Inleiding Nederlands sociaal recht
G.J.J. Heerma van Voss
Achtste druk
Boom Juridische uitgevers Den Haag 2011
Inhoud
Afkortingen
13
1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7
Het begrip sociaal recht Het sociaal recht als juridisch vakgebied Geschiedenis Ongelijkheidscompensatie Flexibilisering Internationalisering Grondrechten Rechtsbronnen
17 17 19 21 23 24 25 26
1
INDIVIDUEEL ARBEIDSRECHT
31
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7
De arbeidsverhouding Overzicht Arbeidsovereenkomst Opdracht en aanneming van werk Ambtelijke status Flexibele arbeidsrelaties Enkele bijzondere arbeidsovereenkomsten Gemengde overeenkomsten
33 33 33 36 39 40 45 47
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
De totstandkoming van de arbeidsovereenkomst Partijen Arbeidsbemiddeling Sollicitatiefase Discriminatie bij aanstelling Vorm van de arbeidsovereenkomst Bijzondere bedingen
49 49 51 53 56 62 63
INHOUD
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8
De rechtsbronnen Overzicht Onderlinge verhouding van rechtsbronnen Contractvrijheid Vormen van dwingend recht De collectieve arbeidsovereenkomst De ondernemingsovereenkomst Andere rechtsbronnen De handhaving
69 69 69 71 72 74 75 76 76
5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9
De plichten van de werknemer Overzicht Arbeid verrichten Volgen van aanwijzingen Geheimhoudingsplicht Concurrentieverbod Verbod van nevenarbeid Voorkomen van schade Goed werknemerschap Sancties werkgever
79 79 79 80 81 82 85 86 87 87
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
De plichten van de werkgever Overzicht Loonbetaling Tewerkstelling Gelijke behandeling Veilige werkomstandigheden Grondrechten werknemer Goed werkgeverschap Sancties werknemer
91 91 91 92 93 95 99 100 101
7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9
Onderbreking van de arbeid Verhindering werknemer Ziekte Zwangerschap, bevalling en adoptie Ouderschap De levensloopregeling Kort verlof Vakantie Roostervrije dagen Bedrijfsrisico
105 105 105 107 108 108 108 109 110 110
8 8.1
Het arbeidsomstandighedenrecht Overzicht
115 115
INHOUD
8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7
Arbeidsomstandigheden Arbeidstijden Arbeid en zorg Deskundige bijstand Medezeggenschap over arbeidsomstandigheden De Arbeidsinspectie
1 16 117 119 119 120 120
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9
Wijziging van de arbeidsverhouding Overzicht Wijzigingsbeding Goed werkgever-en werknemerschap Taakwijziging Overplaatsing Bevordering en degradatie Werkaanpassing gehandicapten Overgang van onderneming Overstappen binnen een groepsonderneming
123 123 124 125 127 127 128 128 130 132
10 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 10.10 10.11 10.12 10.13 10.14 10.15 10.16 10.17
Het ontslagrecht: de opzegging Overzicht ontslagrecht Opzegging Procedure werkgever Toestemming Collectief ontslag Opzegverboden Opzegtermijn Proeftijd Dringende reden Opzegging door werknemer Sancties Vernietigbare opzegging Onregelmatige opzegging Kennelijk onredelijke opzegging Herstel van de arbeidsovereenkomst Ontslagvergoeding Toekomst duaal ontslagrecht
135 135 135 136 136 139 140 142 143 145 149 150 150 152 153 156 157 159
11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6
Het overige ontslagrecht Overzicht Ontbinding wegens gewichtige redenen Vergoeding bij ontbinding Ontbinding na opzegging Ontbinding wegens tekortkoming Afloop arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd
161 161 161 165 167 168 169
INHOUD
10
11.7 11.8 11.9
Ontbindende voorwaarde Overlijden werknemer Beëindiging met wederzijds goedvinden
172 174 175
11
COLLECTIEF ARBEIDSRECHT
177
12 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 12.9 12.10
Organisatie en vertegenwoordiging Vrijheid van vakvereniging Organisaties van werkgevers en werknemers Overlegeconomie Vertegenwoordiging in organen Ondernemingsniveau Bedrijfstakniveau Regionaal niveau Nationaal niveau Europees niveau Internationale organen
179 179 180 181 182 183 183 184 184 186 187
13 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 13.8 13.9 13.10 13.11 13.12
De collectieve arbeidsovereenkomst Cao-overleg Bedrijfstak- en ondernemings-cao Regeling van de cao Individuele gebondenheid aan de cao De ongebonden werknemer De bepalingen van de cao Afwijking van de cao Algemeen verbindendverklaring Nawerking van cao-bepalingen Decentralisatie naar de onderneming Sociaal plan Handhaving van de cao
189 189 191 192 193 194 197 199 201 204 206 207 207
14 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 14.8 14.9 14.10
Het stakingsrecht Geschiedenis van het stakingsrecht Grondrecht op collectieve actie Grenzen aan recht op collectieve actie Rechten van derden Stakingen gericht tegen anderen Bijzondere vormen van collectieve actie Schorsing of wanprestatie Positie werkwilligen Uitsluiting Bemiddeling en geschilbeslechting
211 211 212 214 215 216 218 220 220 221 222
INHOUD
15 15-1 15-2 15.3 15.4 15-5 15-6 15.7 15.8 15-9 15.10 15.11 15-12 15.13 15-14 15.15
Het medezeggenschapsrecht Plaats van de ondernemingsraad Instelling van de ondernemingsraad Het adviesrecht Het instemmingsrecht Het informatierecht Het beroepsrecht en andere geschillenregelingen Overige taken en bevoegdheden De personeelsvertegenwoordiging Medezeggenschap bij arbeidsomstandigheden De structuurregeling Verhouding met vakbonden Het enquêterecht Fusiegedragsregels De Europese ondernemingsraad Medezeggenschap bij de Europese vennootschap
223 223 224 227 229 231 231 235 236 237 238 240 241 242 244 245
III
SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
247
16
Het stelsel van sociale zekerheid Geschiedenis Sociale verzekeringen en sociale voorzieningen Werknemers- en volksverzekeringen Publiek- en privaatrecht Financiering Uitvoering Toezicht Handhaving Rechtsbescherming Internationale aspecten
249 249 253 255 257 259 262 263 263 266 267
Het werkloosheidsrecht Toepasselijke regelingen Werkloosheidsbegrip Referte-eisen Uitsluitings- en eindigingsgronden Uitkeringen Verplichtingen Verwijtbare werkloosheid Passende arbeid Sancties Betaling van de uitkering Re-in tegratiemaatregelen
269 269 270 271 272 273 275 276 277 279 280 281
16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 16.8 16.9 16.10 17
17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 17.8 17.9 17.10 17.11
INHOUD
12
18 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 18.6 18.7 18.8 18.9
Het arbeidsongeschiktheidsrecht Toepasselijke regelingen Loonbetaling bij ziekte Vangnetvoorziening Zwangerschap en bevalling Arbeidsongeschiktheidsbegrip Wet WIA Uitkering bij volledige en duurzame arbeidsongeschiktheid Uitkering bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid Aanvullende uitkeringen werknemer Re-integratiemaatregelen
283 283 284 286 287 288 291 291 293 294
19 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5
De overige sociale verzekeringen Zorgverzekering Bijzondere ziektekosten Ouderdomspensioen Nabestaandenuitkering Aanvullende regelingen
297 297 298 299 301 302
20 20.1 20.2 20.3 20.4 20.5 20.6 20.7 20.8 20.9 20.10 20.11 20.12 20.13
De sociale voorzieningen Overzicht Drie cruciale begrippen Algemene bijstand Oudere werklozen en gewezen zelfstandigen Jonggehandicapten Kunstenaars Toeslagen Kinderbijslag Inschakeling werkzoekenden Sociale werkvoorziening Gehandicapten Bijzondere bijstand Wet investeren in jongeren
305 305 305 307 309 310 311 312 312 315 315 315 317 318
Jurisprudentieregister
319
Artikelenregister
327
Trefwoordenregister
335
