Introductie 4. Kerncijfers 5. Bericht van de raad van commissarissen 6

APG Groep NV Jaarverslag 2008

Introductie 4 Kerncijfers 5 Bericht van de raad van commissarissen 6 Verslag van de raad van bestuur 8 Algemeen 8 Risicomanagement 13 Personeel en organisatie 18 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 20 Vooruitzichten en verwachte ontwikkelingen in 2009 20 Woord van dank 22 Bericht van de gezamenlijke ondernemingsraad 22 2

Jaarrekening 23 Geconsolideerde balans per 31 december 2008 24 Geconsolideerde winst- en verliesrekening periode 1 maart - 31 december 2008 25 Geconsolideerd kasstroomoverzicht periode 1 maart - 31 december 2008 26 Grondslagen voor de financiële verslaggeving 27 Toelichting op de geconsolideerde balans 33 Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 47 Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht 52 Overige toelichtingen 53 Enkelvoudige financiële overzichten 55 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 56 Toelichting op de enkelvoudige financiële overzichten 56 Overige gegevens 61 Accountantsverklaring 62 Statutaire winstbestemmingsregeling 63 Voorstel resultaatbestemming 63 Gebeurtenissen na balansdatum 63 Personalia 65

Jaarverslag

Introductie

Missie APG Groep NV is opgericht op 29 februari 2008 en heeft zijn wortels in de pensioenwereld. Stichting Pensioenfonds ABP is enig aandeelhouder. De missie van APG Groep NV is het vitaal houden van een collectief en solidair pensioenstelsel, zowel in Nederland als internationaal.

4

Doelstelling APG Groep NV biedt maatwerk in pensioenadministratie en -communicatie, vermogensbeheer, bestuursondersteuning, innovatieve pensioenoplossingen en aanvullende producten en diensten. APG Groep NV richt zijn integrale dienstverlening op een optimale ondersteuning van pensioenfonds, aangesloten werkgevers, actieve deelnemers en gepensioneerden. Organisatie APG Groep NV is gevestigd in vier steden: Heerlen, Amsterdam, New York en Hong Kong, beheert ongeveer € 200 miljard pensioenvermogen en bedient zo’n 4 miljoen deelnemers. APG Groep NV bundelt de krachten van drie toonaangevende organisaties, die samen circa 4.000 medewerkers in dienst hebben. APG Groep NV (APG Groep) heeft drie dochters: APG Algemene Pensioen Groep NV (APG), Cordares Holding NV (Cordares) en Loyalis NV (Loyalis). Het organisatieschema is als volgt.

Profiel APG Groep zet zich in voor de vernieuwing van het pensioenstelsel, zodat het aantrekkelijk blijft voor toekomstige generaties. Via Cordares en APG verzorgt APG Groep voor pensioenfondsen producten en diensten op het gebied van pensioenadministratie en -communicatie, vermogensbeheer en bestuursondersteuning. APG Algemene Pensioen Groep NV is een 100 procentdochter van APG Groep en specialist in de uitvoering van collectieve pensioenen en aanvullende regelingen, grotendeels in de publieke sector, en in het vermogensbeheer voor pensioenfondsen. Cordares Holding NV is een 51 procent-dochter en specialist in de uitvoering van collectieve pensioenen en bedrijfstakeigen regelingen in de private sector. Loyalis NV is een 90 procent-dochter en specialist in aanvullende collectieve, semi-collectieve en individuele inkomensarrangementen voor werkgevers en werknemers in de bij APG Groep aangesloten sectoren en fondsen. Die arrangementen sluiten aan op de collectieve pensioenregelingen van deze sectoren. Logo, motto en kernwaarden Het logo van APG weerspiegelt de drie levensfasen: de jaren vóór het werkzame leven, het werkzame leven en het leven na pensionering. Het motto van APG Groep NV is: ‘Morgen is vandaag’. Kernwaarden zijn klantgerichtheid, resultaatgerichtheid, innovatief vermogen en samenwerken.

Kerncijfers 2008

Groepsvermogen

€ 788.438.000

Totaal vermogen

€ 4.474.974.000

Verhouding eigen vermogen/vreemd vermogen pensioenuitvoeringsbedrijf Solvabiliteit verzekeringsbedrijf

81% 242%

Beleggingen verzekeringsbedrijf

€ 2.651.974.000

Verplichtingen verzekeringsbedrijf

€ 2.758.052.000

Investeringen in materiële vaste activa Groepsresultaat na belastingen

€ 7.526.000 € - 123.194.000

Omzetverdeling – pensioenbeheer

€ 176.200.000

– vermogensbeheer

€ 258.270.000

– aanvullende produkten

€ 545.641.000

– overige

€ 66.406.000

Personeel – in full time equivalenten – in personen

3.897 fte 4.197 personen

5

Bericht van de raad van commissarissen

6

Aan de aandeelhouders Het jaar 2008 stond in het teken van het splitsen van het pensioenfonds ABP en zijn uitvoeringsorganisatie (ontzaffing). Op 29 februari 2008 werd daartoe de vennootschap APG Groep NV opgericht. Deze vennootschap wordt bestuurd door een raad van bestuur, onder toezicht van een raad van commissarissen. Een andere belangrijke ontwikkeling vond plaats op 1 september 2008: het verwerven van een aandeel van 51 procent in Cordares Holding NV. Daarnaast zag de raad van commissarissen zich geconfronteerd met ingrijpend verslechterende economische omstandigheden, eerst in de financiële sector, later ook in overige sectoren. Jaarverslag Dit jaarverslag bevat de jaarrekening van APG Groep NV, die door de raad van bestuur en de raad van commissarissen is ondertekend. De jaarrekening is gecontroleerd en voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring door PricewaterhouseCoopers. De raad van commissarissen adviseert de algemene vergadering van aandeelhouders om de jaarrekening 2008 vast te stellen conform het voorstel van de raad van bestuur. De raad van commissarissen is van mening dat in dit eerste jaar na oprichting sprake is geweest van toereikend intern toezicht. Afzonderlijk geagendeerd voor de algemene vergadering van aandeelhouders zijn de decharge van de leden van de raad van bestuur voor het in 2008 gevoerde beleid en de decharge van de leden van de raad van commissarissen voor het uitgeoefende toezicht. Vergaderingen In het verslagjaar 2008 is de raad van commissarissen vier keer in vergadering bijeen geweest met de raad van bestuur. Daarnaast is vergaderd door de remuneratie-

commissie en de auditcommissie. Tijdens de vergaderingen van de raad van commissarissen is onder andere van gedachten gewisseld over strategische ontwikkelingen, compliance, de fusie met Cordares, de financiële gang van zaken, communicatie en commercie en voor klanten relevante internationale ontwikkelingen in de pensioenwereld. In het eerste halfjaar is samen met de raad van bestuur specifiek gesproken over de volledige overname van Cordares Verzekeringsgroep NV door Loyalis NV in ruil voor 10 procent van de aandelen van Loyalis NV, gevolgd door de verwerving van 51 procent van Cordares Holding NV door APG Groep NV. Andere onderwerpen van bespreking waren de statutenwijzigingen, de profielschets van de raad van commissarissen en de voordrachten van enkele commissarissen. In het tweede halfjaar is samen met de raad van bestuur aandacht besteed aan de financiële gang van zaken, de oprichting en samenstelling van de auditcommissie en de remuneratiecommissie, het reglement van de raad van commissarissen, de aanwijzing van de externe accountant en de voortgang van het samengaan van APG, Loyalis en Cordares. In 2008, in het bijzonder in het najaar, is veel aandacht besteed aan de wereldwijde economische en financiële crisis en de invloed daarvan op de vennootschap en zijn stakeholders. Daarnaast heeft de raad in december 2008 het financieel jaarplan 2009 goedgekeurd. Contact met de voorlopige collectieve ondernemingsraad (VCOR) Gedurende het verslagjaar heeft een lid van de raad van commissarissen een overlegvergadering van de VCOR

bijgewoond. Hierbij is onder andere gesproken over de financiële gang van zaken en het financieel jaarplan 2009. Benoeming van commissarissen Drie commissarissen zijn bij de oprichting benoemd door de algemene vergadering van aandeelhouders, te weten de heren Brinkman, van Boetzelaer en Rolvink. De overige leden zijn in de loop van 2008 benoemd. Per 1 april 2009 is de heer Rolvink teruggetreden en is de heer van Splunder benoemd. Wij danken de heer Rolvink voor zijn inzet en betrokkenheid bij de totstandkoming van APG Groep. Benoeming leden raad van bestuur De leden van de raad van bestuur zijn per oprichtingsdatum aangetreden. De heer Maassen is per 1 september teruggetreden als lid van de raad van bestuur. Hij blijft als adviseur verbonden aan APG Groep, met internationale activiteiten als aandachtsgebied. Wij zijn de heer Maassen veel dank verschuldigd voor zijn rol bij de totstandkoming van APG Groep en voor zijn bijdrage aan de verdere professionalisering van de pensioensector in Nederland en Europa, in het bijzonder voor de klanten van APG Groep. Per 1 september, de datum van de fusie met Cordares, is de heer Van der Wurff benoemd tot lid van de raad van bestuur. Op 25 mei 2009 heeft de heer Munsters aangegeven APG Groep per 1 september te verlaten. De raad van commissarissen werkt in samenspraak met de raad van bestuur aan zijn opvolging. Bezoldigingsbeleid raad van bestuur en raad van commissarissen De raad van commissarissen formuleert voor de algemene vergadering van aandeelhouders voorstellen inzake het bezoldigingsbeleid van de raad van bestuur. De algemene

vergadering van aandeelhouders stelt vervolgens het bezoldigingsbeleid en de bezoldiging van de raad van bestuur vast. De algemene vergadering van aandeelhouders heeft in 2008 de bezoldiging van de commissarissen vastgesteld. Een overzicht van de beloning van de raad van bestuur en de raad van commissarissen is opgenomen in de jaarrekening. Leden van de raad van commissarissen hebben geen aandelen in APG Groep NV of zijn dochters. Woord van erkentelijkheid De ontwikkelingen bij APG Groep waren ingrijpend voor de raad van bestuur en de medewerkers. De raad van commissarissen dankt allen voor de inzet en betrokkenheid in de afgelopen periode. Heerlen, 28 mei 2009 De raad van commissarissen mr.drs. L.C. Brinkman, voorzitter G.M.M.L. Verhofstadt, vice-voorzitter mr. C.W. van Boetzelaer MBA H.C.J. Van den Burg drs. S. van Keulen drs. A.L.M. Nelissen prof.dr. C.M. van Praag P. Rosenmöller K.I. van Splunder

7

Verslag van de raad van bestuur

Algemeen

8

In 2008 is een voor Nederlandse verhoudingen grote collectieve pensioenuitvoerder tot stand gekomen: APG Groep. APG Groep wil het collectieve pensioenstelsel in Nederland versterken en de voordelen van een collectief pensioen uitdragen in het buitenland. Het uitbouwen van het collectieve pensioendomein vergt een hoogwaardig pensioenproduct en een excellente uitvoeringsorganisatie. Daarom streeft APG Groep naar een toekomstvast, goed te begrijpen en acceptabel geprijsd collectief pensioenproduct dat aantrekkelijk is voor deelnemers. Daarnaast moeten een hoogstaand pensioenbeheer en excellent vermogensbeheer ervoor zorgen dat de voordelen van het hoogwaardige collectieve pensioenproduct tot hun recht komen. Naast collectieve pensioenregelingen voert APG Groep de regelingen uit voor aanvullende inkomenszekerheid bij stoppen met werken, arbeidsongeschiktheid, ziekte en overlijden. Dit betreft veelal maatwerkoplossingen die aansluiten op de collectieve pensioenregelingen van de desbetreffende opdrachtgevers. De behoefte aan deze aanvullende producten wordt mede bepaald door de ontwikkelingen in de zogenoemde eerste en tweede pijler (AOW en collectieve pensioenregeling). Interne organisatie Het jaar 2008 heeft voor een belangrijk deel in het teken gestaan van de oprichting van APG Groep en de fusie met Cordares. APG Groep is op 29 februari 2008 voortgekomen uit een scheiding tussen het beleid en de uitvoering bij Stichting

Pensioenfonds ABP. Stichting Pensioenfonds ABP voert niet langer onder eigen beheer de pensioenregeling voor overheid en onderwijs uit, maar besteedt dit uit aan de uitvoeringsorganisatie APG. De relatie tussen het pensioenfonds en de uitvoeringsorganisatie is ingevuld. Stichting Pensioenfonds ABP is in de eerste plaats de grootste klant van APG. In 2008 is een langlopend contract afgesloten voor de integrale uitvoering van het pensioen- en vermogensbeheer voor ABP. Tevens zijn afspraken gemaakt over de werkwijze die ABP en APG onderling hanteren bij de uitvoering van de pensioenregeling. ABP is behalve klant ook 100 procent-aandeelhouder van APG Groep. Om inhoud te geven aan de aandeelhoudersrelatie, is in 2008 vorm gegeven aan de bevoegdheden en praktische inrichting van de algemene vergadering van aandeelhouders. Veel energie is gestoken in de positionering van de nieuwe merknaam APG en de communicatie omtrent het voorgaande, zowel in- als extern. Verder is in 2008 begonnen met de voorbereidingen van het geschikt maken van de geautomatiseerde systemen voor het gebruik ten behoeve van verschillende opdrachtgevers. De aandacht van de raad van bestuur is in 2008 ook uitgegaan naar de fusie met Cordares, die op 1 september 2008 is bekrachtigd. Cordares Verzekeringen is in ruil voor 10 procent van de aandelen Loyalis als 100 procent-dochter ondergebracht bij Loyalis. Sindsdien houdt APG Groep nog 90 procent van de aandelen van Loyalis. In Cordares Holding is een belang van 51 procent genomen, geheel gefinancierd met lang vreemd vermogen. De onderstaande figuur geeft de nieuwe verhoudingen in aandelenpercentages weer.

Stichting Pensioenfonds ABP

2,45 % cum pref aandelen Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties

Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid

100 % aandelen

APG Groep NV

51 % aandelen 50,97 % cum pref aandelen

100 % aandelen

90 % aandelen

APG Algemene Pensioen Groep NV

Cordares Holding NV

Loyalis NV

49 % aandelen 46,53 % cum pref aandelen

10 % aandelen

certificaten van 46,53 % cum pref aandelen Stichting Sociaal Fonds Bouwnijverheid

APG Groep bedient klanten in zowel publieke als private sectoren. De omzet in 2008 bedroeg ruim € 1.000 miljoen, waarvan op jaarbasis circa 80 procent in de publieke sector en zo’n 20 procent in de private sector. Deze omzet is inclusief premies die zijn gegenereerd door de verkoop van aanvullende producten, grotendeels levensverzekeringen. De omzet is voor het overgrote deel in Nederland gerealiseerd. Onderstaande grafiek geeft de procentuele verdeling van de omzet naar productcategorieën weer.

De fusie tussen APG Groep en Cordares biedt verschillende synergievoordelen voor de pensioenuitvoering. In 2008 heeft de raad van bestuur de eerste initiatieven genomen om deze voordelen te benutten. Het samenvoegen van de organisaties voor vermogensbeheer van APG en Cordares, om zo schaalvoordelen te realiseren, is in voorbereiding. Hetzelfde geldt voor de verzekeringsactiviteiten van beide organisaties. Tevens is het besluit genomen om verschillende stafafdelingen en de verkoopactiviteiten te stroomlijnen, zodat kennis beter wordt gedeeld binnen de organisatie. Verschillende werkgroepen zijn in 2008 begonnen met het realiseren hiervan. De integratie van soortgelijke activiteiten binnen APG Groep krijgt later zijn beslag.

6% 17%

Pensioenbeheer Vermogensbeheer

De raad van bestuur van APG Groep NV heeft naast zijn werkzaamheden voor APG Groep NV ook de directievoering van APG Algemene Pensioen Groep NV tot taak. Beeld van de organisatie Met de verschillende organisatieveranderingen is een collectieve pensioenuitvoerder van formaat tot stand gekomen. APG Groep voert collectieve pensioenregelingen uit, beheert pensioenvermogen en levert aanvullende producten. In totaal gaat het om de pensioenadministratie voor circa 4 miljoen deelnemers en een beheerd vermogen van ongeveer € 200 miljard ultimo 2008.

Aanvullende producten Overig

52% 25%

Via dochtermaatschappij Loyalis biedt APG een assortiment aanvullende producten aan zijn klanten. Tot de categorie overig wordt gerekend dienstverlening op het gebied van maatwerkadministraties, automatisering en facilitaire diensten aan derden.

9

Het totale personeelsbestand aan het einde van 2008 telde 3.897 FTE of 4.197 personen. Hiervan zijn 103 personen werkzaam in het buitenland.

10

Marktontwikkelingen APG Groep is vooral actief op de Nederlandse markt voor collectieve pensioenuitvoering en vermogensbeheer. Aan zowel de vraagkant als de aanbodkant consolideert deze markt sterk. Het aantal Nederlandse pensioenfondsen is in tien jaar gedaald van ruim 1.000 naar 656 fondsen eind 2008. De toenemende regeldruk zet vooral kleine pensioenfondsen aan tot het zoeken van aansluiting bij een ander pensioenfonds of het afsluiten van een verzekerde regeling. De aanbodkant verandert sterk doordat partijen schaalvoordelen proberen te benutten. Verschillende uitvoeringsorganisaties zijn in de afgelopen tien jaar verzelfstandigd en gaan samenwerkingsverbanden aan. De verwachting is dan ook dat de Nederlandse markt voor pensioenuitvoering de komende jaren verder zal consolideren. Collectieve pensioenuitvoering is traditioneel een sterk nationaal georiënteerde bedrijfstak. De door de Europese Commissie in 2003 geïntroduceerde Pensioenfondsen Richtlijn heeft echter de eerste mogelijkheden geschapen voor grensoverschrijdende pensioenactiviteiten. Sindsdien zijn verschillende partijen op zoek naar mogelijkheden om ook internationaal de schaal te vergroten en kennis te delen. Vooral multinationale ondernemingen en bedrijfstakken die te maken hebben met internationaal mobiele medewerkers onderzoeken of concentratie van pensioenactiviteiten aantrekkelijk is. Tegelijk hebben verschillende Europese overheden pensioenvehikels geïntroduceerd die vestiging van pensioenactiviteiten binnen hun jurisdictie aantrekkelijk moeten maken.

APG Groep heeft zich in 2008 vooral gericht op het aantrekken van pensioenfondsen in de Nederlandse markt. Hierbij wordt gezocht naar partijen met eenzelfde strategische visie als de bestaande klanten. Zo kunnen nieuwe en bestaande klanten optimaal profiteren van de gezamenlijke pensioenuitvoering. Tegen deze achtergrond heeft Cordares in 2008 het bedrijfstakpensioenfonds voor de baksteenindustrie (per 1 januari 2009) en het bedrijfstakpensioenfonds voor het schoonmaak- en het glazenwassersbedrijf (per 1 januari 2010) aangetrokken. Ook oriënteert APG Groep zich op de mogelijkheden voor het uitvoeren van internationale pensioenactiviteiten. In dit kader is voor vermogensbeheer een eerste mandaat van € 100 miljoen verkregen van PensPlan, een Italiaanse pensioenuitvoerder. Centraal blijft staan dat alle nieuwe uitvoeringscontracten in het voordeel moeten zijn van zowel de nieuwe klant als alle bestaande klanten. Kredietcrisis Het jaar 2008 heeft zich gekenmerkt door turbulente ontwikkelingen op de financiële markten. Dit heeft zijn weerslag gehad op de werkzaamheden van APG Groep. De kredietcrisis en de gevolgen daarvan voor APG Groep hadden in 2008 een prominente plaats op de agenda van de raad van bestuur. De financiële markten zijn vanaf midden 2007 zeer onrustig. Over een breed front zijn de koersen van aandelen, bedrijfsobligaties, door onderpand gedekte obligaties en onroerend goed sterk gedaald. Zo is de wereldwijde MSCI-aandelenindex over 2008 gedaald met bijna 40 procent en liet het door APG beheerde vermogen een negatief rendement van 19 procent zien. Bij deze forse koersbewegingen is de dagelijkse beweeglijkheid (volatiliteit) van de koersen ook nog eens zeer groot geweest.

Vooral na de val van zakenbank Lehman Brothers in september 2008 is de onrust op de financiële markten snel opgelopen. De balansposities van vrijwel alle financiële instellingen zijn hierdoor zwaar onder druk komen te staan. Ook pensioenfondsen zijn geraakt door de kredietcrisis. De dekkingsgraden van pensioenfondsen zijn sterk gedaald onder invloed van terugvallende vermogensmarkten in combinatie met een dalende kapitaalmarktrente. Bovendien heeft de volatiliteit op de financiële markten zich vertaald in een sterk beweeglijke dekkingsgraad. Pensioenfondsbesturen hebben gedurende 2008 en begin 2009 scherp de beleggingsrisico’s in de gaten gehouden en aanvullend pensioenbeleid overwogen. De raad van bestuur is gedurende 2008 actief betrokken geweest bij discussies hierover bij verschillende klanten van APG Groep. De kredietcrisis heeft ook de uitvoeringsprocessen van APG Groep geraakt. De sterk verminderde interbancaire liquiditeit in de tweede helft van 2008 heeft het beheer van de beleggingen complexer gemaakt. Het tegenpartijrisico is fors toegenomen door het faillissement van enkele financiële partijen. In 2008 zijn verschillende maatregelen genomen om deze risico’s te beperken. Het totaaloverzicht is behouden door dagelijks financiële posities te monitoren en door het opvoeren van de vergaderfrequentie van het financiëlerisico-comité. Tevens is het aantal tegenpartijen bij financiële transacties gediversifieerd en is het liquiditeitsmanagement op korte termijn aangescherpt.

De raad van bestuur heeft in 2008 ook veel aandacht besteed aan de winstgevendheid en solvabiliteit van dochter Loyalis. Een groot gedeelte van de beleggingsresultaten van Loyalis komt voor eigen rekening en is daarmee belangrijk voor het totale resultaat van APG Groep. Als gevolg van de kredietcrisis stonden deze beleggingsresultaten sterk onder druk. In 2008 heeft een volstorting van de aandelen door de (voormalige) aandeelhouders plaatsgevonden. Daarnaast is binnen de groep een achtergestelde lening verstrekt. Tevens zijn verschillende maatregelen genomen om het risicomanagement te verbeteren. Ontwikkelingen gedurende het boekjaar De vennootschap is opgericht op 29 februari 2008, maar contractueel is overeengekomen dat het economisch risico van het verzekeringsbedrijf en het uitvoeringsbedrijf loopt vanaf 1 januari 2008. Daarom zijn de resultaten over de maanden januari en februari verwerkt als correctie op de koopprijs, zoals die naar de stand van de financiële positie per 1 januari was vastgesteld. De financiële resultaten over de maanden maart tot en met december 2008 zijn hieronder gecomprimeerd weergegeven. Pensioenuitvoering betreft de activiteiten die zowel APG als Cordares Holding uitvoeren voor pensioenfondsen. Tot de aanvullende producten behoren activiteiten van Loyalis (inclusief Cordares Verzekeringsgroep). Dit betreft bijvoorbeeld levens- en schadeverzekeringen, sparen en beleggen, re-integratie en administratieve diensten. De in de tabellen opgenomen cijfers betreffen integrale resultaten van de desbetreffende segmenten en zijn vóór eliminatie van onderlinge leveringen en belangen van

11

derden. Nadere detailleringen zijn opgenomen in het jaarrekeninggedeelte.

Balanspositie ultimo 2008 In duizenden euro’s

In duizenden euro’s

Pensioen- Aanvullende

Vaste activa

uitvoering

producten

Beleggingen verzekeringsbedrijf

508.247

571.723

Vlottende activa 12

Netto-omzet Beleggingsresultaat

- 1.504

- 161.471

- 442.113

- 625.020

Financiële baten en lasten

- 12.431

2.029

Belastingen

Bedrijfslasten

Pensioen- Aanvullende uitvoering

Resultaten over de periode maart tot en met december 2008

Totaal activa Eigen vermogen

producten

991.854

42.285

-

2.651.974

330.593

314.345

1.322.447

3.008.604

591.450

107.649

-

50.000

Achtergestelde lening

- 11.462

52.995

-

2.758.052

Aandeel in resultaat van deelnemingen

4.143

-

Overige voorzieningen

30.836

5.043

Aandeel van derden in het resultaat

- 319

-

Langlopende schulden

503.085

1.407

44.561

- 161.248

Kortlopende schulden

Resultaat na belastingen

Verzekeringsverplichtingen

Totaal passiva

Het resultaat van de pensioenuitvoering en het verzekeringstechnische resultaat van het verzekeringsbedrijf zijn over 2008 positief. Helaas worden deze goede resultaten overschaduwd door het negatieve beleggingsresultaat van het verzekeringsbedrijf. Daarmee is het totale resultaat van APG Groep over 2008 negatief.

197.076

86.453

1.322.447

3.008.604

81%

242%

Solvabiliteitsratio’s (EV/VV)

De solvabiliteitspositie van zowel de pensioenuitvoering als het verzekeringsbedrijf was aan het einde van 2008 goed. Bij het pensioenuitvoeringsbedrijf was het eigen vermogen iets kleiner dan het vreemd vermogen, waardoor de solvabiliteitsratio1 uitkomt op 81 procent. De solvabiliteitsratio van het verzekeringsbedrijf komt met 242 procent ruim boven de eigen interne norm van 150 procent uit. Beide solvabiliteitsratio’s zijn overigens onvergelijkbaar, omdat de solvabiliteitsratio van het verzekeringsbedrijf is berekend volgens voorschriften van de Nederlandsche Bank, terwijl dergelijke voorschriften niet kunnen worden gehanteerd voor het pensioenuitvoeringsbedrijf.

1 Het eigen vermogen gedeeld door het vreemd vermogen.

De toekomstige winstgevendheid en kasstromen van het uitvoeringsbedrijf zijn afhankelijk van de contracten met opdrachtgevers. Deze contracten kennen langdurige looptijden, waarbij een belangrijke opdrachtgever (ABP) tevens 100 procent aandeelhouder is. De opbrengsten van het pensioenuitvoeringsbedrijf zijn ten dele afhankelijk van de waarde van de beheerde vermogens van deze opdrachtgevers. Daarnaast is vanuit de opdrachtgevers sprake van voortdurende druk op de kostenbeheersing. Kosteneffectief werken is dan ook van strategisch belang. Bij het verzekeringsbedrijf zijn de onzekerheden groter. Naast kosteneffectief werken zijn het afsluiten en verlengen van polissen medebepalend, evenals ontwikkelingen op de financiële markten en wijzigingen in bestaande (fiscale) wetgeving. Corporate governance Op APG Groep NV is het gemitigeerde structuurregime van toepassing. APG Groep NV is van mening dat goed ondernemerschap een essentiële voorwaarde is voor het verwerven en behouden van vertrouwen, en voor integer en transparant handelen, en dat goed toezicht houden en verantwoording afleggen daaraan bijdragen. Bij de verdieping die APG Groep NV wil geven aan corporate governance worden de aanbevelingen van de Commissie Corporate Governance meegewogen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen APG Groep is een maatschappelijk betrokken onderneming. De onderneming geeft invulling aan maatschappelijk verantwoord ondernemen door goed om te gaan met de mensen in en buiten de organisatie, door rekening te houden met het milieu en door het toetsen van de corporate governance-aspecten van de ondernemingen

waarin wordt belegd. De maatschappelijke betrokkenheid van APG Groep blijkt onder meer uit het voorzitterschap van Eumedion, dat momenteel wordt bekleed door een lid van de raad van bestuur. Eumedion is het samenwerkingsverband van institutionele beleggers dat zich ten doel stelt goede corporate governance te bevorderen, vooral in Nederland en Europa. Bij het maatschappelijk verantwoord ondernemen door APG Groep speelt vermogensbeheer van zowel de eigen beleggingen als de beleggingen voor rekening van opdrachtgevers een belangrijke rol. APG Groep is van mening dat aandacht voor mens en milieu hand in hand kunnen gaan met goede financiële prestaties. APG Groep zal dan ook aandacht blijven besteden aan het duurzame karakter van beleggingen, onder meer door daar waar mogelijk namens opdrachtgevers als actieve aandeelhouder invloed uit te oefenen.

Risicomanagement Algemeen De bedrijfsonderdelen van APG Groep NV richten hun werkzaamheden op twee hoofdgebieden: – het uitvoeren van pensioenregelingen in opdracht van pensioenfondsen, bestaande uit pensioenbeheer en pensioencommunicatie, vermogensbeheer en overige bestuursondersteunende diensten; – het aanbieden van aanvullende (inkomenszekerheids) producten, grotendeels voor eigen rekening en risico. De risicomanagementsystemen van APG Groep NV zijn gericht op het identificeren, monitoren en beheersen van de risico’s die gepaard gaan met het realiseren van de doelstellingen van de organisatie. Risicomanagement

13

vormt een vast onderdeel van het sturingsproces en is van belang voor zowel het bestuur van APG Groep NV als de klanten voor wie APG Groep NV zijn werkzaamheden uitvoert.

14

Hieronder wordt ingegaan op het risicomanagement van de belangrijkste risicogebieden bij APG Groep NV, namelijk: – strategische risico’s; – financiële risico’s behorende bij het aanbieden van aanvullende inkomenszekerheidsproducten; – operationele en compliancerisico’s behorende bij de uitvoering van pensioenregelingen, inclusief vermogensbeheer. Strategische risico’s Voor het realiseren van de missie, te weten het vitaal houden van een collectief en solidair pensioenstelsel, zowel in Nederland als internationaal, is een zeker draagvlak wenselijk. Het behoud van de bestaande klanten in Nederland en het verwerven van nieuwe internationale klanten is van belang ter realisatie van de strategische doelstellingen. Qua omzet zijn APG Groep NV en zijn dochters afhankelijk van een beperkt aantal grote klanten. Daarbij is de grootste klant tevens aandeelhouder. Voor deze klanten worden zeer grote vermogens beheerd. De strategie van APG Groep NV is gericht op extra zorgvuldigheid in de dienstverlening. De strategie is ook gericht op het dusdanig inrichten van organisatie en processen dat deelnemersgerichtheid en betrouwbare uitvoering tegen concurrerende tarieven mogelijk zijn en blijven, nationaal en internationaal. De strategische risico’s van APG Groep NV zijn de factoren die het realiseren van deze strategie in de weg kunnen staan.

Sommige risico’s liggen buiten de invloedsfeer van de raad van bestuur. Te denken valt aan politieke ontwikkelingen, wijzigingen in wet- en regelgeving op het gebied van pensioenen, fiscaliteiten en compliance. Dit soort risico’s kunnen een bedreiging vormen voor onze dienstverlening in de tweede peiler, maar ook kansen bieden voor de dienstverlening in de sfeer van aanvullende producten. Voor het realiseren van zijn ambitie heeft APG Groep intern afgeleide doelstellingen geformuleerd en vertaald in kritische performance-indicatoren. Deze worden maandelijks gerapporteerd aan de raad van bestuur, zodat eventueel noodzakelijke bijsturing tijdig kan plaatsvinden. Financiële risico’s De financiële risico’s hebben zowel betrekking op het verzekeringsbedrijf als het uitvoeringsbedrijf, maar de financiële risico’s van het verzekeringsbedrijf domineren de verhoudingen in balans en resultaat. Hieronder worden deze nader gespecificeerd. ALM-analyse De gelopen risico´s vloeien voort uit de interactie tussen het accepteren en beheersen van enerzijds verzekeringsrisico´s en anderzijds beleggingsrisico´s. Deze risico´s moeten nadrukkelijk in onderlinge samenhang worden bezien. Hiertoe wordt gebruikgemaakt van asset liability management (ALM), waarbij bezittingen (assets) en verzekeringsverplichtingen (liabilities) in onderlinge samenhang worden gestuurd (management). Een beleggingsadviescommissie bestaande uit externe deskundigen adviseert het verzekeringsbedrijf op beleggingsgebied. Een deel van de risico’s wordt herverzekerd.

Voor de verzekeringsverplichtingen voor eigen rekening en risico wordt een strategische beleggingsmix vastgesteld. Binnen vooraf gedefinieerde kaders zijn afwijkingen ten opzichte van de strategische beleggingsmix toegestaan. De op basis van de ALM-studie vastgestelde strategische beleggingsmix genereert naar verwachting voldoende rendement om aan de verplichtingen jegens de klanten te kunnen voldoen. Met behulp van derivaten zijn renterisico’s en valutarisico’s voor een groot deel afgedekt. Deze mix is van toepassing op de portefeuille met (voorwaardelijk) geïndexeerde verplichtingen. De hoogte van de jaarlijkse indexatie wordt gebaseerd op de gerealiseerde beleggingsopbrengsten. Voor de unit-linked portefeuille en de portefeuille met nominale verplichtingen geldt dat er zodanig wordt belegd dat de verplichtingen volledig worden gematched. Middelen die zijn aangetrokken voor het product sparen en beleggen, worden kortlopend uitgezet, waardoor het renterisico zich beperkt tot de rentemarge. Toereikendheidstoets Om vast te stellen in hoeverre de gevormde voorzieningen voor de verschillende verzekeringsvormen toereikend zijn voor alle toekomstige verplichtingen, wordt jaarlijks een toets uitgevoerd volgens de embedded value-methode (de contante waarde van de verwachte toekomstige nettouitkeerbare resultaten), de zogenaamde toereikendheidstoets. De belangrijkste risico’s zijn het kortlevenrisico (voor de overlijdensrisicoverzekeringen), het langlevenrisico (voor de lijfrenteverzekeringen) en het arbeidsongeschiktheidsrisico (voor de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen). De voorzieningen zijn vooral gebaseerd op sterftekansen en arbeidsongeschiktheidskansen die zijn afgeleid van

waarnemingen binnen de doelgroepen. Periodiek worden deze veronderstellingen getoetst en wordt het resultaat op deze kansen afgeleid. Hierbij wordt ook gesteund op de sterftetafels van het Verbond van Verzekeraars. Risicomanagementcomité verzekeringen Risico’s worden bewaakt en bijgestuurd in het risicomanagementcomité Verzekeringen. Dit comité bepaalt en evalueert het totale risicoprofiel van het verzekeringsbedrijf en streeft naar een balans tussen risico, rendement en solvabiliteit. Vanwege de kredietcrisis is het risicomanagement in 2008 verder aangescherpt. Zo is de frequentie van de bijeenkomsten van het risicomanagementcomité verhoogd om tijdige bijsturing mogelijk te maken. Daarnaast zijn aanvullende meetmomenten ingesteld om de ontwikkelingen op de financiële markten en de performance van de beleggingsportefeuille nog beter te kunnen monitoren en sneller op ongewenste ontwikkelingen te kunnen anticiperen. Werkzaamheden voor pensioenfondsen Met het pensioen- en vermogensbeheer in opdracht van derden worden beperkte financiële risico’s gelopen, omdat de daarmee verband houdende geldstromen voor rekening en risico van opdrachtgevers worden uitgevoerd en via hun eigen financiële rekeningen lopen. Uiteraard vervult APG Groep een adviesrol en vormen slechte prestaties richting klanten een financieel risico dat kan uitmonden in een strategisch risico. Bovendien kunnen, afhankelijk van de contractafspraken met opdrachtgevers, de opbrengsten van APG Groep fluctueren in relatie tot de omvang van het beheerde vermogen, respectievelijk het aantal deelnemers in de pensioenfondsen.

15

16

Renterisico De beleggingen van het verzekeringsbedrijf hebben voor een groot deel een vastrentend karakter. Deze zijn daarmee uitermate gevoelig voor ontwikkelingen in de nominale rente. Een lage rente raakt ook de productie van sparen en beleggen. Om het renterisico van de bestaande portefeuille af te dekken is een swap-portefeuille tot stand gebracht waarmee, in combinatie met de strategische vastrentende waardeportefeuilles, de rentegevoeligheid van de beleggingen in overeenstemming is gebracht met de rentegevoeligheid van de verplichtingen. Tevens is in de loop van 2008 het risico afgedekt dat het uit elkaar lopen van de Amerikaanse en de Europese rente zou kunnen veroorzaken. Het overgrote deel van het renterisico is hiermee afgedekt. Het resterende renterisico wordt als acceptabel beschouwd. Liquiditeitsrisico Ook het liquiditeitsrisico wordt nauwlettend gevolgd. In het kader van risicospreiding zijn in 2008 de liquide middelen van zowel het verzekeringsbedrijf als het uitvoeringsbedrijf ondergebracht bij vijf verschillende banken. Hiermee is het tegenpartijrisico gereduceerd. De liquiditeitspositie wordt continu gemonitord, waarbij het streven is steeds een bepaalde marge aan liquide middelen te bezitten, al dan niet kort uitgezet. De beleggingen zelf behelzen voor het overgrote deel courante, beursgenoteerde stukken. Vooral voor de beleggingen in onroerend goed, infrastructuur, hedgefondsen en een deel van de vastrentende waarden bestaat het risico dat de waarde ervan niet op korte termijn te gelde kan worden gemaakt. Tegenover dit risico staat een hoger verwacht rendement. Voor een nadere kwantificering van de financiële risico’s verwijzen wij naar de risicoparagraaf in het jaarrekeninggedeelte van dit verslag.

Kredietcrisis Na de nodige onrust op de financiële markten heeft de kredietcrisis zich in 2008 snel verspreid vanuit Amerikaanse hypotheekobligaties naar de meeste financiële producten en instellingen. Het verzekeringsbedrijf is daarbij, net als andere financiële instellingen geconfronteerd met een veelheid van onverwachte ontwikkelingen: het extreem uitlopen van spreads, het toenemen van de correlaties tussen beleggingsinstrumenten en regio’s, de neergang van de aandelenmarkten, de volatiliteit van de dollar, geruchten omtrent dreigend faillissement van tot 2008 nog als solide bekend staande financiële instellingen en het verminderen van liquiditeit in de diverse markten. APG Groep heeft hierop gereageerd door het risicoprofiel te verminderen om de solvabiliteitsmarge boven het wettelijke minimum te houden. Daarbij is, gezien de extreme situatie, bewust afgeweken van het vigerende beleggingsplan. Het risicoprofiel is verminderd door het achtereenvolgens grotendeels afbouwen van de exposure naar hypotheekobligaties, het afdekken van het neerwaartse aandelenrisico door middel van een collarconstructie, het verder reduceren van het rentemismatchrisico, het aanhouden van meer cash, het werken met meer dan één bankier en het afbouwen van de hedgefondsbeleggingen. Al deze maatregelen ten spijt is het beleggingsresultaat over 2008 negatief. Operationele risico’s Risicobeheersing vindt plaats binnen de kaders van de planning- en controlcyclus. Hierbij wordt gebruikgemaakt van het ‘three lines of defence’-model. Afzonderlijke kwaliteits- en/of controlafdelingen ondersteunen het management bij de risicobeheersing en het bewaken van en het rapporteren over de realisatie van de specifieke doelstellingen. Opzet, bestaan en werking van interne

beheersingsmaatregelen worden getoetst. Belangrijke bevindingen worden besproken in de interne beheersingscommissies en de auditcommissie van de raad van commissarissen.

van de hoeveelheid, complexiteit en omvang van de ICTprojecten en de hierbij behorende prioritering is besloten om de chief information officer in de loop van 2009 apart in de organisatie te positioneren.

De voor de diverse pensioenfondsen te verrichten werkzaamheden zijn contractueel geregeld. Uitwerking vindt veelal plaats via zogenoemde service level agreements (SLA’s); monitoring geschiedt via de in deze SLA’s afgesproken prestatie-indicatoren. In een aantal gevallen vindt tevens verantwoording plaats door middel van SAS70 type II-verklaringen, afgegeven door externe accountants, of door middel van een voor een bepaalde opdrachtgever specifiek opgesteld In Control Statement.

De (aanvullende) producten van APG Groep zijn gevoelig voor communicatie en de daarmee gewekte verwachtingen bij klanten en deelnemers. Het risico dat deze claims indienen is potentieel aanwezig.

APG Groep NV is voor de uitvoering van zijn werkzaamheden in hoge mate afhankelijk van informatie- en communicatietechnologie (ICT) en -systemen. De ICTstrategie en het gevoerde ICT-beleid moeten voldoende waarborgen bieden voor de adequate beheersing en uitvoering van de bedrijfsprocessen, alsmede de continuïteit van de geautomatiseerde informatievoorziening. Dit geldt vooral voor de beleggingsprocessen, de pensioenprocessen en de processen rondom de premie-incasso. Pensioenfondsen stellen steeds specifiekere eisen aan actualiteit en snelheid van de informatievoorziening. Werkgevers willen snel en efficiënt kunnen voldoen aan de verplichting om de pensioengegevens maandelijks aan te leveren. Deelnemers in pensioenfondsen willen 24 uur per dag via internet betrouwbare informatie kunnen krijgen over hun pensioenopbouw respectievelijk uitkeringen, met een hoge mate van gebruiksvriendelijkheid. In de wetenschap dat ICT continu aan sterke veranderingen onderhevig is, geeft APG Groep veel aandacht aan uitwijkmogelijkheden, implementatie van nieuwe technologie en opleiding van automatiseringspersoneel. Mede in het licht

De personeelsbezetting van het uitvoeringsbedrijf is afgestemd op te verrichten werkzaamheden zoals deze contractueel met de opdrachtgevers zijn overeengekomen. Als deze werkzaamheden verminderen op grond van bijvoorbeeld wettelijke bepalingen, is een neerwaartse aanpassing van de capaciteit aan de hoeveelheid beschikbaar werk niet (altijd) mogelijk. Deze situatie is actueel aangezien opdrachtgevende pensioenfondsen geen waardeoverdrachten mogen doen zolang zij een dekkingstekort hebben. Compliancerisico’s APG Groep NV heeft een compliancefunctie ingericht, die het correct naleven van normen, waarden, wet- en regelgeving toetst. Er is een compliance-charter opgesteld. Verder is een ‘code of conduct’ ingevoerd, die geldt voor alle medewerkers. Voor de vereffening van en controle op privé-beleggingstransacties van als insider aangewezen medewerkers wordt gebruikgemaakt van een geautomatiseerd systeem. Via interne communicatie en trainingen wordt het compliancebewustzijn binnen de organisatie verder vergroot.

17

Als pensioenuitvoerder beschikt APG Groep over een veelheid aan privacygevoelige gegevens van deelnemers van opdrachtgevers. In het kader van compliance besteedt APG veel aandacht aan het naleven van de desbetreffende wettelijke bepalingen.

Personeel en organisatie 18

Mensen maken het verschil Ook voor human resources (HR) hebben de juridische scheiding tussen het pensioenfonds en de uitvoeringsorganisatie, en de integratie van APG, Loyalis en Cordares het kalenderjaar 2008 gedomineerd. Het bestuur van Stichting Pensioenfonds ABP heeft de uitvoering van de pensioenregelingen en het vermogensbeheer per 1 maart 2008 uitbesteed aan APG. Dit betekent dat vrijwel alle werknemers van ABP met ingang van die datum zijn overgegaan naar APG. De arbeidsvoorwaarden van de werknemers zijn daarbij één op één overgenomen door het nieuwe uitvoeringsbedrijf. Voor de medewerkers van Loyalis is er in dit opzicht niets veranderd. Op 1 september is Cordares onderdeel geworden van APG Groep NV. In de daaropvolgende maanden is in werkgroepverband begonnen met het ingrijpende integratieproces van de organisaties en de werkprocessen, onder meer op het gebied van personeel en organisatie. De HR-strategie van APG Groep is gericht op het realiseren van een uitstekende bedrijfsvoering en dienstverlening. Aan de verankering daarvan is in 2008 invulling gegeven vanuit drie invalshoeken:

– verder versterken van de organisatie van de te onderscheiden werkmaatschappijen; – investeren in inspirerend leiderschap; – ontwikkelen van human capital. Organisatie De integratie van APG, Loyalis en Cordares, en de wens om hoogwaardige en professionele dienstverlening te kunnen blijven bieden, hebben vergaande gevolgen voor de inrichting van de werkprocessen en de persoonlijke ontwikkeling van de werknemers. Ter bevordering van de continuïteit en het inrichten van een krachtige APG Groep is veel energie gestoken in de efficiënte en effectieve inzet van het personeel. Bij APG en Loyalis is onder andere het instrument van de ‘kwalitatieve en kwantitatieve personeelsplanning’ ingezet, op basis waarvan jaarlijks, bedrijfsbreed en op business unit-niveau inzicht wordt verkregen in de beschikbare en benodigde personele kwaliteiten en kwantiteiten. Mede op basis van de uitkomsten van de planningsronde 2008 is in het afgelopen jaar ingezet op de selectieve instroom van nieuwe medewerkers op HBO- en academisch niveau, naast het investeren in een verdere upgrading van het zittende personeel. Door de integratie is de medezeggenschapsstructuur veranderd. Om de belangen van alle medewerkers van de in APG Groep ondergebrachte werkmaatschappijen te kunnen behartigen, is uit de zittende leden van de ondernemingsraden van enerzijds APG en Loyalis en anderzijds Cordares een voorlopige collectieve ondernemingsraad (VCOR) samengesteld. Dit overkoepelende orgaan

behandelt de onderwerpen die zowel APG en Loyalis als Cordares raken. De bestaande ondernemingsraden blijven (voorlopig) voortbestaan en zullen de onderwerpen afhandelen die betrekking hebben op hun eigen werkmaatschappij. Leiderschap APG Groep streeft een inspirerende leiderschapsstijl na, gericht op het versterken van een bedrijfscultuur waarin de merkwaarden ‘betrokken en betrouwbaar’ en de kernwaarden ‘klantgerichtheid, resultaatgerichtheid, innovatieve kracht en samenwerken’ leidende begrippen zijn. Dit is een thema om gedurende de integratiefase verder uit te werken. Het werken met integrale managementverantwoordelijkheid voor procesketens is daarbij de insteek. Ter verankering van de merkwaarden en kerncompetenties is inmiddels binnen APG, Loyalis en Cordares een estafette georganiseerd, waarin het aandragen en uitwerken van bottom-up-initiatieven centraal staat. Voor managers en seniormedewerkers is een training praktische coaching ontwikkeld, waarin de persoonlijke vaardigheden in coaching en begeleiding worden aangescherpt. In het bijbehorende programma worden de deelnemers tevens vertrouwd gemaakt met de strategie, de dynamiek en het begrippenkader van APG Groep. Human capital APG Groep is een van de grootste financiële dienstverleners in de wereld van pensioenfondsen en werkzaam op locaties in Heerlen, Amsterdam, New York en Hong Kong. APG Groep heeft de ambitie als dienstverlener en als werkgever bij de wereldtop te behoren. Het realiseren van die ambitie staat of valt bij de kwaliteit, het engagement en de vitaliteit van het personeel. Dit vereist resultaat- en klantgerichte

werknemers die kostenbewust, kritisch en inventief zijn en zich als organisatie extern weten te profileren. In 2008 is APG Investments opgenomen in de lijst van de top honderd-werkgevers in Nederland. APG Groep profileert zich op verschillende manieren. Voorbeelden zijn het innemen van een actieve positie bij de totstandkoming van het Holland Financial Centre, het vervullen van diverse leerstoelen aan Nederlandse universiteiten, actieve betrokkenheid bij de werkzaamheden van Eumedion, Netspar, de Duisenberg School of Finance, de participatie in de commissie Frijns en intensieve contacten met gerenommeerde bedrijven. Ook de intentie tot het aannemen van een twintigtal hoog opgeleide trainees geeft invulling aan deze ambitie. Het beloningsbeleid van APG, Loyalis en Cordares is gebaseerd op een marktconform functiewaarderingssysteem en een methodiek van variabele beloning, waarin bijzondere prestaties extra worden beloond. In het kader van de integratie zal het HR-beleid, inclusief de arbeidsvoorwaarden (waaronder het beloningsbeleid) in de loop van 2009 worden gemoderniseerd en geharmoniseerd. APG Groep (met name APG en Loyalis) heeft een personeelsbestand met een hoge gemiddelde leeftijd, die verleden jaar nagenoeg gelijk is gebleven. Het zwaartepunt ligt in de leeftijdscategorie van veertig tot zestig jaar; een gegeven dat de noodzaak tot verjonging extra benadrukt. De hoge gemiddelde leeftijd van het personeelsbestand is daarnaast een (extra) reden om aandacht te besteden aan leeftijdsbewust personeelsbeleid. In de praktijk wordt daaraan invulling gegeven door middel van de inzet van een breed scala aan HR-instrumenten, die erop zijn gericht

19

dat de werknemers vakbekwaam, vitaal en gemotiveerd blijven, en zo lang mogelijk voor het (in- of externe) arbeidsproces kunnen worden behouden. Opleiding, coaching en mobiliteit worden daarbij als speerpunten ingezet.

20

Ter bevordering van de lichamelijke en geestelijke gezondheid heeft APG Groep gezondheidsmanagement hoog in het vaandel staan, met als centrale doelstelling uitval te voorkomen en de werknemers optimaal te vitaliseren. Het desbetreffende pakket van gerichte faciliteiten en HR-instrumenten is het afgelopen jaar uitgebreid met onder andere de index werkvermogen en de inzet van een diëtist en een bedrijfsfysiotherapeut op locatie. Met de index werkvermogen kunnen de werknemers meten hoe het is gesteld met hun persoonlijke werkvermogen en, waar nodig, tijdig iets doen aan de verbetering daarvan. In het kader van active aging krijgen werknemers boven de vijftig jaar dit HR-instrument, evenals de health check, frequenter aangeboden.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Door goed om te gaan met de mensen in en buiten de organisatie en rekening te houden met het milieu, geeft APG Groep invulling aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. APG Groep is een maatschappelijk betrokken onderneming. De opdrachtgevers van APG Groep zijn van oudsher maatschappelijk betrokken. APG Groep vervult een belangrijke maatschappelijke functie door het voor de opdrachtgevers juist en tijdig betalen van de pensioenen aan alle betrokkenen.

APG Groep wil eraan bijdragen dat de deelnemers aan de pensioenregelingen hun pensioen in een leefbare wereld kunnen besteden. De wereldbevolking zal naar verwachting toenemen, evenals het aantal voertuigen en de daarmee gepaard gaande verbranding van fossiele brandstoffen. De belasting van het milieu, sociale problematiek als gevolg van klimaatveranderingen en het opraken van hulpbronnen zullen in de toekomst steeds meer aandacht vragen. Dit is de reden waarom APG streeft naar het klimaatneutraal verrichten van zijn bedrijfsactiviteiten. Bij de vermogensbeheeractiviteiten voor rekening van derden draagt APG Groep door middel van verantwoord beleggen bij aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. APG Groep is van mening dat aandacht voor mens en milieu hand in hand kunnen gaan met goede financiële prestaties en blijft de komende jaren ruim aandacht besteden aan beleggingsprojecten met een duurzaam karakter. Bij het realiseren van onze ambities voor maatschappelijk verantwoord ondernemen vormen de medewerkers een belangrijke schakel. Zij bepalen niet alleen het succes van onze onderneming, ze worden ook aangemoedigd om mee te denken over duurzame ontwikkeling, zowel binnen als buiten het bedrijf.

Vooruitzichten en verwachte ontwikkelingen in 2009 Een belangrijke taak voor 2009 wordt het informeren van de deelnemers van de verschillende bij de uitvoeringsorganisaties van APG Groep aangesloten pensioenfondsen over de gevolgen van de kredietcrisis voor de hoogte van het pensioen en de risico’s omtrent de opgebouwde pensioenrechten. De media hebben veel geschreven over financiële problemen bij pensioenfondsen en deelnemers

maken zich zorgen over hun pensioen. Zij hebben hier reden toe, omdat de kredietcrisis de dekkingsgraad van pensioenfondsen heeft aangetast en daarmee veel fondsen heeft gedwongen om zuinig om te gaan met de indexatie. In sommige gevallen zijn pensioenfondsen overgegaan tot verhoging van de pensioenpremie. Ondanks deze slechte berichten heeft de kredietcrisis de raad van bestuur gesterkt in de opvatting dat pensioenen het beste op basis van collectiviteit kunnen worden georganiseerd. De solidariteit tussen pensioendeelnemers zorgt ervoor dat financiële tegenvallers over veel schouders worden verdeeld. Hierdoor keren de meeste Nederlandse pensioenfondsen iedere maand nog steeds hetzelfde, maar helaas niet geïndexeerde, bedrag als vorig jaar uit aan gepensioneerden. Dit spoort de raad van bestuur aan tot het blijven versterken en uitdragen van het Nederlandse collectieve stelsel.

nisatie wordt ingericht op het bedienen van verschillende opdrachtgevers. Het beheer van de beleggingen wordt met de ervaringen van de kredietcrisis onder de loep genomen en waar nodig worden veranderingen doorgevoerd. Tevens blijft APG Groep actief nieuwe opdrachtgevers werven voor pensioen- en vermogensbeheer, die goed passen bij het bestaande klantenbestand.

De Nederlandse markt van pensioen- en vermogensbeheer bevindt zich in een consolidatiefase. APG Groep heeft de ambitie zijn diensten verder nationaal en ook internationaal aan te bieden. Daartoe is een aantal ontwikkelingen in gang gezet, zoals: – vergroting van de bekendheid van het merk APG; – inrichting van een multicliëntomgeving voor de vermogensbeheeractiviteiten; – herinrichting van de verkooporganisatie en de accountmanagementorganisatie voor het acquireren en bedienen van nieuwe klanten.

Wat de financiering en de personeelsbezetting betreft worden voor komende jaar geen bijzondere wijzigingen voorzien.

2009 wordt naar verwachting een jaar van integratie voor APG Groep. De APG- en Cordaresorganisaties worden verder geïntegreerd en de APG-vermogensbeheerorga-

De continuïteit en betrouwbaarheid van de informatie- en communicatietechnologie (ICT) is voor APG van uitzonderlijk groot belang. ICT vormt de hoeksteen van het bedrijf. Verdere verbetering is essentieel voor de toekomstige dienstverlening. Als eerste worden de systemen geschikt gemaakt voor het functioneren voor verschillende klanten. Ook worden de ICT-voorzieningen verder doorontwikkeld, zodat de service via (digitale) communicatiekanalen kan worden geïntensiveerd.

In het kader van een verdere focus op de kernactiviteiten bouwt APG Groep zijn producten voor inkomensaanvullende zekerheid verder uit en is het re-integratiebedrijf, een onderdeel van een van zijn dochters, begin 2009 afgestoten. Al met al zal het jaar 2009 mede gezien de voortdurende turbulentie op de financiële markten in financieel opzicht een uitdagend jaar worden.

21

Bericht van de gezamenlijke ondernemingsraad

Woord van dank De raad van bestuur spreekt grote waardering uit voor de inzet en betrokkenheid van de aandeelhouder en werknemers, vooral in deze moeilijke tijden. Bovenal danken we onze opdrachtgevers voor het in ons gestelde vertrouwen. 22

Heerlen, 28 mei 2009 De raad van bestuur drs. D.M. Sluimers, voorzitter ir. A.B.J. ten Damme RC MCM prof.dr.ir. J.M.L. van Engelen drs. R.M.S.M. Munsters MiF dr. A.W.I.M. van der Wurff

De betrokkenheid van de ondernemingraad in het adviestraject tot ontzaffing is per 1 maart 2008 succesvol afgerond. Nog tijdens dit traject zijn begin 2008 ook de gesprekken over samenwerking met Cordares begonnen. Ook hier is de ondernemingsraad in een vroeg stadium betrokken bij de voorbereiding van het proces. In overleg met de bestuurders van APG en Cordares is het samengaan per 1 september 2008 succesvol geformaliseerd. Voor de nieuwe organisatie is eveneens per die datum een nieuwe medezeggenschapsstructuur tot stand gekomen. Naast de bestaande gemeenschappelijke ondernemingsraad (GOR) voor APG en Loyalis is in samenwerking met de ondernemingsraad van Cordares een voorlopige collectieve ondernemingsraad (VCOR) voor APG Groep ingesteld. De ondernemingsraad (GOR en VCOR) heeft in 2008 verschillende adviesaanvragen positief beoordeeld, waardoor de continuïteit van de bedrijfsvoering is gewaarborgd. Veel aandacht is uitgegaan naar diverse reorganisatiewijzigingen en de daarbij behorende personele gevolgen, de benoeming van de leden van de raad van commissarissen (versterkt aanbevelingsrecht van de ondernemingsraad), bedrijfseigen regelingen en de integratie met Cordares. De ondernemingsraden van APG en Loyalis (GOR), Cordares (OR) en APG Groep (VCOR) zijn overwegend tevreden met de bereikte overlegresultaten in 2008. Hoewel een aantal zaken nog onderwerp van gesprek is, gaat de ondernemingsraad ervan uit dat ook voor deze zaken in goed overleg overeenstemming wordt bereikt.

Jaarrekening

23

Geconsolideerde balans per 31 december 2008 (voor winstbestemming)

In duizenden euro’s Activa

31-12-2008

Vaste activa Immateriële vaste activa (1)

1.086.143

Materiële vaste activa (2)

28.096

Financiële vaste activa (3)

78.992 1.193.231

24

Beleggingen verzekeringsbedrijf (4)

2.651.974

Vlottende activa Vorderingen (5)

261.738

Liquide middelen (6)

368.031 629.769

Totaal activa Passiva

4.474.974 31-12-2008

Groepsvermogen Eigen vermogen

751.205

Aandeel van derden

37.233

Groepsvermogen (7)

788.438

Voorzieningen Verzekeringsverplichtingen (8)

2.758.052

Belastinglatentie (9)

56.888

Overige (10)

34.873 2.849.813

Langlopende schulden (11)

565.493

Kortlopende schulden (12)

271.230

Totaal passiva

4.474.974

Geconsolideerde winst- en verliesrekening periode 1 maart - 31 december 2008

In duizenden euro’s

2008

Netto-omzet Verzekeringspremies (13) Brutobeleggingsresultaten (14) Opbrengsten diensten aan derden (15) Overige bedrijfsopbrengsten (16) Som der bedrijfsopbrengsten

545.641 - 162.975 434.470 66.406 883.542

Mutatie voorziening verzekeringsverplichtingen (17)

317.306

Uitkeringen (18)

227.673

Beleggingskosten (19) Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten (20) Personeelskosten (21) Afschrijvingen (22) Overige bedrijfskosten (23) Som der bedrijfslasten Financiële baten en lasten (24) Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen (25) Aandeel in resultaat van deelnemingen Resultaat na belastingen Aandeel van derden in het resultaat Groepsresultaat na belastingen

3.402 88.475 237.496 74.273 106.984 1.055.609 - 13.923 - 185.990 45.666 4.143 - 136.181 12.987 - 123.194

25

Geconsolideerd kasstroomoverzicht periode 1 maart - 31 december 2008 In duizenden euro’s Beginstand liquide middelen Effect eerste consolidatie

2008 162.226 64.643

Kasstroom uit operationele activiteiten Ontvangen premies

556.134

Ontvangen bedrijfsopbrengsten

501.667

Direct beleggingsresultaat Betaalde uitkeringen

- 194.413

Betaalde bedrijfslasten

- 437.975

Aflossingen en verkopen beleggingen

26

32.836

418.272

Verstrekkingen en aankopen beleggingen

- 645.413

Aankopen beleggingen in overige mutaties

- 204.654

Overige mutaties

26.395

Kasstroom uit bedrijfsoperaties

52.849

Ontvangen interest

14.677

Betaalde interest

- 5.797

Ontvangen vennootschapsbelasting

4.000

Betaalde vennootschapsbelasting

- 7.414

Kasstroom uit operationele activiteiten

58.315

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in vaste activa

- 10.540

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

- 10.540

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Kapitaalstorting Uitgekeerd dividend

64.440 - 11.070

Vooruit ontvangen bedragen en afwikkeling ontvlechting

40.017

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

93.387

Toename liquide middelen

141.162

Eindstand liquide middelen

368.031

Grondslagen voor de financiële verslaggeving

Grondslagen algemeen De jaarrekening is opgesteld op basis van in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening, zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek. Bij de inrichting van de enkelvoudige winst- en verliesrekening is artikel 2:402 Burgerlijk Wetboek toegepast. Hierdoor wordt in de enkelvoudige winst- en verliesrekening volstaan met het als afzonderlijke post vermelden van het resultaat uit deelnemingen na aftrek van belastingen. De bedragen in de jaarrekening zijn in duizenden euro’s, tenzij anders vermeld.

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Grondslagen voor de consolidatie Kapitaalbelangen in entiteiten waarin APG Groep NV overheersende zeggenschap kan uitoefenen ter zake van bestuur en financieel beleid, zijn in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen door toepassing van de integrale methode van consolideren. Het minderheidsbelang van derden is opgenomen onder het groepsvermogen. Een lijst van geconsolideerde entiteiten is opgenomen als onderdeel van de toelichting op de enkelvoudige jaarrekening. Deconsolidatie vindt plaats op het moment dat de beslissende zeggenschap wordt overgedragen en als het kapitaalbelang slechts wordt gehouden om te vervreemden. Schattingen Voor het opstellen van de jaarrekening is gebruikgemaakt van schattingen en veronderstellingen die van invloed zijn op gerapporteerde activa, passiva, opbrengsten en kosten.

Dit is vooral het geval bij het bepalen van de voorziening verzekeringsverplichtingen en bij de waardering van illiquide beleggingen. Achteraf kan blijken dat de feitelijke waarde afwijkt van de gerapporteerde waarde. Verwerking Financiële instrumenten worden in de balans opgenomen op het moment dat contractuele rechten of verplichtingen ontstaan ten aanzien van dat instrument. Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer de toekomstige economische voordelen waarschijnlijk naar de vennootschap zullen vloeien en de waarde van het actief betrouwbaar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans opgenomen wanneer de afwikkeling daarvan waarschijnlijk gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Financiële instrumenten worden niet langer in de balans opgenomen als een transactie ertoe leidt dat (nagenoeg) alle rechten op economische voordelen dan wel risico’s voor de positie aan een derde zijn overgedragen. Opbrengsten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting heeft plaatsgevonden, en de omvang daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld. Kosten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting heeft plaatsgevonden en de omvang daarvan betrouwbaar kan worden vastgesteld.

27

28

Valuta-omrekening Jaarrekeningposten in vreemde valuta zijn gewaardeerd tegen per balansdatum geldende koersen. De bij omrekening ontstane koersverschillen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord. Bij de consolidatie worden de balansen van groepsmaatschappijen waarvan de functionele valuta niet de euro is, omgerekend in euro’s tegen de koers per balansdatum. Valutaverschillen inzake de waarde van bij de consolidatie betrokken groepsmaatschappijen zijn verwerkt in de reserve omrekeningsverschillen.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Vaste activa Immateriële vaste activa De immateriële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs dan wel vervaardigingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen. De afschrijvingstermijn is gebaseerd op de verwachte economische terugverdienperiode. Bij acquisitie van een onderneming worden alle identificeerbare activa en passiva van de desbetreffende onderneming in de balans opgenomen tegen de reële waarde op acquisitiedatum. De overnameprijs bestaat uit het geldbedrag of equivalent dat is overeengekomen voor de verkrijging van de overgenomen onderneming. Ontstane goodwill wordt bij eerste opname gewaardeerd tegen het verschil tussen de overnameprijs en (het aandeel in) de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva.

Materiële vaste activa Materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen of tegen lagere bedrijfswaarde. Afschrijving vindt plaats op basis van de verwachte economische levensduur. Financiële vaste activa Leningen u/g worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs. Deelnemingen waarin APG Groep NV invloed van betekenis kan uitoefenen worden gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde. Deelnemingen waarin APG Groep NV geen invloed van betekenis kan uitoefenen worden niet geconsolideerd in de balans opgenomen onder de financiële vaste activa en gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde. Latente belastingvorderingen, inclusief vorderingen die voortkomen uit verliescompensatie, worden in de balans opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er toekomstige fiscale winsten zijn waarmee tijdelijke verschillen en niet-gecompenseerde fiscale verliezen kunnen worden verrekend. Bij de berekening wordt rekening gehouden met in komende jaren geldende tarieven, voor zover deze al zijn vastgesteld. Waardering vindt plaats tegen nominale waarde. Voor zover de latente belastingvordering een kortlopend karakter heeft, wordt deze opgenomen onder de vorderingen.

Beleggingen verzekeringsbedrijf De aan- en verkopen van beleggingen worden verwerkt op de transactiedatum, dat wil zeggen de datum dat de vennootschap zich verplicht tot aankoop of verkoop van de activa. Beleggingen worden gewaardeerd tegen actuele waarde. Transactiekosten en waardeveranderingen worden verwerkt in de winst- en verliesrekening in de periode waarin deze optreden (fair value through profit and loss).

Zakelijke waarden en daarop betrekking hebbende derivatenposities worden gewaardeerd tegen de actuele waarde, waar voorhanden tegen beurswaarde. Vastrentende waarden en daarop betrekking hebbende derivatenposities worden gewaardeerd tegen actuele waarde, waar voorhanden tegen beurswaarde en aangepast met de daaraan toewijsbare onverschenen rente. Als er geen beursnotering voorhanden is, wordt de actuele waarde gebaseerd op opgaven van derden, gebaseerd op de actuele waarde van de onderliggende beleggingen, dan wel zelf berekend op basis van gecontracteerde cash flows en bij de restant looptijden passende marktrentes. Overige beleggingen en op deze beleggingscategorie betrekking hebbende derivatenposities worden gewaardeerd tegen de actuele waarde, waar mogelijk tegen beurswaarde. De derivatenposities zijn opgenomen bij de activa waarop zij betrekking hebben. Voor zover niet toewijsbaar aan vastrentende of zakelijke waarden worden ze opgenomen bij de overige beleggingen. De derivatenposities zijn gewaardeerd tegen actuele waarde. Voor bepaalde instrumenten zoals over-the-counterderivaten wordt gebruikgemaakt van waarderingsmodellen waarin van bepaalde veronderstellingen wordt uitgegaan, bijvoorbeeld ten aanzien van kredietrisico, correlaties en rentecurves. Andere waarderingsmodellen en veronderstellingen zouden tot een andere schatting kunnen leiden. Als sprake is van een actieve markt, wordt de actuele waarde van beleggingen gebaseerd op genoteerde biedkoersen.

Voor het deel van de vastrentende waarden waarvoor geen genoteerde biedkoersen bestaan, wordt de waarde gebaseerd op de opgave van derden, waarbij deze waarde is gebaseerd op de meest actuele beschikbare en waarneembare marktinformatie van de beleggingen. Voor het deel van de portefeuille waarvoor geen actieve markt is, wordt de actuele waarde bepaald op basis van modelmatige berekeningen. In de waardering is in ieder geval de meest actuele informatie over looptijd, rentevoet, prijs van de onderliggende waarde, volatiliteit en tussentijdse geldstromen meegenomen. Tevens wordt in de waardering rekening gehouden met risico’s voor insolventie en illiquiditeit volgens een basis-, stress- en een extreme stress-scenario. Bij de modelmatige berekeningen wordt gerekend met de risicovrije rentevoet behorende bij de looptijd van de desbetreffende effecten. Voor participaties in niet beursgenoteerd onroerend goed wordt de waarde gebaseerd op de net asset value van het externe participatiefonds waarin wordt deelgenomen, waarbij de waarde van de participatie is gebaseerd op de actuele waarde van de beleggingen. Voor de hedge fund- en private equity-beleggingen wordt de waarde gebaseerd op de opgave van derden, waarbij deze waarde is gebaseerd op de reële waarde van de onderliggende beleggingen. Het management maakt op basis hiervan schattingen die later worden getoetst met gecontroleerde jaarrekeningen. De waardering van swaps vindt met hoge frequentie (meestal dagelijks, soms wekelijks) plaats door derden met behulp van modellen op basis van algemeen aanvaarde principes als discontering van de meest actuele verwachte uit te wisselen kasstromen met actuele rentecurves.

29

De waardering van collars (een combinatie van put- en calloptie) geschiedt door derden, met hoge frequentie, met behulp van modellen op basis van algemeen aanvaarde principes (Black Scholes en verfijningen hiervan). In de waardering is in ieder geval de meest actuele informatie over looptijd, uitoefenprijs, prijs van de onderliggende waarde, volatiliteit en tussentijdse geldstromen meegenomen. 30

Vlottende activa Vorderingen Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. Na eerste verwerking worden vorderingen gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Deze waarde komt nagenoeg overeen met de nominale waarde onder aftrek van een voorziening voor het risico van oninbaarheid. Liquide middelen Liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voorzieningen Verzekeringsverplichtingen De voorziening verzekeringsverplichtingen bestaat uit de voorziening voor levensverzekeringsverplichtingen en de voorziening voor schadeverzekeringsverplichtingen. De voorziening voor levensverzekeringsverplichtingen bestaat uit de voorziening voor ingegane en uitgestelde periodieke uitkeringen, de voorziening voor unit-linked verzekeringen al dan niet met garanties, de voorziening voor eindwaardegaranties en de voorziening voor B-polissen.

De gehanteerde sterftekansen komen overeen met de sterftetafels die het Verbond van Verzekeraars in 2006 heeft gepubliceerd. Voor polissen waarvan de uitkeringen jaarlijks worden geïndexeerd op basis van een besluit (vooral gebaseerd op gerealiseerde beleggingsresultaten), is de DNB-yield curve als rekenrente gehanteerd. In de voorziening zijn een toekomstige jaarlijkse winstdeling van 1,2 procent en een opslag voor toekomstige administratiekosten begrepen. De belangrijkste schadeverzekeringscontracten betreffen arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. De voorzieningen voor deze schadeverzekeringen zijn gebaseerd op de geschatte uiteindelijke lasten van alle vóór balansdatum ontstane schadegevallen, ongeacht of deze al dan niet zijn gemeld, tezamen met de hiermee verband houdende (toekomstige) administratiekosten. Belastinglatentie Onder de voorziening belastinglatentie zijn de uitgestelde belastingverplichtingen opgenomen die voortvloeien uit tijdelijke verschillen tussen commerciële en fiscale vermogens. Bij de berekening is rekening gehouden met in komende jaren geldende tarieven, voor zover deze al zijn vastgesteld. Waardering vindt plaats tegen nominale waarde. Voor zover de belastinglatentie een kortlopend karakter heeft, is deze opgenomen onder de schulden. Overige Algemeen De overige voorzieningen betreffen verplichtingen waarvan het waarschijnlijk is dat zij moeten worden afgewikkeld en waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten. De omvang van de voorziening wordt bepaald door schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om

de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen en worden gewaardeerd tegen de contante waarde van de verwachte toekomstige uitgaven. Pensioenvoorziening Voor een deel van het personeel geldt een collectieve pensioenregeling, ondergebracht in een bedrijfstakpensioenfonds. Voor deze groep zijn de lasten beperkt tot de te betalen premie. Voor een ander deel van de personeelsleden is sprake van een toegezegde pensioenregeling die is ondergebracht bij een ondernemingspensioenfonds. Hiervoor is een voorziening opgenomen die is bepaald als het saldo van de posten: – de contante waarde van toegekende pensioenaanspraken op balansdatum; – de actuele waarde van de fondsbeleggingen op balansdatum die worden aangehouden om de (toekomstige) pensioenen uit te betalen; – de op balansdatum nog niet in het resultaat verwerkte actuariële resultaten; – de aan de volgende boekjaren toe te rekenen lasten over verstreken diensttijd. Voor de bepaling van de contante waarde van toegekende pensioenaanspraken en de lasten over verstreken diensttijd is de zogeheten Projected Unit Credit Method toegepast. Actuariële resultaten worden verwerkt in de winst- en verliesrekening als en voor zover het bedrag van de cumulatieve, nog niet in het resultaat verwerkte actuariële resultaten aan het begin van het boekjaar groter is dan het hoogste bedrag van 10 procent van de contante waarde van toegekende aanspraken en van 10 procent van de actuele waarde van de fondsbeleggingen. Deze resultaten, gedeeld door de verwachte resterende diensttijd van de actieve deelnemer aan de regeling, worden in de winst- en verliesrekening over het boekjaar opgenomen.

Overige personeelgerelateerde voorzieningen Deze voorzieningen zijn gewaardeerd op de contante waarde van de verwachte toekomstige uitgaven, voor zover relevant rekening houdend met actuariële grondslagen. De rekenrente is gebaseerd op de rentevoet ultimo jaar van hoogwaardige Nederlandse ondernemingsobligaties, rekening houdend met de resterende looptijd van de voorzieningen. Voor voorzieningen met een verwachte looptijd langer dan vijftien jaar is de rekenrente gebaseerd op langlopende staatsobligaties. Overige voorzieningen De overige voorzieningen met een langlopend karakter worden tegen contante waarde opgenomen. Kortlopende voorzieningen worden gevormd op basis van nominale waarde.

Schulden Schulden worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde. Na eerste verwerking worden de schulden gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Deze waarde komt nagenoeg overeen met de nominale waarde.

Grondslagen voor resultaatbepaling Opbrengsten en kosten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.

Netto-omzet Verzekeringspremies De verzekeringspremies betreffen de aan het boekjaar toerekenbare verdiende premies, koopsommen en provisies, inclusief de toevoeging aan de voorziening uit hoofde van de toegekende indexatie van de uitkeringen op

31

32

basis van de polisvoorwaarden. De onverdiende premies ANW en overlijdensrisicoverzekering worden verantwoord als vooruit ontvangen post.

Uitkeringen Uitkeringen zijn toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.

Brutobeleggingsresultaten Beleggingsopbrengsten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Dividend wordt verantwoord op het moment van betaalbaarstelling. Waardeveranderingen worden verwerkt in de periode waarin zij optreden.

Beleggingskosten Beleggingskosten betreffen door derden in rekening gebrachte beheer-, bewaar- en administratiekosten.

Opbrengst diensten aan derden De vergoedingen van derden uit hoofde van de uitvoeringswerkzaamheden voor pensioen- en vermogensbeheer worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben. Overige bedrijfsopbrengsten De opbrengst van aan derden verleende overige diensten wordt verantwoord onder aftrek van kortingen en over de omzet geheven belastingen. Als de prestatie aangaande een te verlenen dienst betrouwbaar kan worden geschat, wordt de opbrengst met betrekking tot die dienst verwerkt naar rato van de verrichtte prestaties.

Bedrijfslasten Algemeen De in de winst- en verliesrekening opgenomen posten zijn in belangrijke mate gerelateerd aan de in de balans gehanteerde waarderingsgrondslagen voor beleggingen en de voorziening verzekeringsverplichtingen. Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat.

Afschrijvingen Afschrijvingen worden verantwoord op basis van de verwachte economische levensduur, volgens de lineaire methode.

Financiële baten en lasten Financiële baten en lasten worden aan het verslagjaar toegerekend. De rentebaten betreffen de opbrengsten uit rekening-courant en deposito’s, voor zover deze niet worden gerekend tot de beleggingsopbrengsten.

Belastingen De belastingen zijn berekend over het fiscale resultaat op basis van het in het boekjaar geldende fiscale tarief. Tijdelijke verschillen als gevolg van verschillen in commerciële en fiscale waardering worden tot uiting gebracht in (het verloop van) de latente belastingverplichting of -vordering.

Grondslagen voor het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode en geeft een specificatie van de mutatie in de balanspost liquide middelen. Kasstromen in vreemde valuta zijn omgerekend tegen de koers per balansdatum.

Toelichting op de geconsolideerde balans (in duizenden euro’s)

Inleiding APG Groep NV (statutair gevestigd te Heerlen) en de 100 procent-deelneming APG Algemene Pensioen Groep NV zijn opgericht op 29 februari 2008. Bij de oprichting is de uitvoeringsorganisatie van Stichting Pensioenfonds ABP gekocht via een overeenkomst van koop en verkoop van activa en passiva, met als economische overdrachtsdatum 1 januari 2008. Per oprichtingsdatum is een aantal overeenkomsten tot dienstverlening afgesloten met Stichting Pensioenfonds ABP. Ook deze overeenkomsten zijn met ingang van 1 januari 2008 in werking getreden. Per dezelfde datum heeft Stichting Pensioenfonds ABP de bij Loyalis NV ondergebrachte verzekeringsactiviteiten ingebracht bij APG Groep NV. Per 1 september 2008 heeft Cordares Holding NV zijn verzekeringsactiviteiten verkocht aan Loyalis NV, de verzekeringsdochter van APG Groep NV. Dit laatste is gerealiseerd via een aandelenruil. Cordares heeft vervolgens zijn 10 procent-belang in Loyalis via dividend uitgekeerd aan Stichting Sociaal Fonds Bouwnijverheid, die hiermee een belang van 10 procent in Loyalis NV heeft verkregen. Vervolgens heeft APG Groep NV een belang van 51 procent in Cordares Holding NV genomen ad € 61 miljoen. De economische overdrachtsdatum van deze transacties is 1 januari 2008. De financiële gevolgen zijn in de verloopstaten verantwoord als ‘effect eerste consolidatie’.

De resultaten die voor rekening van APG Groep komen in de periode vanaf 1 januari 2008 tot datum oprichting APG respectievelijk datum overdracht aandelen Cordares, zijn verwerkt als een correctie op de koopprijs en zijn begrepen in de waarde van de immateriële vaste activa. APG Groep is een ‘one-stop’ aanbieder van collectieve pensioenproducten (asset liability management, vermogensbeheer, bestuursondersteuning, rechtenbeheer, uitkering en communicatie), en biedt daarnaast individuele producten die complementair zijn met de collectieve pensioenregelingen. De groep richt zich op de publieke en private markt van pensioenfondsen. De focus van APG Groep ligt, vanuit een sterke verbondenheid met sociale partners, op collectieve producten.

Vaste activa Immateriële vaste activa (1) Onder de immateriële vaste activa zijn begrepen de bij de verwerving van kapitaalbelangen berekende goodwill en de waarde van de bij deze verwerving geïdentificeerde cliëntcontracten en verzekeringsportefeuille. Verder is in deze post geactiveerde software begrepen, alsmede goodwill inzake een vastgoedportefeuille.

33

Het verloop van deze posten is als volgt. Goodwill

Cliënt-

Verzekerings-

contracten

portefeuille

Software

Goodwill

Totaal

vastgoed-

31-12-2008

portefeuille Beginstand

34

308.816

587.602

177.707

9.981

-

1.084.106

Effect eerste consolidatie

5.006

-

-

9.065

429

14.500

Investeringen

5.687

42.100

3.054

3.018

-

53.859

Afschrijvingen

- 13.236

- 34.048

- 14.940

- 4.086

- 12

- 66.322

-

-

-

-

-

-

Eindstand

306.273

595.654

165.821

17.978

417

1.086.143

Cumulatieve aanschafwaarde

319.866

629.702

180.761

66.490

690

1.197.509

13.593

34.048

14.940

48.512

273

111.366

306.273

595.654

165.821

17.978

417

1.086.143

5-10%

7-10%

10%

10–20%

10%

Waardeverminderingen

Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde Afschrijvingspercentages

De economische levensduur van de immateriële vaste activa bedraagt meer dan vijf jaren en is - behoudens software - gebaseerd op de toekomstige economische voordelen uit hoofde van onderliggende contractafspraken met een aanzienlijk lange looptijd. Er zijn geen immateriële vaste activa met beperkte eigendomsrechten en er zijn geen immateriële vaste activa als zekerheid gesteld voor schulden. Tevens zijn er geen verplichtingen uit hoofde van de verwerving van

immateriële vaste activa. Materiële vaste activa (2) De materiële vaste activa hebben betrekking op inrichting en inventaris, informatie verwerkende apparatuur, alsmede overige materiële vaste activa.

Het verloop van deze post is als volgt. Inrichting en

Informatie

inventaris

verwerkende

Overig

Totaal 31-12-2008

apparatuur Beginstand

5.707

17.158

3.127

25.992

Effect eerste consolidatie

2.317

3.053

39

5.409

Investeringen

2.222

4.694

610

7.526

Desinvesteringen

- 2.842

- 38

-

- 2.880

Afschrijvingen

- 1.325

- 6.331

- 295

- 7.951

Eindstand

6.079

18.536

3.481

28.096

Cumulatieve aanschafwaarde

18.440

64.491

4.864

87.795

Cumulatieve afschrijvingen

- 12.361

- 45.955

- 1.383

- 59.699

Eindstand

6.079

18.536

3.481

28.096

Afschrijvingspercentages

3-20%

20%

10%

Er zijn geen zekerheden verstrekt. Financiële vaste activa (3) De financiële vaste activa betreffen een actieve belastinglatentie als gevolg van het verrekenen van fiscaal compensabele verliezen en een latentie voortvloeiend uit de toepassing van de pensioenrichtlijn RJ271, een verstrekte lening, deelnemingen die niet zijn geconsolideerd, alsmede overige financiële vaste activa.

De lijst van de niet in de consolidatie begrepen deelnemingen is opgenomen als onderdeel van de toelichting op de enkelvoudige jaarrekening.

35

Het verloop van deze posten is als volgt. Actieve

Leningen u/g Deelnemingen

Overige

belastinglatentie Beginstand

-

-

22.770

10.903

33.673

2.687

1.500

261

-

4.448

Aankopen en verstrekkingen

-

-

-

705

705

Verkopen en aflossingen

-

-

-

- 783

- 783

Resultaat deelneming

-

-

4.143

-

4.143

Waardeveranderingen

-

-

-

- 926

- 926

Overige mutaties

38.241

-

- 326

- 183

37.732

Eindstand

40.928

1.500

26.848

9.716

78.992

Effect eerste consolidatie

36

Totaal 31-12-2008

Gezien de situatie op de financiële markten is niet aan te geven welk deel van de actieve belastinglatentie in 2009 naar verwachting verrekenbaar zal zijn. De lening u/g betreft een door Cordares Fintus BV aan CTB Holding BV verstrekte lening van oorspronkelijk € 1,5 miljoen met een rentevoet van 8 procent en kent een onbeperkte looptijd. Deze lening is achtergesteld bij een door een bankier aan CTB Holding BV verstrekte lening. Beleggingen verzekeringsbedrijf (4) De beleggingen van het verzekeringsbedrijf worden zowel voor eigen rekening aangehouden als voor risico van polishouders. De in deze beleggingen begrepen zakelijke waarden betreffen aandelen (inclusief converteerbare obligaties), vastgoedfondsen, onroerend goed, private equity en commodities, en daarop betrekking hebbende derivatenposities. De vastrentende waarden betreffen obligaties inclusief mortgage backed securities en panden spaarbrieven, indexobligaties, hypothecaire leningen en onderhandse leningen inclusief financial lease onroerend goed, alsmede daarop betrekking hebbende derivatenposities. De overige beleggingen bestaan uit hedgefunds

en derivaten, vooral valutatermijncontracten, cross currency swaps en intrest rate swaps. Het verzekeringsbedrijf waardeert de beleggingen op actuele waarde. Deze wordt op drie manieren bepaald. – Is sprake van een actieve markt, dan wordt de actuele waarde bepaald op basis van genoteerde biedkoersen (mark-to-market). – Ontbreekt een actieve markt, dan wordt afhankelijk van de aard van het instrument de waarde benaderd met behulp van ‘broker quotes’ (inschatting management). – Kunnen deze quotes niet worden verkregen, dan wordt een theoretisch prijsmodel gehanteerd (mark-to-model). Van de totale waarde van de beleggingen is 62 procent gebaseerd op mark-to-market, 14 procent op basis van inschatting management en 24 procent op mark-to-model. Gezien de marktomstandigheden is het waarderen van (illiquide) beleggingen ultimo verslagjaar met de nodige onzekerheden omgeven. De volatiliteit van de markten is in 2008 bijzonder groot geweest.

Het verloop van de beleggingen verzekeringsbedrijf is als volgt. Zakelijke

Vastrentende

Overige

Totaal

waarden

waarden

beleggingen

31-12-2008

557.169

1.112.357

307.294

1.976.820

Voor eigen rekening Beginstand Effect eerste consolidatie

10.470

115.721

7.943

134.134

Aankopen

97.690

177.779

323.485

598.954

- 50.174

- 63.543

- 274.953

- 388.670

- 162.906

- 4.711

- 12.599

- 180.216

- 385

12.798

- 145.220

- 132.807

451.864

1.350.401

205.950

2.008.215

Verkopen / aflossingen Waardeontwikkeling Overige mutaties Eindstand Overige activa en passiva inzake beleggingen

363.237 2.371.452

Voor risico van polishouders Beginstand

140.974

109.289

Effect eerste consolidatie

31.327

33.546

-

64.873

Aankopen

34.221

11.635

603

46.459

Verkopen / aflossingen Waardeontwikkeling Overige mutaties Eindstand Overige activa en passiva inzake beleggingen

2.760

253.023

- 6.384

- 23.217

-

- 29.601

- 62.401

5.266

-

- 57.135

142

2.387

-

2.529

137.879

138.906

3.363

280.148 374 280.522

Totaal

2.651.974

Van de eindstand is belegd via beleggingsmaatschappijen niet beursgenoteerd

1.741.389 696.589

37

Vlottende activa

Van de liquide middelen staat een bedrag van (maximaal) € 7,9 miljoen niet ter vrije beschikking. Dit in verband met verstrekte bankgaranties. Er zijn noch zekerheden gesteld, noch aanvullende voorwaarden aangegaan.

Vorderingen (5) 31-12-2008 Vorderingen uit beleggingsactiviteiten

38

2.937

Vorderingen uit herverzekering

136.611

Debiteuren

17.030

Vorderingen op verbonden partijen

20.621

Groepsvermogen (7) 31-12-2008 Eigen vermogen

Nog te factureren bedragen

9.943

Aandeel van derden

Overlopende acquisitiekosten verzekeringsbedrijf

7.600

Groepsvermogen

Belastingen en premies sociale verzekeringen

5.081

Aan verbonden partij verstrekte financiering

3.487

Overige vorderingen en overlopende activa Totaal

37.233 788.438

1.781

Vennootschapsbelasting Te vorderen verzekeringspremies

751.205

16.808 39.839 261.738

Onder de vorderingen zijn geen posten begrepen met een resterende looptijd langer dan één jaar. Liquide middelen (6)

Voorzieningen Voorziening verzekeringsverplichtingen (8) De verzekeringsverplichtingen hebben betrekking op zowel levensverzekeringen als schadeverzekeringen. Van de schadeverzekeringsverplichtingen is een deel herverzekerd. Het herverzekeringsdeel van de voorziening schadeverzekeringen is opgenomen onder de vorderingen uit herverzekering. De totale verplichting is opgenomen onder de voorziening voor verzekeringsverplichtingen.

31-12-2008 Kortgeldposities bij banken Banktegoeden in rekening-courant

49.302 318.729 368.031

31-12-2008 Voorziening levensverzekering voor eigen rekening voor risico van polishouders Voorziening schadeverzekering

2.184.983 1.971.820 213.163 573.069 2.758.052

Het verloop van de voorziening voor verzekeringsverplichtingen is als volgt. Voor eigen

Voor risico

Totaal

rekening

van polis

31-12-2008

houders Beginstand Effect eerste consolidatie

2.136.162

230.975

2.367.137

87.523

66.350

153.873

Premie en overige dotaties

523.310

12.391

535.701

Toegevoegde interest

158.738

- 56.014

102.724

Winstdeling/indexatie

- 5.839

-

- 5.839

Vrijval voor kosten

- 6.318

- 1.676

- 7.994

- 256.545

- 808

- 257.353

- 92.142

- 38.055

- 130.197

2.544.889

213.163

2.758.052

Vrijval voor uitkeringen Overige mutaties Eindstand

De voorziening voor levensverzekeringsverplichtingen bestaat uit de voorziening voor ingegane en uitgestelde periodieke uitkeringen ad € 1.208 miljoen, de voorziening voor eindwaardegaranties ad € 89 miljoen, de voorziening voor B-polissen ad € 173 miljoen en de voorziening voor unit-linked verzekeringen ad € 714 miljoen. De voorziening schadeverzekering heeft zowel betrekking op afgesloten verzekeringspolissen voor arbeidsongeschiktheid ad € 559 miljoen als ziekengeld ad € 15 miljoen. Rekening wordt gehouden met alle vóór balansdatum ontstane schadegevallen, al dan niet gemeld, tezamen met de hiermee verband houdende (toekomstige) administratiekosten.

De post Overige mutaties betreft vooral het vrijvallen van verplichtingen die betrekking hebben op oude tekenjaren. Belastinglatentie (9) De voorziening belastinglatentie vloeit voort uit de afwijkende fiscale waardering van de immateriële vaste activa cliëntcontracten en verzekeringsportefeuille, het activeren van acquisitiekosten en de verwerking van wijzigingen in de aannames bij de berekening van verzekeringstechnische voorzieningen. Voor een nadere toelichting op de voorziening belastinglatentie wordt verwezen naar de toelichting op de belastingen, opgenomen in de toelichting op de winst- en verliesrekening.

39

Overige (10) Het verloop van de overige voorzieningen is als volgt. Pensioenvoorziening

40

Beginstand

Overige

Voorziening

Voorziening

Overige

Totaal

leegstand

voorzieningen

31-12-2008

personele

reorganisatie/

voorzieningen

integratie

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

-

4.806

3.312

-

1.782

9.900

Effect eerste consolidatie

10.536

93

-

14.618

988

26.235

Dotaties / vrijval

- 3.808

349

3.118

-

667

326

-

-

-

-

-

-

Oprenting Onttrekkingen Eindstand

-

5

-

800

783

1.588

6.728

5.243

6.430

13.818

2.654

34.873

Van het totaalbedrag heeft € 15,7 miljoen naar verwachting een looptijd langer dan vijf jaar, terwijl naar verwachting voor € 17,4 miljoen in 2009 tot afwikkeling zal komen.

Het verloop van deze posten is als volgt. Contante waarde van toegekende pensioenaanspraken Effect eerste consolidatie

Pensioenvoorziening (a) Voor een deel van de personeelsleden is sprake van een toegezegde pensioenregeling, ondergebracht bij Stichting Personeelspensioenfonds Cordares. De pensioenvoorziening is als volgt te specificeren.

Interest

31-12-2008 pensioenaanspraken Beleggingen

457.141 - 435.959

Nog niet in aanmerking genomen actuariële resultaten

- 13.299

Nog niet in aanmerking genomen lasten over verstreken diensttijd

- 1.155 6.728

476.910 8.263

Toename contante waarde van toegekende pensioenaanspraken

2.609

Bijdragen werknemers

197

Lasten over verstreken diensttijd Pensioenuitkeringen

Contante waarde van toegekende

31-12-2008

- 5.541

Actuarieel resultaat

- 25.297

Stand per 31 december

457.141

Beleggingen

31-12-2008

Effect eerste consolidatie

- 483.777

Verwacht rendement beleggingen

- 12.516

Bijdrage werkgever

- 1.351

Op de actuarieel berekende kostendekkende pensioenpremie is in 2008 een premiekorting verleend. In 2009 zal dit eveneens het geval zijn. De pensioenkosten over 2009 bedragen naar verwachting € 5 miljoen.

Bijdrage werkgever toekenning lasten over verstreken diensttijd

-

Bijdrage werknemer

- 197

Pensioenuitkeringen

5.542

Actuarieel resultaat

56.340 - 435.959

Stand per 31 december

De belangrijkste veronderstellingen die zijn gebruikt bij de berekening van de pensioenvoorziening zijn economisch en demografisch van aard. Economische veronderstellingen

2008

Disconteringsvoet

5,90%

Nog niet in aanmerking genomen actuariële resultaten 31-12-2008

Verwacht beleggingsrendement

6,55%

Effect eerste consolidatie

Algemene loonontwikkeling

2,25%

Actuariële resultaten (winst)

- 31.912

Inflatie

2,25%

Stand per 31 december

- 13.299

Indexatie

2,25%

18.613

Kostenopslagen

geen

Nog niet in aanmerking genomen lasten over verstreken diensttijd

31-12-2008

Effect eerste consolidatie In aanmerking genomen last over verstreken diensttijd Stand per 31 december

- 1.209 54 - 1.155

De pensioenlasten uit hoofde van de toegezegde pensioenregeling, zoals verwerkt in de geconsolideerde winst- en verliesrekening, bestaan uit: 2008 Toename contante waarde van toegekende pensioenaanspraken Lasten over verstreken diensttijd Interest Verwacht rendement beleggingen Toegerekende actuariële resultaten In aanmerking genomen lasten over verstreken diensttijd

2.610

Voor de demografische veronderstellingen is gebruikgemaakt van de AG Prognosetafel 2005-2050 met als ervaringssterfte Watson Wyatt 2008 en sterfteprognoseperiode 2009-2053. Voor de gehuwdheidsfrequentie wordt iedere deelnemer geacht een partner te hebben. Overige personeelsgerelateerde voorzieningen (b) Deze voorziening is gevormd voor verplichtingen uit hoofde van langetermijnpersoneelsbeloningen (dienstjubilea), alsmede verplichtingen voortvloeiend uit (voormalige) dienstverbanden (WAO, arbeidsongeschiktheid, WW, uitstroom).

8.263 - 12.516 - 872 54 - 2.461

Voorziening reorganisatie/integratie (c) Deze voorziening is gevormd voor de kosten van reorganisaties die samenhangen met de herinrichting van geautomatiseerde processen en ter dekking van de reorganisatiekosten bij een van de dochtermaatschappijen.

41

Kortlopende schulden (12)

Daarnaast is een voorziening gevormd voor de verdere integratie van de activiteiten van de groep.

42

31-12-2008

Voorziening leegstand (d) In deze voorziening zijn de kosten voor tijdelijke leegstand van een kantoorpand opgenomen. De voorziening is gevormd voor de periode tot 2014, zijnde de einddatum van het huidige huurcontract. Bij ontbinding van de huurovereenkomst kan een afkoopverplichting van toepassing zijn. De omvang en waarschijnlijkheid zijn op dit moment niet vast te stellen en daarom niet opgenomen in de voorziening. Overige voorzieningen (e) De overige voorzieningen betreffen voorzieningen voor hypotheeklasten, terugboekrisico afsluitprovisie en voorziening groot onderhoud. De voorziening groot onderhoud is opgebouwd ter egalisatie van de onderhoudskosten van de uit de huurovereenkomst voortkomende onderhoudsverplichtingen van een pand.

Vooruitontvangen premies

33.928

Vooruitontvangen bedragen

31.673

Crediteuren

27.680

Vakantiegeld en -dagen

21.064

Overige personeelsgerelateerde bedragen

25.554

Te betalen rentelasten langlopende leningen verbonden partijen

20.495

Te betalen uitkeringen en samenhangende lasten

18.100

Externe inhuur

20.643

Belastingen en premies sociale verzekeringen

11.892

Schulden aan verbonden partijen

8.934

Af te rekenen bedragen

7.450

Nog te ontvangen facturen

6.899

Vooruitontvangen fee

2.903

Schulden uit hoofde van herverzekering

2.618

Schulden ter zake van pensioenen

2.544

Te betalen dividend Overige schulden

1.481 27.372 271.230

Langlopende schulden (11) Totaal 31-12-2008 Beginstand Opgenomen

504.492 61.001

Aflossingen Eindstand

Onder de kortlopende schulden zijn geen posten begrepen met een resterende looptijd langer dan één jaar.

565.493

Van de eindstand heeft een bedrag van € 504 miljoen betrekking op financiering door verbonden partijen. Het totaalbedrag kent een looptijd groter dan vijf jaar. Daarnaast zijn in het verslagjaar leningen aangegaan ad € 61 miljoen ter financiering van de aankoop van het 51 procent-belang in Cordares Holding NV. De rentepercentages variëren van 4,88 procent tot 7,25 procent per jaar. Er zijn geen zekerheden gesteld.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen en opgenomen activa Per balansdatum staat aan verplichtingen uit hoofde van lopende huurcontracten € 197,3 miljoen open, waarvan € 20,6 miljoen verschuldigd binnen één jaar. De verplichtingen uit hoofde van langlopende autoleasecontracten bedragen € 15,0 miljoen, waarvan € 5,9 miljoen verschuldigd binnen één jaar na afloop van het boekjaar en € 9,1 miljoen tussen één en vijf jaar. In het verslagjaar zijn

voor € 7,3 miljoen leasekosten verantwoord. De leasemaatschappij heeft de leaseverplichting bepaald op basis van de afschrijvingen verhoogd met een opslag voor brandstof, verzekeringen en onderhoud.

het uitvoeringsbedrijf vinden immers plaats voor rekening en risico van de opdrachtgevers zelf. Daar waar het verzekeringsbedrijf vooral financiële risico’s loopt, is dat bij het uitvoeringsbedrijf daarom minder het geval.

De groep is ultimo verslagjaar investeringsverplichtingen aangegaan ad € 0,6 miljoen.

Als belangrijke financiële risico’s worden onderscheiden: – actuariële en verzekeringstechnische risico’s; – marktrisico; – kredietrisico; – liquiditeitsrisico.

Op de datum van vaststelling van het jaarverslag is besloten de heer van der Wurff met terugwerkende kracht tot 1 januari 2008 een long term incentive toe te kennen met een looptijd van vier jaar. De verplichting over 2008 zal in 2009 worden verantwoord. Bij APG Groep zijn enkele fiscale eenheden van toepassing, te weten voor de vennootschaps- respectievelijk omzetbelasting. Binnen een dergelijke fiscale eenheid zijn de vennootschappen over en weer hoofdelijk aansprakelijk voor elkaars belastingschulden. Met de aandeelhouders van Inovita BV en Inotime BV is overeengekomen dat zij het recht hebben om in de periode tussen 1 januari 2010 en 31 maart 2010 het resterende kapitaalbelang van 49 procent te verkopen. Via een dochteronderneming is APG Groep beherend vennoot van Renderend Bezit 5 CV en daarom aansprakelijk voor alle vorderingen en schulden van deze commanditaire vennootschap.

Actuariële en verzekeringstechnische risico’s Onder actuariële en verzekeringstechnische risico´s worden verstaan de risico´s in verband met een onzekere toekomstige gebeurtenis (bijvoorbeeld overlijden of arbeidsongeschikt raken), die door de polishouder worden overgedragen aan de verzekeraar. Voor het levenbedrijf is het langlevenrisico van grotere omvang dan het overlijdensrisico. Een onverwachte toename van de levensverwachting is per saldo een risico. Voor overlijdensrisicoverzekeringen overheerst juist het kortlevenrisico. Tabel 1: Effect wijziging sterftekansen op de voorziening verzekeringsverplichtingen in miljoenen (voor vennootschapsbelasting) Daling met

Stand

Stijging met

één jaar

31-12-2008

één jaar

Leven

+ 14,6

2.184

- 5,5

Schade

+ 0,5

574

- 0,4

Risicoparagraaf In deze paragraaf wordt ingegaan op de kwantitatieve risico’s en gevoeligheidsanalyses voor APG Groep. Deze hebben voornamelijk betrekking op de verzekerings- en bijbehorende beleggingsactiviteiten. De activiteiten van

Naast het overlijdens/levenrisico speelt het invaliderings/ revalideringsrisico een belangrijke rol. Lage invalideringskansen en hoge revalideringskansen zijn in het voordeel van het verzekeringsbedrijf (en van de klant).

43

Tabel 2: Effect wijziging arbeidsongeschiktheidskansen op de voorziening verzekeringsverplichtingen in miljoenen (voor vennootschapsbelasting)

44

Daling

Stand

Stijging

met 10%

31-12-2008

met 10%

Leven

n.v.t.

2.184

n.v.t.

Schade

- 5,4

574

+ 6,8

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de contractuele of zo goed mogelijk geschatte vervaldata van financiële verplichtingen gebaseerd op de nominale kasstromen voortvloeiend uit de belangrijkste portefeuilles in het levenbedrijf en het schadebedrijf. Tabel 3 Overzicht omvang verplichtingen, gespecificeerd naar duration

Renterisico Onder renterisico wordt verstaan het risico dat de waarde van een financieel instrument zal schommelen als gevolg van veranderingen in de marktrente. Het renterisico wordt op integraal balansniveau beheerst. De verplichtingen worden op basis van actuariële aannames vertaald in een patroon van toekomstige uitbetalingen (aan cliënten) dat grote gelijkenis vertoont met een obligatie. De marktwaarde van dit kasstroompatroon kan dan ook worden gemodelleerd als een obligatie met een gelijke rentegevoeligheid. De beleggingen hebben ten dele een vastrentend karakter. Ook hierdoor wordt het resultaat gevoelig voor ontwikkelingen in de nominale rente. Tabel 4: Effect wijziging marktrente op waarde beleggingen en verplichtingen in miljoenen (voor vennootschapsbelasting) Daling

Stand

Stijging

met 1%

31-12-2008

met 1%

31-12-2008 Duration (in jr)

0-3 jr

3-6 jr

7-9 jr

10-12 jr

> 12 jr

Leven beleggingen

Leven

6,6

38%

18%

8%

6%

30%

verplichtingen

Schade

9,5

7%

14%

20%

21%

38%

impact

Totaal

7,4

29%

17%

11%

10%

33%

40,4 83,8

- 40,4 2.184

- 70,3

- 43,4

29,9

10,5

- 10,5

Schade

Marktrisico Onder marktrisico wordt verstaan het risico dat de waarde van een financieel instrument zal schommelen als gevolg van veranderingen in marktprijzen, ongeacht of deze veranderingen worden veroorzaakt door factoren die specifiek gelden voor het individuele effect (de emittent) of door factoren die alle op de markt verhandelde effecten beïnvloeden. Onder marktrisico worden begrepen het renterisico, het aandelenrisico en het vreemde valutarisico.

beleggingen verplichtingen impact

40,1 - 29,6

574

- 33,5 23,0

Onderstaande tabel laat de ‘net asset value’ zien in relatie tot de uitstaande exposure.

Tabel 5: Derivatenposities per ultimo boekjaar (in miljoenen)

Tabel 6.2: Asset-only koersgevoeligheid per ultimo jaar na inzet van collars (in miljoenen, voor vennootschapsbelasting)

Actuele Achterliggende waarde Credit default swap Futures Forwards Swaps Opties Repurchased orders Totaal

waarde 0

40

28

287

0

1

92

1.737

Schade vermogen en resultaat

80

- 406

- 115

- 106

85

1.553

Aandelenrisico Onder aandelenrisico wordt verstaan het risico van een daling van de waarde van de beleggingen in aandelen. Om de gevoeligheid voor aandelenrisico te beperken, zijn optieconstructies afgesloten met een beschermd jaarrendement van 7,5 procent. Overigens is in de loop van 2008 een risicovol deel van de beleggingsportefeuille afgestoten. Onderstaande tabellen tonen de gevoeligheid vóór en na de inzet van collars. Tabel 6.1 Asset-only koersgevoeligheid per ultimo jaar voor inzet van collars (in miljoenen, voor vennootschapsbelasting)

Daling

Stijging

met 10%

met 10%

Leven vermogen en resultaat

0,0

31,7

0,0

8,2

Vreemdevalutarisico Ook het vreemdevalutarisico behoort tot de marktrisico’s. Dit risico wordt voor de belangrijkste valuta afgedekt. Ultimo 2008 bedraagt de totale valutaexposure circa € 95 miljoen. Kredietrisico Onder kredietrisico wordt verstaan het risico dat een partij van een financieel instrument zijn verplichting niet zal nakomen, waardoor de andere partij een financieel verlies lijdt. Hieronder wordt ingegaan op de mate van afdekking van het kredietrisico of aangaan van kredietrisico door middel van derivaten. Tabel 7: Kredietrisico derivaten (in miljoenen)

Daling

Stijging

met 10%

met 10%

Actuele Achterliggende waarde

waarde

Leven vermogen en resultaat

- 34,2

34,2

- 8,8

8,8

Schade vermogen en resultaat

Protectie gekocht

-1

Protectie verkocht

42

Per saldo protectie gekocht

215 42 173

45

46

De portefeuille is voor 56 procent vastrentend. Kredietrisico wordt gelopen over de betaling van hoofdsom en rente. Een deel betreft staatsobligaties, terwijl voor extra rendement eveneens wordt belegd in bedrijfsobligaties en samengestelde effecten met een hoge kredietwaardigheid (investment grade). Als een kredietrisico als gevolg van een neerwaarts bijgestelde rating de vastgestelde limiet overschrijdt, moet het risico - zodra praktisch mogelijk worden teruggebracht binnen de vastgestelde limieten. De feitelijke samenstelling van de portefeuille vastrentende waarden is conform het beleid: er wordt alleen belegd in investment grade debiteuren. De kredietwaardigheid van de portefeuille in vastrentende waarden naar rating is als volgt (hierbij is gebruikgemaakt van de ratings van S&P of Moody’s). Tabel 8: Kredietrisico naar ratingklasse in procenten AAA

AA

A

BBB

< BBB

61 %

6%

25 %

6%

2%

Liquiditeitsrisico Onder liquiditeitsrisico wordt verstaan het risico dat een onderneming problemen zal hebben om de financiële middelen te verkrijgen die nodig zijn om te voldoen aan de verplichtingen die verband houden met financiële instrumenten. Liquiditeitsrisico kan ontstaan doordat een financieel actief niet snel kan worden verkocht tegen nagenoeg de actuele waarde.

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening

De in de kolom 2008 opgenomen bedragen betreffen de periode 1 maart tot en met 31 december 2008.

Opbrengsten diensten aan derden (15)

Netto-omzet

Pensioenbeheer

2008

Verzekeringspremies (13)

176.200

Vermogensbeheer

258.270

Totaal

434.470

2008

Overige bedrijfsopbrengsten (16) Levensverzekeringen Eigen rekening en risico

468.450

Risico polishouders

7.617 476.067

Schadeverzekeringen Eigen rekening en risico

Hieronder zijn verantwoord de opbrengsten die niet rechtstreeks voortvloeien uit de uitvoeringswerkzaamheden voor pensioenfondsen en het vermogensbeheer voor derden.

69.574

Risico polishouders

-

Bedrijfslasten

69.574 545.641

Brutobeleggingsresultaten (14) Zakelijke Vastrentende waarden

Overige

2008

Mutatie voorziening verzekeringsverplichtingen (17) Voor een toelichting op deze post wordt verwezen naar het verloopoverzicht van de voorziening voor verzekeringsverplichtingen.

waarden beleggingen

Uitkeringen (18) Direct resultaat

9.072

19.028

4.736

32.836

- 267.852

- 23.239

- 20.476

- 311.567

42.536

21.368

-

63.904

-

1.291

57.301

58.592

- 3.473

- 2.135

- 1.132

- 6.740

- 219.717

16.313

40.429

- 162.975

Indirect resultaat koersmutatie valutamutatie koersderivaten valutaderivaten Resultaat

Voor eigen rekening Voor risico van polishouders

- 103.394 - 59.581 - 162.975

Hieronder zijn de aan polishouders gedane uitkeringen opgenomen. Beleggingskosten (19) Onder beleggingskosten zijn opgenomen de beheer- en bewaarkosten van de beleggingsportefeuilles.

47

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten (20) Deze post betreft onder andere kosten inhuur extern personeel, accountantskosten en advieskosten.

Voor medewerkers in het buitenland gelden specifieke regelingen. Aantal personeelsleden

Personeelskosten (21)

Bij de groep waren in 2008 gemiddeld 4.197 werknemers in dienst, onderverdeeld in de volgende segmenten. 2008

48

2008 Lonen en salarissen

174.018

Pensioenlasten

17.749

Directie en staven

Sociale lasten

16.263

Bedrijfseenheden

Overige personeelskosten Totaal

29.466 237.496

pensioenuitvoering aanvullende producten

373 1.710 601

Ondersteunende eenheden

1.513

Pensioenregeling medewerkers

Totaal

4.197

De pensioenregeling van een groot aantal medewerkers is ondergebracht bij Stichting Pensioenfonds ABP. De vennootschap heeft voor deze medewerkers geen verplichting tot het doen van aanvullende bijdragen in het geval van een tekort bij het pensioenfonds, anders dan het voldoen van toekomstige premies. In overeenstemming met RJ 271 is de regeling in de jaarrekening geclassificeerd als een toegezegde bijdrageregeling. Daarom is volstaan met het vermelden van de premie als last.

In 2008 waren gemiddeld 103 werknemers werkzaam in het buitenland. Deze werknemers zijn allen werkzaam in het uitvoeringsbedrijf.

Voor het merendeel van de overige medewerkers is de pensioenregeling ondergebracht bij Stichting Personeelspensioenfonds Cordares. Omdat deze pensioenregeling wordt geclassificeerd als een toegezegde pensioenregeling, is hiervoor een pensioenvoorziening gevormd.

Bezoldiging van commissarissen en bestuurders De bezoldigingen van de huidige en gewezen commissarissen en bestuurders die in de verslagperiode ten laste van de vennootschap zijn gekomen, bedragen € 193.509 respectievelijk € 1.982.331. Hieronder zijn specificaties van deze bedragen opgenomen. Vergoedingen commissarissen Vaste

Vergoeding

vergoeding

lidmaatschap

Totaal

De samenstelling van de raad van bestuur is als volgt: drs. D.M. Sluimers, voorzitter; ir. A.B.J. ten Damme RC MCM; prof.dr.ir. J.M.L. van Engelen; mr.drs. J.F. Maassen (tot 1 september 2008); drs. R.M.S.M. Munsters MiF; dr. A.W.I.M. van der Wurff (sinds 1 september 2008). De leden van de raad van bestuur zijn op de oprichtingsdatum aangetreden, tenzij anders vermeld. De heer Maassen is nu als adviseur verbonden aan APG Groep met internationale activiteiten als aandachtsgebied.

commissies Raad van commissarissen

167.817

25.692

193.509

Bezoldigingen bestuur Raad van bestuur

Salarissen

Personele

Pensioen-

Variabele

Long term

lasten

lasten

beloningen

incentives

Totaal

drs. D.M. Sluimers

258.427

48.228

56.693

0

73.478

436.826

ir. A.B.J. ten Damme RC MCM

216.973

41.848

37.369

0

60.023

356.213

prof.dr.ir. J.M.L. van Engelen

216.973

41.880

37.369

0

60.023

356.245

mr.drs. J.F. Maassen

129.151

24.890

27.640

0

-

181.681

263.580

60.418

49.974

0

87.500

461.472

drs. R.M.S.M. Munsters MiF dr. A.W.I.M. van der Wurff

90.763

10.867

16.236

0

72.028

189.894

1.175.867

228.131

225.281

0

353.052

1.982.331

49

50

In voorgaand overzicht zijn de bedragen vermeld vanaf datum van oprichting, dat wil zeggen over de periode maart tot en met december en rekeninghoudend met de data van mutaties in de raad van bestuur. Het economisch risico daarentegen is vanaf 1 januari 2008 voor rekening van APG Groep NV. In de periode januari en februari hebben de leden van de raad van bestuur nog gefunctioneerd als directieraad van Stichting Pensioenfonds ABP. Om die reden zijn de beloningen over de maanden januari en februari toegelicht in het jaarverslag van Stichting Pensioenfonds ABP.

deze opdrachtgever behaalde beleggingsrendement, het kostenresultaat, het serviceniveau en het fondsresultaat.

Bij de overgang van het pensioenfonds naar APG Groep NV zijn de arbeidsvoorwaarden van de bestuurders gelijk gebleven. Per 1 april is een cao-verhoging van 2,25 procent toegekend. In december 2008 heeft een eenmalige uitkering van 0,25 procent over het in 2008 genoten salaris plaatsgevonden.

De mate van indexatie is niet direct stuurbaar voor de raad van bestuur, omdat hij wordt bepaald door de dekkingsgraad van de klant én de ontwikkelingen van de lonen. Door deze component zwaar te laten wegen in de variabele beloning, wordt invulling gegeven aan de politiekmaatschappelijke positie van de opdrachtgever. Tevens wordt hiermee duidelijk gemaakt dat een fondspositie die aanleiding geeft tot korting van de indexatie, doorwerkt in de beloningen van de top van het uitvoeringsbedrijf.

Per de datum van de fusie met Cordares is de heer Van der Wurff benoemd tot lid van de raad van bestuur met behoud van de arbeidsvoorwaarden. Hij is voorzitter van de directieraad van Cordares en lid van de raad van bestuur van APG Groep NV.

Voor het beleggingsrendement geldt naast een outperformance ook een absolute rendementseis van 7 procent gemiddeld over drie jaar. APG Groep is erop gericht qua kostenresultaat te behoren tot de groep van 25 procent goedkoopste pensioenfondsen in de wereld. Met het serviceniveau wordt een wereldwijde toppositie nagestreefd. Bij het fondsresultaat wordt gekeken naar de mate van indexatie die in enig jaar is gerealiseerd.

De kolom Personele lasten omvat naast de werkgeversbijdragen onder meer vakantiegeld, eindejaarsuitkering en vergoeding kinderopvang.

De leden van de raad van bestuur die bij oprichting zijn aangetreden, zouden op grond van de gerealiseerde doelstellingen recht hebben op 12,5 procent variabele beloning. Alle leden van de raad van bestuur hebben echter vrijwillig besloten geheel af te zien van een variabele beloning.

Variabele beloningen zijn gerelateerd aan behaalde doelstellingen en gelieerd aan het in 2008 genoten jaarinkomen. Vier belangrijke doelstellingen zijn bepalend voor de omvang van de variabele beloning van de leden van de raad van bestuur, die niet meer dan 25 procent zal bedragen. Deze doelstellingen waren in 2008 nog gerelateerd aan de belangrijkste opdrachtgever en betreffen het voor

De stortingen in het kader van de long term incentives worden jaarlijks verantwoord als last en gereserveerd voor toekomstige uitbetaling. Dit heeft tot gevolg dat op het moment van de uitbetaling zelf geen sprake is van een last. De long term incentive voor de heer Sluimers kent een looptijd van zes jaar ingaande 1 februari 2003. De long term incentive van de heer Munsters is in 2008 uitbetaald; vanaf

1 januari 2009 geldt voor hem een nieuwe long term incentive van vijf jaar. Voor de heren Ten Damme en Van Engelen geldt een long term incentive van vier jaar, met als ingangsdatum 1 januari 2008. Voor de heer Van der Wurff is in 2009 besloten hem een long term incentive toe te kennen met een looptijd van 4 jaar, met als ingangsdatum 1 januari 2008. Er zijn geen leningen, voorschotten of garanties verstrekt aan (voormalige) bestuurders of commissarissen. Afschrijvingen (22)

Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa

Van de verantwoorde rentelasten en soortgelijke kosten heeft € 20.495 betrekking op verhoudingen met verbonden partijen. Interest over de beleggingen is opgenomen onder de beleggingsopbrengsten. Interest over de liquide middelen respectievelijk rekening-courantpositie onder de ontvangen respectievelijk betaalde interest. 51

Belastingen (25)

2008

De belastingen in de geconsolideerde winst- en verliesrekening bestaan uit de componenten Lopende periode en Mutatie belastinglatentie.

66.322

2008

7.951 74.273

Lopende periode - lopend jaar

Overige bedrijfskosten (23)

- 45.555

- aanpassingen voorgaande jaren

16

2008 Mutatie belastinglatentie Huisvestingskosten

27.701

Automatiseringskosten

20.162

Overig

De post Overig betreft onder andere portikosten, kantoorbenodigdheden, telefoonkosten en overige materiële kosten. Financiële baten en lasten (24) 2008

Waardeveranderingen financiële vaste activa Rentelasten en soortgelijke kosten

- 127 - 45.666

59.121 106.984

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten

- tijdelijke verschillen

14.708 - 926 - 27.705 - 13.923

Effectieve belastingdruk in %

24,55%

Het effectieve belastingtarief wijkt marginaal af van het van toepassing zijnde belastingtarief van 25,5 procent.

Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de directe methode. Voor de samenstelling van de liquide middelen wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans.

52

Interest over de beleggingen is opgenomen onder de beleggingsopbrengsten. Interest over de liquide middelen respectievelijk rekening-courantpositie is opgenomen onder de ontvangen respectievelijk betaalde interest. In het kasstroomoverzicht zijn de (ongerealiseerde) waardeontwikkelingen van de beleggingen niet meegenomen. Uit de bedrijfslasten zijn de afschrijvingskosten en dotaties aan voorzieningen geëlimineerd. De financiële gevolgen van de fusie met Cordares zijn in het geconsolideerde kasstroomoverzicht bij de beginstand verantwoord als ‘Effect eerste consolidatie’.

Als kasstroom uit financieringsactiviteiten zijn verwerkt de volstortingen door de (voormalige) aandeelhouders van het verzekeringsbedrijf, het door Cordares Holding na fusiedatum uitgekeerde dividend over de periode voorafgaand aan de fusie, alsmede een aantal verrekeningen met Stichting Pensioenfonds ABP.

Overige toelichtingen

Transacties met verbonden partijen APG Groep NV (statutair gevestigd te Heerlen) en de 100 procent-deelneming APG Algemene Pensioen Groep NV zijn opgericht op 29 februari 2008. Bij de oprichting is de uitvoeringsorganisatie van Stichting Pensioenfonds ABP gekocht via een overeenkomst van koop en verkoop van activa en passiva, met als economische overdrachtsdatum 1 januari 2008. Deze koop is ten dele gefinancierd met een lening. De met Stichting Pensioenfonds ABP afgesloten leningovereenkomst is toegelicht onder de langlopende schulden. Per oprichtingsdatum is tevens een aantal langjarige overeenkomsten tot dienstverlening afgesloten met Stichting Pensioenfonds ABP. Ook deze overeenkomsten zijn met ingang van 1 januari 2008 in werking getreden. Per dezelfde datum heeft Stichting Pensioenfonds ABP de bij Loyalis NV ondergebrachte verzekeringsactiviteiten ingebracht bij APG Groep NV. Een deel van de bedrijfspanden is onder marktconforme condities gehuurd van Stichting Pensioenfonds ABP. De totale contractduur bedraagt tien jaar, ingaande 1 januari 2008. De kosten bedroegen in het verslagjaar € 8,9 miljoen en zullen voor 2009 niet veranderen. De uit deze contractuele relatie ontstane toekomstige verplichtingen zijn begrepen onder de aangegane huurverplichtingen zoals opgenomen in de rubriek ‘Niet uit de balans blijkende verplichtingen’.

De kosten die APG Algemene Pensioen Groep NV in 2008 en volgende jaren maakt voor de aanpassing van de ICTinfrastructuur, positionering van de merknaam en reorganisatie komen voor rekening van Stichting Pensioenfonds ABP voor zover deze kosten het bedrag van € 47 miljoen niet te boven gaan. Dit bedrag is als voorschot voor deze kosten ontvangen. In het verslagjaar is voor een bedrag ad € 15,5 miljoen aan de beoogde doelen besteed. APG Groep NV vormt samen met Loyalis NV, APG Algemene Pensioen Groep NV en Stichting Pensioenfonds ABP een fiscale eenheid voor de omzetbelasting, en is daarom tevens aansprakelijk voor de belastingschulden van de tot de fiscale eenheid behorende vennootschappen en vice versa. Honoraria accountant De kosten van PricewaterhouseCoopers in Nederland, verantwoord onder ‘Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten’, bedroegen in 2008 € 1,5 miljoen voor auditservices en aan audits gerelateerde services (voornamelijk SAS70), € 0 voor belastingadvies en € 0,6 miljoen voor overige diensten.

53

Segmentatieoverzicht In duizenden euro’s Balans ultimo 2008 Pensioenuitvoering

Aanvullende

APG Groep

Eliminaties

producten

54

Totaal 31-12-2008

Vaste activa

991.854

42.285

870.959

- 711.867

1.193.231

Beleggingen

-

2.651.974

-

-

2.651.974

Vlottende activa Totaal activa Eigen vermogen

330.593

314.345

907

- 16.076

629.769

1.322.447

3.008.604

871.866

- 727.943

4.474.974 751.205

591.450

107.649

751.205

- 699.099

Aandeel van derden

-

-

-

37.233

37.233

Verzekeringsverplichtingen

-

2.758.052

-

-

2.758.052

Overige voorzieningen

30.836

5.043

55.882

-

91.761

Langlopende schulden

503.085

51.407

61.001

- 50.000

565.493

Kortlopende schulden

197.076

86.453

3.778

- 16.077

271.230

1.322.447

3.008.604

871.866

- 727.943

4.474.974

Eliminaties

Totaal

Totaal passiva

Winst- en verliesrekening over de periode 1 maart - 31 december 2008 Pensioenuitvoering

Aanvullende

APG Groep

producten Netto-omzet

506.743

408.748

Bedrijfslasten

- 442.113

- 625.020

- 12.431

2.029

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening 52.199

Financiële baten en lasten

2008 -

- 31.949

883.542

- 20.425

31.949

- 1.055.609

- 106.902

103.381

- 13.923

- 214.243

- 127.327

103.381

- 185.990

- 11.462

52.995

4.133

-

45.666

Aandeel in resultaat van deelnemingen

4.143

-

-

-

4.143

Aandeel van derden in het resultaat

- 319

-

-

13.306

12.987

44.561

- 161.248

- 123.194

116.687

- 123.194

Belastingen

Groepsresultaat na belastingen

Enkelvoudige financiële overzichten Enkelvoudige balans per 31 december 2008 (voor winstbestemming) In duizenden euro’s Activa

31-12-2008

Vaste activa Immateriële vaste activa (1)

209.093

Financiële vaste activa (2)

661.866 870.959

Vlottende activa Vorderingen (3)

674

Liquide middelen (4)

233 907 871.866

Totaal activa Passiva

31-12-2008

Eigen vermogen (5) Gestort en opgevraagd kapitaal

650.000

Agio

196.472

Wettelijke reserves Overige reserves Resultaat boekjaar

33.724 - 5.797 - 123.194 751.205

Voorzieningen (6)

55.882

Langlopende schulden (7)

61.001

Kortlopende schulden (8)

3.778

Totaal passiva

871.866

Enkelvoudige winst- en verliesrekening periode 1 maart - 31 december 2008 In duizenden euro’s 2008 Resultaat deelnemingen na belastingen Overig resultaat na belastingen

- 103.382 - 19.812 - 123.194

55

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

Financiële vaste activa (2) De post financiële vaste activa betreft deelnemingen. Het verloop van deze post is als volgt.

Voor een toelichting op de gehanteerde waarderingsgrondslagen wordt verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening.

31-12-2008

Toelichting op de enkelvoudige financiële overzichten In duizenden euro’s 56

Vaste activa

Beginstand

650.608

Aankopen

23.996

Bijstorting aandelen

63.472

Vermogensvermeerdering

27.927

Resultaat boekjaar

- 103.382

Immateriële vaste activa (1) Onder de immateriële vaste activa zijn begrepen de bij de verwerving van de kapitaalbelangen geïdentificeerde verzekeringsportefeuille en cliëntcontracten.

Overige mutaties

Het verloop van deze post is als volgt.

Vorderingen (3) De vorderingen hebben betrekking op te vorderen dividend van Cordares Holding NV.

Goodwill

Cliënt- Verzekerings-

- 755 661.866

Eindstand

Vlottende activa

Totaal

contracten portefeuille 31-12-2008 Beginstand

-

-

177.707

177.707

Investeringen

5.687

42.100

-

47.787

Afschrijvingen

- 189

- 1.403

-14.809

- 16.401

-

-

-

-

5.498

40.697

162.898

209.093

Waardeverminderingen Eindstand

Liquide middelen (4) De liquide middelen staan ter vrije beschikking. Eigen vermogen (5) 31-12-2008 Gestort en opgevraagd kapitaal

650.000

Agio

196.472

Wettelijke reserves

33.724

Overige reserves

- 5.797

Resultaat boekjaar

- 123.194 751.205

Het verloop van het eigen vermogen blijkt uit onderstaande toelichtingen. Gestort en opgevraagd kapitaal Het gestort en opgevraagd kapitaal betreft het bij oprichting geplaatste kapitaal, bestaande uit 650.000.000 aandelen van € 1 nominaal.

Voorzieningen (6) Dit betreft de voorziening belastinglatentie over de immateriële vaste activa cliëntcontracten en verzekeringsportefeuille. Daarnaast is een voorziening gevormd voor de verdere integratie van de activiteiten van APG, Cordares en Loyalis. Langlopende schulden (7)

Agio Als agio is verwerkt het bij de oprichting betaalde agio ad € 51 miljoen, de kapitaalstortingen ad € 63,5 miljoen bij een dochter, alsmede de opwaardering van een dochter bij inbreng tegen fair value ad € 82 miljoen.

Totaal 31-12-2008 Beginstand Verstrekkingen

Wettelijke en overige reserves Dit betreft rechtstreekse vermogensvermeerderingen samenhangend met de verkrijging van Cordares Verzekeringen door middel van uitgifte van aandelen ad € 27 miljoen. Verder is onder deze wettelijke reserve een reserve deelneming begrepen, die is gevormd voor de ongerealiseerde waardestijgingen van niet beursgenoteerde beleggingen van dochterondernemingen ad € 6 miljoen, alsmede een reserve omrekeningsverschillen met betrekking tot de buitenlandse deelnemingen van geringe omvang. De reserve deelneming alsmede de reserve omrekeningsverschillen is gevormd ten laste van de overige reserves.

Aflossingen Eindstand

61.001

Het totaalbedrag ad € 61.001 heeft een looptijd langer dan vijf jaar. De rentepercentages van deze leningen variëren van 5,4 tot 7,25 procent. Er zijn geen zekerheden gesteld. Kortlopende schulden (8) 31-12-2008 Crediteuren Schulden aan groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen

Resultaat boekjaar Hieronder is opgenomen het resultaat over het verslagjaar.

61.001

Overige schulden

43 3.467 125 143 3.778

Onder de kortlopende schulden zijn geen posten begrepen met een resterende looptijd langer dan één jaar.

57

Lijst van kapitaalbelangen De volgende kapitaalbelangen zijn in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen. Naam APG Algemene Pensioen Groep NV

Belang in %

Heerlen

100

APG Investment Services NV

Amsterdam

100

APG Investments US, Inc

Delaware

100

APG Investments Asia Ltd

Hong Kong

100

Heerlen

90

Loyalis Leven NV

Heerlen

100

Loyalis Schade NV

Heerlen

100

SPF Beheer Diensten BV

Heerlen

100

Cordares Verzekeringsgroep NV

Loyalis NV

58

Vestigingsplaats

Amsterdam

100

Cordares Schadeverzekeringen NV

Amsterdam

100

Cordares Levensverzekeringen NV

Amsterdam

100

Cordares Advies BV

Amsterdam

100

Heerlen

100

Loyalis Mens en Werk Personeelsdiensten BV

Heerlen

100

Loyalis Maatwerkadministraties BV

Heerlen

100

Valent BV

Heerlen

100

Loyalis Kennis en Consult BV

Heerlen

100

Loyalis Sparen & Beleggen NV

Heerlen

100

Cordares Holding NV

Amsterdam

51

Cordares Fintus BV

Amsterdam

100

Cordares Pensioenen BV

Amsterdam

100

Cordares Pensioendiensten BV

Amsterdam

100

Cordares Cao-regelingen BV

Amsterdam

100

Cordares Vermogensbeheer BV

Amsterdam

100

Cordares Vastgoed BV

Amsterdam

100

Cordares Renderend Bezit Beheer BV

Amsterdam

100

Cordares Renderend Bezit I BV

Amsterdam

100

Cordares Renderend Bezit II BV

Amsterdam

100

Cordares Renderend Bezit III BV

Amsterdam

100

Cordares Renderend Bezit IV BV

Amsterdam

100

Cordares Renderend Bezit V BV

Amsterdam

100

Cordares Basisweg Beheer V BV

Loyalis Mens en Werk BV

Amsterdam

100

Arboteam AVA BV

Amsterdam

100

Cordares Diensten BV

Amsterdam

100

IT2SHARE BV

Amsterdam

100

Inotime BV

Capelle aan den IJssel

51

Inovita BV

Capelle aan den IJssel

51

Niet in de consolidatie begrepen kapitaalbelangen: Naam

Kapitaalbelang van

Vestigingsplaats

Belang in %

Alpinvest Partners NV

APG Algemene Pensioen Groep NV

Amsterdam

50

BSA Schaderegeling BV

Loyalis NV

Den Haag

30

A&O-Services BV

Cordares Holding NV (certificaten)

Rijswijk

55

IT2Share CV

Cordares Diensten BV

Rijswijk

100

59

Raad van commissarissen mr.drs. L.C. Brinkman, voorzitter G.M.M.L. Verhofstadt, vice-voorzitter mr. C.W. van Boetzelaer MBA H.C.J. van den Burg drs. S. van Keulen drs. A.L.M. Nelissen prof.dr. C.M. van Praag P. Rosenmöller K.I. van Splunder

Raad van bestuur drs. D.M. Sluimers, voorzitter ir. A.B.J. ten Damme RC MCM prof.dr.ir. J.M.L. van Engelen drs. R.M.S.M. Munsters MiF dr. A.W.I.M. van der Wurff

Heerlen, 28 mei 2009

Overige gegevens

Aan de raad van bestuur van APG Groep N.V. Accountantsverklaring Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2008 van APG Groep N.V. te Heerlen bestaande uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2008 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-enverliesrekening over de periode 1 maart 2008 tot en met 31 december 2008 met de toelichting gecontroleerd.

62

Verantwoordelijkheid van de raad van bestuur De raad van bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te

voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de raad van bestuur van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van APG Groep N.V. per 31 december 2008 en van het resultaat over de periode 1 maart 2008 tot en met 31 december 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Rotterdam, 28 mei 2009 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel getekend door drs. S. Barendregt - Roojers RA

Statutaire winstbestemmingsregeling

Voorstel resultaatbestemming

De winstbestemming vindt plaats overeenkomstig artikel 36 van de statuten. Daarin is bepaald dat APG Groep NV slechts uitkeringen kan doen voor zover het eigen vermogen groter is dan het bedrag van het gestorte en opgevraagde deel van het kapitaal vermeerderd met de reserves die krachtens de wet moeten worden aangehouden.

Aan de algemene vergadering van aandeelhouders wordt voorgesteld het resultaat van het boekjaar te onttrekken aan de overige reserves. Gebeurtenissen na balansdatum In maart 2009 zijn de aandelen van een kleindochter, het re-integratiebedrijf Loyalis Mens en Werk BV, verkocht.

63

Personalia

Hieronder zijn de personalia opgenomen van de leden van de raad van commissarissen en de raad van bestuur naar de stand ultimo 2008, onder vermelding van hoofdfunctie en relevante nevenactiviteiten. Leden raad van commissarissen

66

mr.drs. L.C. Brinkman, voorzitter Hoofdfunctie voorzitter Bouwend Nederland vice-voorzitter VNO-NCW voorzitter Vereniging het Nederlandse Rode Kruis Nevenfuncties onder andere voorzitter bestuur Stichting Pensioenfonds ABP (tot 1 april 2009) commissaris Rabo Bouwfonds / Friesch-Groningse Hypotheek Bank president-commissaris Cultuurfonds Triodos Bank Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 29 februari 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: remuneratiecommissie G.M.M.L. Verhofstadt, vice-voorzitter Hoofdfunctie minister van Staat - België Nevenfuncties geen Nationaliteit: Belgische Eerste benoeming: 17 april 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: remuneratiecommissie

Mr. C.W. van Boetzelaer MBA Hoofdfunctie geen Nevenfuncties voorzitter Trust/Houdster Maatschappijen Compass (Bata) Groep lid raad van commissarissen IMC BV (tot 31 juli 2008) lid bestuur Stichting Pensioenfonds ABP (tot 1 april 2009) lid raad van commissarissen Loyalis N.V. (tot 1 juli 2008) Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 29 februari 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: auditcommissie H.C.J. van den Burg Hoofdfunctie lid Europees Parlement, voorzitter PvdA-delegatie in de sociaaldemocratische fractie in het Europees Parlement lid commissie economische en monetaire zaken lid commissie begrotingscontrole plaatsvervangend lid commissie juridische zaken Nevenfuncties commissaris ASML Holding NV te Veldhoven Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 17 april 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: auditcommissie

drs. S. van Keulen Hoofdfunctie voorzitter raad van bestuur SNS Reaal (tot medio april 2009) Nevenfuncties lid raad van commissarissen PharmAccess International board member Health Insurance Fund chairman of the board Investment Fund for Health in Africa lid raad van commissarissen Heijmans N.V. lid raad van commissarissen World Wildlife Fund Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 17 april 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: remuneratiecommissie drs. A.L.M. Nelissen Hoofdfunctie voorzitter Kamer van Koophandel Brabant, Eindhoven Nevenfuncties lid raad van advies Rijkswaterstaat vice-voorzitter raad van toezicht Deltares lid raad van commissarissen Woningborg BV voorzitter werkgeverszijde Stichting Sociaal Fonds Bouwnijverheid (tot juni 2009) lid raad van commissarissen Urban Investments BV lid raad van commissarissen Zuid Nederlandse Theater Maatschappij NV lid dagelijks bestuur en algemeen bestuur VNO-NCW (tot medio 2009) voorzitter raad van toezicht Stichting Exploitatie Olympisch Stadion lid bestuur Stichting Administratiekantoor van gewone aandelen A Van Lanschot

voorzitter raad van toezicht Stichting Reinier van Arkel lid raad van toezicht MVO Nederland (maatschappelijk verantwoord ondernemen) lid kernteam Olympisch Plan 2028 NOC*NSF Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 1 september 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: auditcommissie prof.dr. C.M. van Praag Hoofdfunctie hoogleraar Ondernemerschap en organisatie, faculteit Economie en bedrijfskunde, Universiteit van Amsterdam directeur Amsterdam Center for Entrepreneurship (ACE) Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 1 oktober 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: auditcommissie A.A. Rolvink Hoofdfunctie bestuurslid Algemene Onderwijs Bond (AOB) penningmeester Nevenfuncties bestuurslid VUT-fonds Overheidspersoneel lid Raad voor het Overheidspersoneelsbeleid voorzitter raad van commissarissen Stichting Loyalis Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 29 februari 2008 Einde huidige termijn: 1 april 2009 Lidmaatschap commissies: remuneratiecommissie

67

68

P. Rosenmöller Hoofdfunctie programmamaker en presentator IKON televisie Nevenfuncties lid raad van commissarissen Nederlandse Spoorwegen lid raad van commissarissen Cordares Holding NV (tot 01-09-2008) lid raad van commissarissen CSU lid raad van advies UWV (tot 01-01-2009) (Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen) voorzitter raad van toezicht W.J.H. Mulier Instituut (sportwetenschappelijk onderzoek) voorzitter Stuurgroep Convenant Overgewicht lid bestuur Vereniging het Nederlandse Rode Kruis Nationaliteit: Nederlandse Eerste benoeming: 1 september 2008 Einde huidige termijn: 2012 Lidmaatschap commissies: remuneratiecommissie Leden raad van bestuur drs. D.M. Sluimers Hoofdfunctie voorzitter, chief executive officer Nevenactiviteiten lid raad van commissarissen Atradius NV lid raad van commissarissen Inter Access BV lid curatorium Rijksacademie voor Financiën en Economie lid raad van toezicht Universiteit van Maastricht lid algemeen bestuur Holland Financial Centre lid advisory board Netspar Nationaliteit: Nederlandse

ir. A.B.J. ten Damme RC MCM Hoofdfunctie chief financial officer Nevenactiviteiten geen Nationaliteit: Nederlandse prof.dr.ir. J.M.L. van Engelen Hoofdfunctie chief marketing officer Nevenactiviteiten hoogleraar Business development, faculteit Bedrijfskunde, Rijksuniversiteit Groningen lid raad van commissarissen verzekeringsdochters ANWB (Unigarant, UVM en R&R) lid raad van commissarissen AMIS Nieuwegein lid raad van toezicht Drents Museum Assen lid raad van toezicht Open Universiteit Nederland lid Task Force CCS (carbon capture and storage) lid raad van commissarissen Loyalis NV Nationaliteit: Nederlandse

drs. R.M.S.M. Munsters MiF Hoofdfunctie chief investment officer Nevenactiviteiten voorzitter bestuur Eumedion lid raad van advies Tilburg Center of Finance lid raad van commissarissen Alpinvest Partners NV lid commissie Kapitaalmarkt, Autoriteit Financiële Markten (AFM) adviseur beleggingscommissie Stichting Pensioenfonds ARCADIS Nederland lid raad van commissarissen Rabobank Het Groene Woud Zuid Nationaliteit: Nederlandse en Canadese

dr. A.W.I.M. van der Wurff Hoofdfunctie chief operating officer Nevenactiviteiten lid pensioencommissie VNO-NCW lid college van advies Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen werkgeversvoorzitter Stichting Personeelspensioenfonds Cordares voorzitter Stichting SAV€ Nationaliteit: Nederlandse

69

40.0510.09