhoudend hoge groei in China. Ten opzichte van 2001 daalden de prijzen enigszins. In de eerste helft van het jaar stonden de prijzen onder druk vanwege de hoge voorraden bij producenten en verbruikers, vooral in de Verenigde Staten. In 2002 heeft DSM Melamine zijn inspanningen in de ontwikkeling van harsenrecepturen, melaminetoepassingen en technische klantenondersteuning intensief voortgezet. Het bedrijfsresultaat over 2002 lag op een duidelijk hoger niveau dan het voorgaande jaar, als resultante van hogere volumes en lagere marges.

33

Jaarverslag 2002

PROJECTEN

PROJECTEN

DSM Melamine bouwt zijn technologische leiderschapspositie verder uit. De gasfasefabriek in Geleen (Melaf-2) met een maximale capaciteit van 120 kt per jaar is verreweg de grootste ter wereld. Met de verdere doorontwikkeling van de single-line-capaciteit naar 150 kt per jaar wordt die voorsprong verder vergroot. Begin 2003 zal de nieuwe 30 kt fabriek (Melaf-4) in Geleen in gebruik worden genomen. Deze is gebaseerd op een nieuw vloeistoffaseproces, ontwikkeld door DSM. Bij dit proces zijn veel minder processtappen nodig, hetgeen een wezenlijke energie- en kostenbesparing oplevert. Het proces kan verder worden opgeschaald tot ver boven 50 kt per jaar. Daarmee is DSM in staat om bij elke gewenste schaalgrootte zeer kostenefficiënt productiecapaciteit op te bouwen.

Projecten die in de ammoniakfabrieken in Geleen eerder al met succes werden uitgevoerd, werden in de loop van 2002 ook bij de kunstmestproductie geïntroduceerd. Dat leidde tot flinke verbeteringen op het gebied van energieverbruik, betrouwbaarheid en kostprijsverlaging. Tevens werd onverminderd veel aandacht gegeven aan de verdere ontwikkeling van e-business. Naast verbeteringen in het online bestellen van kunstmest werden vergelijkbare processen gestart aan de inkoopkant voor online ordering, het afroepen van bestellingen via internet.

DSM AGRO DSM Agro maakt meststoffen met een hoog stikstofgehalte voor de bemesting van grasland en akkerbouwgewassen en levert met name aan de agrarische groothandel in Noordwest-Europa. In Duitsland, Frankrijk en België behoort DSM Agro tot de marktleiders; in Nederland is de businessgroep de grootste. Met kalkammonsalpeter is DSM Agro de tweede aanbieder in Noordwest-Europa. De productiefaciliteiten bevinden zich in Geleen en IJmuiden. STRATEGIE

DSM Agro streeft naar handhaving van een op lange termijn houdbare positie als leverancier van kunstmest in NoordwestEuropa, zonder zelf actief te willen uitbouwen. DSM Agro levert daarnaast tegen competitieve marktvoorwaarden grondstoffen (waaronder ammoniak, salpeterzuur en CO2) en commerciële diensten aan andere DSM-businessgroepen op de Chemelotlocatie in Geleen. DSM Agro wil veilig en milieubewust, tegen minimale kosten, en met behoud van duurzame grond- en hulpstofvoorziening voor DSM, zijn cashflow maximaliseren. GANG VAN ZAKEN

Het gebruik van kunstmest stond in de eerste helft van 2002 in Noordwest-Europa opnieuw onder druk. Na de sterke daling in 2001 heeft het gebruik van kunstmest zich niet hersteld en is in een aantal voor DSM Agro belangrijke marktsegmenten afgenomen. De kunstmestproductie werd gedurende het eerste halfjaar als gevolg van sterk oplopende voorraden beperkt. Bovendien trad productieverlies op door problemen met de ammoniakproductie. Zoals vorig jaar aangekondigd zijn de groothandelsverkoopactiviteiten in Nederland en België per 1 januari 2002 overgegaan in de nieuwe onderneming Triferto. DSM Agro heeft een 40 procent belang in die onderneming en is daarmee niet meer direct betrokken bij de groothandel in meststoffen in Nederland en België. De activiteiten van DSM Agro France voor de productie en levering van mengmeststoffen zijn per 1 juni 2002 beëindigd. De productie- en voorraadlocaties in Noord-Frankrijk worden afgestoten, en de organisatie zal zich uitsluitend toeleggen op de levering van enkelvoudige meststoffen. De grondstofkosten daalden; de verkoopprijzen voor kunstmestproducten en ammoniak namen echter nog sterker af als gevolg van het overaanbod. Door de combinatie van hogere variabele kosten en lagere opbrengstprijzen was het bedrijfsresultaat over 2002 negatief en daarmee fors lager dan in 2001.

DSM ENERGY DSM Energy is actief op het gebied van opsporing en winning van aardolie en aardgas op het Nederlandse deel van het continentale plat. De organisatie is ook betrokken bij het transport van olie en gas via pijpleidingsystemen. DSM heeft doorgaans een belang tot 25 procent in joint ventures in de vorm van een niet-operationele participatie. DSM heeft belangen in 15 producerende olie- en gasvelden en participeert in 9 opsporingsvergunningen waarin een vijftal gasvelden is aangetoond. Voor deze gasvelden is een winningvergunning aangevraagd. STRATEGIE

De strategische missie van DSM Energy is de cashbijdrage te maximaliseren door de kosten tot een minimum te beperken en de productie van olie en gas in de bestaande joint ventures te maximaliseren. GANG VAN ZAKEN

In 2002 nam DSM deel aan een exploratieboring in het blok G14. In het blok Q1 werd gestart met de eerste fase ontwikkeling van het Q1-B gasveld met een geschatte omvang van ongeveer 10 miljard m3 (circa 65 miljoen vaten olie-equivalenten). De productiestart wordt verwacht tegen het einde van 2003. De bestaande producerende velden produceren reeds geruime tijd en vertonen een natuurlijke teruggang in productiviteit. Het gemiddelde productieniveau van DSM Energy is gedaald van circa 7.850 vaten olie-equivalent per dag in 2001 tot zo’n 6.300 vaten per dag in 2002. Eind 2002 bedroegen de producerende reserves dus exclusief de Q1-B ontdekking, ongeveer 10 miljoen vaten olie equivalent. In 2001 bedroeg die reserve 13 miljoen vaten. De afname is het gevolg van de teruglopende productie uit de bestaande velden. Het jaargemiddelde van de prijs voor Brent-olie steeg van $24,45 in 2001 naar $24,96 per vat. Het bedrijfsresultaat van de exploratie- en productieactiviteiten was echter lager dan in 2001 vanwege de lagere productie.

34

www. > DSM.COM

NABUURSCHAP, EEN OUD WOORD. MAAR NIET VÉROUDERD, VOLGENS DSM. TEN OPZICHTE VAN BEDRIJVEN TOONT DE SAMENLEVING ZICH STEEDS KRITISCHER. DSM IS ZICH DAARVAN TERDEGE BEWUST EN REALISEERT ZICH DAT ZIJN POSITIE ALS INTEGRAAL ONDERDEEL VAN DIE SAMENLEVING BELANGRIJKE VERANTWOORDELIJKHEDEN MET ZICH MEEBRENGT. MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK VOOR ZIJN ACTIVITEITEN IS EEN NOODZAKELIJKE VOORWAARDE VOOR HET SUCCESVOL KUNNEN FUNCTIONEREN VAN DSM. SAMEN VORMEN PERFORMANCE EN REPUTATIE DSM’S 'LICENSE TO OPERATE'.

1936

1939

1946

1951

GEZELLENHUIS

SCHOENFABRIEK

MIJNWERKERSVROUW

WINKELS

Door de explosieve groei

De oprichting van een rietvlechterij en

Moeder de huisvrouw aan

De eerste coöperatieve winkel werd in

van de mijnindustrie in

timmerwerkplaats door het Fonds voor

de vertrouwde

1913 geopend bij de Staatsmijn

Limburg was er in het

Sociale Instellingen van de

kolenkachel in de keuken.

Wilhelmina. Deze werd opgericht door

begin van de twintigste

Staatsmijnen voor werkverschaffing aan

Dit fornuis werd meestal

de arbeiderscommissie van deze mijn

eeuw in de Oostelijke

invalide mijnwerkers was in 1927 het

met eierkolen gestookt,

en was bedoeld voor het personeel. In

Mijnstreek een tekort aan

begin van de sociale werkvoorziening.

de antraciet was voor de

mei 1914 kreeg de Wilhelmina ook een

woningen, vooral voor

Een van de activiteiten in dat kader was

kachel in de kamer. Van

gaarkeuken, waar de werklieden tegen

jonge, ongehuwde

in 1931 de oprichting van de

buitenshuis werken was

een geringe prijs een portie soep

mijnwerkers. In het begin

schoenfabriek Emma. Deze fabriek voor

toen voor vrouwen nog

konden krijgen. De Staatsmijn Hendrik

gingen deze vaak in de

bedrijfsveiligheidsschoenen en

geen sprake. Meisjes die

kreeg in 1917 een coöperatieve winkel

kost bij andere gezinnen.

veiligheidsartikelen is later uitgegroeid

werkten gaven na hun

en een gaarkeuken. Hiervan werd druk

Dit gaf nogal eens

tot een gerenommeerd bedrijf met

trouwen hun baan op en

gebruik gemaakt. In 1918, tijdens de

problemen. De bouw van

afnemers in de Benelux, Duitsland en

werden geacht goed te

schaarste vlak na de Eerste

arbeiderstehuizen met

Zwitserland.

zorgen voor echtgenoot

Wereldoorlog, werden alle coöperatieve

gaarkeuken

en kinderen. Vrouwen van

winkels van de Staatsmijnen

(‘gezellenhuizen’), met

het middenkader

overgedragen aan het in dat jaar

steun van de Staatsmijnen,

(‘beambten’) móchten

opgerichte Fonds voor Sociale

was de oplossing.

zelfs na hun huwelijk niet

Instellingen.

LUTTERADE

werken.

35

DSM JAARVERSLAG 2002

OTHER ACTIVITIES Other activities omvat de businessgroep DSM Venturing & Business Development, Noordgastransport en voorts activiteiten zoals DSM Industrial Services, DSM Research, Stamicarbon, een deel van de kosten van concernactiviteiten en kosten van in de toekomst af te stoten of te reduceren non-core business. Door hun aard zijn de resultaten van deze activiteiten soms sterk fluctuerend en zullen deze normaal gesproken een negatief bedrijfsresultaat laten zien.

x c miljoen netto-omzet*

2002

2001

437

373

bedrijfsresultaat op vergelijkbare basis (excl. EBN) bedrijfsresultaat plus afschrijvingen investeringen

-12 30 20

-41 6 26

3.538

3.734



De netto-omzet nam toe als gevolg van de leveringen (voornamelijk diensten) aan SABIC. De non-core business activiteiten (Noordgastransport, ABS-tolling, SBR) realiseerden een aanzienlijk beter resultaat dan vorig jaar. De resultaten van de service-activiteiten en DSM Venturing & Business Development en de corporate kosten waren per saldo negatief, maar lagen op het niveau van vorig jaar. Het resultaat werd negatief beïnvloed door incidentele kosten in verband met de reconstructie van de site in Geleen en andere projecten, maar per saldo waren deze incidentele kosten lager dan vorig jaar. 1966

2002

WERELDMUZIEK-

DREAM ACTION

CONCOURS KERKRADE

DSM VENTURING & BUSINESS DEVELOPMENT DSM Venturing & Business Development werd in 2001 gevormd als nieuwe businessgroep binnen DSM om de groei van DSM te stimuleren door initiatieven te stroomlijnen voor de ontwikkeling van business, zowel van binnen als van buiten DSM. De businessgroep kent diverse soorten activiteiten, zoals venturing, business development en start-ups.

Door de mijnsluitingen kwam

Deze jubileumactie werd op

er ook een einde aan het

spectaculaire wijze

bestaan van de bekende

gepresenteerd tijdens het

muziekkorpsen van de

feestelijk wereldwijd ontbijt op

Staatsmijnen Wilhelmina,

alle DSM-locaties op 29 mei

Emma en Maurits. Uit de leden

2002 bij gelegenheid van het

STRATEGIE

van de voormalige

honderdjarig bestaan van de

mijnwerkerskorpsen werd in

onderneming. Een bijzondere

1966 een nieuw muziekkorps

verjaardag: geen cadeautjes

geformeerd onder de muzikale

voor het personeel, maar voor

leiding van de vermaarde

de wereld om DSM heen om

dirigent en componist Piet

ook die ervan te laten

Stalmeier uit Hoensbroek. In

profiteren dat DSM talent in

DSM Venturing & Business Development is constant actief op zoek naar innovatie om daardoor een bijdrage te leveren aan het creëren van waarde door DSM, op het gebied van de life sciences (voedingsmiddelen, farmaceutica) en performance materials. DSM Venturing & Business Development fungeert daarbij als ondernemer, een actieve partner die veelbelovende ideeën en startende bedrijven binnenhaalt.

dat jaar presenteerde het

huis heeft om elke keer nieuwe

nieuwe Harmonie-orkest van

dingen te bedenken en te

VENTURING

DSM zich met veel succes

realiseren, de ‘Dream Action’:

voor het eerst op het

het waarmaken van dromen

Wereldmuziekconcours te

van DSM-medewerkers, met

Kerkrade.

de bedoeling anderen te laten

DSM Venturing heeft tot op heden ruim c 20 miljoen geïnvesteerd in durfkapitaalfondsen en (externe) start-up-ondernemingen. Deze richten zich op de life sciences, biotechnologie en performance materials. Het verkennen van opkomende markten en technologieën door middel van participaties creëert een venster op de buitenwereld dat ook wordt toegepast om te participeren in ondernemingen die van direct belang zijn of mogelijk worden voor andere businessgroepen.

profiteren van hun mogelijkheden.

36

Other activities

www. > DSM.COM

De portefeuille van DSM Venturing bestaat momenteel uit 7 investeringen in durfkapitaalfondsen in de VS, Europa en Israël. Voorts heeft DSM Venturing geïnvesteerd in CreAgri, Inc., een nutraceuticals-onderneming in de Verenigde Staten die zich concentreert op het ontdekken en ontwikkelen van polyfenolen die werkzaam zijn als antioxidant en die gewonnen worden uit olijven. Verder zijn er 3 strategische samenwerkingsverbanden in ontwikkeling tussen start-ups en businessgroepen op het gebied van voedingsingrediënten, speciale coatings en biofarmaceutica.

NOORDGASTRANSPORT NGT transporteert gas dat offshore wordt geproduceerd door een pijpleidingsysteem van velden in de Noordzee naar Uithuizen in Noord Nederland. Het gas wordt hier behandeld, op specificatie van afnemers gebracht en afgeleverd.

DSM INDUSTRIAL SERVICES BUSINESS DEVELOPMENT

DSM Venturing & Business Development zoekt business in groeimarkten met aantrekkelijke marges, passend bij de bestaande of toekomstige competenties, sterktes en strategie van DSM. In 2002 werd gewerkt aan twee ontwikkelingsprojecten, Solupor en Allinco. DSM Solutech werd in het verslagjaar loonproducent van Solufill voor Tejin. De focus van DSM ligt nu op de ontwikkeling van de markt voor Solupor (ultradunne poreuze films). Allinco is een ketenverlenger voor industriële garens op basis van polyesters en nylons. In 2003 zal definitief blijken of Allinco kan doorbreken als een effectief additief voor verbetering van de performance van polyesters en nylons.

DSM Industrial Services bestaat uit zes units van uiteenlopende aard. Het dienstenpakket is deels gericht op de locatie Geleen en deels op DSM wereldwijd. Het gaat om DSM Sales Offices (verkooporganisatie), DSM Purchasing Services (inkoop), DSM TechnoPartners (advisering techniek en technologie), DSM Utility Support Group (DSM-kenniscentrum voor energie- en hulpstoffen en leverancier van deze utilities aan de Nederlandse productielocaties), DSM Human Resources Services en Chemelot (management en service, locatie Geleen).

STAMICARBON START-UPS

Zodra de technische en commerciële levensvatbaarheid van een project is aangetoond wordt de start-up opgenomen in de Startup Group, die de strategie vaststelt en zorg draagt voor financiering en businessondersteuning. In 2002 zijn de volgende start-ups geïncorporeerd: - Hybrane, sterk vertakte polyesteramiden die worden ontwikkeld als een zeer veelzijdige performance-additieven voor een breed scala van industriële producten en markten. In 2002 werd Hybrane gecommercialiseerd voor vullingen van kiezen. Met een Hybrane-additief voor papiercoatings werd in commerciële fabrieksproeven een verhoging van de snelheid van de papiercoatingmachine van 20 procent bereikt. Met een ander Hybrane-additief in papiercoatings werden belangrijke verbeteringen in de printkwaliteit gerealiseerd. - Premitest is een snelle en betrouwbare test om antibiotica in voedingsmiddelen te detecteren. Om een betere positie voor commercialisering te verkrijgen werd Premitest in 2002 door DSM Food Specialties overgedragen aan DSM Venturing & Business Development. In Groot-Brittannië zijn met succes validatiestudies uitgevoerd en ging een PR-campagne van start om Premitest op industrieel niveau te promoten. - Thortan is een synthetische rubber (HNBR) waarvoor een nieuwe technologie is ontwikkeld die de productiekosten sterk vermindert. In 2002 zijn de eerste commerciële monsters op basis van deze nieuwe technologie vervaardigd. GROWN-UPS

Daarnaast stuurt DSM Venturing & Business Development volgroeide activiteiten (grown-ups) aan. Dat zijn activiteiten die de start-up-fase met succes zijn gepasseerd en toe zijn aan verdere groei en expansie, of activiteiten waarvan de plaats binnen de DSM-organisatie wordt herzien, zoals SBR.

Stamicarbon commercialiseert de door DSM ontwikkelde technologieën en kennis via licentiering. In 2002 werden drie contracten voor nieuwe ureumfabrieken (kunstmest) afgesloten in Turkmenistan, Iran en Oman. Deze fabrieken zullen gebruik maken van de Stamicarbon Urea 2000plus-technologie. In aanvulling op de technologie voor ureumsynthese introduceerde Stamicarbon een eigen proces voor de productie van granulaat. Dat zal de leidende positie van Stamicarbon op de wereldmarkt verder versterken. De licentieactiviteiten op het gebied van petrochemie (met uitzondering van de zogenaamde solutietechnologie) werden verkocht aan SABTEC, een dochtermaatschappij van SABIC.

37

Jaarverslag 2002

NIET-GECONSOLIDEERDE DEELNEMINGEN Dit jaarverslag gaat alleen in op de belangrijkste nietgeconsolideerde deelnemingen van DSM:

METHANOR Methanor VoF (30 procent DSM), producent van methanol, kreeg in de eerste maanden van het jaar te maken met verslechterde marktomstandigheden. In de volgende kwartalen herstelden de methanolprijzen zich, zij het dat het effect daarvan deels werd tenietgedaan door de prijsstijging van aardgas. Daardoor stegen de winstmarges in de loop van het jaar, maar het bedrijfsresultaat viel niettemin fors lager uit dan in 2001.

EDEA EdeA VoF bezit, bedrijft en onderhoudt het grootste deel van de productie- en distributievoorzieningen voor utilities (stoom, stroom, water, etcetera) op de locatie Chemelot te Geleen. EdeA is een joint venture met Essent, waarin DSM een belang heeft van 25%.

Heerlen, 7 februari 2003

DE RAAD VAN BESTUUR, Peter Elverding, voorzitter Jan Zuidam, plaatsvervangend voorzitter Jan Dopper Henk van Dalen Feike Sijbesma

38

Concern-Ondernemingsraad

www. > DSM.COM

CONCERN-ONDERNEMINGSRAAD

geledingen binnen de onderneming, maar ook naar de buitenwacht toe.

In het overleg met de Concern-Ondernemingsraad (COR), waarin leden van alle ondernemingsraden van de DSM-onderdelen in Nederland zijn vertegenwoordigd, bespreekt de Raad van Bestuur de zaken die voor die onderdelen van gezamenlijk belang zijn. Dit overleg wordt gekenmerkt door een wederzijdse bereidheid om elkaar goed te informeren en goed naar elkaar te luisteren. Dit is in het belang van de onderneming als totaal en degenen die erin werken in het bijzonder.

De COR verleende zijn medewerking aan een aantal herbenoemingen in de Raad van Commissarissen. Vanwege het belang van een regelmatig contact met de leden van de Raad van Commissarissen vindt er jaarlijks een communicatiebijeenkomst van de COR met de leden van de Raad van Commissarissen en van de Raad van Bestuur plaats. Daarin werd deze keer uitvoerig gediscussieerd over het onderwerp ‘Verantwoord ondernemen’.

In het overleg met de COR zijn uitgebreid aan de orde geweest: de algemene gang van zaken in de onderneming, de ontwikkeling van de financiële resultaten, het Investeringen- en Acquisitieplan 2002 (incl. het Financierings- en Garantieplan 2002) en de uitkomsten van het Annual Strategic Review. Speciale aandacht kreeg de voortgang bij de implementatie van de uitkomsten van de strategie Vision 2005: Focus and Value. Dit betrof met name de vervreemding van DSM Petrochemicals aan SABIC, waarover de COR in april een positief advies uitbracht alsmede de voorgenomen overname van de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemieactiviteiten van Roche waarover de COR in oktober positief adviseerde. Beide adviezen werden voorbereid door een daartoe ingestelde ad hoc werkgroep waarin ook afgevaardigden uit de betrokken onderliggende overlegorganen en vertegenwoordigers namens de gezamenlijke vakorganisaties zitting hadden. Uitgebreid aandacht kregen de Corporate Human Resource Strategy 2002-2006 alsmede de DSM Values en HR-principes, waarover de Concern-OR in februari zijn positieve reactie kenbaar maakte. Ook belangrijke ontwikkelingen op het vlak van veiligheid, gezondheid en milieu kregen gerichte aandacht. De Werkconferentie ‘Milieu en Medezeggenschap’, die in november 2001 plaats vond, kreeg in 2002 een vervolg met de evaluatie van de stand van zaken bij de invulling van daarin gemaakte afspraken. In dat kader is ook aan de orde geweest een vervolg hierop in de loop van 2003. In de loop van het jaar werden de activiteiten en ontwikkelingen besproken bij de businessgroepen DSM Fine Chemicals, DSM Pharmaceutical Products en DSM Fibre Intermediates alsmede op het terrein van informatie- en communicatietechnologie. De COR reageerde positief op een aantal aan hem voor advies, instemming of oordeel voorgelegde aangelegenheden. Het ging daarbij onder meer om de opsplitsing van de businessgroep DSM Fine Chemicals in DSM Pharmaceutical Products en DSM Fine Chemicals, de uitbreiding van de caprolactamactiviteiten in China, de vermogenspositie van de diverse pensioenfondsen bij DSM in Nederland, de gedragscode voor informatiebeveiliging alsmede een aantal voorgenomen benoemingen van (top)functionarissen. De Raad van Bestuur zegde in zijn reactie toe met de in de adviezen of oordelen gemaakte kritische kanttekeningen bij de definitieve besluitvorming uitdrukkelijk rekening te zullen houden. In zijn overleg met de Raad van Bestuur benadrukte de COR steeds de noodzaak om de medewerkers in een zo vroeg mogelijk stadium te informeren over voor hen belangrijke voornemens en hen ook zo veel mogelijk bij de verdere besluitvorming en invoering van voor hen belangrijke aangelegenheden te betrekken. Hij onderstreepte het grote belang van goede communicatie in alle

Eind 2001 vond binnen de Sociale Eenheid DSM Limburg een herstructurering plaats van het intern overleg. Deze had ook een wijziging tot gevolg in de samenstelling van de Concern-OR, die per 1 januari 2002 zijn beslag kreeg. In juli 2002 vond de overgang plaats van DSM Petrochemicals naar SABIC, hetgeen het vertrek uit de COR betekende van de afvaardiging vanuit DPC. De achterban van de Concern-Ondernemingsraad wordt over het overleg van de COR met Raad van Bestuur geïnformeerd via de periodieke uitgave Concern Overleg DSM.

SAMENSTELLING CONCERN-ONDERNEMINGSRAAD DSM N.V. M. van Berkel J. Bolwerk (voorzitter) H. van den Boorn A. van den Bos D. van den Bos M. Breedijk M. Breiner-Bosma, mw H. op den Camp R. Cohen P. Crijns G. Dauwerse S. van Diepen M. Dsinter-De Hondt, mw G. Dutmer A. van Ginkel G. Harrewijn J. Henssen P. Hermans J. Hilbrands H. de Kleijn E. de Koning J. Konings E. Kuijsten M. van de Kuit A. Manusama C. van der Niet P. Nieuwenhuizen H. Noppers H. Reijnders H. Tombrock J. Vaessen E. Veenstra

39

Jaarverslag 2002

BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN AAN DE AANDEELHOUDERS In het verslagjaar heeft een aantal wijzigingen plaatsgevonden in de samenstelling van de Raad van Commissarissen en de commissies van de Raad. De heer Wijffels was volgens rooster aan de beurt om af te treden en trad per 28 maart 2002 terug als voorzitter en tevens als lid van de Raad. De Raad is de heer Wijffels bijzonder erkentelijk voor de grote bijdrage die hij gedurende een lange periode als lid en bijna 12 jaar als voorzitter van de Raad heeft geleverd aan de onderneming. In deze periode onderging de onderneming een markante transformatie. De heer Herkströter trad per 28 maart 2002 aan als voorzitter van de Raad. De heren van Woudenberg en Stekelenburg waren eveneens volgens rooster aan de beurt om af te treden. Beiden werden herbenoemd als commissaris. In de Commissie Benoeming en Remuneratie werd de heer Wijffels als voorzitter opgevolgd door de heer Herkströter. De heer Bodt werd benoemd als voorzitter van de Audit Commissie ter opvolging van de heer Herkströter, die geen deel meer uitmaakt van deze commissie. De Raad van Commissarissen is in het verslag jaar acht maal bijeengekomen waarbij, voorafgaand aan de vergadering met de Raad van Bestuur, overleg in eigen kring plaatsvond. Voorts is in een afzonderlijke vergadering het eigen functioneren, alsmede de samenstelling en het functioneren van de Raad van Bestuur besproken. De Auditcommissie, bestaande uit de heren Herkströter (voorzitter, tot 28 maart 2002), Bodt (voorzitter, vanaf 28 maart 2002), Müller en van Woudenberg, kwam in het verslagjaar tweemaal bijeen waarbij tevens de externe accountant aanwezig was. Het takenpakket van de Auditcommissie werd in 2001 vastgesteld door de Raad van Commissarissen. De commissie bereidt onder meer de behandeling in de Raad voor van te publiceren financiële cijfers en evalueert het risicoprofiel van de onderneming. In 2002 werden in dat kader met de Externe Accountant hun ervaringen besproken inzake de audit en hun oordeel over de jaarstukken en de Internal Control. Ook werd aandacht geschonken aan de werkzaamheden van de Corporate Operational Audit afdeling, de standaardisatie en verdere upgrading van DSM’s ICT platform, en de activiteiten van de Externe Accountant. De commissie Benoeming en Remuneratie van de Raad, bestaande uit de heren Herkströter (voorzitter), Bodt en van Woudenberg, kwam in het verslagjaar eenmaal bijeen. De commissie heeft advies uitgebracht over het vervullen van vacatures in de Raad van Commissarissen. Dit beraad heeft geleid tot de eerder vermelde benoeming van een nieuwe voorzitter van de Raad en herbenoemingen van commissarissen en tot voorstellen in verband met de samenstelling van de Raad van Commissarissen. Verder bracht de commissie een advies uit inzake de beloning van de leden van de Raad van Bestuur. De Raad van Commissarissen heeft de adviezen van de commissie overgenomen. De gang van zaken bij het concern werd regelmatig besproken in het overleg tussen de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur. De Raad besprak en verleende zijn goedkeuring aan het Investeringen- en Acquisitieplan 2002 (inclusief het Financierings- en Garantieplan 2002), en besprak in iedere vergadering de financiële resultaten en de ontwikkelingen bij diverse bedrijfsonderdelen. Uitvoerig en indringend werd in diverse vergaderingen aandacht besteed aan de voortgang van de implementatie van de in 2000 vastgestelde ondernemingsstrategie Vision 2005: Focus and Value,

inclusief de met die implementatie verbonden risico's. De Raad hechtte zijn goedkeuring aan de verkoop van DSM Petrochemicals en de daarmee verband houdende oprichting van DSM Vision 2005 BV. Voorts verleende de Raad mandaat voor de acquisitie van de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemieactiviteiten van Roche. De Raad hechtte verder zijn goedkeuring aan de verkoop aan Ciba Specialty Chemicals van Melapur, actief in vlamvertragende producten. Goedkeuring werd verleend voor een grote investering voor capaciteituitbreiding van de supersterke vezel Dyneema. Dit betrof de bouw van twee fabrieken voor Dyneemavezel (beide in Amerika), alsmede twee fabrieken voor Dyneema UD (één in Amerika en één in Europa). Ook dit jaar heeft de Raad zich door het management van een aantal DSM-bedrijfsonderdelen laten voorlichten omtrent de gang van zaken. De Raad heeft een ontmoeting gehad met de ConcernOndernemingsraad (COR), terwijl voorts een delegatie van de Raad aanwezig was bij twee overlegvergaderingen van de COR waarin het jaarverslag van DSM over 2002, de concernstrategie en het Investeringen- en Acquisitieplan 2002 (inclusief Financierings- en Garantieplan 2002) werden besproken. Met de externe accountant, Ernst & Young Accountants, is de jaarrekening over 2002 en de financiële rapportage besproken. Het verslag van de Raad van Bestuur en de jaarrekening over 2002 zijn per 7 februari 2003 door de Raad van Bestuur opgemaakt. Conform artikel 30 van de statuten heeft de Raad van Commissarissen de jaarrekening vastgesteld in zijn vergadering van 11 februari 2003. De jaarrekening is door Ernst & Young gecontroleerd en van een goedkeurende verklaring voorzien. Deze verklaring is te vinden op pagina 79 van dit verslag. De Raad legt de jaarrekening voor aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en stelt voor deze goed te keuren en decharge te verlenen aan de Raad van Bestuur en aan de Raad van Commissarissen. De winstbestemming, waaraan de Raad van Commissarissen zijn goedkeuring heeft gehecht, treft U aan op pagina 79 van dit verslag. In het jaar 2002 heeft DSM duidelijke vooruitgang geboekt in de uitvoering van de strategie door met name de portfolioaanpassing als gevolg van de verkoop van DSM Petrochemicals en de aanzienlijke verdere groei van de activiteiten op het gebied van Life Science Products via de voorgenomen acquisitie van de vitamine-, carotenoïde- en fijnchemieactiviteiten van Roche. De onderneming is erin geslaagd de leiderschapposities in de clusters Performance Materials en Industrial Chemicals te handhaven en verder te versterken. Ondanks de minder aantrekkelijke economische omstandigheden heeft DSM in 2002 een relatief goed resultaat geboekt, hetgeen tot tevredenheid stemt. De Raad spreekt voor de inspanningen en bereikte resultaten zijn waardering uit jegens de Raad van Bestuur en alle medewerkers van DSM. Heerlen, 11 februari 2003 DE RAAD VAN COMMISSARISSEN,

C.A.J. Herkströter, voorzitter H. Bodt, plaatsvervangend voorzitter A.J.C.M. Geers O. Müller E.J. Sosa J. Stekelenburg C. van Woudenberg

40

Personalia

www. > DSM.COM

PERSONALIA RAAD VAN COMMISSARISSEN PROF. DRS. C.A.J. HERKSTRÖTER RA (1937), VOORZITTER

Eerste benoeming: 2000. Einde huidige termijn: 2004. Nationaliteit: Nederlandse. Functie: gepensioneerd; laatste functie: President van de Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij N.V. en Voorzitter van het Comité van Directeuren van de Koninklijke/Shell Groep. Commissariaten/nevenfuncties: voorzitter van de Raad van Commissarissen van ING Groep en lid van de Raad van Commissarissen van BHP Billiton, voorzitter van de Adviescommissie Fondsenreglement van Euronext Amsterdam, trustee International Accounting Standards Committee (IASC), hoogleraar Internationaal Management aan de Universiteit van Amsterdam, voorzitter van de Raad van Toezicht van de Erasmus Universiteit, voorzitter van de maatschappelijke Adviesraad van het Tinbergen Instituut, lid van de Raad van Advies van Robert Bosch. IR. H. BODT (1938), PLAATSVERVANGEND VOORZITTER

Eerste benoeming: 1996. Einde huidige termijn: 2004. Nationaliteit: Nederlandse. Functie: gepensioneerd; laatste functie: Executive Vice President Philips Electronics N.V. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen ASM Lithography N.V., Neopost SA en Delft Instruments N.V. PROF. MR. A.J.C.M. GEERS (1945)

Eerste benoeming: 1999. Einde huidige termijn: 2003. Nationaliteit: Nederlandse. Functie: hoogleraar Sociaal Recht aan de Universiteit Maastricht. Commissariaten/nevenfuncties: lid van de Raad van Commissarissen ENCI N.V. en van Royal Mosa B.V., lid Raad van Toezicht Kadaster, lid Raad van Toezicht Master arbeids- en organisatiekunde Universiteit van Amsterdam/Haagse Hogeschool, Voorzitter College voor geschillen medezeggenschap defensie.

MR. C. VAN WOUDENBERG (1948)

Eerste benoeming: 1998. Einde huidige termijn: 2006. Nationaliteit: Nederlandse. Functie: lid Directie KLM. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen Mercurius Group Wormerveer B.V. en Coöperatieve Vereniging Verenigde Bloemenveiling Aalsmeer B.A., lid Dagelijks Bestuur Vereniging VNO-NCW, vice-voorzitter Bestuur Stichting Management Studies en voorzitter van de Advisory Board van Deloitte & Touche Human Capital Group.

RAAD VAN BESTUUR MR. P.A.F.W. ELVERDING (1948), VOORZITTER

Functie: sinds juli 1999 voorzitter Raad van Bestuur DSM, sinds oktober 1995 lid Raad van Bestuur. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: vicevoorzitter CEFIC, lid Raad van Commissarissen en voorzitter College van Gedelegeerd Commissarissen N.V. Nederlandse Gasunie, lid Raad van Commissarissen De Nederlandsche Bank N.V. en lid Raad van Commissarissen VNU N.V., penningmeester Vereniging VNO-NCW, voorzitter Bestuur Stichting Management Studies, lid Raad van Toezicht Universiteit Maastricht en Transnationale Universiteit Limburg en voorzitter Raad van Toezicht SRL-Stichting Revalidatie Limburg. [email protected]

IR. J. ZUIDAM (1948), PLAATSVERVANGEND VOORZITTER

Functie: sinds januari 1998 lid Raad van Bestuur DSM. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Commissarissen en lid College van Gedelegeerd Commissarissen N.V. Nederlandse Gasunie en lid Raad van Commissarissen Gamma Holding N.V., vice-voorzitter Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI), vice-voorzitter Nederlands Forum voor Techniek en Wetenschap, voorzitter Commissie EZ Doelfinanciering TNO, lid Raad van Toezicht Bonnefanten Museum Maastricht, voorzitter Raad van Toezicht ORBIS medisch en zorgconcern. [email protected]

DR. O. MÜLLER (1936)

Eerste benoeming: 1994. Einde huidige termijn: 2005. Nationaliteit: Duitse. Functie: gepensioneerd; laatste functie: lid Raad van Bestuur Unilever N.V. en Unilever PLC. Commissariaten/nevenfuncties: Voorzitter van de Raad van Commissarissen van Unilever Deutschland GmbH. DR. E.J. SOSA (1940)

Eerste benoeming: 2000. Einde huidige termijn: 2004. Nationaliteit: Amerikaanse. Functie: gepensioneerd; laatste functie: President van BP Amoco Chemicals. Commissariaten/nevenfuncties: Lid van de Board of Directors van FMC Corporation. J. STEKELENBURG (1941)

Eerste benoeming: 1998. Einde huidige termijn: 2006. Nationaliteit: Nederlandse. Functie: burgemeester van de gemeente Tilburg. Commissariaten/nevenfuncties: voorzitter Raad van Commissarissen Weekbladpers Groep Uitgevers B.V., lid Raad van Commissarissen ING Groep, KLM N.V., Tennet B.V., De Sluis Groep B.V. en lid Eerste Kamer.

IR. J.G. DOPPER (1947)

Functie: sinds juli 1999 lid Raad van Bestuur DSM. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: lid Raad van Advies organisatieadviesbureau Wagenaar, Hoes & Associés (WHA/ASI), lid bestuur Stichting Techniek & Marketing (STEM), vice-voorzitter Algemeen Bestuur Dutch and Japanese Trade Federation (DUJAT), lid Industrieel Advies College Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN), lid Research & Science Board CEFIC. [email protected]

41

Jaarverslag 2002

DRS. C.H. VAN DALEN (1952)

Functie: sinds januari 2000 lid Raad van Bestuur DSM. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: lid Steering Committee Dutch Energy Efficiency Benchmarking Covenant namens de Nederlandse chemische industrie, lid Steering Committee Association of Petrochemical Producers in Europe (APPE), lid Program Council on International Trade and Competitiveness van CEFIC (de European Chemical Industry Association), voorzitter Raad van Advies Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie (NRK), lid Raad van Commissarissen Stichting Verpakking en Milieu Pact (SVM) (namens kunststofsector), bestuurslid Stichting Verantwoord Ondernemen (SVA), lid Board of Advisors AIESEC Nederland, voorzitter Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA), lid ‘Ambassadeursnetwerk’, een netwerk opgezet door de Nederlandse overheid ter bevordering van doorstroming van vrouwen naar hogere managementfuncties.

OVERIGE TOPFUNCTIONARISSEN Secretaris van de Vennootschap

Mr. P.H. Fuchs (1946)

DIRECTEUREN BUSINESSGROEPEN DSM Fine Chemicals DSM Pharmaceutical Products DSM Anti-Infectives DSM Food Specialties DSM Bakery Ingredients DSM Elastomers DSM Engineering Plastics DSM Coating Resins DSM Composite Resins

Ir. J.G.M.R. Scholz (1947) Dr. H. Numan (1949) Ir. N.H. Gerardu (1951) R.F. Hartmayer MS ChE (1952) H.C. Jongejan (1952) Ir. B.A. van Kooten (1951) Ir. J.H.M. Goessens (1951) Ir. B.P.M. van Schaik (1951) Ir. J.L.J.M. Schneiders (1951)

DRS. F. SIJBESMA (1959)

DSM Agro

Functie: sinds juli 2000 lid Raad van Bestuur DSM. Nationaliteit: Nederlandse. Commissariaten/nevenfuncties: voorzitter van de Board en het Executive Committee van EuropaBio (de Europese Associatie voor de Biotechnologische Industrie), lid algemeen en dagelijks bestuur van het Topinstituut Voeding (Wageningen Centre for Food Sciences - WCFS), lid van de Raad van Toezicht van het Nationaal Regie Orgaan Genomics en voorzitter van de Stichting Duurzame Voedingsmiddelenketen (DuVo).

DSM Energy

Ir. D.J. Venderbos (1941) H.A.L.M. Dijkman (1948) Ir. J.D.M. Verstegen (1944) Ir. F.R. Choufoer (1951)

DSM Venturing & Business Development

Ir. P.L.A. Hamm (1949)

[email protected]

DSM Fibre Intermediates DSM Melamine

[email protected]

DIRECTEUREN CONCERNSTAVEN EN -DIENSTEN

Drs. A.H.P. Gratama van Andel RA (1946) Legal Affairs Mr. drs. P. de Haan (1954) Human Resources Drs. B.W. van Dijk (1951) Planning & Development Prof. dr. H. Schreuder (1951) Communications J. McLaren (1963) Safety, Health, Environment & Manufacturing Ir. J.J. Prooi (1946) Chief Technology Officer Prof. dr. E.M. Meijer (1951) DSM Industrial Services F.J.A.M. Pistorius RA (1948) Operational Audit Ir. H. Jacobs (1943) Chief Information Officer Ir. J.G. van den Hanenberg (1947) Strategic Projects Mr. J.J. Fransen van de Putte (1943) Strategic Projects Dr. ir. J.C. Van Suijdam (1950) Energie Beheer Nederland Drs. R.J. Atsma (1946) Finance & Economics

42

www. > DSM.COM

Beloningsgegevens

VAST JAARSALARIS EN SHORT TERM INCENTIVE (BONUS)

BELONINGSGEGEVENS

RAAD VAN COMMISSARISSEN VERGOEDING

Aan de leden van de Raad van Commissarissen wordt uit hoofde van hun functie jaarlijks een vaste vergoeding toegekend. Per 1 januari 2002 zijn deze vergoedingen, die sinds 1 januari 1999 stabiel waren, voor inflatoire ontwikkelingen met 10 procent bijgesteld. In 2002 bedroegen de vergoedingen c 45.000 voor de voorzitter en c 30.000 voor de overige leden. Daarnaast bestaat per lidmaatschap van een commissie een vergoeding van c 4.000. Voormalige commissarissen ontvangen na hun zittingsperiode geen vergoeding. In 2002 werd aan de leden van de Raad van Commissarissen aldus een totale vergoeding toegekend van c 257.500. Op individueel niveau ontvingen de leden de volgende vergoedingen:

C.A.J. Herkströter, voorzitter (vanaf 28 maart 2002) H.H.F. Wijffels, voorzitter (tot en met 27 maart 2002) H. Bodt, plv. voorzitter A.J.C.M. Geers O. Müller E.J. Sosa J. Stekelenburg C. van Woudenberg totaal

Als lid Raad van Commissarissen

Als lid Commissies

Totaal

41.250

4.000

45.250

11.250 30.000 30.000 30.000 30.000 30.000 30.000

1.000 8.000 4.000 8.000

12.250 38.000 30.000 34.000 30.000 30.000 38.000

232.500

25.000

257.500

OPTIES

Bij hun aantreden ontvangen de leden van de Raad van Bestuur direct het vaste jaarsalaris dat past bij de functie. Aanpassing van het vaste jaarsalaris vindt plaats per 1 juli van enig jaar. In 2002 is de aanpassing van het vaste jaarinkomen uitgesteld vanwege de achterblijvende economische ontwikkelingen, waardoor in 2002 geen verhoging van het vaste jaarsalaris heeft plaatsgevonden. De uitgestelde aanpassing van het vaste jaarsalaris zal nu worden geëffectueerd per 1 januari 2003 en bedraagt 3,5 procent. Dit percentage is gebaseerd op ontwikkelingen in de markt. Met ingang van 1 januari 2003 zal er een sterkere differentiatie tussen de Voorzitter en de Leden worden doorgevoerd teneinde in lijn te komen met de markt. Het vaste jaarsalaris van de Voorzitter zal hierdoor met een additionele 4,4 procent toenemen. De bonus die jaarlijks kan worden verworven zal met ingang van 1 januari 2003 worden verhoogd van 40 naar 50 procent van het vaste jaarsalaris. Het bonusniveau ontwikkelt zich op deze manier naar wat in de markt gebruikelijk is en sluit aan bij een hogere ‘payment at risk’ benadering. Binnen de bonusregeling kunnen drie elementen worden onderscheiden: – de financiële performance van het concern; – een concern-verbeteringstarget en – een specifiek target gekoppeld aan de strategische ontwikkeling van het concern. De targets van de leden van de Raad van Bestuur worden jaarlijks door de Raad van Commissarissen vastgesteld. Hetzelfde geldt voor het vaststellen van de performance over het voorgaande boekjaar. De Raad van Commissarissen heeft in dit verband een discretionaire bevoegdheid. Over 2002 en 2001 kunnen de vaste jaarsalarissen en bonussen voor de huidige leden van de Raad van Bestuur derhalve als volgt worden gespecificeerd:

Aan de leden van de Raad van Commissarissen worden geen opties op aandelen DSM N.V. toegekend. Overigens bezitten zij ook geen opties op aandelen DSM N.V. AANDELEN

De leden van de Raad van Commissarissen hielden ultimo 2002 gezamenlijk 3.042 aandelen DSM N.V.

RAAD VAN BESTUUR ALGEMEEN REMUNERATIEBELEID EN VASTSTELLING VAN HET REMUNERATIEPAKKET

Het beleid inzake de remuneratie van de leden van de Raad van Bestuur sluit aan bij dat van de executives van DSM en is marktconform en gericht op het aantrekken, motiveren en behouden van hooggekwalificeerde functionarissen. De Raad van Commissarissen stelt jaarlijks het remuneratiepakket van de leden van de Raad van Bestuur vast. Binnen de Raad van Commissarissen is de voorbereiding van de voorstellen gedelegeerd aan de Commissie Benoeming en Remuneratie.

VAST JAARSALARIS c 2002 2001

Peter Elverding, voorzitter Jan Zuidam, plv. voorz. Jan Dopper Henk van Dalen Feike Sijbesma

544.536 435.629 435.629 435.629 435.629

533.192 426.553 426.553 426.553 426.553

2002 1

BONUS c 2001 2

108.908 87.126 87.126 87.126 87.126

106.639 85.311 85.311 85.311 85.311

1

Bonus op basis van de resultaten in 2002, welke in 2003 tot uitkering zal komen.

2

Bonusrealisatie 2001, welke in 2002 is uitbetaald.

43

Jaarverslag 2002

De bonusrealisatie 2002 is door de Raad van Commissarissen vastgesteld. Het target betreffende de financiële performance van het concern is niet gerealiseerd. Aan de intern gehanteerde hoge rendementseisen kon gegeven de economische ontwikkelingen in 2002 niet worden voldaan. Concern-verbetertargets (veiligheid, gezondheid en milieu) en targets gekoppeld aan de strategische ontwikkelingen van het concern zijn wel gerealiseerd. De totale realisatie komt uit op 20 procent van het vaste jaarsalaris. Daarenboven heeft de Raad van Commissarissen discretionair een additionele bonus toegekend aan de leden van de Raad van Bestuur van 10% van het vaste jaarsalaris. Deze toekenning houdt verband met de bijzondere inspanning in het kader van de strategische herpositionering van het Concern. Het betreft hier een totaalbedrag van c 228.706.

LONG TERM INCENTIVE

Als Long Term Incentive worden aan de leden van de Raad van Bestuur opties toegekend conform de optieregeling zoals vermeld op pagina 44. In dit verband neemt de Raad van Commissarissen elk jaar een principebesluit over het al dan niet toekennen van opties en stelt vervolgens jaarlijks de te verwerven optierechten van leden van de Raad van Bestuur vast.

Onderstaand overzicht toont de uitstaande optierechten van de leden van de Raad van Bestuur: per 31 december 2001 uitstaand

in 2002 toegekende opties

in 2002 uitgeoefende opties*

per 31 december 2002 uitstaand

uitoefenprijs (in q)

gemiddelde prijs bij uitoefening in 2002 (in q)

18.000

18.000 18.000 22.500 37.500 37.500

25,90 27,53 26,01 36,48 39,98 47,01

43,66

18.000

133.500

9.000

18.000 18.000 18.000 30.000 30.000

25,90 27,53 26,01 36,48 39,98 47.01

44,15

9.000

114.000

11.250

13.500 13.500 18.000 30.000 30.000

25,90 27,53 26,01 36,48 39,98 47,01

44,40

11.250

105.000

Peter Elverding

Onvoorwaardelijke opties

Voorwaardelijke opties

1997 1998 1999 2000 2001 2002

totaal

18.000 18.000 18.000 22.500 37.500 37.500 114.000

37.500

Jan Zuidam



1997 1998 1999 2000 2001 2002

totaal

9.000 18.000 18.000 18.000 30.000 30.000 93.000

30.000

Jan Dopper



1997 1998 1999 2000 2001 2002

totaal

11.250 13.500 13.500 18.000 30.000 30.000 86.250

30.000

Henk van Dalen

Onvoorwaardelijke opties Voorwaardelijke opties

1998 1999 2000 2001 2002

totaal

11.250 11.250 18.000 30.000

11.250 11.250 18.000 30.000 30.000

30.000 70.500

30.000

-

27,53 26,01 36,48 39,98 47,01

100.500

Feike Sijbesma

Onvoorwaardelijke opties Voorwaardelijke opties

totaal

1999 2000 2001 2002

7.500 11.250 30.000

7.500 11.250 30.000 30.000

30.000 48.750

* Optierechten 1997 welke zijn uitgeoefend aan het einde van de optieperiode.

30.000

-

78.750

26,01 36,48 39,98 47,01

44

Optierechten

www. > DSM.COM

Van de in 2002 en 2001 toegekende opties is tweederde gebonden aan een vooraf gedefinieerd performance target gerelateerd aan Total Shareholder Return. De betreffende opties kunnen geheel, gedeeltelijk of helemaal niet uitoefenbaar worden, afhankelijk van de mate waarin DSM het target heeft gehaald. Afgezien van bovenvermelde managementopties bezitten de leden van de Raad van Bestuur geen opties op aandelen DSM N.V. AANDELEN

De leden van de Raad van Bestuur hielden ultimo 2002 gezamenlijk 918 aandelen DSM N.V. PENSIOENEN EN OVERIGE EMOLUMENTEN

De leden van de Raad van Bestuur zijn deelnemer in het Pensioenfonds DSM Chemie (PDC). In de vigerende (eindloon-) regeling is de pensioenleeftijd vastgesteld op 65 jaar. Er is sprake van een getrapte opbouw van pensioenrechten. De jaarlijkse opbouw van rechten bedraagt tussen de franchise in 2002 (c 19.073) tot c 47.895 1,75%. Daarboven bedraagt de opbouw 1,55%. De deelnemers in het PDC dragen zelf 4% bij van de pensioengrondslag boven c 47.895. Voor de leden van de Raad van Bestuur geldt daarnaast een vervroegde pensioneringsregeling. TOTALE BEZOLDIGING

De totale bezoldiging (incl. pensioenlasten en verwante kosten) van de leden van de Raad van Bestuur bedroeg in 2002 c 3,12 miljoen (2001: c 3,37 miljoen).

OPTIERECHTEN Sinds 2001 kent DSM naast de optieregeling voor het management ook regelingen met betrekking tot personeelsopties.

MANAGEMENTOPTIES Tot 2001 werden verstrekte opties na 3 jaar uitoefenbaar. Met ingang van 2001 geldt dit nog voor eenderde deel van de toegekende opties. Voor tweederde van de sindsdien toegekende opties geldt dat deze na 3 jaar geheel, gedeeltelijk of niet uitoefenbaar worden. Het aantal opties dat hierbij uitoefenbaar wordt is afhankelijk van de door DSM gerealiseerde Total Shareholder Return (TSR) in vergelijking met een peer group. Is de TSR van DSM aanmerkelijk beter dan die van de referentiegroep dan worden deze opties volledig uitoefenbaar; in overige situaties worden de opties gedeeltelijk of niet uitoefenbaar. Opties worden toegekend voor een periode van 8 jaar met de opschortende voorwaarde dat ze gedurende de eerste 3 jaar na toekenning niet uitgeoefend kunnen worden. Na deze periode worden de opties omgezet in onvoorwaardelijke opties. De toekenningsprocedure voorziet erin dat de Raad van Commissarissen in december besluit of al dan niet opties worden toegekend. Een voornemen tot toekenning wordt vervolgens tijdig aan de Autoriteit financiële markten (Afm) kenbaar gemaakt. De feitelijke toekenning vindt plaats op de dag van de eerste notering ex-dividend na de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De openingskoers van het aandeel DSM op deze dag is de uitoefenprijs van de optie. Overigens kan deze uitoefenprijs tussentijds – anders dan op grond van wijzigingen in de aandelenstructuur – niet worden aangepast. De uitoefening van de opties is gereguleerd. Leden van de Raad van Bestuur en een aantal topfunctionarissen kunnen opties uitoefenen gedurende maximaal 2 weken na publicatie van kwartaal- en jaarcijfers, alsmede 2 weken na de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, waarbij uiteraard geen sprake mag zijn van voorkennis. Genoemde functionarissen moeten bovendien de uitoefening door het naast hogere managementniveau laten goedkeuren. Voor de overige functionarissen geldt dat uitoefening kan geschieden buiten de gebruikelijke gesloten perioden, uiteraard alleen voorzover geen sprake is van voorkennis. De Compliance Officer kan op individuele basis of voor groepen bijzondere gesloten perioden vaststellen. Betrokkenen kunnen in een dergelijke periode geen transacties in DSM-effecten verrichten. Voor het totaaloverzicht van de managementopties wordt verwezen naar pagina 63 van de jaarrekening in dit verslag.

PERSONEELSOPTIES Voor het totaaloverzicht van de personeelsopties wordt verwezen naar pagina 63 van de jaarrekening in dit verslag.

45

Jaarverslag 2002

HET DSM-CONCERN

MARKTEN

CLUSTERS DSM is wereldwijd actief in life science-producten, hoogwaardige materialen en industriële chemicaliën. DSM heeft een omzet van c 6,7 miljard en telt wereldwijd 18.500 medewerkers (ultimo 2002), werkzaam in meer dan 200 vestigingen. De activiteiten van DSM zijn in samenhangende product/marktcombinaties georganiseerd in businessgroepen. Het businessgroepmanagement rapporteert rechtstreeks aan de Raad van Bestuur. Voor rapportagedoeleinden zijn de activiteiten van DSM onderverdeeld in drie strategische clusters: Life Science Products zijn producten voor de farmaceutische, voedingsmiddelen- en agrochemische industrie. Het cluster omvat de businessgroepen DSM Fine Chemicals, DSM Pharmaceutical Products, DSM Anti-Infectives, DSM Food Specialties en DSM Bakery Ingredients. Het aandeel van dit cluster in de totale nettoomzet van de doorlopende activiteiten is 38 procent. Performance Materials zijn hoogwaardige materialen, zoals de supersterke vezel Dyneema en de glasvezelcoating Desolite van DSM Desotech, elastomeren (synthetische rubbers), technische kunststoffen en verf- en constructieharsen. Dit cluster bestaat uit de businessgroepen DSM Elastomers, DSM Engineering Plastics, DSM Coating Resins en DSM Composite Resins. Ook Dyneemaproducent DSM High Performance Fibers behoort tot dit cluster. De netto-omzet van dit cluster is 31 procent van de totale nettoomzet van de doorlopende activiteiten. Industrial Chemicals omvat de businessgroepen DSM Fibre Intermediates, DSM Melamine, DSM Agro, die industriële chemische producten maken zoals vezelgrondstoffen, melamine en kunstmest, en DSM Energy. Het aandeel van het cluster Industrial Chemicals in de totale netto-omzet van de doorlopende activiteiten is 22 procent. Naast deze drie clusters is een aantal activiteiten gerapporteerd onder Other activities, zoals DSM Venturing & Business Development (met uitzondering van DSM High Performance Fibers), Noordgastransport, bedrijvenpark Chemelot in Geleen, DSM Technopartners, Stamicarbon alsmede het niet door de businessgroepen te beïnvloeden deel van de kosten van concernactiviteiten.

OMZET PER CLUSTER

DSM levert zijn producten aan klanten in hoogwaardige industriële markten (business-to-business). Geneesmiddelen zijn de belangrijkste eindmarkt voor DSM. Ook de voedingsmiddelenmarkt neemt een steeds prominentere positie in. Bovendien zijn de elektronica- en automobielindustrie belangrijke afnemers van DSM-producten.

EINDMARKTEN

100 80 60 40

15%

Overig

13%

Verpakkingen

10% -%

2%

Metaal en machinebouw

4%

7%

Textiel

5%

7%

Agro

7%

9% Elektrische apparaten / Elektronica 15%

20 0

8%

Automobiel / Transport

13%

9%

Bouw

16%

10%

Voedingsmiddelen

16%

13%

Geneesmiddelen

21%

01


OMZET NAAR HERKOMST

100 80 59%

Nederland

51%

18%

Rest Europa

20%

16%

Noord-Amerika

20%

7%

Rest Wereld

9%

60 40 20 0 01


OMZET NAAR BESTEMMING

100

100 28%

80


38%

60

0 01

Nederland

11%

15%

Duitsland

10%

60

8% 8%

Verenigd Koninkrijk Frankrijk

8% 7%

40

25%

Rest Europa

19%

20

18%

Noord-Amerika

23%

0

16%

Rest Wereld

22%

31%

23%


27%

Polymers

16%


23%

6%

Overige activiteiten

8%

40 20

10% 80


01

02

46

Het DSM-Concern

www. > DSM.COM

MAATSCHAPPELIJKE WAARDE EN DUURZAME ONTWIKKELING

RISICOMANAGEMENT

DSM heeft als onderneming grote maatschappelijke waarde. De producten van DSM leveren een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van het dagelijks leven. Samen met klanten werkt DSM aan de voortdurende verbetering van die producten, zodat die het leven gezonder, goedkoper, duurzamer, aangenamer of praktischer maken. Voorbeelden zijn nieuwe geneesmiddelen, gezonde voedingsingrediënten, lichtere auto-onderdelen en kunststoffen als alternatief voor schaarse natuurlijke materialen zoals hardhout.

Binnen elke organisatorische eenheid vindt een systematische analyse van bedrijfsrisico’s plaats en worden plannen ontwikkeld en geïmplementeerd om deze risico’s te beheersen. Voorts wordt binnen het concern voor diverse disciplines gewerkt volgens corporate richtlijnen, zoals op het gebied van internal control, financiële verslaglegging, investeringsbeslissingen en normen voor veiligheid, gezondheid en milieu. Aanvullend op de controles die de businessgroepen en units zelf uitvoeren, vinden audits plaats om de businessprocessen van de operationele eenheden objectief op risicobeheersing te toetsen. Deze taak wordt voor het concern uitgevoerd door de stafafdeling Corporate Operational Audit. Eens per drie jaar worden risico’s en risicobeheersing, inclusief controles op gebied van veiligheid, gezondheid en milieu (SHE), bij alle activiteiten van iedere unit van DSM onafhankelijk geanalyseerd en beoordeeld. Daarmee kent DSM een volledig geïntegreerde auditaanpak. De resultaten van de audits worden besproken met het betreffende management en met de Raad van Bestuur. De uitkomsten worden bovendien voorgelegd aan de Audit Commissie van de Raad van Commissarissen. Daarmee is een onafhankelijke beoordeling van de effectiviteit van risicomanagement bij DSM gewaarborgd. Met de externe accountant (Ernst & Young), die belast is met de controle van de jaarrekening, wordt nauw samengewerkt en worden auditprogramma’s onderling afgestemd met als doel de kwaliteit van alle auditactiviteiten te optimaliseren. Jaarlijks geeft iedere directeur van een businessgroep of concernstafafdeling een verklaring (Letter of Representation) af dat een dergelijke analyse regelmatig plaatsvindt en dat daaruit gebleken is dat het risicobeheersingsysteem en de feitelijke overwaking in orde zijn.

Duurzaamheid en veiligheid spelen een belangrijke rol bij DSM’s producten en processen. Zo worden bij de productie zo min mogelijk grondstoffen en energie gebruikt. Door onderzoek en ontwikkeling draagt DSM ook actief bij aan de stand van kennis en techniek op het gebied van duurzaamheid, veiligheid en milieu, niet alleen binnen maar ook buiten de onderneming. DSM biedt werkgelegenheid aan 18.500 mensen en indirect aan een veelvoud daarvan. Daarmee vormen de bedrijfsactiviteiten een belangrijke economische factor. Verantwoord ondernemerschap betekent voor DSM integraal beleid en consistente uitvoering over het brede, geïntegreerde spectrum van economisch rendement, respect voor de mens en omgeving, en zorg voor het milieu, ook wel aangeduid als triple P: people, profit, planet. Jaarlijks geeft DSM over de gang van zaken met betrekking tot veiligheid, gezondheid en milieu openheid van zaken. Naast het financiële jaarverslag verschijnt dit jaar voor het eerst ook het DSM Triple P Verslag, waarin het vroegere Responsible Care Progress Report is opgenomen.

CORPORATE GOVERNANCE DSM hanteert expliciet geformuleerde corporate values en voorschriften ten aanzien van risicomanagement, financieel beleid en het besturen van de organisatie op concernniveau en de respectievelijke groepsonderdelen. DSM N.V. is een structuurvennootschap met een Raad van Bestuur en een onafhankelijke Raad van Commissarissen. De Raad van Bestuur is verantwoordelijk voor de strategie, het portfoliobeleid en de inzet van mensen en middelen en ziet toe op de uitvoering van het beleid. De Raad van Commissarissen houdt toezicht en weegt de belangen van allen die bij de onderneming betrokken zijn. De Raad van Commissarissen legt de jaarrekening ter goedkeuring voor aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en geeft een toelichting op het in het voorafgaande jaar uitgeoefende toezicht. DSM verschaft zijn stakeholders op transparante wijze informatie over de doelstellingen, de besturing en de prestaties van de onderneming en streeft daarbij naar een open dialoog met aandeelhouders en andere belanghebbenden. Bij zijn activiteiten heeft DSM te maken met ondernemingsrisico's zoals macro-economische ontwikkelingen, veranderende marktomstandigheden, nieuwe concurrenten, politieke onzekerheden, valutaschommelingen, fluctuerende grondstofprijzen, schommelingen van vraag en aanbod en de snelheid waarmee nieuwe technologieën worden geaccepteerd. De basis om deze natuurlijke risico’s van ondernemen te beheersen, is een heldere strategie. De strategie voor de jaren 2000-2005 heeft DSM geformuleerd in Vision 2005: Focus and Value.

FINANCIEEL BELEID Vanwege het dynamische karakter van een aantal markten waarop DSM opereert, hecht de onderneming van oudsher aan een sterke financiële positie, om ook in periodes van economische teruggang haar strategie uit te kunnen voeren. DSM streeft naar een nettoschuld kleiner dan 40 procent van het groepsvermogen plus de nettoschuld en een bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen (EBITDA) dat minimaal gelijk is aan 8,5 maal het saldo van financiële baten en lasten. Deze nieuwe financiële doelstellingen vervangen de tot en met vorig jaar gehanteerde doelstellingen (een groepsvermogen van ten minste 35 procent van het balanstotaal en een nettoschuld van maximaal 75 procent van het groepsvermogen). Deze nieuwe doelstellingen representeren beter het veranderde financiële profiel van DSM en zijn minder gevoelig voor effecten van activering en afschrijving van goodwill. DSM onderstreept hiermee tevens het streven om de lange termijn credit ratings op een single A-niveau te houden. Voorts streeft DSM naar een bedrijfsresultaat in procenten van het geïnvesteerd vermogen (ROI) van 15 procent. Een belangrijk onderdeel van de financiële strategie is de aanwending van de kasstroom. Deze wordt primair gebruikt voor investeringen gericht op het versterken van bestaande businessposities en het uitkeren van dividend aan de aandeelhouders en voorts voor het versterken van de clusters Life Science Products en Performance Materials door middel van acquisities. DSM streeft naar een stabiel en zo mogelijk stijgend dividend. Het dividend wordt bepaald als een percentage van de cashflow. Dit

47

Jaarverslag 2002

percentage ligt, onvoorziene omstandigheden voorbehouden, binnen een bandbreedte van 16 tot 20 procent van de nettowinst uit gewone bedrijfsuitoefening (minus dividend toekomend aan houders van cumulatief preferente aandelen) plus afschrijvingen. Aangezien de afschrijvingen een belangrijk stabiel element in de cashflow zijn, heeft ook het dividend een stabiel en voorspelbaar karakter. Om te voorkomen dat de winst per aandeel verwatert door de uitoefening van management- en personeelsopties koopt DSM, voor zover mogelijk, hiervoor eigen aandelen in. Tevens kunnen aandelen worden ingekocht wanneer daartoe, na de aanwending van de kasstroom voor eerdergenoemde doelen, ruimte zou bestaan. Bij acquisities dient een over te nemen bedrijf te passen bij DSM's bestaande competenties met betrekking tot technologieën en/of markten. Sinds het jaar 2000 activeert DSM bij een acquisitie de betaalde goodwill en schrijft deze af over een periode van maximaal 20 jaar. Acquisities dienen direct bij te dragen aan de winst en te voldoen aan DSM’s rendementseisen. Hier kan soms een beperkte aanlooptijd noodzakelijk zijn. In zogenaamde ‘cash earnings’ per aandeel (dus voor afschrijving goodwill) zal een acquisitie na 1-2 jaar moeten bijdragen.

ORGANISATIE EN BESTURING DSM heeft een decentrale organisatie, bestaande uit businessgroepen die binnen hun eigen werkgebied verantwoordelijk zijn voor alle bedrijfsfuncties. Dit waarborgt dat DSM flexibel, efficiënt en snel reageert op veranderende marktomstandigheden. Op concernniveau worden de Raad van Bestuur en de businessgroepen ondersteund door een aantal stafafdelingen. De diensten van een aantal gemeenschappelijke serviceafdelingen, DSM Research en onderlinge productleveringen worden door de businessgroepen gecontracteerd tegen marktconforme tarieven. DSM meet en stuurt zijn financiële prestaties in termen van waardecreatie. Deze systematiek wordt Value Based Business Steering (VBBS) genoemd en beoogt te meten en te sturen in termen van waardecreatie, gebaseerd op een cashflowresultaat op (historisch) geïnvesteerd vermogen, minus de kosten van dat vermogen (WACC, weighted average cost of capital). De strategie van een businessgroep is gebaseerd op een diepgaand strategisch analyseproces dat gemiddeld eens in de drie jaar plaatsvindt en waarvan de voortgang elk jaar wordt geëvalueerd. De uitkomsten daarvan worden vertaald in waardecreatiedoelstellingen, key success factors en performance indicators. Dit geheel wordt vastgelegd in een zogenoemd Strategic Value Contract, dat de basis vormt voor de aansturing binnen de onderneming. De persoonlijke incentives van het businessgroepmanagement zijn hieraan gekoppeld. De strategie van het concern wordt gebaseerd op een soortgelijk proces. Met behulp daarvan wordt de langetermijnvisie van het concern bepaald en worden afwegingen en keuzes gemaakt ten aanzien van portfolio, investeringsprioriteiten en geografische spreiding. In 2000 leidde een dergelijk analyse- en besluitvormingsproces tot de formulering van de huidige strategie Vision 2005: Focus and Value. DSM hanteert een systeem van managementrapportage waarbij door elke businessgroepdirecteur periodiek wordt gerapporteerd over de performance, waaronder zijn begrepen strategische, operationele en financiële indicatoren. De rapportages worden regelmatig besproken met de Raad van Bestuur.

48

Informatie over het aandeel DSM

www. > DSM.COM

INFORMATIE OVER HET AANDEEL DSM

AANDELENSPREIDING

AANDELEN EN BEURSNOTERINGEN De gewone aandelen DSM N.V. hebben een nominale waarde van c 3,00 en zijn officieel genoteerd aan de effectenbeurzen van Amsterdam, Frankfurt en Düsseldorf en aan de elektronische schermenbeurs in Zwitserland (SWX). Daarnaast worden de aandelen verhandeld via SEAQ International in Londen (SEAQ # 80421). Opties op gewone aandelen DSM worden verhandeld op de Europese Optiebeurs te Amsterdam. In de Verenigde Staten loopt een sponsored unlisted American Depositary Receipts programma. Dit programma is sinds begin december 2001 actief via Citibank NA (Cusip 23332H 202). 4 ADR’s vertegenwoordigen 1 gewoon aandeel DSM. In 1996 zijn 22,02 miljoen cumulatief preferente aandelen A geplaatst. De cumprefs A zijn op naam gesteld en niet aan de beurs genoteerd. Deze aandelen worden gehouden door vier Nederlandse institutionele beleggers. Deze cumprefs A, met een nominale waarde van c 3,00, hebben hetzelfde stemrecht als gewone aandelen. Het jaarlijkse dividend bedraagt 6,78 procent (vast tot en met 2005) op de uitgifteprijs van c 10,59 per aandeel, destijds de beurskoers van een gewoon aandeel DSM. In 1999 zijn 37,5 miljoen cumulatief preferente aandelen C geplaatst met een nominale waarde van c 0,03 per aandeel, waardoor deze aandelen een minimaal stemrecht hebben. Deze aandelen worden gehouden door twee Nederlandse institutionele beleggers en zijn niet aan de beurs genoteerd. Het jaarlijkse dividend is voor de jaren tot en met 2004 vastgesteld op 5,82 procent van de uitgifteprijs, welke c 3,03 per aandeel bedroeg. Het aantal uitstaande gewone aandelen DSM nam in 2002 toe met 442.930 stuks en bedroeg ultimo 2002 96.589.348 stuks.

In het kader van de (Nederlandse) Wet Melding Zeggenschap zijn er 4 meldingen van belangen van 5 procent of meer in het totale kapitaal van DSM N.V. - Commercial Union Assurance PLC/Delta Lloyd (laatste melding 8,7%) - Aegon N.V. (laatste melding 6,31%) - ABN AMRO Holding N.V. (laatste melding 5,08%) - Mineurslaan Finance C.V. (laatste melding 5,08%)

ONTWIKKELING AANTAL GEWONE AANDELEN DSM stand 31 december 2001

geplaatst

ingekocht

uitstaand

100.954.690

4.808.272

96.146.418

3.837

-499.093 60.000

499.093 -56.163

100.958.527

4.369.179

96.589.348

mutaties: uitgifte aandelen in verband met optierechten overige mutaties stand 31 december 2002 gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen (x 1.000) koers op Euronext Amsterdam (AEX): hoogste laagste ultimo jaar

96.468

51,25 37,90 43,38

49

Jaarverslag 2002

KOERSONTWIKKELING 2001-2002, IN VERGELIJKING MET AEX EN DJ EURO STOXX CHEM INDEX 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1/01

2/01

DSM

3/01

4/01 AEX

5/01

6/01

7/01

8/01

9/01

10/01 11/01 12/01

1/02

2/02

3/02

4/02

5/02

6/02

7/02

8/02

9/02

10/02 11/02 12/02

DJ Euro Chem

OMZET

GEOGRAFISCHE SPREIDING AANDELEN DSM 2001-2002

x 1.000.000 STUKS 100 15

80 12

60 9

40 6

20 3

0

0 1/02

2/02

3/02

44%

Nederland

39%

21%

Noord-Amerika

25%

13%

België / Luxemburg

13%

10%

Verenigd Koninkrjk

13%

4%

Duitsland

4%

6%

Zwitserland

3%

2%

Rest wereld

3%

01

4/02

02

DIVIDEND PER GEWOON AANDEEL DSM in c 2,0 1,5 1,0 0,5 Slotdividend

0

Interimdividend 98

99

00

01

02

50

www. > DSM.COM

51

Jaarrekening 2002

JAARREKENING 2002 DSM N.V.

52

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

GRONDSLAGEN VOOR CONSOLIDATIE, WAARDERING EN RESULTAATBEPALING CONSOLIDATIE

In de geconsolideerde jaarrekening worden de financiële gegevens opgenomen van DSM N.V. en van groepsmaatschappijen waarin DSM beschikt over de beslissende zeggenschap ter zake van het bestuur en het financiële beleid. De activa, passiva en de resultaten van deze ondernemingen worden integraal geconsolideerd. Het belang van derden in het groepsvermogen en in het groepsresultaat wordt afzonderlijk vermeld. Daarnaast worden de financiële gegevens van voor DSM qua omzet materieel belangrijke joint ventures (dat zijn deelnemingen waarin op basis van een samenwerkingsovereenkomst de zeggenschap gezamenlijk met derden wordt uitgeoefend) in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen volgens de methode van de proportionele consolidatie. De resultaten van overgenomen ondernemingen worden in de geconsolideerde winsten verliesrekening verantwoord vanaf het tijdstip van opneming in het concern. De resultaten van verkochte ondernemingen worden verantwoord tot het moment van verkoop. De lijst met gegevens betreffende de kapitaalbelangen, zoals bedoeld in artikel 379 en 414, boek 2 BW, is gedeponeerd bij het Handelsregister te Heerlen. OMREKENING BUITENLANDSE VALUTA

Commerciële transacties luidende in vreemde valuta worden in de administratie van de lokale ondernemingen opgenomen tegen de geldende dagkoersen. Balansposten in vreemde valuta worden in de administratie van de lokale ondernemingen omgerekend tegen de contante koers per balansdatum. Koersverschillen worden ten gunste of ten laste van het resultaat gebracht. Valutatermijncontracten worden omgerekend naar reële waarde. Obligo’s uit hoofde van valutatermijncontracten worden in de balans opgenomen als overlopende activa of passiva. Posities die voortvloeien uit valutaswaps worden in de balans opgenomen en gesaldeerd

met de betreffende balansposten. Verschillen die ontstaan bij de waardering van valutatermijncontracten en valutaswaps worden in het resultaat verantwoord als Financiële baten en lasten of als Overige bedrijfskosten, conform de verantwoording van de koersverschillen op de onderliggende balansposten. De activa en passiva van buitenlandse deelnemingen worden omgerekend tegen de contante koers per balansdatum, terwijl de posten van de winsten verliesrekening van buitenlandse deelnemingen worden omgerekend tegen de gemiddelde wisselkoersen van de verslagperiode. De koersverschillen die voortvloeien uit de omrekening van het in deze ondernemingen geïnvesteerde vermogen worden ten gunste of ten laste van de Overige reserves verantwoord. Dit laatste geldt ook voor de koersverschillen op leningen en andere financiële instrumenten in vreemde valuta voor zover deze het valutarisico op buitenlandse groepsmaatschappijen dekken. IMMATERIËLE VASTE ACTIVA

Immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde verminderd met over deze waarde op lineaire basis berekende afschrijvingen, of tegen lagere bedrijfswaarde. Betaalde goodwill wordt geactiveerd en afgeschreven over de verwachte levensduur, met een maximum van 20 jaar. De tot en met 1999 betaalde goodwill is rechtstreeks ten laste van het eigen vermogen gebracht. Licenties en octrooien worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde onder aftrek van over deze waarde op lineaire basis berekende afschrijvingen. Licenties en octrooien worden in 4 jaar afgeschreven. MATERIËLE VASTE ACTIVA

Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen aanschaffingswaarde verminderd met over deze waarde op lineaire basis berekende afschrijvingen of tegen lagere bedrijfswaarde. In het algemeen worden kantoorpanden afgeschreven in 30 jaar, bedrijfsgebouwen in 20 jaar, machines en installaties in 10 jaar. Van

53

Jaarrekening 2002

de initiële investering in machines en installaties wordt een bedrag afgezonderd ter grootte van de geplande uitgaven voor revisies en inspecties, mits dit bedrag van materiële omvang is. Dit bedrag wordt afgeschreven in de periode tot de eerste geplande grote onderhoudsstop. De uitgaven voor deze en volgende grote onderhoudsstops worden wederom geactiveerd en op identieke wijze afgeschreven. Bij investeringsprojecten met een bouwtijd van meer dan 12 maanden wordt interest tijdens de bouwperiode geactiveerd. FINANCIËLE VASTE ACTIVA

De geconsolideerde deelnemingen worden gewaardeerd volgens de DSM-concerngrondslagen. Niet-geconsolideerde deelnemingen waarin DSM invloed van betekenis heeft (in het algemeen wanneer over ten minste 20% van de aan de aandelen verbonden stemrechten kan worden beschikt) worden gewaardeerd op het DSM-aandeel in de nettovermogenswaarde, bepaald volgens de DSM-concerngrondslagen. De overige niet-geconsolideerde deelnemingen worden opgenomen tegen verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde. De vorderingen op lange termijn worden opgenomen voor de nominale waarde, waar nodig onder aftrek van een waardecorrectie. De langlopende overige effecten worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere opbrengstwaarde c.q. beurswaarde. VOORRADEN De voorraden grond- en hulpstoffen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, dit is de historische inkoopprijs verhoogd met bijkomende kosten, of lagere netto-opbrengstwaarde.

De voorraden halffabrikaten en gereed product worden gewaardeerd tegen de vervaardigingsprijs, waar nodig onder aftrek van een correctie in verband met incourantheid. Eigen opslagkosten, verkoopkosten en interest worden bij de bepaling van de vervaardigingsprijs buiten beschouwing gelaten. Indien de prijs op de verkoopmarkt per balansdatum, dan wel tijdens de periode waarin de aanwezige voorraad zal worden verkocht, lager is dan de vervaardigingsprijs, wordt tegen de netto-opbrengstprijs gewaardeerd.

Producten waarvan ten gevolge van het optreden van gemeenschappelijke kosten geen vervaardigingsprijs kan worden bepaald, worden gewaardeerd tegen de netto-opbrengstprijs onder aftrek van een marge. Bij de voorraadwaardering worden nietgerealiseerde intercompanyresultaten geëlimineerd. VORDERINGEN

Vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde onder aftrek van een waardecorrectie in verband met dubieuze vorderingen. Het binnen een jaar te ontvangen gedeelte van de tot de financiële vaste activa behorende vorderingen wordt onder dit hoofd opgenomen.

van de afschrijvingsduur van de activa ten gunste van het bedrijfsresultaat (Overige bedrijfsopbrengsten) verantwoord. BEDRIJFSLASTEN

De kosten worden bepaald op historische basis. Bij de bepaling van de kosten van grond- en hulpstoffen wordt in het algemeen de FIFOmethode gebruikt. Leveringen binnen het concern worden tegen marktconforme prijzen verrekend. Uitgaven voor ontwikkeling worden niet geactiveerd omdat ze niet voldoen aan de voorgeschreven activeringscriteria maar worden ten laste van het resultaat gebracht in de periode waarin deze kosten worden gemaakt.

EFFECTEN

FINANCIËLE BATEN EN LASTEN

De als vlottende activa opgenomen post Effecten betreft voor verkoop beschikbare beleggingen. Deze worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere marktwaarde. LIQUIDE MIDDELEN

Agio of disagio op leningen wordt – gespreid over de looptijd van de betreffende leningen – als correctie op de rentelasten verantwoord. Renteontvangsten en -betalingen uit hoofde van renteswaps worden beschouwd als een correctie op de rentelasten.

De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.

BELASTINGEN OP HET RESULTAAT

EGALISATIEREKENING INVESTERINGSPREMIES

De in komende jaren nog ten gunste van het bedrijfsresultaat te brengen premies worden verantwoord op de Egalisatierekening investeringspremies. VOORZIENINGEN

Voorzieningen worden tegen nominale waarde opgenomen, met uitzondering van de Voorziening voor pensioenen, die bepaald wordt op basis van de contante waarde volgens actuariële grondslagen. SCHULDEN Schulden worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De binnen een jaar vervallende aflossingsverplichtingen op langlopende schulden worden opgenomen onder Kortlopende schulden. Agio of disagio op leningen wordt opgenomen onder Overlopende activa of passiva. BEDRIJFSOPBRENGSTEN

Bedrijfsopbrengsten worden verantwoord op het moment van de levering van de goederen en diensten. Investeringssubsidies worden naar rato

In deze post worden, naast de over het verslagjaar direct verschuldigde of te vorderen belastingen, tevens de latente belastingvorderingen en -verplichtingen begrepen. De berekening van de latente belastingvorderingen en -verplichtingen geschiedt tegen de op het einde van het verslagjaar geldende belastingtarieven, of tegen de in komende jaren geldende tarieven, voorzover reeds bij wet vastgesteld. Latente belastingverplichtingen inzake bronheffing worden alleen opgenomen indien en voor zover het voornemen bestaat om de door groepsmaatschappijen behaalde winst in de nabije toekomst als dividend uit te keren. RESULTAAT NIET-GECONSOLIDEERDE DEELNEMINGEN Het onder deze post begrepen aandeel in het resultaat van niet-geconsolideerde deelnemingen wordt bepaald op een met het belang van DSM overeenkomend deel van de resultaten gedurende het verslagjaar, na aftrek van de daarop betrekking hebbende belastingen.

54

www. > DSM.COM

Jaarrekening 2002

GECONSOLIDEERDE OVERZICHTEN

GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER ACTIVA

x c miljoen

2002

2001

VASTE ACTIVA

immateriële vaste activa 1 materiële vaste activa 2 financiële vaste activa 3

462 2.885 292

594 3.607 241 3.639

4.442

VLOTTENDE ACTIVA

voorraden 4 vorderingen 5 effecten 6 liquide middelen 7

944 1.439 2.014 960

totaal

PASSIVA

x c miljoen

1.171 1.814 1.148

5.357

4.133

8.996

8.575

2002

2001

GROEPSVERMOGEN 8

eigen vermogen belang van derden

5.142 44

4.239 59

5.186

4.298

egalisatierekening investeringspremies 9 voorzieningen 10 langlopende schulden 11 kortlopende schulden, rentedragend 12 kortlopende schulden, niet-rentedragend 12

32 682 1.337 599 1.160

30 809 1.533 482 1.423

totaal

8.996

8.575

55

Jaarrekening 2002

GECONSOLIDEERDE WINST- EN VERLIESREKENING x c miljoen

2002

2001

netto-omzet, totaal DSM

6.665

7.970

netto-omzet, doorlopende activiteiten 13 andere bedrijfsopbrengsten, doorlopende activiteiten 14

5.636 -141

5.751 -31

som der bedrijfsopbrengsten, doorlopende activiteiten som der bedrijfsopbrengsten, beëindigde activiteiten

5.495 1.032

5.720 2.258 6.527

som der bedrijfsopbrengsten, DSM totaal

7.978

afschrijvingen, doorlopende activiteiten 15 andere bedrijfslasten, doorlopende activiteiten 16

-384 -4.728

-405 -4.979

som der bedrijfslasten, doorlopende activiteiten som der bedrijfslasten, beëindigde activiteiten

-5.112

-5,384 -2,073

-965 -6.077

-7.457

bedrijfsresultaat 17 financiële baten en lasten 18

450 -14

521 -97

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 19 resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen

436 -84 -3

424 -69 14

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen buitengewoon resultaat na belastingen 20

349 840

369 1.045

groepsresultaat na belastingen belang van derden

1.189 -1

1.414 1

nettowinst

1.188

1.415

nettowinst dividend op cumulatief preferente aandelen

1.188 -22

1.415 -22

nettowinst toekomend aan de houders van gewone aandelen

1.166

1.393

96.468 12,08 12,02

96.090 14,50 14,45

som der bedrijfslasten, DSM totaal

gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen (x 1.000) nettowinst per gewoon aandeel in c nettowinst per gewoon aandeel in c, na verwatering

56

www. > DSM.COM

Jaarrekening 2002

OVERZICHT VAN KASSTROMEN

22

x c miljoen

2002

2001

BEDRIJFSACTIVITEITEN

nettowinst herleiding naar middelen uit bedrijfsactiviteiten: – afschrijvingen – overige waardeveranderingen – resultaat op desinvesteringen – resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen – dividend ontvangen van niet-geconsolideerde deelnemingen – mutatie bedrijfskapitaal – mutatie egalisatierekening investeringspremies – mutatie voorzieningen – overige mutaties

1.188

1.415

442 -952 -3

521 110 -1.229 -14

3 10 6 -139 103

26 -58 2 -37

28 658

middelen uit bedrijfsactiviteiten

764

INVESTERINGSACTIVITEITEN

investeringen in: – immateriële vaste activa – materiële vaste activa aankoop geconsolideerde deelnemingen opbrengst verkochte materiële vaste activa opbrengst verkochte geconsolideerde deelnemingen financiële vaste activa: – verwervingen – kapitaalstortingen – terugbetaling van kapitaal – opbrengst verkochte deelnemingen – mutatie leningen u/g

-8 -495 -1 38 1.998

-2

-650 -6 17 204

-33 -24 1 -28

middelen uit investeringsactiviteiten

UITGEKEERD DIVIDEND

-23 25 1.244 -5

1.448

804

-191

-197

FINANCIERINGSACTIVITEITEN

opname leningen aflossing leningen o/g mutatie schulden aan kredietinstellingen inkoop convertibles Gist-brocades inkoop eigen aandelen uitgifte aandelen i.v.m. uitoefening optierechten mutatie belang van derden

14 -58 -52 0 -3 16 -6

8

-46 -400 -1 4 2

-89

-433

effecten van wijzigingen in de consolidatie koersverschillen op liquide middelen

1.826 -

938 18 -12

mutatie liquide middelen

1.826

944

stand liquide middelen begin jaar stand liquide middelen einde jaar

1.148 2.974

204 1.148

middelen aangewend voor financieringsactiviteiten

57

Jaarrekening 2002

TOELICHTING OP DE GECONSOLIDEERDE OVERZICHTEN ALGEMEEN Alle bedragen luiden in c miljoen, tenzij anders vermeld. Onder toepassing van artikel 402, boek 2 BW is in de vennootschappelijke jaarrekening van DSM N.V. een beknopte winsten verliesrekening opgenomen.

WIJZIGING IN DE PRESENTATIE In het besturingsmodel van DSM worden de businessgroepen met ingang van het jaar 2002 alleen verantwoordelijk gesteld voor de kosten en resultaten die zij direct kunnen beïnvloeden. Tegen die achtergrond worden met ingang van 2002 de niet direct door de businessgroepen te beïnvloeden kosten verantwoord onder ‘Other activities’. Als gevolg van een gasvondst in het Q1 blok op het Nederlands continentaal plat zal de bijdrage van DSM Energy aan het operationele resultaat van DSM langduriger zijn dan tot voor kort werd verwacht. Daarom is besloten de exploratie- en productieactiviteiten van DSM Energy in de presentatie te verantwoorden onder de andere gas-gerelateerde activiteiten in ‘Industrial Chemicals’ in plaats van ‘Other activities’. Om de informatie van de clusters over 2002 goed vergelijkbaar te houden met 2001 is de informatie over 2001 aangepast. Tevens zijn omwille van de vergelijkbaarheid de activiteiten van Energie Beheer Nederland BV (verkocht eind 2001) en van DSM Petrochemicals (verkocht op 28 juni 2002) daar waar relevant apart gepresenteerd als beëindigde activiteiten.

STELSELWIJZIGINGEN Sinds het boekjaar 2000 is DSM, voor wat betreft de grondslagen voor consolidatie, waardering en resultaatbepaling, gestart met een geleidelijke overgang naar toepassing van International Accounting Standards. Tegen deze achtergrond worden met ingang van 1 juli 2002 valutatermijncontracten gewaardeerd tegen reële waarde in plaats van contante koers per balansdatum. De invloed van deze wijziging op de balans en winsten verliesrekening is niet materieel.

VALUTAKOERSEN Voor de belangrijkste valuta’s volgen hierna de valutakoersen die gebruikt zijn bij het opstellen van de geconsolideerde overzichten.

CONTANTE KOERS PER BALANSDATUM

GEMIDDELDE KOERS

1 Euro = Amerikaanse dollar Brits pond Japanse yen

2002

2001

2002

2001

1,04 0,65 124,27

0,88 0,61 115,44

0,94 0,63 118,06

0,89 0,62 108,56

58

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

WIJZIGINGEN IN DE CONSOLIDATIEKRING ACQUISITIES

In augustus 2002 hebben DSM en Sinopec (Volksrepubliek China) een overeenkomst getekend voor de oprichting van de joint venture DSM Nanjing Chemical Company. DSM Fibre Intermediates is voor 60% aandeelhouder geworden van de joint venture en Sinopec Nanjing Chemicals Industries Co. Ltd. voor de overige 40%. Deze deelneming wordt met ingang van 1 januari 2003 geconsolideerd; ultimo 2002 is deze aankoop opgenomen onder de financiële vaste activa. DSM Composite Resins (Zwitserland) heeft zijn belang in de joint venture Jinling DSM Resins Ltd. vergroot van 50% naar 75%. DSM Anti-Infectives heeft zijn belang van 95% in Max-GB Ltd. (India) uitgebreid naar 100%. DESINVESTERINGEN

Per 28 juni 2002 zijn de petrochemische activiteiten van DSM in Geleen en Gelsenkirchen (DSM Petrochemicals) verkocht aan Saudi Basic Industries Corporation (SABIC). Het effect van de deconsolidatie van DSM Petrochemicals op de geconsolideerde balans van DSM blijkt uit het navolgende overzicht.

ACTIVA:

immateriële vaste activa materiële vaste activa financiële vaste activa voorraden vorderingen liquide middelen

-16 -680 -34 -213 -106 -96 -1.145

PASSIVA:

egalisatierekening investeringspremies en voorzieningen kortlopende schulden, rentedragend kortlopende schulden, niet-rentedragend

-58 -645 -105 -808

netto-activa opbrengstprijs (inclusief aflossing financiering) boekwinst (voor belastingen)

-337 2.079 929

DSM Melapur BV, onderdeel van DSM Venturing & Business Development maar voor rekening van DSM Fine Chemicals, is per 1 mei overgenomen door Ciba Specialty Chemicals. DSM Melapur omvatte de technologie voor de productie van op melamine gebaseerde vlamvertragers. In de loop van 2002 verkocht DSM Bakery Ingredients een deel van haar pastry-activiteiten.

59

Jaarrekening 2002

(1) IMMATERIËLE VASTE ACTIVA TOTAAL

GOODWILL*

LICENTIES EN OCTROOIEN

aanschaffingswaarde afschrijvingen

690 96

582 30

108 66

boekwaarde

594

552

42

8 -16 -40

1 -27 -84 -

7 -16 -13 0

STAND 31 DECEMBER 2001

MUTATIES IN DE BOEKWAARDE

investeringen verkoop DSM Petrochemicals afschrijvingen wijziging valutakoersen overige mutaties

-84 0 -132

-110

-22


529 67

492 50

37 17

boekwaarde

462

442

20


* nagenoeg geheel goodwill op de acquisitie van Catalytica

(2) MATERIËLE VASTE ACTIVA TOTAAL

BEDRIJFSGEBOUWEN EN TERREINEN

MACHINES EN INSTALLATIES

ANDERE VASTE BEDRIJFSMIDDELEN

IN AANLEG C.Q.VOORUITBETAALD

NIET AAN DE BEDRIJFSUITOEFENING DIENSTBAAR


9.637 6.030

1.353 615

7.147 5.070

509 340

609 1

19 4

boekwaarde

3.607

738

2.077

169

608

15

495 -680 -2 -402 38 -28 -138 -5

18 -72 17 -42 -13 -33 -7

137 -520 -1 209 -311 38 -12 -79 78

37 -7 -1 20 -49 -2 -3 -28

303 -81 -246 -1 -22 -45

-1 -3

-722

-132

-461

-33

-92

-4


7.324 4.439

1.162 556

5.209 3.593

422 286

517 1

14 3

boekwaarde

2.885

606

1.616

136

516

11


MUTATIES IN DE BOEKWAARDE

investeringen verkoop DSM Petrochemicals overige wijzigingen in de consolidatie inbedrijfstellingen afschrijvingen overige waardeveranderingen verkopen wijziging valutakoersen overige mutaties


60

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

De overige mutaties betreffen met name de categorieverschuivingen en herrubriceringen. Onder de materiële vaste activa zijn activa begrepen met een boekwaarde van c 2 miljoen (ultimo 2001: c 1 miljoen) die verkregen zijn op grond van financial lease-overeenkomsten. De hiermee samenhangende verplichtingen zijn opgenomen onder de overige schulden. De investeringen en de boekwaarde van de materiële vaste activa zijn als volgt naar geografisch gebied verdeeld:

Nederland overige EU-landen

Noord-Amerika rest van de wereld totaal

2002

INVESTERINGEN 2001

BOEKWAARDE ULTIMO JAAR 2002 2001

338 86

387 114

1.589 598

1.842 894

424

501

2.187

2.736

54 17

122 27

496 202

606 265

495

650

2.885

3.607

(3) FINANCIËLE VASTE ACTIVA TOTAAL

stand 31 december 2001


OVERIGE EFFECTEN

OVERIGE VORDERINGEN

AANDEEL IN VERMOGEN

VORDERINGEN

241

117

71

19

34

3 -3 24 33 29

-6 -24

3 -3 20 33 -23 -17 -8

2 -1 12 -10

4 -2

27 -3 -11 -1 -4

MUTATIES

aandeel in resultaat dividenden kapitaalstortingen acquisities verstrekkingen aflossingen / kwijtscheldingen verkoop DSM Petrochemicals overige wijzigingen in de consolidatie wijziging valutakoersen overboeking naar kortlopende vorderingen overige mutaties

-4 -34

-4 37

-6

-4 -22

-3

68


292

116

48

18

110

In de overige vorderingen is een bedrag van c 74 miljoen (2001: c 20 miljoen) begrepen inzake latente belastingvorderingen. De overige mutaties betreffen voornamelijk overboekingen van en naar andere balansposten.

61

Jaarrekening 2002

(4) VOORRADEN 2002

2001

grond- en hulpstoffen onderhanden werk gereed product

267 86 591

339 61 771

totaal

944

1.171

Het effect van de deconsolidatie van DSM Petrochemicals bedroeg c 213 miljoen.

(5) VORDERINGEN

handelsdebiteuren vorderingen op niet-geconsolideerde deelnemingen te vorderen vennootschapsbelasting overige belastingen en premies sociale verzekeringen overige vorderingen overlopende activa

totaal

2002

2001

957

1.304

34

145

51 129

74 141 88

132 114 84

1.439

1.814

Het effect van de deconsolidatie van DSM Petrochemicals bedroeg c 106 miljoen. Alle vorderingen hebben een looptijd korter dan 1 jaar.

(6) EFFECTEN Liquide middelen uit de verkoop van DSM Petrochemicals en Energie Beheer Nederland BV zijn met ingang van het derde kwartaal 2002 belegd via DSM Vision 2005 BV.

(7) LIQUIDE MIDDELEN 2002

2001

deposito’s kas, bank, giro

853 107

944 204

totaal

960

1.148

62

Jaarrekening 2001

www. > DSM.COM

(8) GROEPSVERMOGEN AANDELENKAPITAAL

AGIO

OVERIGE RESERVES

EIGEN VERMOGEN

BELANG VAN DERDEN

GROEPSVERMOGEN

370

548

3.321

4.239

59

4.298

-

-

-169 -22 1.188

-169 -22 1.188

1

-169 -22 1.189

-

-

-145

-145

-8

-153

-

-

37

37

-

37

-

-

14

14

0 -8

0 6

370

548

4.224

5.142

44

5.186


MUTATIES

dividend op gewone aandelen dividend op cumprefs nettowinst 2002 wijziging valutakoersen belasting over wijziging valutakoersen wijzigingen in de consolidatie overige mutaties stand 31 december 2002

AANDELENKAPITAAL Per 31 december 2002 bedroeg het maatschappelijk kapitaal c 1.125 miljoen, verdeeld over 153.480.000 gewone aandelen, 22.020.000 cumulatief preferente aandelen A en 187.500.000 cumulatief preferente aandelen B, elk van c 3,00 nominaal, en 1.200.000.000 cumulatief preferente aandelen C, met een nominale waarde van c 0,03. Het verloop van het aantal aandelen in 2002 is weergegeven in onderstaande tabel. AANTAL GEPLAATSTE AANDELEN


uitgifte aandelen i.v.m. uitoefening optierechten omzetting converteerbare obligatielening en omwisseling registeraandelen Gist-brocades inkoop gewone aandelen STAND 31 DECEMBER 2002

aantal ingekochte aandelen per 31 december 2002 AANTAL UITSTAANDE AANDELEN PER 31 DECEMBER 2002

GEWONE

CUMPREFS A

CUMPREFS C

INGEKOCHTE GEWONE AANDELEN

100.954.690 -

22.020.000 -

37.500.000 -

4.808.272 -499.093

3.837 -

-

-

60.000

100.958.527

22.020.000

37.500.000

4.369.179

4.369.179

-

-

96.589.348

22.020.000

37.500.000

Het gemiddeld aantal uitstaande gewone aandelen over 2002 bedroeg 96.467.614 stuks.

OPTIERECHTEN Sinds 2001 kent DSM naast de optieregelingen voor het management (inclusief de Raad van Bestuur) ook optieregelingen voor de medewerkers van enkele onderdelen van DSM in Nederland.

63

Jaarrekening 2001

TOTAALOVERZICHT MANAGEMENTOPTIES PER 31 DEC. 2001 UITSTAAND

GEDURENDE 2002 TOEGEKEND

UITGEOEFEND

VERVALLEN

OMGEZET IN ONVOORWAARDELIJKE

OMGEZET IN SAR’S

PER 31 DEC. 2002 UITSTAAND

UITOEFENPRIJS (IN E)

UITOEFENPERIODE

OPTIES

Opties: -onvoorwaardelijke 1997 1998 1999 2000 2001 2002

63.950 268.600 23.250 23.250 29.750 -

-

-63.950 -197.100 -61.750 -2.250 -

-

334.500 32.250 75.000 71.400

-

71.500 296.000 55.500 102.500 71.400

27,53 26,01 36,48 39,98 47,01

tot 15 jan. 2003 tot 14 jan. 2007 tot 31 mrt 2008 tot 30 mrt 2009 tot 4 april 2010

-voorwaardelijke* 1999 2000

334.500 401.250

-

-

-9.000

-334.500 -32.250

-

360.000

36,48

1.197.375

-

-

-62.250

-75.000

-

1.060.125

39,98

-

1.283.475

-

-51.825

-71.400

-

1.160.250

47,01

van 31 mrt 2003 tot 31 mrt 2008 van 30 mrt 2004 tot 30 mrt 2009 van 4 april 2005 tot 4 april 2010

54.000 31.500

-

-18.000 -

-

-

-

36.000 31.500

26,01 36,48

tot 14 jan. 2007 tot 31 mrt 2008

-

268.125

-

-

-

-

268.125

47,01

van 4 april 2005 tot 4 april 2010

2.427.425

1.551.600

-343.050

-123.075

-

-

3.512.900

2001 2002 Stock appreciation rights: -onvoorwaardelijke 1999 2000 -voorwaardelijke* 2002

totaal

* Voor toelichting op de condities voor de voorwaardelijke opties zie pagina 44.

Van de 1.551.600 in 2002 toegekende opties en SAR’s zijn er 994.400 gebonden aan de conditie dat DSM een vooraf gedefinieerd performance target realiseert. De betreffende opties kunnen geheel, gedeeltelijk of helemaal niet uitoefenbaar worden, afhankelijk van de vraag in hoeverre DSM het gedefinieerde target heeft gehaald. Het target is gebaseerd op Total Shareholder Return in vergelijking met een groep van peers (ondernemingen die als toets worden gebruikt). In 2002 zijn aan 295 topfunctionarissen optierechten op DSM-aandelen toegekend.

TOTAALOVERZICHT PERSONEELSOPTIES PER 31 DEC. 2001 UITSTAAND

IN 2002 TOEGEKENDE OPTIES

UITGEOEFENDE OPTIES

VERVALLEN OPTIES

PER 31 DEC. 2002 UITSTAAND

UITOEFENPRIJS (IN E)

39,60 39,98 46,23

over 1999 over 2000 over 2001

247.145 406.766 -

229.373

-55.967 -91.175 -8.901

-1.690 -2.934 -2.066

189.488 312.657 218.406

totaal

653.911

229.373

-156.043

-6.690

720.551

In 2002 werden 229.373 personeelsopties op basis van het resultaat 2001 toegekend.

UITOEFENPERIODE

tot feb. 2006 tot mrt. 2006 tot apr. 2007

64

www. > DSM.COM

Jaarrekening 2002

AGIO Van het agio ad c 548 miljoen kan c 139 miljoen als belastingvrij worden aangemerkt.

INGEKOCHTE EIGEN AANDELEN Per 31 december 2001 beschikte DSM N.V. over 4.808.272 ingekochte gewone aandelen (nominaal bedrag c 14 miljoen, dit is 3,9% van het geplaatste aandelenkapitaal). In 2002 zijn 499.093 stuks gewone aandelen gebruikt als gevolg van de uitoefening van optierechten en zijn 60.000 stuks gewone aandelen ingekocht. Ultimo 2002 had DSM de beschikking over 4.369.179 ingekochte gewone aandelen (nominaal bedrag c 13 miljoen, dit is 3,5% van het geplaatste aandelenkapitaal). De gemiddelde verkrijgingsprijs van deze ingekochte aandelen bedraagt c 33,57 per gewoon aandeel; in de balans is de totale verkrijgingsprijs van c 147 miljoen (2001: c 160 miljoen) op de Overige reserves in mindering gebracht. De ingekochte eigen aandelen zijn bestemd voor het afdekken van management- en personeelsopties.

(9) EGALISATIEREKENING INVESTERINGSPREMIES 30


MUTATIES

toevoeging wegens aanspraken verkoop DSM Petrochemicals overboeking ten gunste van het resultaat

10 -4


32

-4

(10) VOORZIENINGEN De balanspost Voorzieningen daalde per saldo met c 127 miljoen. De mutaties zijn als volgt te specificeren:

pensioenen en overige personeelskosten latente belastingen reorganisatie- en afvloeiingskosten milieukosten verplichtingen met betrekking tot niet-geconsolideerde deelnemingen overige voorzieningen totaal

STAND 31 DEC. 2001

TOEVOEGING TEN LASTE VAN HET RESULTAAT

ONTTREKKING VOOR HET BEOOGDE DOEL

WIJZIGING VALUTAKOERSEN

WIJZIGINGEN IN DE CONSOLIDATIE

OVERIGE MUTATIES

STAND 31 DEC. 2002

216 107

49 -

-100 -

-2 -1

-6 -44

47

157 109

214 108

62 -

-137 -16

-4 -1

-5 -

43 -

173 91

31 133

55

-52

-4 -

-2 -

-9 -

16 136

809

166

-305

-12

-57

81

682

Het effect van de deconsolidatie van DSM Petrochemicals bedroeg c 54 miljoen. Van de voorzieningen kan een bedrag van c 399 miljoen als langlopend worden aangemerkt. De overige mutaties hebben onder meer betrekking op overboekingen van en naar andere balansposten.

65

Jaarrekening 2002

De Voorziening voor pensioenen en overige personeelskosten betreft onder meer in eigen beheer gehouden pensioenregelingen en regelingen voor vervroegde uittreding. In veel landen zijn voor de werknemers pensioenvoorzieningen getroffen, waarbij de inhoud van de regelingen in lijn ligt met de locale wettelijke kaders, gebruikelijke arbeidsvoorwaarden en economische omstandigheden. Dit impliceert dat de aard van de regelingen per land varieert. De meeste van deze pensioenverplichtingen zijn afgefinancierd en ondergebracht bij zelfstandige pensioenfondsen en levensverzekeringsmaatschappijen. In sommige landen verstrekken groepsmaatschappijen daarnaast aan gepensioneerden andere tegemoetkomingen dan pensioenen, voornamelijk ziektekostenvergoedingen. De Voorziening voor latente belastingen betreft de toekomstige belastingverplichtingen die onder meer voortvloeien uit tijdelijke verschillen tussen het vermogen berekend op basis van bedrijfseconomische grondslagen en het vermogen bepaald volgens fiscale grondslagen. De onttrekking aan de Voorziening reorganisatie- en afvloeiingskosten heeft betrekking op kosten in verband met herstructurering van bedrijfsactiviteiten met name bij DSM Fine Chemicals, DSM Pharmaceutical Products, DSM Anti-Infectives, DSM Food Specialties en DSM N.V. Onder de Voorziening milieukosten zijn onder andere verplichtingen ten aanzien van bodemsanering opgenomen. Onder Overige voorzieningen is een aantal posten samengevoegd. Deze betreffen onder andere kosten van het in uitvoering zijnde Operational Excellence-programma, verplichtingen voor het opruimen van buitengebruikgestelde productieplatformen voor olie- en gaswinning en voor locatieherstel, en een voorziening voor een verliesgevend contract.

(11) LANGLOPENDE SCHULDEN 2002

2001

obligatieleningen onderhandse leningen overige schulden

1.231 103 3

1.361 161 11

totaal

1.337

1.533

Onder de langlopende schulden zijn achtergestelde leningen tot een bedrag van c 1 miljoen (ultimo 2001: c 1 miljoen) begrepen. Deze leningen zijn door dochtermaatschappijen van DSM N.V. aangegaan en achtergesteld bij alle schulden die deze vennootschappen hebben ten opzichte van derden.

OBLIGATIELENINGEN

4,75% NLG-lening 1994 - 2004 6,25% NLG-lening 1996 - 2006 4,75% EUR-lening 1998 - 2005 6,25% USD-lening 1999 - 2004 6,75% USD-lening 1999 - 2009 6,38% EUR-lening 2000 - 2007 totaal

2002

2001

1 136 383 144 240 327

1 136 383 171 284 386

1.231

1.361

De 4,75% NLG-lening 1994-2004 betreft het restant van de achtergestelde converteerbare obligatielening van Gist-brocades. De effecten van het renterisico-management worden toegelicht op pagina 74. De in 2000 afgesloten EUR-lening is, in verband met het afdekken van het dollar translatierisico, direct geswapt naar dollars.

66

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

ONDERHANDSE LENINGEN

9,22% NLG-lening 1990-2005 7,95% NLG-lening 1993-2003 5,05% NLG-lening 1998-2004 overige leningen totaal

2002

2001

14 25 64

16 46 25 74

103

161

In overeenkomsten betreffende leningen met een schuldrest ultimo 2002 van c 1.330 miljoen, waarvan c 50 miljoen kortlopend (ultimo 2001: c 1.488 miljoen, waarvan c 21 miljoen kortlopend) zijn clausules opgenomen die het stellen van zekerheden beperken. Daarnaast zijn voor onderhandse leningen tot een bedrag van c 2 miljoen (ultimo 2001: c 2 miljoen) zekerheden van hypothecaire aard gesteld. De langlopende schulden hebben ultimo 2002 voor een bedrag van c 265 miljoen een resterende looptijd van meer dan 5 jaar. Dit bedrag heeft voor c 240 miljoen betrekking op obligatieleningen en voor c 25 miljoen op onderhandse leningen.

Op de langlopende schulden zal worden afgelost in: 2004 2005 2006 en 2007 2008 t/m 2012 totaal

182 407 483 265 1.337

De in 2003 te verrichten aflossingen ten bedrage van c 68 miljoen zijn opgenomen onder Kortlopende schulden. De samenstelling van de langlopende schulden naar valuta is als volgt:

EUR USD CAD JPY andere valuta’s totaal

2002

2001

608 708 15 5 1

673 839 13 7 1

1.337

1.533

De balanspost Langlopende schulden daalden per saldo met c 196 miljoen. De mutaties zijn als volgt te specificeren: stand 31 december 2001

1.533

MUTATIES

opgenomen leningen overboeking naar kortlopende schulden extra aflossingen wijziging valutakoersen overige mutaties stand 31 december 2002

14 -68 -8 -132 -2 1.337

67

Jaarrekening 2002

Het gemiddelde feitelijke interestpercentage van de totaliteit van langlopende rentedragende schulden (inclusief het gedeelte dat ultimo jaar is overgeboekt naar kortlopende schulden en inclusief de aan de leningen gekoppelde rente- en valuta-instrumenten) heeft over 2002 4,6% bedragen (2001: 5,7%).

(12) KORTLOPENDE SCHULDEN 2002

2001

obligatieleningen en onderhandse leningen kredietinstellingen overige schulden

58 531 10

33 430 19

totaal

599

482

2002

2001

15 596 7

27 776 6

55

18

80 8 208 191

103 9 285 199

1.160

1.423

KORTLOPENDE SCHULDEN, RENTEDRAGEND

KORTLOPENDE SCHULDEN, NIET-RENTEDRAGEND

vooruitontvangen op bestellingen leveranciers en handelskredieten te betalen wissels en cheques schulden aan niet-geconsolideerde deelnemingen belastingen en premies sociale verzekeringen pensioenen overige schulden overlopende passiva totaal

Het effect van de deconsolidatie van DSM Petrochemicals op de niet-rentedragende kortlopende schulden bedroeg c 105 miljoen.

NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE VERPLICHTINGEN 2002

2001

huur en operational lease garantieverplichtingen ten behoeve van niet-geconsolideerde deelnemingen en derden bestellingen op projecten in uitvoering overige

38

60

145

144

15 2

59

totaal

200

275

12

De bestellingen op projecten in uitvoering worden grotendeels in 2003 afgewikkeld.

68

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

Van de verplichtingen voor huur en operational lease heeft betrekking op: 2003 2004 2005 2006 en 2007 na 2007

8 7 4 6 13

totaal

38

(13) NETTO-OMZET De netto-omzet omvat de opbrengst uit levering van goederen en diensten aan derden, onder aftrek van kortingen en van over de omzet geheven belastingen. De netto-omzet van de doorlopende activiteiten nam in het verslagjaar ten opzichte van de netto-omzet van 2001 af met c 115 miljoen (2%). Hierna volgt een uitsplitsing van de leveringen en de netto-omzet: LEVERINGEN 2002

NETTO-OMZET 2002

%

LEVERINGEN 2001

NETTO-OMZET 2001

%

2.240 1.795 1.389 437

2.168 1.767 1.268 433

38,5 31,3 22,5 7,7

2.304 1.935 1.460 373

2.237 1.855 1.302 357

38,9 32,3 22,6 6,2

-225

-

-

-321

-

-

TOTAAL NETTO-OMZET DOORLOPENDE ACTIVITEITEN

5.636

5.636

100,0

5.751

5.751

100,0

beëindigde activiteiten (DSM Petrochemicals) interne leveringen

1.124 -95

1.029 -

2.476 -257

2.219 -

totaal netto-omzet

6.665

6.665

7.970

7.970

DOORLOPENDE ACTIVITEITEN:

Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities interne leveringen

Van de netto-omzet kan de volgende geografische verdeling worden gegeven: 2002

%

2001

%

Europa Noord-Amerika overige werelddelen

4.016 1.109 511

71 20 9

3.946 1.268 537

69 22 9

TOTAAL DOORLOPENDE ACTIVITEITEN

5.636 1.029

100

5.751 2.219

100

beëindigde activiteiten totaal

6.665

NAAR HERKOMST DOORLOPENDE ACTIVITEITEN:

7.970

2002

%

2001

%

Europa Noord-Amerika overige werelddelen

3.111 1.313 1.212

55 23 22

3.141 1.407 1.203

55 24 21


5.636 1.029

100

5.751 2.219

100

beëindigde activiteiten totaal

6.665

NAAR BESTEMMING DOORLOPENDE ACTIVITEITEN:

7.970

69

Jaarrekening 2002

(14) ANDERE BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002

2001

-232

-102

21 70

13 58


-141 3

-31 39

totaal

-138

8


wijziging in voorraden gereed product en halffabrikaten geactiveerde productie voor het eigen bedrijf overige bedrijfsopbrengsten TOTAAL DOORLOPENDE ACTIVITEITEN

De post Wijziging in voorraden gereed product en halffabrikaten heeft betrekking op het waardeverschil tussen de beginvoorraad en de eindvoorraad van het gereed product en de halffabrikaten. Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf houdt verband met onder de bedrijfslasten opgenomen kosten van in het eigen bedrijf voortgebrachte vaste activa. Onder Overige bedrijfsopbrengsten zijn onder meer subsidies en boekwinsten op verkochte activa verantwoord. In 2001 was hieronder ook het DSM-aandeel in de nettowinst van Energie Beheer Nederland BV verantwoord, dat eind 2001 werd afgestoten.

(15) AFSCHRIJVINGEN 2002

2001

380

400

4

5


384 58

405 116

totaal

442

521

27

29

2002

2001

kosten van grond- en hulpstoffen kosten uitbesteed werk en andere externe kosten lonen en salarissen pensioenlasten overige sociale lasten overige bedrijfskosten

2.414

2.723

1.152 915 62 179 6

1.112 924 30 185 5



4.728 907

4.979 1.957

totaal

5.635

6.936


afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa overige waardeveranderingen van immateriële en materiële vaste activa TOTAAL DOORLOPENDE ACTIVITEITEN*

* waarvan afschrijving goodwill

(16) ANDERE BEDRIJFSLASTEN


De uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling bedroegen exclusief DSM Petrochemicals c 271 miljoen (2001: c 273 miljoen).

70

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

De lonen en salarissen hebben betrekking op het volgende gemiddelde aantal werknemers per cluster: 2002

2001

9.404 3.669 1.847 3.428

10.060 3.694 1.909 3.629

18.348

19.292

1.157

2.354

19.505

21.646


Life Science Products Performance Materials Industrial Chemicals Other activities TOTAAL DOORLOPENDE ACTIVITEITEN

beëindigde activiteiten (DSM Petrochemicals) totaal

In bovenstaande cijfers is het aantal werknemers in dienst van proportioneel geconsolideerde joint ventures proportioneel meegeteld. Het cijfer in 2002 van de beëindigde activiteiten heeft betrekking op de bezetting van het eerste halfjaar.

(17) SEGMENTATIE VAN HET BEDRIJFSRESULTAAT Het bedrijfsresultaat per cluster is als volgt: 2002

2001


232 113 77 -12

230 112 64 -41

bedrijfsresultaat vóór afschrijving goodwill afschrijving goodwill

410 -27

365 -29


383

336

67

185

450

521

2002

2001

rentebaten rentelasten overige financiële baten en lasten

44 -81 23

29 -127 1

totaal

-14

-97


beëindigde activiteiten (EBN en DSM Petrochemicals) totaal

(18) FINANCIËLE BATEN EN LASTEN

Op de rentelasten is een bedrag van c 13 miljoen (2001: c 10 miljoen) in mindering gebracht in verband met geactiveerde bouwrente. De toename van de geactiveerde bouwrente wordt veroorzaakt door het relatief hogere aantal langlopende investeringsprojecten. De per saldo lagere rentelasten worden vooral veroorzaakt door hogere financiële baten als gevolg van het uitzetten van de opbrengst uit de verkoop van DSM Petrochemicals en van het belang in Energie Beheer Nederland en door een gemiddeld lagere rentevoet.

71

Jaarrekening 2002

(19) BELASTINGEN De belasting op het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening bedroeg in 2002 c 84 miljoen (2001: c 69 miljoen). In 2002 is een belastingbate van c 60 miljoen opgenomen onder het buitengewone resultaat, in 2001 was dit een bate van c 118 miljoen.

De samenstelling van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting is als volgt:

Nederland overige landen totaal

2002

2001

574 -138

439 -15

436

424

De belasting over het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening heeft betrekking op:

Nederland overige landen totaal

2002

2001

122 -38

88 -19

84

69

De aansluiting tussen het nominale belastingtarief in Nederland en het effectieve belastingpercentage over het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening is als volgt: in %

nominaal belastingtarief in Nederland

2002

2001

34,5

35,0

-15,0

-15,4

2,8 -3,0

-1,0 -2,3

19,3

16,3

BELASTINGEFFECT VAN

afwijkende tarieven niet-belastbare baten en niet-verrekenbare lasten overige effecten effectief belastingpercentage

Per 31 december 2002 is voor een bedrag van c 18 miljoen (2001: c 5 miljoen) aan compensabele verliezen geen latente belastingvordering opgenomen.

72

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

De latente belastingvorderingen en -verplichtingen betreffen de volgende belastingeffecten van tijdelijke verschillen: 2002

verliescompensatie en te verrekenen belastingen voorzieningen

198 65

205 3 263

latente belastingvorderingen

immateriële en materiële vaste activa overige activa overige schulden

2001

6 95 197

208 -12 123 184

latente belastingverplichtingen

298

295

LATENTE BELASTINGVORDERINGEN MINUS SCHULDEN

-35

-87

waarvan in de balans opgenomen onder: financiële vaste activa voorzieningen

74 109

20 107

2002

2001

(20) BUITENGEWOON RESULTAAT NA BELASTINGEN

BUITENGEWONE BATEN

boekwinst op desinvesteringen vrijval van voorzieningen en aanpassing waardecorrecties activa overig

929

1.233

-

4 0

buitengewone baten voor belastingen belastingen

929 7

1.237 1 936

buitengewone baten na belastingen

1.238

BUITENGEWONE LASTEN:

dotatie aan voorzieningen voor reorganisatie- en afvloeiingskosten afwaardering activa dotatie aan overige voorzieningen overig

-48 -51 -49 -

-99 -117 -89 -5

buitengewone lasten voor belastingen belastingen

-148 52

-310 116

buitengewone lasten na belastingen

belastingcorrecties totaal

-96

-194

-

1

840

1.045

73

Jaarrekening 2002

De boekwinst op desinvesteringen in 2002 betreft de verkoop van de businessgroep DSM Petrochemicals. De dotatie aan voorzieningen voor reorganisatie- en afvloeiingskosten betreft uitgaven in het kader van de ontvlechting van DSM Petrochemicals. De afwaardering van activa heeft betrekking op het DSM-belang in Evergreen Nylon Recycling, LLC als gevolg van verslechterde commerciële en technologische vooruitzichten op korte en middellange termijn. De dotatie aan overige voorzieningen betreft onder andere nakomende kosten met betrekking tot de verkoop van DSM Petrochemicals en voorzieningen voor verplichtingen in verband met het in uitvoering zijnde Operational Excellence-programma, vooral op het gebied van informatie- en communicatietechnologie.

(21) FINANCIËLE INSTRUMENTEN ALGEMEEN

Het treasurybeleid van DSM is de verantwoordelijkheid van de corporate treasurer. De centrale treasuryfunctie is verantwoordelijk voor de financiering van het concern en zijn onderdelen en het beheer van de liquiditeiten, valutarisico’s, renterisico’s en kredietrisico’s. Voor de juiste uitvoering van dit beleid en de optimalisatie van de resultaten hanteert DSM stringente richtlijnen, interne procedures, organisatorische maatregelen en marktgerelateerde benchmarks. In samenhang met financiële activa en passiva maakt DSM gebruik van afgeleide instrumenten voor het beheersen van alle valuta- en renterisico’s die voortvloeien uit de gewone bedrijfsuitoefening. Het risicobeleid is erop gericht om op de korte termijn de effecten van koersen renteschommelingen op het resultaat te beperken en om op lange termijn de vigerende marktwisselkoersen en marktrentes te volgen. LIQUIDITEITEN

Het liquiditeitenbeheer van DSM vindt zoveel mogelijk centraal plaats. Hiertoe wordt in de belangrijkste landen gebruik gemaakt van cash-pools die hoofdzakelijk werken op basis van zero-balancing overeenkomsten. De onderneming beschikt over drie geconfirmeerde kredietfaciliteiten, waarvan twee van in totaal $ 600 miljoen (2001: $ 600 miljoen) en een van c 300 miljoen (2001: c 300 miljoen), en twee Commercial Paper programma’s, een van c 900 miljoen (2001: c 500 miljoen) en een van $ 400 miljoen (2001: $ 400 miljoen). Er zal in totaal voor maximaal c 900 miljoen gebruik gemaakt worden van het Commercial Paper Programma. Ter optimalisatie van de rentelasten uit kortlopende schulden en tegoeden in vreemde valuta worden valutaswaps afgesloten. VALUTARISICO

Het valutarisicobeleid is gericht op kasstromen die voortkomen uit de gewone bedrijfsuitoefening. Uit het voorgaande vloeit voort dat valuta-instrumenten uitsluitend worden toegepast op basis van onderliggende posities. Dit betekent dat alle valutatransactierisico’s volledig zijn afgedekt. Termijncontracten, spottransacties en in beperkte mate valutaopties worden gebruikt om valutarisico’s te beperken. De risico’s uit hoofde van de omrekening van de netto-investering in deelnemingen als gevolg van valutawijzigingen, het translatierisico, worden in verband met de eind 2000 sterk toegenomen netto-investeringen in dollars in belangrijke mate ingedekt door middel van langlopende dollar-leningen en andere financiële instrumenten. RENTERISICO

Het renterisicobeleid is uitsluitend gericht op kasstromen die voortkomen uit de gewone bedrijfsuitoefening. Uit het voorgaande vloeit voort dat rente-instrumenten alleen worden toegepast op basis van onderliggende posities. Het beleid vertaalt zich uiteindelijk in een gewenst profiel van vast-rentende en variabel-rentende posities, waarbij de variabel-rentende positie niet groter mag zijn dan 60% van de nettoschuld. Voor het beheersen van het renterisico wordt gebruik gemaakt van renteswaps en in beperkte mate van het kopen van rente-opties. KREDIETRISICO

DSM beperkt het kredietrisico met betrekking tot financiële instrumenten door gebruik te maken van kredietlimieten per tegenpartij en per land en verder door contracten uitsluitend af te sluiten met partijen met een hoge kredietwaardigheid. VALUTATERMIJNCONTRACTEN*

op basis van onderliggende posities

BOEKWAARDE

31 DECEMBER 2002 REËLE WAARDE

BOEKWAARDE


16

16

-4

-5

* in de balans opgenomen onder Overlopende activa c.q. Overlopende passiva

74

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

LENINGEN

BOEKWAARDE


BOEKWAARDE


langlopende leningen (inclusief< 1 jaar) rente-instrumenten gebruikt in verband met langlopende leningen kortlopende leningen rente-instrumenten gebruikt in verband met kortlopende leningen

1.405

1.580

1.585

1.681

531

-125 531

430

-36 430

-

-

-

-

totaal

1.936

1.986

2.015

2.075

De contractwaarde van de valuta-instrumenten bedroeg in 2002 op balansdatum c 450 miljoen (2001: c 660 miljoen).De contractwaarde van de rente-instrumenten behorende bij de langlopende leningen bedroeg ultimo 2002 c 1.519 miljoen (2001: c 1.476 miljoen). Er waren geen contracten met betrekking tot rente-instrumenten behorende bij de kortlopende leningen (2001: eveneens nihil).

(22) TOELICHTING BIJ HET OVERZICHT VAN KASSTROMEN Bij het opstellen van het Overzicht van kasstromen wordt uitgegaan van een vergelijking van beginbalans en eindbalans. Vervolgens worden die mutaties die niet tot een kasstroom hebben geleid, zoals koersverschillen, waardecorrecties en overboekingen tussen balansrekeningen, geëlimineerd. Mutaties in het bedrijfskapitaal als gevolg van de verwerving of de verkoop van geconsolideerde deelnemingen worden opgenomen onder Investeringsactiviteiten. De mutaties in het Overzicht van kasstromen kunnen grotendeels worden ontleend aan de mutatie-overzichten van de betreffende balansposten. Voor die balansposten waarvoor geen mutatie-overzicht wordt verstrekt, volgt hierna de aansluiting tussen de balansmutatie en de mutatie volgens het Overzicht van kasstromen:

BEDRIJFSKAPITAAL

VOORZIENINGEN

RENTEDRAGENDE SCHULDEN

1.562 1.223

809 682

2.015 1.936

-339

-127

-79

wijziging valutakoersen wijzigingen in de consolidatie overboekingen e.d.

96 213 20

12 57 -81

150 645 -

herleide balansmutatie

-10

-139

716

10

-139

716

balans ultimo 2001 balans ultimo 2002 balansmutatie AANPASSINGEN

kasstroommutatie

De kasstroommutatie betreffende het bedrijfskapitaal kan als volgt worden gespecificeerd:

voorraden vorderingen niet-rentedragende kortlopende schulden totaal

2002

2001

-48 161

100 147

-103

-305

10

-58

75

Jaarrekening 2002

BALANS VAN DSM N.V.

ACTIVA

x c miljoen

ULTIMO 2002

ULTIMO 2001

VASTE ACTIVA

materiële vaste activa 1 financiële vaste activa 2

23 6.446

26 3.765

6.469

3.791

VLOTTENDE ACTIVA

vorderingen 3 liquide middelen

1.109

totaal

PASSIVA

3.052 0

51

x c miljoen

1.160

3.052

7.629

6.843

ULTIMO 2002

ULTIMO 2001

EIGEN VERMOGEN 4

aandelenkapitaal agio overige reserves

370 548 4.224

370 548 3.321 5.142

4.239

voorzieningen 5 langlopende schulden 6 kortlopende schulden, rentedragend 7 kortlopende schulden, niet-rentedragend 7

176 1.281 549 481

140 1.468 385 611

totaal

7.629

6.843

x c miljoen

2002

2001

resultaat deelnemingen (na belastingen) overige resultaten

371 817

305 1.110

nettowinst

1.188

1.415

nettowinst dividend op cumulatief preferente aandelen

1.188 -22

1.415 -22

nettowinst toekomend aan de houders van gewone aandelen

1.166

1.393

WINST- EN VERLIESREKENING VAN DSM N.V.

76

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

TOELICHTING OP DE BALANS VAN DSM N.V.

ALGEMEEN Alle bedragen luiden in c miljoen, tenzij anders vermeld. Voor de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling wordt verwezen naar de pagina’s 52 en 53.

(1) MATERIËLE VASTE ACTIVA De onder dit hoofd opgenomen post heeft voornamelijk betrekking op bedrijfsgebouwen, terreinen en corporate automatiseringsprojecten. De investeringen in 2002 bedroegen c 2 miljoen, terwijl de afschrijvingslast in 2002 c 4 miljoen bedroeg. Ultimo 2002 bedroeg de aanschaffingswaarde c 54 miljoen en het cumulatieve bedrag van de afschrijvingen c 31 miljoen.

(2) FINANCIËLE VASTE ACTIVA TOTAAL


GECONSOLIDEERDE DEELNEMINGEN


LATENTE BELASTINGVORDERINGEN

AANDEEL IN VERMOGEN

VORDERINGEN

AANDEEL IN VERMOGEN

3.765

2.883

877

5

-

474 -68 964 823 715 -241

474 -68 963 716 -10

823 -231

1 -1 -

-

-60 74

-

-60 35

-

39

6.446

4.958

1.444

5

39

2002

2001

1.056

2.972

0 53

10 70

1.109

3.052

MUTATIES

aandeel in resultaat dividenden kapitaalstortingen verstrekkingen overdrachten binnen de groep wijziging valutakoersen overboeking naar kortlopende vorderingen overige mutaties


(3) VORDERINGEN

vorderingen op geconsolideerde deelnemingen vorderingen op niet-geconsolideerde deelnemingen overige vorderingen totaal

-

77

Jaarrekening 2002

(4) EIGEN VERMOGEN Voor een toelichting op het eigen vermogen wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening op pagina 62. WETTELIJKE RESERVE INGEHOUDEN WINST DEELNEMINGEN

Aangezien de door deelnemingen van DSM N.V. ingehouden winsten zonder beperking kunnen worden uitgekeerd en in Nederland ontvangen, behoeft geen Wettelijke reserve ingehouden winst deelnemingen te worden aangehouden.

(5) VOORZIENINGEN Deze balanspost kan als volgt nader worden gespecificeerd:

pensioenen en overige personeelskosten latente belastingen reorganisatiekosten milieukosten overige voorzieningen totaal

2002

2001

5 40 78 53

2 6 6 90 36

176

140

(6) LANGLOPENDE SCHULDEN Deze balanspost heeft geheel betrekking op obligatieleningen en onderhandse leningen. Van het totaalbedrag van de langlopende schulden ultimo 2002 heeft een bedrag van c 240 miljoen een resterende looptijd van meer dan 5 jaar. Op de langlopende schulden zal worden afgelost in: 2004 2005 2006 en 2007 2008 t/m 2012 totaal

172 400 469 240 1.281

De in 2003 te verrichten aflossingen zijn opgenomen onder Kortlopende schulden. In overeenkomsten betreffende leningen met een schuldrest ultimo 2002 van c 1.330 miljoen, waarvan c 50 miljoen kortlopend, (ultimo 2001: c 1.488 miljoen, waarvan c 21 miljoen kortlopend) zijn clausules opgenomen die het stellen van zekerheden beperken.

78

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

(7) KORTLOPENDE SCHULDEN 2002

2001

obligatieleningen en onderhandse leningen kredietinstellingen

50 499

21 364

totaal

549

385

2002

2001

409

523

0 62 10

1 79 8

481

611

KORTLOPENDE SCHULDEN, RENTEDRAGEND

KORTLOPENDE SCHULDEN, NIET-RENTEDRAGEND

schulden aan geconsolideerde deelnemingen belastingen en premies sociale verzekeringen overige schulden overlopende passiva totaal

NIET UIT DE BALANS BLIJKENDE VERPLICHTINGEN De garantieverplichtingen ten behoeve van deelnemingen en derden beliepen c 148 miljoen (ultimo 2001: c 146 miljoen). Overige niet uit de balans blijkende verplichtingen waren nihil (2001: eveneens nihil). Ten behoeve van een aantal geconsolideerde deelnemingen zijn door DSM N.V. verklaringen van hoofdelijke aansprakelijkheid afgegeven voor schulden die voortvloeien uit rechtshandelingen. Deze schulden zijn in de geconsolideerde balans opgenomen.

PERSONEEL In 2002 waren gemiddeld 5 werknemers in dienst van DSM N.V. (2001: 5).

BEZOLDIGING BESTUURDERS EN COMMISSARISSEN VAN DSM N.V. Aan bezoldigingen (inclusief pensioenlasten en andere verplichtingen) van bestuurders die in 2002 deel uitmaakten van de Raad van Bestuur van DSM N.V. is in het boekjaar in totaal c 3,1 miljoen (2001: c 3,4 miljoen) ten laste van het DSM-concern gekomen. In 2002 waren gemiddeld 5 bestuurders in dienst van DSM N.V. (2001: 5 bestuurders). Aan bezoldiging van oud-bestuurders is in 2002 niets ten laste van het DSM-concern gekomen (2001: eveneens nihil). De commissarissen ontvingen een vaste beloning van in totaal c 0,3 miljoen (2001: c 0,3 miljoen).



DE RAAD VAN BESTUUR,

DE RAAD VAN COMMISSARISSEN,

P.A.F.W. Elverding J. Zuidam J.G. Dopper C.H. van Dalen F. Sijbesma

C.A.J. Herkströter H. Bodt A.J.C.M. Geers O. Müller E.J. Sosa J. Stekelenburg C. van Woudenberg

79

Jaarrekening 2002

OVERIGE GEGEVENS

ACCOUNTANTSVERKLARING OPDRACHT

Wij hebben de jaarrekening 2002 van DSM N.V. te Heerlen gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van de onderneming. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken. WERKZAAMHEDEN

Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controleopdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen, dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van de onderneming daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening, dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. OORDEEL

Wij zijn van oordeel, dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen op 31 december 2002 en van het resultaat over 2002 in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 BW2. Heerlen, 11 februari 2003 Ernst & Young Accountants

WINSTBESTEMMING Ingevolge artikel 32 van de Statuten van de Vennootschap wordt jaarlijks door de Raad van Bestuur onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen vastgesteld welk deel van de winst wordt gereserveerd. Uit de winst na deze reservering wordt eerst een dividend uitgekeerd op de cumulatief preferente aandelen B. Ultimo 2002 waren geen cumprefs B geplaatst. Vervolgens wordt voorzover mogelijk op de cumulatief preferente aandelen A een dividend uitgekeerd dat gebaseerd is op een dividendgrondslag van c 10,59 en een dividendpercentage van 6,78%. Het dividend op de cumulatief preferente aandelen C, met een dividendgrondslag van c 3,03, is vastgesteld op c 0,18 per cumpref C per jaar en is gebaseerd op een dividendpercentage van 5,82%. Het daarna overblijvende deel van de winst wordt als dividend op de gewone aandelen uitgekeerd. Voorgesteld wordt om aan de nettowinst de volgende bestemming te geven: x c miljoen

dividend op cumprefs A en C interim-dividend op gewone aandelen uit te keren slotdividend op gewone aandelen toe te voegen aan de reserves nettowinst

2002

2001

22 59

22 59

118 989

118 1.216

1.188

1.415

Per gewoon aandeel wordt voorgesteld over 2002 een bedrag van c 1,75 als dividend uit te keren. Dit dividendbedrag komt overeen met circa 23% van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen ad c 349 miljoen plus de afschrijvingen ad c 442 miljoen minus het dividend aan houders van cumulatief preferente aandelen ad c 22 miljoen. Rekening houdend met het in augustus 2002 uitgekeerde interim-dividend van c 0,58 per gewoon aandeel bedraagt het slotdividend c 1,17 per gewoon aandeel.

80

Jaarrekening 2002

www. > DSM.COM

BIJZONDERE STATUTAIRE RECHTEN STICHTING PREFERENTE AANDELEN DSM

In 1989 is de Stichting Preferente Aandelen DSM opgericht. Krachtens de statuten van DSM kunnen 187.500.000 stuks cumulatief preferente aandelen B worden uitgegeven. De uit te geven aandelen kunnen bij de Stichting worden geplaatst teneinde bescherming te bieden tegen een overval. Tussen de Stichting en DSM zijn overeenkomsten gesloten inzake plaatsing van en optie op preferente aandelen B. Deze overeenkomsten verplichten de Stichting, respectievelijk geven de Stichting het recht, preferente aandelen B in het kapitaal van DSM te nemen respectievelijk te verkrijgen tot een maximum dat overeenkomt met 100% van het anders dan in de vorm van preferente aandelen B geplaatste kapitaal, verminderd met één. Door de Stichting werden in het verslagjaar geen preferente aandelen B verworven. Het Bestuur is per 31 december 2002 als volgt samengesteld: Prof. Drs. F.A. Maljers, voorzitter Ir. M.C. van Veen, plaatsvervangend voorzitter Prof. Mr. S.C.J.J. Kortmann Bestuur Stichting Preferente Aandelen DSM ONAFHANKELIJKHEIDSVERKLARING

De Raad van Bestuur van DSM en het Bestuur van de Stichting verklaren hiermede dat naar hun gezamenlijk oordeel is voldaan aan de ten aanzien van de onafhankelijkheid van de bestuurders van de Stichting Preferente Aandelen DSM gestelde eisen als bedoeld in bijlage X van het Fondsenreglement van Euronext Amsterdam N.V. Raad van Bestuur DSM N.V. Bestuur Stichting Preferente Aandelen DSM DSM VISION 2005 BV EN STICHTING PRIORITEIT DSM VISION 2005

In 2002 zijn DSM Vision 2005 BV en de Stichting Prioriteit DSM Vision 2005 opgericht. DSM heeft de opbrengst van de verkoop van DSM’s petrochemische activiteiten toevertrouwd aan zijn dochtermaatschappij DSM Vision 2005 BV. Dit geldt ook voor de in 2001 ter beschikking gekomen middelen uit de opbrengst van het DSM-belang in Energie Beheer Nederland BV. Doel van deze vennootschap is het beheren van voornoemde opbrengsten en de aanwending daarvan voor de realisatie van de DSM-strategie Vision 2005. DSM Vision 2005 BV heeft één prioriteitsaandeel uitgegeven aan de Stichting Prioriteit DSM Vision 2005. Voor een aantal besluiten van de vennootschap, waaronder de besteding van de in de vennootschap ondergebrachte middelen, is de goedkeuring van de Stichting Prioriteit vereist. De Stichting Prioriteit zal de voorgelegde besluiten enkel toetsen op verenigbaarheid met de strategie Vision 2005: Focus and Value. Het Bestuur van de Stichting Prioriteit DSM Vision 2005 bestaat per 31 december 2002 uit de volgende personen (op dit moment allen lid van de Raad van Bestuur c.q. de Raad van Commissarissen van DSM NV): Mr. P.A.F.W. Elverding, voorzitter Prof. drs. C.A.J. Herkströter, plaatsvervangend voorzitter Drs. C.H. van Dalen Ir. J. Zuidam Ir. H. Bodt Dr. O.H.O. Müller

ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS De Jaarvergadering zal plaatsvinden op woensdag 2 april 2003 in het hoofdkantoor van de vennootschap te Heerlen, aanvang 14.00 uur.

BELANGRIJKE DATA Ex-dividend: vrijdag 4 april 2003 Bericht over het eerste kwartaal: maandag 28 april 2003 Bericht over het tweede kwartaal: vrijdag 25 juli 2003 Bericht over het derde kwartaal: maandag 27 oktober 2003 Jaarverslag 2003: woensdag 11 februari 2004 Algemene Vergadering van Aandeelhouders: woensdag 31 maart 2004

81

Jaarrekening 2002

KWARTAALGEGEVENS

x c miljoen

1e KWARTAAL

2e KWARTAAL

3e KWARTAAL

4e KWARTAAL

JAAR

2002

netto-omzet, doorlopende activiteiten netto-omzet, beëindigde activiteiten bedrijfsresultaat plus afschrijvingen, doorlopende activiteiten bedrijfsresultaat plus afschrijvingen, beëindigde activiteiten

1.360 471

1.428 558

1.394 -

1.454 -

5.636 1.029

180

194

200

193

767

42

83

-

-

125

bedrijfsresultaat, doorlopende activiteiten bedrijfsresultaat, beëindigde activiteiten

81 12

102 55

104 -

96 -

383 67

bedrijfsresultaat, totaal financiële baten en lasten

93 -8

157 -11

104 1

96 4

450 -14

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen belastingen resultaat gewone bedrijfsuitoefening resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen

85 -15 -2

146 -27 1

105 -19 1

100 -23 -3

436 -84 -3

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen buitengewoon resultaat na belastingen

68 -

120 840

87 -

74 -

349 840


68 0

960 -1

87 1

74 -1

1.189 -1

nettowinst

68

959

88

73

1.188

0,65 0,65

1,18 9,88

0,85 0,86

0,70 0,69

3,38 12,08

per gewoon aandeel in c

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen nettoresultaat

x c miljoen

1e KWARTAAL

2e KWARTAAL

3e KWARTAAL

4e KWARTAAL

JAAR

2001

netto-omzet, doorlopende activiteiten netto-omzet, beëindigde activiteiten bedrijfsresultaat plus afschrijvingen, doorlopende activiteiten bedrijfsresultaat plus afschrijvingen, beëindigde activiteiten

1.501 624

1.463 624

1.401 533

1.386 438

5.751 2.219

203

192

197

149

741

86

87

64

64

301

bedrijfsresultaat, doorlopende activiteiten bedrijfsresultaat, beëindigde activiteiten

100 59

91 59

96 34

49 33

336 185

bedrijfsresultaat, totaal financiële baten en lasten

159 -28

150 -26

130 -24

82 -19

521 -97

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen belastingen resultaat gewone bedrijfsuitoefening resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen

131 -33 8

124 -23 5

106 -8 3

63 -5 -2

424 -69 14


106 70

106 -

101 -

56 975

369 1.045


176 1

106 0

101 0

1,031 0

1.414 1

nettowinst

177

106

101

1.031

1.415

1,05 1,79

1,04 1,05

0,99 0,99

0,53 10,67

3,61 14,50

per gewoon aandeel in c

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen nettoresultaat

82

www. > DSM.COM

Jaarrekening 2002

TIEN JAAR DSM*

BALANS x c miljoen

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

immateriële vaste activa materiële vaste activa financiële vaste activa

462 2.885 292

594 3.607 241

75 3.130 1.326

82 2.971 425

69 2.861 450

94 2.355 295

43 2.408 261

25 2.043 286

19 2.121 305

24 2.364 289

vaste activa

3.639

4.442

4.531

3.478

3.380

2.744

2.712

2.354

2.445

2.677

voorraden vorderingen effecten liquide middelen

944 1.439 2.014 960

1.171 1.814 1.148

1.224 1.888 204

1.080 1.590 159

979 1.338 163

819 1.144 96 362

754 1.087 189

612 886 708

580 992 298

558 974 359

vlottende activa

5.357

4.133

3.316

2.829

2.480

2.421

2.030

2.206

1.870

1.891

totaal activa

8.996

8.575

7.847

6.307

5.860

5.165

4.742

4.560

4.315

4.568

eigen vermogen belang van derden

5.142 44

4.239 59

3.040 30

2.507 28

2.210 28

2.472 76

2.241 79

2.343 24

1.987 20

1.856 32

groepsvermogen egalisatierekening investeringspremies voorzieningen langlopende schulden kortlopende schulden: – rentedragend – niet-rentedragend

5.186

4.298

3.070

2.535

2.238

2.548

2.320

2.367

2.007

1.888

32 682 1.337

30 809 1.533

27 857 1.482

25 760 1.071

29 721 838

28 734 581

38 716 655

48 691 518

64 637 723

83 681 981

599 1.160

482 1.423

870 1.541

461 1.455

781 1.253

125 1.149

101 912

191 745

90 794

231 704

totaal vermogen

8.996

8.575

7.847

6.307

5.860

5.165

4.742

4.560

4.315

4.568

geïnvesteerd vermogen investeringen: – immateriële en materiële vaste activa – deelnemingen en overige effecten desinvesteringen: – immateriële en materiële vaste activa – deelnemingen en overige effecten afschrijvingen nettoschuld

4.570

5.763

4.776

4.268

3.995

3.263

3.380

2.821

2.918

3.216

503

652

615

647

585

458

484

345

168

312

33

-

889

2

1.351

121

259

13

36

25

38

17

6

19

12

52

8

21

64

13

1.999 442 -1.038

1.448 521 867

28 503 2.148

185 458 1.373

101 470 1.457

39 403 344

43 341 567

69 319 1

13 363 515

80 338 853

1,29

1,41

1,77

1,53

1,59

1,69

1,50

1,55

1,33

1,11

3,05

2,17

1,38

1,48

1,22

1,90

2,00

2,36

2,12

2,02

0,58

0,50

0,39

0,40

0,38

0,49

0,49

0,52

0,47

0,41

-0,25

0,17

0,41

0,35

0,39

0,12

0,20

0,00

0,20

0,31

ratio’s: – netto-omzet / gemiddeld geïnvesteerd vermogen – vlottende activa / kortlopende schulden – groepsvermogen / balanstotaal – nettoschuld / groepsvermogen plus nettoschuld

* De cijfers vanaf 2000 zijn opgesteld vóór verwerking van het slotdividend; de cijfers van de voorgaande jaren ná verwerking van het slotdividend. De cijfers over 2002 zijn beïnvloed door de verkoop van DSM Petrochemicals.

83

Jaarrekening 2002

WINST- EN VERLIESREKENING x c miljoen

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

netto-omzet 6.665 mutatie t.o.v. -16 voorgaand jaar (%) bedrijfsresultaat plus afschrijvingen (EBITDA) 892 bedrijfsresultaat plus afschrij477 ving goodwill (EBITA)

7.970

8.090

6.333

6.361

5.629

4.657

4.457

4.074

3.648

-1

28

-0

13

21

4

9

12

-10

1.042

1.254

1.012

1.056

948

794

1.010

643

297

bedrijfsresultaat (EBIT) financiële baten en lasten belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening resultaat niet-geconsolideerde deelnemingen

550

450 -14

521 -97

751 -57

554 -69

586 -71

545 -33

453 -27

691 -27

280 -66

-41 -61

-84

-69

-171

-118

-108

-149

-119

-213

-10

57

-3

14

48

15

19

34

24

36

35

19

349

369

571

382

426

397

331

487

239

-26

840

1.045

10

-13

-9

-2

-2

-1

3

-26

groepsresultaat belang van derden

1.189 -1

1.414 1

581 -1

369 2

417 -2

395 -

329 -2

486 -

242 -1

-52 -2

nettowinst

1.188

1.415

580

371

415

395

327

486

241

-54

-22

-22

-22

-19

-16

-16

-13

houders van gewone aandelen

1.166

1.393

558

352

399

379

314

personeel ultimo jaar (x 1.000) loonkosten (c miljoen)

18 1.217

22 1.251

22 1.191

22 1.145

23 1.122

18 883

18 824

17 761

19 779

21 818

6,8

6,5

9,3

8,7

9,2

9,7

9,7

15,5

6,9

-1,1


dividend op cumulatief preferente aandelen nettowinst toekomend aan

ratio’s in %: - EBIT / netto-omzet - EBIT / gemiddeld geïnvesteerd vermogen (ROI) - nettowinst / gemiddeld eigen vermogen toekomend aan de houders van gewone aandelen

8,7

9,2

16,4

13,4

14,7

16,4

14,6

24,1

9,1

-1,3

26,8

42,3

22,5

17,4

19,3

17,9

14,4

22,4

12,6

-2,8

EBITDA / financiële baten en lasten

63,7

10,7

22,0

14,7

14,9

28,7

29,2

38,4

9,7

4,9

dividend (c miljoen)

199

199

199

172

165

148

131

111

98

25

84

www. > DSM.COM

Jaarrekening 2002

INFORMATIE OVER HET GEWONE AANDEEL DSM per gewoon aandeel in c 1

resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen nettowinst cashflow eigen vermogen 2 dividend - interim-dividend - slotdividend pay-out in % van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen 3 pay-out in % van de nettowinst dividendrendement 4

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

3,38 12,08 16,67 49,64

3,61 14,50 19,92 40,49

5,71 5,80 11,03 28,06

3,74 3,63 8,35 22,23

4,11 4,00 8,70 19,54

4,37 4,34 8,97 26,05

3,49 3,44 7,18 23,05

4,49 4,48 7,42 21,58

2,21 2,23 5,59 18,31

-0,24 -0,49 2,63 17,17

1,75 0,58 1,17

1,75 0,58 1,17

1,75 0,51 1,24

1,52 0,51 1,01

1,51 0,51 1,00

1,51 0,45 1,06

1,36 0,40 0,96

1,21 0,30 0,91

0,91 0,08 0,83

0,23 0,23

54%

51%

32%

42%

36%

35%

37%

23%

41%

nvt

15% 3,9%

13% 4,5%

32% 5,1%

43% 4,6%

37% 5,2%

35% 5,3%

38% 5,7%

23% 6,1%

41% 4,5%

nvt 1,7%

51,25 37,90 43,38

45,15 28,80 41,01

40,10 30,00 37,31

42,08 23,87 39,80

33,79 20,87 27,00

36,00 24,28 28,01

27,44 19,66 25,77

22,37 17,62 19,97

23,67 15,97 20,86

16,52 10,04 16,12

96.589 96.468

96.146 96.090

95.990 96.160

97.186 97.010

96.546 99.763

85.938 87.209

87.158 91.269

108.587 108.560

108.538 108.285

108.053 108.053

517 70 1.932

1.086 47 5.538

857 161 6.668

1.048 61 8.073

810 96 3.162

1.017 33 5.040

1.032 135 11.778

795 102 3.588

753 111 3.501

690 90 2.871

KOERSEN EURONEXT AMSTERDAM

hoogste laagste ultimo jaar AANTAL UITSTAANDE GEWONE AANDELEN x 1.000

ultimo gemiddeld OMZET EURONEXT AMSTERDAM (DUBBELTELLING) x 1.000 STUKS 5

gemiddelde dagomzet laagste dagomzet hoogste dagomzet

1 Bij

de berekening van de gegevens per gewoon aandeel zijn de bedragen toekomend aan de houders van cumulatief preferente aandelen in mindering gebracht op de resultaten en het eigen vermogen. 2 De cijfers vanaf 2000 zijn opgesteld vóór verwerking van het slotdividend; de cijfers van de voorgaande jaren ná verwerking van het slotdividend. 3 De totale pay-out, inclusief dividend toekomend aan de houders van cumulatief preferente aandelen, bedraagt 57% in 2002, 54% in 2001, 35% in 2000, 45% in 1999, 39% in 1998, 37% in 1997 en 40% in 1996. 4 Bij de berekening van het dividendrendement is uitgegaan van de gemiddelde koers van het gewoon aandeel DSM in het verslagjaar. 5 Tot en met 2001 dubbeltelling, vanaf 2002 enkeltelling.

85

Jaarrekening 2002

TOELICHTING OP ENKELE FINANCIËLE BEGRIPPEN EN KENCIJFERS ALGEMEEN Bij de berekening van rendementsratio’s wordt voor de balansposten uitgegaan van het gemiddelde van de beginstand en de eindstand in het betreffende jaar. De kencijfers per gewoon aandeel worden berekend op basis van het gemiddelde aantal uitstaande gewone aandelen (bepaald op dagbasis), met uitzondering van het eigen vermogen per gewoon aandeel, waarvoor het aantal uitstaande aandelen ultimo jaar wordt genomen. Bij de berekening van de gegevens per gewoon aandeel en het kencijfer ‘nettowinst in procenten van het gemiddeld eigen vermogen toekomend aan de houders van gewone aandelen’ zijn de bedragen toekomend aan de houders van cumulatief preferente aandelen in mindering gebracht op de resultaten en het eigen vermogen.

DEFINITIES GEÏNVESTEERD VERMOGEN

Het totaal van de boekwaarde van immateriële en materiële vaste activa, voorraden en vorderingen, verminderd met de niet-rentedragende kortlopende schulden. INVESTERINGEN

Deze omvatten de investeringen in immateriële en materiële vaste activa, alsmede de verwerving van deelnemingen en overige effecten. DESINVESTERINGEN

Deze omvatten de desinvesteringen in immateriële en materiële vaste activa, alsmede de verkoop van deelnemingen en overige effecten. NETTOSCHULD

Het totaal van de langlopende schulden en de rentedragende kortlopende schulden, verminderd met de effecten en de liquide middelen. ROI (RETURN ON INVESTMENT)

Bedrijfsresultaat in procenten van het gemiddeld geïnvesteerd vermogen.

TOTAL SHAREHOLDER RETURN (TSR)

Total Shareholder Return is koersontwikkeling plus dividend.

86

www. > DSM.COM

Jaarrekening 2002

INDEX

A

G

P

aandeelhoudersinformatie 48, 84 aandelenkapitaal 62 achtergestelde leningen 65 afschrijvingen 69 afschrijvingstermijnen 52 agio 64

garantieverplichtingen 67 geactiveerde productie voor het eigen bedrijf 69 goodwill 52, 59 groepsvermogen 62 grond- en hulpstoffen 69

pensioenen 64 personeelsbezetting, gemiddeld 70

B

H

rentebaten 70 rentelasten 70 renterisico 73

bedrijfsgebouwen en terreinen 59 bedrijfslasten 13, 69 bedrijfsopbrengsten 69 belangrijke data 80 belastingen 71 belastinglatentie 64, 72 beloningsgegevens 42 beurskoersen 84 bezoldiging 78 bouwrente 70 buitengewoon resultaat 72

huurverplichtingen 67

S

I

schulden kortlopende 67, 78 schulden, langlopende 65, 77

immateriële vaste activa 59 ingekochte eigen aandelen 62 investeringen 14

V

K

valutarisico 73 voorzieningen 64, 77 vorderingen 61 vreemde valuta’s, omrekening 52

C cashflow 14 clusters 45 crediteuren 67

D debiteuren 61 definities 85 dividend 14, 79

E egalisatierekening investeringspremies 64 eigen vermogen 62 energie-efficiency 9 externe kosten 69

F financial lease 60 financiële baten en lasten 70 financiële instrumenten 73 financiële vaste activa 60, 76 financiering 14

kas, bank, giro 61 kosten uitbesteed werk 69 kredietfaciliteiten 73 kredietrisico 73

R

W

liquide middelen 61 lonen en salarissen 69

wettelijke reserve ingehouden winst deelnemingen 77 wijziging in voorraden gereed product en halffabrikaten 69 winst per aandeel 84

M

Z

machines en installaties 59 materiële vaste activa 59, 76 middelen aangewend voor investeringsactiviteiten 56 middelen uit bedrijfsactiviteiten 56 middelen uit financieringsactiviteiten 56

zekerheden i.v.m. schulden 66

L

N netto-omzet 68 niet uit de balans blijkende verplichtingen 67, 78

O obligatieleningen 65 octrooien 59 optierechten 44, 63










INFORMATIE














INFORMATIE





JAARVERSLAG 2002 DSM N.V

Recommend Documents