2010
2010
inleiding Alle ouderen vandaag nog aan de kunst 50pk. 2007-2010 Alle ouderen vandaag nog aan de kunst, zou je denken. Maar zo eenvoudig is het niet. De vraag naar aanbod voor de groep kunstzinnig actieve senioren is actueel maar ook complex. Ouderen vormen geen aparte soort. Senioren hebben niet alleen een grote spreiding in leeftijd, maar ook in opleidingsniveau, culturele evaring en interesse, koopkracht en gezondheid. Bij het ontwikkelen van aanbod is het dus belangrijk om allereerst te bepalen welke (sub)groep je wilt bereiken, bijvoorbeeld actieve, koopkrachtige ouderen die streven naar artistieke ontwikkeling of juist ouderen met een laag inkomen en klein sociaal netwerk met behoefte aan ontmoeting en gezelligheid. Het is vooral belangrijk dat je weet wat je oudere doelgroepen precies verlangen van kunst- en cultuur, zodat je als kunst- en cultuuraanbieder weet wat je succesvol kunt aanbieden. Kunstgebouw, de provinciale organisatie voor kunst en cultuur in ZuidHolland, coördineerde van 2007 tot en met 2010 het provinciebrede project 50pk. tijd voor cultuur. Een representatieve groep 50-plussers is daarbij gevraagd wat ze op het gebied van de kunsten willen. De resultaten van dit onderzoek zijn gepresenteerd aan het culturele veld, zorginstellingen en ouderenbonden in Zuid-Holland, samen met een praktische methode om met de doelgroep in contact te komen, direct via ouderenpanels en indirect via zorginstellingen.
Deze publicatie 50pk. tijd voor cultuur hoopt instellingen uit te dagen meer vanuit de vraag van de markt te werken en minder vanuit het aanbod. Het eerste deel van deze publicatie (tabbladen Marketing, Conceptontwikkeling en Appendix) is in april 2009 verschenen. Met deel twee (tabbladen 2010 en Zorg) sluiten we het project af. Onder het tabblad 2010 vindt u een terugblik op het project 50pk. Onder meer via een interview met Mieke van der Linde van De VAK. Onder het tabblad Zorg vindt u een artikel en vier interviews die zich concentreren op kunst en senioren in zorginstellingen. Daarnaast hebben we opnames gemaakt (zie de DVD Dansgroep De Stilte) van een dansvoorstelling voor ouderen uit de zorginstellingen. Laat u inspireren. André Kok Projectleider 50pk. December 2010
‘Kunstgebouw hoopt met deze publicatie instellingen uit te dagen meer vanuit de vraag van de markt te werken en minder vanuit het aanbod.’ 2010
83
Directeur VAK Mieke van der Linden ‘Het is een weg van de lange adem.’ De VAK koos na 50pk voor een nieuwe marktgerichte koers ‘Nieuwe activiteiten komen bij De VAK nooit meer tot stand zonder de afdeling marketing te betrekken’. Deze kop, boven een interview in de werkmap van 50pk valt meteen op tussen de andere koppen. Aan het woord is Mieke van der Linden, directeur van De VAK, centrum voor de kunsten uit Delft. Mieke gaf hiermee antwoord op de vraag wat De VAK heeft opgestoken van het project 50pk. Voor De VAK vormde deelname aan 50pk een omslagpunt. Het centrum zet niet langer het aanbod centraal, maar werkt meer en meer vanuit de vraag van de markt. Wat begon bij 50-plussers geldt nu voor al het nieuwe aanbod van De VAK. De overgang naar een marktgerichte organisatie was, en is nog steeds, een intensief traject, met de nodige hobbels, maar óók met concreet resultaat. In het najaar van 2010, nog geen twee jaar na 50pk, zag bij De VAK de opleidingspoot Mode & Styling het levenslicht. Een totaal nieuw aanbod, uniek in Nederland, dat ontwikkeld werd op basis van de behoeften van zorgvuldig gekozen doelgroepen. Een lang traject van productinnovatie ging hieraan vooraf. Een marketingtraject dat zonder 50pk waarschijnlijk nooit zou zijn ingezet. Hoe kijkt Mieke nu, najaar 2010, terug op 50pk en de veranderingen die het voor De VAK heeft gebracht? ‘Als je er eenmaal aan begint, is er geen weg meer terug. Een dergelijke cultuuromslag willen bewerkstelligen, is ingrijpend. En je hebt er een lange adem voor nodig, een heel lange adem. We zijn er nog steeds niet’. Mieke windt er geen doekjes om. Maar spijt heeft ze niet: ‘We zijn wel degelijk op de goede weg.’ Deze tijden van crisis en bezuinigingen sterken haar in haar opvatting dat de culturele sector niet langer achterover kan leunen en achter gesloten deuren aanbod kan blijven ontwikkelen. ‘Culturele organisaties moeten hun verantwoordelijkheid nemen en in de maatschappij staan. Anders verliezen ze hun relevantie en verliezen ze de concurrentie met andere vrijetijdsaanbieders.’ Mieke was vooral heel nieuwsgierig naar die nieuwe doelgroep van 50-plussers toen ze in 2008 aan 50pk begon. Kunstgebouw vroeg een klein aantal centra voor de kunst mee te doen aan een project over kunst en cultuur voor 50-plussers. De reactie van de centra was unaniem: ‘Vertel ons dan eerst meer over die doelgroep.’ Van het hele project 50pk zijn Mieke de workshops haar het meest bijgebleven. Een marketinggoeroe uit het bedrijfsleven nam de deelnemers in een wervelstorm door het leven van ‘de 50-plusser.’ Dat leverde volgens Mieke ‘mega eye openers’ op. De belangrijkste was het besef hoezeer haar eigen organisatie naar binnen was gericht en maar zo weinig oog had voor de klant. Dat moest anders. Maar hoe? Allereerst het idee laten rijpen dat wanneer je iets wilt met een bepaalde doelgroep, zoals de 50-plusser, je deze eerst werkelijk moet leren kennen. ‘Ga eens een kop koffie met ze drinken, begeef je op plekken waar zij ook komen, kijk en luister en verdiep je in het aanbod van succesvolle concurrenten’. Mieke kan de tips die ze kreeg tijdens 50pk nog steeds opsommen.
84
Tijdens die sessies groeide het besef dat het ontwikkelen van nieuwe cursussen niet meer in een vergaderzaal van door uitsluitend inhoudelijke medewerkers kon worden gedaan. Geïnspireerd geraakt door de lessen van 50pk koos Mieke voor een intensief productinnovatietraject. Een breed team van medewerkers van De VAK ging onder leiding van een externe marketeer zelf op zoek naar hét gat in de markt. Dat betekende in veel gevallen - letterlijk- de straat op. Talrijke mogelijkheden passeerden de revue, maar na een toets op levensvatbaarheid en slagingskans bleven drie concepten over. Het nieuwe cursusaanbod Mode & Styling is van deze drie het eerste concept dat werd doorontwikkeld en in de markt gezet. En dit gebeurde op een andere manier dan voor De VAK gebruikelijk is. De projectleiding van Mode & Styling lag niet bij een inhoudelijke manager, maar bij de afdeling Marketing. De VAK huurde er zelfs een externe marketingexpert voor in. Dit zorgde voor een heel andere manier van productontwikkeling, namelijk meer vanuit de markt en de kansen die daar liggen, dan op basis van inhoudelijke overwegingen. Zo voegde De VAK verschillende cursussen Styling toe, omdat het ruime aanbod van TV-shows op dit vlak illustreren dat styling een actueel onderwerp is. Maar ook de standaard naaicursussen kregen een plek in het aanbod omdat hier aanwijsbaar behoefte was aan bij een wat oudere doelgroep. Met een Dag Van de Mode als feestelijke aftrap startten de eerste cursussen in november 2011. De VAK bereikte een schitterend resultaat in recordtijd, maar niet zonder interne fricties. Het vergt nogal wat van een organisatie om rigoureus anders met het cursusaanbod om te moeten gaan. Docenten moeten opeens op een andere manier aan het werk. Maar Mieke ziet hier vooral kansen en geen bedreigingen. ‘De meeste docenten zijn naast hun lespraktijk ook nog kunstenaar of musicus. En in die rol zijn het vaak rasechte ondernemers, die hun eigen PR en marketing prima voor elkaar hebben. Ik wil hen uitdagen die knop niet om te zetten wanneer ze als docent De VAK binnenkomen, maar ook hier als cultureel ondernemer hun functie in te richten.’ Op termijn ziet Mieke nog meer veranderingen binnen de VAK. De beschikbare fte voor marketing en communicatie moet worden uitgebreid. Of beter nog, eigenlijk moet in elke functie, in elke medewerker een zekere mate van marktgerichtheid besloten liggen. Want denken vanuit de potentiële klant kan en mag niet alleen voorbehouden zijn aan de persoon die het woord ‘marketing’ in zijn functienaam heeft staan. Het is iets wat de hele organisatie aangaat. Terugkijkend op 50pk kan Mieke de impact van het traject op de organisatie bijna niet onderschatten. De enorme eye-opener dat de potentiële klant een veel belangrijker rol hoort te hebben was de aanleiding voor een nog steeds voortdurende mentaliteitsomslag binnen De VAK. En de 50-plusser? Hoe komt die er nu vanaf bij De VAK? Mieke: ‘Helemaal niet slecht hoor. We hebben tegenwoordig een succesvol Smartlappenfestival en een Seniorenfestival. Daarnaast bieden we ‘Ontmoetingen in de Kunst, speciaal voor de wat oudere cursist. Maar onze ambties reiken verder dan alleen deze doelgroep, dat moge duidelijk zijn.’ Interview: Rinske Brand
2010
85
Company of Elders foto Hans Tak
86
2010
87
De schaamte voorbij Dit artikel verscheen in 2009 in Dans magazine. Tekst: Leonie Kuipers en Marian van Miert
Met een groots gebaar brengt de oudere vrouw haar rechterarm schuin omhoog. De allure en overtuiging waarmee ze dat doet spreekt boekdelen. Haar kostuum is champagnekleurig, alsook de belichting. In deze ietwat nette, maar aangename sfeer speelt de voorstelling van de Company of Elders, een Engels danstheatergezelschap voor mensen vanaf 60 jaar. Eind april organiseerde Kunstgebouw een aantal optredens van de Company of Elders in Zuid-Holland. De dagen waren onderdeel van het project 50 pk., speciaal bedoeld voor senioren en activiteitenbegeleiders uit de zorgwereld. Naast een voorstelling ondergingen de mensen een workshop. In deze workshop kregen ze - onder begeleiding van de leden van de Company of Elders - een opwarming en werd hen vervolgens een korte choreografie aangeleerd. Velen ontdekten tot hun verbazing dat ze dansen makkelijker en leuker vonden dan ze dachten. Kunstfactor vroeg zich af wat de kracht achter deze groep is en hoe dit initiatief zich verhoudt tot het Nederlandse dansklimaat.
Company of Elders De Company of Elders bestaat sinds 1992 en is onderdeel van het educatieprogramma van het Sadler’s Wells Theatre. De groep van ruim 25 senioren repeteert wekelijks op vrijdagochtend van 9.30 uur tot 11.30 uur. Ook werkt de groep circa drie keer per jaar met gastchoreografen. André Kok, projectleider bij Kunst-
Terugblik op 50pk door Rob Kreszner, directeur van het Gorcums Museum.
Terugblik op 50pk door Eelse Bies, destijds cultuuraanjager Hoeksche Waard.
“Dat er een gat in de markt is, is wel duidelijk. De babyboomers komen er aan en daar moet je iets mee doen.” “Ik vond het inzichtgevend dat ouderen andere wensen hebben. Minder snelle opeenvolgende beelden, minder hard geluid.” “Toch is het lastig. Wat is een 50-plusser? Ik zie grote verschillen in achtergrond en mate van vrijheid bij 50+, 60+ en 70+. Ik denk dat je meer moet differentiëren.”
“Het is goed dat binnen 50pk de nadruk werd gelegd op de vitaliteit van de leeftijdsgroep. PK zegt het al, er zit kracht en energie in. De huidige 80-plusser is een hele andere dan de toekomstige. De nieuwe generatie senioren heeft behoefte aan cultuur en heeft budget.” “De bedoeling van 50pk was om ook mensen te bereiken die niet gewend zijn om naar concerten en dergelijke te gaan. Mijn ervaring is dat een combinatie met eten dan vaak goed werkt. Liefde gaat immers door de maag!” “Een hoop mensen vinden het vervelend om ’s avonds de deur uit te gaan, met name buiten de grote stad. Ik heb ontdekt dat we mensen niet moeten uitnodigen, maar dat we naar ze toe moeten komen.”
gebouw, vertelt: ‘Deze dag vormt onderdeel van het project 50 pk. dat we speciaal voor senioren organiseren. Ik ken de Company of Elders nu één jaar, ze worden artistiek geleid door Fiona Ross. Het is bijzonder om te zien hoeveel plezier het de senioren geeft om te dansen. Hun overgave is opmerkelijk. Voor amateurdansers hebben ze bovendien een professionele werkwijze.’ De choreografie van de Company of Elders bevat weinig virtuositeit, geen sprongen en geen hoge benen, dat spreekt voor zich. Het kenmerkt zich door een eenvoudige, serene bewegingstaal. De ouderen lopen, draaien en reiken met hun armen naar beneden en boven. In een rustig tempo en op verschillende muziekstijlen vullen ze de ruimte, tonen ze duetten en bewegen ze hun romp van links naar rechts. De ruimtelijke formaties zijn daarbij van groot belang. Geoff Mc Garry, danser van de Company of Elders, zit inmiddels acht jaar bij het gezelschap. Hij
licht toe hoe ze aan dit materiaal komen: ‘De bewegingen die we van onze docenten krijgen aangereikt zijn heel divers. In onze danslessen zitten invloeden uit de moderne dans, Lindy hop, klassiek en jazz. Maar het meeste komt tot stand door middel van ‘creative dancing’ [improvisatie en compositie - LK].’ ‘Vroeger was ik ballroomdanser, maar toen ik hiermee begon ging er een wereld voor mij open. Eerst vond ik improvisatie lastig, ik dacht dat je er ontzettend veel verbeelding voor moest hebben. Maar al snel bleek dat het gewoon een kwestie van proberen was. Met korte aanwijzingen van docenten en choreografen werden
de bewegingen helderder en beter. Nu vind ik bewegen op muziek fantastisch. Je laat een hoop gevoelens, ideeën en gedachten los. Waar ik me overigens over heb verbaasd is, naast het bewegen, de kracht van het stilstaan. Voorheen deed ik mee aan een project waarin we in een lange lijn stilstonden. Als performers deden we weinig, maar het effect was enorm.
Vitaliteit Tijdens hun bezoek aan Nederland valt het op hoe fit de senioren van de Company of Elders zijn. De vraag rijst of deze manier van dansen voor iedereen is weggelegd. Simona Scotto, repetitor en dansdocent van de Company of Elders: ‘Ik moet eerlijk bekennen dat dit onze meest vitale dansers zijn. Er zijn dansers die minder fysiek begaafd zijn en daardoor niet meegegaan op tournee. Maar vergis je niet in wat je ziet. Een aantal performers heeft bijvoorbeeld een kunstheup en worstelt met hun beperkingen. Uiteindelijk werkt iedereen op zijn of haar niveau en gaat het om het plezier.’ Mc Garry: ‘Als er een gastchoreograaf komt, houden we vaak intensieve repetities. Dat is niet voor iedereen weggelegd. Ik vind het fijn om in zo’n korte periode de diepte in te gaan, maar velen hebben last van hun concentratie. We kiezen daarom steeds vaker voor andere repetitietijden.’
“Culturele organisaties moeten hun verantwoordelijkheid nemen en in de maatschappij staan.” 88
2010
89
Company of Elders foto Hans Tak
90
2010
91
De schaamte voorbij
Nederlandse initiatieven In Engeland zijn er talloze dansinitiatieven voor senioren. De samenwerking tussen jong en oud is duidelijk zichtbaar. Hoe is het gesteld met de initiatieven in Nederland? Els van Buren heeft jarenlang de module Dans en Ouderen verzorgd aan de Rotterdamse Dansacademie en diverse dansproducties gemaakt met ouderen. Inmiddels is zij als dansdocent en choreograaf met pensioen. Henk Smits maakt nog steeds multimediale en multidisciplinaire danstheatervoorstellingen met ouderen. Het feit dat de senioren de schaamte voorbij zijn, geen verwachtingen meer hebben en dus vrijheid ervaren, inspireert Smits enorm. De afdeling interactie (voorheen educatie) van Introdans organiseerde onlangs een proefworkshop voor ouderen. De ervaringen die in de workshop zijn opgedaan, verwerkt Introdans in een serie lessen die vanaf december 2009 worden aangeboden aan ouderen; in huis en op locatie. Ook het Nederlands Dans Theater richt zich op de oudere danser en bood deze zomer een cursus aan onder de naam Senior Dancer Intensive. Net als bij Introdans, ging het in deze cursus om actieve participatie. Naast deze projecten op het gebied van hedendaagse dans en dansimprovisatie, is er vooral binnen de stijldans- en volksdanswereld een gevarieerd (cursus) aanbod voor ouderen. In Rotterdam biedt de SKVR ook linedance en werelddans aan. Omroep Max en Dance Masters organiseren sinds enige tijd verspreid over het land succesvolle Thé Dansants op de zondagmiddag. Tussen het dansen, de ballroomdemonstraties en workshops door, kunnen de dansende
92
xx
ouderen genieten van een High Tea. Binnen de volksdanswereld startten Marius Korpel en Frits Meijer eind jaren 60 met dansen voor ouderen. Volksdansers kunnen inmiddels putten uit een repertoire van meer dan 500 dansen uit onder meer de series Dansen voor Ouderen en Zilverdraad. Om aan de vraag van in de doelgroep gespecialiseerde docenten te kunnen voldoen, wordt nu gewerkt aan een doorstart van de opleiding MBvO-dans. Deze opleiding loopt van september 2009 t/m december 2010. Het zijn enkele initiatieven voor ouderen die redelijk zichtbaar zijn in het Nederlandse danslandschap. Het dansaanbod in Nederland voor senioren lijkt groeiende en
Terugblik op 50pk door Catherine Theissens, Bibliotheek Westland “Ik denk dat een project als 50pk nodig is voor veel culturele instellingen om hun ogen te openen voor de doelgroep senioren. Wij waren als bibliotheek al met deze doelgroep bezig en zijn dat nog. Op dit moment probeer ik bijvoorbeeld in bepaalde zorginstellingen collecties groteletterboeken en daisy-roms neer te zetten. En we merken dat de senioren in het Westland veel interesse hebben in hun eigen historie. We werken dan ook veel samen met het Historisch Archief Westland.”
2010
93
De schaamte voorbij
Terugblik op 50pk door Ruud Smit, CKC Zoetermeer “Het project 50pk heeft me de ogen geopend en inzicht gegeven in de doelgroep 50-plus.” “Wij hebben kunst gekoppeld aan catering. Het koste wel wat moeite om het diner te verkopen. Mensen zijn toch niet gewend om bij ons te eten en weten niet wat ze kunnen verwachten.” “We hadden een interessante bezetting aan tafel: scholieren, ouders, kunstenaars. Dat kwam omdat een enthousiaste ckvdocent vroeg of hij met zijn leerlingen mee mocht doen. Bij een volgende keer willen we zorgen dat er meer interactie tussen die verschillende groepen aan tafel plaatsvindt.” “Ik heb nog wel behoefte aan advies over hoe ik die 50-plussers nou kan benaderen. Ik heb het idee dat ze niet anders behandeld willen worden dan anderen, maar toch is het lastig om ze met de gewone communicatiemiddelen te bereiken.”
‘Een idee bijvoorbeeld is om tijdens de vakantiemaanden, als de scholen dicht zijn, cursussen voor senioren aan te bieden.’ 94
zorg
vooral meer divers te worden. André Kok zegt hierover: ‘In Nederland zijn er best wat initiatieven voor dans en senioren, maar je merkt dat het nog in de kinderschoenen staat. Een gezelschap als de Company of Elders hebben we niet in Nederland. Sowieso heeft Engeland een grotere theatertraditie, dus dat is lastig te vergelijken. De laatste twee jaar zijn we met Kunstgebouw en alle kunst- en culturele nstellingen in Zuid-Holland hard bezig, initiatieven te ontwikkelen om meer senioren de waarde van kunst en cultuur te laten ervaren. Wat me opvalt, is dat dergelijke initiatieven een belevenis zijn. Met name het ontmoeten van andere mensen speelt op latere leeftijd een grote rol. De randvoorwaarden moeten goed zijn, zoals ook het culinaire aspect; de mogelijkheid tot eten en drinken. Het totaalpakket bepaalt de kwaliteit. De thema’s moeten bovendien aansluiten en ook is het verstandig om geen jaarcursus aan te bieden van 30 cursussen per jaar. Dergelijke verplichtingen zijn te intensief. Een idee bijvoorbeeld is om tijdens de vakantiemaanden, als de scholen dicht zijn, cursussen voor senioren aan te bieden. Ook is het belangrijk rekening te houden met het tijdstip, omdat sommige ouderen ‘s avonds niet meer de straat op willen. Het zijn zaken waar je rekening mee moet houden, het is echt maatwerk. Maar wel iets wat veel plezier teweegbrengt. Kunst werkt bij senioren als verbindend middel.
zorg
Van kaasstolp naar jungle
Als klanten meer te zeggen krijgen, krijgen bestuurders minder te zeggen. De regie verhuist van de directiekamer naar de klanten. Bestuurders en organisaties moeten volgen. Van monovocaal wordt regie polyvocaal, maar feitelijk is er dan geen regie meer. We regisseren elkaar. Dit is in een notendop de centrale stelling in een inleiding van John Beckers, directeur van WIJ, tijdens een debat over de maatschappelijke visie op Breda in 2020. Dit document is de verkorte tekst van deze inleiding. De gesprekspartners waren medewerkers, managers en bestuurders van gemeente en maatschappelijke organisaties. 1. Kaasstolp - Onder een kaasstolp zijn de dingen onder controle en beheersbaar. Ik denk terug aan 2003, toen startten wij met het project Geschikt Wonen voor Iedereen. Toen keken we ook 12 jaar vooruit, van 2003 tot 2015, en ook toen heb ik aandacht gevraagd voor het gegeven dat de mensen en de wereld veranderen maar ik kreeg het niet op de agenda. De prognoses hadden louter betrekking op harde gegevens. Cijfers. Hoeveel ouderen en gehandicapten er in 2015 zouden zijn, hoeveel aangepaste woningen dan nodig zijn en hoeveel er daarvan clusterwoning zouden moeten zijn. De zorg en hulp die dan nodig zijn. Enzovoorts.
Zelf zie ik bijvoorbeeld enorme kansen in de babyboomers die eraan komen. Dat is een vrijwilligersreservoir om je vingers bij af te likken. Vitaal, draagkrachtig en allemaal op zoek naar zingeving. Maar die kans gaan we alleen benutten als we ons HRM-beleid daar helemaal op enten. Voor diegenen die denken dat HRM net zoiets is als personeelsbeleid: HRM is klantsturing maar dan met je medewerkers of vrijwilligers als klant. Dus niet als leidinggevende je mensen achter hun broek aan zitten, ze bang maken en afrekenen, maar talenten naar boven halen, zorgen dat ze het fijn vinden om hun talenten voor jou in te zetten. Pleziermanagement. Die enorme hoop potentiële vrijwilligers kunnen we straks alleen aanspreken als we het vrijwilligerswerk zo plezierig maken dat de vrijwilligers ervoor zouden willen betalen om het te mogen doen. Bij wijze van spreken.
‘Onder een kaasstolp zijn de dingen onder controle en beheersbaar.’ zorg
97
Van kaasstolp naar jungle
2. Koning klant - Voor organisaties, bedrijven en ook publieke organisaties (als een gemeente, kunst en culturele instellingen) betekent dit dat ze aan steeds hogere eisen moeten gaan voldoen. De klanten, burgers, cliënten krijgen steeds meer regie over onze bedrijfsprocessen, niet direct maar door hun eisen, via hun profielen, door aanbod van verschillende leveranciers online te vergelijken. Je hoeft je daar als leverancier niets van aan te trekken maar dan prijs je jezelf uit de markt. Zoals Agfa en Kodak die maar niet wilden begrijpen dat mensen geen behoefte meer hebben aan fotorolletjes.
Het schrikbeeld dat ik heb is een collectieve en een publieke sector die door blijven modderen, niet kiezen voor klanten en een kwaliteit bieden die straks niemand meer wil hebben, alleen de mensen die geen alternatief hebben. En daarmee kom ik op mijn volgende woord …..
Je moet dus steeds meer met je klanten mee, wil je betekenis voor ze blijven houden. Klanten vragen om organisaties en dienstverleners met invoelend vermogen, toewijding, passie. Dat zijn dingen die je niet kunt verordonneren. Dat zijn typisch zaken die medewerkers uit zichzelf moeten laten zien. Het snelst krijg je het in een organisatie voor elkaar door het van boven naar beneden als voorbeeld door te geven. Dus door als bestuurder passie, toewijding, invoelend vermogen richting je managers te laten zien, en als manager hetzelfde richting de medewerkers.
Als we nu naar ouderen kijken zien we al dat die minder hulp krijgen dan vroeger omdat ze minder kinderen hebben, die kinderen verder weg wonen vanwege de sociale mobiliteit. Ouderen willen nu al niet meer naar een verzorgingshuis, dan zeker niet. En als ze het wel willen kunnen ze er niet in omdat de financiering zo schraal is dat er geen plek voor ze is of de drempel nog hoger zal liggen dan nu. Bovendien komen er de komende 12 jaar nog tienduizendenouderen bij. We hebben dus meer ouderen en we hebben meer ouderen van de ‘soort’ die we twee, drie jaar geleden nog met enige spoed naar een verzorgingshuis stuurden.
3. De verliezers - Ofwel de mensen die het in die moderne wereld met die snelle netwerken en verbindingen niet redden, die niet voor zichzelf kunnen zorgen of dat niet willen. Mensen met psychische problemen, die schulden hebben, zichzelf verwaarlozen.
Een overbodige vraag maar hoeveel van jullie zijn daar elke dag mee bezig? Met het zelf laten zien, in je gedrag, van passie, aandacht, respect? Hoeveel van jullie zijn elke dag bezig om jullie medewerkers te helpen zo goed mogelijk hun klanten van dienst te zijn?
‘Klanten vragen om organisaties en dienstverleners met invoelend vermogen, toewijding, passie.’ 98
50pk.
zorg
99
Van kaasstolp naar jungle
4. Social marketing - Dit is typisch een vraagstuk dat met social marketing te maken heeft: mensen zo ver krijgen dat ze uit zichzelf beter voor zichzelf gaan zorgen. Dus niet door ze te dwingen maar door ze te helpen, andere opties voor te leggen, effectief gedrag aantrekkelijker te maken en ineffectief gedrag onaantrekkelijk, te prikkelen om het eens anders aan te pakken. Dat is klantsturing ten voeten uit want ander gedrag gaan mensen alleen laten zien als zij er zelf voor kiezen. Voor onze interventies betekent dit dat we perfect aan moeten sluiten bij waar die mensen nu mee bezig zijn, anders werkt het niet. Klantsturing wil zeggen dat klanten zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leven en het fijn vinden om dat te doen. Alleen dan verandert er echt wat. En dan nog alleen als zij dat willen. Want die wil is van hun. Op dit gebied - mensen die in de maatschappij niet mee komen ertoe brengen dat ze uit eigen beweging keuzes gaan maken die zij zelf als effectiever en prettiger ervaren - staat onze expertise nog in de kinderschoenen.
5. Gazelle-denken - Deze mensen op zo’n manier van dienst zijn kan geen enkele organisatie alleen. Meestal is de problematiek complex en zijn verschillende organisaties nodig. Je moet dan wel naar de hele klant willen kijken. Jammer is dat bij de meeste organisaties de medewerkers daar helemaal niet mee bezig zijn. Die zijn hoofdzakelijk taak-, kwaal- of baasgericht wat iets heel anders is dan klantgericht. Om het simpel te zeggen: wie zijn klanten het allerbeste wil bieden realiseert zich dat hij niet in alles de beste kan zijn en wel moet samenwerken met andere organisaties die op hun terrein beter zijn. Samenwerking gaat dan vanzelf. Ik vergelijk dat altijd met Gazelle. Vroeger, 20 jaar geleden, was op een nieuwe Gazelle-fiets alles van het merk Gazelle maar tegenwoordig komen de remmen van Shimano, de versnelling van Nexus en het slot van Axa - van alles het beste wat er te vinden is. En wat voor Gazelle geldt geldt ook voor Batavus, Sparta, noem maar op. De vraag is wat je liever bent. Die Gazelle, Batavus, Sparta van vroeger, niet het allerbeste maar wel alles van jezelf, of die Shimano, Nexus, Axa? Wie is het sterkst?
In termen van organisaties: kijken waar je voor je klanten - de beste in bent en de rest overlaten aan anderen die daar beter in zijn. Kiezen dus. Als je een heldere missie hebt gaat dat vanzelf. Wat hiervoor nodig is, wie daarvoor moet samenwerken, wat stap voor stap het resultaat moet zijn, welke bijdrage je daar zelf aan kunt leveren, waarmee je relevant bent en waarmee onderscheidend. Dit denken vanuit de missie - waarvoor nonprofit organisaties zijn opgericht - gebeurt veel te weinig. Ik schrik er altijd van hoezeer non-profit organisaties sturen aan de hand van alleen maar financiële informatie die niets zegt over het resultaat in termen van de missie. Of als je ziet hoe al hun energie opgaat aan de kopzorgen over continuïteit, over de eigen organisatie. Zonder zich te realiseren dat ze de eigen organisatie niet beter kunnen dienen dan door perfect te werken aan waarvoor ze zijn opgericht. Net zoals de beste commerciële bedrijven alleen maar de beste zijn geworden door onvoorwaardelijk voor hun klanten te kiezen en die optimaal van dienst te zijn. Als ik iets mag hopen voor 2020 is het dat we daar van af zijn, dat non-profit organisaties hun missie weer voorop stellen en niet hun continuïteit of financiering want dat zijn afgeleiden
Maatschappelijk iets voor elkaar krijgen lukt met zaken die we op die manier echt samen willen. Zaken dus waarbij we een gezamenlijke ambitie hebben, een gedeelde waardenset, commitment, verantwoordelijk gedrag. En een overheid die als een van de spelers haar eigen bijdrage levert: aanjaagt, uitdaagt, bewaakt, koplopers beloont, en bevordert dat iedereen koploper wil zijn. Wat zou het toch mooi zijn als alle culturele en zorginstellingen elkaar weten te vinden als partner, elkaars kwaliteiten gebruiken en zo komen tot een prachtig aanbod voor uiteindelijk diegenen waar het om gaat: de ouderen. John Beckers, directie WIJ Breda, 2010 Website: wij.begintbijjou.nl
‘Wie zijn klanten het allerbeste wil bieden realiseert zich dat hij niet in alles de beste kan zijn en wel moet samenwerken met andere organisaties die op hun terrein beter zijn.’ 100 50pk.
zorg
101
Laura Klokke, Argos Zorggroep ‘Denk niet in drempels maar in mogelijkheden’ ErOpUit-krant Zorggroep Argos goed voor cultuurparticipatie ouderen Blijven meedoen en (her)ontdekken. De ondertitel van de ErOpUit-krant van Argos Zorggroep in Schiedam, is veelzeggend. Naast informatie over cultuur in de regio biedt de krant senioren diverse recreatieve en culturele activiteiten. “Die trekken steeds meer deelnemers,” zegt Laura Klokke, coördinator van het cultuuraanbod. “De belangstelling van ouderen voor cultuur groeit. De krant speelt daarin een belangrijke rol.” De ErOpUit-krant die sinds 2008 bestaat, brengt een groot aanbod van activiteiten voor ouderen. Variërend van samen koffiedrinken en dagtrips tot complete vakanties. “Eigenlijk alles wat met recreatie, kunst en cultuur te maken heeft,” zegt Laura Klokke die de culturele activiteiten initieert en coördineert. Lezers van de ErOpUit-krant zijn de ouderen in de vijftien zorginstellingen van de Argosgroep en zelfstandig wonende 55-plussers in de regio. De krant wordt daarnaast breed verspreid bij regionale cultuurinstellingen, gemeenten en zorginstellingen. Cultuurparticipatie vormt naast het recreatieve aanbod een belangrijke poot van de krant. Beperkingen Het culturele aanbod richt zich vooral op senioren met beperkingen. “Het begrip beperkt is heel breed. Het hoeft niet alleen om fysieke beperkingen te gaan,” legt Klokke uit. “Het gaat ook om beperkingen in sociale zin. Dat geldt bijvoorbeeld voor ouderen die in een sociaal isolement zijn geraakt omdat de partner of het sociale netwerk is weggevallen. Bij deze mensen merk je dat ze in een zwart gat vallen. Vaak durven ze het huis niet eens te verlaten, tenzij ze opgehaald en gebracht worden.” De aangeboden activiteiten bestaan dan ook uit volledig verzorgde arrangementen. De ouderen betalen een vaste prijs, waarin alle kosten zijn inbegrepen. Dat concept blijkt een groot succes. De belangstelling voor de activiteiten groeit nog steeds. Volgens Klokke is de ErOpUit-krant dan ook een belangrijk middel voor cultuurparticipatie van ouderen. “Niet alleen omdat de krant twee maanden lang door mensen wordt bewaard, maar ook omdat we zien dat het aantal deelnemers en inschrijvingen daadwerkelijk groeit. Een bezoek aan de Hermitage trok de eerste keer acht mensen. De tweede keer waren er twee bussen nodig. Alleen al in het eerste halfjaar van 2010 hadden we meer dan 5100 verplaatsingen. Het is een gat in de markt.” Hobbels en successen Het succes is ook goed te verklaren uit het feit dat het cultuuraanbod vraaggericht is. Als zorggroep met vijftien vestigingen staat Argos dicht bij de klant. “We hebben overal onze voelsprieten. Via werkoverleggen, interne activiteitenbegeleiders, de verpleging en de vijftig vrijwilligers weten we goed wat er leeft. Ook krijgen we tips van familieleden én we horen de wensen van de ouderen zelf. We werken bovendien samen met de gemeente en culturele instellingen.”
102 50pk.
“Voor het zover was, waren er wel wat hobbels te nemen”, vertelt Klokke. Het is volgens haar niet makkelijk om iets nieuws te doen, als mensen ‘lange tijd gewend zijn om iets op een bepaalde manier te doen’. Zo ging de afdeling welzijn van een huis automatisch uit van het bestaande aanbod in de verzorgingshuizen zelf. “Ons doel was om de mensen het huis uit te krijgen, want juist dat heeft toegevoegde waarde.” Dat was tegelijkertijd ook de grootste hobbel. “Zo hadden we wel gratis kaarten voor de Wereldhavendagen en vervoer geregeld, maar het succes bleef bijna hangen op begeleiding. Er is een drempel om mensen überhaupt buiten de vertrouwde omgeving te krijgen. Hoe krijg je de mensen ergens naar toe? Kunnen ze dat wel aan? Hoe zit het met de begeleiding? Het mag niet te lang duren en vervoer moet worden geregeld. Dat behelst nogal wat. Niets is vanzelfsprekend. Soms moeten we er echt voor knokken.” Gelukkig heeft de Argosgroep de nodige expertise opgebouwd in cultuurparticipatie. “Die kennis dragen we nu over op de culturele instellingen. We kunnen nu beschermde arrangementen aanbieden. Mede dankzij samenwerking met anderen en de inzet van vrijwilligers.” Levensstijl De deelname aan culture activiteiten heeft intussen niet alleen een positieve uitwerking op de ouderen, maar ook op de omgeving. “Het is goed merkbaar dat mensen even hun zorgen en klachten vergeten. Je ziet de ouderen gewoon glunderen wanneer ze een concertzaal betreden. En de mensen zijn minder vaak ziek. Dat levert alle partijen iets positiefs op. Ook familieleden en verpleging merken een zichtbare verbetering. De ouderen zijn positiever, ze leven helemaal op. En ze hebben iets te vertellen aan hun kinderen en de omgeving. Het geeft een positieve schwung aan hun dagelijks leven.” Volgens Klokke is het mooie van een project als 50pk dat er met een andere blik naar de cultuurparticipatie van ouderen wordt gekeken. Vroeger was een activiteit op basis van leeftijd, nu is het de levensstijl die leidend is. “Sommige tachtigers zijn vijftig in hun hoofd en andersom. Je kunt niet meer alle ouderen over één kam scheren.” Klokke adviseert culturele instellingen daarom in gesprek te gaan met mensen die met senioren werken. “Laat je ook verrassen door de ouderen zelf. Er is veel meer belangstelling voor kunst en cultuur dan je zou verwachten. Investeer in senioren. Deze doelgroep wordt alleen maar groter. Hoe toegankelijker je de culturele voorzieningen maakt, hoe beter ze je weten te vinden en hoe meer ze gebruikt zullen worden.” Tot slot nog een wijze raad: “Denk niet in drempels maar in mogelijkheden!” Interview: Urban Bina Media
‘Sommige tachtigers zijn vijftig in hun hoofd en andersom. Je kunt niet meer alle ouderen over één kam scheren.’ zorg
103
Deze foto’s zijn gemaakt door Rick Keus tijdens één van de vijf miniconferenties over Kunst & Cultuur & Zorg die in november 2010 door Kunstgebouw georganiseerd zijn. De aanwezigen senioren bekeken een dansvoorstelling van dansgezelschap De Stilte en spraken over ervaringen en wensen omtrent Kunst & Cultuur & Zorg.
104 50pk.
zorg
105
Willy Hilverda, Pluspunt
‘Leg ouderen in de watten, maar betuttel ze niet’
Stichting Pluspunt: Ouderen betrekken bij kunstaanbod essentieel voor participatie
in Verhalenderwijs. Het project Check-in laat kunst zien. De professionele kunstwerken in de tentoonstellingsbus zijn geïnspireerd op interviews met grootouders uit verschillende culturen. En Pluspunt organiseerde samen met Kunstgebouw in 2009 een dansdag voor ouderen. Volgend jaar staat er een amateurkunstdag op het programma. Met presentaties én workshops.
“Vraag vijftigplussers zelf wat ze willen!” Senioren betrekken bij het aanbod is volgens Willy Hilverda, van stichting Pluspunt, de essentie van grotere kunst- en cultuurparticipatie. Het Rotterdamse expertisecentrum voor senioren en participatie staat voor de volwaardige deelname van ouderen aan de samenleving. Cultuur hoort daarbij. De projecten hebben een sociale insteek. “Het resultaat is vaak wel meer kunst en cultuur voor ouderen.”
Liedjes uit de oude doos De projecten zijn succesvol, maar ook in Rotterdam loopt de ouderenparticipatie in kunsten achter. “Natuurlijk gaan veel ouderen naar musea en theatervoorstellingen. Maar voor diverse groepen ouderen is dat niet vanzelfsprekend.” Die moeten over de streep worden getrokken. “Met laagdrempelige en niet al te dure activiteiten.” Ook het aanbod kan beter, vindt Hilverda. “Niet alle ouderen willen een bingoavond of liedjes uit de oude doos. De groep vijftigplussers is niet alleen groot, maar ook divers.” Inhoudelijk valt er winst te behalen; praktische oplossingen maken ook veel goed. Zo is het uiterst belangrijk om activiteiten overdag te houden: alle succesvolle kunstprojecten voor ouderen vinden vóór zonsondergang plaats. De meesten gaan niet graag ’s avonds laat op pad. Het regelen van vervoer helpt ook. Net als een interessante en gezellige randprogrammering. “Leg ze in de watten, maar betuttel ze niet.” Zo’n aanpak vergt betrokkenheid van ouderen bij het kunst en cultuuraanbod. Om ouderen te bereiken is het nodig om samen te werken met andere organisaties, zegt Hilverda daarom. Met ouderenbonden, verzorgingscentra en organisaties voor migrantenouderen.“Ga naar ouderen toe, vertel over je project en vraag wat zij willen.” Inzet en motivatie zijn daarbij belangrijk. Het muziekproject ‘Jong van hart’ kon zo succesvol zijn omdat de manager van wijktheater Musica ‘ervoor ging’. Ze boorde ondertussen ook alternatieve financieringsbronnen aan. Een deel van het geld kwam niet van de gemeente, maar van een grote woningcorporatie.
‘Talent (55+) gezocht voor theaterspektakel’. Dit berichtje in een Rotterdams huis-aan-huisblad leverde vorig jaar tal van reacties op. Diverse artistieke talenten van tussen de 55 en 88 gaven zich op voor ‘Jong van hart’, een initiatief van musicalregisseur Mirjam Kroonenburg. Ze zetten samen een wervelende vau-de-ville show neer. Volgens Hilverda, communicatiemedewerker bij stichting Pluspunt, laat het zien dat de animo voor kunstzinnige activiteiten onder ouderen groot is. Toch loopt ook in Rotterdam de daadwerkelijke kunst- en cultuurparticipatie achter. Als aan het Pluspunt ligt, verdwijnen vijftigplussers niet achter de geraniums. ‘Voor en door senioren,’ is de rode draad in alle activiteiten. “We hebben de neiging om ouderen over één kam te scheren en vooral om ze weg te zetten. Maar ouderen hebben de samenleving veel te bieden. Ze hebben levenservaring en diverse talenten.” Het expertisecentrum stimuleert daarom de volwaardige participatie van ouderen. “Door gebruik te maken van de talenten en ervaringen van senioren zelf.” Dat gebeurt bijvoorbeeld letterlijk in ‘Ongekend talent’. Senioren ontdekken in dat project hun verborgen talenten en ‘doen daar vervolgens iets mee’. Een vrouw ontdekte zo dat ze van lezen houdt en goed met kinderen om kan gaan. “Nu leest ze vrijwillig voor op basisscholen.” Een andere deelnemer bleek ‘vol te zitten’ met verhalen uit haar jeugd in Suriname: “Ze volgt nu een schrijfcursus, zodat ze de verhalen op papier kan zetten. Haar droom is om een boek uit te geven.” Bescheiden rol De stichting heeft in haar vijftienjarige bestaan de nodige expertise opgebouwd in seniorenparticipatie. Zelfs ouderen die minder gezond zijn, doen mee. Vrijwilligers gaan binnenkort op pad om levensboeken te maken met ouderen in verzorgingscentra. Sommige projecten bestaan zelfs al langer dan tien jaar. Kunst speelt daarin op het eerste gezicht een bescheiden rol; als een middel voor grotere betrokkenheid bij de samenleving. Het resultaat is vaak wel grotere kunst- en cultuurparticipatie. ‘Waterrijk Feijenoord’ dat Pluspunt in 2008 met COS Zuid-Holland uitvoerde, is zo’n voorbeeld. “Ouderen kregen de opdracht hun wijk te fotograferen, onder leiding van een professionele fotograaf. Dat leverde niet alleen leuke foto’s op en grotere betrokkenheid bij de wijk, maar ook kennis over fotografie en interesse in fotokunst. Ze kijken nu met andere ogen naar hun omgeving.” Ook in andere projecten waarbij Pluspunt is betrokken, spreken senioren hun artistieke talenten aan. Zangtalenten komen aan bod in het Euro+ Song festival, de vertelkunst staat centraal
106 50pk.
Gelukkiger Kunstparticipatie van ouderen vraagt om geld en inzet, maar levert vooral ook veel op. “Dankzij cultuurprojecten gaan ouderen weer op pad. Ze doen sociale contacten op, blijven leren en hebben weer plezier in het leven.” Soms is het ook goed voor de gezondheid. “Een man deed mee met Jong van hart omdat hij van zijn arts meer moest bewegen. Hij danste liever dan dat hij ging sporten.” Dat kunst goed is voor het welzijn van ouderen, blijkt ook uit onderzoek van het Trimbosinstituut. Dat nam vijf levenskunstprojecten onder de loep, waaronder een schrijfcursus van de SKVR-Schrijversschool. De conclusie: ‘De projecten verhogen het levensgeluk van ouderen.’ Hilverda: “Kunst en cultuur kunnen je inderdaad gelukkig maken. Het verrijkt je leven. Dat geldt voor iedereen. Dus ook voor ouderen.” Interview: Urban Bina Media
‘Een man deed mee met Jong van hart omdat hij van zijn arts meer moest bewegen. Hij danste liever dan dat hij ging sporten’ zorg
107
Vervolgens werd met vertegenwoordigers van zorg- en kunstinstellingen van gedachten gewisseld over eventuele samenwerkingsmogelijkheden. Kunstgebouw organiseerde de miniconferenties samen met Trivalent Puttershoek, Florence (locatie De Mantel in Voorburg Leidschendam), ActiVite Leiderdorp, WWZ Oegstgeest en gemeente Dirksland.
108 50pk.
zorg
109
Willem van den Broek, Parkexpressie ‘Behandel ouderen als volwassenen’ Directeur Parkexpressie: ‘Ook tachtigers willen kwaliteit’ Medewerkers van kunst- en cultuurcentra moeten vaker het eigen gebouw uit. Dat zegt directeur Willem van den Broek van Parkexpressie, hét centrum voor kunsteducatie in Alphen aan den Rijn. Op locatie werken betekent ook naar ouderen toegaan. Van den Broek: “De groep vijftigplussers groeit. Ik vind dat we als culturele instellingen bij de ouderen terecht moeten komen. Hoe dichterbij, hoe groter de kans dat het werkt.” Parkexpressie bestaat uit een cursuscentrum, filmhuis en een theater. Het centrum voor kunsteducatie is zo de grootste culturele instelling van Alphen aan den Rijn en regio. Zo’n 55.000 mensen komen jaarlijks dankzij Parkexpressie in aanraking met kunst en cultuur. Een groot deel daarvan is boven de vijftig. “Gekscherend wordt wel eens gezegd dat er heel wat ouderen hier rond lopen. Toch is een derde van de cursisten onder de 21 jaar. Daarnaast is er inderdaad een steeds grotere groep vitale ouderen die actief meedoet en graag gebruik maakt van het aanbod. Die weten ons dan ook wel te vinden. Maar er zijn zat mensen die wel willen deelnemen, maar er meer moeite mee hebben. Bijvoorbeeld omdat ze slecht ter been zijn of in een zorgcentrum zitten. Of omdat ze het gewoon eng vinden.” Samenwerking Voor die groep wil Parkexpressie een aanbod van activiteiten op locatie ontwikkelen. Zoals filmprogramma’s, cursussen, lezingen of dans- en theatervoorstellingen. Parkexpressie hield onlangs ook een 50pk.-dag. Een veertigtal ouderen van gemiddeld tachtig woonde een dansvoorstelling met lunch bij. “Een groot succes. De mensen vonden het geweldig.” Het plan voor activiteiten op locatie, verkeert nog wel in de ontwikkelfase, zegt Van den Broek. Toch merkt hij al een duidelijke kentering. “ Nu zijn er natuurlijk genoeg zestigplussers die een dans of theatervoorstelling komen bezoeken. Maar om op locatie naar de mensen toe te gaan, dat zie ik echt als iets nieuws.” Om dat doel te realiseren, zoekt de directeur de samenwerking met anderen. Zo is hij in gesprek met Activite, de grootste zorginstelling van de provincie. Hij overlegt ook met Participe, een welzijnsinstelling die het overzicht heeft van alle ouderenwelzijnsorganisaties binnen de gemeente. “Juist die instellingen hebben we hard nodig om met elkaar die mensen te bereiken. Daar zijn we wel achter gekomen. Je kunt nog zoiets moois organiseren, maar als de mensen onbekend zijn, met bijvoorbeeld het theater of met dans, dan komen ze niet.” Toch is onbekendheid zeker niet het enige wat ouderen tegenhoudt. “Ze komen vaak niet vanwege heel praktische zaken, zoals vervoer, het niet weten of ze op de terugweg met de hopper meekunnen. Ze moeten van het hele stramien van wassen, aankleden en ontbijt afwijken. Zo is er de angst om het avondeten te missen. Als cultuurinstelling moet je je bewust zijn van dit soort zaken. Daarom is een goede samenwerking met mensen in de zorg is essentieel.”
110 50pk.
Klein beginnen “Wat wij vooral proberen is het aanbod om te draaien in vraag. Natuurlijk ben ik een groot voorstander van vraaggericht werken, maar eerst moeten de mensen zien dat het aanbod leuk en interessant is en dat ze er aan deel kunnen nemen.” De beste aanpak is volgens hem om klein te beginnen. “Maak ouderen enthousiast voor cultuur via een nauwe samenwerking met de mensen die voor hen zorgen. Creatieve begeleiders en coördinatoren van zorginstellingen kunnen daarin een belangrijke rol spelen. Het blijkt dat je deze ouderen heel actief één op één moet benaderen. Hoe dichterbij, hoe korter de lijnen, hoe groter de kans dat het werkt.” Van den Broek verwacht dat de concrete uitrol van activiteiten in zijn centrum begin 2011 plaatsvindt. Momenteel wordt gekeken naar de beste locaties in Alphen aan de Rijn, bijvoorbeeld in restaurants van zorginstellingen die ook openstaan voor buurtbewoners. “Voordeel daarvan is ook dat veel mensen dan niet eens ver hoeven te reizen. Soms is het voldoende om de mensen met de lift naar de recreatiezaal te brengen.” De doelgroep voor de nieuwe activiteiten omvat overigens ook zeventig- en tachtigplussers. “Tegenwoordig zijn de mensen die in zorginstellingen wonen gemiddeld boven de tachtig. Anders dan vroeger waarin je al met 65 jaar in een bejaardenhuis kwam, blijven mensen zo lang mogelijk zelfstandig wonen. De groep waarover wij spreken is vaak licht dementerend en of zit in een rolstoel.” Kwaliteit Deze groep heeft ook recht op kwaliteit en mag niet uitgesloten worden van de maatschappij, vindt Van den Broek. “Het zijn mensen met veel levenservaring. Zij vragen om een volwaardige en volwassen benadering. Maar als je ze kwaliteit biedt, weten ze dat ook te waarderen.” Bovendien is deze groep ook bereid te betalen voor culturele activiteiten, zo blijkt uit interviews met ouderen. “Geld is niet zozeer het probleem. We gaan uit van het principe dat de gebruiker betaalt. Ook daarin benaderen we ze als volwassenen.” Het uiteindelijke doel: “Mensen actief bij de maatschappij betrekken. Kunst en cultuur is daarvoor een mooi middel. Bovendien blijven mensen die actief zijn, langer gezond. Daar ben ik van overtuigd.” Interview: Urban Bina Media
‘We gaan uit van het principe dat de gebruiker betaalt. Ook daarin benaderen we ouderen als volwassenen.’ conceptontwikkeling
111
Andries Paats, Activite ‘Denk niet in drempels maar in mogelijkheden’ Bestuurder ActiVite: ‘Kunst en cultuur hoort bij cliëntgerichte zorg’ Kunst en cultuur aanbieden past bij cliëntgerichte zorg, zegt Andries Paats. Als lid Raad van Bestuur van ActiVite, een grote zorgorganisatie met een achttal woonservicecentra, is hij met verschillende culturele instellingen in gesprek. Het doel: meer cultuur voor zijn cliënten. Maar vooral ook activiteiten die een nieuwe generatie ouderen aanspreken. ‘Er is meer dan bingo en bridge.’ ActiVite, een belangrijke zorginstelling in de regio Zuid-Holland Noord, beschikt over woonservicecentra verspreid over de Duin- en Bollenstreek, Leiden en de Rijnstreek. Daarnaast levert de instelling thuiszorg. Het verblijf in een zorginstelling is tegenwoordig anders dan vroeger, vertelt Paats. “De groep met een lichtere zorgvraag blijft zolang mogelijk thuis wonen. Iemand die rolstoelgebonden is, komt niet meer automatisch in een instelling terecht. Traditionele verzorgingshuizen met uitsluitend hulpbehoevende mensen worden ook niet meer gebouwd. Vandaag de dag zijn het multifunctionele wooncentra waar mensen met en zonder zorgvraag verblijven.” In de plint van zo’n gebouw zijn er allerlei voorzieningen; zoals een kapper, arts, pedicure en restaurant. Een goede ontwikkeling, vindt Paats. “Het komt de dynamiek van de instelling ten goede.” Recreatieruimten zijn ook onmisbaar in een modern huis. Lichaamsfuncties Vooral daar wil Paats het vrijetijdsaanbod voor ouderen uitbreiden én verbeteren. ActiVite richt zich daarbij zowel op bewoners van de zorginstelling, als op minder hulpbehoevende senioren in de wijk. De bouw van restaurant ‘De Vrienden’ in Alphen aan den Rijn, in een van de serviceflats, is daar een voorbeeld van. Rolstoelgebruikers kunnen daar zorgeloos naar toe net als alle andere ouderen uit de buurt. “We zien dat mensen daar volop gebruik van maken om feestjes en verjaardagen met familie te vieren.” Wordt het restaurant goed bezocht, ook de zalen waarin allerlei activiteiten plaatsvinden zijn populair. “Er vinden daar danscursussen voor senioren plaats of er wordt met elkaar gedanst. Mensen verheugen zich erop om ernaar toe te gaan. Bovendien heeft het bewegen een preventieve werking op allerlei ziekten. Beweging is ook voor senioren heel belangrijk. Het stimuleert de lichaamsfuncties.” ‘Passief’ kunst ondergaan spreekt net zo goed aan. De balletvoorstelling die ActiVite onlangs met Parkexpressie en Kunstgebouw hield was ‘een buitengewoon succes’. Na afloop konden bezoekers met elkaar napraten over de voorstelling.“Het grappige was dat de ouderen niet alleen na afloop maar ook tijdens de voorstelling spontaan reageerden op wat zij voelden en vonden. De belangstelling voor kunst en cultuur is er.” Vuurtje aanwakkeren Paats: “Ouderen willen veel meer dan wij denken. Maar geef dan ook de nodige ondersteuning en maak duidelijk dat die er is. Willen ouderen niet ’s avonds op pad, organiseer dan een middagvoorstelling. Ergens moet je beginnen om dat vuurtje aan te wakkeren. Ondersteuning
112 50pk.
conceptontwikkeling
113
en begeleiding zijn bij deze groep van groot belang. Als je dat niet doet, nemen ze een uitnodiging alleen ter kennisgeving aan.” Volgens de bestuurder kunnen cultuurinstellingen en zorgcentra elkaar daarin goed aanvullen. De samenwerking met kunst- en cultuurinstellingen zal in de toekomst daarom belangrijker worden, denkt hij. “Culturele instellingen beschikken over de expertise en de docenten. ActiVite beschikt over de ruimte en kan begeleiding bieden.” Als bestuurder weet hij bovendien dat zijn cliënten ‘een andere richting op willen in hun vrijetijdsbesteding’. “Anticiperend op de toekomst zie ik over tien jaar een nieuwe generatie senioren met andere interesses. We respecteren de activiteiten die de huidige ouderen aanspreken. Bingo en bridge zijn nu enorm populair in zorgland. Menig huis biedt dat aan. Maar los daarvan is het ook leuk om lezingen te houden; om bijvoorbeeld een beeldend kunstenaar uit te nodigen of een auteur.” Een betere samenwerking tussen kunst- en cultuurinstellingen en zorgcentra is wel aan voorwaarden verbonden. Het vereist volgens de bestuurder ‘een gezamenlijke uitgangspositie’. “Maar als je zaken aan elkaar koppelt is er veel meer mogelijk.” Investeren in de toekomst Nieuwe ontwikkelingen in de ABWZ zijn ook een factor om rekening mee te houden. “Kunst kan niet vanuit de ABWZ worden betaald. Daar is het ook niet voor bedoeld. Overigens hebben ouderen in de toekomst ook meer te besteden dan de huidige generatie van tachtigers en negentigers die voor een groot deel van de AOW moet rondkomen. We gaan ervan uit dat zij ook geld over hebben voor het uitoefenen van hun hobby’s. Voor de groep die het helemaal niet kan financieren zal gekeken moeten worden of er een beroep gedaan kan worden op andere fondsen.” Waar het geld ook vandaan komt, investeren in kunst is investeren in de toekomst, zegt Paas. “De zorg wordt steeds meer cliëntgericht. Het aanbieden van kunst en cultuuractiviteiten past in deze ontwikkeling. Voor sommige senioren zal dat een nieuwe kennismaking zijn, voor anderen is het een vervolg van wat men altijd in het leven heeft gedaan.” Bovendien, en daar is Paats van overtuigd, is kunst ook goed voor het welbevinden van ouderen en daarmee voor de gezondheid. Hij verwijst naar een onderzoek van Hans Becker, de drijvende kracht achter Stichting Humanitas. “Uit dat onderzoek blijkt dat de zorgvraag daalt als je investeert in welzijn. Cultuur is goed voor welzijn. Lekker actief bezig zijn heeft een positieve werking. Op lichaam én geest.” Interview: Urban Bina Media
‘Het grappige was dat de ouderen niet alleen na afloop maar ook tijdens de voorstelling spontaan reageerden op wat zij voelden en vonden. De belangstelling voor kunst en cultuur is er.’ 114 50pk.
conceptontwikkeling
115
116 50pk.
