Jaarbericht Participatiemaatschappij Oost Nederland NV. Participeren in durven en doen

Jaarbericht 2013

Participatiemaatschappij Oost Nederland NV

P O

Participeren in durven en doen

P E

Leeswijzer Deze publicatie bevat een verslag van de activiteiten van PPM Oost in 2013. Dit betreft de activiteiten voor het Participatiefonds PPM Oost, het Innovatiefonds Oost Nederland en Gelderland voor Innovaties. Daarnaast wordt in dit jaarbericht verslag gedaan over de werkzaamheden van PPM Oost voor het Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland, MKB Kredietfaciliteit Gelderland, Topfonds Gelderland en Innovatiefonds Overijssel, fondsen die worden beheerd voor de provincies Gelderland en Overijssel. Voor de vennootschappen Participatiemaatschappij Oost Nederland NV, Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland BV, MKB Kredietfaciliteit Gelderland BV en Topfonds Gelderland BV zijn afzonderlijk financiële jaarverslagen opgesteld.

Inhoudsopgave Voorwoord 5

Sector High Systems & Materials

PPM Oost blijft ook in moeilijke tijden kansen zien

7

Sectorcijfers

41

Overzicht fondsen PPM Oost

9

Actief op zoek naar ‘parels’ in Overijssel

43

Portefeuille

48

Sector Agro-Food Sectorcijfers 13

Sector Life Sciences & Health

Agro-Foodsector heeft geen tijd te verliezen

15

Sectorcijfers

53

Portefeuille

20

PPM Oost wil verschil maken in betaalbare zorg

55

Portefeuille

60

Sector Energie- en Milieutechnologie Sectorcijfers

23

Sector Maakindustrie

Energiek jaar voor EMT

25

Sectorcijfers

65

Portefeuille

30

Focus op groei na zwaar jaar voor Maakindustrie

67

Portefeuille

72

Sector Fonds-in-Fonds Sectorcijfers

33

Veelbelovende start Topfonds Gelderland

35

Portefeuille

38

Colofon 79

Marius Prins

4

Jaarbericht 2013 Participatiemaatschappij Oost Nederland NV

Voorwoord Investeren is mensenwerk Investeren, dat is ons vak. Al meer dan een decennium lang. Toch kunnen we ondanks onze ruime ervaring, nooit blind op routine varen. Investeren is mensenwerk. Geen aanvraag is hetzelfde, geen ondernemer te vergelijken met een ander. In 2013 hebben we ruim 600 financieringsaanvragen ontvangen.

niet zo baanbrekend, de ondernemer minder inventief of

Onze burelen liggen voor 2014 vol met goede (business)

de markt veel wispelturiger dan gedacht. Elke mislukking is

plannen die we graag ten uitvoer brengen. Samen met

pijnlijk, maar uit ervaring weten wij dat het erbij hoort.

ondernemers, kennisinstellingen, onze collega’s van Oost NV en andere stakeholders. In dit Jaarbericht blikken de verschil-

Investeren is namelijk risico’s nemen. Aan de wieg van een

lende sectormanagers van PPM Oost daarom niet alleen

bedrijf kun je nooit voorspellen of en hoe de onderneming

terug op 2013, maar kijken ze ook ambitieus vooruit naar de

volwassen wordt. Maar een ding weten we zeker: als we niets

mogelijkheden van hun sector in 2014.

doen, komt het bedrijf nooit tot wasdom.

Elk verzoek is serieus gewogen. We toetsen de haalbaarheid,

Wij zien weer volop kansen!

eisen dat de businessplannen innovatief zijn en dat ze voldoen

De crisis heeft tot gevolg dat angst de markt regeert. Bij banken

aan de maatschappelijke doelstellingen van de sector.

is de vinger moeizaam van de knip te trekken en andere

Marius Prins

Voor een positief advies rest vervolgens nog één cruciale

potentiële co-investeerders wikken, wegen én zoeken naar

directeur PPM Oost

vraag: geloven wij dat de ambitieuze ondernemer zijn plannen

zekerheden die niet altijd voor handen zijn. Dat remt de groei

kan waarmaken?

en de ontwikkeling van een sterke regio.

In 2013 honoreerden we voor een recordbedrag van 45 miljoen

Meer dan ooit ligt er een taak voor de overheid om het prille

euro aan financieringsaanvragen. Bij elke investering zijn we

herstel van de economie in Oost-Nederland te ondersteunen

er honderd procent van overtuigd dat de onderneming en

met investeringen in innovaties. De provincies Overijssel

ondernemer het verschil gaan maken. Ik weet nu al dat mijn

en Gelderland tonen lef door goed gevulde fondsen op te

woorden de komende jaren gelogenstraft gaan worden en

richten. Aan PPM Oost de taak deze publieke gelden op een

een aantal bedrijven het niet redt. De innovatie blijkt toch

verantwoorde manier in de markt te zetten.

5

PPM Oost support team Van links naar rechts: Jurdy Brugman, Marius Prins, Ewan Tehupuring, Annika Teekman, Lincy van den Corput, Alies de Roos, Arjan van den Bogaard.

6


In 2013 honoreerde PPM Oost voor 45 miljoen euro aan financieringsaanvragen. Het hoogste bedrag uit de historie van de participatie maatschappij, die sinds 2003 bestaat. De potentie van glucosemetingen via het oog wordt onderschreven door het Amerikaanse Google, dat investeert in een bedrijf dat een lens voor diabetici ontwikkelt. Prins:

PPM Oost blijft ook in moeilijke tijden kansen zien

“Patiënten met een zware vorm van diabetes moeten dagelijks meerdere keren in hun vinger prikken voor een glucosemeting. Voor hen is het prikken een kwelling. De glucosemeter van NovioSense kan voor diabetici wereldwijd een oplossing zijn. We verwachten dat de vinding van NovioSense kan concurreren met de slimme contactlens van Google.”

Financieringsaanvragen PPM Oost, dat onderdeel uitmaakt van de Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland (Oost NV), heeft als opdracht

PPM Oost heeft een turbulent 2013 achter de rug. De Participatiemaatschappij Oost Nederland NV honoreerde een record aantal financieringsaanvragen. Maar zag aan de andere kant diverse ondernemingen uit haar portefeuille failliet gaan. Marius Prins, directeur van PPM Oost, waarschuwt dat de regio nog niet uit de crisis is, maar ziet volop kansen voor 2014.

te investeren. Dat zorgde ook in 2013 voor veel problemen bij

de miljoenen euro’s aan publiek geld van de overheden te

regionale MKB-bedrijven, die grote moeite hebben om start-

investeren in de bedrijven die zowel maatschappelijk als

of groeikapitaal te vinden. Met het geld van de provincies

financieel rendement opleveren. De focus ligt daarbij op

kunnen wij als PPM Oost de economie van Oost-Nederland

de topsectoren Energie- en Milieutechnologie (EMT), Life

stimuleren. We investeren in bedrijven die invloedrijk kunnen

Sciences & Health, High Tech Systems & Materials, Agro-Food

worden en zelfs wereldwijd een verschil kunnen maken als ze

en de Maakindustrie. De overheden stoppen de gelden in

hun potentie waarmaken”, zegt Marius Prins, directeur van

fondsen en verlangen dat die (grotendeels) revolverend zijn.

Participatiemaatschappij Oost Nederland NV (PPM Oost).

Dit betekent dat het geld tijdelijk beschikbaar wordt gesteld

“Het is een goede zaak dat de provincies Gelderland en

Een goed voorbeeld daarvan vindt Prins het medtech-bedrijf

aan de onderneming, maar dat de middelen moeten worden

Overijssel hun nek durven uitsteken en veel geld beschikbaar

NovioSense, waarin PPM Oost in 2013 investeerde. De Nijmeegse

terugbetaald door middel van rente en rendement op de

stellen om de regionale economie te stimuleren. We zien dat

start up ontwikkelt een glucosemeter die in het oog kan worden

investeringen. Met het geld dat terugvloeit naar het fonds

private investeerders en banken nog steeds huiverig zijn om

geplaatst. De meter kan draadloos worden uitgelezen.

worden nieuwe investeringen gedaan.

7

In 2013 honoreerde PPM Oost voor 45 miljoen euro aan finan-

Kansen zien

of er echt markt voor hun product is. Daarnaast moeten

cieringsaanvragen. Het hoogste bedrag uit de historie van de

Het investeren van tientallen miljoenen euro’s kan alleen als

we, ook als we hebben geïnvesteerd, blijven toetsen of de

participatiemaatschappij, die sinds 2003 bestaat. “Ik ben blij

PPM Oost kijkt naar kansen in plaats van bedreigingen, vindt

eigenschappen van de ondernemer passen bij de fase waarin

dat we in 2013 zoveel voor de regionale ondernemers hebben

Prins. “Er is altijd een reden te vinden om een investering

de onderneming zich bevindt. Soms is het beter er een meer

kunnen doen”, zegt Prins.

niet te doen. De kern van ons vak is juist: zien wat met een

ervaren management neer te zetten. In 2013 hebben we bij

investering kan gebeuren. Dat zit in onze cultuur, anders

een aantal bedrijven op die manier ingegrepen. Dat heeft

Investeringsdruk

kunnen we geen vijftig investeringen per jaar doen. Alle

goed uitgepakt. Ook voor de ondernemer, want de slagings-

PPM Oost investeerde in 2013 in bedrijven vanuit het

bedrijven waarin we in 2013 hebben geïnvesteerd, hebben

kans van zijn bedrijf is daardoor vergroot.”

Participatiefonds PPM Oost, Innovatie- en Investeringsfonds

de potentie om de grote bedrijven van de toekomst worden.

Gelderland (IIG), MKB Kredietfaciliteit Gelderland (MKG),

Bijvoorbeeld een nieuwe ASML of booking.com. Als wij

Faillissementen

Innovatiefonds Overijssel (IFO) en Gelderland voor Innovaties

die overtuiging niet hebben, investeren we niet. In 2013

Bij niet alle bedrijven is het PPM Oost gelukt een omslag te

(GvI). “De overheden hebben de laatste jaren de investerings

hebben we om die reden 227 van de ruim 600 ingediende

realiseren. Met name in de Maakindustrie heeft de participatie

fondsen flink opgeschaald om de regionale economie te

investeringsaanvragen afgewezen.”

maatschappij te kampen gehad met diverse faillissementen.

stimuleren. Dat heeft de regio nodig, maar zorgde in 2013 bij

Van de 67 bedrijven die begin 2013 in portefeuille Maak

ons voor een behoorlijke investeringsdruk. Het geld moet

industrie zaten, failleerden er 13 in de loop van het jaar.

immers binnen een paar jaar ook daadwerkelijk naar de be-

Hoewel de oorzaken per geval verschillen, wijt Prins de

drijven toe. De tijd zal leren of we dat tot een instant succes

faillissementen hoofdzakelijk aan de crisis: “Vooral de Maak-

kunnen maken.” PPM Oost staat daarbij, zo vindt Prins, ‘voor een lastige opgave’. “Wij investeren alleen in bedrijven als private partijen dat niet alleen durven, maar moeten tegelijk wel handelen als een marktinvesteerder. In 2013 kregen we vanuit de politiek

‘Wij investeren alleen in bedrijven als private partijen dat niet alleen durven, maar moeten tegelijk wel handelen als een marktinvesteerder.’

industrie heeft er last van dat de crisis zo lang en zo diep is. Dat had van tevoren niemand kunnen voorzien. Dat heeft tot teleurstellingen geleid. We konden bij sommige bedrijven niet blijven investeren. Wij moet dan zo professioneel zijn dat we die beslissing durven nemen. Dat neemt niet weg dat elk

ook nog eens het verzoek niet te veel rente voor de leningen

faillissement ons pijn doet. Wij leven mee met de gezinnen

te vragen aan de ondernemers. Als we dat doen, komen we

waar een inkomen wegvalt. Daarom zoeken we ook altijd zo lang mogelijk naar oplossingen. Dat lukt alleen niet altijd.”

op het punt dat we door middel van investeringen aan het subsidiëren zijn. Dat kan niet. Bij een risicovolle investering

Ondernemerschap

hoort een hogere, marktconforme rente. Begrijp me goed, ik

Aan creativiteit en ondernemerschap ontbreekt het niet in

Op koers

ben een voorstander van subsidies. Er zijn namelijk trajecten

Oost-Nederland, constateert Prins. “We zijn in 2013 bijna

PPM Oost heeft, door het aantal faillissementen en de geringere

die te pril zijn om in te investeren. Die kun je alleen een kans

dagelijks ondernemers tegengekomen die overlopen van on-

opbrengsten, in 2013 voor het eerst in haar bestaan een

geven door ze in de eerste fase een subsidie te verstrekken.

gebreideld enthousiasme over hun product. Die ondernemers

verlies geleden. Prins: “Als je, zoals wij, risicovol investeert,

Maar als de overheid ervoor kiest om op afstand te blijven

hebben we hard nodig. Maar we moeten ook voorzichtig

kan er wel eens een jaar tussen zitten waarin je verlies maakt.

door ons via fondsen de investeringen te laten doen, moeten

zijn om daarin te investeren. We weten dat die startende

Door de crisis staat tevens de revolverendheid van de fondsen

ze zich er in de onderhandeling met ondernemers ook niet

ondernemers, voordat hun bedrijf volwassen is, nog heel wat

onder druk. Maar ik ben trots dat we in 2013, in vergelijking

mee bemoeien.”

tegenslagen te verwerken krijgen. We moeten kritisch kijken

met 2012, een portefeuille hebben opgebouwd met een veel

8


grotere onderliggende waarde. We hebben met name via het

onze handen komen te liggen, omdat veel co-financiers

Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland in enkele zeer

niet mee kunnen of willen doen. Daar ligt een zware verant-

kansrijke bedrijven geïnvesteerd die al duidelijk waarde aan

woordelijkheid.”

het creëren zijn. Wat dat betreft ligt PPM Oost op koers.”

Overzicht fondsen PPM Oost

De terughoudendheid om te financieren bij marktpartijen Intern heeft PPM Oost de organisatiestructuur verder

en banken is een bron van zorg bij Prins. Het gebrek aan

aangepast met teams die zijn afgestemd op de Topsectoren.

investeerders zorgt voor (grote) problemen bij onder meer de

Nieuwe medewerkers, met specialistische kwaliteiten, zijn

Life Sciences & Health-bedrijven, maar speelt ook bedrijven

aangenomen om de sectorteams te versterken. Prins: “We

in de andere topsectoren parten. “Wij doen er alles aan om

zijn nu helemaal ingericht om de bedrijven in de Topsectoren

co-financiers enthousiast te krijgen mee te doen in bedrijven

goed te kunnen faciliteren. We zoeken daarbij nog nadruk-

en projecten waarin wij geloven. We hebben een groot

Fonds

kelijker de samenwerkingen met de collega’s Oost NV. Door

netwerk en hebben de afgelopen jaren een goede reputatie

Participatiefonds PPM Oost

gezamenlijk op te trekken, kunnen we de zichtbaarheid van

opgebouwd, maar het gebrek aan co-financiers dreigt een

Gefinancierd door

PPM Oost in de regio vergroten en nog eerder en beter inspelen

serieus probleem te worden.”

Ministerie van Economische Zaken, provincie Gelderland en provincie Overijssel

op de kansen die zich voordoen.” Prins pleit daarom voor maatregelen in 2014. Hij vindt dat de

Fondsvermogen

Ambities 2014

overheid de verplichte co-financieringseis moet schrappen.

92 miljoen euro

PPM Oost is hoopvol gestemd over 2014. Prins hoopt dat de

PPM Oost mag nu uitsluitend bij de fondsen investeren als

provincies Gelderland en Overijssel positief beslissen over

een andere (markt)partij eenzelfde bedrag financiert. “Het

Doel

hun Innovatiefondsen (zie kaders op pagina 9 t/m 11). “We

financiële bestel is nog niet goed genoeg om die regel te

Stimuleren van innovatieve en ambitieuze MKB-

zien op tal van vlakken voldoende kansen in de markt voor

kunnen handhaven. Dat heeft nog een aantal jaren nodig.

bedrijven in de provincies Gelderland en Overijssel

2014. In alle sectoren hebben we in 2013 mooie investerings-

De overheid heeft met het durfkapitaal via de regionale

door het verstrekken risicokapitaal. Speerpunt zijn

voorstellen gekregen, die we in 2014 graag willen verzilveren.”

participatiemaatschappijen een prachtig instrument in handen,

ondernemingen die actief zijn in de topsectoren van de

maar beperkt het gebruik door de co-financieringseis.”

overheid: High Tech Systems & Materials, Maakindustrie, Chemie, Energie-en Milieutechniek, Agro-Food en

Prins verwacht dat 2014 nog geen economische voorspoed gaat opleveren in diverse sectoren. “We hebben door de crisis

Prins zegt dat PPM Oost in 2014 zal aantonen dat de investeren

in de regio 10 procent ingeleverd, dat betekent dat we nog

met durfkapitaal voor de overheid behalve maatschappelijk

heel wat goed te maken hebben. Ik verwacht dat de nodige

rendement ook financieel voordeel oplevert. “We werken

bedrijven het financieel structureel moeilijk blijven houden

aan de verkoop van enkele prachtige bedrijven. Ik verwacht

en een beroep op ons gaan doen om aanvullend te financieren.

dat die ons een fors rendement opleveren, waardoor we

Wij moeten dan goed nagaan of we het oorspronkelijke ver-

extra kapitaal hebben om te investeren in nieuwe kansrijke

trouwen nog hebben. Het lot van veel van die bedrijven zal in

ondernemingen.”

Life Sciences & Health.

9

Fonds

Fonds

Fonds

Topfonds Gelderland (TG)

Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland (IIG)

Innovatiefonds Overijssel (IFO)

Gefinancierd door

Gefinancierd door

Gefinancierd door

Provincie Gelderland


Provincie Overijssel

Fondsvermogen

Fondsvermogen

Fondsvermogen

58 miljoen euro (23 miljoen voor innovatie en 35 miljoen

30 miljoen euro (21 miljoen voor innovatie en 9 miljoen voor

42 miljoen euro. In 2013 10 miljoen beschikbaar gesteld

voor energie-infra)

energie-infra)

Doel

Doel

Doel

Stimuleren en ondersteunen van innovatie en duurzame

Stimuleren en ondersteunen van innovatie en duurzame

Versterken van concurrentiepositie plus behouden en stimu-

energievoorziening door financiering van marktfondsen

energievoorziening door financiering van innovatieve

leren van werkgelegenheid door financiering van innovaties

voor de sectoren Agro-Food, Life Sciences & Health, Energie

projecten van Gelderse MKB-bedrijven, die actief zijn op

van Overijsselse ondernemingen en samenwerkingsver-

& Milieutechnologie en de Maakindustrie die investeren in

de gebieden Agro-Food, Life Sciences & Health, Energie- en

banden in de sectoren High Tech Systems, Kunststoffen &

Gelderse MKB-bedrijven.

Milieutechnologie of Maakindustrie. Ook worden vanuit dit

Chemie, Gezondheidszorg/Life Sciences en cross-overs.

fonds projecten gefinancierd die bijdragen aan de realisatie ‘Ik ben ervan overtuigd dat investeren in marktfondsen op

van duurzame energievoorziening in Gelderland.

de lange termijn het beste is voor Gelderland. De markt-

‘Ik juich de komst van het Innovatiefonds Overijssel toe. Met de bestuurders en ambtenaren van Overijssel werken

fondsen, ook van buiten de regio, zijn verplicht het geld

‘We hebben als PPM Oost in 2013 de laatste miljoenen

we op een prima manier samen. Maar ik merk dat ze worstelen

in Gelderland te investeren. Ze moeten zich zodoende

geïnvesteerd uit de eerste tranche van 30 miljoen euro.

met de rol van de participatiemaatschappij. Met als gevolg

verbinden aan de regio en hebben hier focus. In opstartjaar

Het is wel duidelijk dat dit fonds voorziet in een behoefte.

dat er in 2013 veel onduidelijkheid bleef bestaan over de

2013 is gebleken dat de fondsen in de rij staan. Voor de

We hebben nog veel kansrijke aanvragen liggen, die we

wijze waarop de investeringen konden worden gedaan.

eerste 23 miljoen euro voor innovatie hebben we al goede

graag willen honoreren. We adviseren het Gelders college

Ik hoop dat Overijssel in 2014 duidelijkheid geeft over hoe

marktfondsen gevonden. We kunnen meer geld gebruiken.

van Gedeputeerde Staten om in 2014 aan Provinciale Staten

en door wie het geld in de markt wordt gezet. Wij zien

De 35 miljoen euro voor energie-infra gaan we daarentegen

te vragen in te stemmen met de volgende tranche. Voor de

vanuit de sector High Tech Systems & Materials voldoende

nooit uitgeven. Er zijn geen energiefondsen die zich daarop

toekomstige regionale bedrijvigheid is het belangrijk dat de

kansen om in te investeren in mooie Overijsselse bedrijven.

richten en die wij kunnen funden. Ik pleit daarom in de toe-

provincie dit beleid een aantal jaren durft voort te zetten.’

Daarnaast is Universiteit Twente een bron voor prachtige

komst voor een groot Topfonds Gelderland met daaronder

Review 2013, Marius Prins, directeur PPM Oost

spin offs, die een kans verdienen.”

een Innovatiefonds Gelderland, Energiefonds Gelderland en een Industriefonds Gelderland. Vanuit het Topfonds worden de beschikbare middelen dan naar behoefte verdeeld.’ Review 2013, Marius Prins, directeur PPM Oost

10 Jaarbericht 2013 Participatiemaatschappij Oost Nederland NV


Fonds

Fonds

Fonds

MKB Kredietfaciliteit Gelderland (MKG)

Gelderland voor Innovaties (GvI)

Dutch Venture Initiative (DVI)

Gefinancierd door

Gefinancierd door

Gefinancierd door



Europees Investeringsfonds (EIF) en Ministerie van

Fondsvermogen

Fondsvermogen

Economische Zaken.

36 miljoen euro

14,6 miljoen euro

Fondsvermogen 150 miljoen euro

Doel

Doel

Doel

Financiering van Gelderse MKB-bedrijven die actief zijn in de

Financiering van innovatieprojecten van kleine en middel-

Stimuleren van de groei van de Nederlandse economie

sectoren Agro-Food, Life Sciences & Health of Maakindustrie

grote Gelderse bedrijven die actief zijn in de sectoren Food,

door financiering van private venture capital fondsen

die in de kern gezond zijn, maar die door de economische

Health, Energie- en Milieutechnologie, Logistiek, Creatieve

die investeren in snel groeiende innovatieve bedrijven

crisis moeilijk aan financiële middelen kunnen komen.

industrie, Vrijetijdseconomie en Maakindustrie.

in Nederland.

‘De Maakindustrie heeft door de crisis een moeilijk 2013

‘Ik ben heel content dat de provincie Gelderland een vervolg

‘Het was een mooi moment dat Dutch Venture Initiative

achter de rug. Het MKG-fonds voorziet wat dat betreft nog

geeft aan Gelderland voor Innovaties met een fonds waarin

(DVI) in 2013 daadwerkelijk van start is gegaan. Ik vind

duidelijk in een behoefte, want veel bedrijven worstelen om

liefst 10,6 miljoen euro zit. Daarmee kunnen we de komende

het een privilege dat PPM Oost door de Nederlandse

hun financiën structureel op orde te krijgen. Voor het eerst

jaren zo’n 150 innovatieve projecten financieel ondersteunen.

staat is verzocht om hierbij nauw betrokken te zijn.

hebben ook grote, regionale familiebedrijven de weg naar

Ik verwacht een uitgiftefrequentie van één kredietverstrek-

Ik ben er van overtuigd dat de regio hiervan gaat

PPM Oost gevonden. We kijken hoe we ook bij hen de nieuwe

king per week te kunnen realiseren. Het fonds is inmiddels zo

profiteren. Door onze samenwerking met het EIF

groei kunnen faciliteren. Ons sectorteam Maakindustrie

bekend dat dat moet kunnen. Bovendien merken we dat er

krijgen we goede contacten met collega-fondsen

heeft in 2013 een transformatie ondergaan: van crisis naar

veel gebeurt in de regio. Ondernemers bruisen van de energie.

in binnen- en buitenland. Die fondsen kunnen we

kans. Behalve dat bedrijven in de kern gezond moeten zijn,

Soms komen ze alleen net wat investeringsmogelijkheden

bijvoorbeeld koppelen aan Topfonds Gelderland. Op

investeren we vanuit MKG alleen als een bedrijf duidelijke

tekort. Dan is het prachtig dat wij, als het om innovaties

die manier kunnen we, in deze tijd waarin durfgeld

kansen heeft om in de toekomst te excelleren.’

gaat, samen met Oost NV de helpende hand kunnen bieden.’

schaars is, meer geld naar de regio halen en zo de



economie versnellen.’ Review 2013, Marius Prins, directeur PPM Oost

11

Team Agro-Food Van links naar rechts: Joey Veurink, Bart Hoeflaak, Wilco Schoonderbeek. Annelie van der Kooij ontbreekt op de foto


Sector Agro-Food

De sectorcijfers van PPM Oost: Sectorcijfers: €

€

2013

Totaal

€

Aantal nieuwe financieringen

€

€ € Geïnvesteerd vermogen 2013

2013

€

€

2013

Totaal

€

aal

€

96 € 4,9 miljoen

Totaal

Totaal ondernemingen in portefeuille

€

€

€

2013

Totaal

€ geïnvesteerd vermogen Totaal

Totaalaantal aantal Totaal FTE’s FTE’s ultimo ultimo 20132013

22 21 €€12,4 11,8 miljoen 274

Wilco Schoonderbeek


Sector Agro-Food

Agro-Foodsector heeft geen tijd te verliezen Het sectorteam Agro-Food heeft in 2013 diverse mooie investeringen gedaan in bedrijven als Foodcase (airline-maaltijden) en Blue4Green (preventie dieren ziekten). Het team had graag meer kansrijke bedrijven gefinancierd, maar een aantal in gang gezette deals is (nog) niet gerealiseerd door het ontbreken van de vereiste co-investeerders. In 2014 zoekt het Agro-Foodteam onverdroten verder naar mede-investeerders, want innovaties in onder meer de voedselverspilling en -gezondheid zijn kansrijk en noodzakelijk.

Nieuw in portefeuille

Blue4Green

Schoonderbeek stelt vast dat in 2013 in Oost-Nederland diverse mooie innovaties zijn gerealiseerd die de verspilling van voedsel moeten verminderen. Een mooi voorbeeld is Foodcase uit Wageningen. Foodcase ontwikkelt maaltijden voor de airline-industrie die zonder koeling lang bewaard kunnen blijven. Behalve een uitstekende business en groeiende werkgelegenheid, kan Foodcase er daarmee voor zorgen dat honderden miljoenen vliegtuigmaaltijden niet meer hoeven worden weggegooid.

“Dankzij PPM Oost kunnen we ons nog verder internationali seren. Het is een goede partner gebleken: ze zagen al snel in dat

Foodcase werkt nauw samen met de Wageningen UR en

de wereld voor een grote uitdaging staat. De voedselproductie

“De vraag naar voedsel neemt tot 2050 naar verwachting met

heeft bewust gekozen voor PPM Oost als investeerder.

moet omhoog. Wij kunnen daar via onze preventieprogramma’s

70 procent toe. Steeds meer dringt het besef door dat alleen

Schoonderbeek: “Als PPM Oost vervullen we zo met publiek

een rol in spelen. Deze programma’s zorgen ervoor dat dieren

méér produceren geen oplossing is voor het dreigende voedsel

geld een schakel tussen de markt en kennisinstellingen.”

langer gezond kunnen leven, zonder medicijnen of antibiotica.

tekort. 40 procent van het geproduceerde voedsel wordt

Onze gegevens verkrijgen we nu met een mobiel handheld

momenteel weggegooid, voordat het ons als consument

Ook het Wageningse CoolWave, waaraan PPM Oost een lening

laboratorium via bloed. Op termijn willen we detectie via urine

bereikt. Vervolgens gooien wij ook nog eens heel veel eten in

uit het fonds Gelderland voor Innovaties heeft verstrekt,

en meer stoffen mogelijk maken. PPM Oost kan ons dan zeker

de afvalbak. Als we niks doen, wordt dat een groot maat-

speelt innovatief in op de reductie van voedselverspilling.

helpen bij het vinden van nieuwe investeerders. Ze hebben een

schappelijk probleem”, zegt Wilco Schoonderbeek, manager

CoolWave zorgt ervoor dat verse vruchtensappen veel langer

uitgebreid financieel netwerk en kunnen ons van de nodige

van het sectorteam Agro-Food van PPM Oost.

houdbaar zijn. Schoonderbeek: “Zowel supermarkten als

tips voorzien.”

consumenten hoeven daardoor minder weg te gooien.”

Daan Sistermans, CEO van Blue4Green

15

Sectorteam

co-financiers was afgelopen jaren al lastig, maar in 2013 is dat

Het Agro-Foodteam had zich voor 2013 als doel gesteld kans-

nog moeilijker geworden”, schetst Schoonderbeek. “Enerzijds

rijke en maatschappelijk relevante bedrijven als Foodcase en

is het aantal fondsen in de Agro-Food überhaupt beperkt,

CoolWave eerder en beter in beeld te krijgen. Om die reden

daarnaast zijn veel fondsen uitgeïnvesteerd. Om te kunnen

heeft het sectorteam in 2013 veel werk verzet om de bekend-

investeren moeten ze eerst op zoek naar nieuw geld.”

heid en positie van PPM Oost bij de stakeholders te verduide-

Door het ontbreken van co-financiers, zijn enkele deals


lijken. Het team heeft presentaties gegeven bij ondernemers,

afgeketst. Schoonderbeek: “In een aantal gevallen hadden

ondernemersorganisatie, kennisinstellingen, banken en andere

wij graag willen investeren, maar door het gebrek aan co-

VSE

stakeholders. Ze heeft artikelen geschreven voor diverse

financiers hebben enkele voorgenomen transacties in 2013

media en inloopspreekuren gehouden voor ondernemers.

geen doorgang kunnen vinden.”

Schoonderbeek: “We hebben er veel tijd in gestoken. Met succes. Het aantal leads lag beduidend hoger dan voorgaande

Thema’s in 2013

jaren en ook de kwaliteit ervan was gemiddeld genomen een

In de Agro-Foodsector speelt een groot aantal thema’s.

stuk beter.”

Het Agro-Foodteam van PPM Oost heeft zich in 2013 geconcentreerd op drie hoofdthema’s:

Het Agro-Foodteam is in 2013 uitgebreid met een analist,

> Voeding- en Gezondheid; hieronder vallen thema’s als

Joey Veurink. Hij heeft onder meer als taak het in kaart

gezond ouder worden, gewichtsbeheersing, hart- en

brengen van de markt, om zo de kansrijke bedrijven eerder in

vaatgezondheid, zoutreductie, grondstofflexibiliteit, eiwit

“Iedereen wil tegenwoordig zoveel mogelijk verse producten

beeld te krijgen. Nog meer dan in voorgaande jaren benadert

innovaties, verpak- en bewaartechnologie.

consumeren. VSE is van oudsher een producent van hele

het Agro-Foodteam sinds 2013 deze partijen proactief.

> Food & Factory; hierbij gaat het bijvoorbeeld om het ver-

diepvriespekingeenden. Het aandeel verse gedeelde eend wordt

Schoonderbeek: “Agro-Foodondernemers zijn in de basis

hogen van de effectiviteit en de efficiency door de verdere

echter steeds groter. Om dat goed te regelen, moeten we een

conservatief. Bij financiering denken ze als eerste aan een

ontwikkeling van precisielandbouw. Onder dit thema vallen

investering doen in een nieuwe productiehal. Een adviesbureau

ook verpakkings- en bewaartechnologie.

bracht ons bij PPM Oost. Zij boden ons via de MKB Krediet

bankkrediet. Bankkapitaal is echter zeer schaars. Met onze proactieve aanpak komen we als PPM Oost nu eerder in het vizier van bedrijven die baat bij ons kunnen hebben.”

Co-financiers

> Biobased Economy; hieronder vallen thema’s als duurzame innovatieve voedselsystemen, valorisatie van reststromen/

groeien. Tot op heden een uitstekend besluit: wij zijn een

mest, waterbesparende systemen en technologieën voor

regionaal bedrijf, zij zijn een regionale investeerder en die

waterhergebruik.

combinatie straalt vertrouwen uit. Bovendien helpen ze via een

Een aantal goede leads heeft in 2013 geleid tot enkele mooie

commissaris bij de aansturing van onze bedrijfsactiviteiten.”

investeringen van PPM Oost in de Agro-Foodsector, onder

Behalve voedselverspilling heeft in 2013 ook het onderwerp

meer in Micreos, Foodcase, Blue4Green, VSE en Rolsma. Het

‘voedsel en gezondheid’ een belangrijke plek gekregen op

sectorteam Agro-Food heeft in 2013 wel erg veel tijd moeten

de agenda van de sector Agro-Food. Dat dit een belangrijk

steken in de zoektocht naar co-financiers. “Het vinden van

onderwerp is wordt door meerdere partijen onderkend.


faciliteit Gelderland een stuk financiering om zo door te kunnen

John Langeslag, directeur van VSE

Uit onderzoek van de World Health Organisation blijkt dat

Voor veel consumenten was dat een echte wake up call. De

Ondernemers

een aantal welvaartsziekten explosief toeneemt (zoals dia

Agro-Foodsector raakt sowieso aan maatschappelijke issues

PPM Oost heeft in 2013 geïnvesteerd in 9 bedrijven uit de

betes, hart en vaatziekten, kanker, osteoporose) en dat

die mensen interesseren. Voeding is concreet, ook voor con-

Agro-Foodsector. Er zijn twee bedrijven verkocht en drie

70 procent van deze ziekten voedselgerelateerd zijn.

sumenten. Het is een hot item.”

failliet gegaan. De totale portefeuille van Agro-Food bestaat

“We zien dat we met medical of functional food ziekten kunnen

uit 21 ondernemingen. Het Agro-Foodteam ondersteunt de

voorkomen in plaats van dat achteraf met medicijnen de

bedrijven in haar portefeuille behalve met geld ook met

gevolgen moeten worden bestreden. Of we kunnen met de

advies en contacten uit haar netwerk. In 2013 hebben de

juiste voeding ervoor zorgen dat patiënten sneller herstellen

teamleden veel tijd gestoken in het uitdagen van de ambities

en dus eerder het ziekbed kunnen verlaten. De ontwikkelingen

van de ondernemers.

op dat gebied zetten zich de komende jaren flink door”,

Schoonderbeek: “Ondernemers in deze sector moeten de

verwacht Schoonderbeek.

wereld willen veroveren. Omdat een oplossing in de Agro-Food vaak een oplossing betekent voor een wereldwijd probleem. We hebben ze gestimuleerd groot te denken en

“Ondernemers in deze sector moeten de wereld willen veroveren. Omdat een oplossing in de Agro-Food vaak een oplossing betekent voor een wereldwijd probleem.”

bijvoorbeeld wél deel te nemen aan die buitenlandse beurs, zodat ze hun netwerk verbreden.”

Ambities 2014 Het verkrijgen van co-financiering blijft een belangrijk aandachtspunt in 2014. Samen met bestaande fondsen die nu geen geld meer hebben om te investeren, kijkt het AgroFoodteam of er mogelijkheden zijn de fondsen uit te breiden. Schoonderbeek: “Wij gaan partijen ook in 2014 wijzen op de mogelijkheden die PPM Oost kan bieden via Topfonds

In 2013 is ook veel aandacht geweest voor innovaties op het ge-

Gelderland en het Dutch Venture Initiative. Dat zijn fondsen

bied van voedselveiligheid en voedselproductie. Schoonderbeek

waarmee we geld in andere fondsen kunnen steken. Daarmee

hierover: “Het vleesschandaal in 2013, waarbij paardenvlees

kunnen we een vervolg geven aan bestaande fondsen of

werd verkocht als rundvlees, toonde aan dat de herkomst

nieuwe fondsen initiëren. Nieuwe, potentiële co-financiers

van ons voedsel soms niet duidelijk is. En dat in sommige

wijzen we ook op de interessante mogelijkheden van investeren

gevallen de voedselveiligheid niet kan worden gegarandeerd.

in Agro-Food.”

17

Het Agro-Foodteam streeft ernaar dat in 2014 elke Gelderse

Schoonderbeek: “We willen dicht bij de ondernemers zitten,

en Overijsselse ondernemer in de Agro-Foodsector die op

zodat we niet alleen vroegtijdig zicht krijgen op kansrijke

zoek is naar financiering, in ieder geval de mogelijkheden van

vindingen, maar we de ondernemers ook kunnen begeleiden

PPM Oost heeft overwogen om te komen tot een passende

en adviseren. Ons doel is de Agro-Foodsector in Oost-Nederland

financiering. Daartoe blijft het Agro-Foodteam innovatieve

naar een hoger plan te tillen.”

Foodcase

en kansrijke bedrijven proactief benaderen om ze in een vroeg stadium te wijzen op de financieringsmogelijkheden

Volgens Schoonderbeek heeft de sector geen tijd te verliezen:

van PPM Oost. Om de zichtbaarheid van PPM Oost in de sector

“Veel maatschappelijke vraagstukken van deze tijd zijn

te vergroten, gaan de leden van het Agro-Foodteam nog

Agro-Food gerelateerd. Nederland, en meer specifiek Oost-

meer op locatie werken. Onder meer bij de Wageningen UR

Nederland, heeft wereldwijd een toppositie in deze sector,

en bij Start Life, beide loketten voor kansrijke initiatieven en

en is naar mijn mening bij uitstek gepositioneerd om deze

(toekomstige) ondernemers in de sector Agro-Food.

vraagstukken om te zetten in economische kansen. Dit vraagt wel om ondernemerschap, durf en kapitaal. Op basis van wat ik om mij heen zie gebeuren in mijn dagelijkse

“Op basis van wat ik om mij heen zie gebeuren in mijn dagelijkse contacten met ondernemers in de Agro-Foodsector, ben ik erg positief over de toekomst.”

contacten met ondernemers in de Agro-Foodsector, ben ik

“We zijn in contact gekomen met PPM Oost via StartLife, dat al

erg positief over de toekomst.”

aandeelhouder van ons was. Toen Gate Gourmet, een mondiale airline-cateraar, met een ons een contract wilde sluiten om ons concept wereldwijd mee uit te rollen, vonden we het verstandig dat niet meer alleen te doen. Met PPM Oost hebben we een inves teerder aan boord die ons nog meer geloofwaardigheid geeft. Het is een venture capitalist met publieke aandeelhouders. Dat maakt indruk in het buitenland. De keuze voor PPM Oost was ook een strategische. We hebben nu een driehoek uit het boekje: universiteit, overheid en een private partij. Met het geld gaan ons concept verder internationaliseren. Ieder continent heeft namelijk andere toepassingen en een andere perceptie van eten. Daarnaast gaan we ons richten op andere markten. De eerste wordt ouderenzorg.” Wilbert de Louw, directeur van Foodcase


19

Portefeuille sector Agro-Food Naam/vestigingsplaats

Aard van het bedrijf

Agrozone Loenen

Biedt innovatieve oplossingen voor lucht-, vloeistof- en oppervlaktereiniging door middel van drie technieken: ozon, UVC-licht en elektrolyse.

AnyBridge M2M Solutions Nijkerk

Ontwikkelt en biedt oplossingen (producten en diensten) voor zogenaamde machine-to-machine communication (M2M) toepassingen, bijvoorbeeld op het gebied van (veevoeder) silo-telemetrie.

Beeter Ochten

Ojah produceert vleesvervangers onder de naam Beeter.

Blue4Green Enschede

Ontwikkelt mobiele handheld laboratoria voor veeartsen en preventieprogramma’s voor melkveehouders.

CoolWave Processing Wageningen

Heeft de technologie ‘PurePulse’ ontwikkeld om de houdbaarheid van verse sappen te verlengen maar waarbij de versbeleving van het sap niet negatief wordt beïnvloed.

Foodcase Wageningen

Biedt ambient foodoplossingen voor zogenaamde ‘gesloten markten’ zoals de luchtvaartsector op basis van uitgekiende recepturen, slimme verpakkingen en innovatieve houdbaarheidstechnologieën.

Friesland Campina Wageningen

Toonaangevende zuivelonderneming waarvan het R&D-centrum is gevestigd in Wageningen.

Innovation Solutions Wageningen

Ontwikkelt een versheidsindicator voor voedsel die geïntegreerd kan worden in bestaande verpakkingen.

La Venezia Beuningen

Produceert room- en consumptie ijs en bavarois zowel in private label als onder het eigen merk Il Primo voor de levensmiddelengroothandel en horeca-afnemers in Nederland, België en Duitsland.

Micreos Wageningen

Ontwikkelt antibacteriële producten op basis van fagen-technologie, ter verbetering van de voedselveiligheid en voor toepassingen in de gezondheidszorg.

MilkWays Joure

Ontwikkelt een nieuw logistiek concept voor de bulktransport van melk- en zuivelproducten.


Naam/vestigingsplaats


NSure Wageningen

NSure ontwikkelt testen die voorspellen wanneer fruit en bloemen moeten worden geplukt.

Optisense Enschede

Heeft een innovatieve detectiemethode ontwikkeld die verontreiniging in water direct opspoort.

PhenoVation Wageningen

Ontwikkelt de ‘CropReporter’, een apparaat dat kan bepalen in welke mate een plant nog goed functioneert.

PS in foodservice Bennekom

Speelt in op de vraag dat men wil weten wat er in een product zit. De onderneming levert toegang tot en beheer van voedingsinformatie.

Rolsma Biobased Enschede

Ontwikkelt, produceert en verkoopt lijnolieverven. Deze biobased grond- en lakverven worden gemaakt van 100% herwinbare plantaardige oliën.

VSE Harderwijk

Coöperatie van eendenfokkers, vermeerderaars, eendenhouders en slachterijen. VSE behoort tot de grootste producenten van pekingeendenvlees in Europa.

Waste2Chemical Wageningen

Zet GFT-afval om in bio chemicaliën om kunststoffen te maken. Het proces kan worden toegepast bij biomassareststroomverwerking in meerdere industrieën zoals de agrarische industrie en voedingsindustrie.

Yellow Pallet Wageningen

Ontwikkelt een op bananenfibers gebaseerde verpakkingstechnologie. Het eerste project in dat kader is het ontwikkelen van een pallet voor de bananenindustrie.

Yuno Wageningen

Ontwikkelt onder de naam Yuno 100% natuurlijk snoep en natuurlijke snacks voor kinderen.

21

Team Energie- en Milieutechnologie Van links naar rechts: Julia Gauw, Jemy Pauwels, Sebastiaan Vervest, Freek Welling.


Sector Energie- en Milieutechnologie

Sectorcijfers: €

€

2013

Totaal

€


€


2013

€

€

2013

Totaal

€

aal

€

9 € 3 miljoen

Totaal


€

€

€

2013

Totaal


Totaal aantal FTE’s ultimo 2013

13 € 6,8 miljoen 102

Jemy Pauwels


Sector Energie- en Milieutechnologie

Energiek jaar voor EMT Een stroom goede investeringsvoorstellen. Bereid willige co-financiers. Een toegezegd investerings bedrag van bijna tien miljoen euro aan kansrijke bedrijven met duurzame innovaties. Negen nieuwe investeringen. De bouw van een bio-energiecentrale en florerende ondernemingen in de portefeuille. De sector Energie- en Milieutechnologie van PPM Oost kan terugkijken op een succesvol 2013. Voor 2014 zijn de verwachtingen zeker zo goed.


Deepwater-Energy

meer dan het sectorteam zich van tevoren ten doel had gesteld. Pauwels is niet verbaasd dat zijn team een succesvol 2013 achter de rug heeft. “We hebben de afgelopen anderhalf jaar veel tijd gestoken in het onder de aandacht brengen van de investeringsmogelijkheden die we als PPM Oost hebben. We hebben als sector EMT veel gepubliceerd, veel presentaties en pitches gegeven, in jury’s deelgenomen, lezingen verzorgd etc.” “Ook hebben we ondernemers zoveel mogelijk ondersteund

“Bij Deepwater-Energy hebben we een nieuwe innovatie

“De zomer van 2013 is duidelijk een kantelmoment geweest

bij het uitwerken van plannen en zijn er talrijke gesprekken

ontwikkeld die energie opwekt uit langzaam stromend water.

voor ons. Vanaf dat moment kregen we aan de ene kant een

gevoerd met banken en co-investeerders, om die partijen te

De Oryon Watermill kan energie winnen bij een rivierstro

stroom mooie aanvragen en investeringsvoorstellen binnen,

overtuigen van het belang om mee te doen bij het financieren

ming van 1 meter per seconde. Prachtig, maar om zoiets in de

die precies pasten binnen de strategische focus van EMT. Aan

van projecten. Als je vervolgens samen met de ondernemers,

markt te zetten heb je soms wel een duwtje in de rug nodig.

de andere kant troffen we bij de banken en co-investeerders

banken en/of co-investeerders kunt overgaan tot realisatie

Dankzij het Gelderland voor innovaties hebben we de proof-of-

de bereidheid aan samen met ons te investeren. Zo hebben

van de plannen, is dat iedere keer weer een feestje. Een

concept-fase met succes voltooid en kunnen we de markt op.

we diverse mooie financieringen kunnen realiseren”, zegt

voordeel is dat er veel kapitaal beschikbaar is in onze markt.

Als start-up helpt het netwerk van PPM Oost ons ook. Het is

Jemy Pauwels, sectormanager Energie- en Milieutechnologie

Bovendien werkt de tijd mee. Energie is politiek gezien ‘hot’

bij ons erg hard gegaan. Normaal staat er zo’n tien jaar voor

(EMT) van PPM Oost.

vanwege de duurzaamheiddoelstellingen die de overheden

om zo’n product daadwerkelijk te kunnen verkopen. Wij zijn

zichzelf hebben opgelegd.”

net 4,5 jaar bezig en proberen dit jaar de Oryon Watermill op

Het sectorteam EMT investeerde in 2013 drie miljoen euro

de markt te brengen. PPM Oost heeft daar mede voor gezorgd.”

in negen kansrijke bedrijven. Daarnaast is voor ruim tien

Duurzame energie

miljoen euro toezeggingen gedaan aan EMT-bedrijven, die

De BV Nederland moet in 2020 voor 20 procent gebruikmaken

vervolgens met banken en co-investeerders aan de slag zijn

van duurzame energie. De provincies Gelderland en Overijssel

gegaan om het totale plan gefinancierd te krijgen. Dat is

leggen de lat voor Oost-Nederland nog hoger (zie kader).

Jaap Ory, algemeen directeur van Deepwater-Energy

25

De twee provincies zetten hun woorden kracht bij door fondsen,

goede samenwerking tussen verschillende partijen, ook een

gevuld met honderden miljoenen euro’s, beschikbaar te

lange adem voor nodig. Niettemin denk ik dat wij zichtbaar

stellen voor investeringen in innovaties in duurzame energie,

kunnen maken dat het terecht is geweest dat de overheden

infrastructuur en milieutechniek. De provincie Gelderland

financieel hun nek hebben uitgestoken om de energietransitie

investeert via het Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland,

daadwerkelijk gestalte te geven.”


dat door PPM Oost wordt beheerd.

Thema’s in 2013 Pauwels onderschrijft het belang van deelname in duurzame

> Zonnetechnologie

projecten. “Duurzaamheid gaat over de toekomst van de

De focus is in 2013 gelegd op het plaatsen van zonnepanelen

aarde, die we straks doorgeven aan onze kinderen. Om te

op maatschappelijk vastgoed, zoals gemeentelijke sport

voorkomen dat we die aarde verpesten, moeten we verande-

complexen en scholen. De solarprojecten bij scholen hebben

ren. Als we op de huidige manier doorgaan, wordt het hier

ook als doel kinderen al op jonge leeftijd kennis te laten

onleefbaar en is onze energierekening over vijf tot tien jaar

maken met duurzaamheid. Door een investering van het IIG

een factor drie of vier hoger. We moeten dus zuiniger met

in LochemEnergie, zijn in 2013 zonnepanelen geplaatst op

energie omgaan en tegelijkertijd veel werk maken van het

het dak van het gemeentehuis van Lochem. De coöperatie

zoeken naar alternatieve vormen van energie. De cleantech-

LochemEnergie staat landelijk model voor hoe bewoners

sector speelt daarin een centrale rol en het is fantastisch om

actief kunnen worden betrokken bij het opwekken en gebruiken

als investeerder in dat specifieke domein actief te zijn.”

van duurzame energie in hun eigen omgeving.

Huismerk Energie

“Met PPM Oost klikte het vanaf het eerste moment. We hebben in feite dezelfde speerpunten waardoor onze normen en waarden

Duurzaamheidsdoelstelling

Behalve het plaatsen van zonnepanelen is ook innovatie op

goed bij elkaar passen. We hebben de doelstelling om lokale

Aanvragen voor nieuwe financieringen worden door het

het gebied van zonne-energie belangrijk. In 2013 was de sector

duurzaamheid en werkgelegenheid te stimuleren, maar wel met

sectorteam EMT van PPM Oost kritisch beoordeeld op hun

EMT van PPM Oost nauw betrokken bij de ontwikkelingen

een gezond rendement. De financiering uit het Innovatie- en

(potentiële) bijdrage aan de CO2-reductie, de besparing

op de Solar Campus in Arnhem rondom zonnecelfoliefabriek

Investeringsfonds Gelderland, dat door PPM Oost wordt beheerd,

op fossiele brandstoffen en de opwekking van duurzame

HyET Solar. Pauwels: “Bij solarinnovaties draait het altijd om

betekent voor ons de erkenning dat we als innovatieve partij goed

energie, zoals zonne-energie, bio-energie en windenergie. In

de optimalisatie van de werking van zonnepanelen. Bij HyET

aansluiten op de duurzame lokale energiebehoeften van bedrijven

2013 hebben de 13 bedrijven die het sectorteam EMT in beheer

hebben ze een folie ontwikkeld voor zonnepanelen met een

en consumenten. Bovendien is het voor onze klanten veel waard

heeft, op die vlakken goede resultaten geboekt.

unieke technologie die zorgt voor een hoog rendement.”

dat de overheid als onafhankelijke partij in Huismerk Energie participeert. Zo zullen meer bedrijven, gemeenten en bijvoorbeeld

Pauwels: “Ik denk dat we in 2013 de realisatie van de

> Energie-efficiëntie

woningcorporaties ons vinden als partner in duurzaamheid. Het

duurzaamheiddoelstellingen van de overheden een stap

Ook in het hergebruik van restwarmtestromen zijn veel

netwerk van PPM Oost gaat ons hier zeker bij helpen.”

dichterbij hebben gebracht. Overheden verwachten soms

ontwikkelingen gaande in de regio. Zo heeft het sectorteam

Peter den Biesen, Huismerk Energie

dat met geld alles maakbaar is. Maar daar is, behalve een

EMT hoge verwachtingen van SolabCool uit Duiven, waarin


in 2013 is geïnvesteerd. SolabCool heeft een energiezuinig

aangepast. Essent gebruikt sinds 2013 de biobrandstof van

koelsysteem ontwikkeld voor woningen en kantoren die zijn

het Duivense bedrijf om op een duurzame manier bij te


aangesloten op duurzame warmtenetten. Pauwels:

stoken in kolencentrales.

“Een interessante technologie, die de komende jaren

Pauwels: “Topell Energy is echt een bijzondere fabriek. We

SolabCool

mogelijk voor een echte doorbraak gaat zorgen.”

hadden na 2012 kunnen afhaken, maar omdat we geloven in de techniek van Topell Energy en in het management,

> Hergebruik biomassastromen

hebben we doorgezet en nieuwe financieringsmogelijkheden

Biomassa vormt een goede bron voor het opwekken van

gezocht. Dan is het mooi als het effect zichtbaar wordt.”

alternatieve energie. Het aantal biovergisters in de regio nam ook in 2013 toe. Het sectorteam stimuleert regionaal verbonden

> Biomassa duurder

netwerken met meerdere vergisters die zijn aangesloten op

De toename van het aantal bedrijven dat biomassa verwerkt,

een pijpleiding.

heeft tot gevolg dat de prijs wordt opgedreven. Hierdoor komt de brutomarge van bedrijven als Bio-Energie De Vallei

Bio-Energie De Vallei uit Ede is hiervan een mooi voorbeeld.

en Topell Energy onder druk te staan. Sectormanager Pauwels:

“Voor veel MKB-bedrijven is het onmogelijk nieuwe projecten

PPM Oost investeerde daarin in 2013 vanuit het Innovatie- en

“We zijn daarom druk bezig te kijken hoe we de prijs kunnen

uit eigen middelen te financieren. Als het om echte duurzame

Investeringsfonds Gelderland. Bio-Energie De Vallei bouwde

dempen. Bijvoorbeeld door met meerdere partijen gezamenlijk

innovaties gaat, vind ik dat de overheid er met publiek geld

in 2013 een fonkelnieuwe bio-energiecentrale. Via de ver-

biomassa in te kopen en op te slaan. Dat is ook goed voor de

in kan investeren. Door de investering van PPM Oost uit het

branding van tuin- en snoeiafval wordt nu op een duurzame

leveranciers van biomassa, omdat ze dan altijd een plek hebben

Innovatie- en Investeringsfonds (IIG) hebben wij de mogelijkheid

manier een complete woonwijk en een zwembad in Ede

waar ze hun product kwijt kunnen.”

om ons SolabCool koelsysteem op de markt te kunnen zetten en de productie in Duiven te kunnen starten. Als het aan mij ligt,

verwarmd. Pauwels: “Een enorm succes. Bio-Energie De Vallei wordt de komende jaren uitgebreid om nog meer huizen en

Ambities 2014

zit SolabCool over tien jaar nog steeds in Duiven. Ik vind dat

bedrijven in Ede te kunnen verwarmen.”

Het sectorteam EMT verwacht dat 2014 een succesvol jaar

SolabCool niet moet worden verkocht. Ik hoop dat hier tegen die

wordt. In 2013 heeft het team diverse kansrijke investerings-

tijd een veel grotere schoenendoos staat, waar tussen de

Een andere belangrijke doorbraak bij het hergebruik van

voorstellen in behandeling genomen, waarvan een groot deel

50 en 100 man werken. Ik vind niet dat we de productie moeten

biomassastromen was de proof of technology van Topell

naar verwachting in 2014 zal leiden tot succesvolle financie-

weggeven. Het zou me een goed gevoel geven als ik hier wat

Energy uit Duiven in 2013. Topell Energy produceert biopellets

ringen. Pauwels verwacht in 2014 in totaal veertien miljoen

blijvends zouden achterlaten, waar andere mensen op verschil

(bio-kolen) uit houtachtige biomassa. PPM Oost investeerde

euro uit te zetten in de EMT-sector. “We gaan niet lukraak

lende manieren wat aan hebben.”

daarin in 2012, maar in 2013 was een nieuwe financierings-

investeren, maar willen onze portfolio gericht samenstellen.

Henk de Beijer, directeur van SolabCool

ronde noodzakelijk omdat de techniek moest worden

Gericht inspelend op de voor EMT belangrijke thema’s.”

27

Zo’n belangrijk thema voor 2014 is smart grids, het opslaan


van opgewekte energie door bijvoorbeeld zonnepanelen.

Ambitie

Het sectorteam gaat, in nauwe samenwerking met Oost NV,

De provincie Gelderland wil een toekomstbestendige


in 2014 actief scouten op bedrijven die zich daarmee bezig

energievoorziening met bijbehorende economische innova-

houden. Pauwels: “Het opslaan van energie is nu nog de

tie en groei, én een florerende biobased economy.

Bio-Energie De Vallei

ontbrekende schakel in de keten van winning tot levering. Bij zonne-energie wordt overdag en in de zomer de meeste

Doelstellingen:

energie opgewekt, terwijl we de energie ’s avonds en in de

> 20% energiebesparing in 2020 ten opzichte van 2010

winter het hardst nodig hebben. Als we erin slagen energie

> 14% hernieuwbare energie in 2020

makkelijker op te slaan, kunnen we het gebruiken als we het

> energieneutraliteit op Gelderse schaal in 2050

nodig hebben.” Financiële middelen beheerd door PPM Oost Het rijden op waterstof en elektrisch rijden gaan in 2014

> Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland -> € 30 miljoen

ook een grotere rol spelen, verwacht Pauwels. “Steeds meer

> Revolving funds (grotendeels bestemd voor energietransitie)

gemeenten willen bussen laten rijden op waterstof en elektriciteit. In Arnhem wordt daar al jarenlang op ingezet.

-> € 70 miljoen

“Ik vind het een goede zaak dat de provincie het Innovatieen Investeringsfonds Gelderland (IIG) heeft opgericht. Voor

Maar als je het op grotere schaal wilt uitrollen, moet je

Provincie Overijssel

het regionaal oppakken. De bussen moeten immers een

Ambitie

projecten te realiseren zonder hulp van de provincie. Er is in de

mogelijkheid hebben om onderweg te tanken of op te laden.”

De provincie Overijssel wil vergroting van het aandeel

markt weinig bereidheid om enige vorm van financieel risico te

startende ondernemingen is het nu niet mogelijk duurzame

hernieuwbare energie en energiebesparing met het oog op

nemen, terwijl je als duurzame ondernemer, zeker in het begin,

Behalve door nieuwe investeringen verwacht het sectorteam

CO2-reductie en werkgelegenheid, én innovatie in een hoog-

veel geld nodig hebt om tal van hobbels te nemen. Zonder die

EMT in 2014 ook positieve ontwikkelingen bij de huidige

waardig, innovatief cluster rondom hernieuwbare energie.

investering had de nieuwe bio-energiecentrale van Bio-Energie De Vallei er vermoedelijk nu niet gestaan in Ede. De investering

bedrijven in de portefeuille. Pauwels: “De bedrijven draaien nagenoeg allemaal op schema. Er zijn geen prangende

Doelstellingen:

uit IIG was noodzakelijk om de banken over de streep te trekken

redenen waarom dat in 2014 zou veranderen. De vooruitzichten

> 20% nieuwe energie in 2020

voor de financiering van de transportleiding. Het probleem

zijn dus goed.”

> 30% minder CO2-uitstoot in 2020 ten opzichte van 2010

was onder meer dat we geen aantoonbare ervaring hadden,

> 150 - 375 fte werkgelegenheid in cleantech-sector als gevolg

waardoor de bank het risico niet alleen aandurfde. Door de

van de inzet van het Energiefonds

financiering van IIG kregen we de handen wel op elkaar.” Valentijn Kleijnen, directeur van Bio-Energie De Vallei

Financiële middelen beheerd door PPM Oost Innovatiebudget -> € 42 miljoen


29

Portefeuille sector Energie- en Milieutechnologie

HUISMERK

QuicksandboldQuicksandlight



Bio-energie De Vallei Ede

Bouwt een biomassacentrale waar jaarlijks 25.000 ton biomassa wordt verwerkt. Na afronding van fase 1, 2 en 3 wordt warm water geleverd aan 8.000 woningen equivalent, ongeveer 220.000 GJ.

Deepwater-Energy Arnhem

Produceert en verkoopt de Oryon Watermill, een gepatenteerde waterkrachtinnovatie die optimaal gebruik maakt van de natuurlijke kracht van vrij stromend water.

Fibroned Apeldoorn

Wil op het businesspark ‘Ecofactorij’ in Apeldoorn een innovatieve energiecentrale realiseren die draait op biomassa.

Hygear Arnhem

Ontwikkelt en fabriceert productiesystemen voor kleinschalige toepassingen van waterstof, de brandstof van de toekomst.

Huismerk Energie Wijchen

Dé schakel tussen de lokale productie, inkoopmarkt en de lokale afzet van duurzame energie. Groener - Goedkoper - Goed.

LNG Achterhoek Zelhem

Richt zich op de verduurzaming van zwaar transport door een tankstation op te zetten voor LNG-CBNG brandstoffen.

Lochem Energie Lochem

De corporatie levert op termijn een mix van duurzame energie. Op korte termijn worden 2.000 zonnepanelen gerealiseerd en 1.450 GJ stroom geleverd aan 550 huishoudens in de gemeente Lochem.

Rothec Duiven

Werkt aan een nieuw warmtekrachtconcept, waarmee het mogelijk is om met diverse gassoorten, die laagwaardig en/of verontreinigd zijn, energie te produceren op kleine schaal.

SolabCool Duiven

Ontwikkelt duurzame energieproducten zoals een laagvermogen koelmachine geschikt voor gebruik in woningen en kleine utiliteitsgebouwen.




Thermosmart Arnhem

Heeft een Wi-Fi thermostaat ontwikkelt. Deze is onafhankelijk van energieleveranciers en ketelinstallateurs en onderscheidt zich in design en gebruiksgemak.

Topell Energy Duiven

Ontwikkelt een ‘torrefactiesysteem’. In Duiven wordt jaarlijks CO2-neutraal circa 70.000 ton biomassa verwerkt tot 45.000 ton ‘black pellets’ als bijstookmateriaal voor energiecentrales.

TSC Solar Nijmegen

Een start up in de zonne-energiesector; in samenwerking met NXP en ECN voor hoogefficiënte zonnepanelen.

Watch-E Arnhem

Een onafhankelijke, universele energiemanager waarmee gas en elektra direct in euro’s uitgelezen kunnen worden op de manier die de gebruiker prettig vindt.

31

Team Fonds-in-Fonds Van links naar rechts: Pauline Albers, Arianne Leuftink, Frank Wolterink.


Sector Fonds-in-Fonds

Sectorcijfers: €

€

2013

Totaal

€

aal

€


€

€

€

2013

Totaal



4 € 2,1 miljoen 5

Frank Wolterink


Sector Fonds-in-Fonds

Veelbelovende start Topfonds Gelderland De lancering van het Topfonds Gelderland van de provincie Gelderland in 2013 was voor PPM Oost reden voor het opzetten van een nieuwe sector, met een nieuwe werkwijze. De sector Fonds-in-Fonds investeert in private investeringsfondsen in plaats van rechtstreeks in bedrijven. De eerste maanden van Topfonds Gelderland waren veelbelovend. Fondsen uit heel Nederland staan in de rij geld te investeren in Gelderland. De sector Fonds-in-Fonds is klaar om in 2014 te oogsten.

realiseren, innovatie stimuleren en duurzame energie

PPM Oost investeert met bedragen tussen gemiddeld 2,5 en

bevorderen in Gelderland. De provincie heeft het Topfonds in

5 miljoen euro. Het geld uit het Topfonds Gelderland moet

beheer gegeven bij PPM Oost. In de pot zit 88 miljoen euro.

zorgen voor een positief ‘sneeuwbaleffect’ in de markt.

Een deel van dat geld, 30 miljoen, investeert PPM Oost recht-

Wolterink: “Het uitlokken van kapitaal bij derden is een

streeks in kansrijke bedrijven of projecten.

belangrijke doelstelling van het Topfonds Gelderland. De

Voor 58 miljoen is een nieuwe constructie bedacht: Fonds-in-

investeringsfondsen waar wij ons op richten, werden eerder

Fonds. PPM Oost investeert het geld in private fondsen, die

‘gefund’ door bijvoorbeeld verzekeraars en banken. Zij doen

op hun beurt investeren in bedrijven.

dat amper nog. Geld is daardoor schaars. Dat zorgt ervoor dat iedereen voorzichtiger is geworden. Doordat wij nu in een

Investeren

fonds investeren, hopen we dat ook andere partijen de stap

De fonds-in-fonds-constructie heeft voor het Topfonds

durven te zetten.”

“We hadden wel de nodige reacties verwacht, omdat veel

Gelderland meerdere voordelen. Wolterink: “Investeren is

partijen op de hoogte waren van het feit dat PPM Oost in

mensenwerk. Elke investering brengt jaar in jaar uit veel werk

Topsectoren

investeringsfondsen ging investeren. Maar vanaf de start

met zich mee. Door in een fonds te investeren, kun je veel

Beperking van fondsinvesteringen is dat PPM Oost niet kan

van het fonds is de belangstelling groot en ook concreet. Na

geld ineens in de markt zetten, terwijl andere professionele

bepalen in welke bedrijven het fonds zijn geld steekt. De

enkele maanden in 2013 al hebben we met 25 fondsmanagers

investeerders het werk doen.”

fondsmanagers zijn vrij in hun keuze. Om ervoor te zorgen dat het geld toch op de juiste plek terechtkomt, koppelt

aan tafel gezeten, waarvan drie contacten hebben geresulteerd in concrete investeringsvoorstellen. Dat hadden we vooraf

Investeren in een fonds is tevens minder risicovol. PPM Oost

PPM Oost twee voorwaarden aan de investering:

niet verwacht”, zegt Frank Wolterink, manager van de sector

stapt doorgaans in bedrijven die net zijn gestart en waarbij

> Het bedrag vanuit het Topfonds Gelderland moet in zijn

Fonds-in-Fonds van PPM Oost.

het risico dus groter is. De private investeringsfondsen investeren meestal pas in een latere fase in bedrijven of beschik-

geheel in Gelderland worden geïnvesteerd. > Het geld mag alleen worden gebruikt voor steun aan

De sector zag in 2013 het levenslicht, nadat de provincie

ken over gespecialiseerde sectorkennis. Wolterink: “De kans

bedrijven uit de zogenoemde topsectoren van de provincie:

Gelderland Topfonds Gelderland oprichtte. Met Topfonds

dat we ons geld, met een marge, terugkrijgen, is met deze

Agro-food, Life Sciences & Health, Energie- en Milieu

Gelderland wil het provinciebestuur werkgelegenheid

constructie groter.”

technologie en de Maakindustrie.

35

Selectie fondsen

ook in die sectoren initiatieven te vinden en geld uit te lokken.

De selectie van de fondsen is in 2013 een belangrijk thema

We streven naar een evenwichtige verdeling over de topsectoren.

geweest voor de sector Fonds-in-Fonds. Manager Wolterink: We moesten eerst het kaf van het koren scheiden. Van de 25 geïnteresseerde fondsen vielen er enkele direct af en andere pasten niet in onze investeringsthema’s. Het grootste deel echter was serieus en interessant. Bij die partijen was het voor ons zaak om te kijken wat ze al aan investeringen in Gelderland hebben gerealiseerd en wat hun plannen zijn voor

“Elke investering brengt jaar in jaar uit veel werk met zich mee. Door in een fonds te investeren, kun je veel geld ineens in de markt zetten, terwijl andere professionele investeerders het werk doen.”

de komende jaren.” PPM Oost wil met de provinciale miljoenen zo snel mogelijk

Ambities 2014

resultaat boeken in de vorm van extra werkgelegenheid en

2014 wordt voor de sector Fonds-in-Fonds een oogstjaar,

duurzame innovaties in de topsectoren. Wolterink: “Diverse

verwacht Wolterink. Hij mikt op een investering in ten minste

fondsen hebben ons al concrete investeringsmogelijkheden

vijf nieuwe fondsen. “Alles staat daarvoor in de startblokken.

aangereikt in interessante Gelderse bedrijven. Ze willen

Wij zijn er klaar voor en we hebben goede fondsen waaruit we

daarin graag investeren, maar het geld ontbreekt. Dat zijn

kunnen kiezen. Uiteraard pikken we de fondsen die het meest

voor ons bij uitstek interessante partijen.”

voor Gelderland kunnen betekenen eruit.”

Het beschikbare geld in Gelderland is niet onopgemerkt

Wolterink heeft zelfs de hoop dat al in 2014 de eerste kansrijke

gebleven in de rest van Nederland. “Door het Topfonds

Gelderse bedrijven kunnen profiteren van de investeringen

Gelderland zijn de ogen op Gelderland gericht”, stelt Wolterink.

vanuit het Topfonds Gelderland. “Onze directe invloed is be-

“Partijen die normaal niet of nauwelijks in Gelderland

perkt, het is het fondsmanagement dat bepaalt, maar vanuit

investeren, tonen zich nu bereid dat wel te doen. Daar zitten

onze betrokkenheid hebben we wel inzage in de dealflow van

mooie fondsen bij en dus is dat een positieve ontwikkeling.”

de fondsen en houden we toezicht. Het ziet er hoe dan ook veelbelovend uit.”

De gesprekken met geïnteresseerde fondsen hebben reeds geresulteerd in drie concrete aanvragen, die inmiddels ook

De interesse om te investeren is met name groot bij fondsen

zijn gefiatteerd door de Investeringscommissie van Topfonds

die investeren in de Life Science & Health-sector en de sector

Gelderland. Dat betekent dat deze fondsen in 2014 als eerste

Energie- en Milieutechnologie. Fondsaanvragen uit de Agro-

geld krijgen uit het Topfonds Gelderland. “Een prima start

food en Maakindustrie zijn schaarser, weet Wolterink. “Maar

van het fonds”, concludeert Wolterink.

doordat wij geld beschikbaar hebben, hopen we op termijn


Of dat mogelijk is, zullen we zien. Wat wel vast staat, is dat we in 2014 voor Gelderland goede zaken gaan doen.”

PPM Oost speelt met DVI ook rol in landelijke investeringen Behalve op regionaal niveau speelt PPM Oost ook een belangrijke rol bij het in 2013 gestarte Dutch Venture Initiative (DVI). DVI is het investeringsfonds van de Nederlandse Staat en het European Investment Fund (EIF), bestemd voor het stimuleren van de landelijke economie.

bij hun traditionele financiers, zoals banken, verzekeraars

vanuit DVI. Daar ligt ook een grens. We adviseren en

en andere institutionele beleggers. Om deze fondsen meer

beoordelen niet. Dat is aan het EIF.”

financiële armslag te geven, is DVI opgericht. Vanaf het moment dat DVI loopt, is er grote interesse bij de fondsen.

Netwerk

DVI heeft in 2013 al acht investeringsvoorstellen goedgekeurd.

De activiteiten van DVI en Topfonds Gelderland sluiten goed

Dat geeft wel aan hoe groot de behoefte is.”

op elkaar aan, zegt Wolterink. “Zowel direct als indirect zijn wij als fondsinvesteerder betrokken bij vele initiatieven in

DVI is ontstaan op initiatief van het Ministerie van Economische

PPM Oost is door het Ministerie van Economische Zaken

Nederland. Ons netwerk spreidt zich nu uit over heel Nederland

Zaken. In het fonds is 150 miljoen euro gestort, 100 miljoen euro

(EZ) in 2012 gevraagd om gezamenlijk DVI op te zetten en te

en we kunnen al deze fondsen ook attenderen op de goede

van EZ en 50 miljoen euro van het EIF. DVI investeert, met ge-

structureren. Wolterink: “EZ wilde het geld goed en snel in de

investeringsmogelijkheden in Gelderland en Overijssel. Als

middelde bedragen tussen de 5 en 10 miljoen euro, uitsluitend

markt zetten. Ze kwamen bij ons uit, omdat wij de expertise

traditionele vroege fase investeerder in innovatieve bedrijven

in private investeringsfondsen, die op hun beurt investeren in

hebben om een dergelijke fonds neer te zetten. Wij weten

versterken we nu ook de goede contacten en samenwerking

Nederlandse bedrijven. Deze ondernemingen behoren over het

hoe je met publiek geld investeert in een private markt. Daarbij

met andere investeerders, zowel in de early stage als in de

algemeen tot de zogenoemde later stage-bedrijven en zoeken

rekening houdend met Europese weten regelgeving.”

later stage.

Het fondsmanagement van DVI is in handen van het EIF.

Ambities

De bedrijven waarin de fondsen investeren hebben meestal

PPM Oost-directeur Marius Prins heeft zitting in het Investment

Wolterink verwacht dat in 2014 een groot aantal investerings

een bewezen trackrecord en een lager risicoprofiel. “De kans

Committee van DVI dat de investeringsvoorstellen beoordeelt.

voorstellen voor DVI worden behandeld. “Ook zullen de

op een goed rendement is daardoor groter”, zegt Frank

PPM Oost vervult een liaison functie. Wolterink: “Wij informeren

eerste fondsen daadwerkelijk in Nederlandse bedrijven

Wolterink, als sectormanager Fonds-in-Fonds is hij namens

geïnteresseerde fondsen over het bestaan van DVI, hoe het

investeren, zodat het geld van EZ al binnen een jaar de

PPM Oost betrokken bij DVI. “Private fondsen hebben de

werkt, bij wie ze moeten zijn en wat de uitgangspunten zijn

economie stimuleert. We zijn blij dat wij daar als PPM Oost

afgelopen jaren grote moeite gehad om geld op te halen

als je als fonds in aanmerking wil komen voor een investering

een rol in kunnen spelen.”

kapitaal om verder te groeien en innoveren.

37

Portefeuille sector Fonds-in-Fonds Naam/vestigingsplaats


BioGeneration Ventures Naarden

Investeringsfonds voor innovatieve Nederlandse vroege fase bedrijven in de life sciences-sector.

Business Angels Technostarters Haaksbergen

Het tweede investeringsfonds van een groep van zes informal investors.

Point-One Startersfund Eindhoven

Een vroege fase venture capital fonds in Nederland om hightech startende bedrijven te helpen opzetten en doen groeien.

Twente Technology Fund Enschede

Richt zich op het investeren in Twentse hightech ondernemingen. De doelgroep bestaat met name uit spin off bedrijven van de UT.


39

Team High Tech Systems & Materials Van links naar rechts: Tim Markus, Fabien Westerik, Patrick Lems, Bas Pleging, Joyce Tideman, Tom Paffen.


Sector High Tech Systems & Materials

Sectorcijfers: €

€

2013

Totaal

€


€


2013

€

€

2013

Totaal

€

aal

€

9 € 7,5 miljoen

Totaal


€

€

€

2013

Totaal



34 € 26,0 miljoen 493

Tom Paffen


Sector High Tech Systems & Materials

Actief op zoek naar ‘parels’ in Overijssel Nieuw in portefeuille Voor het sectorteam High Tech Systems & Materials (HTSM) van PPM Oost was de start van het nieuwe Innovatiefonds Overijssel het belangrijkste moment van 2013. In de schaduw daarvan floreerden diverse bedrijven in de HTSM-portefeuille en realiseerde het sectorteam enkele lucratieve exits. De verwachtingen voor 2014 zijn zeker zo goed, met zelfs een regionaal crowd funding-platform in het verschiet.

ren internationaal hun vleugels uit te slaan. Service2Media (Enschede), Salland Engineering (Zwolle) en Informaat CXP

Service2Media

(Deventer) zijn de eerste drie bedrijven die in 2013 een investering ontvingen. Paffen: “Dan hebben we het over de parels van de provincie. Het zijn bestaande ondernemingen die het goed doen en voor de nodige werkgelegenheid zorgen. Daarnaast kijken we met name ook naar de ‘parels in de dop’. Jonge of startende

“Het was belangrijk dat het Innovatiefonds Overijssel daad-

bedrijven met potentie. Daaronder vallen bedrijven als

werkelijk van start ging. Na een lange voorbereidingsperiode

SolMates, Lionix en en Perrit, die in 2013 een innovatielening

wilden ondernemers, andere investeerders en ook wij graag

kregen uit het Overijsselse fonds. Met de investeringen willen

“Service2Media ontwikkelt software voor mobiele apparaten.

aan de slag met de fondsen. Dankzij de flinke hoeveelheid

we extra olie in de motor gooien, waardoor de bedrijven in

Die markt gaat echter razendsnel. Het is daarom zaak om altijd

geld die beschikbaar is om te investeren, kunnen we nu ook

staat zijn de komende jaren verder te groeien en ook interna-

op de hoogte te zijn van nieuwe technieken, maar dat zorgt er

echt wat bewerkstelligen in de provincie Overijssel. Met de

tionaal een grotere rol kunnen spelen.”

tegelijkertijd voor dat je heel veel moet investeren. Daardoor heb ben wij de hulp van venture capitalists nodig. Bovendien hebben

ruim 50 miljoen euro waarover we het hebben, maken we bovendien minimaal het dubbele bedrag los bij co-financiers.

> Service2Media heeft bijna honderd medewerkers en ont

we te maken met grote, internationale spelers en dan is de nodige

Zo zorgen we samen voor een enorme impuls voor de regio”,

wikkelt apps en platvormen waarop de apps kunnen draaien.

kennis en ervaring op dat gebied geen overbodige luxe. PPM Oost

zegt Tom Paffen, sectormanager High Tech Systems & Materials

Paffen: “Het bedrijf is internationaal reeds actief en heeft

zorgt ervoor dat we verder kunnen doorgroeien tot een wereld

van PPM Oost.

onder meer een nieuws-app geleverd aan Al-Jazeera. Maar

wijde speler. We willen uiteindelijk een top drie positie bereiken.

ook dichterbij timmeren ze aan de weg. Voor de gemeente

Daar zijn we nog niet, maar daar gaan we de komende jaren hard

Parels

Enschede bijvoorbeeld hebben ze een smart traffic-app

aan werken.”

De Overijsselse fondsen zijn door de provincie onder meer

ontwikkeld. De investering is gepaard gegaan met de

Marcel Smit, directeur van Service2Media

bedoeld om veelbelovende bedrijven uit de regio te stimule-

komst van een nieuw management. We verwachten dat die

43

combinatie leidt tot mooie successen en verdere groei.” > Salland Engineering is een groeibriljant uit Zwolle. Het

Start Up Weekend Het omzetten van een innovatie naar een goed businessplan,

bedrijf ontving in 2012 de Gazelle Award van het Financieele

is in de praktijk vaak lastig. PPM Oost echter heeft veel

Dagblad als een van de snelst groeiende bedrijven van de

kennis en ervaring op dat gebied en heeft die ook in 2013

Exit in 2013

regio. Salland ontwerpt hardware en software, waardoor

met succes ingezet om kruisbestuiving te realiseren tussen

fabrikanten onder meer chips van mobiele telefoons,

ondernemers en UT-studenten. Het sectorteam heeft onder

Divitel

airbags en pacemakers beter en efficiënter kunnen testen.

meer presentaties gegeven over Investor readiness en een

De Verenigde Staten en Azië bieden mooie kansen voor groei.

onderzoek gehouden in samenwerking met onderwijsinstelling

> Informaat is mede door de investering vanuit het Innovatie-

Saxion en de Universiteit Twente.

fonds met nieuwe activiteiten gestart in Deventer. Informaat CXP ontwikkelt online platforms voor verzekeraars, zodat

PPM Oost was tevens mede-sponsor van de Young Techno-

klanten gemakkelijk online diensten kunnen aanvragen en

logy Award en het Start Up Weekend in Enschede in 2013.

hun klantgegevens kunnen inzien en aanpassen. Dit platform

Studenten en jonge ondernemers werden in dat weekend

is onder meer uitgerold bij verzekeraar CZ, waarmee ze de

uitgedaagd om in teams een concept uit te werken tot een

award ‘Website van het Jaar’ wonnen. Paffen: “Dankzij de

product. Het sectorteam van PPM Oost coachte deelnemers

ondersteuning door het Innovatiefonds heeft Informaat

en zat in de jury. In 2014 zal het weekend voor de derde keer

“Door de investering van PPM Oost in 2011 hebben we vaart

CXP werkgelegenheid naar de regio gehaald. Het is de be-

worden gehouden.

kunnen maken in onze groeiambities. PPM Oost is als aandeel houder een kritische, maar constructieve sparringpartner geweest.

doeling dat Informaat CXP het platform verder ontwikkelt, bijvoorbeeld met SAP, zodat het wereldwijd kan worden

Paffen: “Als PPM Oost doen we meer dan alleen investeren.

Mede hierdoor heeft Divitel de afgelopen jaren forse stappen

verkocht aan verzekeraars.”

We willen samen met andere partijen een goed eco-systeem

kunnen zetten. We zijn een sterkere speler geworden in het ont

voor ondernemers realiseren. Door ondernemers te helpen

wikkelen en bouwen van systemen en software die het mogelijk

Het sectorteam HTSM, in 2013 de meest actieve investeerder

met het maken van businessplannen, hopen we zelf ook

maken digitale signalen, zoals digitale televisie, te tonen op

in de regio, verwacht het geld uit het Innovatiefonds Overijssel

betere cases te krijgen. Hoe beter de plannen, hoe meer kans

bijvoorbeeld televisie, computer en smartphone. We hebben

ook de komende jaren op een goede manier te kunnen

bovendien dat we co-financiers enthousiast krijgen om

gerenommeerde klanten zoals ZDF, UPC en Ziggo. Met het

wegzetten. Sectormanager Paffen: “We zoeken vooral naar

samen met ons te investeren.”

betrekken van de nieuwe huisvesting in Apeldoorn en het ver sterken van het management van ons bedrijf, zijn we klaar voor

ambitieuze ondernemers. Bestaande bedrijven die willen groeien. Daarvan zijn er diverse in de regio en met een aantal

Team

een volgende fase. Sneller dan verwacht kunnen we met nieuwe

zijn we ook al in gesprek. Daarnaast ondersteunen we

Het sectorteam HTSM van PPM Oost wil de ondersteuning

investeerders onze vleugels internationaal verder uitslaan.

bedrijven in de vroege fases. De Universiteit Twente is daarbij

van ondernemers en ondernemende studenten niet beperken

Als ondernemer moet je die kansen grijpen en hopen we de weg

een onuitputtelijke bron van innovatie. Er zit kennis die kan

tot speciale evenementen. De teamleden hebben daarom in

naar boven, ook zonder PPM Oost, voort te kunnen zetten.”

worden omgezet in goede business. Begin 2014 verwachten

2013 een flexplek ingericht in The Gallery, een onderdeel van

Hans Kornmann, directeur van Divitel

we weer twee mooie exits, waarvan de roots liggen bij de

een modern kenniscentrum voor innovatieve bedrijven in het

universiteit.”

voormalig gebouw van Chemische Technologie in Enschede.


Paffen: “The Gallery is een soort One Stop Shop voor innova-

Paffen: “Bij deze ondernemingen hebben we het stokje over-

tieve ondernemers. Alle faciliteiten voor een ondernemer, tot

gegeven aan andere partijen, met realisatie van een mooi


en met een notaris en fysiotherapeut, zitten in één gebouw.

rendement. In het geval van Divitel kon dat al vrij snel na onze

Het is niet meer dan logisch dat wij als PPM Oost, als advi-

instap. Als er voldoende interesse is uit de markt, moeten we

Informaat CXP

seurs van ondernemers als het gaat om investeringen, daar

ook weten wanneer onze rol is uitgespeeld. Bij Divitel zijn de

ook een flexplek hebben ingericht.”

Belgische investeerder Sniper investments en Rabo Participaties ingestapt. Mede dankzij onze investering is het geld van

Exits

die investeerders naar de regio gehaald. Daarmee hebben

Het HTSM-team van PPM Oost heeft de afgelopen jaren een

wij maatschappelijk gezien onze taak volbracht en met het

groot aantal investeringen gedaan. PPM Oost ondersteunt

Divitel-geld kunnen wij weer investeringen doen in andere

de participaties in de eerste jaren om te groeien en tevens

kansrijke bedrijven in de regio.”

waarde te creëren in de onderneming. Na een periode van maximaal zeven jaar wil PPM Oost haar belang kunnen

Overname

verkopen aan nieuwe investeerders, die het bedrijf in de

Het sectorteam HTSM heeft in 2013 met meer geïnteresseerde

“Ons Customer Experience Platform is uiterst vernieuwend. Er is

volgende fase verder kunnen helpen. Uit de opbrengst van de

partijen gesproken over de overname van PPM Oost-

veel belangstelling voor. Grote verzekeraars willen gebruik maken

verkoop kan PPM Oost nieuwe bedrijven financieren.

participaties. Paffen verwacht dat enkele daarvan in 2014 tot

van ons platform om klanten digitaal zo goed mogelijk te kunnen

een exit deal komen. Deze laten zich evenwel lastig plannen.

helpen. De samenwerking met een van de grootste leveranciers van bedrijfssoftware maakte het noodzakelijk onze groeidoelstel

PPM Oost streeft dus op lange termijn naar fondsen die zichzelf kunnen bedruipen. Dat is de afgelopen jaren, vanwege

2013 was niet voor alle bedrijven in de HTSM-portefeuille een

ling drastisch te verhogen. We hadden investeerders nodig om de

het slechte economisch klimaat, niet eenvoudig geweest.

florerend jaar, zegt Paffen. “Over de hele breedte is 2013 best

groei te helpen realiseren. PPM Oost is daarin een zeer betrouw

Toch is het sectorteam HTSM er in 2013 in geslaagd enkele

lastig geweest. Niet alle parels worden een succes. Niettemin

bare partij gebleken, die bovendien een goede sparringpartner is

lucratieve verkopen te realiseren.

proberen we met ons netwerk ondernemers te helpen stappen

op een aantal bedrijf strategische kwesties. We werken nu samen

Verkocht werden onder meer de belangen in I-Real uit Terborg

te maken, zodat we uiteindelijk naar die exit kunnen toewerken.

met grote internationale spelers. Dat is voor ons nieuw, maar

(webgebaseerde software en besturingsprogramma’s) en het

Of, als het niet blijkt te werken, naar een andere oplossing

PPM Oost heeft al vaker met dat bijltje gehakt. Waar moet je

Apeldoornse Divitel (leverancier van software en systemen

kunnen zoeken. Beide uitkomsten zijn wat ons betreft goed.

op letten? Wat doe je met zaken als intellectual property bij een

om digitale signalen op beeldschermen te krijgen).

Het gaat erom dat we het geprobeerd hebben en zo min

gezamenlijke productontwikkeling? Bij dergelijke kwesties levert

mogelijk kansen laten liggen.”

de samenwerking met PPM Oost nuttige inzichten.” Gijs de Waal, directeur van Informaat CXP

45

Nieuwe investeringen Het sectorteam HTSM heeft in 2013 in Overijssel en Gelderland

“Het liefst zetten we in 2014 het hele fonds uit. De mogelijk

25 investeringen gedaan, waarvan 12 nieuwe bedrijven.

heden zijn er. Wij willen graag investeren in die parels

Het team heeft zich gericht op verschillende cross overs

uit Overijssel, waarvan de ondernemers de wereld willen


met andere sectoren, waarbij kritisch naar het innovatieve

veroveren.”

Salland Engineering BV

karakter van het bedrijf werd gekeken. “Bedrijven in de sector High Tech Systems & Materials zijn vaak katalysatoren, die innovaties in andere sectoren tot een succes kunnen maken. Dat verklaart de diversiteit van de ruim 100 proposities die we hebben binnengekregen. Van medische tech-bedrijven tot toeleveranciers in de semi-conductorindustrie en bedrijven uit de automotive-branche. Aan ons de taak iedere keer weer kritisch te kijken op welke innovaties de markt daadwerkelijk zit te wachten.” Een goed voorbeeld van een innovatief bedrijf met potentie

“De vraag naar testoplossingen voor chips neemt toe bij onze

waarin PPM Oost in 2013 investeerde, is Service2Media.

klanten. Om aan die vraag te kunnen voldoen, is het voor Salland

De Enschedese App-platformbouwer was met investeerders

Engineering van groot belang dat we ons blijven ontwikkelen.

als Prime en Newion al op weg naar 10 miljoen euro omzet.

Binnen Salland werken we aan de uitbreiding van de software

Om verder te kunnen groeien werd PPM benaderd. Niet alleen

De sector HTSM wil daarnaast in 2014 een nieuw initiatief

productfamilie SE Suite. Hiervoor was extra kapitaal nodig.

als financiële partij, maar ook om vorm te geven aan een

lanceren: een regionaal crowd funding platform. Paffen: “We

Een bancaire financiering bleek lastig, door de huidige markt

nieuw management, dat de volgende groeifase kan begeleiden.

denken aan een site waarop alle bedrijven staan waarvoor

omstandigheden. PPM Oost, dat sinds 2011 aandeelhouder van

we private co-financiers zoeken. De ene propositie leent zich

Salland is, heeft op een constructieve wijze met ons meegedacht

Ambities 2014

daarvoor beter dan de andere. Wij gaan het platform niet zelf

en er mede voor bezorgd dat we in 2013 wél het benodigde

Voor het sectorteam HTSM is investeren vanuit het

opzetten, maar we kunnen wel helpen de proposities in beeld

kapitaal gekregen via een lening uit het Innovatiefonds Overijssel.

Innovatiefonds Overijssel een belangrijk speerpunt voor 2014.

te brengen. Bijvoorbeeld door middel van een video waarin

Door de lening kunnen we eerst een prototype lanceren en

Paffen: “De eerste deals zijn we alweer aan het afronden.

de ondernemers pitchen. We verwachten dat dit platform een

daarna snelheid maken om onze eindproducten op de markt

Bijvoorbeeld een investering in Lightmotif, een prachtige

serieus instrument kan worden als het gaat om investeringen.”

te zetten. Hierdoor kan Salland Engineering groeien en blijft de

spin-out van UT met lasertechnologie voor materiaal

werkgelegenheid behouden.”

bewerking. We zijn er heel vroeg bij en dat betekent dat het

Paul van Ulsen, ceo van Salland Engineering BV

risico ook relatief groot is. De andere kant is dat het bedrijf veel potentie heeft, vooral omdat het team over de nodige deskundigheid beschikt.”


47

Portefeuille sector High Tech Systems & Materials Naam/vestigingsplaats


Aemics Oldenzaal

Ontwikkelt en levert geïntegreerde elektronica voor beeld- en signaalverwerking, sensoruitlezing en datatransmissie.

AM Coatings Ede

Ontwikkelt bindmiddelen voor verf die zonder gif schimmels en bacteriën onschadelijk kunnen maken.

Ambient Enschede

Specialist op het gebied van dynamische draadloze sensornetwerken.

Aunti Aviation Ermelo

Ontwikkelt webbased maatsoftware voor de zakelijke luchtvaartmarkt.

BE Precision Technology Nunspeet

Ontwikkelt probecard testers.

Besteproduct.nl Arnhem

Ontwikkeling en exploitatie van websites voor productvergelijking op basis van deskundige beoordelingen. Tevens testen van consumentenelektronica en de productie van videoreviews.

Castbasics Barneveld

Ontwikkelt en exploiteert innovatieve software voor het kalibreren van endoscopen voor ziekenhuizen in samenwerking met Dovideq.

CWR Mobility Nijmegen

Ontwikkelt een mobiele toepassing van CRM-applicaties.

Divitel Apeldoorn

Levert apparatuur, systemen en software die het mogelijk maakt digitale televisie te kijken.

Epocat International Barneveld

Ontwikkelt en produceert innovatieve epoxyhars systemen voor met name de verf- en bouwindustrie.

Feltest Equipment Eerbeek

Verkoopt apparatuur dat eigenschappen van industriële textieldoeken in papiermachines meet.

FERM RFID Solutions Ophemert

Systeemintegratiespecialist en kennisleverancier. FERM RFID Solutions wil de markt veroveren met een nieuw soort RFID-tag.


I N F O R M A AT

C X P



Gampet Plastics Ulft

Recyclet kunststof materialen door deze op een esthetische wijze in het landschap te integreren zonder concessies te doen aan het landschappelijk karakter.

Innoluce Nijmegen

Ontwikkelt een Micro Electro Mechanical System (MEMS) spiegel voor miniatuur laserscannermodules. De MEMS-spiegels zijn toepasbaar zijn in medische en consumentenproducten zoals endoscopen en printers.

Informaat CXP

Ontwikkelt het Customer Experience Platform (CXP) dat ontwerpers, stakeholders en klanten in staat stelt op een snelle en efficiënte manier samen te werken bij het ontwerpen van digitale touchpoints.

Magensis Software Solutions Nijmegen

Softwarebedrijf dat de tool SAYWHEN heeft ontwikkeld, een internetservice die consumenten helpt bij het maken van afspraken over de levering van goederen en diensten via internet.

Micronit Microfluids Enschede

Ontwerpt lab-on-a-chip elementen voor geavanceerde vloeistofanalyse.

Mosaic Systems Enschede

Beschikt over een unieke technologie waarbij specifieke adsorbentia worden geïncorporeerd in poreuze membraanvezels. Deze technologie is uitermate geschikt voor de isolatie en zuivering van waardevolle stoffen.

MPS Didam

Ontwikkelt en verkoopt innovatieve en hoogwaardige druksystemen voor de zelfklevende etiketten- en verpakkingsindustrie.

NedAero Zevenaar

Volledig gecertificeerd onderhoudsbedrijf voor specifieke cockpitonderdelen voor vliegtuigen en helikopters.

NDIX Enschede

Verzameling van knooppunten van glasvezelinfrastructuur waarlangs externe partijen hun diensten kunnen aanbieden.

Panthera Enschede

Ontwikkelt microsystemen voor geavanceerde optische schakelingen en sensoren voor toepassingen in de telecommunicatie en medisch- farmaceutische systemen.

49

Portefeuille sector High Tech Systems & Materials Naam/vestigingsplaats


Perrit Hengelo

Perrit is uitgever en host online software.

ProductIP Ede

Webbased expertsystemen voor opslag en registratie van technische productiefiles.

Recore Systems Enschede

Ontwikkelt geavanceerde chips voor digitale signaalverwerking.

Runbook Company Ede

Ontwikkelt een innovatieve ‘checklistmanager’ waarmee financiële gegevens, zowel binnen als buiten de IT-systemen, worden gecontroleerd op correctheid.

Salland Engineering Zwolle

Ontwerpt hard- en software om chips beter en efficiënter te kunnen testen.

Semantix Zaltbommel

Heeft een model ontwikkeld waarmee zichtbaar wordt gemaakt hoe tekst en bedrijfsprestaties zicht tot elkaar verhouden.

Service2Media Enschede

Levert enterprise grade ontwikkelen beheeroplossingen voor apps op mobiele apparaten.

Solmates Enschede

Ontwikkelt een productiemachine waarmee computerchips met beweegbare lagen geproduceerd worden.

T-Fone Woerden

Holdingmaatschappij van aandelen Aspider.

Transformator Beheer

Holdingmaatschappij van aandelen Aemics.




XiO Photonics Enschede

Ontwikkelt applicaties voor geïntegreerde optische schakelingen en geavanceerde optische submodules welke worden toegepast in telecommunicatie, datacommunicatie, optical sensing en laserprojectie.

Xsens Technologies Enschede

Innovatieve producten voor het meten van bewegingen in biomedische, entertainment en industriële toepassingen.

51

Team Life Sciences & Health Van links naar rechts: Pieter Rhemrev, Judith Slagt, Jan-Frens van Giessel, Viktor Mattousch.



Sectorcijfers: €

€

2013

Totaal

€


€


2013

€

€

2013

Totaal

€

aal

€

13 € 5,1 miljoen

Totaal


€

€

€

2013

Totaal



36 € 20,0 miljoen 199

Pieter Rhemrev



PPM Oost wil verschil maken in de betaalbare zorg De sector Life Sciences & Health heeft potentie in Oost-Nederland. PPM Oost voegde in 2013 opnieuw enkele kansrijke start ups toe aan haar toch al fraaie portefeuille. Het sectorteam gelooft dat deze bedrijven het verschil kunnen maken in de (betaalbare) zorg. Met extra financiële middelen via co-financiers en uitbreiding van de fondsen wil PPM Oost er in 2014 aan bijdragen dat ondernemers in de toekomst hun goede werk kunnen voortzetten.

van ondernemende onderzoekers die de stap zetten om een bedrijf te beginnen. Een goede ontwikkeling, die we als

Lead Pharma

PPM Oost al langer stimuleren. In 2013 hebben we daardoor diverse interessante proposities gekregen, waarin we graag willen investeren”, zegt Pieter Rhemrev, sectormanager Life Sciences & Health van PPM Oost.

Co-financiers Dat investeren doet PPM Oost vanuit publieke fondsen. De provincie Gelderland heeft mede voor het stimuleren

De sector Life Sciences & Health begint in de regio steeds

van de sector Life Sciences & Health het Innovatie- en

duidelijker vorm te krijgen. Start ups komen tot leven,

Investeringsfonds Gelderland (IIG) opgericht. IIG stelt twee

“PPM Oost is al in een vroeg stadium in ons project in gestapt.

bestaande ondernemingen in de regio groeien en bedrijven

voorwaarden: de investeringsbedragen zijn gelimiteerd en

Voor ons onderzoek is veel geld nodig en PPM Oost bleek daarin

van buiten de regio vestigen zich hier. Veel ontwikkelingen

een mede-investeerder is vereist.

een goede partner. Ze hebben samen met ons de hele financiële structuur van het bedrijf opgezet. Als wetenschappers hebben

spelen zich af rond het Radboud UMC in Nijmegen. Het UMC herbergt veel kennis en ervaring om oplossingen te bieden

“Het vinden van co-financiers was in 2013 een grote uitdaging”,

wij daar niet of nauwelijks ervaring mee, zij des te meer.

voor mondiale problemen in de zorgsector.

schetst Rhemrev. “Door de financiële crisis en het uitblijven

Op dat vlak hebben ze echt een coachende rol. Bovendien

van successen, zijn marktpartijen heel terughoudend. Omdat

hebben ze een flink netwerk: ze komen echt overal. Zo kunnen

“Het UMC was altijd al een belangrijke spil bij onderzoeken,

wij wel kunnen en willen investeren, is onze rol veranderd

we echt gemakkelijk in contact komen met andere partners.”

maar de laatste jaren constateren we steeds vaker dat die

in 2013. Waar voorheen marktpartijen het voortouw namen

Ad van Gorp, directeur van Lead Pharma

wetenschappelijk kennis wordt verzilverd. Ook in de vorm

bij de technische beoordeling van een investeringsvoorstel,

55

wordt dat nu van ons verwacht. Dat is lastig, want het kost

Betaalbare zorg

meer tijd en vereist extra expertise. We zijn daarom in 2013

Het sectorteam Life Sciences & Health heeft in 2013 geïnvesteerd

gestart met zoeken naar een medisch specialist die plannen

in diverse kansrijke start ups. Voorwaarde voor een investering is

inhoudelijk nog beter kan beoordelen.”

dat de bedrijven een echte innovatie hebben op het gebied van medicijnontwikkeling of medische instrumenten.

Een voortrekkersrol vereist behalve meer mankracht ook

Rhemrev: “We zoeken naar bedrijven die met hun product

meer geld. “De ontwikkeling van medische instrumenten

mensenlevens kunnen redden of de kwaliteit van leven

en medicijnen is erg kostbaar. In de eerste fase is de totale

kunnen verbeteren. Maar ook leed bij patiënten kunnen

financieringsbehoefte vaak al 5 tot 10 miljoen euro. In de

voorkomen of verminderen. In de gezondheidszorg zijn veel

fasen erna gaat het om bedragen tussen de 10 en 50 miljoen.

innovaties. Het is de kunst daar de goede tussenuit te halen.”

Door de limiet op het Innovatie- en Investeringsfonds Gelderland is het voor ons moeilijk in de vervolgfasen mee

Behalve innovatie speelt ook betaalbare zorg een belangrijke

te doen en daarom zijn we in 2013 begonnen met zoeken

rol bij de afwegingen die het sectorteam maakt. Rhemrev:

naar oplossingen om toch aan de financieringsbehoeften

“Als we op de huidige weg doorgaan, is de zorg over enkele

van bedrijven te kunnen voldoen. We onderzoeken wat we

jaren niet meer te betalen. Grote vraag is hoe we de kosten

zelf kunnen doen én hoe we meer geld uit de markt kunnen

kunnen terugdringen. Daarom kijken we bij investeringen

halen. Eigenlijk vinden wij dat de overheid voor deze sector

ook op welke wijze de innovaties kunnen bijdragen aan

een fonds zou moeten opstarten met 50 tot 100 miljoen euro.

het verlagen van de zorgkosten. Met de wetenschap dat de

Met steun van dat fonds zouden bedrijven moeten worden

impact heel groot is, omdat de meeste innovaties wereldwijd

geholpen in die vervolgfasen.”

kunnen worden toegepast. Als het lukt een product op de markt te brengen, kan dat wereldwijd een besparing van

Volgens Rhemrev is die stap noodzakelijk als de overheden

honderden miljoenen euro’s opleveren.”

hun ambitie willen waarmaken om de sector Life Sciences & Health in de regio te versterken. “Het huidige model is niet

Nieuwe investeringen

meer houdbaar als je bedrijven toekomstbestendig wilt

In 2013 heeft het sectorteam van PPM Oost in diverse kans-

maken. Dan bouw je een brug die halverwege stopt en dan

rijke start ups geïnvesteerd die een grote maatschappelijke

weet je zeker dat je nooit de andere oever haalt. Met als

impact kunnen hebben.

gevolg dat veel ondernemingen het niet redden. Dat is zonde. We hebben goede ondernemers met mooie innovaties

> PulseCath uit Arnhem ontwikkelt invasieve hartpompen die

in onze portefeuille, die echt het verschil in de gezondheidszorg

bestaan uit een uniek en gepatenteerd pompmechanisme,

kunnen maken. Zij verdienen een kans hun product een stap

dat werkt met een membraam en een klepsysteem. Op

verder naar de markt te brengen.”

basis van deze technologie heeft PulseCath reeds een


hartpomp op de markt gebracht voor specifieke cardio-

> NovioSense uit Nijmegen heeft in 2013 een werkend prototype

chirurgische toepassingen. De nieuwe hartpomp is kleiner,

gepresenteerd van hun glucosemeter die in het oog kan

waardoor hij via de lies kan worden ingebracht en kan

worden geplaatst en draadloos kan worden uitgelezen.


worden ingezet bij risicovolle dotterbehandelingen.

De potentie van glucosemetingen via het oog wordt onder-

Mellon Medical

schreven door het Amerikaanse Google, dat investeert in > Dovideq Medical uit Deventer heeft een innovatief apparaat

een bedrijf dat een lens voor diabetici ontwikkelt. Rhemrev:

ontwikkeld waarmee ziekenhuizen de kwaliteit van endos

“We verwachten net als de ondernemer dat de vinding van

copen systematisch kunnen controleren. Hierdoor wordt

NovioSense kan concurreren met de slimme contactlens

voorkomen dat de chirurg er pas tijdens de operatie achter

van Google.”

komt dat de lens vies of defect is, waardoor de operatie op het laatste moment moet worden afgebroken.

Werkgelegenheid Behalve innovatie en betaalbare zorg wil de provincie Gelderland

> Het Edese Medisse ontwikkelt een folie tegen verkleving

met de investeringen via het IIG ook extra werkgelegenheid

van organen. Rhemrev: “De folie voorkomt niet alleen

realiseren in de regio. Dat proces verloopt nu moeizaam,

veel leed bij patiënten, maar er kan ook een forse kosten

omdat de regio vooral start ups kent, stelt Rhemrev. “Als

“Ik geloof erg in de combinatie tussen overheid en ondernemers.

besparing mee worden gerealiseerd.”

je serieuze werkgelegenheid wilt realiseren, heb je een

De overheid is er voor de weten regelgeving, financiering en

samenwerkend geheel nodig van opdrachtgevers, klanten en

bijvoorbeeld toegang tot universiteiten. De ondernemer zorgt

Bestaande bedrijven

toeleveranciers. Voor toeleveranciers is het nu niet rendabel

voor de drive en het ondernemerschap. Ik verwacht dat de

De meeste bedrijven in de portefeuille van de sector Life

om zich hier te vestigen, omdat de meeste bedrijven te klein

overheden Mellon Medical kunnen ondersteunen als we straks

Sciences & Health hebben zich in 2013 positief ontwikkeld.

zijn en te verspreid liggen. Dit betekent dat bedrijven waarin

willen uitbreiden. Ik zou dolgraag het hechtinstrument zelf

Bij enkele ondernemingen hebben belangrijke ontwikkelingen

wij nu investeren, voor bijvoorbeeld productontwikkelingen

produceren. Contacten zijn dan belangrijk. PPM Oost en de

plaatsgehad.

moeten uitwijken naar bedrijven buiten de regio of zelfs in

provincie Gelderland hebben een groot netwerk. Via PPM Oost

het buitenland.”

krijgen we nu ook de mogelijkheid een opleidingstraject te

> Het Nijmeegse Xenikos ontwikkelt medicijnen die het

volgen, waarbij universiteiten in België, Nederland en Amerika

immuunsysteem kunnen resetten. Xenikos heeft in 2013

Het sectorteam streeft er uiteraard naar toeleveranciers ook

zijn betrokken. Daarbij wordt ook ingegaan op onze specifieke

toestemming gekregen de klinische fase te starten bij het

naar de regio te halen. “Samen met Radboud UMC willen we

case, een tailor made begeleiding dus. Met deze prachtige kans

Radboud UMC in Nijmegen. Rhemrev: “Een belangrijke stap

dergelijke bedrijven helpen oprichten en ondersteunen, zodat ze

biedt PPM Oost duidelijk meer waarde dan alleen geld.”

in de ontwikkeling van een medicijn dat mensenlevens

daarna op eigen benen verder kunnen. We streven naar een regio

Lieuwke de Jong, directeur van Mellon Medical

kan redden.”

waarin bedrijven uit verschillende ‘levensfases’ zijn gevestigd.”

57

Ambities 2014 In 2014 heeft het vinden van co-financiers en de realisatie

De ontwikkelingen van medicijnen en medische instrumenten

van een groter fonds met publiekgeld prioriteit bij het

blijven ook in 2014 een speerpunt. Maar het sectorteam gaat

sectorteam Life Sciences & Health. Rhemrev: “We investeren

zich tevens richten op eHealth-vraagstukken voor senioren


in de bedrijven uit onze portefeuille omdat we in ze geloven.

en de inzetbaarheid van Robotica.

ORCA Therapeutics

Dan zijn we ook verplicht het uiterste te doen om ervoor te zorgen dat ze blijven bestaan, zodat ze hun goede werk kunnen

Rhemrev: “Op dat gebied kun je met minder grote investeringen

voortzetten.”

al veel bereiken. We worden met z’n allen steeds ouder en hebben daardoor langer zorg nodig. Die ontwikkeling wordt

Het sectorteam van PPM Oost streeft ernaar in 2014 de markt

onbetaalbaar. Samen met Oost NV en zorginstellingen in de

nog beter te begrijpen ‘om verrassingen te voorkomen.’

regio willen we in beeld krijgen welke mogelijkheden er zijn

Rhemrev: “Voor we investeren in een bedrijf willen we duidelijker

voor ‘zorg op afstand’. Welke wensen leven er? Welke ontwik-

hebben of andere partijen geïnteresseerd zijn in een later

kelingen zijn er reeds in de regio? En op welke manier kunnen

stadium in het bedrijf te investeren en zo ja, in welke fase dat

we die ondersteunen? Door daar de samenwerking te zoeken

is. Natuurlijk keken we daar eerder ook naar, maar met de

met mooie regionale bedrijven in de maakindustrie, kunnen

ervaringen die we hebben opgedaan in 2013, hebben we dat

we in 2014 misschien nog wel eens voor verrassingen zorgen.”

voor 2014 geformuleerd als onze belangrijkste doelstelling.

“Door de investering van het Innovatie- en Investeringsfonds

We willen samen met de ondernemer nóg beter onderzoeken

Gelderland (IIG) hebben we een stap in de goede richting kun

waarin de markt echt geïnteresseerd is.”

nen zetten. Mede door de crisis zijn veel investeerders een stuk risico-averser geworden, dan is het fijn dat PPM Oost ons de mogelijkheid biedt onze doelen te verwezenlijken. Wij beogen

“We investeren in de bedrijven uit onze portefeuille omdat we in ze geloven. Dan zijn we ook verplicht het uiterste te doen om ervoor te zorgen dat ze blijven bestaan, zodat ze hun goede werk kunnen voortzetten.”


kanker te bestrijden met behulp van een verkoudheidsvirus. Dat moet uiteindelijk een medicijn worden. Een medisch product in de markt zetten, gaat echter in kleine stappen, daar is heel veel geduld voor nodig. PPM Oost geeft ons met de investering de motivatie door te gaan en iets neer te zetten. Als je succesvol kunt zijn en patiënten kunt genezen, in welke vorm dan ook, is dat uiterst nuttig voor de samenleving. Wie wil dat nou niet?” Janneke Meulenberg, directeur van ORCA Therapeutics

59

Portefeuille sector Life Sciences & Health Naam/vestigingsplaats


Antimmune Nijmegen

Ontwikkelt een concept waarmee immunologische tolerantie kan worden opgewekt tegen specifieke auto-antigenen of allergenen. Met dit concept kunnen therapieën worden ontwikkeld tegen autoimmuunziekten en allergieën.

Assistive Rehab Didam

Ontwikkelt een passieve armondersteuning die gebruikt kan worden door patiënten die herstellen na een beroerte.

Check-Points Wageningen

Ontwikkelt en verkoopt diagnostische testen gebaseerd op een gepatenteerd systeem voor routine matige identificatie van een groot aantal micro-organismen in één test.

Delphi Bioscience Scherpenzeel

Heeft een alternatieve thuistest ontwikkeld voor baarmoederhalskanker.

DHM Dental Arnhem

Ontwikkelt innovatieve oplossingen die mondzorgverleners efficiënter en prettiger laten werken, zoals een zelfreinigende tandartsspiegel.

DKMS Arnhem

Ontwikkelt, vervaardigt en verkoopt technische- en wetenschappelijke instrumenten en apparaten.

Dovideq Deventer

Ontwikkelt de ScopeControl, een apparaat dat medische (starre) endoscopen test op kwaliteitseisen.

FlexGen Nijmegen

Ontwikkelt een nieuwe generatie aptameren voor medicijnontwikkeling en diagnostiek.

Fresh Idea Factory Lochem

Ontwikkelt producten die gezond gedrag, zelfzorg en -management van patiënten bevorderen, zoals een drinkoplossing voor ouderen genaamd Obli.

Future Chemistry Nijmegen

Heeft voor de procesoptimalisatie in chemische en farmaceutische industrieën een specifieke lab-on-a-chip microreactor ontwikkeld.

GATT Technologies Nijmegen

Ontwikkelt ‘chirurgisch plakband’ voor het betrouwbaar afsluiten van chirurgische wonden waardoor lekkages en verkleving na een operatie wordt tegengegaan.

Genalice Harderwijk

Biedt een geïntegreerd informatieplatform van gedigitaliseerde DNA-profielen, verrijkt met actuele wetenschappelijke kennis.


Medimate



InteRNA Technologies Nijmegen

Ontwikkelt op basis van microRNA’s een nieuwe generatie medicijnen tegen kanker.

Kadans Vastgoed Haaren

Ontwikkelt en belegt in accommodaties ten behoeve van kennisintensieve bedrijven en kennisinstellingen.

Lead Pharma Nijmegen

Ontwikkelt medicijnen tegen ouderdomsgerelateerde ziekten.

Medical2Market Hattem

Ontwikkelt en commercialiseert kansrijke medische vindingen door medische uitvinders een platform te bieden om van een goed idee een goed en succesvol product/dienst te maken.

Medimate Enschede

Ontwikkelt, produceert en vermarkt point-of-care oplossingen voor zorgprofessionals, patiënten en onderzoekers.

Medisse Ede

Heeft op basis van een gepatenteerd polymeer een eerste product ontwikkeld, waarbij verkleving van organen en weefsels direct na een operatie wordt tegengegaan.

Mellon Medical Nijmegen

Ontwikkelt en vermarkt hechtinstrumenten die hechten met één hand mogelijk maken.

Mobisep Velp

Ontwikkelt en vermarkt een innovatief geïntegreerd medisch instrument voor gynaecologische toepassingen.

NBCL Nijmegen

Scout naar nieuwe geoctrooieerde biomarkers en ontwikkelt bij voldoende potentie hieruit biomarkertesten voor specifieke ziektes.

NovioGendix Nijmegen

Gespecialiseerd in moleculaire diagnosetechniek en heeft een unieke test ontwikkeld om prostaatkanker op te sporen.

61

Portefeuille sector Life Sciences & Health Naam/vestigingsplaats


NovioSense Nijmegen

Ontwikkelt van de glucosesensor die onder het ooglid gedragen kan worden. Voor diabetici biedt dit een aantal voordelen, waaronder gebruiksgemak, ten opzichte van bestaande methodes.

Orca Therapeutics

Biofarmaceutisch bedrijf dat nieuwe antikankerbehandelingen ontwikkelt met behulp van Oncolytic Replication Competent Agents (ORCA).

Pepscan Lelystad

Een life sciences-bedrijf gespecialiseerd in het identificeren en het reconstrueren van het actieve gedeelte op eiwitten dat een belangrijke rol vervult bij therapeutische processen.

Phortman Medical Ruurlo

Ontwikkelt gasafnamepunten voor het aansluiten van medische apparaten op het centrale leidingsysteem van medische perslucht, zuurstof, vacuüm, narcosegassen, etc.

Pillkey Nijmegen

De Pillkey® Medication Manager is een handzaam apparaatje dat ervoor zorgt dat de pillen, informatie over de pillen en een innameschema met alarm altijd verenigd zijn.

PriHealth Nijkerk

Biedt een online centrum voor mensen met psychische klachten, bijvoorbeeld door een online tool waarmee huisartsen psychologische klachten van patiënten kunnen indexeren.

PulseCath Arnhem

Ontwikkelt, produceert en verkoopt medische apparaten ter ondersteuning van het hart.

SutureAid Ede

Heeft een gebruiksvriendelijk hechtpincet ontwikkeld.

SynAffix Nijmegen

SynAffix is actief in de ontwikkeling van ‘klikchemie’ voor de medische industrie.

Twente Medical Systems International, Enschede

Ontwikkelt, produceert en verkoopt telemetrische meetsystemen en sensoren ten behoeve van de gewenste fysiologische eigenschappen van het te meten (bio)object.

Urogyn Nijmegen

Ontwikkelt en vermarkt siliconen materialen ten behoeve van urologie en gynaecologie.


resetting the immune system



Varibel Innovations Arnhem

Heeft de ‘hoorbril’ ontwikkeld; een bril in combinatie met een hoorapparaat. Hierbij zitten in de pootjes van de bril naar voren gerichte microfoons waardoor gesprekspartners beter zijn te verstaan dan bij conventionele gehoorapparaten in het oor.

Vithèr Hyperthermia Nijkerk

Opgericht om een geavanceerde vorm van hypothermie uit te werken, waarbij van binnenuit de temperatuur van het gehele lichaam tijdelijk wordt verhoogd.

Xenikos Nijmegen

Ontwikkelt een medicijn tegen auto-immuunziekten. De eerste aandoening waar het bedrijf zich op richt is een zeldzame en dodelijke afstotingsziekte.

63

Team Maakindustrie Van links naar rechts: Ron Willems, Paula Hubbers, Norbert Fillekes, Sylvia Kortenraij, Daniël ten Holder, Pieter Mooren, Bart Heuts.



Sectorcijfers: €

€

2013

Totaal

€


€


2013

€

€

2013

Totaal

€

aal

€

15 € 6,2 miljoen

Totaal


€

€

€

2013

Totaal



52 € 21,0 miljoen 1227

Sylvia Kortenraij



Focus op groei na zwaar jaar voor Maakindustrie Voor de sector Maakindustrie van PPM Oost was 2013 een moeilijk jaar. Veel bedrijven moesten extra bezuinigen en diverse ondernemingen hebben het niet gered. De laatste maanden van het jaar vertoonden echter tekenen van herstel en de weg naar boven lijkt gevonden. Voeg daarbij een beloftevolle nieuwe innovatie zoals 3D-printing en toenemende export, en het is duidelijk waarom het sectorteam Maakindustrie van PPM Oost positief naar 2014 kijkt.

IMT Beheer

Kortenraij is blij dat maakbedrijven nog steeds de stap richting PPM Oost zetten. “In de eerste plaats zijn het vaak belangrijke werkgevers voor een regio, waar generaties families werken. Daarnaast zijn de ondernemingen niet zelden verankerd in een gemeenschap. Ze spelen er een belangrijke rol, bijvoorbeeld door sponsoring van het lokale verenigingsleven. We willen deze bedrijven graag faciliteren, maar moeten wel kritisch kijken of er voor zo’n bedrijf nog toekomst is.” “Wij leveren op diverse continenten signalisatiesystemen voor

MKB Kredietfaciliteit

de offshore-industrie en onder meer dankzij PPM Oost kunnen

“De crisis heeft in de sector Maakindustrie veel langer

Het toetsen van de levensvatbaarheid en het toekomst

we ons portfolio uitbreiden. We groeien hard, maar zijn er nog

aangehouden dan we vooraf hadden verwacht. Veel bedrijven

perspectief van bedrijven, is dagelijkse business voor de leden

lang niet. PPM Oost is nu al zo’n vijf jaar mede-aandeelhouder

hebben ook in 2013 nog een bezuinigingsslag moeten maken.

van het sectorteam Maakindustrie. Bestaande bedrijven in de

en je kunt zien dat ze zich hebben ontwikkeld in professionaliteit.

Bij anderen was de rek eruit. In 2013 klopten zelfs enkele

maakindustrie zijn door de crisis hard getroffen. Ze hebben

Ze bemoeien zich op een prettige wijze met ons, wat onze groei

familiebedrijven aan voor aanvullende financiering. Voor dat

gereorganiseerd en plannen voor de toekomst gemaakt, en

alleen maar helpt. Eerst lieten ze ons een stuk vrijer, maar als je te

soort bedrijven een hele stap. Ze zijn gewend om het zelf te

hebben vervolgens kapitaal nodig om hun groeiplannen te

maken krijgt met heel grote partijen als BP, Shell of Samsung,

rooien en zitten meestal niet te wachten op ‘bemoeienis’ van

verwezenlijken. Het verkrijgen van financiering bij banken is

is een goede sparringpartner geen overbodige luxe. Dankzij het

buitenaf. Maar ook familiebedrijven raken financieel soms

een lastige opgave. Om die reden heeft de provincie Gelderland

netwerk van PPM Oost zijn we bijvoorbeeld gemakkelijk in

uitgeput en kunnen de verwachte groei niet zelf gefinancierd

het fonds MKB Kredietfaciliteit Gelderland (MKG) opgezet.

contact gekomen met een aantal banken.”

krijgen”, constateert Sylvia Kortenraij, sectormanager Maak-

PPM Oost beheert MKG. Met krediet uit het fonds kunnen

Raynaud Mignot, managing director van IMT Beheer

industrie van PPM Oost.

bedrijven financiering verkrijgen voor hun bedrijfsplannen.

67

Het sectorteam Maakindustrie heeft de afgelopen jaren

aanvragen nóg kritischer naar de groeimogelijkheden van

diverse achtergestelde geldleningen verstrekt uit MKG.

een bedrijf. Ondernemers moeten nóg meer moeite doen ons

Ondanks die kapitaalversterkingen voor bedrijven, zag het

te overtuigen dat zij het verschil kunnen maken en waarom.

sectorteam Maakindustrie in 2013 diverse bedrijven uit de

Dat hebben we altijd wel gedaan, maar we moeten er nu nog

portefeuille in de problemen komen.

meer dan voorheen van overtuigd zijn dat het bedrijf en de

“We hadden van tevoren niet verwacht dat er nog zoveel

ondernemer klaar zijn voor groei.”

bedrijven failliet zouden gaan”, erkent Kortenraij. “De faillisse menten zijn stuk voor stuk verklaarbaar, maar de oorzaken

Als voorbeeld geeft Kortenraij managers die bereid zijn

zijn divers. Sommige bedrijven waren te zwaar gefinancierd,

andere know-how binnen te halen als dat beter is voor de


terwijl de groei minder hard ging dan verwacht. Als dan

bedrijfsvoering. “Zo’n stap kan aangeven dat je het begrijpt

de rek eruit is bij de financiers, houdt het op. Bij andere

en in zo’n geval zijn wij nog steeds bereid te investeren in

Progress Europe

ondernemingen bleek de markt toch niet groot genoeg of

bedrijven, zodat zij hun plannen kunnen waarmaken. Wij

het product onvoldoende innovatief. In sommige gevallen

trekken bij voorkeur op samen met andere financiers. Al met

constateren we ook dat het management onvoldoende in

al hebben we in 2013 toch in diverse mooie bedrijven kunnen

staat is geweest het tij te keren.”

investeren. Bedrijven waarvan we verwachten dat zij de komende jaren weer kunnen groeien.”

Van crisis naar groei In vergelijking met andere sectoren binnen PPM Oost kent de

Verschil maken

sector Maakindustrie meer faillissementen in 2013. Kortenraij

Kortenraij constateert dat haar sectorteam bij bestaande

heeft daarvoor wel een verklaring: “In tegenstelling tot veel

ondernemingen, juist door er heel kort op te zitten, ‘het

start ups bij andere sectoren, investeren wij vaak in bedrijven

verschil kan maken’. “Ons netwerk stelt ons in staat mensen

“Wij zijn een grote speler in de automotive-industrie. Toen Volvo

die al jaren bestaan en een groter medewerkersbestand hebben.

met andere competenties aan onze portefeuillebedrijven te

bij ons aanklopte voor een grootschalig project voor een van hun

Als het dan minder gaat, kun je niet even in een ‘winterslaap’

binden. Dit kan tijdelijk vanuit bijvoorbeeld een adviseursrol,

nieuw te introduceren auto’s, hadden wij niet de capaciteit om

gaan. De personeelskosten en vaste lasten komen elke

maar ook op structurele basis. Bijvoorbeeld door andere

dat te kunnen voorfinancieren. De lening uit MKB Kredietfaci

maand terug. Daarbij hebben we de eerste kredietfaciliteiten

mensen aan het management toe te voegen of door middel

liteit Gelderland, die via PPM Oost is verstrekt, zorgt ervoor dat

verstrekt in 2008. Toen verwachtte niemand dat de crisis zo

van het instellen van een Raad van Commissarissen. We

we verder kunnen gaan met de ontwikkeling van onze andere

lang zou aanhouden.”

hebben in 2013 bij een ondernemer met een lange staat van

producten, terwijl het Volvo-project gewoon doorgang vindt.

dienst toch besloten in te grijpen door er een interim-manager

PPM Oost is een betrouwbare partner gebleken die ook nog eens

In 2013 heeft een kleine, beleidsmatige koersverandering

neer te zetten. Dat leidde aanvankelijk tot weerstand, maar

goed aangeschreven staat. Ze geven een stuk vertrouwen richting

plaatsgevonden bij het sectorteam Maakindustrie: van crisis

de frisse wind waarvoor deze manager zorgde heeft er uitein-

de bank en helpen waar nodig.”

naar groei. Kortenraij: “We investeren met publiek geld.

delijk wel toe geleid dat het bedrijf de weg naar boven weer

Harry Doornbos, directeur van Progress Europe

Daar moeten we bewust mee omgaan. We kijken daarom bij

heeft gevonden.”


Opleving

Gelderland voor Innovaties

Het sectorteam Maakindustrie constateerde in de laatste

Op kleinere schaal zijn er in de maakindustrie in Gelderland

maanden van 2013 een opleving in de sector. “We krijgen

veel innovatieve ontwikkelingen geweest in 2013. Het sector-

goede leads van bedrijven met uitstekende groeiplannen.

team heeft een groot aantal bedrijven een lening verstrekt

Waarbij we vooral zien dat bedrijven die exporteren, en

uit het fonds Gelderland voor Innovaties (GvI).

dat zijn er diverse in onze portefeuille, uit de crisis aan het komen zijn.”

Gelderland voor Innovaties is door de provincie Gelderland opgezet om (kleine) ondernemers een financiële steun in de

Kortenraij zag in 2013 ook fraaie ontwikkelingen in nieuwe

rug te geven. Dat kunnen startende ondernemers zijn, maar

innovaties zoals 3D-printing. “Op dat gebied zijn tal van

ook innovatieve projecten bij bestaande bedrijven. Uit het

ontwikkelingen, waarvan er steeds meer toepasbaar zijn bij

fonds wordt maximaal 75.000 euro per innovatief project

gewone bedrijven.”

uitgekeerd. Het bedrag wordt verstrekt als achtergestelde

Vibes

lening. Een voorwaarde is dat de betreffende ondernemer Ook reshoring is een interessante ontwikkeling, die het

ook zelf, of via derden, een vergelijkbare investering doet.

sectorteam Maakindustrie nauwgezet volgt. Reshoring is het terughalen van werk uit landen als China, omdat steeds meer bedrijven beseffen dat het uitbesteden van kernactiviteiten naar lagelonenlanden zorgt voor productiviteitsverlies en verlies aan innovatief vermogen. Kortenraij: “Of reshoring doorzet en daadwerkelijk op grote schaal gaat plaatsvinden, is nog de vraag. Hiervoor is deze ontwikkeling nog te pril. Maar zeker is dat het voor bestaande bedrijven essentieel is te blijven investeren in onderzoek en ontwikkeling. Door de snelheid van de technologische

“Voor ons is het zaak in 2014 goed te blijven kijken wat de markten zijn en waar toekomst in zit. Vervolgens schatten we in of het bedrijf dat een financiering aanvraagt, daad werkelijk in die sector het verschil kan gaan maken”

“PPM Oost is al vanaf het begin onze partner. Ze hebben ons geholpen met opstarten en het bedrijf levensvatbaar krijgen. Niet alleen met hun geld, maar ook met hun kennis. Ze kijken met gepaste afstand naar onze bedrijfsvoering, maar zorgen er tegelijkertijd voor dat wij als Vibes wel de nodige stappen in professionalisering kunnen maken. Zo hebben we onlangs een Raad van Commissarissen aangesteld. Dat is niet iets waar we zelf in eerste instantie aan zouden hebben gedacht, maar zo’n

veranderingen en de toenemende mondiale concurrentie is

adviesorgaan biedt enorm veel voordelen. Dat hebben we tot nu

innovatie absoluut noodzakelijk om als bedrijf ook op lange

toe alleen maar als positief ervaren.”

termijn levensvatbaar te zijn.”

Jan Kees Pikkaart, directeur van Vibes Building Engineers

69

In 2013 is de laatste cheque uitgekeerd uit het eerste GvI-fonds,

Ambities 2014

van waaruit 4 miljoen euro beschikbaar was. Eind 2013 heeft

Het sectorteam Maakindustrie voorziet voor 2014 een voor-

de provincie Gelderland het fonds opnieuw gevuld, dit keer

zichtig herstel van de economie en mogelijkheden tot groei


met 10,6 miljoen euro. Dit geld kan worden uitgezet in alle

voor bedrijven in de sector. “Maar nog lang niet alle bedrijven

topsectoren waarin PPM Oost actief is en in de sectoren

zijn er door”, erkent Kortenraij. “Voor ons is het daarom

Trymax

logistiek, creatieve industrie en vrijetijdseconomie.

zaak in 2014 goed te blijven kijken wat de markten zijn waar toekomst in zit. En vervolgens inschatten of het bedrijf dat

Kortenraij: “Ook in 2013 is gebleken dat er in de maakindustrie

een financiering aanvraagt, daadwerkelijk in die sector het

met twee keer 75.000 euro echt wat kan gebeuren, al blijft

verschil kan gaan maken. Als we daar als team van overtuigd

het een illusie te denken dat alle bedrijven waaraan wij een

zijn, willen we dat soort mooie bedrijven graag aan onze

lening verstrekken het gaan redden. We investeren vaak in

portefeuille toevoegen.”

een vroeg stadium, dus zit er automatisch een groot risico aan. Niettemin zagen we ook in 2013 bedrijven die mede

Tegelijkertijd verwacht Kortenraij dat bestaande bedrijven bij

dankzij een lening uit het fonds Gelderland voor Innovaties

PPM Oost in 2014 gaan groeien. “Vervolgens proberen wij ze zo

konden groeien. Zodanig in sommige gevallen dat ze nu voor

goed mogelijk te ondersteunen. Is de groei goed afgewogen?

“We waren al een tijd bezig onze liquide middelen te vergroten,

een participatie in aanmerking komen.”

Gaat het niet te snel? Kan de organisatie de groei bijbenen?

maar tijdens de crisis waren banken niet happig om te

We hebben als PPM Oost een groot netwerk met veel capabele

investeren. Wij wilden groeien, maar kregen simpelweg de gelden

mensen. Die mensen zetten we, daar waar nodig, graag in

niet los om dit te doen. PPM Oost bood uitkomst via de

om de bedrijven in onze portefeuille te begeleiden naar een

MKB Kredietfaciliteit Gelderland (MKG). Een schot in de roos.

mooie toekomst.”

PPM Oost denkt mee met het bedrijf zonder direct op onze stoel te gaan zitten. Zo hebben we op advies van een CFO aangetrokken om onze financiële rapportages en cashflow prognoses te behandelen. Die helpt ons enorm. Een ontzettend positieve ontwikkeling voor het bedrijf.” Leo Meijer, directeur van Trymax


‘Er is leven na een faillissement’ In 2013 zijn diverse bedrijven uit de sector Maak industrie van PPM Oost failliet gegaan. “Daar is in alle gevallen een zware tijd aan voorafgegaan voor de ondernemers. Maar daarna is er ook wat van ze afgevallen”, weet Jaap Wiersema uit ervaring. Zijn bedrijf Tetterode Glas uit Voorthuizen ging in 2012 failliet, ondanks financiële ondersteuning door MKB Kredietfaciliteit Gelderland.

PPM Oost terecht. De ondernemer had er diverse gesprekken,

de stekker eruit getrokken om grotere schade bij anderen te

waarin zijn toekomstplannen kritisch werden getoetst. “Toen

voorkomen. Ik wilde bij leveranciers geen bestellingen doen

duidelijk werd dat PPM Oost in onze plannen geloofde, ging

die ik niet kon betalen.” Het faillissement zorgde ook voor

het snel. Als ik het vergelijk met de banken, pakte PPM Oost

een opluchting bij Wiersema. “We waren al jaren aan het

het ondernemender en voortvarender aan.”

rennen om de boel overeind te houden. Plots stond alles stil en was er duidelijkheid voor iedereen. Hoe gek het ook klinkt,

PPM Oost verstrekte Tetterode Glas in 2011 een lening uit de

maar plots had ik weer controle.”

MKB Kredietfaciliteit Gelderland. Een fonds dat de provincie Gelderland in het leven heeft geroepen om bedrijven te

De expertise, kunde en specialistische apparatuur van het

Tetterode Glas vervaardigde jarenlang glas voor onder meer

ondersteunen die door de crisis zijn getroffen, maar die wel

voormalige Tetterode Glas wekten al snel de interesse van

de bouw en architectuur. De bouwcrisis in 2008 noopte Jaap

toekomstperspectief hebben.

overnamekandidaten. Dat leidde in 2012 tot een doorstart,

Wiersema tot verandering. Hij reorganiseerde zijn bedrijf en

waarbij ook Wiersema als COO aan de slag kon. Wiersema

zette in op het leveren van gehard glas aan de scheepvaart-

Dat perspectief was er voor Tetterode Glas, maar door de

zelf is inmiddels weer ‘volop in de running’. “Er is leven na een

industrie. “Je moet in een dergelijke fase de saamhorigheid

aanhoudende crisis ging het beschikbaar gestelde bedrag er

faillissement”, leerde de ondernemer. “En het is mogelijk op

bewaren”, leerde Wiersema. “Het gaat mis als je medewerkers

veel sneller doorheen dan verwacht. “We hadden weer extra

een nette manier failliet te gaan. Als je maar een beslissing durft

het gevoel hebben dat ze er alleen voor staan.”

geld nodig. Ik had het niet en toen de Rabobank, waarbij we

te nemen op het moment dat je ziet dat het echt niet meer

een kredietlijn hadden, aangaf geen vertrouwen meer in ons

gaat lukken. Dan beperk je ook de schade voor anderen.”

‘Het gaat mis als je medewerkers het gevoel hebben dat ze er alleen voor staan.’

te hebben, was het logisch dat PPM Oost niet verder wilde investeren. Daar hebben we bij PPM Oost een goed gesprek over gehad. Heel open. Daarna lag de bal bij mij. Ik stond er alleen voor.”

De ingrepen mochten niet baten. De crisis hield aan en

Het werd een zware tijd voor Wiersema, maar uiteindelijk nam

Tetterode Glas bleef tegenvallend presteren. Voor Wiersema

hij de onvermijdelijke beslissing. “Ik heb zelf het faillissement

het sein op zoek te gaan naar investeerders. Hij kwam bij

aangevraagd. Dat was superzwaar en heel emotioneel. Ik heb

71

Portefeuille sector Maakindustrie

‫کگڝ‬

International



3D Goldprinting Nijkerk

Ontwikkelt een machine voor het 3D printen van gouden sieraden.

ALSI Beuningen

Ontwikkeling en productie van lasersnijtechnologie ten behoeve van de productie van halfgeleiders.

Automotive Apeldoorn Apeldoorn

Ontwikkelt diverse inbouwapparatuur ten behoeve van koelauto’s. Onder meer een nieuwe generatie compacte mobiele koelunits.

Bloomville Nijkerk

Advies, inrichting en beheer van leermanagementsystemen (HRD) voor het optimaliseren van opleidingsprocessen bij grotere organisaties.

BTN International Arnhem

Biedt een nieuw concept biovergisting aan via een modulair systeem.

Bussman Verhuur Beuningen

Verhuur van compleet ingerichte centra voor de gezondheidszorg.

Campus Business Center Hengelo (Ov.)

Een bedrijfsverzamelgebouw voor jonge innovatieve bedrijven.

Can-IT Ede

Ontwikkelt software en hardware (via hun product Presentations2Go) op gebied van webcasting, lecture capture en e-learning (en social media) voor onderwijsmarkt en corporates.

Curifa Investments Duiven

Reparatie en logistiek van elektronica en huishoudelijke apparaten.

Eprint Solutions Dinxperlo

Producent van luxe fotoalbums voor vakfotografen.

ETV Groep Apeldoorn

Onder de ETV Groep valt een aantal vennootschappen die zorgen voor de ontwikkeling en exploitatie van Business Park Apeldoorn.

Facility Point Arnhem Arnhem

Exploiteert een bedrijfsverzamelgebouw op IJsseloord 2 in Arnhem en biedt huisvesting en facilitaire diensten aan voor bedrijven in de regio.




GB Holding Vaassen

Holdingmaatschappij van aandelen Kosinus.

Give a Night Arnhem

Ontwikkelt en vermarkt het product ‘Give a Night’; een hotel-cadeaukaart.

Global Cash Solutions Putten

Houdt zich bezig met de automatisering van geldprocessen binnen geldverwerkingscentrales van nationale banken, commerciële banken en grotere zakelijke verwerkers.

Heel Metaal Doesburg

Metaalverwerkend bedrijf, gespecialiseerd in plaatwerk op maat.

Helios Kalenders Eibergen

Drukt planningskalenders voor de Nederlandse markt.

IMK Huizen

Adviseert en ondersteunt gemeenten bij de uitvoering van financiële en sociale regelingen.

IMT Culemborg

Fabrikant en leverancier van onderhoudsvrije verlichtingsoplossingen voor toepassingen en gebruik onder extreme omstandigheden.

ITS Language Doetinchem

Ontwikkelt en exploiteert spraaktechnologie voor talenonderwijs.

JDB Didactics Ede

Ontwikkelt applicaties waarmee informatie, communicatie en leermiddelen voor de B2B-markt op een leuke en eenvoudige manier beschikbaar worden gemaakt.

Kadans Vastgoed Haaren

Ontwikkelt en belegt in accommodaties ten behoeve van kennisintensieve bedrijven en kennisinstellingen.

73

Portefeuille sector Maakindustrie

MACÉDES It’s design time!



Kosinus Personeelsdiensten Vaassen

Een innovatieve dienstverlener op het gebied van personeelsvoorziening, detachering en werving van technisch personeel.

Logitrade Logistic Systems Rossum

Ontwikkelt logistieke systemen en bijbehorende processen waarmee het volledige traject in logistieke afhandeling op te pakken is.

Macédes Arnhem

Richt zich op de verkoop van gepersonaliseerde zitmeubelen middels internet.

MKB Kredietfaciliteit Gelderland Arnhem

Kredietinstrument dat kan functioneren als hefboom voor aanvullende financiering voor MKB’ers die getroffen zijn door de crisis, maar voldoende toekomstpotentieel hebben.

Nice Brands Agency Nijmegen

Heeft de Walking Wagon geïntroduceerd: Een bolderkar en kinderwagen inéén met uitgekiende vormgeving en gemaakt met duurzame materialen.

Novek Nunspeet

Gespecialiseerd metaalconstructiebedrijf dat special products levert aan de defensie-, offshore-, bagger- en betonindustrie.

NovoLanguage Nijmegen

Verkoopt technologie op het gebied van spraakherkenning, ontwikkeld aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

NMPO Wageningen

Adviseur en softwareleverancier voor afval- en reinigingsbedrijven.

ODIN Company Nijmegen

Biedt een gevalideerde persoonlijkheidsmeting aan.

PB International Zelhem

Ontwikkelt, produceert en vermarkt ultrafiltratie apparatuur voor drinkwaterzuivering, waarbinnen zij zich volledig richt op de legionellapreventiemarkt.

PolyClaim Epe

Softwaretoepassing voor digitale facturatie in de zorg.

Progress Europe Automotive Innovations Vaassen

Ontwikkelt accessoires en onderdelen van auto-onderdelen.




Reklet Ede

Is gespecialiseerd in multidisciplinaire stylingprojecten voor bedrijven, horeca- en winkelformules.

Rudico Eerbeek

Bedrukt rollen papier voor de kartonindustrie en vervaardigt de bijbehorende stempels.

Sit & Heat Wijchen

Biedt een energiezuinige terrasverwarmer aan in de vorm van een kussen.

Standing-Strong Nijmegen

Levert een professionele vorm van outdoor fitness.

Taxitronic Apeldoorn

Ontwikkelt en verkoopt voertuigapparatuur met daaraan gerelateerde service voor kleinschalig personenvervoer.

Taxon Groep Ede

Cine-, expo- en conferentiecentrum.

Tevel Systems Westervoort

Levert en ontwerpt maatoplossingen op component- en systeemniveau voor mechatronische en complete ‘motion control’ systemen.

TGV Holding Voorthuizen

Vervaardigt gebogen, gelamineerd, kogelwerend en gekleurd architectonisch glas.

Trymax Nijmegen

Ontwerpt, produceert en vermarkt apparatuur ten behoeve van de etching- en ashingstappen in het semiconductorproductieproces.

Tumbolino Wehl

Heeft een educatief etensbord ontwikkeld, waarmee kinderen van alles leren over thema’s als voeding, gezondheid, beweging en samenleven.

75

Portefeuille sector Maakindustrie Naam/vestigingsplaats


Ventura Business Didam

Productie en verkoop van kunststof kozijnen aan de particuliere, de dealer- en de zakelijke markt.

Vibes Deventer

Vibes richt zich met het Building Information Management (BIM) pakket op 3D visualisaties en kosten-beheersing in de bouwsector.

WMC

Holdingmaatschappij van aandelen WMC.

WRAP Spaces Asch

Integratie van leef- en kookruimten.

WTW Filters.nl Mildam

Webshop voor de verkoop van filters voor warmte-terug-win-ventilatiesystemen.


77

Colofon Uitgave Participatiemaatschappij Oost Nederland NV Postbus 5215 6802 EE Arnhem

Eindredactie Caplan BV, Nijmegen Jula Media, Arnhem Team PPM Oost

Fotografie Voermans Van Bree Fotografie, Arnhem

Ontwerp en realisatie Neerlandsvlak, Zutphen

Contact Reacties zijn welkom via [email protected] of telefonisch: 026 - 384 40 44.


Vestiging Arnhem Meander 601 Postbus 5215 6802 EE Arnhem t: 026 384 40 44 Vestiging Enschede Hengelosestraat 585 Postbus 5518 7500 GM Enschede t: 053 851 68 51 [email protected] www.ppmoost.nl

Participatiemaatschappij Oost Nederland NV

P O

Participeren in durven en doen

P E

Jaarbericht Participatiemaatschappij Oost Nederland NV. Participeren in durven en doen

Recommend Documents