Irene Congreszaal. Jaarbeurs. Jaarbeursplein 6. Utrecht. Aanvang uur

_______________________________________________________________

Irene Congreszaal Jaarbeurs Jaarbeursplein 6 Utrecht

Aanvang 10.00 uur

_________________________

_______________________________________________________________

Aanwezig:

Raad van Bestuur: Ronald Latenstein, CEO Ference Lamp, CFO Dick Okhuijsen, COO Wim Henk Steenpoorte, CTO

Raad van Commissarissen: Rob Zwartendijk, voorzitter, Piero Overmars, vicevoorzitter, Charlotte Insinger, Robert-Jan van de Kraats, Jaap Lagerweij, Jos Nijhuis, Jan Nijssen, Herna Verhagen en Ludo Wijngaarden, leden

Alsmede:

mevrouw Karen Berg, secretaris van de vennootschap mevrouw Kooi, kandidaat-notaris, De Brauw Blackstone Westbroek

_________________________

_______________________________________________________________

_________________________

_______________________________________________________________

1.

Opening

De voorzitter: Dames en heren, goedemorgen! Ik heet u allemaal hartelijk welkom op deze onverwacht en ongekend mooie dag; eigenlijk mooi voor een boswandeling, maar we zijn toch blij dat u allemaal de weg naar de Jaarbeurs hebt kunnen vinden. We gaan er een mooie vergadering van maken. Ik heet aandeelhouders, de delegatie van de Centrale Ondernemingsraad, onze accountants van KPMG en genodigden van harte welkom. Tevens een hartelijk welkom aan onze leden van de Raad van Bestuur, de heren Latenstein, Lamp, Okhuijsen en Steenpoorte en onze leden van de Raad van Commissarissen, de heer Van de Kraats, mevrouw Verhagen en de heren Wijngaarden en Nijhuis, mevrouw Insinger en de heren Lagerweij, Overmars en Nijssen. De secretaris van deze vergadering is mevrouw Berg, ook secretaris van de Raad van Bestuur. De notulering van deze vergadering wordt waargenomen door mevrouw Kooi, kandidaatnotaris werkzaam bij De Brauw Blackstone Westbroek. Voor de goede orde vermeld ik dat deze vergadering ten behoeve van de notulering op beelden geluidsband wordt opgenomen. Er is ook een simultaanvertaling naar het Engels. Deze vergadering is voor belangstellenden rechtstreeks te volgen door middel van een videowebcast op de website van SNS REAAL. De uitnodiging en de agenda voor deze vergadering zijn tijdig gepubliceerd op onze website. Ik constateer dat aan de wettelijke en statutaire bepalingen met betrekking tot de oproeping van deze vergadering is voldaan en dat deze Algemene Vergadering van Aandeelhouders bevoegd is rechtsgeldige besluiten te nemen ter zake van alle in de agenda opgenomen punten. Hebt u allemaal de presentielijst getekend? Dat is natuurlijk wel nodig. Zij die dat niet hebben gedaan, verzoek ik dat toch nog even te doen bij de ontvangstbalie. Het totaal geplaatste kapitaal van SNS REAAL bedraagt EUR 468.820.392,99 bestaande uit 287.619.867 gewone aandelen en 6 aandelen B. Het aantal stemmen dat op deze vergadering kan worden uitgebracht, houdt u nog van mij tegoed. Graag wil ik ten behoeve van het goede verloop van deze vergadering aandacht vragen voor een aantal punten. Dat zijn de bekende punten. Er is gelegenheid tot het stellen van vragen na de toelichting op elk agendapunt. Ik verzoek degenen die vragen wensen te stellen dit kenbaar te maken en, nadat hen het woord is gegeven, gebruik te maken van een van de daarvoor opgestelde microfoons. Vooral ten behoeve van de verslaglegging is het van belang dat u hierbij duidelijk naam en woonplaats vermeldt en, voor zover van toepassing, de organisatie die u vertegenwoordigt. Ik wil u vragen het aantal vragen per agendapunt te beperken om ook de overige aandeelhouders de nodige ruimte te geven om aan het woord te komen. Tevens wil ik u vragen uw spreektijd te beperken, zodat er genoeg tijd is voor een goede beantwoording.

_________________________

_______________________________________________________________

Deze vergadering is niet bedoeld om vragen over de dienstverlening van SNS REAAL te behandelen. Mocht u toch vragen op dit gebied hebben, dan kunt u terecht bij een van onze gastvrouwen bij de ontvangstbalie. Wij bieden u aan het einde van de vergadering graag een lunch aan. Ten slotte verzoek ik u vriendelijk om de mobiele telefoons uit te schakelen.

De voorzitter: Wij gaan over tot behandeling van het schriftelijk jaarverslag van de Raad van Bestuur, zoals opgenomen in de hoofdstukken 7 t/m 18 van het financieel jaarverslag. De voorzitter van de Raad van Bestuur, de heer Latenstein, en de CFRO van de Vennootschap de heer Lamp, geven een nadere toelichting op het schriftelijke jaarverslag van de Raad van Bestuur. Ik geef als eerste het woord aan Ronald Latenstein. De heer Latenstein: Dank u wel, voorzitter. Goedemorgen allemaal, welkom ook namens mij. Het voelt wel een beetje raar om over 2011 te praten in de wetenschap dat er het afgelopen kwartaal qua economie, politiek en financiële markten heel veel is gebeurd. Ik zal dat zeker in mijn verhaal meenemen en proberen te vervlechten.

_________________________

_______________________________________________________________

We kunnen zeggen dat de eerste helft van 2011 er best nog goed uitzag en zelfs dat het langzamerhand beter leek te gaan. De eurocrisis begon echter in de tweede helft van 2011 en eiste wel zijn tol. Het werd heel spannend in Europa, zeker voor de wereld en dus ook voor de financiële sector en SNS REAAL. Maar ondanks dat hebben wij in 2011 wel de draai gemaakt van een verlies in 2010 van EUR 260 mln. naar EUR 87 mln. winst in 2011. Hierin is uiteraard begrepen het verlies van Property Finance van EUR 248 mln. In 2010 was dat nog EUR 643 mln., voornamelijk veroorzaakt door het feit dat de afboekingen, de kredietverliezen zo'n 68% lager waren vergeleken met 2010. Desalniettemin was het verlies nog steeds fors en het vooruitzicht is dat de kredietverliezen bij Property Finance in ieder geval voor 2012 nog op een hoog niveau zullen blijven.

_________________________

_______________________________________________________________

Het ging in deze lastige markten wel goed met onze kernactiviteiten. Ik heb het over SNS, ASN Bank, RegioBank, BLG, REAAL en Zwitserleven. Gezamenlijk wisten zij EUR 335 mln. nettowinst te boeken. Wat mij betreft is dat een prima resultaat ondanks de lastige omstandigheden. We hebben veel nieuwe klanten binnen gehaald. Bij SNS Bank waren dat er netto zo'n 100.000 en de klanttevredenheid ging in de volle breedte bij alle labels omhoog. Dat ging hand in hand met een verbetering van de medewerkerstevredenheid. Voor het derde achtereenvolgende jaar wisten we de operationele lasten met 4% te verlagen en de kapitaalspositie - waarover straks meer - bij zowel de bank als de verzekeraar in 2011 te verbeteren. Dit kwam mede doordat wij zelf een kapitaalvrijmaakprogramma hebben geïnitieerd. De bedoeling was, dat we uiterlijk medio 2012 EUR 700 mln. zouden hebben vrijgemaakt. Eind 2011 zijn we aangekomen op bijna EUR 600 mln. In die zin zijn we zeker goed onderweg en we hebben er vertrouwen in dat we dat programma zullen realiseren. In de tweede helft van 2011 was een groot gedeelte van het kapitaal dat daarin is vrijgemaakt echter ook weer nodig om de negatieve effecten van de eurocrisis op te vangen en kon als zodanig niet op een andere manier worden ingezet. Dat neemt niet weg dat, ondanks Property Finance en de moeilijke markten, bij de kernactiviteiten toch kan worden gesproken van een keurige nettowinst, met meer nieuwe en meer tevreden klanten en medewerkers, lagere kosten en een betere kapitaalspositie.

_________________________

_______________________________________________________________

Op deze slide worden de kernactiviteiten grafisch weergegeven. We kunnen constateren dat het resultaat van de kernactiviteiten primair werd gedreven door de ontwikkelingen bij SNS Bank en bij REAAL. Bij SNS Bank bedroeg de winst EUR 262 mln. Vergeleken met 2010 was dat 23% meer en dat kwam niet alleen door een hogere rentemarge, maar ook door de instroom van zo'n EUR 3 mld. netto nieuw spaargeld en goede kostenbeheersing bij de bank. De waardeveranderingen van vorderingen -- met andere woorden, de afboekingen op hypotheken -- waren wat hoger, met name in het vierde kwartaal. In absolute zin zijn ze nog steeds laag, maar dat neemt niet weg dat wij verwachten dat dit voor 2012 op een hoger niveau zal uitkomen, ook gezien de economische situatie en de onrust op de woningmarkt. REAAL bleef niet achter met EUR 257 mln. nettowinst, een stijging van 25% en gedreven door de positieve invloed van financiële markten en financiële instrumenten als gevolg van de ontwikkeling op de financiële markten. Ook bij REAAL is er sprake van goede kostenbeheersing en commercieel gezien was REAAL vooral succesvol op het gebied van overlijdensrisicoverzekeringen en banksparen. In overlijdensrisicoverzekeringen heeft zij inmiddels ook een leidende positie. Samen waren REAAL en SNS daarmee goed voor EUR 519 mln. nettowinst. Zwitserleven liet een verlies zien van EUR 91 mln. en dat werd gedreven door de impairment van de goodwill als gevolg van de acquisitie indertijd van EUR 107 mln. die op de balans staat. _________________________

_______________________________________________________________

Die is onlangs afgeboekt, primair gedreven door de lage rentestand en de impact daarvan op beleggingsopbrengsten en zeker ook de hogere levensverwachting. Echter, de onderliggende winst van Zwitserleven liet een positieve ontwikkeling zien. Die was 6% hoger en kwam uit op EUR 55 mln. Belangrijk daarin is dat wij goed hebben gescoord met nieuwe pensioenpremies in het mkb-segment. Het resultaat van de groepsactiviteiten werd beïnvloed door de afboekingen op beleggingen in financiële waarden. Na aftrek van natuurlijk nog steeds het forse verlies bij Property Finance van EUR 248 mln. resteert nog EUR 87 mln. aan nettoresultaat voor de groep als geheel.

Ik heb al een paar keer gesproken over de lastige omgeving, maar daar wil ik toch nog een paar woorden aan wijden. Na lichte verbetering in de eerste helft van 2011 zagen wij een lastige tweede helft. Ik zou die omschrijven als extreem volatiel als gevolg van de schuldencrisis in Europa. Natuurlijk hebt u allemaal de ontwikkelingen in Griekenland, Italië, Spanje, Portugal et cetera kunnen volgen, die daarvan een duidelijke demonstratie zijn. Op onze kleine positie in Griekenland - die echt relatief beperkt is - moesten wij wel ongeveer EUR 30 mln. afboeken. Dat zit ook in dit resultaat verwerkt. Rentes gingen naar een recordlaag niveau en risico-opslagen op alle soorten obligaties - dus ook overheidsobligaties - liepen sterk op. Ik geef een voorbeeld: de 10-jarige rente op Duitse staatsobligaties was op enig moment rond 1,5%. Dat is echt een historisch laagtepunt. In het eerste kwartaal van 2012 liep _________________________

_______________________________________________________________

dat weer op naar boven 2% en inmiddels zijn we weer terug bij 1,65%. Ook dat is heel duidelijk zeer volatiel. Beleggingsopbrengsten en de waarde van staatsobligaties stonden sindsdien dus sterk onder druk. Ik moet daar sinds maandag ook aan toevoegen dat het hierbij om Nederlandse staatsobligaties gaat. Het opereren in deze extreem volatiele omgeving is lastig en gaat dus gepaard met veel onzekerheden. Gegeven de sociale en politieke context van de Europese Unie met 27 lidstaten is een goede besturing ook heel erg lastig. Dat is ook gebleken en het gaat dus allemaal nog wel even duren. Misschien moeten we daar sinds maandag de specifieke Nederlandse situatie aan toevoegen. Hetzelfde geldt ook voor de vernieuwing van de financiële sector. Immers, we zijn sterk gelinkt aan de ontwikkeling van de economie en de ontwikkeling op de financiële markten, maar zekere ook de politieke ontwikkelingen hebben veel invloed op de financiële sector. Als we kijken naar Europa en nu ook naar Nederland, mogen we ervan uitgaan dat dit nog wel even gaat duren. De ontwikkelingen in het eerste kwartaal laten dat ook een beetje zien. We dienen een paracetamol toe door de LRTO, de Long-Term Refinancing Operation, van de ECB. Dat was ook goed en we hebben daar ook aan meegedaan. Het werkt als een paracetamol: de pijn gaat wel weg, maar de infectie niet per se. Het geeft echter wel tijd om te herstellen en dat is ook de belangrijkste intentie van dit programma. Als de markt op een gegeven moment merkt dat de problemen in Spanje nog niet zijn opgelost en dat daar EUR 10 mld. extra moet worden bezuinigd, is dat wat we aan winst hebben opgebouwd in een kwartaal tijd in 2012 binnen een paar dagen weer verdampt. En de afgelopen dagen hebben wij daar in Nederland ook een beetje aan bijgedragen. Als u gisteren een Wall Street Journal ergens hebt zien liggen, zag u het redelijke unieke beeld dat de hele voorpagina over Nederland ging. Ik geloof niet dat we dit eerder hebben gepresteerd.

_________________________

_______________________________________________________________

In 2011 zien we dat wij zijn opgeschoven van een groeiend bnp naar een krimpend bnp. Dat geldt eigenlijk voor de gehele Europese Unie. Dat neemt niet weg dat de Nederlandse economie het in 2011 nog relatief goed deed. Ondanks dat, liep de werkloosheid wel licht op, maar overall en zeker relatief gezien, deed Nederland het nog wel goed. Inmiddels staat ook Nederland onder druk en de 3%-norm in Brussel is zonder ingrijpende bezuinigingsmaatregelen niet haalbaar. Om die reden moeten we fundamenteel aan de bak op een aantal hervormingsdossiers dat de financiële sector wel degelijk raakt. Daar is iedereen het langzamerhand wel over eens. Ik denk in dit verband aan de woningmarkt, de AOW, maar ook de arbeidsmarkt en de zorgmarkt. Inmiddels weten we dat de heren onderhandelaars in het Catshuis er niet zijn uitgekomen en dat zal de onzekerheden in ieder geval op de korte termijn alleen maar vergroten. De reactie van de financiële markten hebben we in ieder geval alvast mogen voelen in de afgelopen weken. De druk op de AAA-rating van Nederland zal naar mijn oordeel eerder toe- dan afnemen in deze situatie. Wel zou het pakket dat er lag vanuit het Catshuis ons onder 3% tekort hebben gebracht, ik geloof 2,8%. Daarmee zouden we voldoen aan de eisen van Brussel en dat lijkt mij op zichzelf een heel goede zaak.

_________________________

_______________________________________________________________

Als ik een beetje wegga van de algemene economie en kijk naar wat het voor ons betekent, zien we dat we een groei hebben in de markten van sparen en banksparen, maar - substantiële - krimp hebben in levensverzekeringen, deels bij pensioenen maar vooral in hypotheken. In het levensverzekeringendeel maken klanten in plaats van vermogensopbouwproducten, die vroeger ook veel via beleggingspolissen werden aangeboden en verkocht, in toenemende mate gebruik van bancaire producten en steeds minder van levensverzekeringen. Dat is een vrij substantiële trend en ook een die je niet zomaar omdraait. Dat heeft overigens wel een voordeel voor ons als bankverzekeraar: wij kunnen het spel op beide aspecten van het bord spelen. De pensioenmarkt - en dus ook Zwitserleven - kan hiervan profiteren door in Pilaar 3, het pensioengedeelte dat u zelf opbouwt en niet de werkgever of de overheid, onder andere bankspaaroplossingen aan te bieden. Gegeven de kans op het redelijk breed korten van pensioenen - die toch aanstaande is als je het zo allemaal volgt - is het eerlijke antwoord toch dat we of met zijn allen meer moeten sparen of later met pensioen gaan. In deze tijd van crisis is sparen echter veel lastiger en dus is de discussie over langer werken onvermijdelijk. Wat mij betreft, hebben we het dan ook over langer doorwerken dan tot 67 jaar. Dat is geen gemakkelijke discussie. Dat gaat dus tijd kosten. De levensverzekeringsmarkt zal kleiner worden, omdat sparen meer en meer bancair wordt ingevuld door klanten. Op onze Investor Day hebben we daar al wat over gezegd, namelijk dat we steeds meer zien dat de levensverzekeringsportefeuilles gestuurd worden als zogeheten closed books, met andere woorden: als portefeuilles die aflopen en waar niets meer bijkomt. Daar ligt de focus op kapitaal en op operationele efficiency en naar mijn mening zijn wij daarvoor goed gepositioneerd. In deze heel uitdagende omgeving zal het realiseren daarvan echter nog wel jaren kosten. Tot slot wil ik bij deze sectie iets zeggen over de commerciële vastgoedmarkt en de woningmarkt, de hypotheekmarkt. Voor de internationale portefeuille van commercieel vastgoed blijft de omgeving lastig. We hebben daar inmiddels echter zoveel afgebouwd en we hebben zoveel voorzieningen getroffen, dat we daar goed onderweg zijn. Echter, de Nederlandse vastgoedmarkt is natuurlijk wel zorgelijk. Wat betreft de oplopende leegstand, de druk op huurtarieven en de beperkte mogelijkheden om te kunnen herfinancieren, past het goed in onze verwachting dat de kredietverliezen bij Property Finance op een hoog niveau zullen blijven. Wat mij betreft nog een hartenkreet over dit onderwerp: Nederland zou er goed aan doen om te stoppen met nieuwbouw van kantoorpanden om vooral bestaande panden te verduurzamen. In de woningmarkt zijn de prijzen nog steeds aan het dalen. Onze verwachting is dat dit ook nog wel even doorgaat. Het aantal transacties is in 2011 opnieuw gedaald en in het eerste kwartaal van 2012 is dat ook het geval. Al met al is sinds 2006 de markt voor nieuwe hypotheken ongeveer gehalveerd. Dat is echt cruciaal en je ziet ook in hetgeen het Catshuis in _________________________

_______________________________________________________________

ieder geval voorlopig wel heeft opgeleverd dat er wel iets moet gebeuren op de woningmarkt en dat dit breed gedragen wordt. Onze oproep is om dat vooral fundamenteel te doen en er niet een ding uit te pakken. Kijk er integraal naar en zodanig dat op een beheerste manier een goed eindpunt kan worden bereikt. De onzekerheid is namelijk niet of er iets met de woningmarkt moet gebeuren, maar wat en wanneer er iets met de woningmarkt gaat gebeuren. Ik zou zeggen dat snelle actie hier geboden is om het vertrouwen weer te herstellen. Ook al is het kabinet demissionair, ik zou het toch willen aanmoedigen om dat vooral te doen.

Ik wil toch nog een paar opmerkingen maken over de fundamentele veranderingen in deze sector. Dit overzicht is zeker niet bedoeld om compleet te zijn, maar wel om het beeld te schetsen en aan te geven dat het iets is wat van langere duur is. Mijn advies is om bij alle veranderingen die er in deze sector op ons afkomen vooral niet te veel op het horloge te kijken, maar er een meerjarenkalender bij te pakken. Zo hebben we te maken met hogere kapitaalseisen, die ook veranderen terwijl we onderweg bezig zijn om het in te voeren. Tegelijkertijd zijn alle financiële instellingen het risicoprofiel aan het verlagen. Dat heeft ook consequenties voor rendement. Doordat kapitaalmarkten niet of nauwelijks open zijn - zeker vandaag de dag weer - wordt de druk op het kleiner maken van de bankbalans verhoogd en worden de kernactiviteiten en de verdiencapaciteit van instellingen _________________________

_______________________________________________________________

aangetast. Het tegenovergestelde is echter nodig om ook de economie verder te ondersteunen. Er moet niet alleen over bezuinigingen worden gesproken, maar ook over groei. Het klantbelang moet centraal staan. Dat is een veelgebezigde term en het is ook goed dat is gebeurt. Klantbelang centraal, klanttevredenheid, klantbetrokkenheid: de inspanningen van financiële instellingen en zeker ook van deze financiële instelling zijn heel groot op dat gebied. Voor ons is dat een kernpunt van de strategie en we zetten ook nadrukkelijk in op die vernieuwing met het kernbedrijf. We zien ook duidelijk dat klanten steeds meer gaan spreiden op alle producten. Het is steeds gebruikelijker dan in het verleden om met veel financiële instellingen hun zaken te doen. Met meerdere merken zien we dat die strategie steeds effectiever wordt. Vergelijkbaar is de toenemende vraag naar simpele en transparante producten. Ook dat is het hart van onze missie 'Eenvoud in geldzaken' en onze kernwaarde 'Geef!'. We hebben daarmee goede vooruitgang geboekt. Natuurlijk is er nog veel te doen, maar er worden zeker stappen gezet. Twee voorbeelden daarvan: we hebben het spaarassortiment van SNS Bank teruggebracht van 60 soorten spaarvormen naar ongeveer 6 en we zijn inmiddels een van de weinige banken en een van de eerste grootbanken die creditrente vergoedt op de betaalrekening. De beloning is een ander belangrijk onderwerp van de vernieuwing en wordt breed gezien als een oorzaak van de crisis. Als sector kunnen we dat niet leuk vinden, maar de realiteit gebiedt wel te zeggen dat we die kritiek in ieder geval deels moeten accepteren, moeten incasseren en vervolgens daarnaar moeten handelen. SNS REAAL heeft in ieder geval geprobeerd om de aanpassingen op dit terrein relatief snel door te voeren. Dat hebben we inmiddels ook gedaan. We zijn dus zeer terughoudend met het betalen van bonussen. Sinds de ontvangen Staatssteun in 2008 heeft de Raad van Bestuur zeer terecht ook geen variabele beloning ontvangen. Ondertussen willen we ook kijken naar de bestaande cao en die vernieuwen om ze passender te maken bij de toekomstige verdienmodellen. Nu kunnen we daar nog proactief in zijn en dus eigen keuzes maken. Als we daar een paar jaar mee wachten, kan dat niet meer. Daarover zijn we breed in gesprek met onze medewerkers teneinde hun inbreng goed mee te kunnen nemen in de gesprekken die wij hierover binnenkort met de vakbonden zullen voeren. Wellicht hebt u ook gemerkt dat dit bij een aantal mensen, waaronder de media, toch wel de aandacht trekt. Tot slot merk ik op dat we te maken hebben met de toegenomen levensverwachting. Dat is goed nieuws, want het betekent dat heel veel van ons ouder worden. We mogen echter niet aannemen dat langer leven op zichzelf ook betekent dat je dat in dezelfde levensstijl kunt doen zonder dat er meer wordt gespaard voor het pensioen of het later met pensioen gaan. Dat leidt tot twee conclusies. De eerste is dat we veel fundamenteler met klanten en andere stakeholders moeten inzetten op het financiële vooruitdenken, het financieel plannen voor _________________________

_______________________________________________________________

Nederlandse huishoudens. Er waren twee pilaren: de waardestijging van je huis en de waardevastheid van je pensioen. Die twee zekerheden zijn inmiddels onzekerheden geworden. Het belang van financieel vooruitdenken is alleen maar groter geworden. Het gaat om verder vooruitdenken als het gaat om de financiële positie. Wij willen daar graag bij helpen. In de tweede plaats moeten we ons goed realiseren dat er veel tegelijkertijd - zoals ik zojuist heb geprobeerd te schetsen - aan het veranderen is, terwijl de wereld ondertussen in brand staat. We zien grote veranderingen op het gebied van hypotheken, zorg, pensioenen, beloningen, provisies en dergelijke, maar daar hoort uiteindelijk ook de vraag bij wat een faire prijs is voor een financieel product. Dat debat moeten we nog een keer voeren. Om dit te realiseren, is er wel veel tijd nodig, maar dat heb ik al een paar keer gezegd. Hoe eerder we de handen ineenslaan om dat gezamenlijk te doen en niet tegen elkaar maar met elkaar te werken, hoe eerder we zijn waar we willen zijn. Volgens mij is dat in the end of the day in het belang van u en mij, als klanten van financiële instellingen. Ik geef het woord aan Ference. De heer Lamp: Dank je wel, Ronald. In mijn deel zal ik de vier strategische prioriteiten toelichten en voornamelijk de financiële data en gegevens rond deze prioriteiten gebruiken om een beeld te schetsen van de uitdagingen in 2011. Ik zal natuurlijk afronden met een kort bericht over de resultaten van het eerste kwartaal.

_________________________

_______________________________________________________________

Zoals u weet, bestaan onze financiële prioriteiten uit het herpositioneren van Property Finance. Dat betekent het verstevigen van de fundamenten. Ook moeten wij het kapitaal opbouwen om ons in staat te stellen om de core Tier 1 Securities van de Staat en de Stichting terug te kopen. Dat is een kant van het verhaal voor SNS REAAL. De andere kant is wat Ronald in het begin heeft gezegd, het bouwen aan de toekomst. We moeten een klantenbedrijf hebben dat goed draait en een kernbedrijf dat goed draait. Dat moet in deze omstandigheden gepaard gaan aan het verlagen van de kostenstructuur. De eerste prioriteit is Property Finance. We kunnen constateren dat we in 2011 ondanks het feit dat sprake is van significante kredietverliezen - impairments en waardeverandering - van EUR 251 mln. toch een behoorlijke progressie is geboekt met de afbouw van Property Finance. Totaal is de portefeuille van wat vroeger Property Finance heette, dus bestaande uit het zogenaamde core en non-core element, met 23% gedaald, wat overeenkomst met EUR 2,9 mld. Zouden we dat splitsen in het core en een non-corebedrijf, dan praten we respectievelijk over een daling van EUR 1,6 mld. en EUR 1,3 mld. Dat is een forse daling in zeer moeilijke omstandigheden, omdat de herfinancieringsmarkt ook niet makkelijk was in 2011. Dat zullen we ook in 2012 blijven merken. De internationale portefeuille is totaal gedaald met 29%. Historisch gezien, vanaf het moment dat we aangekondigd hebben - zomer 2009 – dat we de internationale portefeuille zouden afbouwen, is sprake van een daling van ca. 60%. Op dit moment hebben we een portefeuille in Nederland van EUR 3,3 mld. en samen met de EUR 2,2 mld. internationaal vormt dat de portefeuille van Property Finance van EUR 5,5 mld. Het totaal van Property Finance, bestaande uit het core en het non-corebedrijf, is sinds de zomer van 2009 met 40% afgebouwd. U weet dat een van de strategische prioriteiten het afbouwen van Property Finance is, maar ook het kapitaal vrijmaken. Dat zal voor een groot deel gerealiseerd moeten worden door het afbouwen van het corebedrijf. Als we naar de kapitaalpositie van SNS REAAL kijken, zien we enerzijds dat de verzekeringsactiviteiten tussen het begin en het einde van 2011 een relatief stabiele lijn hebben laten zien - stijging van 195 naar 203 - maar anderzijds dat het gedurende het jaar zeer volatiel was, ook gedreven door de situatie op de internationale kapitaalmarkt. Daarbij moet u denken aan zowel de rentestand, maar ook de risico-opslagen op vastrentende waarden en de gebeurtenissen op de aandelenmarkten. Al met al, dankzij proactieve transacties wisten wij de solvabiliteit op een niveau weten te houden dat wij als solide c.q. robuust kunnen noemen. De bankactiviteiten bezien we natuurlijk ook in het kader van de discussie over de stresstesten in Europa en de EBA-test. Dat zijn zeer belangrijke thema's geweest in 2011, evenals de manier waarop wij uiteindelijk op 9,2% core Tier 1 zijn uitgekomen, een behoorlijke stijging ten opzichte van 8,1%. Dat hebben wij weten te realiseren door een daling van risicogewogen activa, enerzijds door het afbouwen van Property Finance en anderzijds door het programma van het vrijmaken van kapitaal. Zoals Ronald al heeft gezegd, is een groot gedeelte daarvan _________________________

_______________________________________________________________

weer geconsumeerd door wat ons vooral in de tweede helft van 2011 is overkomen in de financiële markten. Wat betreft het programma om kapitaal vrij te maken, hebben we in eerste instantie een programma van EUR 600 mln. aangekondigd. Vervolgens hebben we dat opgehoogd naar EUR 700 mln. Dat programma bestaat uit vier componenten. Met de eerste twee componenten hebben we al vroeg relatief groot succes geboekt, te weten de herverzekeringstransactie en het vrijmaken van kapitaal door middel van kapitaalmarkttransacties. In ieder geval hebben wij aan het einde van 2011 EUR 255 mln. weten vrij te maken. Wij hebben ook gezegd dat wij onze balans zouden verkleinen. We hebben het hier niet over Property Finance, maar over de rest van onze bankbalans. Door de afbouw van deels het zakelijke bedrijf - of de core - zoals ik op een van de vorige pagina's heb laten zien, hebben we tot op heden EUR 96 mln. kapitaal weten vrij te maken. Ten slotte hebben wij ook een programma aangekondigd om kleine onderdelen te verkopen of af te stoten. Dat zal EUR 125 mln. tot EUR 175 mln. opleveren. U ziet hier dat juist dit aspect als de vierde prioriteit last heeft ondervonden van wat er op dit moment in de kapitaalmarkt gebeurt. De lage rente heeft forse invloed op de prijzen die je kunt vragen. Daardoor zal er ook een vraagteken gezet worden achter het wel of niet willen verkopen tegen een bepaalde prijs. Tot op heden is dat EUR 18 mln. In eerdere instanties hebben wij aangekondigd dat wij verwachtten dat de eerste twee of drie componenten zouden outperformen, maar dat deze hoogstwaarschijnlijk het beoogde bedrag niet zal weten te realiseren.

_________________________

_______________________________________________________________

Behalve kapitaal is funding van levensbelang voor een bank, zeker voor een bank van onze soort: enerzijds hebben wij behoorlijk wat leningen uitstaan in de vorm van Property Finance, zoals vastgoedfinanciering, maar natuurlijk ook hypotheken, maar anderzijds moeten wij dat deels funden met spaargeld en geld van de kapitaalmarkt. Juist de kapitaalmarkten bevinden zich op dit moment in buitengewoon lastige omstandigheden. Dat geldt natuurlijk ook voor een instelling als SNS REAAL. We zijn er erg op gefocust om de loan-to-deposit - de leningen gedeeld door de spaartegoeden - te verbeteren. Verbeteren betekent in dit geval dat het percentage moet dalen. Eind 2010 zaten wij boven 170% en op dit moment hebben wij een percentage gerealiseerd van 159. In het persbericht van vanmorgen hebben wij aangekondigd dat deze trend zich doorzet door enerzijds de toename van spaartegoeden - dat hebben wij in 2011 ook gezien - met een bedrag van EUR 2,9 mld. en anderzijds doordat onze leningportefeuille, zoals Property Finance maar ook het zakelijke bedrijf, afneemt. Daarmee gaat de ratio omhoog, waardoor wij minder afhankelijk zijn van de kapitaalmarkten om ons te financieren. We hebben gesproken over de liquiditeitspositie. Dat is een behoorlijke positie, ook als percentage van onze balans, van in totaal EUR 11 mld. Die bestaat uit twee componenten. Een is kasgeld dat wij hebben en dat wij regelmatig op dagbasis overbrengen naar de ECB in Frankfurt en de andere component zijn de activa op de balans, die wij à la minute te gelde kunnen maken. Ik denk in dit verband aan het onderpand van in totaal EUR 7 mld. dat wij bij de ECB hebben neergelegd en waarop we kunnen trekken. Daarmee hebben wij in totaal een _________________________

_______________________________________________________________

liquiditeitspositie van EUR 11 mld. op dit moment, in ieder geval per jaareinde 2011. Dat zorgt ervoor dat we de komende maanden, in ieder geval zeker tot dik in 2013, ons kunnen funden met betrekking tot SNS Bank, ook gezien onze vervalkalender. Bij de presentatie over de eerste-kwartaalresultaten hebben wij daar al iets over gezegd en in mei zullen wij daarover verder praten. Vanuit mijn perspectief is dit in ieder geval van levensbelang voor een financiële instelling in de zeer uitdagende omstandigheden in de kapitaalmarkt.

Een ander thema dat ons heeft beziggehouden, zijn de positie van en de investering in obligaties van de eurolanden. Het zal u niet verbazen dat wij onze positie in de zogenaamde GIIPS-landen hebben weten af te bouwen, maar het is relevant te zien wat er in de overige landen is gebeurd. De eerste categorie GIIPS-landen heeft een totale daling van de portefeuille van ongeveer 60% laten zien. Wij zijn het jaar begonnen met bijna EUR 2 mld. en zijn geëindigd met ca. EUR 800 mln. Daarvan is de positie in Italië eigenlijk de meest relevante, met een bedrag van ca. EUR 500 mln. Daarop hebben wij ook het meest agressief willen afbouwen in 2011. Wat niet triviaal is, is wat er in de landen is gebeurd die op dit moment nog als de kernlanden van Europa worden gezien. Daar valt op dat wij Frankrijk flink hebben weten af te bouwen. Daarover hebben wij eerder via persberichten met u gecommuniceerd. Wij hebben dat moeten herinvesteren in de twee kernlanden voor ons, te weten Duitsland en Nederland. De ontwikkelingen in Nederland zijn dagelijks in de pers te volgen, maar voorlopig zijn dat de twee _________________________

_______________________________________________________________

kernlanden waarin zowel de bank als de verzekeraar zullen blijven beleggen. Daarmee is ook een groot deel van onze portefeuille - bijna 80% - belegd in Nederland en Duitsland. Dat heeft natuurlijk invloed op het rendement dat wij op de obligatie kunnen maken, maar aan de andere kant hebben wij de prioriteit meer gelegd op de mogelijke kredietverliezen dan op het rendementsperspectief voor overheidsobligaties. Dat was een deel van de strategische prioriteiten, namelijk de bovenste twee componenten. Ik heb ook gezegd dat een groot deel van onze focus erop is gericht om ervoor te zorgen dat ons kernbedrijf goed blijft draaien. Dat is het bedrijf waarmee wij onze klanten bedienen en waarmee wij onze concurrentiepositie weten te behouden.

Aan de spaarkant hebben wij buitengewoon goede progressie geboekt in 2011. Aan de ene kant is dat te zien aan de marktaandelen en aan de andere kant is dat zichtbaar in ons fundingprofiel dat ik op een van de vorige pagina's heb laten zien. Of het nu gaat om SNS Bank en het spaarbedrijf met meer dan 100.000 klanten of om het feit dat wij rente bieden op betaalrekeningen of de positionering van ASN Bank en RegioBank, we kunnen constateren dat alle verschillende labels een flinke bijdrage hebben geleverd aan het robuuster maken van het spaarbedrijf en het fundingprofiel. Daarbij mag niet worden vergeten dat er een grote markt voor het banksparen is ontstaan, waar onze collega's van het verzekeringsbedrijf REAAL een belangrijke rol in spelen. Wat vroeger beleggingsverzekeringen heette, wordt tegenwoordig geconverteerd naar banksparen.

_________________________

_______________________________________________________________

REAAL is niet alleen succesvol in het distribueren van banksparen wat landt op de balans van SNS Bank, maar is ook succesvol in de individuele levenmarkt, met name overlijdensrisicoverzekeringen. Dat is op dit moment eigenlijk de belangrijkste component van de individuele levenmarkt in Nederland. Last but not least Zwitserleven. Daar is buitengewoon goede progressie geboekt op het gebied van het binnenhalen van premies op pensioenen, voornamelijk in het mkb-segment en de regulier betalende producten, maar ook doordat zij weer de prijs hebben mogen incasseren van de beste pensioenverzekeraar van Nederland. Al met al zien wij dat zowel de bancaire kant een buitengewoon goede progressie heeft geboekt met het spaarbedrijf als aan de verzekeringskant waar op de markten die juist groeien winst te behalen is.

Een CFO van een financiële instelling kan zijn presentatie tegenwoordig niet afronden zonder ook over de kosten te hebben gesproken. Ronald heeft al iets over de toekomst gezegd en over de wijze waarop wij daarover op dit moment met de medewerkers spreken. In 2009 hebben wij een programma aangekondigd om EUR 200 mln. ten opzichte van de kostenbasis van 2008 te realiseren. Op dit moment zitten we tegen EUR 160 mln. We zijn dus goed op weg, maar we hebben nog wel een weg te gaan om uiteindelijk die EUR 200 mln. te realiseren. In 2011 hebben wij 40 mln. gerealiseerd; een daling van 4%. Dat wordt voornamelijk gedreven door de integratie van de verzekeringsactiviteiten, maar ook door de nieuwe _________________________

_______________________________________________________________

distributiestrategie die de collega's van SNS Bank hebben gerealiseerd. De traditionele bankkantoren zijn omgetoverd naar bankwinkels die zich meer richten op advies en service dan op het doen van transacties. Het blijft voor ons een belangrijk thema. In 2012 zullen wij ook nadere aankondigingen doen, waarover Ronald al een en ander heeft gezegd.

Ik vat het kort samen. De vier strategische prioriteiten zijn in twee blokken verdeeld. De herpositionering van Property Finance: we hebben de portefeuille afgebouwd met EUR 2,9 mld., terwijl we in het begin van het jaar hebben gezegd dat het totaalbedrag ca. EUR 2 mld. zou bedragen. In die zin hebben we buitengewoon goede progressie geboekt. Natuurlijk zijn de waardeveranderingen absoluut nog op een hoog niveau en wij verwachten dat dit voorlopig zo blijft. Kapitaalmanagement: 85% van het programma is gerealiseerd. Het programma was eerst EUR 600 mln. en is vervolgens verhoogd naar EUR 700 mln. in buitengewoon moeilijke omstandigheden die eigenlijk steeds moeilijker zijn geworden. Winnen, helpen en houden van klanten: enerzijds hebben wij onze klantenbasis uitgebreid en anderzijds zijn de marktaandelen juist verstevigd op de posities waar wij die wilden laten verstevigen. Last but not least is ook de klanttevredenheid verbeterd, zoals bij alle labels is te zien. We zijn er nog niet, maar de eerste signalen zijn in ieder geval wat ons betreft positief.

_________________________

_______________________________________________________________

Verlaging van de kostenstructuur: we hebben een gestage daling gerealiseerd. We hebben de rest van het programma van EUR 200 mln. te realiseren, maar wij verwachten dat dit programma natuurlijk zal doorgaan, zoals Ronald in zijn presentatie al naar voren bracht.

Voordat ik het woord weer teruggeef aan de voorzitter wil ik nog een paar opmerkingen maken over het eerste kwartaal. Wij hebben vanmorgen een persbericht uitgegeven, zoals u verwachtte na de afgelopen jaren. Natuurlijk zullen we op 15 mei meer informatie geven over het eerste kwartaal, maar nu al kan ik zeggen dat wij een nettowinst over het eerste kwartaal van 2012 verwachten. De bijzondere waardeverminderingen op de leningen bij de Property Finance blijven in absolute zin hoog, maar zijn in lijn met de kwartaalgemiddelden van 2011. Er is daar geen schok waar te nemen. Desalniettemin moeten we wel constateren dat het relatief hoge bedragen zijn. De solvabiliteit van de groep in totaliteit is solide, ondanks zeer volatiele marktomstandigheden. Niet onbelangrijk is dat de Loan-to-Deposit-ratio is verbeterd, geholpen door een netto instroom van spaartegoeden in het eerste kwartaal en door het feit dat de uitstaande leningen afnemen. Dat geldt voor zowel Property Finance als het zakelijke bedrijf. Meer details zullen we delen in de trading update van het eerste kwartaal, die op 15 mei wordt gepubliceerd. _________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Hartelijk dank Ference, voor deze goede samenvatting. Het blijft een heel moeilijke markt, maar dat weten we allemaal. Property Finance is nog steeds een probleemgebied, maar er wordt behoorlijk op afgeschreven. De kernactiviteiten doen het goed. Dames en heren. Voordat ik u het woord geef, heb ik nog een paar mededelingen. Aanwezig of vertegenwoordigd zijn 64 aandeelhouders die bij elkaar 174.325.867 stemmen hebben. Dat is 60,61% van het totale aantal stemmen. Ik geef nu de gelegenheid tot het stellen van vragen. De heer Ten Klooster (Ede): Ik heb eerst een compliment voor u voor het mooie en zwaarwichtige jaarverslag. Het begint voorop al met vernieuwing in eenvoud. Ik wil u verzoeken voor een volgende vergadering een eenvoudig en verkort jaarverslag aan de aandeelhouders te leveren. Mevrouw Verhagen weet precies wat dat is. Ik werk bij een andere company en daar gebeurt dat ook. Dan hoeft u niet meer zo'n zwaarwichtig pak te verstrekken. Ik hoorde zojuist het woord 'klantvriendelijkheid'. SNS was jarenlang mijn enige bank. SNS is nu de bank waar ik niet meer kom. Dat geldt niet alleen voor mij, maar voor veel van mijn leeftijdsgenoten. De groeiende groep wat oudere mensen mist u als klant en daar dient u wat aan te doen. Kunt u mij een antwoord geven wat u denkt te doen aan het jaarverslag en aan het verlies van de groeiende groep oudere klanten? De heer Latenstein: Het idee van een verkort jaarverslag omarmen we graag. Dat gaan we doen. Die hebt u dus in de tas. We realiseren ons dat het weghalen van met name het transactieverkeer uit kantoren een impact heeft gehad op de wijze waarop klanten naar SNS kijken en dat wij daardoor ook klanten hebben verloren. We hebben wel nadrukkelijk een strategie ingezet voor het centraal stellen van het belang van de klant. Wij praten met de klant en betrekken hem bij de strategie en de productontwikkeling. Een voorbeeld daarvan is de creditrente op de betaalrekening als een van de ideeën die uit de klantensessies naar voren zijn gekomen. We proberen dat nadrukkelijk te doen en we zien dat terugkomen in de groei van klanten en in de tevredenheid van klanten. Ik moet er nog eens heel specifiek naar kijken of oudere klanten weggaan. Ik zal een analyse maken van de oorzaken daarvan, maar een heel concreet antwoord voor de doelgroep heb ik op dit moment niet. Dat neemt niet weg dat onze strategie wel degelijk nadrukkelijk is gericht op het centraal stellen en het tevreden houden van de klant. Daar zetten wij ons iedere dag voor in. Nogmaals, uw punt is genoteerd, maar ik heb er geen concreet antwoord op voor die groep. De heer Ten Klooster (Ede): In mijn kennissenkring zijn veel klanten vertrokken bij SNS Bank. _________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Waarom precies? De heer Ten Klooster (Ede): Omdat de bank voor wat oudere mensen minder klantvriendelijk geworden is. Deze mensen hebben geen computer en ze kunnen niet meer op kantoor komen. Ze kunnen niets in het winkeltje, zelfs geen geld halen of brengen. Ze kunnen er niets meer mee. De voorzitter: Dus minder kantoren en geen computer. Dat zijn de belangrijkste redenen. De heer Ten Klooster (Ede): Ja. De voorzitter: Wij hebben het al eens bekeken en we hebben er onderzoek naar gedaan. Ik meen dat 98% tevreden was. En we hebben RegioBank met de kantoren. De heer Latenstein: Het is goed om even te benadrukken dat wij meerdere merken hebben. SNS is er een van en SNS wordt inderdaad steeds meer een internetgedreven bank. Meer dan 95% van wat er aan spaargeld binnenstroomt, gaat via het internet. We hebben ook een ander label in huis en dat is RegioBank. RegioBank is er wel degelijk op gericht om in de nabijheid van de klanten te zijn en via financiële tussenpersonen bankwinkels te hebben. In de afgelopen jaren hebben we er de nodige van uitgerold. De groei van RegioBank spreekt heel veel mensen aan. Een deel van het antwoord zou dus kunnen zijn dat SNS in haar profilering een wat andere weg heeft gekozen die de groep waarover de heer Ten Klooster spreekt, minder aanspreekt. Het zou echter heel goed kunnen dat hetgeen waar RegioBank voor staat deze doelgroep juist heel erg aanspreekt. De heer Ten Klooster (Ede): … geen desinteresse, maar ik kom niet terug. De voorzitter: Wij nemen uw vraag toch even mee en we gaan er toch even naar kijken, want we moeten toch iets doen aan die geluiden. Het korte jaarverslag komt er in ieder geval. De heer Keyner (VEB): Ik spreek namens een aantal kleinere beleggers, die gezamenlijk zo'n 45.000 aandelen vertegenwoordigen en namens wie ik mag stemmen vandaag. Ik wil u ook een compliment maken en wel voor het feit dat u hier nog zit. Ik heb een paar kritische vragen die niet de bedoeling hebben u te laten weten dat u het slecht hebt gedaan. Misschien zijn in het verdere verleden verkeerde strategische beslissingen genomen of zijn deze op een ongunstig moment genomen. Samenvattend doet u wat u kunt doen. Dat wil echter niet zeggen dat u erin zult slagen om over een paar jaar nog een succesvolle onderneming te leiden. Deze kritische vragen zijn dus geenszins bedoeld als kritiek op u als persoon, als bestuurder of als toezichthouder. Deze kritische vragen dienen echter wel gesteld te worden om ook aandeelhouders een juist beeld te geven van de verdiencapaciteit van SNS REAAL alsmede van het risicoprofiel. Ik heb heel veel vragen, maar ik zal mij beperken tot drie vragen nu. Wellicht kom ik in een latere fase nog terug, mochten de andere vragen niet zijn gesteld door andere aandeelhouders.

_________________________

_______________________________________________________________

De eerste vraag heeft met merkenstrategie te maken en is misschien in tegenspraak met wat de vorige vragensteller stelde. U moet keuzes maken. Ik kan me voorstellen dat u zich richt op de wat jongere doelgroep, waardoor de financiële diensten kostenefficiënt kunnen worden aangeboden. Daarmee verliest u inderdaad bepaalde andere doelgroepen. U geeft echter in het jaarverslag aan dat u als zwakte ziet dat bepaalde merken niet erg duidelijk zijn of goed zijn gepositioneerd en niet genoeg naamsbekendheid hebben. Ik vraag mij af waarom u daar geen keuze in maakt. Waarom kiest u bijvoorbeeld niet voor een of de twee sterkste merken? Ik noem bij voorbeeld ASN Bank, de duurzame bank voor de D66-stemmer, de jongere en u kiest voor REAAL als verzekeraar in plaats van een heel scala van diverse merken, waarvan u zelf erkent dat die niet altijd even duidelijk zijn gepositioneerd in de Nederlandse markt. Qua kosten hebt u niet heel veel speelruimte. De eerste vraag gaat dus puur over de strategie: is het wel zo verstandig dat u een meerdere-merkenstrategie aanhoudt? De heer Latenstein: De multi-merkenstrategie is een heel bewuste keuze, maar ik moet daarvoor even terug naar de basis. De gedachte is dat Nederland een pluriform landschap aan bewoners heeft. Zij willen niet allemaal hetzelfde, ook niet qua financiële dienstverlening. De afgelopen tientallen jaren zien we dat het aantal merken toeneemt waar mensen per huishouden zaken mee doen. Hetzelfde geldt voor het aantal betaalrekeningen per huishouden. Ik zei al in mijn introductie dat mensen veel meer aan het spreiden zijn. Dat doen ze tegenwoordig niet meer per se bij een merk. Dat is de basisgedachte hierachter. De tweede basisgedachte is om de kosten in de hand te houden. Die zitten wat minder aan de marketingkant, maar veel meer aan de achterkant. Daardoor proberen wij het allemaal zo veel mogelijk vanuit een platform te doen. Als we hypotheken over meerdere merken verkopen, doen we dat zo veel mogelijk vanuit een platform. Hetzelfde geldt voor een nieuw product als banksparen. Het bankspaarproduct dat REAAL, RegioBank en BLG en misschien straks ook Zwitserleven verkopen, komt uit een en dezelfde machine, maar de look and feel - de voorkant - is echt anders. Daarmee kunnen we een groter marktaandeel behalen dan met een merk. Gezien de trend in klantgedrag gaat dit juist met die trend mee en kunnen we een meerdere-merkenstrategie voeren met aan de achterkant de kosten van een merk. Er is nog werk aan de winkel, maar als ik de nettogroei van het aantal klanten, de marktaandelen, de klanttevredenheid en de kostenverlagingen zie, zitten we qua verdienmodel op het goede spoor. Het heeft naar mijn mening ook een beetje te maken met de structuur die we hebben: als je een marktaandeel voor sparen van 10% hebt dat gelijkelijk is verdeeld over vier of vijf labels, is het wat lastiger om even twee labels weg te doen. De kans is vrij groot dat je marktaandeel dan omlaag gaat. Heb je een marktaandeel van 30% met een merk dat 2% marktaandeel heeft, is het beantwoorden van de vraag naar een merk een stuk eenvoudiger. Dat speelt ook een belangrijke rol in de overwegingen, maar het begint natuurlijk met de vraag of het werkt. En we zien het inderdaad werken.

_________________________

_______________________________________________________________

De heer Keyner (VEB): U zegt eigenlijk met zo veel woorden dat de achterkant uniform is, een platform, en dat u ondanks alle financiële problemen nog de luxe heeft om genoeg te spenderen om die look and feel zodanig te creëren dat de toestroom van nieuwe klanten blijft doorgaan. U zegt trouwens zelf dat u daar nog werk te doen hebt, maar is dat een goede conclusie? De heer Latenstein: Ik moet er wel bij zeggen dat de manier waarop je marketing bedrijft wel fundamenteel aan het veranderen is. De tijd dat we met grote bedragen de tv's volgooiden, ligt een beetje achter ons. Dat doen wij allemaal veel minder. Social media worden heel snel heel veel groter en daar zijn we veel actiever op. RegioBank bedrijft haar marketing in de lokale omgeving en dat ook in de Friese taal doet in de Friese omgeving. Je kunt op een kleinere manier marketing bedrijven die veel effectiever is. We hebben ook heel veel kennis van de klantprofielen per merk en we kunnen dan ook voor veel minder geld gerichter schieten. Ik zou zeker niet willen voorstellen om op de oude manier verder te gaan. De 'kleinere' nieuwe manier is veel effectiever en vraagt minder euro's. De heer Keyner (VEB): Dat is duidelijk. Mijn tweede vraag gaat over de beurskoers. Dat heeft natuurlijk ook weer een enorme vertaling naar de balans. Als je een vergelijking maakt tussen de beurskoers en het eigen vermogen - de intrinsieke waarde - kom ik tot een ridicule verhouding. De beurskoers is misschien 7% of 8% van de intrinsieke waarde. Daarmee geven beleggers te kennen dat zij geen waarde hechten aan uw balans of uw balans niet geloven dan wel tot de conclusie zijn gekomen dat SNS REAAL, ook al zou die balans kloppen, net niet in staat zal zijn om met die balans voldoende geld te verdienen in de komende vijf of tien jaar. Zijn beleggers veel te pessimistisch of zien zij de waarde van SNS REAAL inderdaad correct in? De intrinsieke waarde ligt nu een factor 13 of 14 hoger dan de beurskoers. De heer Lamp: Het zou niet gepast zijn als een bestuurder gaat zeggen dat de beurskoers wel of niet klopt. Je dient altijd met heel veel respect naar de kapitaalmarkt te kijken. Het waardeoordeel laat ik dan ook aan de kapitaalmarkten zelf over. Als je kijkt naar onze beurskoers ten opzichte van ons eigen vermogen, dienen we wel een aantal aanpassingen aan te brengen. In de eerste plaats is er nog steeds geld van de Nederlandse belastingbetaler in ons eigen vermogen. Dat komt de aandeelhouder niet toe. In de tweede plaats heeft onze groot aandeelhouder - de Stichting - ook twee eigen vermogencomponenten in de kapitaalbasis van SNS REAAL, namelijk de aandelen-B en de core Tier 1 Securities van de Stichting, die niet voor rekening komen van de gewone aandeelhouder. Die aanpassingen moeten wel gemaakt worden voordat u uiteindelijk tot een bepaald percentage komt. Dat percentage is natuurlijk duidelijk onder de 100, maar dat is voor financiële instellingen tegenwoordig bijna usance geworden. Ik wil best toegeven dat er bij ons een nog grotere discount is ten opzichte van vergelijkbare financiële ondernemingen, maar dat heeft te maken met een aantal aspecten. In de eerste plaats is er de thematiek rond de aflossing van de Nederlandse Staat, de inkoop van de core Tier 1 Securities van de Staat die gepaard gaat met een premie van 50%: waar halen wij dat vandaan en hoe? In de tweede plaats is er de onzekerheid die Property Finance op het herstelvermogen, op de winstgevendheid _________________________

_______________________________________________________________

voornamelijk van de bankcapaciteit heeft gegeven. Het derde element heeft te maken juist met de combinatie van het herstelvermogen van het eerste en tweede punt, dat natuurlijk niet beter is geworden naarmate de crisis vordert in Europa en specifiek in Nederland. Dat zijn wat mij betreft drie componenten die het zouden moeten verklaren. Of het nu precies op de juiste plek is, erboven of eronder, daar gaan we niet over, maar dat is wel het beeld dat uiteindelijk geschetst kan worden. De heer Keyner (VEB): Ik ga normaal gesproken nooit discussies aan met Raden van Bestuur over de vraag of de koers 10% of 20% hoger of lager zou moeten zijn, maar hier praat je over zo veel factoren! Ik wil ook best kortingen geven voor andere partijen, de Stichting en de Staat, maar met EUR 4,5 mld. eigen vermogen praat je over een multiple van jewelste ten opzichte van de beurskoers. Ik denk dat die vraag dus wel terecht is. In deze ronde wil ik tot slot nog wat vragen stellen over vastgoed, over Property Finance, met name over de hartenkreet van de heer Latenstein. Die heb ik opgeschreven. Het is begrijpelijk dat het hem tegen de borst stuit dat nog zo veel kantoorpanden worden bijgebouwd en hij roept dan ook op om de bestaande gebouwen te verduurzamen. In hoeverre is dat inderdaad alleen maar een hartenkreet? Aan de andere kant is het misschien veel handiger om die oude troep gewoon te slopen en met een schone lei te beginnen. Of komt die redenering SNS REAAL heel erg slecht uit? Is het een soort winst dat u weet dat dit gewoon niet zal gebeuren? De heer Latenstein: Een hartenkreet is iets waar je heel erg op hoopt terwijl je weet dat de kans dat het gebeurt heel erg klein is. Ik denk dat het slopen van heel veel panden ook niet realistisch is, maar het is wel een illustratie van het feit dat er wel iets moet gebeuren met het Nederlands vastgoed. In Spanje is de ontwikkeling gaande om vastgoed buiten de balans van banken te plaatsen. Ik wil niet voorstellen om dat hier in Nederland te doen, maar als de ontwikkeling op de vastgoedmarkten zo doorgaat, wordt het er niet gemakkelijker op. Voor niemand die in de breedte met vastgoed te maken heeft. Dat geldt niet alleen maar voor financiële instellingen. Het is dus inderdaad een hartenkreet en ik realiseer me dat de kans erop klein is. Ik acht echter het scenario dat de heer Keyner schetst ook heel erg klein. Dus voorlopig modderen we door. De heer Keyner (VEB): Wat dat doormodderen aangaat: de heer Lamp gaf voor 2012 aan dat ook in dit jaar flink zal moeten worden afgewaardeerd op de kredietportefeuille. Vorig jaar en het jaar daarvoor heb ik ook al gevraagd in hoeverre we de pijn onnodig uitstellen. In hoeverre weten we eigenlijk nu al dat ook wat we in 2012 qua afwaardering gaan doen ontoereikend zal zijn en dat we een slag moeten maken? Hoe zal de situatie over drie of vier jaar zijn? Wellicht moet veel meer worden afgeschreven. Dat doet pijn in de balans, maar beleggers geloven de balans toch maar in beperkte mate. Is het niet veel verstandiger om echt serieus te kijken naar de gehele portefeuille en de zaken te waarderen zoals u werkelijk denkt dat ze zijn? Het is namelijk al voor het derde of vierde jaar dat er zo flink moet worden afgewaardeerd. Misschien moeten we niet achter de feiten aanhollen, maar gewoon kijken wat de portefeuille nu werkelijk waard is. _________________________

_______________________________________________________________

De heer Lamp: Dan duiken we de techniek in, ook IFRS-technisch. In de industrie maken we een onderscheid tussen expected losses en incurred losses. Incurred is wat ik nu meemaak en dat heb ik gewoon af te boeken. Expected losses is wat we potentieel verwachten. Daar kan ik echter niet veel mee. Ik kan er wel heel veel mee doen in de zin van de wijze waarop je de balans probeert af te bouwen en met stresstests omgaat, maar het betekent niet dat ik het morgen even door mijn balans heen kan realiseren. Daar hebben we met de regels van IFRS te maken. Wij proberen heel helder en transparant neer te leggen dat we, gezien de omstandigheden waar we nu in zitten en onze verwachtingen voor de toekomst, niets anders doen dat het waarschuwingsschot te geven dat de waardeverminderingen relatief hoog zullen zijn. Dat betekent dus niet dat ik het vandaag kan realiseren als het niet vandaag is gebeurd. De heer Keyner (VEB): Mijn vraag is niet zozeer wat IFRS is. Die antwoorden hebt u eerder gegeven. Ik twijfel er helemaal niet aan dat u een kundig CFO bent, maar IFRS verbiedt u niet om aandeelhouders compleet te informeren. Puur formeel hebt u zich aan regels te houden over de wijze waarop u bepaalde zaken rapporteert, maar tegelijkertijd hebt u voldoende materiaal om de risicofactoren aan te geven en uw verwachting aan te geven over de exposure, zodat de pijn daadwerkelijk zal zijn geleden. Het jaarverslag is dik genoeg. Dat heb ik ook graag, want ik kan er veel informatie uit halen. U moet iets in die geest aangeven, waardoor beleggers en aandeelhouders houvast hebben en zij daadwerkelijk weten wat die balans betekent. IFRS verbiedt dat niet; dat weet ik zeker. De heer Lamp: Nog erger: we hebben dat ook aan u gegeven, namelijk via de stresstests die we in Europa regelmatig moeten publiceren, namelijk elk jaar precies in de zomervakantie. Die data zijn ook beschikbaar op basis van het scenario dat is voorgeschreven door de Nederlandse dan wel de Europese toezichthouder. Ook is bekend welke effecten dat kan hebben op een bankbalans van in dit geval specifiek SNS Bank. We hebben ook laten zien dat een core Tier 1 ratio van ons onder zware druk kan komen als we vandaag moeten afboeken wat we uiteindelijk in een dergelijk scenario verwachten. Die informatie is in het publieke domein beschikbaar en ik loop er zeker niet van weg. Bij het getal dat gepubliceerd is voor een periode van 2,5 jaar moet u denken dat dit zich onder stress voordoet: een scenario waarin de werkloosheid toeneemt en er geen sprake is van groei van de economie, maar juist van een forse daling op het commerciële vastgoed. Dan moet u denken aan een bedrag dat richting EUR 1 mld. gaat. Dat is ook gepubliceerd en dat is in het publieke domein. De heer Keyner (VEB): EUR 1 mld. extra afwaarderingen op de kredietportefeuille in Property Finance? De heer Lamp: Op het moment dat het gepubliceerd is. Dan moet u wel terug in de tijd en dat wat we inmiddels hebben gerealiseerd daarvan aftrekken. De heer Keyner (VEB): En wat resteert dan nog? Wat is er intussen gebeurd? De heer Lamp: We hebben ondertussen al ca. EUR 300 mln. afgeboekt en dus blijven er EUR 700 mln. over. Maar dat was tegen het moment dat we gestresstest hebben. Ik heb het _________________________

_______________________________________________________________

getal niet als wij vandaag zouden stresstesten. Dat zal ik ongetwijfeld te zijner tijd weer moeten publiceren als er weer een ronde stresstests komt. De heer Keyner (VEB): Wat u wel hebt aangekondigd, is dat 2012 qua afwaarderingen in lijn zou kunnen liggen met wat er in 2011 is gebeurd. De heer Lamp: In ieder geval geeft het eerste kwartaal signalen dat het in lijn is met het gemiddelde van vorig jaar. De heer Keyner (VEB): Dank u wel. Ik kom graag later een keertje terug. De heer Rienks: Ik wil het over verschillende dingen hebben en ik wil het 'ophangen' aan het vierluik van de twee dingen oud zeer die opgelost moeten worden en twee nieuwe dingen voor de toekomst. U weet wel wat ik bedoel. Het oude zeer is het afbetalen van de Staatssteun en de molensteen die Property Finance heet. Dat oude zeer beperkt wel de mogelijkheden in de toekomst van de andere twee van het vierluik. Hoe zou dat opgelost kunnen worden anders dan met het doormodderen waarover zojuist gesproken werd? Ik noem de Friesland Bankoplossing: de Friesland Bank is onlangs door de Rabobank overgenomen en zo zouden wij ook overgenomen kunnen worden door een heel grote financiële instelling - waarschijnlijk een buitenlandse - die er beter voorstaat dan wij en die tien keer zo groot is. Die zou de Staatssteun kunnen afbetalen en het probleem van Property Finance kunnen absorberen. Dan zijn de Nederlandse retailactiviteiten daarvan verlost en kunnen zij zich weer helemaal concentreren op de uitdagingen van de toekomst. Is zo'n oplossing wel eens aan de orde geweest en, zo ja, zou u die verwelkomen? Voor ons aandeelhouders is het natuurlijk helemaal niet zo'n leuke oplossing, want dan moeten we uitstappen op het dieptepunt. We maken het als aandeelhouder liever nog mee dat we weer helemaal gezond zijn en op alle fronten goed draaien, zonder molensteen om de nek. Een andere oplossing zou zijn om de helft van de onderneming te verkopen, de Fortisoplossing. U weet misschien van Ageas in België: die draait gewoon door met de verzekeringstak. U zou de hele bank kunnen verkopen en dan houden wij als aandeelhouders een gezonde verzekeringstak over. Het moet dan wel weer ontvlochten worden, terwijl het net allemaal mooi op hetzelfde IT-systeem zit, maar toch zou u de helft kunnen verkopen en een gezonde helft kunnen overhouden. Over een nieuwe toekomst heb ik ook een paar opmerkingen. Om te beginnen over het nieuwe verdienmodel waarbij adviseurs aparte rekeningen moeten sturen. Je wilt een hypotheek, je gaat naar je hypotheekadviseur die de beste hypotheek voor je zoekt bij welke bank dan ook. Die is dan in principe goedkoper, want de bank hoeft de hypotheekadviseur niet meer te betalen en de hypotheekadviseur doet er een klein schepje bovenop en stuurt een adviesrekening. Dat moet het toch gaan worden. Nederlanders hebben altijd het idee gehad dat hypotheekadvies gratis is en die willen waarschijnlijk helemaal niet gaan betalen. De boodschap van degene die de hypotheek of wat _________________________

_______________________________________________________________

dan ook verkoopt is dat de verzekering per jaar EUR 100 goedkoper is en de adviseur stuurt de rekening van EUR 125 apart. Dan voelen zij zich vast beetgenomen. Ik vraag me af in hoeverre dat gaat werken en wat dat voor gevolgen kan hebben voor het distributiekanaal van die adviseurs. Komt dat niet zwaarder onder druk te staan en hoe gaat u op uw beurt daarop reageren? Ik las dat u nu SNS Jeugdsparen hebt geïntroduceerd. Ik kom ook een persbericht tegen waarin staat dat u de Zilvervloot wilt herintroduceren. Ik weet het nog uit mijn jonge jaren, want ik deed er ook aan mee. Het is natuurlijk nog steeds een bekend merk, maar ik bedenk me dat het eenvoud was: een product of hooguit twee per categorie klanten als je die categorie klanten in tweeën moet verdelen: een ander product voor bejaarden dan voor jongeren. Maar u hebt net dat Jeugdsparen geïntroduceerd en alle oude jeugdspaarrekeningen opgeruimd en nu begint u weer met een tweede merk voor jeugdsparen. Komt de oude tijd dan toch weer terug, waarin u iedere twee jaar met iets nieuws kwam en de oude verder liet zakken? De betaalrekening met rente is echt mijn laatste onderwerp. Ik heb het vermoeden dat u gemiddeld per klant zo'n EUR 40 of EUR 50 per jaar aan rente kwijt bent. U geeft dat weg. Dat doen concurrenten niet. Op de een of andere manier moet u dat natuurlijk goed maken. De klant wordt natuurlijk blij van EUR 40 of EUR 50 per jaar, maar vertaalt zich dat er werkelijk in dat hij meer zaken met u doet waar u dat ruimschoots aan terugverdient? Het heeft namelijk geen zin om zomaar aan klanten EUR 50 per jaar weg te geven zonder dat je het langs andere weg weer terugkrijgt. Dan ben je uiteindelijk onverstandig bezig. De concurrenten doen het nog steeds niet: zijn zij dom of zijn wij dom door het zo aan te pakken? De heer Latenstein: Ik begin maar met de beantwoording van de eerste vraag, het overgenomen worden door een buitenlandse bank. Als het al zo is, kunnen we er weinig over zeggen, maar laat ik het wat algemener benaderen. Het maakt niet zoveel uit naar welk land in Europa ik kijk, ze zijn gezien Basel III en gegeven de sovereign debt crisis alle bezig om zowel liquiditeit als kapitaal te versterken. Zij zijn daar nog wel even zoet mee. De ruimte voor allerlei buitenlandse avonturen van buitenlandse banken in Nederland is uitermate beperkt. Als er een scenario op tafel zou komen, waarmee dat een bijdrage zou leveren aan wat SNS REAAL wil realiseren ten behoeve van haar stakeholders, zullen we daar uiteraard heel serieus naar kijken. Ik zou echter niet de verwachting willen wekken dat zoiets in deze omgeving aanstaande is, want dat is absoluut niet het geval. De heer Rienks: Ik zit liever niet te wachten op een bod van EUR 2 per aandeel; ik hoop dat ze nog een keer EUR 6, EUR 7 of EUR 8 kunnen worden als wij deze zware tijden kunnen overleven. De heer Latenstein: Daar gaan we voor. Ik probeerde uw vraag te beantwoorden. De heer Rienks: Ik moet er maar niet op rekenen. De kans is klein dat buitenlandse partijen het willen en de speelruimte hebben om het te doen. _________________________

_______________________________________________________________

De heer Latenstein: Zeg nooit 'nooit', maar ik probeerde inderdaad te zeggen dat de kans in deze omstandigheden uitermate gering is. De heer Rienks: De Rabobank is er waarschijnlijk niet groot genoeg voor. De heer Latenstein: Dat was uw andere vraag, of wij de boel niet konden opsplitsen. We hebben een voorbeeld in Nederland waar dat gebeurt. De heer Rienks: Ja, Fortis dat nu Ageas is geworden. De heer Latenstein: In het verhaal zat ook opgesloten dat we dan de bank verkopen. En dat zou dan inclusief Property Finance moeten zijn. Als je naar alle analyses kijkt, moeten wij echter snel tot de conclusie komen dat dit niet zo'n heel eenvoudige kwestie is. De vraag is maar of het qua prijs en waardering iets oplevert waar je iets aan hebt en mee verder kunt, nog los van het feit dat we natuurlijk ook nog double leverage in de holding hebben die dan acuut geherfinancierd moet worden in netto kapitaal. Ook daar is het 'zeg nooit nooit', maar ook daar is het niet een heel eenvoudig scenario. Uw derde vraag ging over het nieuwe verdienmodel en de aparte rekening voor de kosten. Laat me beginnen met te zeggen dat het wel een goede zaak is dat vanaf 1 januari 2013 provisie op complexe producten in die zin wordt afgeschaft. Daarmee wordt een geldstroom tussen de aanbieder - de verzekeraar of de bank - en de distributeur doorgesneden en kunnen er niet allerlei oneigenlijke prikkels ontstaan tussen die aanbieder en de distributeur waar de klant geen weet van heeft. Dat is natuurlijk de gedachte erachter. De adviseur moet dus echt zijn toegevoegde waarde bewijzen om die rekening ook te kunnen indienen. De heer Rienks: Maar dat lukt hem niet altijd en bovendien dacht de klant dat hij gratis was. De heer Latenstein: Dat klopt, maar de realiteit is dat het natuurlijk niet gratis is. In deze nieuwe constellatie kunnen het adviesgesprek en de kosten daarvan nog wel worden meegefinancierd. Dat is een belangrijk aspect, tenminste zolang dat nog kan. Laten we even de nieuwe plannen voor de woningmarkt maar afwachten. De heer Rienks: Voor pensioenadviseurs geldt het net zo goed. De heer Latenstein: Ja, maar daar heb je de relatie met een werkgever en is het de vraag of de werkgever bereid is. Die werkgever huurt zelf ook nog vaak een consultant in en daar betaalt hij ook de rekening voor. Dat is toch een ander gebied dan puur aan de consumentenkant. Ik denk dat het een mitigerend effect heeft, zeker met het meefinancieren, maar wij moeten wel waken voor het feit dat je degenen die het advies het hardst nodig hebben, het advies niet meer kunnen betalen. Daar zie ik wel een potentieel risico. Er is ook nog een heel debat gaande tussen het opmaken van de rekening als je zaken doet bij een tussenpersoon versus het zakendoen met een bank. Daar is het laatste woord ook nog niet over gezegd. Maar het gaat wel gebeuren.

_________________________

_______________________________________________________________

De heer Rienks: Als ze rechtstreeks bij u zaken komen doen, krijgen ze misschien weer geen aparte adviesrekening en denken ze weer dat ze goedkoper uit zijn. De heer Latenstein: Er is een heel technische discussie gaande over de vraag of het een aparte rekening moet zijn dan wel of het een apart regeltje mag zijn op dezelfde rekening. Die details zal ik u besparen. De heer Rienks: Maar u bent natuurlijk geen onafhankelijke adviseur. De heer Latenstein: Voor hypotheken deels wel. Wij verkopen onze eigen hypotheken, maar we verkopen ook wel degelijk hypotheken van anderen. Die hypotheekverkoop is behoorlijk afgenomen in Nederland, maar wij verkopen ook hypotheken van concurrenten. Dat doen we als enige van de grote partijen in Nederland en dat plaatst ons ook in een andere positie in deze discussie. Fundamenteel zit daar natuurlijk wel de gedachte achter dat je klanten een breed palet moet kunnen aanbieden. Daar zit wel de aanname bij dat niet per se voor iedere klant geldt dat zij ook met een product van je bank naar buiten loopt. Er kunnen ook producten tussen zitten van andere aanbieders. De heer Rienks: En dan bent u tevreden met het bedrag van de adviesrekening? De heer Latenstein: Ja, daar zijn we dan tevreden mee. De heer Rienks: En daar kan uw bankwinkel dan van draaien? De heer Latenstein: Ja, daar kan die van draaien. Dit doen we trouwens al een tijdje en ik geloof dat 70%-80% van de mensen al op die feeconstructie zitten. Het is wellicht al iets meer ingedaald dan de discussie af en toe doet vermoeden. De heer Rienks: Ik wilde ook nog weten of u weer op de oude voet verder ging met telkens weer een nieuwe rekening voor dezelfde klanten. De heer Latenstein: Het jeugdsparen begint al op veel jongere leeftijd. De Zilvervloot begint vanaf 15 jaar. Overigens is dat iets wat wij uit de boedel van DSB hebben gekocht, dus we hebben nu ook recht op de titel Zilvervloot. We denken dat er ook een bepaalde signaalwerking van uitgaat. Als je roept dat we meer moeten sparen met elkaar - al is het voor het aflossen van je huis, je pensioen of waar je het ook voor wilt gebruiken - en je dat van jongs af aan wilt stimuleren, levert het opnieuw introduceren van de Zilvervloot wel een positief signaal op. Natuurlijk kijken wij naar ons productenpalet. Als we het aantal spaarproducten van 60 naar ongeveer 6 hebben teruggebracht, is het niet de bedoeling dat het er over een paar jaar weer 20 of 30 zijn. Het betekent ook dat er dingen uit moeten als je er weer andere dingen in stopt. Daar kijken we heel zorgvuldig naar. Maar we zijn er wel van overtuigd dat de naam Zilvervloot en het opnieuw introduceren ervan met een goed product op zichzelf heel positief kan zijn, zowel in termen van de opbrengst aan spaargeld als in termen van signaalwerking. We hebben er over het algemeen ook heel positieve reacties op gehad.

_________________________

_______________________________________________________________

De heer Rienks: Maar u gaat dus niet op die voet door, want u levert op termijn een andere spaarrekening in. De heer Latenstein: Wellicht. Ik weet niet of dat in de tijd een-op-een gesynchroniseerd kan worden, maar we zijn niet van 60 naar 6 gegaan om over 2 jaar weer op 30 te zitten. Dat is niet de bedoeling. De heer Rienks: Dat dacht ik dus ook en dit leek mij tegen de trend in te gaan. De heer Latenstein: Wij zijn het met elkaar eens. Uw laatste vraag ging over de rente op de betaalrekening. Het is maar hoe je ernaar kijkt. We hebben een relatief beperkt marktaandeel in betaalrekeningen, vergeleken met de drie andere grote banken in Nederland. U hebt helemaal gelijk: als alle banken rente op betaalrekeningen zouden introduceren, doet dat heel erg zeer. Voor ons doet het wat minder zeer, maar het heeft wel een enorme aantrekkingskracht over de hoeveelheid nieuwe rekeningen je kunt binnen halen. Inderdaad, als mensen hun salarisrekening of een gedeelte daarvan bij je hebben, verhoogt dat de kans dat zij ook andere producten van je zullen afnemen. Dat is zeker ook een motief. Maar we berekenen natuurlijk ook kosten voor de betaalrekening. In die kosten heffen we voor het gebruik van de betaalrekening, voor de transacties, de passen, et cetera. Daar krijgen we dus ook nog een vergoeding voor. In het verleden was dat veel minder. Er zit dus ook een compenserend effect in. De heer Rienks: Maar nu zou u dus hogere kosten moeten rekenen dan ING en de Rabobank. Die rekenen ook een paar euro in de maand. Als zij EUR 3 willen per maand en u EUR 7 rekent, hebt u het natuurlijk teruggepakt, maar het is niet helemaal eerlijk. De heer Latenstein: Als je daar maar heel transparant over bent. Als ik kijk naar de groei in die betaalrekeningen ziet het er heel bemoedigend uit. Maar u hebt wel gelijk: een betaalrekening kost in principe geld. We zijn in Nederland gewend geraakt aan het feit dat betalen gratis is. Daar gaan we langzaam maar zeker van af. Eens moeten we het debat voeren over een faire prijs voor een financieel product. Er zijn producten bij waarvoor te veel is gerekend, maar er zijn ook producten bij waarvoor te weinig is gerekend. Daar past deze trend wel in. Als we het nu helemaal mooi willen maken met betaalrekeningen wil ik ook nog wel een steen in de vijver gooien voor een nummerportabiliteit, om maar eens een ander onderwerp te noemen. De heer Rienks: Dan kan je veel makkelijker overstappen naar een andere bank. Dat is met telefoonnummers al gemeengoed geworden. De heer Latenstein: U hebt helemaal goed begrepen wat ik zei. De heer Rienks: Maar het is eigenlijk heel simpel. Bij de centrale instantie moeten ze een paar maatregelen nemen. Het lijkt mij eigenlijk heel makkelijk. Aan ieder nummer hangt de rekeninghouder en dan hoeven nummers die met een 4 beginnen niet meer van de AMRO

_________________________

_______________________________________________________________

Bank te zijn en nummers met een 3 niet meer van de Rabobank, zoals vroeger het geval was. Dat is nergens meer goed voor in de huidige tijd. De voorzitter: Mijnheer Rienks, al uw vragen zijn beantwoord. Als u het goed vindt, zou ik ook nog andere mensen de gelegenheid willen geven tot het stellen van vragen. De heer Hendriks (Deurne): Ook ik wil u een compliment geven voor de toelichting. SNS Bank heeft tien jaar geleden EUR 238 mln. aan participatiecertificaten in drie tranches uitgegeven. Ik vertegenwoordig ondertussen ongeveer 10% van dat bedrag. Het verbaast mij een beetje dat daarover tot op heden niets is vermeld in de jaarcijfers over 2011. Ik ben erg geïnteresseerd hoe SNS Bank denkt over de toekomst van deze SNS Participatiecertificaten. Hoe denkt u daarmee om te gaan? De heer Latenstein: Het gebeurt ook in 2012 en in die zin is het geen 2011 gebeuren. We zijn natuurlijk wel heel verheugd dat we het proces voor terugbetaling van de eerste tranche hebben doorlopen. Zoals u weet, hebben wij alle klanten daarover geïnformeerd en zullen we 28 juni dat geld terugstorten en daarmee de eerste tranche afbetalen. Het is te vroeg om iets te zeggen over de tweede en de derde tranche. De ene tranche loopt aan het einde van dit jaar af en de laatste tranche - een kleiner gedeelte - midden volgend jaar. We zullen dan ook dezelfde procedure met dezelfde intentie doorlopen. Gezien wat ik daarvoor formeel moet doen, kan ik er nu niet op vooruitlopen, anders dan te zeggen dat wij de procedure gaan doorlopen. De heer Hendriks (Deurne): Er is flink gebruik gemaakt van de LTRO-faciliteit. Is dat met voorbedachten rade, is dat anticiperend op een mogelijke aflossing van die participatiecertificaten geweest? De heer Latenstein: Er is geen enkele relatie tussen het opnemen van de LRTO en de participatiecertificaten. De heer Hendriks (Deurne): Het doet mij vooral vreugde om te zien dat er enorm veel liquiditeiten zijn, dat er veel cash is. Dat biedt in ieder geval perspectief. Ik hoop toch niet dat het ergens anders voor is gebruikt. Overigens wil ik nog even een compliment maken voor de afhandeling met betrekking tot de eerste tranche. Die resulteerde wat later in een heel snelle afhandeling. De manier waarop dat gebeurde, vond ik erg goed. De heer Latenstein: Dank u wel! De heer Gootjes (VBDO): Ik ben klant bij ASN Bank, maar ik ben geen D66-stemmer. Het is wel goed om op te merken dat ASN Bank doorgroeit en niet alleen bij D66-stemmers maar ook in de pluriforme samenleving van Nederland. Ik heb een aantal vragen op het gebied van duurzaamheid. Ik heb deze vragen van tevoren al opgestuurd, dus u verwacht deze wel. Ik wil beginnen met uw hartenkreet over het verduurzamen van de bestaande vastgoedportefeuille, de bestaande kantoorportefeuille. _________________________

_______________________________________________________________

Een ander soort vastgoed zijn natuurlijk woningen en ook daar kan een hoop gebeuren op het gebied van verduurzaming daarvan, ook omdat ASN Bank heel veel hypotheken op haar balans heeft. Hoe zet SNS REAAL zich in om de hypotheekmarkt te verduurzamen? De heer Latenstein: ASN heeft gisteren of eergisteren daarover wat aangekondigd, namelijk om voor woningen een soort verduurzamingstraject te doen. Dat is een start om te kijken hoe het werkt. Toevallig hebben wij er vanmorgen ook over gesproken, dus het is een thema dat op de agenda staat. We hebben een eerste probeersel nu gelanceerd. Het zal ongetwijfeld een vervolg krijgen. Over de precieze invulling kan ik nu niet heel concreet zijn, maar uit het feit dat we iets gelanceerd hebben, kunt u afleiden dat het op de agenda staat en dat het de aandacht heeft. Daar zullen we zeker een volgende keer op terugkomen. De heer Gootjes (VBDO): Kunt u wat meer vooruitzichten geven op dat initiatief in NoordHolland? Dat heb ik dan helaas gemist. De heer Latenstein: Dick, help even? De heer Okhuijsen: In Purmerend hebben we het initiatief geherintroduceerd dat klanten van ASN in ieder geval ook geholpen worden om hun woningen duurzamer te maken. De heer Latenstein: Bij het afsluiten van hypotheken kun je dus nadenken over energie, water en allerlei zaken om een huis duurzamer te maken. Daarmee doen we dus een eerste experiment. De heer Gootjes (VBDO): Het is goed om te constateren dat nu ook stappen gezet worden. Wij zien graag de resultaten van die eerste fase. Ik heb nog twee vragen. De eerste daarvan gaat over biodiversiteit. Natuurlijk is dat het behoud van plant- en diersoorten om de aarde te waarborgen. Voor een bedrijf als Philips of Shell is het heel duidelijk waar ze vooruitgang kunnen boeken, maar voor een financiële instelling is dat lastiger. Naar de mening van de VBDO gaat het juist om de financiering van bedrijven en de beleggingen die u doet. In uw aanzienlijke jaarverslag van 400 pagina's - die wij natuurlijk vanwege duurzaamheidsoverwegingen niet hebben geprint - wordt vermeld dat u er op het gebied van biodiversiteit voor zorgt dat u niet belegt in bedrijven die bijdragen aan de afbouw van biodiversiteit. Probeert u op een bepaalde manier positief bij te dragen aan biodiversiteit? Ik stel deze vraag, omdat SNS REAAL vooruitloopt op het gebied van duurzaamheid, zoals u ook in een eerdere presentatie hebt gezegd. Om die reden stel ik ook een scherpere vraag om die sprong te maken. De heer Latenstein: We hebben zojuist al gezegd dat aan de financieringskant de bankbalans voor het overgrote deel uit hypotheken bestaat. De vastgoedfinanciering bij Property Finance zijn we aan het afbouwen, dus het zou een beetje apart zijn om daar nu nog heel hard op in te zetten. De bedoeling is natuurlijk dat dit weggaat. Ik zie wel dat ASN, hoewel het nog een beperkte omvang heeft, heel specifiek kijkt hoe zij dat in haar financieringen nadrukkelijk een _________________________

_______________________________________________________________

plaats probeert te geven, of dat nu om windparken gaat of anderszins. Dat loopt ook goed, maar qua omvang op het geheel van SNS REAAL is het nog van een beperkte omvang. Maar het loopt wel goed. Naar mijn mening zit het voor een groot stuk ook aan beleggingskant en dan kom je op uitsluiting uit. Dat doen we redelijk proactief en volgens mij is de VBDO daar ook behoorlijk enthousiast over. De heer Gootjes (VBDO): Inderdaad, maar daarom vraag ik er ook naar. Ik heb het onderzoek ook gedaan en ik constateer dat u heel proactief schijnt te zijn. Wij missen juist die positieve bijdrage. U kunt ook beleggen juist in bedrijven die daar heel actief mee omgaan. De heer Latenstein: Ik denk dat dit wel gebeurt, maar ik denk niet dat het een speerpunt binnen het bestaande beleid is. Er wordt wel zeker ook over dat soort bedrijven gesproken, maar als u vraagt of dat een heel structureel onderdeel van het beleggingsbeleid is, moet ik antwoorden dat dit niet op die manier het geval is. Maar het zou een aanvulling kunnen zijn. We nemen uw suggestie mee. De heer Gootjes (VBDO): Graag! Ik heb nog een laatste vraag en wel over wat er gebeurt bij SNS REAAL op het gebied van woon-werkverkeer. Het aantal werknemers is afgenomen van 7300 tot 7000. Het aantal ovkilometers voor het woon-werkverkeer is toegenomen, maar het aantal autokilometers is niet afgenomen. Hoe komt dat en wat gaat u doen om dat te verbeteren? De heer Latenstein: Laat ik u eerst op hoofdlijnen zeggen hoe dat nu komt. Wat er meespeelt, is de huidige economische situatie en de situatie op de woningmarkt. Waar mensen vroeger wat gemakkelijker verhuisden voor het werk is dat nu minder het geval. Ze accepteren gewoon dat ze wat verder moeten reizen en rijden om het werk te bereiken. De animo om het huis te koop te zetten en een nieuw huis in de werkomgeving te zoeken is veel kleiner geworden. Dat speelt een belangrijke rol in dit verhaal. Ik weet ook niet of we daar op korte termijn heel gemakkelijk iets aan kunnen doen. Voor de rest proberen we met het wagenpark, fietsplannen en het volledig vergoeden van het openbaar vervoer zoveel mogelijk stimulansen te geven om het aantal kilometers zo min mogelijk te krijgen. In het concept van Het Nieuwe Werken is de Raad van Bestuur redelijk voorop gegaan om het voorbeeld te geven en het bevalt ons prima. Het leidt er ook toe dat werktijden veel flexibeler worden, zodat je niet per se tussen 9 en 5 op de heenweg en de terugweg in de file hoeft aan te sluiten. Het kan ook op een andere manier worden ingevuld. We hebben dus een palet van dingen die wij al doen, maar concreet iets doen om mensen dichter bij het werk te laten wonen in deze economische omstandigheden is niet zo eenvoudig. Ik wil daar geen verwachtingen wekken. De heer Gootjes (VBDO): Wij zien de uitgebreide rapportage volgend jaar graag tegemoet. De voorzitter: Hartelijk dank mijnheer Gootjes, voor uw goede vragen. Het is interessant om te horen wat er allemaal speelt binnen de muren van SNS REAAL.

_________________________

_______________________________________________________________

De heer Latenstein: We moeten toch ook nog wat aan het profiel van ASN doen, want het zijn met name geen D66-stemmers, volgens mij. De heer Verhagen (Den Haag): Ik heb een aantal vragen voor u. Ik heb een aantal keren de term 'klanttevredenheid' gehoord en begrepen dat daar onderzoek naar is gedaan. Dat zijn uiteraard klanten van u, maar ik wil het graag uitbreiden en de potentiële klanten erbij betrekken, met name de potentiële klanten uit het mkb en de hypotheekmarkt. Als u weer een klanttevredenheidsonderzoek doet, moet u proberen dat mee te nemen. Ik denk dat daar nogal wat klachten zijn en ik wil graag uw visie daarop hebben. Wat is uw ervaring daarmee? Hoe komt het dat het mkb klaagt en dat het de mensen niet lukt om een hypotheek te krijgen, terwijl u een bank bent. De heer Latenstein: Als je naar de markten kijkt, moet je constateren dat er veel minder vraag is. Wij hebben ook aangekondigd dat we aan de hypothekenkant productie zeker via de ketens proberen terug te brengen. Dat is ongeveer een halvering. Dat heeft ook heel veel te maken met het feit dat we kapitaal aan het sparen zijn. Het betekent dat de beschikbaarheid in dat opzicht een stuk is afgenomen. Dat is zeker het geval. Kijk ik overall naar de klanttevredenheid en de hypotheekkant, dan zie ik dat het best wel goed gaat. Er is natuurlijk altijd ruimte voor verbetering. Wat betreft de mkb-kant zijn wij natuurlijk een partij die aan de financieringskant bij het mkb altijd heel erg terughoudend is geweest en eigenlijk alleen maar leningen aan het mkb verstrekken op basis van stenen. We hebben nooit gedaan aan allerlei financieringsconstructies met het mkb op basis van debiteurenfactoring. Daardoor hebben we dus een heel beperkt aanbod. Het klopt wel dat we daar opinies over hebben ontvangen van klanten, zeker van potentiële klanten, die dat een gemis vinden. Gezien de keuzes die wij in het verleden hebben gemaakt, maar ook gezien de situatie waar we nu in zitten - het afbouwen van Property Finance waar ook het corebedrijf bij hoort en kapitaal sparen voor de toekomst - zullen we het wel willen laten. Ik wil zeker de visie van potentiële klanten op SNS REAAL en de labels van SNS REAAL op de een of andere manier meenemen in toekomstige klantmetingen en misschien ook wel zichtbaar maken. De heer Verhagen (Den Haag): Het is misschien mogelijk om cijfers paraat te hebben van mensen die een hypotheek aanvragen en worden afgewezen en of dat jaar op jaar verschilt of anders wordt. De heer Latenstein: We zullen ook naar klachten kijken en hoe het met klachten vergaat. Zojuist heeft iemand over participatiecertificaten gesproken en als ik naar de heer Keyner kijk, moet ik op de een of andere manier ook denken aan de beleggingspolissen. Er zijn dus zeker aanknopingspunten in wat u zegt. De heer Verhagen (Den Haag): Ik heb een tweede vraag. SNS Bank komt op mij over als een puur Nederlandse bank. In de toelichting hoor ik dat er politieke activiteiten zijn, waardoor de _________________________

_______________________________________________________________

koersen en dergelijke allemaal veranderen. Ik doel op het hele speelveld in Europa. Hoe moet ik de activiteiten zien in Nederland en die buiten Nederland, in Europa, Amerika en Azië? Welke activiteiten van SNS Bank zijn er überhaupt in de hele wereld? Is daar een goed onderscheid in te maken? De heer Lamp: Bij SNS REAAL is maar één aspect internationaal actief en dat is de resterende portefeuille van Property Finance. Op een totale balans van EUR 130 mld. praten we hier over een dikke EUR 2 mld., een dus te verwaarlozen deel. Maar dat is natuurlijk niet per se het enige wat ons internationaal beïnvloedt. De verzekeraar en de bank hebben natuurlijk heel veel beleggingen in de ons omringende landen, direct in de overheden maar natuurlijk ook in bedrijven die daar lokaal opereren. In die zin is er sprake van diversificatie in ons beleggingsprofiel. Over de wijze waarop wij ons financieren heb ik een aantal grafieken laten zien met de leningen ten opzichte van de spaartegoeden. Dat is in ieder geval boven 100%. Het laatst gepubliceerde cijfer is 159%. Dat betekent dat die 59% in ieder geval niet met sparen gebeurt, maar door het ophalen van geld bij beleggers in de vorm van obligaties. Een groot deel daarvan komt van buitenlandse investeerders die willen beleggen in Nederlands papier. Dus ja, we zijn voor 98%-99% Nederlands voor onze totale activiteiten aan de activakant, maar tegelijkertijd worden we natuurlijk zwaar beïnvloed door de internationale ontwikkelingen, of doordat we zelf internationaal beleggen vanuit een oogpunt van diversificatie of omdat we ons geld vanuit een internationaal perspectief moeten binnen halen omdat er simpelweg niet genoeg spaarmiddelen in Nederland zijn om bijvoorbeeld de gehele hypotheekmarkt te financieren. We zijn sowieso afhankelijk van buitenlandse beleggers die in Nederland willen investeren. De heer Verhagen (Den Haag): Zijn er überhaupt nog kantoren in Amerika of in Azië? De heer Lamp: Nee, als er sprake is van kantoren, dan praten we over een filiaal in Washington dat op dit moment de activiteiten van Property Finance aan het afhandelen is. U moet niet denken aan een groot kantoor; het is een overzichtelijk en beperkt aantal mensen. De rest bestaat voornamelijk uit adviseurs die ons daarbij helpen. We zijn niet aanwezig in Azië. De heer Verhagen (Den Haag): Dan heb ik nog een vraag over de groepsactiviteiten die een negatief saldo vertonen van EUR 93 mln. Is daar nog iets over te zeggen? Was dat te voorzien geweest? Zijn er veranderingen geweest, waardoor het ineens negatief is geworden? De heer Lamp: De groepsactiviteiten bestaan meestal uit drie componenten. Een daarvan bestaat uit de kosten die de groep maakt, die vervolgens niet gealloceerd zijn aan de onderliggende entiteiten. Een deel van de overhead wordt niet naar beneden gedrukt richting Zwitserleven, SNS Bank of REAAL. Deze component blijft hangen op de holding. Verder heeft de holding ook financiering uit de kapitaalmarkt gehaald waar zij rente op dient te betalen, dus dat is een negatieve post. In de derde plaats hebben wij een aantal beleggingen op groepsniveau, bijvoorbeeld ons 5% belang in Van Lanschot. Als de koers van Van Lanschot daalt, zullen we daarop moeten afschrijven. Dat loopt ook via de groep. Dat laatste is natuurlijk _________________________

_______________________________________________________________

niet te voorzien, want dat is zeer afhankelijk van de kapitaalmarkt. We hebben in 2011 ook een behoorlijke post gezien, gezien ook de ontwikkeling van de koers van Van Lanschot. Dat zijn de drie hoofdmoten, waarbij de eerste twee meer structureel van aard zijn. De derde is afhankelijk van ontwikkelingen op de kapitaalmarkt en in dit specifieke geval de ontwikkeling van de koers van het aandeel van Van Lanschot. De heer Verhagen (Den Haag): Lopen er nog juridische zaken binnen SNS op grote basis? Ik denk met name aan Goldman Sachs. Of wordt het nog bezien? De heer Lamp: Er bestaat bijna geen financiële instelling zonder een aantal dossiers. Er lopen wel degelijk juridische procedures en daar publiceren wij ook over. Een bekende is het Madoffdossier. Voor zover ik weet, loopt er geen procedure jegens Goldman of Goldman jegens ons. In die zin is het antwoord daarop ontkennend, maar een aantal dossiers loopt natuurlijk bij ons. De bekende heb ik net aangegeven. We hebben wel nog posities op collaterals die we nog moeten krijgen, maar dat is geen juridische procedure. Het is meer het wachten op de afhandeling daarvan. Mochten we daar voorzieningen hebben moeten nemen, dan zijn die al genomen. De heer Verhagen (Den Haag): Dank u wel. Mevrouw Helmy (VBDO): Ik zie dat 42% van de medewerkers van SNS REAAL vrouwelijke medewerkers zijn, hoewel gemiddeld 20% à 25% met een leidinggevende positie vrouw is. Kunt u dit verder toelichten en zeggen of SNS van plan is om dit veranderen? De heer Latenstein: Het percentage is aan het stijgen, maar ik denk dat het tijd nodig heeft. We hebben recentelijk een vrouw benoemd in de directie van de bank, Annemiek van Melick, dus vanuit het eigen huis. Daar zijn we heel blij mee. Hetzelfde geldt voor Zwitserleven; ook daar is een vrouw benoemd in de directie en hetzelfde geldt voor REAAL. We zetten zeker stappen, hoewel ik niet wil suggereren dat we er zijn. Het moet echter ook passen en op dat moment kunnen. We kijken daar dus wel degelijk naar. Mevrouw Helmy (VBDO): Dank u wel. De heer Keyner (VEB): Ik zal het kort houden. Tot mijn vreugde heb ik wel gehoord dat niet alleen D66-stemmers klant mogen worden, maar ook VVD-stemmers. Wellicht meld ik mij binnenkort aan bij ASN Bank. Ik heb nog drie korte vragen. Zwitserleven, zo meldt u in het jaarverslag, is voor de vierde keer op rij door het intermediair uitgeroepen tot beste pensioenverzekeraar van Nederland. Zien klanten dit ook zo of heeft dit meer te maken met de in het verleden zeer gunstige provisiestructuur van Zwitserleven? De heer Latenstein: Ik geloof niet dat Zwitserleven voorop loopt in het overbetalen qua provisies. Ik denk dat het ook wel degelijk heeft te maken met eindklanten, want ook daar

_________________________

_______________________________________________________________

wordt mee gemeten. Het zijn consultants die de bedrijven adviseren, het zijn de bedrijven zelf en de tussenpersonen. Vanaf 1 januari mogen provisies bovendien niet meer. De heer Keyner (VEB): Als iedereen zo tevreden is, zowel klanten als de tussenpersoon, waarom moet dan toch worden afgeschreven op de goodwill? De heer Lamp: Dat is relatief simpel, want dat heeft te maken met een prijs die betaald is in de context van dat moment. Dat in combinatie met de zeer slechte marktomstandigheden, waardoor er een behoorlijke druk is gekomen op het beleggingsrendement dat Zwitserleven had kunnen maken. Het tweede aspect is natuurlijk dat de marges er over het algemeen niet beter op zijn geworden in de afgelopen jaren. Het laatste en niet te onderschatten element is het feit dat de klanten van Zwitserleven ook langer leven of verwacht worden langer te zullen leven. Daardoor moet meer gedoteerd worden aan de voorzieningen. Als je de drie componenten neemt waarbij de eerste verreweg de grootste is - beleggingsrendementen blijft er uiteindelijk IFRS-technisch weinig buffer over en moet je gewoon afboeken. We hebben besloten om meteen 100% af te boeken. De heer Keyner (VEB): Dat is volledig duidelijk. Ik heb ook gelezen dat u afstapt van de beleggingsverzekeringen en overstapt naar banksparen en losse overlijdensrisicodekkingen. Ik denk dat dit een goede stap is voor de klanten. Tegelijkertijd kijken wij als aandeelhouders ook graag naar marges. Verdient u genoeg geld met banksparen? De heer Lamp: Het antwoord op de vraag of het genoeg is, is ontkennend. Ik denk het nog niet. Het is natuurlijk een markt die zich ook moet stabiliseren en waarbij de marges zeer volatiel zijn afhankelijk van de momenten die je moet nemen en van de duur. Wat wij heel gedisciplineerd doen, is zorgen dat wij op dit moment in deze zeer competitieve omgeving geen langdurige - 10 jaar + - contracten aangaan. Wij zitten tussen de 5- en 10-jaarsperiode. We vergelijken het ook heel duidelijk met de tarieven die wij betalen op onze kapitaalmarkt funding. In die zin zien we het ook als een additionele fundingsbron en daar vergelijken we het ook mee. Omdat het een nieuwe en zeer snel groeiende markt is, merk je ook dat bepaalde componenten van die markt redelijk agressief zijn. Uiteindelijk zal die markt zich stabiliseren naar niveaus van gewone spaarproducten, maar we zullen het nooit kunnen vergelijken met de tarieven of de marges die verdiend werden op verzekeringsproducten in het verleden, gehoord ook alle discussies daarover. Kortom, op dit moment verdienen we nog niet voldoende en ik denk dat er nog rationalisatie en discipline moet komen. Wij concurreren niet agressief voor de heel lange termijn. De heer Keyner (VEB): Ik ben ook bezig een aantal andere aandeelhoudersvergaderingen voor te bereiden, waaronder die van een concurrent van u, Delta Lloyd. Delta Lloyd probeert - al dan niet terecht; dat weet ik niet - goede sier te maken door de bewering dat zij de enige verzekeraar in Nederland is die haar verplichtingen en bezittingen grotendeels op marktwaarde heeft gebaseerd. Dat doet me direct vragen waarom SNS REAAL dit niet doet.

_________________________

_______________________________________________________________

Wat zou de impact zijn als je daadwerkelijk de balans volledig of grotendeels zou baseren op marktwaarde? De heer Lamp: Ik denk dat het statement van Delta Lloyd klopt. Maar daarmee is wat mij betreft ook alles gezegd, want we moeten er niet te veel lading aan geven. Ons verzekeringsbedrijf doet een groot deel van de beleggingen natuurlijk op marktwaarde. In het kader van de groepsactiviteiten heb ik ook het aandeel van Van Lanschot genoemd. Wij hebben onze hypotheken op SNS Bankniveau niet op marktwaarde gebaseerd. In het jaarverslag wordt overigens een aantal berekeningen en in ieder geval benaderingen gegeven. Aan de verzekeringskant doen wij onze belangrijke verplichtingen niet op marktwaarde vanuit een IFRS-basis, maar dat vind ik niet erg relevant. Onze solvabiliteit die wij publiceren is volledig op marktwaarde gebaseerd. Als de rente zakt, wordt het natuurlijk aan de activakant IFRS-technisch rijk - de rente daalt dus de obligaties stijgen - met de passiva gebeurt niets en ik zie mijn eigen vermogen ook stijgen. Dat is IFRS-technisch. Maar solvabiliteitstechnisch, kapitaaltechnisch zie je wel degelijk dat bij dalende rentes - denk aan onze pensioenfondsen de waarden van de verplichtingen stijgen. Dat is ook weer negatieve druk op de solvabiliteit. Dat doen alle Nederlandse verzekeringsmaatschappijen die onder toezicht staan van De Nederlandsche Bank. Accounting-technisch moet je dat onderscheid maken, maar solvabiliteitstechnisch gebruikt iedereen dezelfde leest en zal daarin wat mij betreft geen onderscheid kunnen en mogen worden gemaakt. De voorzitter: Solvabiliteit is het belangrijkste element. Dames en heren. We hebben veel vragen gehad en daarom wil ik overgaan tot het volgende punt, Corporate Governance. Dat staat ook in het eerste deel van het Jaarverslag, in hoofdstuk 20, maar dat moeten wij iedere keer apart op de agenda zetten.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Zijn er nog vragen over dit hoofdstuk? De heer Keyner (VEB): Ik heb een eigenlijk misselijke vraag, maar ik wil hem toch wel stellen. Er zijn twee vooraanstaande topmannen, de heren Kroes en de heer Dikkers, vertrokken. Zijn ze vertrokken omdat het een zinkend schip was of was het een kwestie van non-performance? Waren en prestatieproblemen met beide heren? De voorzitter: Ik zal het als volgt samenvatten: we zijn samen tot de conclusie gekomen dat het het beste was om daarin een wisseling aan te brengen. Het is in ieder geval niet het zinkend-schipverhaal. Dat is het belangrijkste.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: We gaan over tot de vaststelling van de Jaarrekening 2011, opgenomen in de hoofdstukken 21 tot en met 29. De Jaarrekening is gecontroleerd door KPMG en de verklaring vindt u terug in hoofdstuk 32. Zijn er vragen over de Jaarrekening? De heer Ten Klooster (Ede): Ik heb in de kleine lettertjes van de jaarrekening geprobeerd te achterhalen hoe het nu precies zat met de kosten van Property Finance. We weten alles over de afboekingen of misschien ook niet - die 1 mld. van de heer Lamp zojuist - maar er worden ook heel veel kosten gemaakt voor juridische procedures en adviseurs. Ik probeerde duidelijk te krijgen maar wat wij niet lukte, is het volgende. Als je die afboekingen niet zou hebben, zou Property Finance dan winstgevend zijn of heb je dan nog steeds verlies dankzij die zeer hoge kosten? Er is natuurlijk nooit rekening met die kosten gehouden toen die leningen verstrekt werden. Nu zit je dus met forse bedragen - ik zag ergens 80 mln. staan -, maar het werd mij niet duidelijk of dat inderdaad allemaal extra adviseurskosten waren. Kunt u mij dat duidelijk maken? Hoe zit het met de kostenkant, los van de afboekingen waarover we het al genoeg gehad hebben? De heer Lamp: Als we de afboekingen niet hadden, hadden we al die externen niet nodig om ons te helpen bij het afbouwen van Property Finance. Dan zou Property Finance een winstgevende business zijn. Helaas moeten we constateren dat er afboekingen zijn en dus dat er additionele kennis nodig is, die gepaard gaan met een verhoging van de kosten. Die twee communiceren heel duidelijk met elkaar. Gezien de ontwikkeling van Property Finance, gezien de complexiteit van de dossiers en omdat er een aantal landen bij betrokken is, kunnen we _________________________

_______________________________________________________________

niet anders dan externe adviseurs inhuren die ons hierbij helpen. Dat wordt natuurlijk primair gedreven door het eerste punt dat u hebt genoemd, namelijk het feit dat er ook afgeboekt moet worden en omdat wij hebben besloten om Property Finance af te bouwen. De heer Ten Klooster (Ede): En al die mensen die u kwijt moet en al die ontslagvergoedingen, zitten die er ook bij inbegrepen? De heer Lamp: Die zitten er ook bij inbegrepen. Een groot deel van het personeelsbestand van Property Finance is dalend. Dan praat je over de mensen die daadwerkelijk op de loonlijst staan, want het aantal permanente medewerkers van Property Finance wordt natuurlijk met de dag kleiner. Wij moeten echter constateren dat op dit moment heel veel capaciteit nodig is die wij nu eenmaal niet in dit huis hebben en waarmee we geen rekening hebben gehouden, gezien de complexiteit. En daar moeten we extra kosten maken. Ik kan het niet leuker maken, maar het is wel de situatie waarin we terecht zijn gekomen. De heer Ten Klooster (Ede): Het gaat inderdaad om tientallen miljoenen euro's op jaarbasis. Ik vroeg mij af hoe ik die gegevens moest interpreteren. De heer Lamp: Zeker. In onze totale kostenbasis zitten alle kosten voor de adviseurs ingesloten. Wat betreft onderliggende of operationele kosten normaliseren we voor het feit dat wij op dit moment binnen Property Finance met een verhoogde kostenbasis te maken hebben. Dat stuk halen we eruit. Er is dus wel degelijk onderscheid te maken tussen de kosten van Property Finance alsof er niets zou zijn gebeurd en de kosten die wij op dit moment maken. In de analistenpresentatie kan ik u na de vergadering daarop wijzen, maar het staat er heel duidelijk omschreven. De heer Ten Klooster (Ede): Ik ben niet zo ver gegaan dat ik de analistenpresentatie heb doorgenomen. Ik heb alleen de plaatjes van de Investor Day doorgebladerd en dat is ongeveer hetzelfde als wat ik in het jaarverslag zag staan. De heer Lamp: Het wordt ook in het jaarverslag omschreven. De heer Keyner (VEB): Ik heb wat vragen voor de accountant. Mogen die bij dit punt worden gesteld? Ik zie de herbenoeming van de accountant nergens op de agenda staan. De voorzitter: Dat kan bij dit punt. De heer Keyner (VEB): Dan zal ik de eerste vraag u stellen, mijnheer de voorzitter. Als vertegenwoordiger van de VEB probeer ik regelmatig vragen te stellen aan de externe accountant, maar vaak komt het standaardantwoord dat aan de handtekening van de accountant onder het stuk is te zien dat hij het overal mee eens is. Dat is natuurlijk geen zinvolle bijdrage aan de informatievoorziening aan beleggers. Als ik doorvraag, krijg ik vaak het antwoord dat de accountant niet meer mag zeggen, omdat hij geheimhouding verplicht is. Heeft de accountant aan u, mijnheer de voorzitter, toestemming gevraagd om toch wat ruimer

_________________________

_______________________________________________________________

antwoord te mogen geven op zinvolle vragen van de aandeelhouders die te maken hebben met het risicoprofiel van de onderneming? De voorzitter: Als het zinvolle vragen zijn, zal de accountant daarop met beleid antwoorden. Zoals ik ze ken, zullen ze zo eerlijk mogelijk proberen te zijn en zich niet verschuilen achter mooie volzinnen. De heer Keyner (VEB): Laat ik dan een poging wagen. Ik zou graag van de accountant willen horen dat hij zich comfortabel voelt bij de waardering van alles wat met vastgoed te maken heeft, met Property Finance. De voorzitter: Dat is een goede vraag. De heer De Wit (KPMG): Ik ben de externe accountant van SNS REAAL. Het jaarverslag is inderdaad erg dik en bevat heel veel informatie. Uit die informatie hebben wij uiteindelijk geconcludeerd dat dit een getrouw beeld geeft, zodat u hiermee goede informatie heeft om uw beslissingen te kunnen nemen. Dat betreft ook de informatie over Property Finance. Dat wordt als apart segment gepresenteerd. Bij de segmentinformatie wordt ook veel detail gegeven over de waarderingsbasis, de onzekerheden daarbij en de loan-to-value informatie. Naar mijn mening geeft dat een goed beeld van de situatie, zoals die op 31 december 2011 bestond. De heer Keyner (VEB): Heel duidelijk. Ik begrijp het antwoord van de externe accountant: aandeelhouders, de informatie op het moment van 31 december 2011 is de informatie die relevant is voor hen. Daarop mogen ze op dat moment op vertrouwen. Mijn tweede vraag is eigenlijk hetzelfde en heeft te maken met de waardering van de verzekeringsportefeuille. Kunt u iets vergelijkbaars zeggen dat aandeelhouders mogen vertrouwen op hetgeen is beschreven en gepresenteerd in het jaarverslag? Dat is de status per 31 december 2011 van de waardering van de verzekeringsportefeuille en met name de toekomstige verdienkracht daarvan. De heer De Wit (KPMG): Ik wil wijzen op twee elementen. Het eerste is wat de heer Lamp zojuist over de solvabiliteit heeft aangegeven. Dat staat ook in de jaarrekening en dus hebben we ook de onderliggende berekening van de solvabiliteit gecontroleerd. U kunt ervan op aan dat die bijdraagt aan het getrouwe beeld ultimo 2011. Het tweede element is de toereikendheidstoets die wordt uitgevoerd op de technische voorzieningen van de verzekeraar. Ook hierop is een uitgebreide toelichting op te vinden en ook daar hebben we geconcludeerd dat dit op een goede manier in het jaarverslag is opgenomen. De heer Keyner (VEB): Dank u wel.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Hartelijk dank, mijnheer Keyner en Peti, hartelijk dank voor het antwoord. Voordat wij overgaan tot stemming over de Jaarrekening zal mevrouw Kooi ons vertellen hoe dat ook alweer in zijn werk gaat.

Mevrouw Kooi: Wij gaan even een proefstemming doen om vast te stellen of de stemkastjes naar behoren functioneren. De stemgerechtigden onder u hebben allemaal een stemkastje en een pas ontvangen, waarop de voor deze vergadering van belang zijnde gegevens zijn vermeld. Voor zover deze pas nog niet in het kastje is gestoken, dient u dit alsnog te doen. U dient dit te doen met de goudkleurige chip naar u toe gericht. Als de smartcard goed is ingevoerd, verschijnt er een welkomstboodschap met uw naam in het display. Zodra de stemming voor het agendapunt geopend is, verschijnt er een keuzemogelijkheid in het display. U kunt uw stem uitbrengen door de toepasselijke knop in te drukken. Met toets 1 kunt u aangeven dat u voor het voorstel stemt. De toets 2 drukt u in als u tegen het voorstel stemt. Toets 3 kunt u gebruiken als u blanco wilt stemmen. Wanneer u gestemd hebt, verschijnt de bevestiging van uw keuze op het display. Deze blijft in beeld tot het sluiten van de stemming. U kunt nog corrigeren door opnieuw een keuze in te toetsen. Uw laatste keuze is de keuze die telt. Nadat de stemming is gesloten, zal het resultaat binnen enkele momenten op het scherm verschijnen en zal de voorzitter de uitslag van deze proefstemming bekend maken. Vanzelfsprekend kunt u bij deze proefstemming een willekeurig keuze maken. _________________________

_______________________________________________________________

Heeft iemand nog vragen over deze proefstemming? De voorzitter: Het is inmiddels overal wel zo'n beetje ingevoerd in de jaarvergadering en ik neem aan dat u dit al ettelijke keren hebt gedaan. We gaan in ieder geval een proefstemming houden. Het is wel nuttig om dat meteen ergens mee te verbinden. We houden de vergadering al een aantal jaren op de Jaarbeurs en de vraag is: is de Jaarbeurs een goede locatie voor de jaarvergadering van SNS REAAL? Ja is 1, nee is 2 en neutraal is 3. De stemming is geopend. De stemming wordt gesloten. De voorzitter: 100% heeft voor gestemd. Dat is mooi. Dan gaan we er gewoon mee door. Het wil ook zeggen dat het allemaal goed is gelukt, want het is 100%. Er zijn dus geen mensen die iets fouts hebben ingedrukt.

De stemming wordt geopend. De stemming is gesloten. De voorzitter: Er zijn 3000 stemmen tegen uitgebracht, maar wat het percentage betreft is dat 100 min een aantal cijfers achter de komma. De jaarrekening over het boekjaar 2011 is vastgesteld. Hartelijk dank. _________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Dit punt is ter informatie. Het is geen stempunt. De statuten van SNS REAAL en de Corporate Governance Code schrijven voor dat het reserverings- en dividendbeleid als apart agendapunt op de algemene vergadering wordt behandeld. Wij hebben het beleid niet meer gewijzigd sinds 15 april 2009. Het is opgenomen in de toelichting op de agenda. Aangezien niemand gebruik maakt van de gelegenheid tot het stellen van vragen, gaan wij door naar het volgende agendapunt.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Conform de statuten wordt u gevraagd decharge te verlenen aan de huidige en voormalige leden van de Raad van Bestuur voor hun werkzaamheden gedurende het boekjaar 2011 en, voor zover dat blijkt uit het jaarverslag, de jaarrekening en de mededelingen in deze jaarlijkse AVA. Het gehele boekjaar waren de heren Latenstein, Lamp en Okhuijsen in functie. De heer Hinssen is per 15 september 2011 afgetreden als lid van de Raad van Bestuur en de heer Steenpoorte is per dezelfde datum benoemd tot lid van de Raad van Bestuur. Zijn er nog vragen over dit punt voordat wij tot stemming overgaan? Dat blijkt niet het geval te zijn en dus kunnen we meteen gaan stemmen. De stemming is geopend. De stemming is gesloten. De voorzitter: 99,9% heeft voorgestemd. 20.500 stemmen tegen en 2135 onthoudingen zijn uitgebracht. Dat is 0,01% tegen. Het voorstel is aangenomen. Het is een mooie uitslag voor de decharge van de huidige en voormalige leden van de Raad van Bestuur. Dank u zeer voor het vertrouwen.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Het gaat nu over de volgende personen van de Raad van Commissarissen. Het hele jaar waren in functie de heer Van de Kraats, mevrouw Verhagen, de heer Wijngaarden, de heer Nijhuis, mevrouw Insinger, de heer Lagerweij, de heer Overmars en ikzelf. De heren Van de Kar en Muller zijn per 20 april 2011 afgetreden. De heer Nijssen is per 13 september 2011 als commissaris aangetreden. De heren Van de Kar en Muller zijn beiden aanwezig, want ze zijn natuurlijk heel benieuwd hoe dit afloopt. Zijn er nog vragen over dit punt? Dat blijkt niet het geval te zijn en dus gaan we meteen over tot stemming. De stemming is geopend. De stemming is gesloten. De voorzitter: Voor zijn uitgebracht 174.321.728 stemmen en tegen 1 stem. Er zijn 135 onthoudingen. Afgerond komen we toch op 100% uit. Het voorstel is aangenomen. Hartelijk dank voor het vertrouwen.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Dit een evergreen. Het gaat over de uitgifte van gewone aandelen in de Vennootschap of rechten tot het nemen van gewone aandelen in de Vennootschap, waarmee deze bevoegdheid wordt beperkt tot 10% van het geplaatste kapitaal van de Vennootschap op 25 april 2012, vermeerderd met 10% van het geplaatste kapitaal van de Vennootschap op 25 april 2012, welke laatstgenoemde 10% uitsluitend in verband met of ter gelegenheid van fusies en acquisities door de Vennootschap of werkmaatschappijen van de Vennootschap kan worden aangewend. Dus 10 + 10, net als wij het vorig jaar ook hebben gedaan. Aangezien hierover geen vragen zijn, gaan wij over tot stemming. De stemming wordt geopend. De stemming wordt gesloten. De voorzitter: Tegen het punt zijn uitgebracht 5.526.854 stemmen, dat is 3,17%. 96,83% van de stemmen is voor het punt uitgebracht, waarmee dit agendapunt is aangenomen. Hartelijk dank voor het vertrouwen.

_________________________

_______________________________________________________________

Ik stel gelijk agendapunt 8b aan de orde, het beperken of het uitsluiten van het voorkeursrecht. Zijn hierover nog vragen? Dat blijkt niet het geval te zijn en dus kunnen we hierover gaan stemmen. De stemming is geopend. De stemming is gesloten. De voorzitter: 96,37% van de stemmen is voor dit punt uitgebracht en 3,63% ertegen. Er zijn 20.000 onthoudingen. Het agendapunt is dus aangenomen. Hartelijk dank voor het vertrouwen.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Ook dit is een evergreen. Het gaat om de machtiging om aandelen in te kopen met een maximum van 10% van het geplaatste aandelenkapitaal per datum van de machtiging - 25 april 2012 - voor een prijs gelegen tussen enerzijds het bedrag gelijk aan de nominale waarde van de gewone aandelen en anderzijds een bedrag gelijk aan 110% van de beurskoers van de gewone aandelen, genoteerd op Euronext Amsterdam. De beurskoers is het gemiddelde van de hoogste prijs van de laatste vijf dagen waarop handel plaatsvond, voorafgaand aan de dag voor de transactiedag. Zijn er nog vragen over dit punt? Nee, dan wil ik graag overgaan tot de stemming hierover. De stemming is geopend. De stemming is gesloten. De voorzitter: Ik constateer dat 100% voor dit punt is uitgebracht. Het voorstel is aangenomen. Hartelijk dank voor uw vertrouwen.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Op 13 maart 2012 is een persbericht uitgebracht over de voorgenomen herbenoeming van Ference Lamp tot lid van de Raad van Bestuur van de Vennootschap. De Raad van Commissarissen is voornemens Ference Lamp per 25 april 2012 te benoemen tot 25 april 2016. Het CV van Ference Lamp is opgenomen in de bijlage bij de toelichting op de agenda voor deze vergadering. In deze toelichting zijn ook, conform de Corporate Governance Code, de belangrijkste elementen van zijn contract gepubliceerd. In het persbericht stond dat hij midden in het jaar is benoemd en dat loopt ook weer midden in dit jaar af. Dat is vervelend, want dan moeten we weer een uitstel hebben tot de volgende jaarvergadering. We hebben de heer Lamp bereid gevonden om dit nu alvast af te spreken voordat zijn contract afliep. Wij hoeven hierover niet te stemmen, want het besluit wordt genomen in de vergadering van de Raad van Commissarissen.

_________________________

_______________________________________________________________

De voorzitter: Over de herbenoeming van Herna Verhagen tot lid van de Raad van Commissarissen moet wel gestemd worden. In het persbericht van ook weer 13 maart werd kennis gegeven van het voornemen van de Raad van Commissarissen om conform het versterkte recht van aanbeveling van de COR Herna Verhagen voor te dragen om tot lid van de Raad van Commissarissen te worden herbenoemd. Herna Verhagen is voor het eerst op 12 juni 2008 tot commissaris van de Vennootschap benoemd. Zij is ook lid van de Remuneratie Commissie en Nominatie Commissie van de Raad van Commissarissen. Herna Verhagen brengt onder andere de volgende in de profielschets gewenste specifieke kennis en ervaring in: ervaring met het bestuur van ondernemingen en kennis van de organisatieprocessen, specifieke kennis en ervaring op het gebied van sociale aspecten inclusief werknemersrelaties en specifieke kennis en ervaring op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een uitgebreid CV hebt u als bijlage gezien in de toelichting op de agenda. Wie mag ik het woord geven? De heer Brunink: Mijn vraag is tamelijk simpel: heeft mevrouw Verhagen daar nog wel tijd voor? Ze zal het heel druk krijgen bij PostNL. De voorzitter: Dat is een goede vraag. We gaan het haar dadelijk zelf vragen, maar zoals wij Herna Verhagen kennen, is zij ongelooflijk verantwoord in haar taak. Iedere keer als je maar een email naar haar stuurt, krijg je binnen een kwartier antwoord, of dat nu gedurende de week of in het weekend is. Zij gaat daar uitermate verantwoordelijk mee om. Maar wij kunnen natuurlijk ook niet precies bekijken wat dat allemaal vraagt van haar tijd bij PostNL, waar zij nu _________________________

_______________________________________________________________

als CEO is aangesteld. Zij is overigens de eerste Nederlandse vrouwelijke CEO in Nederland. Een heel groot compliment daarvoor. Wij zijn in ieder geval heel blij dat zij ja heeft gezegd, maar misschien kan zij zelf zeggen hoe zij tegen haar tijdsbesteding aankijkt. Heb je nog wel tijd voor ons? Mevrouw Verhagen: Ik kan daar wel iets over zeggen. Toen ik werd gevraagd voor een herbenoeming wist ik natuurlijk niet wat wij vandaag de dag weten. Ik heb ja gezegd tegen de vraag vanuit de gedachte dat ik inderdaad tijd heb om hier als verantwoord commissaris op te treden. Die gedachte heb ik nog steeds. Zodra dat niet meer het geval is, zal ik daar met Rob over praten. De voorzitter: En wij zijn er hartstikke blij mee! Dan kunnen wij meteen overgaan tot stemmen over dit punt. De stemming is geopend. De stemming is gesloten. De voorzitter: Ik constateer dat 100,00% voor deze herbenoeming is uitgebracht. Herna, hartelijk gefeliciteerd. Wij zijn hier erg blij mee.

De voorzitter: Daarmee zijn wij bij de rondvraag gekomen. Zijn er aandeelhouders die een vraag hebben voor de rondvraag? _________________________

_______________________________________________________________

Dat blijkt niet het geval te zijn. Alle vragen zijn beantwoord. Dat is heel mooi. Ik heb dat nog nooit meegemaakt. Ik dank u allemaal voor uw aanwezigheid en uw belangstelling voor deze company. Ik nodig u graag uit voor een lunch in het restaurant. Bij de uitgang staan gastvrouwen die u naar die lunch zullen begeleiden. De notulen komen zowel per post als per email. Als u dat wilt, kunt u uw adresgegevens invullen op het kaartje dat u bij de stempas heeft gekregen. Hartelijk dank voor uw aanwezigheid en tot de volgende keer! De voorzitter sluit de vergadering om 12.10 uur.

Deze notulen zijn conform het bepaalde in de statuten van SNS REAAL N.V. vastgesteld op 8 november 2012.

_________________________