Interculturalisatie. Kadernota Verschil mag er zijn! Oktober 2008 Afdeling. Afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling Auteur

Kerkplein 2 Postbus 200 3940 AE Doorn

T (0343) 56 56 00 F (0343) 41 57 60 E [email protected]

Interculturalisatie Kadernota 2009-2013 Verschil mag er zijn !

Datu Afdeling

Auteur

Oktober 2008 Afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling Cees van den Broek

1

Inhoudsopgave

1

Inleiding ...................................................................................................................................................... 5

2 2.1 2.2

Geschiedenis van het minderhedenbeleid ........................................................................................... 6 Historie ........................................................................................................................................................ 6 Beleid ........................................................................................................................................................... 7

3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Begrip Interculturalisatie ......................................................................................................................... 9 Terminologie .............................................................................................................................................. 9 Licht en schaduw ....................................................................................................................................... 9 Schaalvergroting ...................................................................................................................................... 10 Schaalverkleining .................................................................................................................................... 10 Het kernbegrip: cultuur.......................................................................................................................... 10

4 4.1

Recent beleid ............................................................................................................................................ 11 Landelijk beleid ....................................................................................................................................... 11

5 5.1 5.2 5.3

Lokaal beleid ............................................................................................................................................ 13 Achterstandenbeleid, discriminatie en criminaliteit ........................................................................ 13 Eigen verantwoordelijkheid .................................................................................................................. 13 Interactie.................................................................................................................................................... 14

6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10

Landelijke ontwikkelingen en beleidskaders.................................................................................... 16 VNG-visie integratie 2007 – 2017 (Integrale weergave) .................................................................... 16 Kernpunten ............................................................................................................................................... 16 Uitwerking in bestuur en organisatie .................................................................................................. 17 Personeelsbeleid en werkgelegenheid ................................................................................................ 17 Subsidiebeleid.......................................................................................................................................... 18 Samenwerken met organisaties en instanties .................................................................................... 18 Actieve rol van de gemeente.................................................................................................................. 18 Autochtonen ............................................................................................................................................. 19 Financiering .............................................................................................................................................. 19 Rol VNG, Rijk en Provincies................................................................................................................. 19

7

Huidige situatie........................................................................................................................................ 20

8 8.1 8.2

Wet Participatiebudget ........................................................................................................................... 22 Invoering .......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Budgetten ......................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

9 9.1 9.1.1 9.1.2 9.1.3 9.1.4 9.1.5 9.1.6 9.2 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.3.4 9.4 9.4.1 9.4.2 9.5 9.6 9.7 9.7.1 9.8

Integraliteit ............................................................................................................................................... 25 Jeugd en Onderwijs................................................................................................................................. 25 Economische betekenis ...................................................................................................................... 25 Sociaal-economische status ............................................................................................................... 27 Sociaal-culturele achtergrond ........................................................................................................... 27 Verblijfsduur ....................................................................................................................................... 27 Kennis van de Nederlandse taal....................................................................................................... 27 Het Onderwijsachterstandenbeleid ................................................................................................. 28 WMO.......................................................................................................................................................... 29 Gezondheidszorg..................................................................................................................................... 29 Verschillen ........................................................................................................................................... 30 Achtergrondfactor .............................................................................................................................. 30 Beoordeling ......................................................................................................................................... 30 Aanbevelingen .................................................................................................................................... 30 Sport ........................................................................................................................................................... 31 Verbreden en verbinden.................................................................................................................... 31 Sport en interculturalisatie ................................................................................................................ 31 Huisvestingsbeleid.................................................................................................................................. 32 Ouderenbeleid ......................................................................................................................................... 33 Kunst- en cultuur ..................................................................................................................................... 34 Kunstzinnige verrijking door diversiteit......................................................................................... 34 Subsidiebeleid.......................................................................................................................................... 36

10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10 10.11 10.12 10.13 10.14

Wat gebeurt er al ...................................................................................................................................... 37 Een beknopt overzicht ............................................................................................................................ 37 Interculturalisatieraad ............................................................................................................................ 37 VluchtelingenWerk ................................................................................................................................. 37 Antidiscriminatie..................................................................................................................................... 38 Alleato Project vertrouwenspersonen................................................................................................ 38 Welzijnsstichting Driebergen Project met ROC............................................................................... 39 Stichting VluchtelingKinderen, stageplaatsen en opleidingen..................................................... 39 Gilde Taalachterstandenbeleid, huiswerkbegeleiding ................................................................... 40 Gezondheidsmarkten.............................................................................................................................. 41 Vrouwen in Beweging ...................................................................................................................... 41 PaFemme ............................................................................................................................................. 41 Samenwerking Kerken en Moskeeën............................................................................................ 42 Extra inburgeringscursussen i.s.m. het ROC Midden Nederland............................................ 42 AZC Leersum...................................................................................................................................... 42

11 11.1

Financiële Paragraaf ................................................................................................................................ 44 Financiering tot en met 2009 .................................................................................................................. 44

12

Conclusie ................................................................................................................................................... 47

13

Tijdspad..................................................................................................................................................... 48

14

Begrippenlijst ........................................................................................................................................... 50

15

Literatuurlijst............................................................................................................................................ 52 3

1 Inleiding

Zowel aan reguliere migranten, toegelaten asielzoekers als migranten die al langer in ons land verblijven worden hoge eisen gesteld om te integreren. Tegelijkertijd neemt het draagvlak bij burgers voor het opnemen van vluchtelingen en nieuwkomers af. Om de integratie van nieuwkomers en al langer aanwezige migranten op een verantwoorde manier tot stand te brengen moet het draagvlak voor integratie worden versterkt. Voorts is voor integratie belangrijk dat inburgering en werk kunnen worden gecombineerd. Daartoe moeten gemeenten de regels en financiële middelen voor inburgering en het weer aan het werk helpen van mensen gemakkelijk kunnen combineren. Kernbegrip bij integratie is participatie, met andere woorden; meedoen aan de samenleving. Op school, in de buurt, binnen verenigingen en op het werk. In geen van de vijf gemeenten die zich tot de Gemeente Utrechtse Heuvelrug hebben samengevoegd bestond duidelijk beleid op dit gebied. Door de toename van de complexiteit van integratie en interculturalisatie plus de grootte van de huidige gemeente is het zaak een gedegen interculturalisatiebeleid te ontwikkelen. Het uiteindelijke doel is om door middel van dit beleid te komen tot een samenleving op de Heuvelrug waarin de verschillende groepen niet langs elkaar leven maar mét elkaar leven. De inwoners van de Gemeente Utrechtse Heuvelrug hebben gemeenschappelijke belangen: veiligheid, een prettig leefklimaat, goed onderwijs, inkomen en werk. Diezelfde burgers hebben ook verschillende leefwerelden. In de gemeente Utrechtse Heuvelrug is de verscheidenheid groot: de inwoners van de verschillende dorpen drukken hun stempel op de samenleving en de afgelopen decennia is daar de invloed van migranten nog bij gekomen. Toch is slechts 13% van de bevolking van de Gemeente Utrechtse Heuvelrug allochtoon. Deze groep is onder te verdelen in 6% westerse en 7% niet-westerse allochtonen. Van deze laatste groep is de meerderheid woonachtig in Driebergen. De betrokkenheid van onze inwoners bij integratie en interculturalisatie blijkt keer op keer bijzonder groot. Verschillende groepen, instellingen en clubs zijn actief op het gebied van contacten leggen tussen verschillende culturen en de sociaal-maatschappelijke begeleiding van nieuwkomers. Er gebeurt binnen onze gemeente zoveel dat het moment is aangebroken het ad hoc beleid te structureren door middel van een kaderstellende nota interculturalisatie.

De commissie Blok, die het integratiebeleid van de afgelopen 30 jaar in Nederland onderzocht, hanteert als definitie van integratie: een persoon of groep is geïntegreerd in de Nederlandse samenleving wanneer er sprake is van een gelijke juridische positie, gelijkwaardige deelname op sociaal-economisch terrein, kennis van de Nederlandse taal en wanneer gangbare waarden, normen en gedragspatronen worden gerespecteerd. Integratie is een tweezijdig proces: enerzijds wordt van nieuwkomers verwacht dat zij bereid zijn te integreren en anderzijds moet de Nederlandse samenleving die integratie mogelijk maken. Deze definitie sluit aan bij de visie op integratie van de Gemeente Utrechtse Heuvelrug: Het willen, kunnen en mogen deelnemen aan onze samenleving door alle bewoners maar met behoud van hun eigen identiteit. Wij willen als gemeente verschil maken door ons extra in te spannen de interculturalisatie in onze gemeente goed te laten verlopen. Voor nieuwe en oude inwoners betekent dit dat wij open staan voor de verschillen die er tussen culturen bestaan.

5

2 Geschiedenis van het minderhedenbeleid

2.1

Historie

Nederland kent een lange geschiedenis van vluchtelingen en nieuwkomers. Al aan het eind van de 15e eeuw zochten Portugese en Spaanse joden bescherming in de Lage Landen na door de Spaanse monarchie, “Los Reyes Católicos”, te zijn verbannen. In onze Gouden Eeuw werden de Noordelijke Nederlanden overspoeld door “vreemdelingen”. Zij hebben in die periode een niet onbelangrijk aandeel geleverd aan de welvaart en de kunstzinnige opbloei in die periode. Door de val van Antwerpen in 1585 werd het culturele en intellectuele centrum van ons land verlegd van Antwerpen naar Amsterdam. Ook in minder florissante perioden hebben buitenlanders, zoals bijvoorbeeld Hernhutters en Hugenoten, hun toevlucht tot ons land gezocht. In de meer recente geschiedenis hebben wij een veilige haven geboden aan grote groepen Belgische vluchtelingen die vanwege het geweld van de Eerste Wereldoorlog een veilig heenkomen zochten. Vóór de Tweede Wereldoorlog kwamen veel Duitse Vluchtelingen naar ons land, totdat minister-president Colijn het besluit nam om de grenzen voor die vluchtelingen te sluiten. Na de tweede wereldoorlog en de daaropvolgende onafhankelijkheid van Indonesië kwamen ca. 8500 Molukkers naar Nederland. Nadat Nederland 500.000 gezonde, geschoolde en gemiddeld jeugdige Nederlanders tot emigratie had gestimuleerd ontstond er in de industrie een tekort aan arbeiders, speciaal bij de bedrijven met zwaar, ongeschoold en ongezond werk: door de gestegen welvaart waren Nederlandse arbeiders aan het eind van de jaren vijftig minder in de markt voor dat werk. De kwestie was niet dat Nederlandse arbeiders dat werk niet wilden uitvoeren, nee ze wilden er beter voor betaald worden. Bij een betere beloning zouden die bedrijven minder winst maken en enkele jaren later wellicht een kalme dood sterven. Maar deze ondernemers wilden hun bedrijven liever in stand houden door gastarbeiders uit te nodigen. Vanuit hun belang geredeneerd volstrekt logisch maar een gezonde impuls tot vernieuwing en investering in moderne productietechnieken bleef hierdoor achterwege. ( Pieter Lakeman – Binnen zonderKloppen) Vanaf 1950 heeft Nederland grote aantallen arbeidsmigranten geworven en toegelaten, mede door het in de vorige alinea genoemde vertrek van Nederlandse emigranten die hun geluk wilden beproeven in landen als Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en Brazilië en die een tekort veroorzaakten op de gespannen arbeidsmarkt van het naoorlogse Nederland in opbouw. Reeds in 1951 startten de emigratie-programma’s naar Nieuw-Zeeland en Australië. Voornamelijk geschoolde arbeiders emigreerden daarheen, onder wie bouwvakkers, wat tot gevolg had dat in Nederland minder woningen werden gebouwd terwijl daar in de naoorlogse hausse zo’n behoefte aan was. Die achterstand is tot op heden niet ingehaald. Tevens ontstonden er door het vertrek van metaalarbeiders en textielarbeiders arbeidstekorten in metaal- en textielindustrie. Enkele grote bedrijven begonnen op eigen houtje arbeiders te werven in Italië, Jugoslavië, Griekenland en Spanje. Voor industrieën met minder behoefte aan opgeleide arbeidsmigranten werd vanaf 1960 immigratie uit Turkije en Marokko sterk gestimuleerd door de Nederlandse Overheid. Van 1960 tot 1970 steeg het aantal gastarbeiders uit

niet Europese landen van 545 tot 83.724. Zij zijn voor een groot deel de voorvaderen van de tweede en derde generatie Turkse en Marokkaanse allochtonen in Nederland. Het wordt nog wel eens vergeten dat een van de oorzaken van het hoge percentage allochtonen in de grote steden en in mindere mate in kleinere gemeenten zoals de Utrechtse Heuvelrug een direct gevolg is van het kort na de oorlog stimuleren tot emigratie van Nederlandse vakarbeiders en het stimuleren tot immigratie van buitenlandse, voor het merendeel ongeschoolde, arbeiders. In Driebergen bij de Tirub Rubberfabriek en GeVaTo vleesverwerkende industrie hebben tot in de zeventiger jaren honderden Turkse en Marokkaanse arbeiders gewerkt en de basis gelegd voor de relatief grote Marokkaanse en Turkse gemeenschap in Driebergen. In Doorn werd op 26 augustus 1945 de Bond voor Nederlandse Militaire Oorlogsslachtoffers (BNMO) opgericht en al vrij spoedig daarna werd voor hen een wooninstelling gerealiseerd voor de militairen zelf maar ook voor hun gezin, waaronder oud KNIL-militairen met familie. In 1956 en 1957 ontving Nederland bovendien bijna 5000 Hongaarse vluchtelingen en tijdens de Vietnamoorlog nog eens 16.000 bootvluchtelingen. Deze instroom van vreemdelingen heeft nooit op erg veel weerstand gestuit, enerzijds omdat het vaak een tijdelijke bescherming betrof, zo dacht men althans, anderzijds omdat de betreffende immigranten snel integreerden.

2.2

Beleid

Voor het eerst begon men over een minderhedenbeleid na te denken ten tijde van de Molukse gijzelingsacties in de jaren 70. Dat was een vorm van extreem geweld ( treinkapingen, gijzeling van een school, bezetting van een provinciehuis ) waardoor Nederland volkomen van slag raakte. De vraag rees waar die extreme woede vandaan kwam. De onvervulde droom van een Molukse Staat was één factor. Er stond echter geen Hollandse Droom tegenover, integendeel. Vooral het probleem van miskenning, achterstelling, uitsluiting, werkeloosheid en discriminatie van generatie op generatie was de aanleiding voor dit geweld. Nederland zelf was met heel andere dingen bezig geweest, de wederopbouw en de oplevende economie. Pas na de Molukse acties begon men zich af te vragen hoe het eigenlijk met onze minderheden was gesteld. In die tijd ontstond het inmiddels klassieke multiculturele concept van “integratie met behoud van identiteit”. Het ging in die jaren om, wat genoemd werd, de doelgroepen van het minderhedenbeleid, hun gelijkberechtiging, hun emancipatie, het wegwerken van achterstanden en het tegengaan van discriminatie. Het zeventiger jarenconcept is echter veel te statisch en te veel op groepen, subculturen en identiteiten gericht zonder rekening te houden met de dynamiek van het individu. Een multiculturele samenleving als optelsom van culturen is geen samenleving. Dan leven we met de ruggen naar elkaar toe. Het tweede negentiger jarenconcept deed onvoldoende recht aan de culturele dynamiek. Diversiteit is nu eenmaal een maatschappelijke realiteit, er is een grote verscheidenheid aan culturele gemeenschappen, al of niet religieus. Het recht daarop is in onze Grondwet vastgelegd. Bovendien vertroebelt totale aandacht op individuele rechten en plichten de blik op collectieve mechanismen zoals het onderscheid tussen achterstand en achterstelling, sociale uitsluiting, segregatie en discriminatie. De derde en huidige versie van het minderhedenbeleid is die van de interculturalisatie of in gewoon Nederlands, wisselwerking. Hierin wordt zowel recht gedaan aan het individu als aan de groep. Deze interculturalisatie zal de basis vormen van het toekomstige beleid van onze gemeente. Integratie en 7

interculturalisatie vereist behalve een gelijke juridische positie ook de kans op een gelijkwaardige sociaal-economische positie. Dat vraagt een goede beheersing van de Nederlandse taal en het respecteren van de gangbare waarden, normen en gedragspatronen, maar ook een bepaalde ondersteuning en openstelling vanuit de samenleving. Pas bij voldoende integratie leveren minderheden in economisch en sociaal-maatschappelijk opzicht een positieve bijdrage aan die samenleving. Integratie begint op straat, in de buurt, op het werk, op het sportveld en in het café. In dat samen leven en het elkaar leren kennen ontstaat het snelste het vereiste respect voor gedeelde waarden, normen en gedragspatronen. Door het bij elkaar wonen en het met elkaar samenleven ontwikkelt zich gemakkelijker het voor de integratie zo belangrijke tweerichtingsverkeer.

3 Begrip Interculturalisatie

3.1

Terminologie

Niet iedereen is gelukkig met termen als allochtonen, autochtonen, vreemdelingen, asielzoekers, minderheden, integratie of inburgering. Een bijna allesomvattende uitdrukking voor integratie, minderhedenbeleid en inburgering is interculturalisatie. Ondanks dat de vlag de lading niet altijd dekt geven wij er de voorkeur aan de term interculturalisatie te hanteren. Op de laatste pagina treft u een begrippenlijst aan.

3.2

Licht en schaduw

Een stedelijke samenleving met mensen uit verschillende leefwerelden levert ook nieuwe, onverwachte contacten op. Gemengde schoolklassen, burencontacten, vriendschappen. Meer dan ooit verschijnen er gemengde stellen in het straatbeeld. Uit onderzoek in Utrecht blijkt dat allochtonen steeds beter hun weg vinden op de arbeidsmarkt. Zij vestigen zich steeds vaker als ondernemer: tussen 1990 en 2000 groeide het aantal allochtone ondernemers met 104 procent. Daarbij kan gedacht worden aan Turkse en Marokkaanse winkels en bijvoorbeeld autorijscholen, Chinese restaurants, Vietnamese loempiastalletjes en verscheidenheid op markten en braderieën. In winkels liggen nieuwe producten uit herkomstlanden in de schappen. Hoeveel autochtonen gaan niet juist voor die verscheidenheid naar winkels van Allochtonen of markten en braderieën? Het personeelsbestand van arbeidsorganisaties verandert van samenstelling. Van hoog tot laag bekleden allochtonen uiteenlopende posities. Allochtonen en geboren Nederlanders: samen máken ze een samenleving. Dat is de lichtzijde. Er is ook een schaduwkant. De verschillen tussen de leefwerelden van allochtonen en autochtonen kunnen groot zijn en tot spanningen leiden. Relatief veel allochtonen leven in een achterstandspositie. De eerste generatie heeft vaak een laag opleidingsniveau en daardoor weinig kansen op de arbeidsmarkt. De tweede generatie valt vaak uit op school, terwijl de ouders beperkt betrokken zijn bij school. Op de arbeidsmarkt worden jongere allochtonen relatief vaak gediscrimineerd. Misdragingen van allochtone adolescenten worden in de pers breed uitgemeten waardoor discriminatie van de hele groep toeneemt. Zo verliezen oudere en jonge allochtonen de aansluiting met de samenleving. Migratie naar West-Europa is onderdeel van de globalisering, een proces dat verwijst naar massaal verkeer van informatie, goederen en personen. Dankzij moderne communicatietechnieken wordt de wereld zo klein als een dorp, een werelddorp. Dat leidt tegelijkertijd tot schaalvergroting en schaalverkleining.

9

3.3

Schaalvergroting • • • • • •

3.4

Schaalverkleining • • •

3.5

landsgrenzen worden poreus; oude staatkundige en culturele eenheden vervagen; tot op zekere hoogte gaan wereldwijd culturen en politieke en economische systemen op elkaar lijken; nationale regeringen geven bevoegdheden uit handen aan supranationale organen (EU, NAVO, VN). communicatie is grenzeloos geworden: internet, satelliet TV, GPS, telefonie en goedkoop vliegverkeer.

dezelfde nationale regeringen delegeren ook veel bevoegdheden aan lagere overheden (gemeenten, provincies) en zelfstandige bestuursorganen; burgers identificeren zich steeds meer met hun woonplaats en regio, buurt en straat. In de Europese context winnen het regionaal bewustzijn, zelfs met eigen taal of dialect en minderheidsculturen aan invloed. Het kernbegrip: cultuur

In de maatschappelijke discussie over integratie speelt het begrip cultuur een centrale rol. In de maatschappelijke discussie krijgt cultuur vaak uitsluitend een statische lading, die mensen onnodig tegenover elkaar zet. Wat is cultuur? Cultuur bepaalt de blik waarmee je naar je omgeving kijkt. Cultuur geeft richting aan het denken en doen van groepen mensen. Cultuur kneedt als het ware de identiteit van een persoon en een groep. Groepen met een duidelijk eigen identiteit worden subculturen genoemd – een subcultuur maakt altijd deel uit van een grotere cultuur. Culturen en subculturen bestaan bij de gratie van de overeenkomsten en verschillen die de leden van (sub)culturen samen beleven. Het begrip cultuur is dus breed, veranderlijk en dynamisch. Met het interculturalisatiebeleid van onze gemeente willen we de bestaande verscheidenheid van individuen, groepen en culturen benutten ter versterking van de sociale, economische en culturele ontwikkeling van de gemeente. Dit beleid heeft een open oog voor verschillen tussen mensen – en voor de kansen die dat biedt voor maatschappelijke participatie. Het interculturalisatiebeleid gelooft in de kracht van het verschil, maar wil die verschillen wel verenigbaar houden. Anders versplintert de stedelijke samenleving en verslechtert het leefklimaat in buurten en wijken.

4 Recent beleid

4.1

Landelijk beleid

Het Sociaal en Cultureel Planbureau had in 1995 de Rapportage Minderheden gepubliceerd. Daarin werd gewezen op de problemen van concentratie, segregatie en gettovorming onder allochtonen. Voor de grote gemeenten was dat aanleiding om het eigen beleid te heroverwegen. In 1997 werd in de Tweede Kamer een nota over de multiculturele samenleving besproken. Daarin schreef de regering al dat voor integratie van minderheden de inzet van de hele samenleving nodig is, dus van allochtonen én autochtonen. Volgens de toenmalige regering was de eigen gemeenschap voor allochtonen een belangrijk middel om te komen tot participatie en mobilisatie. De notitie vroeg ook aandacht voor positieve ontwikkelingen bij allochtonen: een krachtige groepsidentiteit is voorwaarde voor zelfbewuste maatschappelijke participatie. Ook wees de notitie op de economische potentie van allochtonen als consument en als producent. Veel aspecten uit deze landelijke discussies hebben in 1997 – na een onderzoek door de Utrechtse Universiteit en onderzoeksbureau Alons & Partners – een plaats gekregen in het interculturalisatiebeleid. Tegenwoordig gaat de landelijke discussie niet meer over minderhedenbeleid maar over de integratie van allochtonen. Het kabinet Balkenende-II heeft op Prinsjesdag 2003 zijn integratiebeleid ontvouwd, dat uitgaat van vergaande aanpassing van allochtonen. Integratie volgens het kabinet Balkenende-II ‘Het Kabinet wil in het integratiebeleid een nieuwe verdeling van verantwoordelijkheden tot stand brengen tussen de rijksoverheid, de gemeentelijke overheden, het maatschappelijk middenveld en allochtone en autochtone burgers. De landelijke overheid geeft weliswaar de kaders en de doelen aan, maar de integratie als proces moet tot stand komen in scholen, bedrijven, centra voor werk en inkomen, zorginstellingen, op sportvelden, in de wijk, in de buurt en op straat. Integratie vereist daarbij toerusting van minderheden, toenadering tussen minderheden en autochtonen en toegankelijkheid van onze maatschappelijke instellingen voor allochtonen. Het kabinet wil het leefklimaat verbeteren in wijken waar veel minderheden wonen en investeren in burgerschap om de sociale samenhang te verbeteren. Vrouwen uit minderheidsgroepen moeten in staat worden gesteld een positie te verwerven die meer past bij deze tijd. De integratie van jongeren uit minderheidsgroeperingen wordt bevorderd via opvoeding, onderwijs en criminaliteitspreventie. Het kabinet streeft ook naar versterking van de positie van minderheden op de arbeidsmarkt. Vooroordelen over en discriminatie van minderheden worden tegengegaan. Daarnaast zal de weerbaarheid van de moslimgemeenschap tegen radicaliseringtendensen worden vergroot. Net als voor inburgering geldt ook voor de integratie op deze terreinen dat de eigen verantwoordelijkheid van burgers voorop staat.’ (Bron: Troonrede, Begroting 2004, ministerie van justitie)

11

Verbetering van de kwaliteit van de samenleving is een verantwoordelijkheid van iedereen. Door ontmoeting en samenwerking krijgt die verantwoordelijkheid pas echt gestalte. Interculturalisatiebeleid richt zich sterk op de toekomst. Immigratie is een feit. Allochtonen zijn burgers als ieder ander maar ze identificeren zich met twee landen tegelijk: in die zin zijn ze transnationaal. Voor het bedrijfsleven zijn allochtonen potentiële medewerkers en klanten. De gemeente en bedrijven zoeken naar manieren om hun producten en diensten ook voor nieuwe groepen burgers aantrekkelijk te maken. Houdt een organisatie bij de marktverkenning en de personeelsplanning geen rekening met allochtonen, dan kost dat op termijn klanten en medewerkers. Bijvoorbeeld: een ondernemende discoeigenaar zal vanuit welbegrepen eigenbelang stoppen met het niet toelaten van Marokkaanse jongeren. Als Marokkaanse jongeren een belangrijk deel uitmaken van de totale jeugd dan zijn ze immers sterk medebepalend voor de omzet van de disco. Bij het ontwikkelen van plannen is het van belang bij zeer uiteenlopende groepen bewoners na te gaan waar hun behoeften liggen. In principe gaat het daarbij om alle groepen die op een of andere manier te maken hebben met het plan. Het gaat er niet om dat bij de inrichting van bijvoorbeeld een plein ‘de Marokkanen’ of ‘de Turken’ worden benaderd, want die bestaan niet. De kunst is om specifiekere groepen te spotten, zoals moeders van jonge kinderen – en daarbij uiteraard ook de Marokkaanse en Turkse moeders.

5 Lokaal beleid

5.1

Achterstandenbeleid, discriminatie en criminaliteit

Zonder een effectief achterstandsbeleid en een krachtige bestrijding van discriminatie, criminaliteit en overlast is interculturalisatiebeleid kansloos. Achterstandsbeleid richt zich op alle bewoners van onze gemeente met een niet etnisch gebonden achterstand op het gebied van onderwijs, werkgelegenheid en wonen. Omdat interculturalisatiebeleid gaat over het benutten en verenigbaar maken van verschillen tussen mensen, stimuleert het ook de maatschappelijke participatie van alle Heuvelruggers en daarmee burgerschap, kwaliteit van leven, werk en maatschappelijke stabiliteit op basis van de vier hoofdlijnen van het beleid: 1. Maatschappelijke participatie, verantwoordelijkheid nemen, tolerantie en non-discriminatie. Zo schept interculturalisatie voorwaarden voor burgerschap. 2. Toegankelijkheid van het aanbod van instellingen en voorzieningen. Zo sluit hun aanbod inhoudelijk aan bij de vragen van alle burgers. Het personeelsbestand van instellingen en diensten is een afspiegeling van het klantenbestand. Alleen op deze – interculturele – manier levert de sociale infrastructuur een adequate bijdrage aan de kwaliteit van leven van alle burgers. Dit geldt ook voor het personeelsbestand van de gemeentelijke diensten. 3. Eeuwenlang hebben verschillen tussen groepen burgers gefungeerd als economische motor voor de stad. Allochtonen hebben affiniteit met het zelfstandig ondernemerschap. Het interculturalisatiebeleid zorgt ervoor dat de blik van ondernemers op nieuwe klantgroepen wordt gericht. De intrede van nieuwe groepen werknemers en van nieuwe producten zorgt voor innovatie van de bedrijvigheid in de stad. 4. Interculturalisatiebeleid coördineert verschillen zodat ze verenigbaar worden en er maatschappelijke-participatie-in-verscheidenheid ontstaat met uitzicht op minder uitsluiting en tweedeling. Zo bevordert interculturalisatie de maatschappelijke stabiliteit.

5.2

Eigen verantwoordelijkheid

Vanwege de toegenomen diversiteit aan leefstijlen, etnische verschillen en groepsidentiteiten streeft het gemeentebestuur niet langer naar gemeenschappelijkheid, maar naar verenigbaarheid van verschillen. Toch spreekt de gemeente de burger ook aan als individu met een eigen verantwoordelijkheid. Alleen door het samenspel van organisaties, instellingen en personen wordt de gemeente een thuis voor al haar burgers. Interculturalisatie is een langdurig proces. Het biedt op de langere termijn een perspectief op participatie van alle burgers. Op korte termijn – en heel praktisch – 13

zijn de resultaten vooral zichtbaar in een toename van het onderlinge contact tussen verschillende burgers en organisaties, vooral op het micro- en mesoniveau van buurten en wijken. Dat voorkomt dat individuen en groepen met de rug naar de samenleving staan. De interculturalisatieraad moet uitgroeien tot een forum waar diversiteit verenigd wordt en dat organisaties, instellingen en personen samen brengt in het proces van interculturalisatie.

5.3

Interactie

Voor veel inwoners is maatschappelijke-participatie-in-verscheidenheid al werkelijkheid. Grote groepen van de jongere generaties bijvoorbeeld hebben vanuit hun opvoeding en opleiding als vanzelfsprekend contacten, over etnische en andere scheidslijnen heen. Ook veel andere Heuvelruggers, allochtoon én autochtoon, hebben regelmatig goed contact met elkaar. Weer andere inwoners – autochtoon én allochtoon – zijn onder druk van toenemende polarisatie en xenofobie nog niet zover en kunnen in dit opzicht nog veel leren. In hoofdstuk 11 zal ingegaan worden wat er op gebied van interactie en interculturalisatie reeds gebeurt in onze gemeente.

Overzicht van het aantal allochtonen ( zowel westerse- als niet westerse allochtonen) in onze gemeente in relatie tot herkomstlanden. Peildatum 1 januari 2008

Totaal aantal allochtonen (alle leeftijden) Afghanistan

6712

waarvan uit: 148

België Canada en overig Noord-Amerika China Colombia Dominicaanse Republiek Duitsland Frankrijk Griekenland Hongarije Hongkong Indonesië Irak Iran Italië Marokko Nederlandse Antillen en Aruba Polen Voormalige Sovjet-Unie Spanje Suriname Turkije Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten van Amerika Zuid-Afrika Overige landen

227 66 69 29 15 861 68 30 59 43 1470 113 71 65 719 183 120 163 61 242 330 185 122 65 1188

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek N b In dit overzicht zijn de bewoners van het AZC Leersum inbegrepen

15

6 Landelijke ontwikkelingen en beleidskaders

6.1

VNG-visie integratie 2007 – 2017 (Integrale weergave)

Medio 2007 is de VNG-visie integratie gepubliceerd. De VNG visie zal als rode draad fungeren binnen het interculturalisatiebeleid van de Gemeente Utrechtse Heuvelrug. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van iedereen om mee te werken aan een omgeving, sociaal en fysiek, waarin alle mensen, ongeacht hun achtergronden, herkomst of aard, mee kunnen doen, zich goed voelen en hun weg kunnen vinden en waarin niemand zich buitengesloten of afgewezen voelt. Deze stelling sluit naadloos aan op het eerste prestatieveld van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning.

6.2

Kernpunten

Integratie is net zoiets als kwaliteit. Iedereen moet altijd en bij alles op die kwaliteit gericht zijn, je mag je niet onttrekken aan de verantwoordelijkheid ervoor en je kunt die zorg niet naar anderen afschuiven. Net als kwaliteit is integratie een blijvend punt van aandacht voor iedere gemeente, het is als onderwerp nooit afgedaan. Integratie is voor alle gemeenten dan ook een kwestie van lange adem en geen onderwerp dat alleen binnen één zittingstermijn van de gemeenteraad en college aan de orde zal komen. Integratie vraagt van gemeenten een beleid dat voortdurend en in alle onderdelen uitgaat van de diversiteit onder hun inwoners. Van de noodzaak dat alles wat de gemeente doet, op welk beleidsterrein dan ook, ‘diversiteitsproof’ hoort te zijn. De gemeente is er voor iedereen, individuen en groepen, ongeacht verschillen in achtergronden, positie, eigenschappen, behoeften en wensen. Het gaat daarbij niet alleen om nationaliteit en afkomst, maar bijvoorbeeld ook om sociale en economische situatie, fysieke gesteldheid, leeftijd, geslacht, seksuele geaardheid, religie, politieke en maatschappelijke opvattingen. De VNG ziet integratie van migranten en nieuwe Nederlanders als aandachtsgebied voor het gehele college, niet als het afgebakende werkterrein van portefeuillehouders integratie en integratieambtenaren. Die hebben wel tot taak om het college, het gemeentelijk apparaat, de maatschappelijke instellingen en de organisaties van de doelgroepen bij het integratieproces te betrekken en te wijzen op ieders verantwoordelijkheden en mogelijkheden binnen de grenzen van onze grondwet. Daarnaast vervullen zij een spilfunctie in de communicatie met en tussen de nieuwe Nederlanders en leveren zij hun specialistische inbreng in gemeentelijke en maatschappelijke programma’s en projecten. Integratie vraagt een samenspel van gemeente en inwoners, van vraag en aanbod, van geven en nemen, met een actieve betrokkenheid van alle partijen in alle beleidsvelden en werkterreinen. Gemeenten hebben in het integratieproces een initiërende, sturende en stimulerende rol en moeten daarbij weten

wat de behoeften, verlangens en knelpunten bij de inwoners zijn. Het samenspel kan alleen tot stand komen als er geen misverstanden bestaan over de doelen die partijen nastreven en over de spelregels in onze samenleving. Het is een belangrijke taak van de gemeente in al haar geledingen om de communicatie hierover tot stand te brengen en in stand te houden.

6.3

Uitwerking in bestuur en organisatie

Het besef dat integratie geen vakgebied is, maar een onderwerp dat vraagt om een integrale aanpak, leidt tot de keuze om geen vakwethouder integratie te benoemen, maar integratie als een gezamenlijke verantwoordelijkheid bij het hele college neer te leggen. Wel verdient het aanbeveling om één portefeuillehouder aan te wijzen als aanspreekpunt, hem/haar te belasten met de bewaking van het integratieproces en de bevoegdheid te geven om de collega’s in de verschillende onderdelen van het gemeentelijk apparaat op hun verantwoordelijkheden ter zake aan te spreken. Mutatis mutandis houdt dit in dat daaraan ook een budget en bevoegdheden worden gekoppeld om op integratie gerichte programma’s of projecten binnen de gehele gemeentelijke organisatie uit te voeren. Een andere dan de traditionele portefeuilleverdeling met ‘harde’ en ‘zachte’ portefeuilles, kan het aandachtsgebied van de afzonderlijke collegeleden verbreden en bijdragen aan een integrale benadering van integratie. Voorbeelden zijn ‘Sociale Zaken en Volkshuisvesting’ en ‘Ruimtelijke Ordening en Maatschappelijke Ontwikkelingen’. Verkokering in ambtelijke organisaties is een verschijnsel dat een integrale werkwijze belemmert. Veel gemeenten zijn de laatste jaren al bezig met organisatieaanpassingen om verkokering op allerlei gebieden te doorbreken. Middelen zijn de overgang van een sectorenmodel naar een directiemodel, een op integraal werken gerichte indeling en bundeling van afdelingen en het werken met projecten en actieprogramma’s waarbij naar behoefte medewerkers uit uiteenlopende afdelingen worden ingezet. Het eerstgenoemde middel blijkt voor een integrale benadering van integratie het effectiefst te werken. Om het belang van een integrale aanpak van de integratieproblematiek te onderstrepen, is het wenselijk om de gezamenlijke verantwoordelijkheid hiervoor niet alleen op het hoogste bestuurlijke niveau, het college, neer te leggen. Ook de directie moet ervoor verantwoordelijk zijn dat integratieaspecten in alle onderdelen van het gemeentelijk handelen de aandacht krijgen die ze nodig hebben. Naast bijvoorbeeld kosten, resultaten en kwaliteit kan ook integratie of het ‘diversiteitsproof handelen’ onderdeel worden van de periodieke planning- en controlecyclus. Daartoe zullen prestatieindicatoren voor integratie moeten worden ontwikkeld.

6.4

Personeelsbeleid en werkgelegenheid

Gemeenten hebben een voorbeeldfunctie als werkgever en opdrachtgever. Het gemeentelijke personeelsbestand vormt idealiter een afspiegeling van de samenstelling en het opleidingsniveau van de bevolking. Vooropgesteld zij dat bij de realisatie van gemeentelijke ambities op dit gebied het behoren tot een bepaalde bevolkingsgroep niet een reden kan zijn om minder gekwalificeerden aan te stellen. Gemeenten kunnen ook bijdragen aan de afspiegeling door het aanbieden van stageplaatsen en werkervaringsplekken, door diversiteit binnen selectiecommissies en een transparante selectieprocedure. Dit ter voorkoming van ‘similarity attraction’ Vanuit hun voorbeeldfunctie en vanuit hun rol als opdrachtgever kunnen gemeenten werkgevers en leveranciers aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor het bieden van werkgelegenheid en stageplekken aan allochtonen en het voorkomen en bestrijden van discriminatie op de arbeidsmarkt

17

met de hiervoor bij gemeenten beschikbare middelen. Als aanspreken geen effect zou hebben zou dwang door middel van “contract compliance” een optie kunnen zijn.

6.5

Subsidiebeleid

Het subsidiëren van activiteiten waarmee een beoogd doel wordt bereikt, krijgt de voorkeur boven het steunen en financieren van organisaties en faciliteiten. Structurele subsidies voor zelforganisaties worden beperkt of afgeschaft. Toch hebben gemeenten oog voor de wenselijkheid om een zekere basisorganisatiestructuur te handhaven en te ondersteunen, onder andere omdat die een kweekvijver kan vormen voor de vorming van kader. Kader dat voor gemeenten van belang is in de contacten met bevolkingsgroepen. De manier waarop en de mate waarin activiteiten bijdragen aan de integratie en aan het ‘samen doen’ in de samenleving zijn goede en bruikbare criteria bij de toekenning van subsidies.

6.6

Samenwerken met organisaties en instanties

Gemeenten hoeven niet alles zelf te doen. Bestuur en ambtenaren uit het hele gemeentelijke apparaat hebben allerlei contacten en overleggen met vele organisaties, instanties en burgers die op hun beurt te maken hebben met migranten en die bijdragen of bij kunnen dragen aan de integratie. Voorbeelden zijn sportclubs, scholen, theaters, bibliotheken, scouting, kerken, moskeeën, zelforganisaties, maatschappelijk werk, woningbouwcorporaties, vrijwilligers, buurtvaders, werkgevers, leveranciers, politie en openbaar ministerie. Zo kunnen sportverenigingen die jeugd met uiteenlopende achtergronden bij elkaar brengen en de landelijke sportbonden zoals de KNVB succesvolle bijdragen leveren aan integratie. Bestuurders en medewerkers in alle beleidsvelden en afdelingen moeten zich hiervan bewust zijn, het onderwerp integratie agenderen en de mogelijkheden benutten die deze contacten bieden om allochtonen te bereiken en eventuele knelpunten te signaleren en deze ‘diversiteitsproof’ aan te pakken. Op basis van de Wet op de inburgering, betekent inburgeren naast inburgeringsprogramma’s en taalcursussen ook persoonlijke contacten, één op één. Het verdient aanbeveling dat gemeenten de persoonlijke contacten met nieuwkomers met daarop toegespitste opvangprogramma’s (buddy’s, maatjes) bevorderen. Echter de ‘doelgroep allochtonen’ bestaat niet. Differentiatie is nodig.

6.7

Actieve rol van de gemeente

Veel groeperingen zijn goed in staat om activiteiten voor en binnen de eigen gemeenschap te organiseren, maar slagen er minder goed in om met andere groepen te communiceren en samen te werken. Gemeenten blijken wel in staat om door een actieve opstelling de communicatie tussen groepen allochtonen en autochtonen op gang te brengen en samenwerking te bevorderen. Door goede informatiekanalen te onderhouden en steeds snel en adequaat te reageren op actualiteiten kunnen gemeenten mensen en groepen bij elkaar brengen en problemen in een vroeg stadium uit de wereld helpen. Dat vergt van gemeenten investering in de wijze van communiceren omdat de Nederlandse manier van communiceren niet altijd op de juiste wijze overkomt en onvoldoende kennis over de diverse allochtone doelgroepen soms ontbreekt.

6.8

Autochtonen

Integratie is dus een proces dat niet alleen allochtonen, maar ook autochtonen aangaat; het komt van twee kanten. Veel autochtonen zijn niet uit zichzelf geïnteresseerd in de integratie van nieuwkomers, onderkennen het belang niet, zetten zich er soms tegen af of voelen zich door hun komst benadeeld of zelfs voorbijgestreefd. Ze zien nieuwkomers doorstromen naar betere wijken en blijven zelf achter. Empowerment, gericht op autochtonen die de nieuwkomers als een bedreiging zien, is daarom een wezenlijk onderdeel van het integratiebeleid. Voor de gemeenten is een actieve rol weggelegd bij het doorbreken van de passiviteit of de weerstanden van autochtonen bij het integratieproces. Belangrijk zijn het bij elkaar brengen van autochtonen en allochtonen bij het organiseren van activiteiten en begeleiding en empowerment voor degenen die het gevoel hebben dat zij door de komst van nieuwkomers in de knel komen.

6.9

Financiering

De consequentie van een visie waarin integratie en diversiteitsbeleid worden geïntegreerd in alle gemeentelijke beleidsvelden en werkterreinen, is dat de financiering van het integratiebeleid in principe moet plaatsvinden vanuit het gemeentefonds. Wel wordt onderkend dat een verandering in organisatievorm en denkwijze en de hiermee gepaard gaande cultuurverandering geld kost omdat er professionele hulp nodig is om bijvoorbeeld een ‘kanteling’ binnen een redelijke termijn te kunnen realiseren. Waar snelheid geboden is, kan professionele hulp de snelheid bevorderen. Als dat eenmaal gebeurd is, zou de organisatie doelmatiger geworden moeten zijn en op den duur dus geen extra geld meer hoeven te kosten.

6.10

Rol VNG, Rijk en Provincies

Het formuleren en uitvoeren van het integratiebeleid is primair een zaak van de gemeenten. Naar de mening van de VNG moet het Rijk zich beperken tot het aangeven van algemene en niet te strak omschreven kaders waarbinnen de gemeenten hun eigen vrijheid hebben en houden. De VNG overlegt en onderhandelt hierover en over de financiële middelen met het Rijk namens de gemeenten. De VNG vervult een rol in de informatievoorziening naar en informatie-uitwisseling tussen de gemeenten. Het is niet de taak van de VNG om zelfstandig een eigen beleid te ontwikkelen. De provincies hebben naar de mening van de VNG geen rol bij het formuleren en uitvoeren van integratiebeleid maar waarnodig op verzoek een faciliterende.

19

7 Huidige situatie

7.1 Oud beleid

In geen van de vijf gemeenten die zich tot de Gemeente Utrechtse Heuvelrug hebben samengevoegd bestond interculturalisatiebeleid, voornamelijk door de beperkte afmetingen van die voormalige gemeenten. Alleen in Driebergen werd begin jaren tachtig een nota minderhedenbeleid geproduceerd. Door de toename van de complexiteit van integratie en interculturalisatie plus de grootte van de huidige gemeente is het zaak een gedegen interculturalisatiebeleid te ontwikkelen. Minderhedenbeleid noch interculturalisatiebeleid werd tot nu toe opgenomen in het collegeprogramma. Toch vind het college de tijd gekomen om aandacht te schenken aan deze materie waartoe in het najaar van 2006 door de Gemeenteraad opdracht is gegeven tot het ontwikkelen van dit beleid. Aan inmiddels verschenen beleidsnota’s, bijvoorbeeld op het gebied van sport, cultuur, jongeren, ouderen en wonen wordt al beperkt aandacht geschonken aan interculturalisatie. In het subsidiebeleid worden echter nog nauwelijks voorwaarden gesteld met betrekking tot interculturalisatie. Toch kent onze gemeente een rijk verenigingsleven. Meedoen wordt in alle beleidsnota’s gepropageerd en juist meedoen is zo’n significant element van interculturalisatie.

7.2

Uitvoering Wet Inburgering

De bereidheid om van inburgering een succes te maken is er bij alle partijen. Niet alleen deelnemers en aanbieders van taaltrajecten ervaren echter het inburgeringsbeleid als te ingewikkeld, ook ambtenaren die met de uitvoering belast zijn komen er niet altijd uit. Er bestaan te veel regelingen naast elkaar: de Wet Werk en Bijstand, De Wet Educatie en Beroepsonderwijs en de Wet Inburgering. Tegenstrijdige regels, ondoelmatig onderscheid in ondoordachte doelgroepen en een hoge administratieve lastendruk belemmeren de praktische uitvoering. Er wordt al jaren gesproken over de instelling van een participatiebudget waarin de gelden voor volwasseneneducatie, inburgering en reïntegratie worden samengebracht. Het ziet er naar uit dat dit participatiebudget er nu inderdaad op korte termijn komt wat een einde zou kunnen maken aan de bestaande verkokering.

Het gemeentebestuur stelt zich ten doel dat eind 2010 alle nieuw- en oudkomers die inburgeringsplichtig zijn daadwerkelijk aan het inburgeren zijn of geslaagd zijn voor hun

inburgeringdiploma. Wij streven er naar dat 50% van alle oudkomers die niet inburgeringsplichtig zijn maar wel ‘inburgeringsbehoeftig’ zijn een inburgeringstraject volgen.

Foto Jurjen Poeles

Specialisten en betrokkenen zijn het er inmiddels ook over eens dat de Wet Inburgering tekortschiet . Het niveau van het inburgeringsexamen is onvoldoende voor doorstroom naar de arbeidsmarkt. Door de introductie van het Deltaplan Inburgering zijn al verbeteringen doorgevoerd maar deze zijn nog allerminst voldoende. Met de geplande invoering van de Wet Participatiebudget zullen verdere aanpassingen in het inburgeringsstelsel volgen.

21

8 Wet Participatiebudget

Onder voorbehoud van goedkeuring van de Eerste Kamer wordt met ingang van 1 januari 2009 de Wet Participatiebudget ingevoerd. Om mensen gemakkelijker aan een baan te helpen en maatschappelijke participatie en integratie te bevorderen heeft het kabinet besloten de gemeentelijke middelen voor volwasseneneducatie, inburgering en re-integratie te bundelen in dit Participatiebudget. Landelijk gaat het om een bedrag van 2 miljard euro. De beleidsvrijheid van gemeenten en de mogelijkheden voor lokaal maatwerk nemen hierdoor toe. Gemeenten krijgen meer vrijheid om te bepalen wie zij een aanbod doen en hoe het aanbod eruit ziet. Daarnaast is de doelgroep waarvoor het Participatiebudget kan worden ingezet breder dan de doelgroepen uit de Wet Educatie en Beroepsonderwijs (WEB), de Wet Inburgering (WI) en de Wet Werk en Bijstand (WWB) gezamenlijk. Gemeenten krijgen de ruimte voorzieningen aan te bieden aan één breed geformuleerde doelgroep, namelijk iedereen van achttien jaar en ouder en in bepaalde gevallen zelfs aan jongeren van 16 en 17 jaar. Het participatiebudget levert gemeenten minder administratieve rompslomp op en een (vereenvoudigde) verantwoording per gemeente aan het Rijk. Ook betekent deze zogenaamde ” ontschotting van budgetten” voor gemeenten dat de samenwerking, zowel intern als regionaal, en zowel op beleidsniveau als in de uitvoering, kan worden versterkt. Naast een aantal wijzigingen in de verantwoordingssystematiek die alle gemeenten zullen moeten doorvoeren, is de mate waarin de gemeentelijke visie op het Participatiebudget wordt gevolgd afhankelijk van de ambitie van de individuele gemeente. Om optimaal gebruik te kunnen maken van de mogelijkheden die het Participatiebudget biedt ligt het voor de hand dat gemeenten niet alleen de technische aanpassingen in de verantwoordingssfeer vorm geven, maar ook een integrale visie ontwikkelen op participatiebeleid. Het gemeentelijke interculturalisatiebeleid sluit bijna naadloos aan op de ontwikkelingen rond het Participatiebudget. Overgangsjaar Bij de implementatie van de wet participatiebudget moet rekening worden gehouden met de volgende zaken: • de voortgang van de huidige uitvoering van de drie beleidsvelden moet per 1 januari aanstaande zijn gegarandeerd; • de uitvoering moet eind 2009 afgestemd zijn op de nieuwe

•

verantwoordingssystematiek; op lokaal en regionaal niveau moet het ambitieniveau worden bepaald en een beleidsvisie worden ontwikkeld over integrale beleidsvoering en samenwerking.

Het kan dan ook bijna niet anders dan het jaar 2009 tot overgangsjaar te bestempelen.

Het aantal personen uit onze gemeente dat gebruik maakt van de huidige voorzieningen is onderstaand per wet weergegeven: WWB: 144 personen ( december 2007) WEB: 92 personen ( juni 2008) WI: 37 personen ( september 2008). De Participatiegelden waarover de gemeente in 2009 kan beschikken zijn onderstaand per wet weergegeven. WWB: WEB: WI:

1.469.269,00 431.587,00 393.500,00

23

Foto Jurjen Poeles

9 Integraliteit

9.1

Jeugd en Onderwijs

De ontwikkeling van een geïntegreerde samenleving vraagt tijd. Om daarbij geen tijd te verliezen is het van het grootste belang dat door opvoeding en onderwijs ook de allochtone jeugd volop de gelegenheid krijgt een gelijkwaardige positie in de samenleving te verwerven. De kinderen en jongeren leren gemakkelijker de Nederlandse taal, kunnen door opleidingen snelle een goede sociaaleconomische positie verwerven en zijn meer ontvankelijk voor het zich eigen maken van gangbare waarden, normen en gedragingen. Tevens is het van belang dat allochtone en autochtone jongeren elkaar op school en in de vrije tijd tegenkomen en elkaar en elkaars achtergrond leren kennen. Integratie houdt echter niet op nadat de jongeren het schoolplein hebben verlaten. Naast gemengde klassen zullen activiteiten op het gebied van sport, cultuur en vrije tijd waarbij allochtone en autochtone jongeren samen optrekken moeten worden bevorderd. Het is van belang dat allochtone jongeren van de tweede en derde generatie zich thuis voelen in de Heuvelrugse samenleving. Jongeren zoeken in de puberteit naar hun eigen identiteit. Voor allochtone jongeren van de tweede of de derde generatie is dit extra lastig. Daarom moet er voldoende aandacht zijn voor integratie van jongeren in hun vrije tijd. Het onderwijs is een voorbereiding op het latere maatschappelijke functioneren, waarvoor vaardigheden en kennis dienen worden bijgebracht. Het heeft direct invloed op de ontwikkelingsfase waarin kinderen zich bewust worden van de eigen culturele en etnische identiteit en die van anderen. Het onderwijs draagt bij aan een positieve of negatieve houding ten aanzien van zichzelf en anderen. Daarvan gaat een sterke invloed uit op houding en gedrag in het latere leven. Het beleid moet zich niet alleen richten op het bestrijden van achterstanden van allochtone leerlingen, maar ook op de condities waarin leerkrachten de leerlingen leren omgaan met culturele en etnische verschillen. Het ontwikkelen van een positieve attitude is essentieel voor de integratie van allochtonen in de Nederlandse samenleving. 9.1.1 Economische betekenis De klasse of statusgroep waarin men geboren is, is in de afgelopen decennia steeds minder bepalend geworden voor de positie op de arbeidsmarkt. Het onderwijs is daarvoor in de plaats gekomen. De toegang tot een goede positie op de arbeidsmarkt en hogere sociale status is steeds meer afhankelijk geworden van de eigen prestaties, met name in het onderwijs. Daarnaast is de toegenomen sociale mobiliteit van cruciaal belang voor migranten, die zich hier in de jaren zestig en zeventig gevestigd hebben. Zij en de nakomende generaties hebben met de toegenomen sociale mobiliteit de mogelijkheid hun economische positie duurzaam te versterken. Maar om daarvan te kunnen profiteren moet wel aan een aantal aanvangsvoorwaarden zijn voldaan. Met name een goede onderwijskwalificatie is van groot belang.

25

Foto Jurjen Poeles

Iedereen volgt van jongs af aan voltijds onderwijs, gedurende minstens twaalf jaar. Dat biedt vele mogelijkheden om (zeer) jonge mensen de ondersteuning te bieden die ze nodig hebben. Dat met name veel allochtone leerlingen die ondersteuning hard nodig hebben, zal hieronder blijken. Beïnvloedingsfactoren Het onderwijs speelt een cruciale rol bij het bestrijden van achterstanden en daarmee het bevorderen van de integratie van allochtonen. Er moet echter veel worden overwonnen. Vanaf het begin van de schoolcarrière behalen allochtone leerlingen, met name in datzelfde onderwijs, gemiddeld minder goede resultaten dan autochtone leerlingen. Allochtone leerlingen doen in grote meerderheid examen op het vmbo. In het jaar 2001 gold dat voor 74 procent van de allochtone leerlingen. Onder autochtone leerlingen was dat 58 procent. De groep allochtone vmbo-leerlingen volgt ook nog eens meer dan gemiddeld één van de beroepsgerichte leerwegen (en dus niet de ‘hogere’ theoretische leerweg). Van alle allochtone leerlingen doet slechts zeven procent vwo-examen en acht procent havo-examen. Ook het slagingspercentage op havo en vwo ligt lager onder allochtone dan onder autochtone leerlingen. In het schooljaar 2000/2001 slaagde 91 procent van de autochtone eindexamenkandidaten voor de havo en 92 procent voor het vwo. Van de allochtone leerlingen haalde 79 procent respectievelijk 80 procent het diploma. Nog een aanwijzing van de mindere onderwijsprestaties onder allochtone leerlingen is het percentage van hen dat voortijdig de school verlaat. Een recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft uitgewezen dat de achterblijvende prestaties van allochtone leerlingen onder invloed van het lokale achterstandsbeleid iets verbeteren, dit in tegenstelling tot de resultaten van autochtone achterstandsleerlingen. Een verbetering in hun resultaten is nauwelijks zichtbaar. Waarom scoren allochtone leerlingen beduidend minder goed op school? Onderzoek aan de Universiteit Tilburg wijst uit dat hun prestaties – veelal negatief – worden

beïnvloed door een groot aantal factoren. Deze kunnen worden onderverdeeld in de volgende vijf categorieën: de sociaal-economische status, de sociaal-culturele achtergrond, de beheersing van het Nederlands als moedertaal en in het bijzonder de beheersing van het Nederlands als tweede taal, de verblijfsduur in Nederland, de algemene en meer specifieke schoolkenmerken. 9.1.2 Sociaal-economische status Vooral kinderen van laag opgeleide allochtone ouders hebben al bij aanvang van hun schoolcarrière een grote achterstand. Op de basisschool wordt die achterstand niet ingelopen. Integendeel, recent onderzoek wijst uit dat veel leerkrachten hun verwachtingspatroon richting de leerlingen afstemmen op het opleidingsniveau van de ouders. Als gevolg hiervan krijgen veel allochtone kinderen minder lesstof dan anderen en wordt het verschil tussen autochtone en allochtone leerlingen alleen maar groter. 9.1.3 Sociaal-culturele achtergrond In het Nederlandse onderwijsprogramma wordt er nog steeds van uitgegaan dat leerlingen van huis uit een zekere ondersteuning en algemene kennis van de Nederlandse samenleving en cultuur hebben meegekregen. Deze veronderstelling komt in veel gevallen, zeker voor allochtone kinderen, niet overeen met de werkelijkheid. 9.1.4 Verblijfsduur Verwacht mag worden dat hoe langer iemand in Nederland is, hoe beter de kennis van de Nederlandse samenleving, cultuur en taal is ontwikkeld. Regelmatig blijkt echter dat ook onder al lang hier verblijvende allochtonen het gebrek aan kennis en inzicht vaak groot is. Ook het volgen van een inburgeringscursus biedt geen enkele zekerheid dat die kennis zich gunstig zal ontwikkelen. Uit een recent Nederlands onderzoek naar witte en zwarte scholen is gebleken dat de “kleur” van een school geen verband houdt met het welbevinden van een leerling, de sociale positie in de klas, en het zelfvertrouwen van een leerling. Wel is de sociaal-etnische samenstelling van een school van invloed op de taal- en rekenprestaties van leerlingen. De negatieve gevolgen van deze factoren dreigen zeer ernstige vormen aan te nemen. Mede als gevolg van de minder goede schoolresultaten blijft de sociaal-economische positie van allochtone bevolkingsgroepen achter bij die van autochtonen. Het percentage werklozen onder allochtonen is al jarenlang twee à drie keer zo hoog als onder autochtonen. Bovendien staan, in tijden van economische teruggang zoals in de afgelopen paar jaar, de banen van allochtone werknemers extra snel op de tocht. Een relatief groot percentage van hen heeft een tijdelijk contract (achttien procent van de allochtone werknemers, tegenover zeven procent van de autochtone werknemers). Deze groep heeft grote kans langdurig werkloos te raken, als gevolg van het “last in, first out” mechanisme. Dat heeft dan weer invloed op de motivatie van hun kinderen 9.1.5 Kennis van de Nederlandse taal In gezinnen met een allochtone achtergrond wordt lang niet altijd in het Nederlands gesproken. Dit geldt in de eerste plaats voor leerlingen die van woonland wisselen, zoals jongeren die in het kader van gezinshereniging naar Nederland komen. Deze groep heeft bij aanvang van de schoolloopbaan een extra grote achterstand.

27

Een aantal beïnvloedingsfactoren heeft te maken met de thuissituatie van allochtone jongeren. Ofschoon van ouders en opvoeders een grotere rol moet worden gevraagd bij het bestrijden van de achterstanden van hun kinderen is die benadering zeer complex en onzeker qua uitkomst. Des te meer reden om via het reguliere onderwijs concreet beleidsdoelen te formuleren en ze ook waar te maken. Met name op het gebied van taalachterstand is via het onderwijs veel te doen. 9.1.6 Het Onderwijsachterstandenbeleid Het onderwijsachterstandenbeleid wordt gekenmerkt door een integrale aanpak: scholen werken actief samen met andere instellingen, bijvoorbeeld op het gebied van jeugdhulpverlening, welzijn, gezondheidszorg, en sport. In overleg met schoolbesturen maken gemeenten een onderwijsachterstandenplan voor een periode van vier jaar. In dit plan worden de doelstellingen voor het gevoerde beleid vastgelegd. De verantwoordelijkheden en taken van gemeenten zijn vastgelegd in de Wet gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid, die in 1998 in werking is getreden. De Rijksoverheid blijft verantwoordelijk voor de uiteindelijke resultaten van het beleid. Het Landelijk Beleidskader geeft aan wat de landelijke doelstellingen zijn en hoe de bestrijding van onderwijsachterstand wordt geëvalueerd. Binnen de uitvoerende instellingen (de scholen en de instellingen op het gebied van jeugdhulpverlening, gezondheidszorg, welzijn en sport), is sprake van een gedeelde verantwoordelijkheid voor het beleid. De doelstellingen die zijn vastgelegd in het Landelijk Beleidskader zijn richtinggevend voor het beleid van de gemeenten. Gebleken is echter dat deze richtlijnen te vrijblijvend zijn. Er bestaan veel praktische problemen bij de uitvoering van het achterstandenbeleid. Ook staat de leidinggevende rol van de gemeenten regelmatig ter discussie. Omdat het onderwijsachterstandenbeleid voor veel gemeenten relatief nieuw is, ontbreekt het vaak aan sturingscapaciteit en kennis. De integrale aanpak van onderwijsachterstanden komt daarom nog onvoldoende van de grond. Het Gemeentelijke Interculturalisatiebeleid verwijst naar een beleid ingevolge de aanwezigheid in de gemeente Utrechtse Heuvelrug van allochtonen, vluchtelingen, asielzoekers, woonwagenbewoners, mensen zonder papieren etc. Ook de kinderen uit deze bevolkingsgroepen zijn gebaat bij een gedegen interculturalisatiebeleid om al op jonge leeftijd overtuigd te raken van de noodzaak tot samenleven met kinderen uit andere bevolkingsgroepen en culturen. Het interculturalisatiebeleid zal een inclusief onderdeel van het lokale jeugdbeleid zijn. De gemeente moet het diversiteitbeleid binnen het jeugdbeleid en de jeugdverenigingen stimuleren en organiseren. Voor de uitvoering is de gemeente echter niet alleen verantwoordelijk. Ook bewoners, verenigingen en voorzieningen hebben een rol. In de Kadernota Jeugd wordt de vraag gesteld hoe we een aantrekkelijke gemeente voor de jeugd kunnen worden. Die vraag geldt zeker voor de allochtone jeugd. Er zullen initiatieven genomen worden om interculturalisatie onder de jeugd te bevorderen en te faciliteren. Er zijn reeds sportdagen georganiseerd voor jongeren uit Doorn en de kinderen van het asielzoekerscentrum. Er wordt overleg gevoerd met de Marokkaanse en Turkse verenigingen om taalachterstandenonderwijs en huiswerkbegeleiding te faciliteren. Ook uit het netwerk vertrouwenspersonen hoopt de gemeente informatie te krijgen over behoeften en noodzaken om adequaat te kunnen reageren.

9.2

WMO

De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) maakt de gemeenten verantwoordelijk voor een samenhangend stelsel van ondersteuning voor mensen die dat nodig hebben om zelfstandig te kunnen (blijven) wonen en aan de samenleving te kunnen deelnemen. Onze gemeente voert beleid voeren op diverse ‘prestatievelden’, zoals het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning, het verlenen van voorzieningen voor mensen met een beperking én het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Bij het opstellen van ons beleid gaan wij zoveel mogelijk uit van de wensen van de mensen om wie het gaat. Met name de niet georganiseerde cliënten zijn echter vaak moeilijk te bereiken door de gemeente. Allochtonen zijn nauwelijks betrokken bij georganiseerde zorgvragers en/of mantelzorgers. Ook zelforganisaties van allochtonen richten zich meestal niet op zorg en welzijn, al komt hier langzaam verandering in. Het gemeentebestuur wil de volgende 7 regels implementeren in het interculturalisatiebeleid: 1. We willen allochtonen blijven betrekken bij het Wmo-beleid, in alle fasen en facetten. Géén beleid over allochtonen, maar mét allochtonen! 2. We willen weten wat er leeft: Allochtonen blijven raadplegen om te weten wat specifiek van belang is voor allochtonen in onze gemeente. Daarbij moeten we blijven zoeken naar de allochtonen die we nog niet hebben weten te bereiken. 3. We willen organisaties en mensen stimuleren en faciliteren die als intermediair fungeren in de allochtone (lokale) samenleving zoals het netwerk van vertrouwenspersonen: zij vormen de sleutel tot participatie, interculturalisatie en integratie. 4. Bewustwording en empowerment van allochtonen. Bijvoorbeeld door organisaties die daar een rol in kunnen vervullen daarvoor te faciliteren. 5. Pro-actief en ‘outreachend’ werken om bepaalde groepen allochtonen te bereiken. 6. Beleid ontwikkelen mét allochtonen bij voorkeur via de plekken waar zij al samenkomen, zoals in wijkcentra, de moskee of allochtone zelforganisaties. 7. In contact blijven met verschillende groepen allochtonen vanuit het besef dat dé allochtoon niet bestaat.

9.3

Gezondheidszorg

De samenhang tussen sociaal economische status (SES) en gezondheidstoestand van autochtone Nederlanders is vergelijkbaar met die van sommige immigrantengroepen (Surinamers en Antillianen). Turken en Marokkanen hebben echter vergeleken met Nederlanders met een vergelijkbare levensstandaard een slechtere gezondheidstoestand. Zo is bijvoorbeeld de sterfte onder Turkse en Marokkaanse kinderen tot 15 jaar twee- tot driemaal zo hoog als het geval is onder autochtone kinderen. Het terugdringen van sociaal economische gezondheidsverschillen moet een structureel aandachtspunt worden in het gemeentelijke gezondheidsbeleid. Via gezondheidsvoorlichting en –opvoeding en preventieprogramma’s in wijken met een hoge concentratie allochtonen moet de achterstand van allochtonen in de gezondheidszorg bestreden worden. Met de start van de gezondheidsmarkten in Driebergen en voorlichting tijdens het project “Vrouwen in Beweging” is hier een eerste aanzet toe gegeven. Aandachtspunten zijn daarbij onder andere bevordering van consultatiebureaubezoek, vaccinatie, voorlichting over anticonceptie, preventie tienerzwangerschappen, voorlichting aan vrouwen over bevolkingsonderzoeken, voorlichting over sexueel overdraagbare aandoeningen en aan jongeren over risico’s van alcohol, roken en drugs.

29

9.3.1 Verschillen Verschillen in zorgconsumptie tussen allochtone en autochtone zorgvragers doen zich vooral voor op de terreinen van de GGZ, de eerstelijnszorg (vooral huisartsenzorg), de (verstandelijke) gehandicaptenzorg en de ouderenzorg. Verschillen in zorgconsumptie en knelpunten in de huisartsenzorg zijn er vooral in de kwaliteit en de effectiviteit van de zorg. Allochtone zorgvragers gaan vaker naar de huisarts, de consulten duren korter, er vindt minder vaak een therapeutisch gesprek plaats en zij krijgen vaker medicijnen voorgeschreven dan het geval is voor autochtone zorgvragers. De huisarts heeft als poortwachter van de gezondheidszorg een cruciale rol in de herkenning van medische, sociale en psychische problemen, maar schiet daarin nogal eens tekort. Verkeerde doorverwijzingen is daarvan een van de gevolgen. Allochtonen maken minder vaak gebruik van voorzieningen in de GGZ dan autochtonen. Maken zij daarvan wel gebruik dan gaat het vooral om ambulante voorzieningen van de GGZ. Knelpunten doen zich voor in de herkenning van de klacht, de diagnostiek en de behandelwijzen. Allochtone ouderen maken in geringe mate gebruik van het bestaande aanbod voor ouderen. Onbekendheid met het zorgaanbod en het dilemma van terugkeer naar het herkomstland of hier blijven verklaren het geringe zorggebruik. Zorgverleners zijn vak niet bekend met de wensen en de verwachtingen van de snel groeiende groep allochtone ouderen. Vergelijkbare knelpunten doen zich voor in het zorgaanbod aan (verstandelijk) gehandicapten. 9.3.2 Achtergrondfactor Instellingen in de zorg- en welzijnssector, gemeenten en belangenbehartigers krijgen in toenemende mate te maken met allochtone zorgvragers. Het wordt steeds zichtbaarder dat hun etnische en culturele achtergrond een factor is om rekening mee te houden in zorg en welzijn. Echter, dit is nog lang niet voor iedereen duidelijk. Waarom vormt de etnische en culturele achtergrond een factor van belang? En op welke manier kunnen we hiermee rekening houden? 9.3.3 Beoordeling Het interculturalisatieproces in de gezondheidszorg is tot nu toe te veel blijven hangen in een sfeer van tijdelijkheid en vrijblijvendheid. Het permanente karakter en de urgentie van de problemen zijn bij de overheid en het veld onvoldoende doorgedrongen en hebben tot nu toe weinig geleid tot doeltreffende en structurele beleidsmaatregelen. Het gemeentebestuur staat op het standpunt dat de tijd van vrijblijvende en tijdelijke oplossingen voorbij is. Een krachtdadig en samenhangend interculturalisatiebeleid is nodig om tekorten in het zorgaanbod structureel, integraal en permanent aan te pakken. 9.3.4 Aanbevelingen 1. Een plaatselijke infrastructuur te ontwikkelen om aanwezige kennis en expertise inzake interculturele zorgverlening toegankelijk te maken voor het gehele veld van de gezondheidszorg. 2. Versterking van diversiteitsmanagement als voorwaarde voor het welslagen van het interculturalisatieproces in instellingen. Intercultureel personeelsbeleid is daarvan en essentieel onderdeel. 3. In het kader van de kwaliteitswetgeving zullen instellingen en beroepsbeoefenaren in hun aanbod de zorg aan allochtonen moeten expliciteren.

4. Het inzetten van vertrouwenspersonen ( bij voorkeur met enige medische kennis) dient organisatorisch ingebed te worden om knelpunten en problemen van binnen uit helder te krijgen

9.4

Sport

9.4.1 Verbreden en verbinden Het onderwerp sport brengt veel belangrijke aspecten binnen interculturalisatie bij elkaar: gezondheid, veiligheid, overdracht van waarden en normen, integratie en maatschappelijke binding. De sportsector kan dan ook een belangrijke bijdrage leveren aan de doelstellingen van het gemeentelijk beleid. Investeren in de sport achten we daartoe van essentieel belang. De sport heeft immers veel te bieden. Aan het onderwijs (gym- en zwemlessen onder schooltijd en sporten in de naschoolse opvang), wijken (het programma Meedoen allochtone jeugd door sport, trapveldjes etc., arbeidsparticipatie en maatschappelijke stages (werkgelegenheid, maatschappelijke stages), aan gezondheid en preventie (een leven lang sporten, bestrijding overgewicht) en tot slot excelleren van talenten. We willen stimuleren dat sportverenigingen hun maatschappelijke taken beter kunnen vervullen. In de komende periode zullen we, in overleg met de betrokken partners, deze visie verder uitwerken en concretiseren. 9.4.2

Sport en interculturalisatie

Sport is een ontmoetingsactiviteit voor velen. Juist door de grote verscheidenheid en sterke persoonlijke betrokkenheid biedt sport uitgelezen kansen om mee te doen in de samenleving. De niet-westerse allochtone jeugd kent een achterstand in sportdeelname: 70% neemt deel aan sport tegenover 85% deelname van autochtone jongeren. Daarom is het programma ‘Meedoen allochtone jeugd door sport’ ontwikkeld. In dit programma worden de specifieke kenmerken van sport benut voor opvoedings- en integratiedoelen van de allochtone jeugd. Dit gebeurt door het creëren van ontmoeting tussen allochtone en autochtone jeugd in de sport, het betrekken van hun ouders daarbij en het inzetten van sportverenigingen en sportscholen. Doelstelling van het 'meedoen' beleid is drieledig: 1. sportdeelname: het inlopen van de achterstand in sportdeelname van allochtone jeugd, met name de sportdeelname in georganiseerd verband; 2. preventie: het begeleiden van kwetsbare allochtone jongeren, het bevorderen van actief burgerschap en participatie van allochtone jongeren in de samenleving, het tegengaan van sociaal isolement en het voorkomen van overlast en probleemgedrag. 3. zorg: het voorkomen van uitval van allochtone jongeren uit de Nederlandse samenleving en/of het bewerkstelligen van reïntegratie met behulp van sport en het aanpakken van overlast en probleemgedrag. Om te komen tot een succesvolle uitvoering van het beleid is ervoor gekozen in te zetten op de doorstroom van allochtone jeugd naar verenigingssport.

31

9.5

Huisvestingsbeleid

Het gemeentebestuur is van mening dat het van groot belang is dat er in de gemeente Utrechtse Heuvelrug een evenwichtige spreiding van diverse te onderscheiden groepen is. Arm en rijk, wit en zwart, allochtoon en autochtoon zouden meer gemengd moeten wonen dan thans het geval is. Met name een concentratie van sociaal-economisch zwakkere groepen levert in de regel problemen op. De kans dat zich daar situaties voordoen die niet wenselijk geacht worden is groter en de mogelijkheden om daar op eigen kracht uit te komen geringer. Niet de etnische afkomst van de bewoners is de belangrijkste indicatie voor problemen, maar de sociaaleconomische positie. Gemeente en woningcorporaties moeten dan ook niet in de valkuil stappen dat allochtonen het probleem zouden zijn. Een te grote concentratie van kansarmen moet dan ook met allerlei middelen tegengegaan worden, waarbij de vrijheid van woning- en wijkkeuze van de bewoners gewaarborgd moet zijn en blijven

Om tot een evenwichtiger spreiding van sociaal-economisch zwakkeren en kansrijken te komen dienen de mogelijkheden om processen te beïnvloeding optimaal benut te worden. Bijvoorbeeld door een meer gevarieerd woningaanbod. Zoals huur- en koopwoningen en duur en goedkoop door elkaar, met als resultaat een meer heterogene wijkopbouw. Omdat de woonwensen en het woongedrag van mensen erg kunnen verschillen, los van hun afkomst, is het gemeentebestuur van mening dat het wenselijk is om meer aandacht te schenken aan de woonwensen van de mensen in de wijken. Woningtoewijzing aan nieuwkomers moet begeleid worden, ook naar de andere bewoners van het complex, straat en buurt toe. Dat kan door middel van bewonerscommissies of contactpersonen in de wijk. Een instrument daarbij zou kunnen zijn contactbijeenkomsten voor nieuwkomers, waarin ook informatie uitgewisseld kan worden over o.a. verwachtingen en gedragsregels ten aanzien van het wonen, woning en woonomgeving. Door middel van het benoemen van diverse woonmilieus in de stad, wijk, buurt of zelfs op complexniveau zou mogelijk meer tegemoet gekomen kunnen worden aan de keuzevrijheid van mensen om zelf te bepalen waar men het prettig vindt om te wonen in relatie met hun buren. Het gemeentebestuur is de overtuiging toegedaan dat de huidskleur, afkomst of religie niet bepalend moet zijn voor de vraag of het goed gaat met een buurt of niet. Wel kan een concentratie van sociaal/economisch zwakkeren in de samenleving van grote invloed zijn op de leefbaarheid in een wijk of buurt. Landelijke cijfers geven aan dat verhoudingsgewijs veel allochtonen tot de sociaal/economisch zwakkeren in de maatschappij behoren. Alhoewel dat in de gemeente Utrechtse Heuvelrug in wat mindere mate het geval lijkt te zijn, belemmert een concentratie van sociaal/economisch zwakkeren niet alleen de verdere ontwikkeling als individu maar belemmert ook de groep als geheel. Een grote mate van concentratie van mensen die tot dezelfde etnische groep behoren kan de integratie in de samenleving bemoeilijken omdat men dan niet op natuurlijke wijze in contact komt met de dominante -en andere- culturen waarbij de verwerving en ontwikkeling van de Nederlandse taal bemoeilijkt wordt. Het gemeentebestuur is voorstander van een grotere mate van spreiding, dit dient gestimuleerd te worden door gericht beleid, echter zonder dwang. Mensen moeten niet op grond van afkomst, godsdienst of inkomen gedwongen worden verplicht ergens te moeten wonen. Het beleid dient gericht te zijn op het vergroten van keuzemogelijkheden.

Door de hoogte van het inkomen en samenstelling van het woningaanbod zijn veel allochtonen nu aangewezen op woningen in een beperkt aantal wijken, waar ook de autochtone bevolking met lage inkomens en opleidingen wonen. Om onderlinge spanningen en irritaties tegen te gaan is kennis over elkaars achtergrond van belang.

9.6

Ouderenbeleid

Officieel worden alle personen vanaf 55 jaar als ouderen gekwalificeerd. Mogelijk wordt deze leeftijd gehanteerd om mensen vroegtijdig bij het beleid te betrekken. In de praktijk richt het aanbod op het gebied van zorg en welzijn zich voornamelijk op mensen van 65 jaar en ouder. Door de toegenomen differentiatie in leefstijlen in de samenleving betekent dit dat het niet mogelijk is op basis van leeftijd alle ouderen onder een noemer te brengen. Zeker voor allochtone ouderen en ouderen uit minderheden geldt dit niet. 13 procent van de inwoners van onze gemeente is allochtoon. Ook bij allochtonen zal dit percentage niet sterk afwijken. Vooral allochtone ouderen houden er vaak afwijkende leefstijlen op na en hebben andere behoeften en wensen dan autochtone ouderen. Zij zijn pas op latere leeftijd in contact gekomen met onze cultuur in tegenstelling tot latere generaties allochtonen die vaak al vanaf hun geboorte geconfronteerd worden met onze westerse levensstijl. Er zal aandacht moeten worden geschonken aan de woonwensen en zelfs wensen die met overlijden te maken hebben van oudere allochtone inwoners. Een andere ontwikkeling is dat mensen langer leven, langer gezond blijven, langer aan het arbeidsproces kunnen deelnemen en vaak hoger zijn opgeleid. Daarbij hebben zij naast de AOW vaak een aanvullend pensioen of vermogen (bijv. in de vorm van een eigen woning). Om de nadelige effecten van de vergrijzing in goede banen te leiden en te profiteren van de voordelen heeft het kabinet zeven speerpunten in het ouderenbeleid geformuleerd. 1. Gezond ouder worden. Het kabinet pleit voor een leven lang sporten en bewegen en zet zich in voor het bestrijden van bewegingsarmoede. 2. Een actieve bijdrage aan de maatschappij op latere leeftijd. Zolang we kunnen, moeten we een actieve bijdrage aan de samenleving kunnen leveren en er volop aan kunnen deelnemen. Het kabinet wil de arbeidsparticipatie van ouderen tot aan hun 65e jaar verhogen. 3. Inkomen op peil houden. Wie oud is moet financieel in staat zijn een zelfstandig leven te kunnen leiden. 4. Adequate woonvoorzieningen. Wie ouder wordt moet een ruim aanbod hebben van een meer passende woonruimte, met aandacht voor individuele wensen, ingericht op zelfredzaamheid en te combineren met zorg. 5. Vrij en veilig bewegen in de omgeving. Ouderen moeten zich veilig voelen in de eigen wijk. Het openbaar vervoer en openbare gebouwen moeten geleidelijk aan toegankelijker en beter bereikbaar worden voor ouderen en mensen met een functiebeperking. Wijken moeten “vergrijzingsproof” worden gemaakt. 6. Zorg verzekeren. De gemeente wil de zorgmiddelen veilig stellen voor de meest kwetsbaren. Er moet voldoende en toegankelijke zorg beschikbaar zijn met keuzevrijheid en van goede kwaliteit. 7. Waardig kunnen sterven. De gemeente wil rekening houden met wensen van de stervende en zijn of haar naasten. Ook onze allochtone ouderen en ouderen uit minderheidsgroepen krijgen in meerdere of mindere mate te maken met bovengenoemde punten. Het is bijvoorbeeld bekend dat veel allochtonen niet voor een 33

aanvullende pensioenregeling hebben gezorgd. Zij zullen na pensionering uitsluitend een AOWuitkering ontvangen die vaak niet volledig zal zijn vanwege beperkte deelname aan het arbeidsproces. Dat zal dan weer consequenties hebben voor bijvoorbeeld de mogelijkheid tot adequate woonvoorziening. De doelstelling van de gemeente in het ouderenbeleid is ouderen in staat te stellen zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen in hun vertrouwde omgeving met voldoende steun van buren, vrijwilligers en anderen. Bij allochtonen is het vooral de familie die steun verleent. Maar als steun van familie, buren en vrijwilligers niet voldoende is zullen deze ouderen in onze gemeente terug kunnen moeten vallen op hulp en diensten aan huis of om de hoek.

9.7

Kunst- en cultuur

9.7.1 Kunstzinnige verrijking door diversiteit Het Nederlandse culturele landschap wordt gekenmerkt door kwaliteit en verscheidenheid. Het belang van kwaliteit als beginsel voor de culturele sector lijkt boven elke discussie verheven. Deze vanzelfsprekendheid geldt opvallend genoeg niet voor culturele diversiteit. Toch ontwikkelt de cultuur zich al eeuwenlang door ‘intercultureel verkeer’. In onze reizen doen we inspiratie op van andere culturen. Mensen uit het buitenland, die zich tijdelijk of permanent in ons land vestigen, beïnvloeden onze cultuur. Deze invloeden van buitenaf zorgen voor dynamiek en ontwikkeling. Niet voor niets is werken als ‘artist in residence’ voor kunstenaars een belangrijke inspiratiebron. Het ontstaan van nieuwe disciplines, ‘talen’ en kruisbestuivingen is van fundamenteel belang voor een vitaal cultureel klimaat. Het denken buiten de gebaande paden en mixen van stijlen en culturen levert vaak verrassende resultaten en nieuwe perspectieven op. De kracht van diversiteit als artistieke verrijking kunnen we nog veel beter benutten in een kleurrijke samenleving als Nederland. Vele kunstenaars en culturele instellingen werken al geruime tijd aan cultuur in een diverse samenleving en proberen een breed publiek te bereiken. De afgelopen kabinetsperiodes zijn verschillende initiatieven genomen om deze makers te ondersteunen, de diversiteit in de sector te verankeren en om de interculturele programmering te vergroten. Toch is er nog te veel sprake van gescheiden circuits, namelijk de ‘gevestigde’ sector en het ‘multiculturele’ circuit. Dat is een gemiste kans, zowel met het oog op de kunstzinnige verrijking van de culturele sector, als op de maatschappelijke verrijking door cultuur. Daarbij moet bovendien niet worden vergeten; deelname aan cultuur is sterk gerelateerd aan opleidingsniveau en leeftijd. Hoger opgeleiden nemen veel meer deel aan het culturele leven dan lager opgeleiden en ouderen meer dan jongeren. Het opleidingsniveau van de niet-westerse allochtone bevolking komt niet overeen met dat van de autochtone bevolking. De overheid streeft (namens de samenleving) naar een grotere deelname van allochtonen aan cultuur uit het oogpunt van integratie. Indien we als gemeente zouden kunnen bereiken dat op zijn minst de cultuurdeelname van allochtone groepen in de buurt komt van autochtone groepen met eenzelfde opleidingsniveau maken we al een grote stap voorwaarts Culturele diversiteit leidt in twee opzichten tot verrijking en dynamiek: • Diversiteit zorgt voor vernieuwing in de cultuursector, voor een aanbod dat brede publieksgroepen kan betrekken in het culturele leven. Meer diversiteit verhoogt de kwaliteit van het culturele landschap als geheel. • Daarnaast zorgt culturele diversiteit voor dynamiek in de samenleving. Als de culturele sector zich openstelt voor het gesprek met de samenleving, kunnen kunst en cultuur een belangrijke bijdrage leveren aan dialoog en uitwisseling tussen verschillende groepen en individuen.

De twee invalshoeken vullen elkaar aan. Om een concreet voorbeeld te noemen: het scala aan culturele activiteiten in het kader van Marokko-Nederland 2005, waarin 400 jaar betrekkingen tussen Nederland en Marokko werden gevierd, heeft migranten en Nederlanders een nieuwe kijk gegeven op de ontwikkeling van kunst en cultuur in Marokko. De culturele activiteiten toonden de artistieke verrijking van Nederland door Marokkaanse invloeden én zorgden voor een ander, positiever beeld van Marokko, naast de doorgaans nogal negatieve beeldvorming rond Marokkaanse Nederlanders. Kunstenaars kijken ‘beroepshalve’ vaak met de blik van een buitenstaander naar de samenleving en gaan grensoverschrijdend te werk. Dit geldt in het bijzonder voor cultuurmakers die geen onderdeel van de ‘gevestigde cultuur’ zijn, zoals jonge cultuurmakers met een dubbele culturele achtergrond. Of de herkomstcultuur nu expliciet een rol speelt in hun kunstuitingen of niet, de complexiteit van de persoonlijke geschiedenis geeft extra gelaagdheid. Zij brengen andere verhalen en perspectieven met zich mee die voor vernieuwing in de cultuur zorgen. De verhalen van migranten en de multiculturele samenleving zijn ook voor makers van Nederlandse afkomst steeds vaker een inspiratiebron, met films als Shouf Shouf Habibi en het Schnitzelparadijs als in het oog springende voorbeelden. Die diversiteit is een verrijking voor onze kunsten, media en cultureel erfgoed. De culturele verscheidenheid van Nederland manifesteert zich steeds nadrukkelijker in het culturele landschap. In het archiefwezen en in de musea is meer aandacht voor de verhalen van migranten. Migratiegeschiedenis en het slavernijverleden zijn tenslotte onlosmakelijk deel van ons cultureel erfgoed.

Foto Jurjen Poeles

Het cultuurbeleid van de gemeente is verwoord in de nota Verbinden en Verbeelden, cultuurbeleid 2007-2009. De beleidsdoelstellingen voor de komende jaren zijn:

35

-

-

versterking van de culturele infrastructuur (dat wil zeggen het totale culturele aanbod + de instellingen die de activiteiten aanbieden), waardoor de verbindende kracht van cultuur wordt vergroot. Het stimuleren van actieve en passieve deelname aan cultuur, met speciale aandacht voor jeugd en jongeren. Versterking van het lokale culturele profiel richting bewoners, bezoekers en bedrijven, waardoor de herkenbaarheid van de gemeente bovenlokaal wordt vergroot en de economische kracht van cultuur wordt versterkt.

De nationale en provinciale overheden vinden ook het thema culturele diversiteit belangrijk. De provincie probeert door middel van Actieprogramma Cultuurbereik het publieksbereik en cultuurparticipatie te vergroten (met accent op jeugd en culturele diversiteit). Uit gesprekken met het culturele veld is gebleken dat culturele diversiteit nauwelijks een rol speelt in het cultuuraanbod. Dit is dan ook aangemerkt als een zwak punt binnen ons cultuuraanbod. Onze gemeente heeft er niet voor gekozen om culturele diversiteit als uitgesproken doelstelling van het cultuurbeleid op te nemen. Toch komt op diverse plekken in de cultuurnota terug dat de gemeente het cultuuraanbod wil verbreden, waarbij ook culturele diversiteit aan bod komt. Ook het feit dat de verbindende kracht van cultuur vergroot dient te worden, houdt expliciet in dat er meer aandacht dient te komen voor culturele diversiteit. Het behoud van eigenheid van het cultuuraanbod vormt het uitgangspunt, het stimuleren van wisselwerkingen met jeugd en andere culturen een verrijking. Binnen de begroting van de cultuurnota is daarom een klein bedrag opgenomen voor culturele ontmoetingen. Dit is verder niet uitgewerkt. Enerzijds is dit wellicht jammer, anderzijds geeft het vrijheid om binnen de interculturalisatienota hier een eigen vorm aan te geven. Belangrijk is daarbij om de doelstellingen van het cultuurbeleid in het oog te houden, waarbij cultuur (ook culturele diversiteit) bij kan dragen aan verbinding tussen bewoners onderling (door actieve en passieve deelname aan cultuur) en aan versterking van het lokale culturele profiel. Binnen deze kaders kan culturele diversiteit volop bloeien. De mogelijkheden zijn legio. Gedacht kan worden aan: - opvoering van een ‘Nederlands’ toneelstuk op het AZC. - uitvoering met Afrikaanse trommels in het Pleiade. - uitnodigen van een buitenlandse fotograaf om een schoolklas te leren ‘kijken’ naar dingen - samenwerking tussen Dwergpop en Turkse vereniging om een meer cultureel divers programma neer te zetten. - festivals zoals Gluren bij de Buren, Uitmarkt, Heuvelrugdagen etc. breder te maken, waarbij groepen worden uitgenodigd, die culturele diversiteit voor het voetlicht brengen.

9.8

Subsidiebeleid

In lijn met de visie van de VNG streven wij naar een subsidiebeleid waarmee gestreefd wordt activiteiten te stimuleren boven het steunen en financieren van organisaties. Structurele subsidies voor zelforganisaties worden afgebouwd of afgeschaft indien het uitsluitend om belangenbehartiging gaat.. Daarentegen zal de gemeente wél subsidie verstrekken voor het opleiden van kader om de basisstructuur van die organisaties te creëren en handhaven en kunnen activiteiten worden gesubsidieerd die door die organisaties worden geïnitieerd. Subsidies kunnen als instrument dienen om interculturalisatie binnen verenigingen en organisaties door te voeren.

10 Wat gebeurt er al

10.1

Een beknopt overzicht

Interculturalisatiebeleid was niet opgenomen in het collegeprogramma. Er vonden echter zoveel nieuwe ontwikkelingen plaats en er werden zoveel initiatieven genomen dat wij de Gemeenteraad op 19 maart 2007 hebben voorgesteld opdracht te geven tot ontwikkeling van interculturalisatiebeleid. Op 31 mei 2007 is de opdracht door de Gemeenteraad verstrekt. Het doet ons genoegen de gemeenteraad een beleidsstuk ter vaststelling aan te bieden voor beleid dat nog niet in het collegeprogramma werd opgenomen.

10.2

Interculturalisatieraad

Zoals eerder opgemerkt in deze nota gaat interculturalisatie iedere inwoner van onze gemeente aan. Het ligt dan ook voor de hand dat juist de inwoners van onze gemeente worden betrokken bij de ontwikkeling en uitvoering van het beleid. Daartoe is eind 2006 de Interculturalisatieraad opgericht, bestaande uit 6 allochtone en 6 autochtone inwoners van de gemeente. Onder de autochtone leden van de raad bevinden zich o.a. 4 oud wethouders van de vroegere gemeenten en onder de allochtone leden bevinden zich inwoners die hun sporen hebben verdiend op het gebied van integratie en onderwijs. Eens per twee maanden komt de raad bij elkaar om een goed interculturalisatiebeleid mee te helpen ontwikkelen. Na vaststelling van het culturalisatiebeleid zal de Raad in afgeslankte vorm blijven bestaan om actuele ontwikkelingen en knelpunten te blijven signaleren, bespreken en helpen oplossen.

10.3

VluchtelingenWerk

In de Wet Inburgering is vastgelegd dat de gemeente verantwoordelijk is voor de sociaalmaatschappelijke begeleiding van nieuwkomers, zonder dat daar overigens door het Rijk een vergoeding voor beschikbaar wordt gesteld. In de voormalige vijf gemeenten binnen de Utrechtse Heuvelrug was het al traditie dat VluchtelingenWerk deze sociaal-maatschappelijke begeleiding uitvoerde en financiering geschiedde door middel van subsidies. Op initiatief van de gemeente is er per 1 januari 2007 een fusie tot stand gekomen tussen de verschillende afdelingen van VluchtelingenWerk tot de Stichting VluchtelingenWerk Utrechtse Heuvelrug. Vanuit de landelijke VluchtelingenWerkorganisatie wordt druk uitgeoefend om VluchtelingenWerk Utrechtse Heuvelrug te laten opgaan in VluchtelingenWerk Midden Nederland. Omdat wij als gemeentebestuur vinden dat juist de lokale inbedding, lokale vrijwilligers en lokaal bestuur met hun respectievelijke netwerken fundamenteel zijn voor een goede uitoefening van de sociaal-maatschappelijke taken zijn wij vooralsnog geen voorstander van toetreding tot VluchtelingenWerk Midden Nederland. Wél is er een nauw samenwerkingsverband tot stand gekomen met de VluchtelingenWerkgroepen van De Bilt, Bunnik, Wijk bij Duurstede en Zeist, de gemeenten die ook samenwerken bij de uitvoering van de Wet Inburgering en de Wet Participatiebudget.

37

10.4

Antidiscriminatie

Al eerder werd in deze nota aangegeven dat een substantieel onderdeel van een gedegen interculturalisatiebeleid het uitbannen van discriminatie is. In een circulaire van juni 2007 heeft het Rijk aangegeven dat het kabinet er naar streeft om met ingang van medio 2008 een landelijk dekkend netwerk van antidiscriminatievoorzieningen (ADV) te realiseren onder regie van de gemeenten. Het Rijk, maar ook de provincie en de overgrote meerderheid van de Utrechtse Gemeenten zijn van mening dat er op lokaal niveau de mogelijkheid voor inwoners moet bestaan om hun klachten over discriminatie kwijt te kunnen bij een meldpunt, loket of frontoffice. In overleg met de andere gemeenten in de provincie Utrecht is besloten één centraal backoffice in de provincie in te richten. De frontoffices in alle gemeenten kunnen serieuze meldingen van discriminatie dan overdragen aan het Bureau Discriminatiezaken Utrecht (BDU) in Utrecht dat als backoffice zal gaan fungeren. Op 1 januari 2009 zal de antidiscriminatiewet van kracht worden. Onze gemeente ligt voor op schema voor wat betreft de implementatie van de Wet.

10.5

Alleato Project vertrouwenspersonen

Migranten vertrouwenspersonen zijn mannen en vrouwen die binnen hun eigen gemeenschap een vertrouwenspositie innemen. Daarnaast zijn het mensen die op vrijwillige basis een sleutelrol vervullen in het opvangen, begeleiden dan wel verwijzen van mensen met lichamelijke of psychische klachten en helpen bij praktische problemen. Op deze manier slaat het netwerk van vertrouwenspersonen een brug tussen groepen migranten met hulpvragen en het aanbod van de formele zorginstellingen. Zij zijn ook juist die personen die binnen hun eigen gemeenschap misstanden kunnen signaleren zoals discriminatie, huiselijk geweld, verarming en vereenzaming. Sinds eind 2006 is in samenwerking met Alleato en met subsidie van de provincie een netwerk van vertrouwenspersonen opgezet. Ook in Vianen en Utrecht zijn dergelijke netwerken van vertrouwenspersonen opgezet en de deelnemers uit de drie gemeenten krijgen training en advies van Alleato. Eind 2008 zal het netwerk operationeel zijn en door Alleato overgedragen worden aan de gemeente.

De vertrouwenspersonen van Utrecht, Vianen en de Utrechtse Heuvelrug na de diploma-uitreiking op 13 juni 2008 in Utrecht Foto Cees van den Broek

10.6

Welzijnsstichting Driebergen Project met ROC

In Driebergen start najaar 2008 een project waarin laag opgeleide allochtone vrouwen op weg worden geholpen zich gemakkelijker te kunnen bewegen in de samenleving en daardoor beter te functioneren in hun woon- en leefomgeving. Deelnemers gaan tijdens hun traject daadwerkelijk naar voorzieningen en activiteiten die relevant zijn zoals culturele instellingen, scholen, peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. In verschillende modules zal aandacht gegeven worden aan : 1. Cultuur. Bezoeken aan de kastelen Rijsenburg, Doorn, Amerongen en Langbroek, voorafgaand door een voorbereidende les over de historie van de streek. 2. Het verenigingsleven. Welke activiteiten in verenigingsverband zijn er voor de verschillende bevolkingsgroepen. 3. Sport en spel. Gezondheid en bewegen voor het hele gezin, e.e.a. in samenwerking met de organisatoren van het project ‘Vrouwen in Beweging’. Het ROC verzorgt de financiering vanuit de reserve Wet Educatie en Beroepsopleidingen.

10.7

Stichting VluchtelingKinderen, stageplaatsen en opleidingen

De gemeente heeft bemiddeld bij het faciliteren van een bedrijfsruimte voor de Stichting VluchtelingKinderen omdat deze stichting projecten uitvoert die niet rechtstreeks door de gemeente uitvoerbaar zijn maar toch belangrijk zijn voor interculturalisatie. In de winkel van de Stichting VluchtelingKinderen in het oude postkantoor in Doorn werken zowel Nederlandse als allochtone vrijwilligers. Door hun contacten met het gemengde publiek ontstaat een positieve wisselwerking tussen verschillende culturen. Met de opbrengst van de winkel wordt de studie betaald van asielzoekerskinderen die nog geen verblijfsstatus hebben en 18 jaar zijn geworden waardoor zij hun recht op studiefinanciering verliezen. Op die manier kunnen zij hun studie voortzetten en als zij na verloop van tijd een verblijfsvergunning ontvangen hebben zij geen hiaat opgelopen in hun opleiding en integratie. Tot nu toe hebben 32 studenten geprofiteerd van deze mogelijkheden. 17 van hen hebben op grond van de Generaal Pardonregeling een verblijfsstatus gekregen. Nu kunnen ze weer wél op rijkskosten verder studeren zonder hun studie te hebben moeten onderbreken bij gebrek aan middelen. In samenwerking met de organisatie Werkartaal en de IB-Groep worden jonge statushouders op pad geholpen door middel van duale leerwerktrajecten die gedeeltelijk door de IB-Groep en gedeeltelijk door de stichting worden betaald.

39

De Winkel van de Stichting VluchtelingKinderen in het oude postkantoor van Doorn Foto: Taskforce Huisvesting – Jurjen Poeles

De Eurowinkel fungeert ook als verkapte kledingbank voor hen die het tijdelijk of structureel minder hebben. Zonder gestigmatiseerd te worden kan iedereen terecht in de winkel. De formule, goedkope kleding en boeken kopen en tegelijkertijd iets voor het goede doel doen, blijkt enorm aan te slaan.

10.8

Gilde Taalachterstandenbeleid, huiswerkbegeleiding

Gilde is een landelijk opererende vrijwilligersorganisatie die zich actief inzet voor de gemeenschap. De bij haar aangesloten vrijwilligers stellen hun kennis en kunde gratis ten dienste van anderen. Vraag en aanbod worden bij elkaar gebracht waarbij het zowel om individuen als om organisaties kan gaan. Als eigentijdse en zichzelf verder ontwikkelende organisatie heeft Gilde voeling mat wat er leeft in onze samenleving en speelt zij in op actuele vragen en behoeften. Een aantal van deze actuele vragen en behoeften gelden ook voor het interculturalisatiebeleid van onze gemeente. Zo biedt Gilde onder andere de projecten Coach4 you en Samenspraak aan. In het project Coach4you begeleiden vrijwilligers van Gilde leerlingen uit groep 8 van de basisschool om de overgang naar de middelbare school zo goed mogelijk te laten verlopen. Het doel hierbij is het voorkomen van vroegtijdige schoolverlating. In het project samenspraak spreken vrijwilligers van Gilde met mensen van buitenlandse afkomst die op die manier de Nederlandse taal beter willen leren spreken. Deze gesprekken vinden plaats in de Nederlandse taal. De gemeente is in gesprek met de afdeling Zeist van Gilde om de twee voornoemde projecten ook in onze gemeente uit te voeren. Een en ander sluit aan op de wensen die bij verschillende allochtonenorganisaties bestaan.

10.9

Gezondheidsmarkten

Elk jaar worden er in samenwerking met de Turkse en Marokkaanse verenigingen gezondheidsmarkten georganiseerd. Op deze bijeenkomsten wordt advies gegeven over voeding, beweging, opvoeding etc. De gezondheidsmarkten zullen worden uitgebreid met een banenmarkt om te pogen allochtone vrouwen aan een (deeltijd)baan in de zorg te helpen. Er bestaat in onze gemeente een grote behoefte aan krachten in de zorg en de verwachting is dat na goede voorlichting en begeleiding allochtone vrouwen in de zorg willen worden ingezet.

10.10

Vrouwen in Beweging

Tijdens voornoemde gezondheidsmarkten werd opmerkelijk vaak de wens geuit om te kunnen bewegen of sporten terwijl daar voor vrouwen uit Marokkaanse en Turkse omgeving nauwelijks gelegenheid toe was. In samenwerking met twee lokale fysiotherapeutes is eind 2006 het project “Vrouwen in Beweging” van start gegaan. Met aanvankelijk het idee om twee groepen vrouwen van ca. 10 personen de gelegenheid te geven te gaan sporten en daardoor zowel fysiek al psychisch in beweging te komen is dit project uitgebreid naar inmiddels 6 groepen van 12 personen en zijn zwemlessen aan het programma toegevoegd. Het beoogde gevolg is dat een groot aantal vrouwen doorstromen naar reguliere sportverenigingen af anderszins aan lichaamsbeweging blijven doen. Begin 2008 is het project uitgebreid naar de oostelijke kant van de gemeente waar in samenwerking met de Woningbouwvereniging Amerongen een variant van het aanvankelijke Driebergse project van start is gegaan. Het verschil met Driebergen is dat in de groep Amerongen/Leersum direct van het begin af autochtone vrouwen meedoen zodat direct al van interculturalisatie sprake is. Aansluitend aan het project ‘Vrouwen in beweging’ zijn najaar 2007 in zwembad de Zwoer in Driebergen zwemlessen van start gegaan voor allochtone en autochtone vrouwen die om verschillende redenen niet gemengd willen of mogen zwemmen. Het zwemproject is onder groeiende belangstelling gestaag uitgebreid en deelnemers hebben zwemdiploma’s gehaald. In oktober 2008 is een nieuwe reeks zwemlessen van start gegaan.

10.11

PaFemme

De Stichting PaFemme komt voort uit de commissie PaVEM die op 23 juli 2003 bij Ministerieel Besluit werd ingesteld om vrouwen uit etnische minderheden te laten deelnemen aan de samenleving. De Stichting PaFemme streeft naar een samenleving waarin ieder de mogelijkheid heeft een zelfstandig bestaan te verwerven en waarin mannen en vrouwen gelijke kansen, vrijheden en verantwoordelijkheden hebben in een multiculturele samenleving waar onderscheid wordt gezien als een verrijking en niet een resultaat is van discriminatie of in het verleden opgelopen achterstanden. PaFemme vindt dat de hiervoor genoemde samenleving alleen bereikt kan worden als er meer (allochtone) vrouwen deelnemen aan het arbeids-, bestuurlijke en maatschappelijke proces en besluitvorming. Op dit moment is er sprake van een ondervertegenwoordiging op deze gebieden. Participatie van vrouwen - en in het bijzonder allochtone vrouwen - is volgens de stichting essentieel voor het Nederlands bestel. Deze vrouwen hebben een economische meerwaarde in Nederland en vormen een belangrijke schakel in het integratieproces. Er loopt veel te veel

41

allochtoon talent rond dat niet, of niet optimaal wordt benut. Door de oprichting van zogenaamde Participatie-Teams (P-teams) die worden geleid door succesvolle vrouwen uit etnische minderheden wordt gepoogd de doelstellingen van de stichting PaFemme te realiseren. Op initiatief van onze gemeente zijn er tussen de samenwerkende gemeenten uit de Projectgroep Wet Inburgering (Bunnik, De Bilt, Utrechtse Heuvelrug, Zeist en Wijk bij Duurstede en de Stichting PaFemme principeafspraken gemaakt voor de oprichting van een P-team. Door bemiddeling van de Stichting PaFemme heeft inmiddels een hoog opgeleide vluchtelinge uit Leersum en leerwerkloopbaan aangeboden gekregen aan het Amsterdams Medisch Centrum.

10.12

Samenwerking Kerken en Moskeeën

De kerken in Driebergen organiseren in samenwerking met de Marokkaanse en Turkse moskeeën 4 maal per jaarbijeenkomsten voor het uitwisselen van ideeën en ervaringen. Tijdens deze succesvolle bijeenkomsten worden vaak interessante ideeën aangedragen die echter door het ontbreken van gedegen interculturalisatiebeleid en het daardoor ontbreken van budget onuitvoerbaar blijken te zijn. Enkele voorbeelden hiervan zijn studiebegeleiding en het inlopen van taalachterstanden.

10.13

Extra inburgeringscursussen i.s.m. het ROC Midden Nederland

De reserve uit de oude Wet Inburgering Nieuwkomers (WIN) heeft ons de mogelijkheid geboden om in samenwerking met het ROC Midden-Nederland een cursus te organiseren voor 26 oudkomers waarbij de nadruk werd gelegd op laaggeletterdheid. 24 van de 26 kandidaten hebben de opleiding met succes afgerond en kunnen zelfstandig lezen en schrijven alhoewel in sommige gevallen zeer gebrekkig. Daarbij moet niet worden vergeten dat het in sommige gevallen zelfs om analfabetisme in de moedertaal ging. Omdat de oude reserve uit de WIN bijna in zijn geheel is aangewend zullen dit soort projecten in de toekomst uit structureel budget moeten worden gefinancierd.

10.14

AZC Leersum

De voormalige gemeente Leersum heeft op 6 januari 2003 een overeenkomst gesloten met het Centraal orgaan Opvang Asielzoekers (COA) tot verlenging van de vestiging van het asielzoekerscentrum (AZC) tot 1 augustus 2020. Het AZC biedt plaats aan 500 bewoners. Ook de bewoners van het AZC Leersum zijn inwoners van onze gemeente. Het welzijn van de bewoners van het AZC is voor het college zeer belangrijk. Door middel van een door onze gemeente geïnitieerd provinciaal huisvestingsprogramma proberen we bewoners die een verblijfsvergunning hebben gekregen regionaal te huisvesten zodat hun voor inburgering zo belangrijke netwerken in stand blijven. Doordat bewoners regionaal worden uitgeplaatst kunnen zij al voor hun verhuizing beginnen met inburgeren en die inburgering na huisvesting in de provincie bij dezelfde inburgeringsinstantie (het ROC Midden Nederland) voortzetten. Voor de kinderen van het AZC wordt adequaat onderwijs georganiseerd op de lokale dependance van de Meander Basisschool uit Leersum de hoofdvestiging in Leersum. Voor voortgezet

onderwijs is er voor leerlingen die het Nederlands nog niet goed beheersen een schakelvoorziening in Utrecht. Vanuit het onderwijsachterstandenbeleid wordt vervoer naar deze school mogelijk gemaakt. Daarna gaan de kinderen naar scholen voor voortgezet onderwijs in Doorn, Zeist, Veenendaal en Utrecht. Bewoners van 18 jaar en ouder die nog geen verblijfsvergunning hebben mogen in principe verder studeren maar hebben geen recht meer op studiefinanciering. Deze studenten kunnen een beroep doen op het studiefonds van de Eurowinkel van de Stichting VluchtelingKinderen in Doorn Met betrekking tot de basisschool vinden onderhandelingen plaats met het bestuur van Meander over voortzetting van de school op het AZC. Handhaving gaat extra leerkrachten kosten en de leerlingen verdelen over verschillende basisscholen in de Gemeente zal extra vervoerskosten met zich meebrengen. Voor een goede interculturalisatie zou het beter zijn de kinderen na een schakelperiode te verdelen over andere basisscholen binnen de gemeente. Het dag in dag uit met uitsluitend allochtone kinderen (in vaak moeilijke posities) en met geen enkel autochtoon kind contact kunnen hebben is niet bevorderlijk voor interculturalisatie. Voor de allerjongsten is er op het AZC een peuterspeelzaal. De peuterspeelzaal valt onder het zelfde bestuur als de peuterspeelzaal in De Binder in Leersum. Toch wordt de peuterspeelzaal in het AZC niet meegenomen in het peuterspeelzalenbeleid. Voor de peuters van het AZC Leersum is de peuterspeelzaal een belangrijke voorziening. De peuters ‘ontvluchten’ drie ochtenden per week hun thuissituatie, kunnen even kind zijn. Daarnaast wordt er ook gewerkt aan het ontwikkelen van de Nederlandse taalbeheersing zodat interculturalisatie al in een vroeg stadium een aanvang neemt. De peuterspeelzaal op het AZC heeft daarmee een andere functie dan de andere peuterspeelzalen in de gemeente. De peuterspeelzaal van het AZC (inclusief de financiering) valt daarom ook niet onder het peuterspeelzalenbeleid maar onder het interculturalisatiebeleid.

43

11 Financiële Paragraaf

11.1

Financiering tot en met 2009

De projecten die tot nu toe zijn gerealiseerd werden gefinancierd uit de reserve van de oude Wet Inburgering Nieuwkomers. Nu de bodem van deze reserve in zicht komt zullen de komende periode lopende en nieuwe projecten anderszins gefinancierd moeten worden. Daartoe biedt de vergoeding voor de uitvoering van de Regeling Afwikkeling Oude Vreemdelingenwet ( Generaal Pardonregeling) soelaas. De Gemeente voert de uitwerking van de regeling geheel in eigen regie uit. Ook de bij de regeling horende speciale huisvestingstaakstelling wordt door de gemeente in eigen beheer gerealiseerd.

De familie Marjani uit Syrië wordt als eerst gehuisveste “Pardonrfamilie” welkom geheten door het college. Foto Michiel Schaij

De Rijksvergoeding voor de uitvoering van de regeling komt dan ook nagenoeg in zijn geheel ten goede aan de Gemeente. Deze vergoeding kan gebruikt worden voor interculturalisatie. Per geplaatst huishouden, ook een eenpersoonshuishouden, ontvangt de Gemeente een vergoeding van € 3.400,00 Op basis van het aantal nu reeds gehuisveste huishoudens ontvangt de Gemeente in 2008 € 84.000,00 van het Rijk. Wanneer eind 2009 de speciale huisvestingstaakstelling voor Pardonners zal moeten zijn gerealiseerd zal de Gemeente naar schatting € 150.000,00 van het Rijk hebben ontvangen. Overeenkomstig de VNG visie (hoofdstuk 6.9) worden interculturalisatie en diversiteitsbeleid geïntegreerd in alle gemeentelijke beleidsvelden en werkterreinen. Het is dan ook een logische consequentie dat financiering ven het interculturalisatiebeleid in principe moet plaatsvinden vanuit

de algemene middelen. Jaarlijks is ervoor onze gemeente een bedrag uit de WEB gelden beschikbaar van € 430.000. Het toekomstige interculturalisatiebeleid kan dan ook voor een groot deel betaald worden uit deze WEB gelden. Met nog aanwezige reserves uit Pardonregeling en Wet Inburgering en de structurele subsidies Financiering van interculturalisatiebeleid zal in 2010 en de jaren daarna naar verwachting budgetneutraal kunnen plaatsvinen. Op de volgende pagina treft u een overzicht aan van activiteiten en de financiering daarvan.

45

Beleid

2009

2010

2011

2012

2013 Financiering uit

Ontwikkeling Interculturalisatiebeleid

10.000

10.000

Beschikbaar budget uit Algemene Middelen

Extra activiteiten uitvoering WI

10.000

10.000

10.000

10.000

10.000

Huiswerkbegeleiding

10.000

15.000

20.000

30.000

30.000

VluchtelingenWerk

80.000

80.000

80.000

80.000

80.000

Antidiscriminatie

15.000

15.000

15.000

15.000

15.000

Netwerk Migranten Vertrouwenspersonen ROC Educatieprojecten

10.000

10.000

10.000

10.000

10.000

200.000

250.000

300.000

350.000

350.000

Taalachterstanden ism Gilde

20.000

20.000

20.000

Gezondheidsmarkten

5.000

5.000

5.000

5.000

5.000

Vrouwen in Beweging

25.000

25.000

25.000

25.000

25.000

Resrve Wet inburgering Nieuwkomers en Wet Inburgering Reserve vergoedingen Pardonregeling en rijksbijdragen scholen Algemene Middelen Rijksvergoeding voor Antidiscriminatie Voorziening WMO/ Algemene Middelen Participatiebudget WEBdeel Rijksvergoeding 3-jarig taalmaatjesproject WMO Reserve Pardongelden/ WEB gelden

Schema geeft een verdeling van activiteiten. Alle activiteiten kunnen gefinancierd worden uit beschikbare middelen.

12 Conclusie

•

Het college wil met deze nota een aanzet geven tot het beter benutten van de diversiteit van de bevolking en daardoor de culturele, sociale en economische ontwikkeling en samenhang versterken.

•

Wij zien interculturalisatie als aandachtsgebied voor het hele college en het gehele gemeentelijke apparaat. Integraliteit tussen interculturalisatie en andere beleidsterreinen is daarom een voorwaarde voor een succesvolle uitvoering van het interculturalisatiebeleid.

•

Interculturalisatie is nieuw beleid voor onze gemeente. Het moest daarom van de grond af worden opgebouwd. Een belangrijke aanzet daartoe is reeds gegeven zoals in de paragraaf ‘wat gebeurt er al’ is weergegeven. Deze nota poogt de ingeslagen weg te structureren, te verbeteren en uit te breiden om zodoende een samenleving te creëren waarin iedereen zich veilig voelt, verbonden is met elkaar en zich maximaal kan ontplooien.

•

•

Interculturalisatie is per definitie een beleidsterrein waar niet te veel aanbodsgericht gewerkt moet worden maar constant ingespeeld moet worden op wat er leeft en waar behoefte aan is. Een goed voorbeeld daarvan is deze nota, die tot stand is gekomen terwijl interculturalisatie nog niet in het collegeprogramma was opgenomen. Het is de taak van bestuurders, ambtenaren, vrijwilligers en niet te vergeten de interculturalisatieraad die behoeften te onderkennen. Projectsubsidie en het faciliteren van organisaties die zich verdienstelijk maken op het gebied van interculturalisatie moet daarom de voorkeur krijgen boven het structureel subsidiëren van belangenbehartiging.

•

De minderheidsgroeperingen maken in onze gemeente slechts een klein deel uit van de totale bevolking. Omdat onze gemeente relatief welgesteld is zijn sociale en culturele achterstanden sterk voelbaar. Wij streven er naar om door middel van een gedegen integraal interculturalisatiebeleid iedereen bij de samenleving te betrekken en daardoor iedereen te kunnen laten profiteren van de goede leefbaarheid op de Utrechtse Heuvelrug.

47

13 Tijdspad

1. 2. 3. 5.

7.

Onderwerp

gereed/effectief

Dekkende voorziening antidiscriminatie Kaderstellende nota Wet Participatiebudget Streven dat de Interculturalisatieraad het centale forum binnen interculturalisatie is Iedere inburgeringsplichtige en een streefpercentage van50% van alle inburgeringsbehoeftigen is aanhet inburgeren of is geslaagd voor het inburgeringsexamen Interculturalisatie is een vast begrip binnen de gemeente en wordt in alle integraliteitsbevorderende nota’s verwerkt

1 januari 1 juni december

2009 2009 2009

december

2010

december

2010

Foto Jurjen Poeles

49

14 Begrippenlijst

Allochtoon Een allochtoon is iemand die zélf in het buitenland is geboren of minstens één ouder heeft die in het buitenland is geboren. Een kind van een Nederlandse vader en een Belgische moeder is dus een allochtoon. Bij allochtonen wordt onderscheid gemaakt tussen westerse allochtonen (afkomstig uit de geïndustrialiseerde landen inclusief bijvoorbeeld Indonesië en Japan) en niet westerse allochtonen. Autochtoon Van de oorspronkelijke bewoners afkomstig. Volgens de moderne definities ook nazaten van immigranten vanaf de derde generatie. Asielzoeker Een asielzoeker is iemand die asiel aangevraagd heeft maar nog niet is erkend als vluchteling en daarom nog geen verblijfsvergunning heeft. Zodra hij of zij erkend wordt als vluchteling krijgt hij of zij een verblijfsvergunning Vluchteling Iemand die met recht aanspraak maakt op bescherming volgens het Vluchtelingenverdrag van Geneve van 1953. Hij of zij is in het bezit gesteld van een verblijfsvergunning asiel. Statushouder Iemand die een verblijfsvergunning heeft ontvangen. Dat kan op verschillende gronden: studie, werk, medische behandeling (reguliere verblijfsvergunning) of op basis van vluchtelingenschap (asielstatus). Interculturalisatie Het complex van factoren en omstandigheden om allochtone en autochtone bevolkingsgroepen, met behoud van eigen identiteit, met elkaar in contact te brengen en daardoor op een goede manier samen te werken en samen te leven. Integratie Deelnemen aan en inleven in een maatschappij om een voor alle partijen aangename samenleving te creëren. Inburgeren Een aanzet geven tot integratie door middel van al dan niet verplichte taalcursussen en maatschappijleer. Nieuwkomer Iemand die nog niet aan een inburgeringsproces is begonnen of daar mee bezig is.

Oudkomer Iemand die nog geen inburgeringstraject heeft gevolgd, noch onder de oude Wet Inburgering Nieuwkomers (WIN) noch onder de nieuwe Wet Inburgering (WI)

51

15 Literatuurlijst

Stade Advies BV, van Engelen

2008

Kleurrijk Ouderenbeleid

Gemeente Utrechtse Heuvelrug Blott, Gardenier

2008

Beleidsnota Verbinden en Verbeelden Cultuurbeleid 2007 – 2009

Sociaal Cultureel Planbureau Van den Broek, Keuzenkamp

2008

Het dagelijks leven van allochtone stedelingen

Gemeente Utrechtse Heuvelrug Van den Hatert, Schröder

2008

Kadernota ouderenbeleid ‘Zilveren Schakels’

Ministerie van VROM Wonen, Wijken en Integratie

2007

‘Zorg dat je er bij hoort’ Integratienota 2007 – 2011

Vlaams Minderheden Centrum Beersmans

2007

Nota Jeugd en Interculturalisering

PaFemme

2007

Meerjarenbeleidsplan 2007 – 2010

Ministerie van VWS

2007

Rijksbegroting Sport: Verbreden en Verbinden

Provinciaal Integratiecentrum Vlaams-Brabant

2007

Nota: Tips en praktijkvoorbeelden om het jeugd-,cultuur- en sportbeleid te Interculturaliseren

Vereniging Nederlandse Gemeenten 2007

VNG-visie integratie 2007 – 2011

Zorgbelang Gelderland

2006

WMO en Allochtonen, aandachtspunten vanuit het perspectief van allochtone zorgvragers

Vlaamse Raad voor Cultuur

2006

Vlaams Actieplan Interculturalisering ‘van, voor en door cultuur, jeugdwerk en sport’

Looije, Tuk

2006

‘We leren het alleen uit boeken’ Opvattingen van jonge nieuwkomers en hun docenten over integratie

Gemeente Oss

2006

Beleidskader Integratie 2006 – 2009 (winnar parel van de integratie 2006)

Ministerie van OCW

2006

Nota cultuur en diversiteit ‘Kunstzinnige verrijking door diversiteit’

Resonansgroep Interculturalisatie en Gemeente Utrecht

2004

Utrechtse visie op interculturalisatie ‘De kracht van verschillen’

Kenniscentrum D66 Schelling

2003

‘Onderwijs: De sleutel tot integratie’

Gemeente Breda

2000

‘Couscous met Appelmoes’ Nota Integratiebeleid

Raad voor de Volksgezondheid & Zorg

2000

Nota ‘Interculturalisatie van de gezondheidszorg’

Pieter Lakeman

1999

‘Binnen zonder kloppen’

53

Met dank aan: De Interculturalisatieraad, Charlotte van den Bergh, Arie de Boom, Willem van den Hatert, Dirk Langedijk en de collega’s van de afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling van de Sector Samenleving