J. Snel AdFundum, Vakblad voor de Drankenbranche, 13(11):14-15, november. 2005 Dagelijks, matig alcoholgebruik verlaagt het risico op diabetes Diabetes 2 of ouderdomsziekte komt veel voor en begint epidemische vormen aan te nemen. De verwachting is dat tot 2030 diabetes wereldwijde met 37% toeneemt. Hoe komt dat? Heel belangrijke factoren zijn vergrijzing, overgewicht, gebrek aan lichaamsbeweging en een ongezonde levensstijl. Omdat ook alcoholgebruik onder leefstijl valt zijn er de laatste jaren heel wat onderzoeken gedaan naar alcohol en diabetes. Overzichtsartikelen die dergelijke onderzoeken op ene rijtje hebben gezet zeggen weliswaar dat alcohol beschermt tegen diabetes, maar hoe groot die bescherming is en bij welk gebruik is niet helemaal duidelijk. Ook werd of niet altijd rekening gehouden met de invloed van geslacht, lichaamsgewicht en wat precies onder suikerziekte werd verstaan. Een groep kritische onderzoekers aan de Vrije Universiteit van Amsterdam was die mening ook toegedaan en wilde daarom tot achter de komma precies bepalen wat alcohol op diabetes doet1. Werkwijze Hoe gingen zij te werk? Eerst zochten ze alle wetenschappelijke publicaties op tussen 1996 en 2004 en waarin de woorden alcohol of ethanol, risico, diabetes en patiënten voorkwamen. Ook liepen ze alle aangehaalde artikelen in deze publicaties na om maar niets te missen. Alleen die artikelen werden gebruikt waarin tenminste drie consumptieniveaus waren opgenomen. Uiteraard werd ook gekeken of in die artikelen rekening was gehouden met andere variabelen die het zuivere verband tussen alcohol en diabetes zouden kunnen vertroebelen, bijvoorbeeld leeftijd, sekse, roken, lichaamsgewicht en lichamelijke beweging. Of de hoeveelheid alcohol ertoe doet, werd alcoholconsumptie ingedeeld naar minder dan 6 gram (in 1 Nederlands standaardglas zit 10 gram), 6-12 g, 12-24 g, 24-48 g en minstens 48, zeg maar minstens 5 glazen. Geavanceerde statistische methoden werden gebruikt die de risicocijfers uit de publicaties gebruikten als de gegevens waarop de analyses werden uitgevoerd. Gecorrigeerd werd voor tendentieuze uitkomsten en onderscheid werd gemaakt naar diabetes volgens zelf rapportage werd en biochemisch gemeten diabetes. Wat betreft BMI, een maat voor overgewicht, werd gekeken hoe het risico op diabetes was voor de hoogste BMIcategorie en voor de laagste categorie BMI. Onderscheid naar dranksoort was niet mogelijk, niet alle onderzoeken vermeldden dat. Gebruikte gegevens Wat leverde al dat pieterpeuter gereken op? Het zoeken naar artikelen leverde 482 hits op, waarvan 28 publicaties uiteindelijk bruikbaar leken te zijn voor de analyse. Sommige artikelen konden niet gebruikt worden omdat ze al eens eerder waren verschenen in een wetenschappelijk tijdschrift, of omdat de alcoholconsumptie niet in categorieën was in te delen. Uiteindelijk resteerde er 15 onderzoeken die voldeden aan de gebruikte selectiecriteria en geschikt waren volgens het onafhankelijke oordeel van 2 van de 5 onderzoekers. Bij elkaar ging de analyse over het indrukwekkende aantal van 370.000 personen, waarvan er 12.000 diabetes hadden. Gemiddeld waren al deze personen 12 jaar
in hun gezondheid gevolgd. Bij vier onderzoeken ging het om mannen en vrouwen, bij 8 om mannen en bij 3 alleen om vrouwen. In 7 onderzoeken was op objectieve wijze vastgesteld dat het diabetes betrof; in 7 studies ging het om zelfgerapporteerde diabetes, in 1 onderzoek kwamen de diabetesgegevens uit het nationale gezondheidsregister. Het risico op diabetes 2 voor alcoholgebruikers werd vergeleken met dat van nietalcoholgebruikers wat op 1 werd gesteld. Bij een uitkomst van meer dan 1 is er door alcohol een toename van het risico op diabetes, bij een getal kleiner dan 1 beschermt alcohol tegen diabetes 2. De uitkomst Hoe waren de uitkomsten? Positief! De belangrijkste uitkomst was dat het laagste risico op diabetes wlag bij een gebruik van 1 tot 5 glazen per dag. Voor alcoholgebruikers die dagelijks minstens 5 glazen per dag consumeren was het risico net zo groot als bij geheelonthouders. Met andere woorden geheelonthouders lopen net als stevige drinkers een verhoogd risico op diabetes. Matige gebruikers zijn het beste af, zij worden bescherming door alcohol tegen diabetes. Het verband tussen alcoholconsumptie en het risico op diabetes liet een U-curve zien die aangaf dat normaal ofwel matig alcoholgebruik een verlaagd risico geeft op diabetes (figuur 1). Of er wel of niet rekening werd gehouden met de invloed van andere factoren maakte niet heel veel uit.
Figuur 1: Het risico op diabetes bij een dagelijks alcoholgebruik van 0 tot minstens 48 gram (± 5 glazen) Opvallend was dat personen die zelf opgaven diabetes te hebben lagere risico’s hadden patiënten dan objectief vastgestelde diabetes hadden (figuur 2). Hoe dat kon was een raadsel, maar de slimme onderzoekers, veronderstelden dat relatief meer geheelonthouders naar een huisarts gaan, wat resulteert in meer gediagnosticeerde diabetesgevallen in deze groep zodat onder de alcoholgebruikers relatief minder diabetes wordt gevonden. Het kan ook zijn dat er een sterker verband is tussen alcoholgebruik en meer ernstige vormen van diabetes onder degenen die zelf opgave doen van hun diabetes
Figuur 2: Het risico op diabetes bij een dagelijks alcoholgebruik van 0 tot minstens 48 gram (± 5 glazen) voor zelfrapportage van de ziekte en bij objectief gemeten diabetes
Ook tussen mannen en vrouwen was er een duidelijk verschil in her risico op diabetes. Vrouwen hadden meer baat van matig alcoholgebruik dan mannen. Een halvering van het risico op diabetes bij vrouwen werd gevonden bij dagelijks tussen 12 en 24 gram (tot ongeveer 2,5 glas).
Figuur 3: Het risico op diabetes bij een dagelijks alcoholgebruik van 0 tot minstens 48 gram (± 5 glazen) voor mannen en vrouwen. Dit verschil in risico werd mogelijk veroorzaakt door de lage risico’s die werden gevonden in twee grote onderzoeken onder verpleegsters en in een Amerikaans onderzoek bij alleen vrouwen. In de onderzoeken waaraan zowel mannen als vrouwen deelnamen werden geen verschillen tussen mannen en vrouwen gevonden. Blijkbaar speelde in de vrouwenstudies een factor mee die niet inde andere onderzoeken aanwezig was. Ook werd een analyse gedaan over de gegevens van personen met de hoogste en de laagste BMI-waarde. Hieruit kwam naar voren dat de gunstige werking van alcohol in beide gewichtscategorieën even groot was. Mat andere woorden het verband tussen alcohol en het risico op diabetes staat los van lichaamsgewicht. Verklaringen? Wat kan nu samenvattend gezegd worden over de rol van alcoholgebruik in het risico op diabetes. Het beschermend effect van normaal, dat wil zeggen matig alcoholgebruik staat vast en is eensluidend niet allen voor de in deze analyse gebruikte onderzoeken, maar wordt in heel veel andere onderzoeken eveneens gevonden. Hoe het gunstige effect van matig alcoholgebruik te verklaren is, is echter minder duidelijk. Wel is bekend dat matig alcoholgebruik het goede cholesterol, de HDL in ons bloed verhoogt, en dat bij forser gebruik de triglyceriden, een deel van het slechte cholesterol en de bloeddruk worden verhoogd. Ook is bekend dat alcohol beschermt tegen infectie en ontstekingen. Verder is bekend dat alcohol gunstig werkt op de
bloedsuikerspiegel doordat het de gevoeligheid van insuline verhoogt. Wat betreft het risico op diabetes snijdt deze laatste verklaring het meeste hout. Kanttekeningen Natuurlijk is er commentaar te leveren. Het zou kunnen zijn dat alcoholgebruikers hun alcoholgebruik stelslematig te laag hebben opgegeven. Als men dagelijks wat alcoholgebruik wordt gemakkelijk vergeten hoeveel men precies drinkt of men is wat huiverig om precies op te geven wat men naar binnen slobbert. Dit impliceert dat het verlaagde risico op diabetes eigenlijk bij hogere consumptieniveaus hoort. Geschat wordt dat gemiddeld de helft van het gebruik niet wordt opgegeven. Ook het gebruik van niet-drinkers als vergelijkingsgroep roept vragen op. Waren het échte levenslange niet-gebruikers of mensen die af en toe wel wat alcohol gebruiken, maar zich opgeven als niet-gebruikers. Daarnaast kunnen de niet-gebruikers vroegere gebruikers zijn die vanwege hun gezondheid dachten dat het beter was om te stoppen met alcoholgebruik. Voor dit laatste werd in een paar onderzoeken gecontroleerd en ook dan bleef het verlaagde risico op diabetes door matig alcoholgebruik bestaan. Een laatste punt van kritiek is dat dat de onderzoeken slechts gaan over het verband tussen alcoholgebruik en het risico op diabetes, maar dat het niet zeker is dat alcoholgebruik de oorzaak is van een verlaagd risico. Dat alcohol daadwerkelijk beschermt tegen diabetes komt van onderzoek naar het biologisch mechanisme van diabetes, waaruit blijkt dat alcohol zorgt voor een goede bloedsuikerregulatie en daarmee tegen diabetes beschermt. Ook zijn er berekeningen die uitwijzen dat een fors deel van de nieuwe diabetesgevallen toegeschreven kan worden aan het zich niet houden aan een bepaalde levenstijl waaronder het gebruik van tenminste 1 glas per dag. Slotconclusie Matig alcoholgebruik tot 5 glazen per dag geeft een behoorlijk lager risico op diabetes 2. 1.
Koppes, L.L., et al., Moderate alcohol consumption lowers the risk of type 2 diabetes: a meta-analysis of prospective observational studies. Diabetes Care, 2005. 28(3): p. 719-725.
Jan Snel Stichting SHARE Universiteit van Amsterdam
